Tentoonstellingsgids - Stilus

Gids bij de tentoonstelling

De zeventiende-eeuwse vader en zoon Smetius
en de bestudering van de vroege historie
van Nijmegen
Gids bij de tentoonstelling
Universiteitsbibliotheek Nijmegen
2011
2

Johannes Smetius sr. (1590-1651),
pasteltekening door Rutger van Langevelt, 1669 (MHV)
Johannes Smetius jr. (1636-1704),
pasteltekening van Rutger van Langevelt, 1669 (MHV)
3

INLEIDING
INLEIDING
INLEIDING
Keizer Karelplein, Trajanusplein, Canisiussingel. In dit rijtje past de Smetiusstraat. Ook Smetius
heeft Nijmegen op de kaart gezet.
Johannes Smetius (1590-1651) en zijn zoon Johