Special gww - Betonplaza

Platform voor het ontwerPen, fabriceren, bouwen en gebruiken van Prefab betonProducten
Special gww
Systeemaanpak geluidsschermen
'Point of no return'
machinaal straten
Snelle en slanke bruggen
#12
januari 2009

Lodewikus
s
Lodewikus Voorgespannen Beton is
een vooraanstaand leverancier van
voorgespannen betonproducten,
waaronder een uitgebreid assortiment
heipalen:
Schakelheipalen
Ribbel- en vibrocomheipalen
Heipalen met betonpuingranulaat
Standaard heipalen: (diameter: 180
tot 500 mm., lengte: 2 tot 40 m.)
Naast heipalen levert Lodewikus
ook voorgespannen bouwelementen
ten behoeve van onder andere
infrastructurele projecten.
Bouwelementen uitgevoerd als:
Plaatliggers
Kokerliggers
Omgekeerde T-liggers
Rimob beveiligingselementen
Vloerplaatelementen
Lodewikus
Voorgespannen Beton
Havenweg 43
Postbus 154
4900 AD Oosterhout
Tel: (0162) 48 48 48
Fax: (0162) 42 34 43
Lodewikus
E-mail: info@lodewikus.nl
b:ton januari 2009
voorwoord:
wondere wereld
als mij iets van het hart moet, dan is het wel het misplaatste vooroordeel in de bouwnijverheid dat de
gww-sector achter zou lopen op de b&u-sector. in deze laatste sector zouden de innovaties eerder en
sneller plaatsvinden. duurzaam bouwen zou ook in de b&u-sector al jaren vaste voet aan wal hebben gehad,
voordat het in de gww-sector een item werd. architectonische aandacht gold allereerst bedrijfsgebouwen
en wooncomplexen en pas later de civiele kunstwerken. ik ontken niet dat de chronologie zulke
zaken hier en daar kan bevestigen, maar dat is wat anders dan achterlopen.
de gww-sector kenmerkt zich in mijn beleving juist door een grote mate van vernieuwing, van durf,
van het verleggen van grenzen. ondanks het feit dat civiele werken inderdaad doorgaans een eenmalig
karakter hebben en daarom minder aantrekkelijk zijn voor de ontwikkeling van innovatieve concepten.
tenslotte nemen de projectpartners na afloop van het project afscheid van elkaar. echter, juist in de gwwsector
komen de spelers elkaar weer snel tegen. temeer daar er enkele zeer grote opdrachtgevers actief
zijn. dan is het niet verkeerd als je als partij in dat unieke project van de gebaande paden durft af te wijken
en je specialistische kennis toont.
ik ervaar dagelijks dat dit actief wordt gedaan. dat men in de gww-sector de smaak te pakken heeft
om een project door te lichten en vooraf met slimme alternatieven te komen, de eigen kennis in te zet-
ten in het projectteam en er een extra succesvol en fraai eindresultaat van probeert te maken. neem al-
leen al de projecten, visies en producten die in deze gww-special van b:ton naar voren worden gebracht.
daar zit steevast een hoge mate van inventiviteit in. of het nu de onderbouw van een prefab betonnen
windmolen, ingenieuze viaducten, fraaie geluidschermen of andere civiele oplossingen betreft, de gww-
sector laat zich van zijn beste kant zien. niks geen achterstand. misschien zelfs een voorsprong. de om-
gekeerde wereld in relatie tot dat vooroordeel. treedt binnen in de wondere wereld van prefab beton in
de gww-sector.
veel leesplezier.
bart van melick
voorzitter bfbn
3

inhoud:
4
6
geluidsschermen:
ruimte voor systeemaanpak
een geluidsscherm mag dan een functioneel object zijn, het hoeft natuurlijk
niet saai en grauw te zijn. Ze kunnen prachtige vormen hebben, passend in het
landschap, karakteristiek in de omgeving en spannend voor de automobilist. en
een goed doordacht scherm omvat ook aspecten als duurzaamheid, bouwtijd
en kostenreductie.
14
‘Point of no return’
voor machinaal straten
machinaal straten lijkt écht te zijn doorgebroken. de arbeidsinspectie ziet een
duidelijke kentering op grond van eerdere en recente inspecties. de inspectiedruk
hoort bij de richtlijn om nieuwe werken groter dan 1500 m 2 met inzet van
mechanische hulpmiddelen te straten, met het doel om de arbeidsomstandigheden
voor straatmakers te verlichten.
18
openbaring in openbare ruimte
Prachtige banken, watertafels, fonteinranden, trappen, bruggen en kunstobjecten
van prefab terrazzobeton. ambachtelijk vervaardigd sierbeton, met
tegelijkertijd een hoge mate van professionaliteit als antwoord op de veelheid
aan eisen.
03: voorwoord
b:ton januari 2009
10: Spotlight: veilige en robuuste bermen
13: column
22: actualiteiten
24: Productoverzicht
b:ton januari 2009
27: Prefab deksloven op damwanden
randweg eindhoven
30: grensverleggende betonsterkte
32: duurzaam fundament
36: groene stapelwand blijft topper!
42: weg op niveau
28
45: industriële uitstraling Sugarcity
steevast doorgezet
46: Snelle en slanke brugconstructie
48: Zetmeelgebaseerde additieven
voor Zelfverdichtend en
aardvochtig beton
54: colofon
Proefvak stillere verkeersbaan
het europese project Quiet city streeft naar het verminderen van brongeluid
in weg- en trambanen. in blankenberge rijden trams en bussen op een geluidsreducerende
constructie van modieSlab platen, ofwel prefab betonplaten met
een embedded railconstructie. het is de eerste keer dat in een verhardingsdek
rails zijn gecombineerd met zeer open, geluidsreducerende betonlagen.
38 techniek
ingenieus over de
Zuid-willemsvaart
het ontwerp van de nieuwe brug over de Zuid-willemsvaart bij den bosch kent een
constructiehoogte van slechts 1,50 m, waardoor een uitermate slank brugdek met
een slankheidsverhouding lengte/hoogte van 35 ontstaat. fraai qua vormgeving en
met voldoende doorvaarthoogte.
52 met kop en schouders erbovenuit
hoger rendement in
windenergie
wind moet je daar ‘vangen’ waar de hoogste windsnelheden worden bereikt.
daarom verrijst op het duitse testcentrum voor windturbines grevenbroich
een windmolen van 133 m hoogte. een hybride toren met een prefab betonnen
onderbouw van 76,5 m, in een efficiënte stapeling van schilelementen.
5

6
b:ton januari 2009
geluidsschermen:
ruimte voor systeemaanpak
b:ton januari 2009
Elke dag groeit de verscheidenheid aan geluidsschermen. Gelukkig maar, vindt ir. Mark Bakker, direc-
teur van Holland Scherm, “want een geluidsscherm mag dan een functioneel object zijn, het hoeft
natuurlijk niet saai en grauw te zijn. Je kunt er prachtige vormen van maken, passend in het landschap,
karakteristiek in de omgeving en spannend voor de automobilist. Variatie hoeft niet ten koste te gaan
van de effi ciency. En als je het hele pakket van ontwerp, uitvoering en beheer bekijkt, zit er nog ruimte
voor verbetering.” door Paul engelS
aan de ene kant mag elke opdrachtgever zich uitleven op de vorm van een geluidsscherm,
aan de andere kant vragen aspecten als duurzaamheid, complexiteit
en dus bouwtijd en kostenreductie om goed doordachte constructies. ook
het beheer en onderhoud zijn hierbij gebaat, stelt mark bakker. “tenminste, als
we het beheer een vaste plek op de agenda van geluidsschermen gaan geven,
want dat is en blijft een zwakke schakel. een geluidsscherm hoeft er na tien jaar
helemaal niet groen uitgeslagen of scheef verzakt uit te zien. net als elk ander
bouwobject zul je vooraf rekening moeten houden met de lange termijn. Zeker
als je nagaat welke fraaie schermen we nu plaatsen.”
holland Scherm (dochter van kwS infra) is specialist op het gebied van geluidsschermen.
“maar wij zijn tevens een allround partner die adviseert, ontwerpt
en bijkomende bouwwerkzaamheden zelfstandig uitvoert. wij kunnen de vinger
op de zere plek leggen als onderdelen van een bouwproces niet goed op
elkaar aansluiten.” geluidsschermen zijn vandaag de dag bijna hightech oplossingen.
op het gebied van geluidsreductie wordt alles technisch uitgeplozen.
Qua vorm en materiaalgebruik worden de grenzen opgezocht. op dit moment
worden ook proeven genomen met de functie van luchtzuivering door het geluidsscherm.
het scherm kan naast de weg bijvoorbeeld fi jnstof en nox opvangen,
fi lteren of neutraliseren.
mark bakker: “in diezelfde innovatieve benadering zou je het hele totstandkomingproces
kunnen oppakken. Prefabricage is hierbij van belang voor het
werken langs infrastructuur - je bent veel sneller klaar - maar er zit nog ruimte
voor (prefab) totaalconcepten voor geluidsschermen. Schermen worden vaak
op moeilijk bereikbare plekken langs wegen en op spoordijken geplaatst. minimaliseren
van overlast voor (spoor)verkeer is daarbij altijd een vereiste. bovendien
is de plaatsingstolerantie uiterst gering, opdat afzonderlijke schermpanelen
samengaan in een strak lijnenspel. ook dit vraagt om goed doordachte
oplossingen waarbij ruimtegebruik, uitgekiende pasbaarheid en vlotte koppeling
van componenten geoptimaliseerd worden. ontwerp, bouwtoleranties en
uitvoeringsmethode dienen dan perfect op elkaar te zijn afgestemd. niet voor
niets zijn alle benodigde disciplines daarom binnen holland Scherm aanwezig,”
aldus mark bakker. overigens zet holland Scherm deze kennis en ervaring ook
in voor realisatie van kleinschalig civieltechnisch betonwerk.
Catalogus: om het proces te stroomlijnen denkt hij in elk geval aan meer afstemming
tussen ontwerp, uitvoering en beheer. “je moet een prachtig scherm
ook nog doelmatig kunnen plaatsen en onderhouden.” daarnaast valt vormvrijheid
slim te organiseren. “men wil verscheidenheid en een eigen ontwerpgedachte
voor elk scherm, maar dat zou best kunnen op basis van een soort
catalogus met systeemelementen, waarbij men met modules, bewerkingen,
attributen of wat dies meer zij een hoge mate van variatie kan verkrijgen. kijk
naar de prefab betonschermen die bij de a2 bij den bosch komen. daar zitten
verschillende vogelpatronen in. nu wordt dat type scherm bij abcoude ook toegepast,
maar dan in een meer gebogen vorm, met een ander patroon. het blijft
familie van elkaar, maar dat is ook de bedoeling langs de a2. maar vanuit dit
basiselement en de maltechniek kun je voortborduren op een ander uiterlijk.
dan blijft het basiselement gelijk en dus ook de funderingsopzet, de staanders,
de bevestigingen et cetera. Zo bouw je aan een effi ciënt concept.”
7

Anz_Bton_NL_0608:Layout 1 19.08.2008 7:42 Uhr Seite 1
DE ONZICHTBARE KRACHT
SCHÖCK, HET GEHEIM ACHTER DUURZAME CONSTRUCTIES
Wat wij ook bedenken, bij Schöck staat steeds de gedachte centraal dat wij
bouwtechnische oplossingen willen ontwikkelen die duurzaam, flexibel en efficiënt zijn
en van hoge kwaliteit. Daarin schuilt de kracht van Schöck.
SCHÖCK COMBAR ® : DE BESTE COMBINATIE VAN EIGENSCHAPPEN
Als specialist op het gebied van bouwsystemen ontwikkelen wij voortdurend nieuwe
materialen en oplossingen. Zo is ComBAR ® glasvezelwapening een innovatie van op staal
gelijkend wapeningsmateriaal. ComBAR ® is echter niet-magnetisch, niet-elektrisch
geleidend en ongevoelig voor corrosie. Een unieke combinatie van eigenschappen die de
bouw ongekende nieuwe mogelijkheden biedt.
SCHÖCK ISOKORF ® : DE BESTE ONDERBREKING IS EEN VERBINDING
Door in te spelen op de markt en de wensen van onze klanten leggen we altijd de meest
optimale verbinding. En altijd samen met architecten, constructeurs, aannemers en de
prefab-industrie. Goed voorbeeld zijn de Schöck Isokorf ® koudebrug onderbrekingssystemen,
ontwikkeld voor zowel toepassing in beton- als staalconstructies.
Benieuwd welke oplossingen Schöck kan bieden voor uw bouwplannen?
Op www.schock.nl vindt u onze inspiratie om eenvoudig beter te bouwen.
Of bel vrijblijvend voor een afspraak of gedetailleerde productinformatie:
(055) 526 88 20.
Schöck Nederland b.v. · Amersfoortseweg 15a · Postbus 4194 · 7320 AD Apeldoorn
Telefoon: +31 (0)55 526 88 20 · Fax: +31 (0)55 526 88 22 · Internet: www.schock.nl · E-mail: info@schock.nl
b:ton januari 2009
mark bakker weet dat rijkswaterstaat signalen heeft afgegeven dat enige lijn
c.q. standaardisatie en systeemdenken goed zou zijn om een allegaartje aan
schermen te voorkomen. “creativiteit met schermen kan dus gepaard gaan
met bepaalde standaardisatie op componentniveau. wij willen de opdrachtgever
hierbij graag van advies zijn.”
Verder kijken: als voorbeeld geeft hij het werken aan het spoor. daarbij kan
in verband met de beperkte buitendienststelling van het spoor een eis van een
maximaal aantal werkuren in een bestek staan. “volstrekt logisch, want het
spoorgebruik is belangrijk. toch kan het zijn dat je buiten dat kader moet denken.
geef geen maximaal aantal werkuren als eis, maar beloon minimale bouwtijd.
als je met een slimmer en beter systeem een geluidsscherm kunt ontwikkelen
en plaatsen - maar net met een uurtje extra buitendienststelling - dan kan dat
uiteindelijk voordeliger uitpakken op de korte én lange termijn. dit laatste als het
onderhoud eenvoudiger wordt. men zal verder moeten kijken dan louter het ontwerp
van een scherm. voordeel van nieuwe contractvormen zoals design & con-
struct is dat marktpartijen de ruimte krijgen ontwerp en maakbaarheid te combineren.
dat zou ook op het gebied van geluidsschermen kunnen en mogen.”
de directeur van holland Scherm is ervan overtuigd dat prefab systemen vanwege
hun voordelen qua snelheid en effi ciency daarin een rol spelen. overigens
niet alleen prefab beton, want verscheidene andere materialen kunnen in
dergelijke systemen passen, zo stelt hij nadrukkelijk. dat is ook het mooie van
geluidsschermen. hij ziet wel dat de vormvrijheid van beton wordt benut. het
door holland Scherm gerealiseerde vogelscherm langs de a2 is al genoemd,
maar de schermen bij Schiedam en gouda zijn treffende voorbeelden van prefab
betonnen geluidsschermen die enerzijds fraai zijn en anderzijds een hoge
mate van effi ciency bezitten. “als je ziet hoe snel de schermen nu langs de a2 bij
den bosch worden geplaatst, dan proef je daarin een mate van systeemaanpak.
en dan maakt het niet uit of het scherm hol, bol, krom of recht is of vogels met
wel of niet gespreide vleugels als patroon heeft. alles past qua proces. en alles
past in de omgeving of natuur. nu nog het beheer en het blijft passen.”
9

10
spotlight:
b:ton januari 2009
In het Gelderse Lochem worden de twee bermkanten langs een doorgaande smalle weg met grasbe-
tonblokken verstevigd en veiliger gemaakt. De ingreep bleek nodig omdat vooral vrachtverkeer bij
het passeren moest uitwijken en de bermen kapot reed. Dat leidde bovendien tot onveilige verkeers-
situaties. door lilliane verwoolde
veilige en robuuste bermen
b:ton januari 2009
in totaal worden 22.896 grasbetonblokken in dit 12 km lange tracé van de
vordenseweg verwerkt door reko raalte, die de grond verzet, de fundering
aanbrengt en de blokken plaatst. morssinkhof groep hardenberg produceerde
de grasbetonblokken, die veelal worden gebruikt voor de aanleg van
parkeerterreinen en als wegverbreding / bermversterking. deze fabrikant
van betonnen bestratingsmaterialen biedt acht verschillende typen grasbetonblokken
in zijn assortiment. langs de weg in lochem zijn type b (60 cm
breed) en type d (40 cm breed) gebruikt, mede omdat de breedte van de
twee bermen verschillend is.
grondverzet- en wegenbouwbedrijf reko raalte heeft jaren ervaring met het
versterken van bermen. hun werkwijze is geheel machinaal. een ploeg medewerkers
zet langs de weg de grond opzij. vervolgens wordt door een wegverbredingsmachine
de fundering van menggranulaat aangebracht en op hoogte
afgewerkt. met dezelfde machine wordt vervolgens de straatlaag van vulzand
aangebracht. tenslotte worden met behulp van een zwenklader de grasbetonblokken
gelegd. om de snelheid te bevorderen is een klem gemaakt, waarmee
meerdere prefab betonelementen tegelijk kunnen worden opgepakt en gelegd.
de wegverbredingsmachine komt in nederland weinig voor. deze kan
meerdere werkzaamheden tegelijk verrichten en is zodoende ideaal voor de
eerder genoemde werkzaamheden.
de gemeente lochem gebruikte tot voor kort een totaal andere methode
om wegkanten te laten verstevigen. Slechte stukken berm werden met betonpuin
volgestort. uit een recente analyse bleek dat het verstevigen van
de berm met grasbetonblokken niet alleen goedkoper, maar ook verkeersveiliger
is. bij rijden over puin is de kans op bandenpech groter. als auto- of
vrachtverkeer over de betontegels rijdt is de kans op bandenschade veel kleiner.
verder zal de bestuurder geneigd zijn om na uitwijken weer op de weg te
rijden, omdat het rijden over de tegels geluid veroorzaakt. na dit geslaagde
en bijna afgeronde proefproject op de vordenseweg - het werk zal dezer dagengen
gereed zijn zijn - gaat de gemeente lochem ook andere wegen voorzien voorzien van
dit type bermversteviging.
In dit project zijn twee typen grasbetonblokken toegepast:
Type B Type D
afmetingen 40 x 60 x 12 cm 40 x 60 x 12 cm
60 cm zijde vlak 40 cm zijde vlak
gewicht 40,0 kg/st 40,0 kg/st
gaten Ø 9 cm Ø 9 cm
aantal 14290 stuks = 3427 m 2 8606 stuks = 2064 m 2
11

Ruim een jaar geleden verraste Cugla de betonmarkt met Slim Beton.
Toevoeging van VMA’s (Viscosity Modifying Agents) in combinatie met de
3e generatie hulpstoffen leidde tot een robuuste betonmortel met minder
jne delen, die stabiel en veel beter verwerkbaar is. Tal van afnemers
hebben de grote voordelen van Slim Beton al ervaren. Graag presenteren
wij nu onze nieuwe productlijn voor Slim Beton onder de naam ViscoSmart
pure en ViscoSmart ow.
Postbus 3477, 4800 DL Breda
Rudonk 11, 4824 AJ Breda
tel.: (076) 541 06 00
e-mail: info@cugla.nl
www.cugla.nl
De nieuwe productlijn
voor Slim Beton
Eigenschappen ViscoSmart
Oplossingen die er toe doen. Daar kent u Cugla van. Ook met het
ViscoSmart systeem willen we aan uw hoogste verwachtingen
tegemoet komen. Afhankelijk van uw bedrijfsproces en/of de gewenste
producteigenschappen kunt u zo altijd de beste keuze maken.
ViscoSmart pure is een ‘pure’ VMA waarmee in combinatie met de 3e generatie
hulpstof een robuuste betonmortel samenstelling wordt gerealiseerd.
ViscoSmart ow is een kant-en-klaar systeem. De optimale combinatie
van een 3 e generatie hulpstof en VMA biedt u het gemak van één hulpstof
die robuustheid en een uitstekende ow weet te combineren.
Meer informatie: bekijk onze site www.slimbeton.nl of bel (076) 541 06 00.
b:ton januari 2009
column:
Het beste van twee
werelden
uit de grote hoeveelheid verschillende paalsystemen - alleen in nederland bestaan al meer dan 100 verschillende
typen - valt op te maken elk paaltype in de praktijk z’n bestaansrecht heeft. het gaat immers telkens om de optelsom
van voor- en nadelen van zo’n systeem. toch is het mogelijk om in het algemeen te constateren dat een klassieke
prefab betonpaal in veel gevallen duidelijke voordelen biedt, maar dat geboorde/geschroefde palen zeker ook hun
bestaansrecht hebben.
de prefab betonpaal combineert een goede kwaliteit met een eenvoudige en economische uitvoeringsmethode.
de grootste nadelen van een prefab betonpaal, heitrillingen en geluidshinder tijdens het aanbrengen (en soms ook
levertijd), blijken juist de sterke punten van de traditionele geboorde/geschroefde palen. de vraag naar geboorde/
geschroefde palen neemt toe vanwege het feit dat er steeds meer in stedelijke omgeving wordt gebouwd en de acceptatie
van (bouw)hinder afneemt.
deze tendens is niet nieuw en heeft reeds in 1980 geleid tot de terraSon paal, een geboorde schroefcombinatiepaal
met een prefab betonkern en groutomhulling. deze paal is destijds gezamenlijk ontwikkeld door betonson en terracon
funderingstechniek, elk vanuit hun specifi eke kennis op funderingsgebied. deze paal is succesvol gebleken
bij projecten waar de wens lag van geringe omgevingshinder bij de uitvoering, een hoog paaldraagvermogen, de
mogelijk om palen verdiept ten opzichte van het maaiveld aan te brengen en toch een hoge mate van zekerheid ten
aanzien van de paaldoorsnede in verband met sterkte en stijfheid.
twee jaar geleden hebben dezelfde partijen besloten, elk geïnspireerd door de vraag in hun specifi eke deel van de
funderingsmarkt, dat de tijd rijp is voor wederom een geboorde prefab betonpaal. in tegenstelling tot de terraSon
paal is gekozen voor een grondverdringend paalsysteem, waardoor hoge paaldraagvermogens bij nu geringere paaldoorsneden
zijn te realiseren. met als evidente voordelen lagere transportkosten, effi ciënter gebruik van schaarse
grondstoffen en het voorkomen van vrijkomende grond. dit terwijl voor de basisvariant geen gebruik meer hoeft
te worden gemaakt van vloeibaar grout of beton, hetgeen uitvoeringstechnisch zeer interessant is. het resultaat is
de fluisterpaal ®© ; een unieke geboorde prefab betonpaal met een reeks van voordelen van geringe uitvoeringstijd
tot arbo- en milieuvriendelijkheid, van schoorstand tot verdiept aanbrengen en van kostenoptimalisatie tot geringe
hinder en invloed op de omgeving.
als er één geslaagd voorbeeld te geven is van een situatie waar twee voorheen gescheiden werelden elkaar ontmoeten,
dan is het deze productinnovatie wel. het beste van twee werelden is nu aan elkaar gekoppeld. het laat tevens
zien dat er - zeker vanuit de prefab betonindustrie - voortdurend wordt gezocht naar vernieuwing, naar verbetering.
juist ook in onze funderingsbranche. we zitten niet stil. daarom kunt u nu door geavanceerde producten, door slimme
funderingsontwerpen en door gedegen adviezen van onze specialisten veel winst behalen in funderingsopgaven.
het enige dat nodig is, zijn uw en onze creativiteit en fantasie. en laat ik u één ding vertellen: de mogelijkheden van
de fluisterpaal zijn zó talrijk, dat ze nauwelijks in creativiteit en fantasie worden beperkt.
Ing. Sikko Doornbos
Directeur Terracon Funderingstechniek
B.V., Werkendam
13

‘Point of no return’
voor machinaal straten
de arbeidsinspectie wil en kan zichzelf niet de eer toekennen, maar feit is dat
mede dankzij de inspectiedruk machinaal straten de laatste jaren een stevige
zet in de rug heeft gekregen. de inspectiedruk hoort bij de richtlijn om nieuwe
werken groter dan 1500 m2 met inzet van mechanische hulpmiddelen te
straten, met het doel om de arbeidsomstandigheden voor straatmakers te verlichten.
op basis van deze richtlijn heeft de arbeidsinspectie z’n handhaving
ingeregeld. in 2006 vond een inspectieronde langs bestratingprojecten plaats.
bij die partijen die onvoldoende scoorden is in 2008 is een vervolginspectieronde
geweest. “we hebben 600 inspecties uitgevoerd op 450 locaties. als daar
zaken niet in orde waren, zijn de betrokken gemeenten bezocht, in totaal 100
14
b:ton januari 2009
De geschiedenis zal het moeten uitwijzen, maar 2008 lijkt het jaar dat machinaal straten écht is door-
gebroken. “Er is in elk geval een duidelijke kentering waarneembaar,” ervaart Dick Juffermans, lande-
lijk projectleider van de Arbeidsinspectie. “Vele signalen duiden op een omslag in de bestratingsector
en aan opdrachtgeverkant. Het hek is van de dam. Nu nog het machinaal herstraten, maar ook hierin
zijn de voortekenen gunstig.” door Paul engelS
stuks. we zijn daarbij dieper ingegaan op de rol en houding van die opdrachtgevers
alsook op die van de bestratingbedrijven. en dan zie je dat er in twee jaar
tijd een flinke slag is gemaakt. circa 70% van de gemeenten is nu bekend met
de eisen rond machinaal straten. de helft van de geïnspecteerde gemeenten is
thans actief bezig om machinaal straten een plek te geven. het verboden besteksvoorschrift
dat het straten met de hand moet geschieden, is er goeddeels
uit. ook de aannemers pakken het goed op. Straatmakers die wij spreken zeggen
bijna allemaal niet anders meer te willen als ze met dergelijke methodes
hebben kennisgemaakt. resultaat is dat het aandeel machinaal straten voor
nieuwe werken fors is toegenomen.”
b:ton januari 2009
het zijn weliswaar momentopnames, maar de trend is duidelijk. temeer daar
diverse partijen volop investeren in machinaal straten, zoals alle fabrikanten
van betonnen bestratingmaterialen en nu ook enkele baksteenfabrikanten.
dick juffermans: “die laatste hebben tot 2008 gebruik gemaakt van een uitzonderingsmogelijkheid
op het convenant omdat zij er in tegenstelling tot de
fabrikanten van betonnen bestratingmaterialen niet klaar voor zouden zijn.
met die uitzonderingspositie dreig je echter alleen maar verder achterop te raken
in de ontwikkelingen. want het gaat nu snel. als ik hoor dat fabrikanten
van klemmen, vacuümunits en andere attributen voor machinaal straten hun
afzet met honderden procenten zien stijgen, dan gaat het echt heel hard. we
zien ook dat er tal van innovaties in de pijplijn zitten. ook voor herstraten, want
dat omvat het grootste percentage van straatwerk. daar gebeurt gelukkig ook
het nodige. de machines staan klaar, zo weet ik. er zijn bedrijven die jaarlijks
250.000 m2 machinaal kunnen herstraten.”
Voorbereiding: er zijn nog wel wat hobbels op de weg, zo weet de landelijk
projectleider. “gemeenten weten nu van machinaal straten af en staan er ook
open voor, maar iets anders is dat ze het actief stimuleren. Zo’n houding moet
nog groeien. in het besef dat zij als opdrachtgever verantwoordelijk zijn voor
naleving van de arbowet. anderzijds hoor je ook het juridische argument dat
men bij aanbestedingen neutraal moet zijn richting de aannemers en niet teveel
kan eisen. toch denk ik dat ze juist in het voorbereidingsproces een sprong
kunnen maken door ontwerp en bestek meer inhoud te geven. de voorbereiding
geldt overigens zeker voor aannemers, want daar schort het nogal eens
aan. er wordt wel eens geroepen dat de voorbereiding van de aannemer het
opladen van zijn mobiel is. hoe dan ook, als je ziet dat een werk niet vlot omdat
er een verkeerde klem op het werk aanwezig is voor het pakket stenen, dan zal
ook de voorbereiding aan die kant beter moeten.”
het valt dick juffermans op dat de kwaliteit van het straatwerk geen dominante
rol (meer) speelt. “dat argument werd in het verleden nogal eens misbruikt,
maar dat heb ik bijna niet meer gehoord. integendeel, je hoort nu de positie-
ve geluiden dat het werk veel sneller klaar is en dat daarmee de overlast in de
straat voor omwonenden, winkeliers en verkeersdeelnemers wordt beperkt.
ook hoor je dat de methode in sommige situaties niet duurder is dan handmatig
straten. de nadruk zou nog veel meer op zulke positieve aspecten van
machinaal straten moeten komen te liggen. dan krijgt het een extra stimulans
en is het om economische redenen in beeld en niet louter een must vanwege
15

Thermische massa - de verborgen schat
Door intelligent gebruik van de thermische massa van beton kan het energiegebruik
in gebouwen drastisch worden gereduceerd. Thermische massa optimaliseert
de voordelen van gratis zonnewarmte, vertraagt en dempt piektemperaturen
en reduceert het energieverbruik voor verwarming en koeling.
Door het verminderde energieverbruik draagt beton bij aan beperking van
de CO 2 -uitstoot, de hoofdveroorzaker van het broeikaseffect.
Beton is dus veel meer dan een duurzaam, constructief bouwmateriaal. De
bouwfysische kwaliteiten kunnen bijdragen aan een comfortabel en
energiezuinig binnenklimaat.
www.cementenbeton.nl
■ Barriers
■ Bruggen & viaducten
■ Heipalen
■ Parkeergarages
■ Specialiteiten
■ Stadions & tribune
elementen
www.haitsma.nl 0512-33 56 78
Beton is hot / cool*
Dat vergt een nieuwe manier van denken. Het bouwkundig en installatietechnisch
ontwerp moeten worden afgestemd op het actief inzetten van
thermische massa. Integratie van architectuur, constructie en klimaatinstallatie
is de grote uitdaging van de komende jaren.
Het Cement&BetonCentrum onplooit activiteiten om deze integratie van
ruimte, materiaal en installatie te bevorderen. Door kennisontwikkeling en
kennisoverdracht. Beschikbare publicaties vindt u op onze website
www.cementenbeton.nl.
*) Omcirkel uw keuze en doe de check op www.cementenbeton.nl
Cement&BetonCentrum
b:ton januari 2009
arbowetgeving. ik ga ervan uit dat er door alle ontwikkelingen nog een effi ciencyslag
te maken is en dat machinaal straten nog goedkoper wordt.”
Kennisdeling: het helpt daarbij natuurlijk als partijen hun kennis over en
weer uitwisselen. “kennisdeling is belangrijk. we maken een rapportage van de
inspecties uit 2008 en zullen dit compleet met aanbevelingen richting de markt
communiceren. voorts organiseren wij een kennisdelingbijeenkomst voor een
aantal spelers in de branche. en we maken een update van onze brochure. ook
crow is bezig met een publicatie over de stand der techniek en betrekt daarbij
de koppeling aan de raw besteksvoorschriften. dan heb je een private normering
in je bestek. het sluit ook mooi aan op de beoogde inbreng van de sociale
partners. de nieuwe arbowet treedt qua regeldruk terug en biedt via een arbocatalogus
de ruimte om zaken per sector in te vullen. dan kun je richtlijnen over
machinaal straten prima invullen.”
bestratingswereld in beweging
‘er moet nog veel gebeuren’ is een uitspraak die nimatech veel hoort.
toch wil de leverancier van hunklinger machinale bestratingsklemmen
het graag ook van de andere kant bekijken. “er gebeurt heel veel op dit
moment,” stelt matthijs nieuwenhuis, directeur en vertegenwoordiger
bij nimatech bv. hij is vijf dagen van de week aan het demonstreren met
machinaal straten. vol geladen vertrekt hij naar een werk om meestal leeg
terug te komen, omdat de klant ter plekke besloten heeft machinaal te
gaan straten met dit type bestatingsklemmen. “hierdoor hebben wij onze
omzet sterk zien stijgen. niet alleen de vraag naar de hunklinger bestratingsklem
is gegroeid, ook de adviserende rol in de markt is toegenomen.
men wil het nodige over machinaal straten weten. en steeds meer steenfabrikanten
willen samenwerken met leveranciers van materieel. hierdoor
worden de pakketten op de juiste manier gepakketteerd en aangeleverd,
zodat ze geschikt zijn voor de juiste bestratingsklem.” door de technische
ontwikkelingen aan de hunklinger bestratingsklem, is er steeds meer mogelijk.
de nieuwste ontwikkeling is het keperadaptersysteem. “door de
keperadapterset houden we geen driehoeken open aan de zijkant van de
rijweg. dit scheelt enorm veel handwerk. ook bestaande klanten kunnen
een keper adapterset aanschaffen en installeren op de bestaande klem.”
meer informatie: www.nimatech.nl
het is niet de taak van de arbeidsinspectie om de regelgeving of het convenant
aan te scherpen. dick juffermans: “als de richtlijn van 1500 m2 omlaag kan - en
dat is volgens mij mogelijk en wenselijk - dan moet dat vanuit de markt komen.
toch zullen wij ons blijven ‘bemoeien’ met de inzet van machinaal straten. in
september 2009 zullen wij weer kleinschalig gaan inspecteren en tot die tijd
zullen de inspecteurs de naleving van de arbeidsomstandigheden en de richtlijn
in hun reguliere werkzaamheden meenemen. de groei moet echter niet door
inspectierondes komen. wij vormen slechts een dun schilletje in het geheel.
het ‘stutten en bouwen’ moet van binnenuit de sector komen. dat de inspectiedruk
heeft meegeholpen aan de omslag die nu is bereikt, is mooi. we gaan
er niet prat op, maar ik weet wel dat de inspecteurs het een dankbare rol vinden
als je ziet wat is en wordt bereikt. machinaal straten staat defi nitief op de kaart
en de gezondheid van straatmakers en de bestratingsector is ermee gediend.”
17

U hoeft niet naar Italië of Spanje om op een kleur-
rijk bestraat plein of uitnodigende boulevard
plaats te nemen op een bankje en te genieten van
uitzicht, mensen en/of vertier. Dat kan in toene-
mende mate in Nederlandse steden en dorpen.
Niet alleen worden die steeds fraaier bestraat
met chique betonnen bestratingsmaterialen, ook
worden er prachtige banken, watertafels, fon-
teinranden, trappen, bruggen en kunstobjecten
van prefab terrazzobeton geplaatst. Neem plaats
en proef datgene wat de openbare ruimte biedt.
door Paul engelS
grote kans dat het fraaie terrazzobeton in die openbare ruimte afkomstig is van
c. tomaello b.v. uit vlaardingen. deze prefab betonfabrikant is al 84 jaar toonaangevend
op het gebied van prefab sierbeton, terrazzobeton en natuursteen.
nog altijd ambachtelijk vervaardigd sierbeton, met tegelijkertijd een hoge
mate van professionaliteit als antwoord op de veelheid aan eisen. vaak gaat het
namelijk om uiterst creatieve ontwerpen die vertaald moeten worden in maakbare
betonelementen. voorts geldt altijd de hoogste kwaliteit, maar speelt ook
de prijsvorming mee. tenslotte gaat het om een duurzaam product dat met
adequaat beheer en onderhoud de tand des tijds uitstekend kan doorstaan.
directeur giulio tomaello: “onze projecten met terrazzobeton zijn visitekaart-
jes voor gemeenten, bedrijven en winkelcentra. Ze sieren de openbare ruimte.
en iedereen kan er in die openbare ruimte gebruik van maken. het uitdagende
aan het materiaal is dat je er werkelijk alle vormen mee kunt maken. het materiaal
volgt de vormvrijheid van beton. maar juist omdat je daarbij werkt met
kleuren, figuraties en structuren en je het materiaal op verschillende manieren
kunt nabehandelen, zoals polijsten, wassen en stralen, krijgt terrazzobeton een
esthetische uitstraling die weinig andere materialen kunnen evenaren. overigens
kun je terrazzobeton prima combineren met andere siervolle, moderne
materialen zoals staal, hout en speciaal gefabriceerd glas.”
18
b:ton januari 2009
b:ton januari 2009
openbaring
in openbare ruimte
19

Terracon Funderingstechniek B.V.
KWALITEIT ALS FUNDAMENT
Terracon Funderingstechniek B.V.
Geheide paalsystemen Trillingsvrije paalsystemen
•
• KWALITEIT Vibro-palen ALS FUNDAMENT • Terr-Econ-palen
Vibro-Combi-palen
• Terr-Econ-buispalen
•
•
•
MV-palen
Geheide Stalen paalsystemen buispalen
• Prefab Vibro-palen
betonpalen
• Vibro-Combi-palen
• MV-palen
• Terra-Son-palen
• Terra-Compact-palen
Trillingsvrije paalsystemen
• Verbuisde • Terr-Econ-palen
boorpalen
• Fluisterpaal • Terr-Econ-buispalen
• Terra-Son-palen
• Stalen buispalen
• Terra-Compact-palen
• Prefab betonpalen
• Verbuisde boorpalen
• Fluisterpaal
Terracon Funderingstechniek B.V.
Terracon International B.V.
Postbus 49 – 4250 DA Werkendam
Tel. : +31 (0)183-401311
Fax: Terracon +31 (0)183-403583
Funderingstechniek B.V.
E-mail: Terracon info@terracon.nl International B.V.
Website: Postbus www.terracon.nl
49 – 4250 DA Werkendam
Tel. : +31 (0)183-401311
Fax: +31 (0)183-403583
E-mail: info@terracon.nl
Website: www.terracon.nl
Hakron-Terwa: totaaloplossing
voor de prefab-betonindustrie
Terracon Spezialtiefbau GmbH
Tietzstraβe 25
D-13509 Berlin
Telefon: +49 0304174423-3
Telefax: Terracon +49 0304174423-44
Spezialtiefbau GmbH
E-mail: Tietzstraβe info@terracon.nl 25
Website: D-13509 www.terracon.nl Berlin
Telefon: +49 0304174423-3
Telefax: +49 0304174423-44
E-mail: info@terracon.nl
Website: www.terracon.nl
De combinatie Hakron-Terwa staat voor een jarenlange ervaring in de productie,
advisering en verkoop van instortvoorzieningen. De kwaliteit van onze producten
wordt onder meer bewezen via diverse certificaten en beproevingsrapporten.
Compleet leveringsprogramma o.a.
• Bouwbox koudebrugonderbreking
• Gevelplaatankers
• Hulpmaterialen en bevestigingsmiddelen
• Konnektieankers
• Sandwichplaatankers
• T-slotankers
• TSS bordesoplegging
Meer weten?
Voor een toelichting op ons programma of het aanvragen van documentatie belt u:
0341 27 80 95. E-mail: verkoop@hakronterwa.nl Of kijk op internet: www.hakronterwa.nl
Hakron-Terwa
Voltweg 10, 8071 CZ Nunspeet
Postbus 46, 8070 AA Nunspeet
b:ton januari 2009
Warm zitvlak: heel bijzonder is de eigenschap dat je in het beton verlichting
opneemt, dat zorgt voor fraaie lichteffecten onder een bank of vijverrand. ook
kan luminescent materiaal in het beton worden verwerkt, waarmee in het don-
ker of bij aanschijnen door zon of kunstlicht een bijzonder beeld ontstaat. thans
kan zelfs zwakstroomverwarming worden opgenomen. zodat het aangenaam
voor mensen wordt op een bank plaats te nemen bij lagere buitentemperaturen.
de terrazzozitbank Splakato, naar een idee en ontwerp van beeldend kunstenaar
jan van dorp, bezit in de zitting zo’n verwarmingsysteem. giulio tomaello:
“in meerdere toepassingen kan het van belang zijn dat het beton wordt
opgewarmd. we zijn met een aantal pilots bezig met trappen, bordessen en
tafels. het zorgt voor een extra dimensie voor terrazzobeton.”
terrazzobeton is een samengesteld materiaal, waarbij gebruik wordt gemaakt
van gebroken natuursteen in combinatie met hoogwaardige (zo mogelijk natuurlijke)
pigmenten. het cement wordt veelal veredeld, omdat dit een cruciale
factor is voor zichtbeton. het is geen goedkoop materiaal.“dat schrikt misschien
potentiële klanten af. het zit misschien ook in de koopliedengeest van
nederlanders, waar buitenlanders op voorhand meer naar kwaliteit en prestatie
kijken. desalniettemin kunnen wij steeds meer opdrachtgevers ervan overtuigen
dat terrazzobeton een gunstige prijs-kwaliteitverhouding heeft. kijk je
namelijk op langere termijn, dan zie je dat het materiaal zich decennialang goed
houdt en heel duurzaam is. neem de dertien grote zitbanken in Scheveningen
die er na bijna 14 jaar nog altijd prima bijstaan. en dat in een omgeving van zon,
zee, zout, zand en toeristen. toch hameren wij van onze kant op regelmatig
onderhoud. je moet terrazzobeton af en toe reinigen en beschermen met een
coating. en het voordeel van terrazzobeton is dat als je het slijpt, het weer als
nieuw is. met die onderhoudsbeurten blijft het een oersterk en mooi materiaal
dat op termijn zijn geld dik en dik terugverdient.”
Uitdaging: vanuit die genoemde professionaliteit praat giulio tomaello over
aspecten als prijs-kwaliteitverhouding. vanuit liefde voor dit product praat hij
over creativiteit, kunstzinnigheid, experimenten in vormen, kleuren en toepassingen.
“eenieder mag zijn of haar eigen prefab betoncompositie schrijven,
want wij werken het idee graag uit. wij vertalen het idee op basis van kennis
en enthousiasme in uitvoerbaar beton. het moet wel erg raar lopen, als het niet
te maken is. ik verwacht daarom dat de openbare ruimte in nederland nog aan
sfeer, aan beleving en misschien zelfs aan spektakel kan winnen. het woord is
aan opdrachtgevers, architecten en kunstenaars.”
21

22
actualiteiten:
mensen staan centraal
b:ton januari 2009
de innoverende en creatieve aanpak in de bedrijfsvoering van de martens groep in oosterhout - waardoor de onderneming binnen de betreffende branche als een
voorloper wordt beschouwd - is bekroond met de prijs ‘creatief ondernemerschap’. de prijs werd uitgeloofd door de kamer van
koophandel Zuidwest-nederland
en omvat een groot kunstwerk voor in het bedrijf. de jury roemde de onderneming (gespecialiseerd in kunststof en betonnen
rioleringen, betonproducten, retail
en bijzonder transport) vanwege het onderscheidend vermogen en de positie als onafhankelijk familiebedrijf, hetgeen zeer ongebruikelijk is
in deze branche en in
de risicovolle en kapitaalintensieve markt, aldus jury-voorzitter Sjel wijngaards van de kvk. “de creativiteit van deze onderneming
komt tot uitdrukking in allerlei
aspecten van de bedrijfsvoering het bedrijf is niet alleen altijd op zoek naar het nieuwste van het nieuwste, het creëert uit al of niet
bestaande componenten ook zelf
vernieuwingen. het is bij uitstek een bedrijf waarin niet het product, maar de mens centraal staat. de medewerkers zijn in de vorm van kleine teams volledig zelf ver-
antwoordelijk voor de producten. het zijn de mensen die het moeten doen. juist hierdoor bekleedt de onderneming een vooraanstaande positie in de markt.” verder
weegt het ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ mee, zoals een eigen stroomvoorziening van de fabrikant via windmolens en hergebruik van restwarmte.
megapijlers voor
lexkesveer
ons klimaat wordt natter en daarom krijgt de rivier de rijn in het project lexkesveer
meer ruimte voor de afvoer van neerslag. de veerdam, een belangrijk
obstakel, wordt daarbij gedeeltelijk vervangen door een brug. een bijzonder
kunstwerk dat komt te rusten op enorme, ronde prefab betonnen pijlers.
de rijn moet per seconde maximaal 15.000 m³ water kunnen afvoeren. met
de voorspelde extreme neerslag in korte tijd, kan de rivier dat misschien niet
aan. om overstromingen te voorkomen, moet de afvoercapaciteit 1.000 m³
omhoog. eén van de maatregelen om dit te bereiken, is het project lexkesveer
bij wageningen; daar worden de uiterwaarden verdiept en de veerdam onderbroken.
ballast nedam infra midden b.v. heeft het ontwerp en de aanleg van
het project als design & construct opdracht aangenomen. vervolgens kreeg
haitsma beton het verzoek om de liggers en pijlers van de nieuwe brug te leveren.
de 250 meter lange brug wordt opgebouwd met twee landhoofden, 9 pijlers
en 10 velden met 80 kokerliggers van 25 meter (60 met vlakke onderzijde
en 20 met een afgeschuinde zijde).
bijzonder zijn de pijlers als gevolg van de artistieke ronde vorm, de afmetingen
(16 meter breed, 9 meter hoog) en het gewicht (120 ton). vanwege het trans-
port over de weg wordt elke pijler in twee gelijke delen gefabriceerd. dat vergt
complexe engineering en enorme mallen, waarin de pijlerelementen op z’n kop
worden gestort. de handling van de pijlers en kokerliggers vormt eveneens een
forse uitdaging: per 60 ton zwaar pijlerelement zijn zes verschillende handelingen
nodig: ontkisten, kantelen, op trucks laden, op locatie lossen, rechtop zetten
en monteren. met de plaatsing van de pijlers wordt komende maand gestart.
b:ton januari 2009
bestrating industrieterrein lorentz:
mooi én functioneel
bouwen met beton
2008/2009
de nieuwste editie van ‘bouwen met beton’ is verschenen.
de editie 2008/2009 laat reportages van gevarieerde, stijlvolle
en klasserijke projecten zien, waarbij beton een wezenlijke
bijdrage levert aan de architectuur. de projecten worden
overtuigend getoond, juist door de verstilde beelden en
beschouwelijke teksten. de publicatie laat de kracht van de
betontoepassing tot de lezer doordringen. de nederlandse
fotograaf kim Zwarts heeft de complete fotoserie van de acht
projecten in nederland, belgië, Zwitserland en Portugal verzorgd.
het cement&betoncentrum is de nederlandse partner
voor deze internationale publicatieserie. Per twee jaar
verschijnt een editie van bouwen met beton. een gratis exemplaar
van de recente uitgave, alsmede die van 2006/2007, is
op te vragen via www.cementenbeton.nl
de trottoirs op het industrieterrein lorentz in harderwijk worden verhard met
fraaie zwarte cordonel ® betonplaten met straatsteenmotief. Prefab betonfabrikant
wernink uit leiden bood met de 16 cm dikke betonplaten een doeltreffende
oplossing voor het zware (vracht)verkeer dat voorheen de trottoirgedeelten
rond de bedrijfsinritten te zwaar belastte en de bestrating deed verzakken. de
gemeente harderwijk laat daarom de brede wandelzones vervangen door de
robuuste betonplaten. door echter te kiezen voor een mooie motiefplaat in een
chique kleurstelling, krijgt het industrieterrein niet alleen een herkenbaar en
functioneel trottoir, maar wint het ook aan uitstraling. mno vervat uit nieuwvennep
is hoofdaannemer voor de herinrichting, waarbij de firma reijersen van
buuren uit harderwijk - de vaste legpartner van de prefab betonfabrikant - de
betonplaten met de vacuümtechniek nauwkeurig plaatst. juist om de esthetische
kwaliteit van de betrating hoog te houden, zitten er namelijk geen hijsogen
in dit type betonplaat. er worden zowel betonplaten van 2 x 2 meter als 2 x
1 meter toegepast. in juni 2009 moet de gehele opknapbeurt van de bestrating
op industrieterrein lorentz zijn afgerond. informatie: www.wernink.nl
23

productoverzicht:
dubbelfunctie geluidsbarrier:
veiligheid en geluidreductie
door de toename van het verkeer voldoen niet alle bestaande geluidsschermen
meer aan de gestelde geluidsnormen. vaak is het verhogen van zo’n scherm
niet mogelijk of duur, doordat er een nieuwe fundering moet worden geplaatst.
bovendien is het door ruimtegebrek niet altijd mogelijk om de functies ‘verkeer
geleiden’ en ‘geluid beperken’ te scheiden. haitsma beton en durisol raalte ontwikkelden
voor deze problematiek, samen met dla+ landscape architects, een
geïntegreerde geluidsbarrier die veiligheid garandeert en geluid reduceert. het
Sound Safe System voldoet aan de nieuwe aSi-richtlijn van rijkswaterstaat.
de geluidsbarrier is een fl exibel, geïntegreerd systeem dat bestaat uit een brede
SteP-barrier met daarop schermen van geluidsabsorberend houtvezelbeton.
door de geïntegreerde opzet is het systeem erg smal. Zodoende kan de geluidsbarrier
op het wegdek worden geplaatst, zowel naast rijbanen (enkelzijdig
scherm) als in de middenberm (dubbelzijdig scherm). een verharde ondergrond
(asfalt) volstaat. er zijn geen nieuwe voorzieningen nodig, zoals fundering, terwijl
de beschikbare ruimte effi ciënter wordt benut. verder is het systeem door zijn
modulaire opbouw snel en eenvoudig te monteren en weer te verplaatsen.
Kostenbesparing het product kan dicht op de geluidsbron worden geplaatst.
daardoor kan het geluidsscherm minder hoog zijn (om dezelfde geluidsreductie
te bereiken als hogere schermen) of juist even hoog zijn (om
24
b:ton januari 2009
meer geluidsreductie te bereiken ten opzichte van schermen die verder weg
staan). het systeem levert veel meer geluidsreductie op dan een conventioneel
geluidsscherm van gelijke hoogte. die meerwaarde kan, in combinatie met een
middenbermsysteem, oplopen tot 4 db, het equivalent van een extra rijbaan.
het grootste voordeel ontstaat wanneer aan beide zijden van de weg een vergelijkbare
(extra) geluidsreductie nodig is. dan kan een middenbermscherm
een kostenbesparing van 10 tot 30 procent opleveren ten opzichte van het
verhogen van de zijschermen. bovendien voorkomt een middenbermscherm
fi lekijken, hetgeen de veiligheid en doorstroming bevordert.
de geluidsbarrier is primair geschikt voor dichtbevolkte gebieden met een nietpermanent
wegennet. denk aan stadregio’s waar verkeerssituaties moeten
worden aangepast, maar ruimte en geluidsoverlast een belemmering vormen.
het systeem kan echter ook goed worden toegepast bij op- en afritten, parkeerplaatsen,
havens, tank- en overlaadstations, wasplaatsen, winkelcentra,
enzovoort. in alle gevallen is het Sound Safe System een inventieve oplossing
om effi ciënt ruimtegebruik, veiligheid, kostenbesparing en de belangen van
omwonenden verantwoord te combineren. informatie: www.haitsma.nl
‘verouderingsvernieuwing’ betonstraatstenen
het design label conteXtuur powered by mbi heeft een nieuwe oppervlakte
bewerking ontwikkeld voor betonstraatstenen. deze nieuwe bewerking maakt
het mogelijk om de deklaag van de betonstraatstenen een verouderde ‘look’
mee te geven. vernieuwing en veroudering ineen. het innovatieve product
geeft hiermee antwoord op de toenemende vraag van opdrachtgevers en architecten
voor producten die perfect in de omgeving of beoogde sfeer passen
en tegelijkertijd aan de hoogste kwaliteitseisen van een modern materiaal als
beton voldoen.
de nieuwe lijn wordt gepresenteerd als de retron lijn. alle formaten betonstraatstenen
kunnen door middel van deze bewerking worden verouderd. de
deklaag wordt opgebouwd uit kleurechte mineralen. de retron lijn is ook in
een plano c.q. facetloze uitvoering te verkrijgen. de producten voldoen aan alle
komo kwaliteitseisen. meer informatie: www.conteXtuur.nl
b:ton januari 2009
waterpasserende bestrating
de morssinkhof groep levert een betonstraatsteen met een enorm waterpasserend vermogen. de
‘uni-Priora ® aqua’ steen laat water met een zodanige snelheid passeren, dat de gewenste grondwatercondities
op peil blijven en grote terreinen - ook bij zware regenval - begaanbaar blijven. deze
betonstraatsteen is het antwoord op de klimaatverandering, die ook in nederland steeds vaker tot
zware regenval leidt. met het waterpasserende vermogen ontlasten de stenen bij zware regenval
het riool. overtollig hemelwater wordt via de waterpasserende bestrating versneld afgevoerd naar
de bergingslaag, waardoor de juiste grondwatercondities in stand blijven. daarnaast is de bestrating
ook nog eens uitgesproken attractief in het straatbeeld.
het innovatieve product is in duitsland ontwikkeld en wordt daar al veelvuldig toegepast. de stenen
hebben sinusvormige afstandhouders en leveren daardoor een optimaal verband. Ze hebben een
afmeting van 21,1 x 10,5 x 8 cm en wegen ca 4 kg per stuk. de stenen worden standaard geleverd
met facet en afstandhouders om een gemiddelde voegwijdte van 5 mm te realiseren. Ze voldoen aan
het actuele besluit bodemkwaliteit en de europese norm nen-en 1338. in nederland worden uni-
Priora ® aqua stenen onder licentie geproduceerd. informatie: www.morssinkhof-gww-beton.nl.
bestraten met easy fix
all-in-one busperronplaat
inspelend op wetgeving en trends in toegankelijkheid van openbaar vervoer heeft Struyk verwo aqua
een totaalconcept ontwikkeld: de allione busperronplaat. het betreft een massieve betonnen plaat,
bestaande uit zowel trottoir/perron als straatgedeelte. de afwatering is in de plaat geïntegreerd,
waardoor géén plasvorming voor het perron ontstaat. afhankelijk van de lengte is hiermee het gehele
perron te realiseren met 5 tot 10 afzonderlijke delen. de platen kunnen direct op een fundering in de
straat worden geplaatst. een extreem hoge legsnelheid dus. niet alleen het busperron zelf, maar ook
een deel van de straat wordt hiermee direct op hoogwaardig kwaliteitsniveau gelegd.
een machinaal bestratingspakket dat aan alle kanten opgesloten is en derhalve niet deformeert: easy fix van
Struyk verwo infra. in de mal meegeproduceerde halve stenen en keperstenen zorgen voor een uitzonderlijke
stevigheid van de pakketten, terwijl de open ruimtes in het pakket gelijk zijn aan een gewoon machinaal pakket.
extra voordeel is dat de benodigde hulpstukken in dezelfde structuur en kleur worden geproduceerd als
hele stenen. het innovatieve van dit gepatenteerde concept zit in het feit dat deze ‘extra steentjes’ gebruikt
kunnen worden als bisschopsmuts of keperstenen voor zowel het leggen van een keper- als visgraatverband.
van belang is tevens dat er geen verpakkingsmateriaal (zoals folie) nodig is.
meer informatie: www.struykverwo.nl
het innovatieve product is een antwoord op overheidsbeleid om het openbaar vervoer beter toegankelijk te maken voor mensen met een handicap of chronisch
zieken. er zijn drie verbeterpunten op dit gebied aan te wijzen: bussen, reisinformatie en busperrons. de afgelopen jaren hebben de eerste twee al een behoorlijk
inhaalslag gemaakt. de laatste, de busperrons, blijven hierbij enigszins achter. daarom zullen in de komende jaren veel van de perrons moeten worden vervangen
dan wel worden aangepast.
de allione perronplaat voldoet aan alle eisen en wensen, zoals in goed overleg met crow door de overheid vastgesteld. naast de hoge legsnelheid, biedt de allione
diverse andere voordelen, zoals het voorkomen van beschadiging van de busbanden. de massieve plaat voorkomt bovendien verzakkingen in perron en rijbaan en
verhindert de groei van onkruid. de bovenzijde is voorzien van antislip, zwart-wit blokmarkering en geleidestrook - vooraf aangebracht op de plaat - wat een betere
toegankelijkheid van het openbaar vervoer voor minder validen garandeert. dankzij het all-in-one concept van de hoogwaardig openbaar vervoer (hov) busperronplaat
is het perron in één keer klaar. het product is één van de kanshebbers voor de infratech innovatieprijs. informatie: www.struykverwo.nl
25

Adverteren in B:ton? Bel Volcano: 076 560 88 44
Een tijdperk
vol kleur...
adv.
www.volcanoadvertising.com
Evolutie is een feit. Nieuwe ontwikkelingen zijn aan de orde van de dag.
En toch: sommige producten overleven de tand des tijds. Minerale
anorganische oerpigmenten, om eens wat te noemen.
Grottekeningen bewijzen het... duurzame kleurpigmenten van natuurlijke mineralen
zijn al zo oud als de mensheid. En nu? Vandaag de dag worden anorganische pigmenten synthetisch
gefabriceerd. Dit garandeert strikte specificaties en kleurtonen.
Beton en kleur... Een aantrekkelijk duo. Of het nu om aardvochtig, transport- of zelfverdichtend
beton gaat, de kleurechtheid van het eindproduct is van groot belang. Duurzaamheid,
daar gaat het om. Scholz Benelux BV staat daarvoor. Onderscheidend op het gebied van
kleurpigmenten, technische ondersteuning en snelle service. Kortom: uw partner bij de inzet
van pigment in beton.
b:ton januari 2009
om de groeiende verkeersstromen het hoofd te bieden wordt de bestaande
randweg bij eindhoven uitgebreid van 2 naar 4 rijstroken. er wordt een systeem
aangelegd waarbij het doorgaande verkeer wordt gescheiden van het verkeer
dat een regionale bestemming heeft.
in de nieuwe situatie beschikt het doorgaande verkeer over twee hoofdrijbanen.
het lokale verkeer maakt gebruik van de parallelbanen, waarop alle bestaande
op- en afritten worden aangesloten.
voor de knooppunten batadorp, de hogt en leenderheide moet het verkeer
kiezen voor de doorgaande rijbanen of de parallelbanen. ook komt er 17 km
geluidsscherm langs de randweg, onderverdeeld in 37 stuks aparte schermdelen
variërend van 2 tot 8 m hoogte. circa 10 km van de geluidwering betreft
dichte schermen. deze bestaan uit damwandprofi elen waarvan 3 km tevens
dienst doet als grondkering.
Veilig en snel: de damwandprofi elen worden afgedekt door een betonnen
deksloof. heijmans techniek& mobiliteit heeft gekozen voor prefab betonnen
deksloven in verband met de veiligheid en de snelheid op de bouwplaats. van
Prefab
deksloven
op
damwanden
randweg
eindhoven
dijk beton produceert 1.250 stuks prefab betonnen deksloven in 200 merken,
met een standaard afmeting van 800 x 400 mm en een lengte van circa 8.000
mm. de sloven zijn n-vormig en vallen over de damwand. aan de damwand
zijn stalen oplegschoenen gelast, voorzien van een dook, waarop de deksloven
gemonteerd worden. de dook sparingen in de deksloof worden vervolgens
aangegoten.
Zo’n 80 stuks deksloven worden massief uitgevoerd en zijn voorzien van ingestorte
ankers voor de bevestiging van de stijlen voor de zichtschermen, die op
de deksloven komen. deze deksloven zijn tevens voorzien van 24 stuks gains,
waarvan de maatvoering na meting op het werk wordt bepaald, hetgeen tot
gevolg heeft dat iedere gain - dus ook ieder element - uniek is.
een goede afstemming van productie en montage is een pre, omdat er rekening
gehouden dient te worden met wegafsluitingen en tijd van openstelling
van nieuwe baanvakken. beide partijen zijn zich ervan bewust dat hier een
uniek stuk werk is gerealiseerd, als onderdeel van de totale metamorfose van
de randweg eindhoven.
27

28
b:ton januari 2009
In het Belgische Blankenberge rijden trams en bussen vanaf december 2008 op een geluidsreducerende
constructie van ModieSlab platen. Een gelijknamig consortium van Betonson, Heijmans en ARCADIS
leverde en monteerde hiervoor de prefab betonplaten met een embedded railconstructie. Het is de
eerste keer dat in een verhardingsdek rails zijn gecombineerd met zeer open betonlagen aan de boven-
zijde. door martijn van den bouwhuijSen
de aanleg van een proefvak in de verkeersbaan in vlaanderen is onderdeel van het europese project Quiet city, dat het
verminderen van brongeluid in weg- en trambanen nastreeft. de eerste van de twee banen van 72 meter is in november
al geplaatst. de montage van de tweede baan gebeurt dezer dagen. de duurzaamheid en geluidsreductie wordt daarna
gemonitoord.
volgens noud van deurzen, de projectleider van modieSlab, reduceren de betonelementen brongeluid en zijn ze onderhoudsarm:
“de toepassing in de vlaamse kustplaats moet resulteren in een geluidsreductie van 6db. de verwachtingen
zijn hooggespannen na goede resultaten van eerdere proefprojecten op de nederlandse snelwegen a12 en a50. de verkeersveiligheid
en het wegcomfort blijken dik in orde. een modieSlab wegdek is oersterk en vormvast. er moet bij wijze
van spreken een vliegtuig op crashen, voordat het wegdek noemenswaardig beschadigt en vervanging nodig is.”
een modieSlab wegdek bestaat uit twee verschillende open betonlagen met daaronder een constructieve laag. de speciale
betonsamenstelling levert een stiller wegdek op in vergelijking met traditioneel Zeer open asfalt beton. in zettinggevoelige
gebieden wordt het prefab betonproduct gefundeerd op palen en bij een stabiele ondergrond direct op een
zandbed. afwateringskanalen op het scheidingsvlak van de open laag en de constructieve betonlaag zorgen voor een
afvoer van regenwater. ook is er ruimte voor intelligente functies als detectie en signalering. een andere optie is het
toepassen van een leidingsysteem voor verwarmen of koelen van het betonoppervlak. Zo kan het wegdek bijvoorbeeld
makkelijk ijs- en sneeuwvrij worden gehouden.
“we richten ons vooral op de infrastructuur en specifi ek de snelwegen, daarnaast is er nu ook in nederland interesse voor
een embedded railconstructie voor tram- en busbanen,” zegt van deurzen. “het innovatieve karakter spreekt aan. het
prefab betonproduct is bij uitstek geschikt voor uitbreidingen van wegen, zoals doelgroepstroken voor vrachtvervoer.
bij nieuw aan te leggen wegen is de tijdrovende voorbelasting, noodzakelijk bij gangbare wegconstructies op zettinggevoelige
ondergrond, niet nodig. de draagconstructie op palen, die constructief werkt als een brug, heeft een verwachte
levensduur van 100 jaar. wanneer het nodig is worden de wegdekplaten snel en eenvoudig vervangen.”
b:ton januari 2009
Proefvak
stillere
verkeersbaan
Zuiniger
uit een recent onderzoek van modieSlab met m+P uit vught naar aanleiding
van de prijsvraag ‘frisse kijk op luchtkwaliteit’ van rijkswaterstaat kwamen
opvallende eigenschappen van het prefab betonproduct naar voren. modie-
Slab zorgt voor ongeveer 5% minder brandstofgebruik en 50% minder bandenslijtage
- op basis van laboratoriumonderzoek - in vergelijking met traditioneel
Zoab. hiermee lijkt het klaar voor een duurzamere toekomst. meer informatie:
www.modieslab.nl
29

franse spoorbruggen:
op twee locaties moest een bestaande spoorbrug worden vervangen: Pont
Pinel bij rouen en Pont rd125 bij Sarcelles. de aannemer eiffage (licensiehouder
van bSi) dacht aan een alternatief voor bruggen met stalen liggers en een
betondek, zoals gangbaar in frankrijk en derhalve opgenomen in het ontwerp.
dit zou namelijk het nodige werk ter plaatse met zich meebrengen rond en boven
het (tgv) spoor. aangezien er al sinds een jaar of tien een samenwerking
was met het nederlandse hurks beton uit veldhoven, mede via oriëntatie op
zeer hoge sterkte beton, zag men in dit materiaal dé oplossing. er waren al eens
prefab betonelementen voor een koeltoren geleverd uit oogpunt van minimaal
onderhoud en dus minder stilleggen van de elektriciteitscentrale. nu zag men
de kans om de spoorviaducten in slanke betonnen liggers b180 toe te passen,
met daarover een betonnen druklaag.
“dan praat je over een totale constructiehoogte van circa 85 cm,” aldus projectleider
rik weyns. “bij de ene brug 17 liggers in één overspanning van 28 m
lengte en bij de andere brug - met middenondersteuning - tweemaal 13 liggers
30
b:ton januari 2009
grensverleggende
betonsterkte
van eveneens zo’n 27 m. dat slanke profi el paste perfect in het toelaatbare profi
el voor deze spoorviaducten. voeg daar ook nog eens de snelheid van werken
bij, waarbij de liggers in één nacht konden worden geplaatst, de hoge kwaliteit
en het onderhoudsarme materiaal en de keuze door de opdrachtgever was snel
gemaakt op basis van het alternatieve plan van eiffage.”
Zelf uitvinden: vanzelfsprekend moesten er vooraf de nodige berekeningen
en laboratoriumproeven aan te pas komen. het gaat niet alleen om zeer hoge
sterkte beton, maar ook om staalvezelbeton. directeur jan dekkers legt uit: “je
praat in zekere zin over een experiment, omdat het de eerste keer is dat je zulke
liggers met elkaar maakt. dan moet je het zelf uitvinden, inclusief proeven en
doorontwikkelingen. wordt het betonmengsel voldoende congruent? haal
je de druksterkte ook in de praktijk? is het zo duurzaam als beoogd? wat zijn
de meest geëigende staalvezels bij het betonmengsel? het gaat om een specialistisch
betonmateriaal, dat ook nog homogeen moet worden gemengd en
verwerkt. op het moment dat de vraag vanuit frankrijk kwam, hadden wij net
b:ton januari 2009
Zolang de regelgeving betonsterktes hoger dan C100/115 nog niet omvat, blijft de markt een afwach-
tende houding aannemen om bijvoorbeeld betonnen brugliggers met een karakteristieke druksterkte
van 180 of 200 N/mm 2 toe te passen. Terwijl er toch een hoop voordelen aan verbonden zijn, zoals slan-
kere constructies, minder materiaalgebruik, minder onderhoud et cetera. Maar er gloort een mooie
toekomst, nu de fi b commissie binnen een jaar met regelgeving voor zeer hoge sterkte (vezel)beton
komt. Nog overtuigender zijn misschien wel de eerste succesvolle praktijkprojecten met slanke spoor-
viaducten in Frankrijk. door Paul engelS
de nieuwe fabriek gereed, waarbij wij de productietechniek speciaal voor dit
materiaal konden inrichten. het is natuurlijk niet de bedoeling dat die stil komt
te liggen. als je ziet welke voordelen zeer hoge sterkte beton biedt, dan kan het
niet anders of de vraag vanuit nederland zal ontstaan en groeien. een opdrachtgever
als rijkswaterstaat volgt het in elk geval met behoorlijke interesse.”
misschien is het wachten op de regelgeving die in de maak is. dr-ing Steffen
grünewald, hoofd kwaliteitsdienst en materiaaltechnologie van de prefab betonfabrikant:
“de fi b commissie onder leiding van prof. joost walraven gaat
het gat opvullen waarin hoge sterkte (vezel)beton zich bevindt. er zijn normen
tot een kubusdruksterkte van 115 n/mm2 en daarna houdt het op. terwijl juist
een sterkte van bijvoorbeeld 120 of 140 n/mm2 bijzonder interessant kan zijn als
technisch en economisch meest profi jtelijke oplossing. het hoeft niet altijd een
b200 of nog hoger te zijn.” als voorbeelden worden een parkeergarage genoemd,
waarbij de bestaande betonkolommen met een laag zeer hoge sterkte beton
worden omhuld, zodat bovenop de garage kan worden gebouwd en een kolom
van een brug, die door middel van een laag zeer hoge sterkte beton gerepareerd
of versterkt kan worden. of het voorbeeld van takachtige dragende voorgespannen
kolommen, die voor een fraai project in marseille zijn ontworpen.”
Kwestie van tijd: “het kan vandaag de dag. maar men moet ook willen.” jan
dekkers verwacht dat als de markt er meer weet van krijgt en de voorbeelden
ziet, er vanzelf meer vraag naar dit type prefab beton zal ontstaan. “als ik elke
dag in het verkeer langzaam moet rijden of stilstaan, omdat men maandenlang
in de middenberm een steunpilaar moet bouwen, dan is het een kwestie van
tijd of men beseft dat een lange slanke ligger van zeer hoge sterkte beton veel
minder verkeershinder oplevert. grote overspanningen, zonder middensteunpunt.
Prefab beton past sowieso in een procesmatige aanpak, maar als het ook
nog eens extra sterk, extra slank, extra vormvrij en extra onderhoudarm kan
zijn, dan zal het niet bij de twee spoorviaducten in frankrijk blijven. ‘in frankrijk
begint de revolutie.’ wij zijn er als specialistische prefab betonfabrikant volledig
op voorbereid.”
31

32
Prefab betonnen heipalen:
duurzaam
fundament
b:ton januari 2009
b:ton januari 2009
Wie voor de beslissing staat hoe en met welke middelen een bouwwerk het beste kan worden ge-
fundeerd, komt in negen van de tien gevallen uit op de prefab paal. En dat is alles behalve verras-
send. De geprefabriceerde betonnen heipaal is betrouwbaar, duurzaam en betaalbaar. Maar daar
gaat een proces aan vooraf. Wil de prefab paal zijn werk goed kunnen doen - nu en in zijn duistere
toekomst - dan moeten drie stappen zorgvuldig worden genomen. door liliane verwoolde
funderen met behulp van prefab betonnen heipalen vraagt om het maken
van een aantal juiste en vakkundige keuzes. deze keuzes hebben om te begin-
nen te maken met de kwaliteit van de paal. in welke ondergrond komt de paal
straks terecht en wat wordt er daar van hem verwacht? welke milieuklasse
moet de paal hebben om aan zijn verwachtingen te kunnen blijven voldoen?
vervolgens moet het productieproces op deze bevindingen worden afgestemd.
en als laatste moet de paal op de juiste manier in de grond worden
gebracht. de praktijk wijst uit dat dit in nagenoeg alle gevallen goed gaat. de
reputatie van de prefab betonnen heipaal is dan ook nog steeds groeiende.
vaststellen milieuklasse
wil de heipaal ook op lange termijn zijn werk goed kunnen blijven doen, dan
moeten eerst de bedreigingen waaraan de paal in zijn toekomst wordt blootgesteld,
zorgvuldig in kaart worden gebracht. er zijn tenslotte allerlei mechanismen
werkzaam, die de paal ook na plaatsing nog kunnen aantasten. willen
we voorkomen dat dit tot problemen leidt, dan is het zaak om de omgeving
waarin de paal zijn toekomst gaat doorbrengen, goed te analyseren. een efficiënt
hulpmiddel hierbij is het vaststellen van de milieuklasse, zoals deze zijn
vastgelegd in de en 206-1.
Aantasting van binnenuit: bij het vaststellen van de milieuklasse moeten
we ons realiseren dat aantasting van de betonconstructie niet in de eerste
plaats te maken heeft met aantasting van buitenaf. een belangrijk risico
van aantasting schuilt in de constructie van de paal zelf: de wapening. als de
wapening van het beton wordt aangetast, hebben we onmiddellijk te maken
met een aantasting van de beschermende functie van het beton. nu hebben
heipalen het grote voordeel dat zij zich bijna permanent onder water bevinden.
transport van schadelijke stoffen is hierdoor nagenoeg onmogelijk.
daarnaast is voor de corrosie van de wapening zuurstof nodig en dit is onder
water eenvoudigweg niet beschikbaar. hierdoor zal in de meeste gevallen een
milieuklasse van Xc2 volstaan. in de gevallen waarbij de heipalen herhaaldelijk
gedeeltelijk droogvallen, kan worden overgestapt naar milieuklasse Xc4.
aanvullende milieuklassen
33

Wilt u meer weten over het Spanbeton ® -3P en 4P-systeem, damwanden
en railproducten, bezoek dan onze stand 314 tijdens de Infratech
b:ton januari 2009
onder bepaalde omstandigheden wordt de betonnen heipaal blootgesteld aan
aantasting van buitenaf. dit risico doet zich bijvoorbeeld voor als de heipaal her-
haaldelijk wordt blootgesteld aan vorst. in dat geval bevriest het water dat zich
in de poriën van het beton bevindt, waardoor scheurvorming kan ontstaan.
door herhaaldelijk bevriezen van het water zullen de scheuren zich verdiepen
en zal de paal aan kwaliteit verliezen. maar ook hierop kan de producent de paal
uitstekend voorbereiden. in het geval van bevriezing biedt milieuklasse Xf3 voldoende
zekerheid om de paal geschikt te maken voor zijn taak.
een andere omstandigheid is de aanwezigheid van stoffen in het grondwater
die schadelijk zijn voor het beton. met name de aanwezigheid van een hoge
concentratie aan sulfaten kan aantasting veroorzaken. nu meldt het ‘handboek
Paalfunderingen’ dat deze hogere concentraties sulfaat in nederland
nauwelijks voorkomen, maar in deze gevallen kan veelal worden volstaan met
milieuklasse Xa1.
Het productieproces: vakkundig specificeren van de omgeving is dus
van groot belang om te kunnen blijven rekenen op de stevige ondergrond
die nodig is om onze gebouwen te ondersteunen. vervolgens is het aan de
producent om de gegevens van het geologisch onderzoek te verwerken in
de heipaal. deze productie vindt veelal plaats in de fabriek met behulp van
een zogenaamd ‘langbank- of carrouselsysteem’. tijdens dit proces worden
een relatief droog mengsel en veel verdichtingenergie gebruikt waardoor een
dichte en sterke betonsoort ontstaat. deze valt meestal in de sterkteklasse
die volgens de definiëring van de en 206-1 valt in de klasse van ‘hoge sterkte
beton’. deze sterkte is geen overbodige luxe: de heipaal krijgt straks te maken
met zware mechanische belastingen. bijkomend voordeel van deze hoge
sterkte is de dichte structuur van de cementsteen.
Zekerheidstest: na de productie van de betonnen heipalen worden alle
palen getest op draagkracht. dit in tegenstelling tot de werkwijze die bij andere
palentypen wordt gehanteerd en die volstaat met het nemen van enkele
steekproeven. de testen tonen aan of de paal opgewassen is tegen het heiproces,
waarin drukkrachten en trekkrachten elkaar afwisselen in variërende
sterktes, tot het moment waarop de paal de draagkrachtige lagen in de ondergrond
heeft bereikt. overigens bieden deze belastingen tijdens het heien
ook een betrouwbare referentie voor het toekomstig draagvermogen van de
heipaal. kiezen voor geprefabriceerde betonnen heipalen betekent dan ook
vooral kiezen voor zekerheid.
Heien: als de palen goed zijn voorgespannen en de keuze voor de juiste kwaliteit
is gemaakt, rest nog slechts één stap om een duurzaam resultaat te kunnen
garanderen. de paal moet deskundig in de grond worden gebracht. nu
ontstaan bij ‘normaal’ heiwerk eigenlijk nooit problemen. met de standaard
wapening en betonkwaliteit b55 komen nagenoeg alle palen ongehavend in
de grond. Pas als er sprake is van extreem slappe lagen, lagen van sterk wisselende
vastheid of heiwerk waarbij de palen over vijftien of meer meters het
zand in moeten, krijgen we te maken met meer riskant heiwerk. in die gevallen
is het aan te raden om te kiezen voor een betonkwaliteit van b65 met
een voorspanning bij palen vierkant 250 mm op 4 n/mm², evenredig met de
doorsnede oplopend tot 6 n/mm² voor palen 450 x 450 mm.
Trillingsgevaar: een grens die zich moeilijker laat verleggen is de trillingsgrens
van Sbr. in principe moeten palen – ook naast panden die op palen zijn
gefundeerd – in de grond kunnen worden gebracht zonder schade te veroorzaken.
op een afstand van twee tot drie meter is heien mogelijk, maar met
het risico van trillingssnelheden die kunnen oplopen tot 15 mm/sec. bij panden
in categorie twee veroorzaakt dit meestal geen of weinig schade, maar de
Sbr-grenzen worden wel overschreden. om te voorkomen dat deze schade
veroorzaken, kunnen het beste veilige zones worden afgesproken, waarbinnen
niet wordt geheid. een andere mogelijkheid is het inbrengen van een
spuitlans in een aantal palen, die in geval van nood kan worden gebruikt.
er zijn dus veel mogelijkheden en richtlijnen om gebruik te maken van de
duurzame betonnen heipalen. Zeker is dat - met dit zorgvuldige stappenplan
- prefab betonnen heipalen in ons kikkerland het meest verantwoorde en
duurzame fundament bieden voor al onze constructies.
35

36
b:ton januari 2009
groene stapelwand blijft
er zijn de afgelopen jaren veel verschillende typen geluidschermen op de markt verschenen en toegepast. eén van de oudste typen betreft de stapel-
wand met fraai gevormde prefab betonnen bakken, waarin planten passen. een vriendelijke groene wand. het type leek wellicht overvleugeld te wor-
den door min of meer futuristische geluidschermen, maar mag zich weer in een toenemende belangstelling verheugen. begroeiing geeft de schermen
een natuurlijk karakter en draagt bij aan de geluidsreductie. een mooi voorbeeld is het geluidscherm van circa 250 meter langs het spoor bij station
amersfoort. verhoeven infra bv uit Zaltbommel realiseerde daar in opdracht van de provincie utrecht een 8 meter hoge wand, opgebouwd uit prefab
betonnen stapelbakken, met daarbovenop een glaswand. op die manier hebben niet alleen de direct aangrenzende woningen, maar ook de buurt
daarachter profijt van het geluidscherm.
mede vanwege de hoogte zijn de bakken stevig gefundeerd op palen van 6 m lengte, voorzien van een dikke betonplaat. tevens zijn de betonnen bak-
ken over een hoogte van 2,4 meter met spanankers aan de betonplaat verbonden, om de windbelasting op te kunnen nemen. het ontwerp voor het
geluidscherm is afkomstig van landschappartners uit de meern. deze adviseurs voor ruimtelijke planning en omgevingsvormgeving bedachten de
combinatie van stapelwand en glasscherm. de aannemer heeft het ontwerp uitgewerkt en gematerialiseerd. de omwonenden zijn inmiddels enthou-
siast geworden over het scherm, na aanvankelijke discussies. voorheen hadden sommigen oordopjes nodig voor het slapen. die zijn nu overbodig: het
geluid wordt prima geweerd en er is ook nog eens sprake van een fraaie wand, waarbij de bewoners zelf de plantenbakken vullen en onderhouden. aan
de kant van het spoor is de wand dicht en dus onderhoudsarm. het toont de veelzijdigheid van prefab betonconstructies: doeltreffend, fraai, kleurrijk,
robuust, gewaardeerd, door bewoners in te vullen, onderhoudsarm, om maar enkele van de karakteristieken van zo’n stapelwand op te noemen.
b:ton januari 2009
topper!
37

38
techniek:
het ontwerp van de brug voorziet in 3 overspanningen van respectievelijk 50 m,
53 m en 35 m, waarbij de middenoverspanning van 53 m het kanaal overbrugt.
opvallend is de constructiehoogte van slechts 1,50 m, waardoor een uitermate
slank brugdek met een slankheidsverhouding lengte/hoogte van 35 ontstaat.
dit is nodig om tegemoet te komen aan het verticaal alignement van de a59
en daarbij toch voldoende doorvaarthoogte te waarborgen. in feite bestaat de
kruising uit twee aparte bruggen van respectievelijk 22,5 en 19,5 m breedte,
voor iedere rijrichting één. voor het ontwerp van de brug waren de vormgevingseisen
voor de rondweg van toepassing waarbij onder andere was bepaald
dat er geen dragende constructiedelen anders dan de kolommen onder het
brugdek zichtbaar mochten zijn, met andere woorden: pijler-balkconstructies
waren uit den boze.
de ontwerpopgave vroeg om bijzondere betonliggers. vanwege de tijdsdruk
was een prefab oplossing geboden; een in het werk gestorte brug zou teveel
tijd in beslag nemen. door de aannemer van hattum en blankevoort is contact
gezocht met Spanbeton omdat het Spanbeton ® -3P systeem juist op het gebied
van grote overspanningen een extra dimensie toevoegt.
Slank: het gepatenteerde systeem is gebaseerd op het Skk kokerbalkensysteem,
een prefab brugdeksysteem waarbij rechthoekige, holle kokerliggers op
b:ton januari 2009
de bouwplaats naast elkaar worden geplaatst en tot één rijdek worden samengesteld
door het aanbrengen en spannen van dwarsvoorspankabels. doordat
de bovenzijde van de kokerligger gelijk als rijdek kan functioneren, hoeven alleen
nog smalle langsvoegen tussen de liggers te worden gevuld. een zware
druklaag van gewapend beton op de bovenzijde van de liggers aanbrengen is
dus overbodig. andere eigenschappen van een kokerligger zijn de grote torsiestijfheid,
waardoor een zeer goede spreiding van belastingen wordt verkregen
en een geïntegreerd rijdek van hoogwaardige voorgespannen beton in de bovenflens
van de ligger ontstaat. dankzij deze eigenschappen wordt een slank
brugdek met minimale bouwtijd verkregen.
het innovatieve systeem voegt aan de standaard kokerligger de mogelijkheid
toe om een brugdek met meerdere overspanningen uit te voeren als statisch
onbepaald systeem, zonder hoge concentraties van steunpuntwapening. er
wordt namelijk gebruik gemaakt van een extra toegevoegde voorspanning in
langsrichting, die de verschillende overspanningen onderling koppelt. door het
verloop van de kabels op een juiste manier uit te voeren, levert deze externe
voorspanning extra draagvermogen aan het brugdek. omdat het brugdek ook
statisch onbepaald is, wordt het daardoor mogelijk om grotere overspanningen
te maken bij gelijkblijvende constructiehoogte.
b:ton januari 2009
ingenieus over de
Zuid-willemsvaart
Eén van de eerste werkzaamheden ter verbreding van de 180 jaar oude Zuid-Willemsvaart, is de realisa-
tie van een brug ter hoogte van Den Bosch. Daar wordt het kanaal verlegd, omdat er door de - eveneens
verbrede - weginfrastructuur geen plek was voor kanaalverbreding. Omdat men toch bij Den Bosch
aan het werk is, wordt de brug nu al uitgevoerd. En wel in een geavanceerd prefab betonsysteem. door
ir. keeS Quartel.*
Doorontwikkeling: een brugdek met 3 overspanningen waarbij de lengte
van de middenoverspanning circa 1,20 x de lengte van de gelijke eindoverspan-
ningen bedraagt, is de ideale combinatie voor een goede momentenverdeling
en dus een optimale constructie. de bij dit project beschikbare combinatie (50-
53-35 m) voldeed daar bij lange na niet aan, maar het bleek tóch mogelijk om
de middenoverspanning van 53 m te realiseren met een constructiehoogte van
slechts 1,50 m. voor een deel was dit te danken aan de kruisingshoek van 69
graden van het brugdek, de hoek tussen de lengteas van het brugdek en de as
van de landhoofden en pijlers. bij een scheve kruising kan een torsiestijve constructie
namelijk een iets kortere draagrichting aannemen.
de volgende ontwerpuitdaging was het vinden van een oplossing voor een
draagconstructie voor het liggersysteem zonder onderslagbalken en bij voor-
keur met een korte bouwtijd. omdat de liggers ter plaatse van de midden-
steunpunten nagenoeg kop aan kop worden geplaatst, was de toepassing van
een brede natte knoopverbinding geen optie, nog afgezien van de arbeidsintensieve
uitvoering van zo’n knoop. er is daarom een oplossing gezocht die
gekenmerkt wordt door een maximale uitnutting van hoogwaardige beton en
voorspanning. deze hoogwaardige beton is beschikbaar in de massieve einden
van de kokerliggers en door de voegen tussen de liggereinden lokaal over de
gehele hoogte te vullen en voor te spannen, wordt als het ware een inwendige
pijlerbalk verkregen die de oplegkrachten over de kolommen kan verdelen. Zo
is het Spanbeton ® -4P systeem verkregen, waarbij het brugdek rust op cirkelvormige
kolommen met een onderlinge afstand van 3,0 m, gemeten haaks op
de brugas.
Fasering: de bouw van de bruggen vindt gefaseerd plaats in verband met het
doorgaande verkeer dat gedurende de bouw voor beide rijrichtingen over de
andere weghelft wordt geleid. de eerste fase is eind 2008 voor het verkeer gereed
gekomen. de tweede fase wordt in de eerste helft van 2009 gebouwd.
voor de eerste fase waren 45 kokerliggers nodig. gelijk met de productie hiervan
zijn de landhoofden en de kolommen voor de middensteunpunten aangelegd.
aan weerszijden van de kolommenrij van de middensteunpunten zijn
vervolgens doorgaande stalen hulpondersteuningsframes aangebracht, die op
de funderingssloven dragen. ook konden de rubberopleggingen vooraf worden
gesteld op de kolomkoppen en de landhoofden. na deze voorbereidende
werkzaamheden kon de aanvoer en de montage van de liggers eind juni 2008
beginnen.
de kokerliggers zijn per as aangevoerd met speciale transportwagens. de
zwaarste liggers hadden een gewicht van ruim 140 ton. hoewel deze transporten
alleen buiten de spitsuren over de weg mogen, is de montage toch op
normale werkdagen uitgevoerd. Per overspanning waren 15 liggers nodig, die
39

Opmaak ad Beton compl. ass. 200x130 14-11-2007 11:09 Pagina 1
Attema voor de betonbouw:
compleet assortiment
snel te verwerken
altijd op tijd!
De specifieke eisen van de betonwereld:
innovatie, kwaliteit en vlekkeloze
logistiek kent Attema als nederlandse
producent als geen ander. En vertaalt ze
continu in een compleet assortiment
slimme producten voor gewapende
betonconstructies en afbouw. Maar ook
voor maatwerkoplossingen, in bijvoorbeeld
de kleur van zelfverdichtend
beton is Attema partner voor de bouw.
Vloerafstandhouders
Hoek- en regenlijsten
Speciale afstandhouders
Alles voor de betonbouw
Schelluinsestraat 1, 4203 NJ Gorinchem, Postbus 58, 4200 AB Gorinchem,
Telefoon 0183 650 650, Telefax 0183 650 750, e-mail info@attema.nl
M e e r o v e r o n s a s s o r t i m e n t o p w w w . a t t e m a . n l
®
b:ton januari 2009
in twee dagen werden aangevoerd en vervolgens werden geplaatst met twee
mobiele kranen van 500 en 650 ton hijsvermogen. de balken werden met grote
nauwkeurigheid en zeer geringe onderlinge afstand gemonteerd op de stalen
hulpondersteuningen. dit soort zware hijswerkzaamheden spreekt vaak tot de
verbeelding, maar wat minder goed zichtbaar is, is de grote voorbereiding van
de transporten die in tijd heel nauwkeurig moeten plaatsvinden. Zo is een dergelijke
montage vooral een logistieke uitdaging.
Tempo: na zes werkdagen was het brugdek van de eerste fase beschikbaar
voor het vullen van de langsvoegen en de voegen van de dwarsbalken, waarna
de dwarsvoorspanning kon worden aangebracht. dit specialistische werk werd
uitgevoerd door dywidag Systems international uit Zaltbommel. vervolgens
zijn de kopvoegen tussen de velden onderling gevuld, waarna de langsvoorspanning
kon worden aangebracht. tenslotte zijn de omhullingen van de
langsvoorspanningskabels geïnjecteerd om de voorspankabels te beschermen
tegen corrosie.
modernisering
de montage van de liggers en het aanbrengen van de diverse voorspansystemen
heeft bij elkaar slechts 7 weken in beslag genomen. aan het einde daarvan
is het brugdek afgelaten op de definitieve opleggingen. dit gebeurde door de
tijdelijke ondersteuningen langzaam te laten zakken dankzij in hoogte verstelbare
voetconstructies. na een korte afbouwperiode waarin de schampranden
en voegovergangen zijn aangebracht kon het brugdek van de eerste fase eind
oktober 2008 worden geasfalteerd, dat is 14 werkweken vanaf het begin van
de montage van de liggers. de werkzaamheden zijn in opdracht van rijkswaterstaat
uitgevoerd als d+c contract door de bouwcombinatie infra2, die ook
verantwoordelijk is voor de bouw van de rondweg den bosch. de combinatie
bestaat uit kwS infra, van hattum en blankevoort, mourik groot ammers en
vialis.
* ir. kees Quartel is manager infra van Spanbeton bv
al jaren wordt gewerkt aan het geschikt maken van de Zuid-willemsvaart voor grotere schepen. Zo wordt
het kanaal dat maastricht verbindt met den bosch verbreed en zijn verschillende oorspronkelijke sluizen ver-
vangen door moderne en grote sluizen. ter hoogte van den bosch is een tracébesluit voor omlegging inge-
steld. het gaat om een 9 km lange omlegging, ten oosten van de stad, parallel aan de a2, naar de maas. het
nieuwe kanaaltracé zal de a59-oost vlak voor de aansluiting op de a2 (ter hoogte van knooppunt hintham)
kruisen. de werkzaamheden moeten in 2014 gereed zijn.
41

Zettingsvrij dankzij palen, paalkopplaten en puinmatras
weg op niveau
de problemen doen zich voor over een traject van 14 kilometer op de n210.
de provincie Zuid-holland was al een tijd van mening dat hiervoor een duurzame
oplossing gevonden moest worden en besloot daarom het herstel van
de n210 - inclusief het onderhoud voor de komende twintig jaar - aan te besteden.
ballast nedam zag het project direct als één grote uitdaging en schreef
in, samen met o.a. haar dochterbedrijven waco lingen beton, haitsma beton
en ballast nedam funderingstechniek. in juni van 2007 gingen de eerste palen
voor de nieuwe n210 de grond in. het waren de eerste handelingen voor een
complex project, niet zozeer door de toegepaste techniek, als wel door de extreem
grote aantallen die steeds aan de orde waren.
Fundering: ballast nedam koos voor een zettingsvrij alternatief, dat in nederland
nog maar één keer eerder werd toegepast. het principe is gebaseerd
op de bogen, die de romeinen toepasten om de drukkrachten boven doorgangen
en deuropeningen over te brengen op de onderstaande deurstijlen.
maarten kanters, hoofd bedrijfsbureau waco lingen beton: “het was duidelijk
dat in deze drassige ondergrond alleen kon worden gefundeerd met een
extreem groot aantal betonnen heipalen. en dus werd de zoektocht ondernomen
naar de juiste aantallen, verhoudingen en afstanden. de heipalen -
34.600 in totaal - worden geheid met een onderlinge afstand van 2,35 meter.
de afstand tussen de kopplaten is zo gekozen, dat deze voldoende fundament
kunnen bieden voor de volgende laag. voor de productie van deze kopplaten
is tijdelijk een fabriekshal ingericht, waarin de platen met speciaal ingekochte
mallen worden geproduceerd in een tempo van 100 stuks per dag.”
42
b:ton januari 2009
De provinciale weg tussen Bergambacht en Krimpen aan de IJssel is al jaren een zorgenkind. De slap-
pe veengrond en de gedateerde funderingsconstructie veroorzaken kuilen, verzakkingen, strem-
mingen in het verkeer en hoge onderhoudskosten. Ballast Nedam vond een manier om het probleem
voor eens en altijd uit de wereld te helpen. door liliane verwoolde
Het matras: hiermee was het fundament gelegd voor de volgende laag:
een met gebroken puin gevuld matras. dat begint met een hogesterktedoek,
een kunststof geogrid. het doek wordt aan de zijkanten van de weg strak gehouden
en vervolgens gevuld met een menggranulaat van 0 tot 40 mm. het
puin wordt in lagen aangebracht en strak ingepakt tot een matras met een
dikte van ruim een meter. Samen met de druk van bovenaf ontstaat hierdoor
een natuurlijke, oersterke boogconstructie tussen de paalkopplaten, die de
bovenbelasting afdraagt naar de palen. “nu het eenmaal loopt, gaat het vrij
probleemloos door,” vertelt kanters. “af en toe moeten er in het werk oplossingen
worden bedacht voor problemen die zich tijdens de bouw voordoen.
Zo ontstaan op rotondes grotere krachten op het pakket. om deze op te kunnen
vangen is het granulaatmatras bij rotondes opgedikt en zijn de palen en
platen voorzien van een zwaardere wapening. een ander probleem deed zich
voor door maatafwijkingen in de palen. hiervoor moesten de sparingen in de
paalkopplaten worden vergroot. voor deze gevallen hebben we ondertussen
een speciaal malletje klaar liggen. dit soort problemen zijn inherent aan
bouwprojecten.”
Overwinning: eind december waren er 13.500 palen en afdekplaten verwerkt.
na afronding van het project kan de overwinning worden geboekt op
een ondergrond die meer te maken heeft met ‘dik water’, dan met grond.
“het is een fl inke ingreep, maar het resultaat is een weg die ook op termijn
duurzaam is.”
b:ton januari 2009
“Het principe is gebaseerd op de Romeinse bogen”
funderen
in veenslagachtige ondergrond
1 Afgraven toplaag
2 Palen heien
3 Paalkopplaten aanbrengen
4 Geogrid spannen
5 Granulaat aanbrengen
6 Matras profi leren
7 Asfalteren
43

We hebben
inmiddels wel
wat opgebouwd
in deze branche.
Volcano Advertising is een full service
reclamebureau met een voorliefde voor
de bouwwereld. Om die reden zijn we de
afgelopen jaren uit-gegroeid tot hét
bureau voor bouwbedrijven en bedrijven
die iets met de bouw te maken hebben.
We bouwen inmiddels aan de naam en
het imago van tal van gerenommeerde
bouwers. Zodat zij zich kunnen onder-
scheiden van hun concurrenten.
Wordt het niet eens tijd voor een opbou-
wend gesprek?
Postbus 4768 4803 ET Breda
Telefoon 076 560 88 44 Fax 076 560 88 40
info@volcanoadvertising.com www.volcanoadvertising.com
b:ton januari 2009
industriële uitstraling
Sugarcity steevast doorgezet
twee enorme suikersilo’s van ‘Sugarcity’ in halfweg kregen een tweede leven
als luxe kantoortorens. voor de aanleg van de parkeerplaats bij dit opvallende
project viel de keuze op esticon ® designverharding. daarmee krijgt het indus-
triële karakter van de torens een fraai vervolg op het maaiveld.
door de sluiting van suikerfabriek cSm in halfweg kwam een terrein van zo’n
110.000 m 2 vrij voor herbestemming. cobraspen vastgoedontwikkeling b.v.
kocht het terrein en is verantwoordelijk voor de herontwikkeling van Sugar-
city: een megacomplex met ruimte voor onder meer kantoren, horeca, winkels
en een megabioscoop. de twee vijftig meter hoge betonnen silo’s vormen het
opvallende hart. het zijn geen monumenten, maar ze maken wel een belangrijk
deel uit van de industriële geschiedenis van de regio. reden genoeg om ze te
behouden en te verbouwen tot kantoren.
Maatwerk: juist vanwege hun industriële uitstraling koos de architect bij de
aanleg van het 1.700 m2 grote parkeerterrein voor betonnen design vloerplaten
van de meteoor uit rheden. deze zijn geheel naar het ontwerp van de opdrachtgever
geproduceerd. er vond intensief overleg plaats over onder meer
de kleurstelling en de uitdrukkelijke wens om de veeg in alle platen in dezelfde
richting te laten wijzen. kortom, alle (on)mogelijkheden zijn besproken en hebben
geresulteerd in een maatwerk bestrating van design betonplaten.
eén van de mogelijkheden bleek ook het omkeren van de hoekstalen omran-
ding, waardoor er slechts een subtiele smalle rand aan de bovenzijde zichtbaar
is. voor de betonplaten die op de detectielussen voor de slagbomen komen te
liggen, is een speciale oplossing beschikbaar: platen met een kunststof wapening,
die de signalering niet verstoort. om die reden wordt ook de hoekstalen
omranding van deze platen doorbroken.
Herkenbare kleurencombinatie: door te kiezen voor twee kleuren, betongrijs
en antraciet, konden de parkeervakken worden gemarkeerd. ieder
parkeervak (5 x 2 m) bestaat uit twee antracietkleurige esticon platen van
2 x 2 m en een van 2 x 1 m. de slijtvaste kleur is aangebracht door in het
productieproces pigment toe te voegen aan de deklaag. tussen de vakken
zijn stroken van 0,50 x 2 m gelegd die voldoende ruimte bieden voor in- en
uitstappen. voor de afwatering is gebruik gemaakt van verholen goten. het
legplan van de design vloerplaten is door de prefab betonfabrikant zelf nader
uitgewerkt.
45

46
b:ton januari 2009
Snelle en slanke
brugconstructie
Voor een viaduct op de snelweg A44 Burgerveen - Leiden maakte Betonson uit het Brabantse Son
de langste prefab betonliggers uit haar productiegeschiedenis. Ze variëren in lengte van 44 tot
ruim 55 meter. door martijn van den bouwhuijSen
“Wij hebben ervaring met lange liggers in afwijkende vormen, wij zijn gewend om ‘out of the box’ te denken.” (Stefan Granzier)
b:ton januari 2009
bam civiel koos voor een snelle realisatie met zo weinig mogelijk verkeers-
overlast. in het werk gestorte betonoplossingen zouden het verkeer te lang
ophouden. de prefab betonelementen zijn afgelopen najaar in zes nachten
gemonteerd. dankzij de voorspanning en slimme vorm van de veld- en rand-
liggers was een slanke constructie mogelijk. volgens planning gaat er in mei
2009 verkeer over de nieuwe brug, die in totaal 130 meter lang en 22 meter
breed is.
“in oktober 2007 kreeg de prefab betonfabrikant een aanvraag voor de engi-
neering, productie en montage van de liggers voor knooppunt burgerveen,”
zegt frank de gilde, verkoopleider. “door het ingenieursbureau van bam
civiel is de vraagspecificatie van rijkswaterstaat vertaald in een ontwerp voor
dit kunstwerk. wij hebben voor bam een alternatieve oplossing bedacht,
waarbij de kokerliggers zijn vervangen door speciale railvormige liggers met
verbreding
het project in opdracht van rijkswaterstaat is onderdeel van de verbreding
van snelweg a44 amsterdam-leiden van 2x2 naar 2x3 rijstroken. knooppunt
burgerveen ligt tussen nieuw-vennep en aalsmeer. de uitvoering ligt in handen
van bam civiel, bam wegen, vtn verkeers- & besturingstechniek (onderdeel
van bam infratechniek) en van oord nederland. de grootste ingrepen zijn het
aanleggen van een tweede ringvaartaquaduct en het herzien van knooppunt
burgerveen, waar onder andere het nieuwe viaduct met de slanke en lange
brugliggers in de a44 wordt gemaakt.
een druklaag. dit ontwerp bleek het meest economisch en begin 2008 is met
de uitvoering van dit ontwerp gestart.”
collega Stefan granzier, hoofd Projecten, licht de prefab liggerconstructie verder
toe: “het zijn lange, slanke en stabiele liggers. het unieke van het project zat hem
vooral in het bedenken van de juiste vorm en wapeningsconfiguratie. ons inge-
nieursbureau bedacht uiteindelijk slanke liggers met een behoorlijk voorspan-
niveau. door die voorspanning was extra aandacht nodig om te voorkomen dat
het element zou gaan kippen tijdens vervoer en montage. de liggers moesten
natuurlijk wel recht blijven. met speciale staalbokken lukte dit. elke ligger is ver-
volgens met een aparte vrachtwagen combinatie vervoert. daarvoor was wel een
ontheffing nodig. de 42 voorgespannen betonliggers zijn op de bouwplaats ver-
deeld over drie brugvelden. twee 650-tons kranen werden bij deze operatie inge-
zet. in december is de aannemer begonnen met de afwerking van het brugdek.”
47

Zetmeelgebaseerde
additieven
48
voor
Zelfverdichtend en
aardvochtig beton
b:ton januari 2009
De voortdurende vraag naar verbetering van de
betoneigenschappen en naar kostenverlaging
heeft geleid tot de ontwikkeling van nieuwe ad-
ditieven en betonsamenstellingen. In dit artikel
worden twee additieven besproken die op basis
van zetmeel ontwikkeld zijn voor het stabiliseren
van zelfverdichtend beton en aardvochtig beton.
AVEBE produceert al geruim dertig jaar zetmeel-
ethers voor de bouwindustrie. Zetmeelethers
worden veel toegepast in pleisters en tegellijmen
en geven deze verdikking, weerstand tegen weg-
zakken en een verbeterde verwerkbaarheid. Met
de verkegen know-how zijn de additieven voor
beton ontwikkeld. door jacob terPStra
b:ton januari 2009
figuur 1: vloeitest van een zelfinvellerend Zvb met foXcrete
tabel 1: betonsamenstelling voor de stabiliteitstest.
Component Hoeveelheid (kg/m 3 )
figuur 2: Stabilisatie van Zvb met foXcrete
Stabiliteitstest
geen stabilisatie additief
met foXcrete
0,7 0,67
Vloei (m)
Mix 1 Mix 2
cement 320 320
vliegas 80 80
Zand 0-2 425 425
Zand 0-4 425 425
grind 4-16 850 850
water 188 188
addiment fm36 34 34
foXcrete S100 0 24
2
3,5
13,7
1,3
Trechtertijd (sec) Ontmenging (%)
1 terpstra, j., ‘Stabilizing low-viscous self-compacting concrete’, in ‘Scc 2005’, Proceedings of the
Second north american conference on the design and use of Self-consolidating concrete and of
the fourth international rilem Symposium on Self-compacting concrete, chicago, 2005 (hanley
wood, addison, 2005), 47-53.
Samenvatting: op basis van zetmeel zijn innovatieve additieven ontwikkeld
die nieuwe eigenschappen bieden voor de betonindustrie. de additieven geven
stabiliteit en robuustheid aan uiteenlopende typen beton zoals zelfverdich-
tend en aardvochtig beton. hierdoor is de hoeveelheid water in het beton veel
minder kritisch en kan het beton met een constantere kwaliteit worden gepro-
duceerd. bovendien kan de verwerkbaarheid van deze betonsoorten worden
verbeterd. twee stabilisatie additieven worden in dit artikel beschreven: foX-
crete en SolvitoSe fc100.
Zelfverdichtend beton: Zelfverdichtend beton (Zvb) heeft uitstekende
vloei-eigenschappen waardoor het ingewikkelde bekistingen volledig kan vul-
len ook bij een dichte wapening. Zvb draagt bij aan verbeterde arbeidsomstan-
digheden en verlaagde plaatsingskosten. echter het op grote schaal produceren
van een goed en betaalbaar Zvb is niet eenvoudig. de verbeterde vloei-eigen-
schappen vinden hun keerzijde in een verminderde robuustheid van het beton.
de hoeveelheid water en bijvoorbeeld de zandgradering zijn kritisch. een grote
hoeveelheid fijne vulstof maakt het beton wel stabiel maar draagt niet bij aan
de robuustheid. bovendien maakt dit het beton moeilijker verwerkbaar door
de hoge viscositeit. ook de meeste stabilisatie additieven (‘viscosity enhancing
agents’) verhogen de viscositeit.
de unieke eigenschap van foXcrete is dat het Zvb stabiliseert zonder de plastische
viscositeit te verhogen1 . hierdoor kan een stabiel en tegelijkertijd laag viskeus
Zvb worden verkregen met uitstekende vloei-eigenschappen (figuur 1).
het stabiliserende effect van foXcrete maakt het mogelijk om de hoeveelheid
cement en fijne vulstof te reduceren. een Zvb met slechts 400 kg/m3 aan cement
en vliegas is zonder foXcrete zeer instabiel (zie tabel 1 en figuur 2). de
ontmenging werd gemeten door een cilinder te vullen met Zvb en na 5 uren de
hoeveelheid grind te bepalen in het bovenste en onderste gedeelte. foXcrete
stabiliseert dit Zvb en creëert robuustheid met behoud van een grote vloei en
een korte trechtertijd.
49

NOE-Bekistingtechniek b.v.
Postbus 25, 4240 CA Arkel
Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17
E-Mail info@noe.nl, www.noe plast.com
NOE-Bekistingtechniek b.v.
Postbus 25, 4240 CA Arkel
Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17
E-Mail info@noe.nl, www.noe plast.com
Creatief...
Creatief...
. . . betonoppervlakken vormgeven - met NOEplast
. . . betonoppervlakken vormgeven - met NOEplast
Fréjus, Frankrijk
Fréjus, Frankrijk
NOEplast structuurmatten
geven beton
een individueel
karakter. NOEplast NOEplast structuuris
zowel mattenbij geven beton- beton
bekisting een individueel als bij
prefab karakter. inzetbaar. NOEplast is
zowel bij beton-
Meer bekisting dan als 100bij
standaardstructuren
prefab inzetbaar.
leverbaar, zoals
Meer dan 100
standaardstructuren
houtnerf
leverbaar,
metselwerk zoals
natuursteen
houtnerf
pleister
metselwerk
gebouchardeerde
natuursteen
geluidswerende
pleister
vrije
gebouchardeerde
en grafische
structuren
geluidswerende
Vraag vrijblijvend
devrije NOEen
plast grafische
catalogus structuren aan!
Vraag vrijblijvend
de NOEplast
catalogus aan!
b:ton januari 2009
tabel 2 – betonsamenstelling voor de coherentietest in figuur 4.
Test nummer 1 2 3
cement (kg/m 3 ) 340 340 340
Zand en grind 1945 1880 1880
water-cement ratio 33 36 36
SolvitoSe fc100 (gew.-% op cement) 0 0 15
figuur 3: betonsteen met SolvitoSe fc 100
figuur 4. resultaten van de proeven met de schoktafel.
Test voor samenhang betonsteen
toename breedte (mm)
2,5
2
1,5
1
0,5
1
test nummer
2 3
0 schokken
25 schokken
50 schoken
figuur 5: Schematische weergave van de structuur van zetmeelethermoleculen en fijne delen.
fine particle
(e.g. cement)
Starch ether
Conclusies: Zetmeelethers zijn stabilisatie additieven die naast alle andere ad-
ditieven voor beton kunnen worden toegepast. in uiteenlopende typen beton
als Zvb en aardvochtig beton geven deze additieven stabiliteit tegen respectie-
velijk ontmenging en vervorming. Zo worden robuustere betoneigenschappen
verkregen en dus ook een robuuster productieproces. hierdoor wordt de productie
verhoogd en de kosten verlaagd. bovendien geven de stabilisatie additieven
de mogelijkheid om de hoeveelheid cement in de betonsamenstellingen
te verlagen.
Aardvochtig beton: kenmerkend voor het productieproces van producten
met aardvochtig beton is de directe ontkisting. de groene sterkte moet voldoende
zijn om de vorm van de producten te handhaven. daarom is de hoeveelheid
water in het beton niet alleen laag maar ook zeer kritisch. een watertoename
van 1% kan al leiden tot het buiken van het product en dus tot afkeur.
dit gebrek aan robuustheid wordt niet opgeheven door een plastificeerder te
gebruiken. deze verbetert weliswaar de verdichting van het beton maar zorgt
niet voor meer robuustheid.
dit kan wel worden bereikt met het op zetmeel gebaseerde SolvitoSe fc100.
dit additief verhoogt de groene sterkte en daarmee de dimensiestabiliteit. een
zeer zware test is gebruikt om het effect van SolvitoSe fc100 op de groene
sterkte aan te tonen. betonstenen uit een betonfabriek (zie tabel 2 en figuur 3)
zijn direct na ontkisting getest met behulp van een schoktafel. als functie van
het aantal slagen van de schoktafel is de breedte op halve hoogte gemeten van
de steen (zie figuur 4).
Zonder stabilisatie van het beton leidt de verhoging van de w/c tot aanzienlijk
buiken van de stenen. met SolvitoSe fc100 is hiervan geen sprake meer zelfs
niet bij het hoogste aantal schokken. SolvitoSe fc100 maakt dus het beton en
ook de productie meer robuust voor onbedoelde variaties van de hoeveelheid
water. het verhogen van de w/c verbetert de verwerkbaarheid en de sterkte
door een toegenomen verdichting en cementhydratatie (dit laatste als de uiteindelijke
w/c kleiner is dan ongeveer 0.4). hierdoor ontstaat de mogelijkheid
om cement gedeeltelijk te vervangen door een fijne vulstof.
Werkingsmechanisme: Zetmeelethers zoals foXcrete en SolvitoSe
fc100 bestaan uit sterk vertakte polymeermoleculen. de moleculen adsorberen
op de fijne deeltjes in het beton zodat een 3-dimensionale structuur
ontstaat (figuur 5). deze structuuropbouw wordt in de reologie thixotropie
genoemd. de stabiliteit ontstaat omdat er een kracht voor nodig is om de
structuur te verbreken. deze kracht wordt de zwichtspanning genoemd. Zolang
een uitgeoefende kracht (bijvoorbeeld het gewicht van grind) kleiner is
dan de zwichtspanning blijft de structuur intact en is er geen beweging. het resultaat
is (dimensie)stabiliteit en robuustheid voor aardvochtig beton en Zvb.
51

52
hoger rendement in windenergie
b:ton januari 2009
op het duitse testcentrum voor windturbines grevenbroich steekt de windturbi-
netoren straks met kop en schouders boven de andere windmolens uit. hopelijk
niet alleen in hoogte, maar vooral in rendement. ten opzichte van een 100 m
mast wordt de productie rond de 20% vergroot en worden de meerkosten binnen
vier jaar terugverdiend. het concept is voordelig voor turbines van 1,5 mw of
meer en masten van meer dan 80 m. atS is een joint venture van het ingenieursbureau
mecal uit enschede, de hurks groep en het duitse juwi holding. Siemens
participeert tevens in de bouw en exploitatie van de turbine in grevenbroich.
b:ton januari 2009
met kop en schouders erbovenuit
Wind moet je daar ‘vangen’ waar de hoogste wind-
snelheden worden bereikt. Niet voor niets wordt
daarbij aan locaties zonder obstakels gedacht,
zoals de open Noordzee. Of je moet op het land
de hoogte in. Dat is precies wat het Nederlandse
Advanced Tower Systems (ATS) doet. Waar wind-
molens in vooruitstrevende landen als Duitsland
nu ophouden met 80 à 90 meter - Nederland zit
gemiddeld veel lager - daar verrijst nu een wind-
molen van 133 m hoogte. Een hybride toren met
een prefab betonnen onderbouw van 76,5 m, in
een efficiënte stapeling van schilelementen. door
Paul engelS
drs. jacco van dijk, mededirecteur van hurks beton uit veldhoven: “op grotere
hoogte is de windkracht sterker én constanter. die eigenschap van de natuur benutten
wij nu. in dit geval met een turbine van 2,3 mw. deze ene toren levert de
stroom voor 1.750 gezinnen. je kunt ook aan zwaardere turbines van 4 of 5 mw
gaan denken, omdat de grotere windsnelheden deze zwaardere turbines beter in
gang zetten en houden. onder licentie van atS is men inmiddels op verschillende
plekken in de wereld bezig met dit systeem van hoge hybride torens.”
Bananenschillen: er is voor het proefveld in duitsland gekozen voor de hybridetoren,
omdat de gangbare stalen varianten hoger dan pakweg 90 m niet
meer over de weg te transporteren zijn. bij hoge ashoogten wordt de mast van
onderen breder dan de maximale 4,3 m voor transport. Projectleider Piet Swinkels:
“vandaar dat het onderste deel van beton wordt vervaardigd in verticaal
gesplitste segmenten, die ter plaatse worden opgebouwd tot een hoogte van
76,5 m. daarboven komt nog een stalen toren tot die genoemde 133 m. we
hebben een systeem bedacht van een soort bananenschillen die ter plekke worden
geassembleerd. telkens een ring van 8 elementen en zo 5 ringen op elkaar.
daarbovenop komt de adaptor, een zeer omvangrijk prefab betonelement,
waarop de stalen mast wordt vastgezet. in dit geval met 108 stalen bouten. het
bijzondere van de schilopbouw is dat de hoekelementen over de hele hoogte
hetzelfde zijn en dat de tussenelementen taps toelopen. op die manier kan de
convergerende vorm van de torenonderbouw worden verkregen. de adaptor
maakt van de resterende achthoekige vorm een exact ronde ring. door de standaardisatie
van de hoekelementen kunnen wij met een minimale malinzet de
60 benodigde elementen fabriceren.”
met één van de grootste mobiele kranen ter wereld, een 1.200 tons kraan van
mammoet, heeft de eigen montageploeg eind 2008 alle elementen en adaptor
gemonteerd op een fundering van 800 m3 beton. de schilelementen zijn 15,5 m
lang en zijn met maximaal 38 ton nog goed te transporteren. de prefab betonnen
adaptor weegt 70 ton en is 5 meter breed, zodat hiervoor speciaal transport
moest worden georganiseerd. “het is een zeer geavanceerd concept en tegelijkertijd
een zeer eenvoudig systeem,” stelt mededirecteur jan dekkers. “de
schilelementen worden vanaf de tweede ring gedeeltelijk voorgemonteerd en
in een soort halfsteensverband in rap tempo opgebouwd. in 3 dagen stond de
prefab onderbouw. daar stond de duitse pers en bouwwereld van te kijken. de
prefab betonelementen worden door middel van natte knopen en inwendige
naspankabels gefixeerd. het zijn immense strengen, want er komen nogal wat
krachten op zo’n toren te staan. een speciaal ontwikkeld werkplatform helpt bij
de uitwendige en inwendige opbouw.”
Hooggespannen: het mooie van het systeem is dat het leverancieronafhankelijk
is. jacco van dijk besluit: “verschillende types turbines (en stalen masten)
passen op de onderbouw. daar is het systeem van atS op ontwikkeld. dat
maakt het extra interessant voor beheerders van windparken die contracten
met leveranciers of stroomproducenten hebben afgesloten. als ik naar de nederlandse
situatie kijk, dan denk ik dat er tal van oudere windmolenparken zijn,
waarbij je een paar lagere masten zou kunnen vervangen door één hoge. met
eenzelfde capaciteit, maar met minder horizongebruik, minder onderhoud en
een mast in een hoge betonkwaliteit. duitsland is zeer vergevorderd op het gebied
van windenergie en daar mag onze mast zich in een ruime belangstelling
verheugen. in februari 2009 gaat de windmolen draaien en komen de eerste
resultaten binnen. Ze weten daar echt wel waarover ze praten en dan is het
stimulerend dat de verwachtingen zeer hooggespannen zijn. het is een bewijs
voor ons dat het systeem ook in nederland kansen gaat krijgen. niet dat halfzachte
door veel kleine windmolens, maar meteen de overtreffende trap. dat is
nu mogelijk tegen een prima rendement.”
53

colofon:
54
bfbn
Postbus 194
3440 ad woerden
tel: 0348 484484
fax: 0348 484450
e-mail: beton@bfbn.nl
internet: www.bfbn.nl
Secretariaat:
bfbn, drs. j.m. van der wurf
Hoofdredactie:
Paul engels
Redactie:
volcano creatieve communicatie en bfbn
Redactiecommissie:
mevr. h. de kruijf
ing. w.g. van der garde
ing. S.j. de boer
r. heijnen
drs. ing. b.j.w.m. van melick
ir. a.P. Pielkenrood
mevr. c. Zwijsen
Aan B:ton werkten mee:
auteurs:
Paul engels, liliane verwoolde
Sikko doornbos, martijn van den
bouwhuijsen, ir. kees Quartel,
jacob terpstra
Uitgever:
volcano creatieve communicatie
Postbus 4768, 4803 et breda
UW
tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40
bladmanager: kostas Sfirtsis
traffic: marloes boogaard
Concept/vormgeving & productie:
volcano creatieve communicatie
marieke van leijenhorst, bas eijkelkamp,
victor de Zeeuw
Advertentie exploitatie:
volcano creatieve communicatie
Postbus 4768, 4803 et breda
tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40
kostas Sfirtsis
Fotografie/illustraties:
ineke key fotografie
henk Snaterse
b:ton januari 2009
ADVERTENTIE
GEMIST IN B:TON?
INFORMEER NAAR
DE DE ADVERTENTIEMOGELIJKHEDEN
VOOR VOOR 2009
info@volcanoadvertising.com
of bel bel 076 560 88 44
Je kunt het zo prefab niet
bedenken, of wij doen het.
Ruimte voor nieuwe ideeën.
Waco Lingen Beton in Bergen op Zoom is een toonaangevende ontwikkelaar
en producent van innovatieve bouwproducten en -systemen in prefab-beton voor de
woningbouw, utiliteitsbouw en grond-, weg- en waterbouw en industrie.
Wij denken pro-actief mee met de klant. Dit levert steevast oplossingen die leiden
tot een sneller en doeltreffender bouwproces, lagere kosten en een eindproduct
dat volledig aan uw verwachtingen voldoet, of zelfs overtreft.
Lelyweg 23, 4612 PS Bergen op Zoom, tel.: 0164 27 42 00, www.wacolingen.nl

Kampioen
zwaargewicht.
DEHA kogelkopanker / transportsysteem
ook voor uitzonderlijk zware belastingen.
Naast de belastingsklasse vermeldt het
label op de ankerkop de lengte van het
anker en de naam van de fabrikant.
Halfen b.v. · Postbus 3 · NL-7468 ZG Enter
Met het DEHA kogelkopsysteem
biedt
HALFEN-DEHA u een hoogwaardig,
robuust en economisch
systeem voor het transporteren
en monteren van prefab betonelementen.
Onverwisselbaar
Alle DEHA kogelkopankers,
uitsparingen en hijshaken zijn
duidelijk zichtbaar met de belastingsklasse
gekenmerkt, zodat
verwisselingen uitgesloten zijn.
Multifunctioneel
DEHA kogelkopankers zijn leverbaar
in belastingklasse 1,3 t/m
45 ton en ideaal in gebruik, omdat
ze nagenoeg alle afmetingen
van prefab betonelementen kunnen
hijsen en transporteren.
Snel
Het snelkoppelsysteem garandeert
een eenvoudige en zeer
snelle koppeling en ontkoppeling
van de hijshaak aan het anker.
Veilig
Uitgebreide testen garanderen
veilig transport van zelfs de
zwaarste prefab betonelementen.
Veel argumenten met één resultaat:
HALFEN-DEHA biedt veiligheid,
betrouwbaarheid en effi -
ciency voor u en uw collega’s.
Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl
Kwaliteit
bevestigd
1140
995-G
995-A
1036-G
1130
Wie schroefhulzen zegt, zegt eigenlijk
automatisch DEMU. Want als er één klinkende
naam is op het gebied van betonbevestigers,
dan is het DEMU wel. Jarenlange ervaring...
de productie in eigen huis... een breed
assortiment... met concurrerende prijzen... en
een prima service... Als het om bevestigings-
systemen gaat, is het dus niet zo gek dat in
de bouw steeds te horen is:
‘t is VAST ...
van DEMU
DEMU Metaalindustrie B.V.
Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht
Tel.: (030) 241 24 21 • Fax: (030) 241 44 69
E-mail: info@demu.nl • Internet: www.demu.nl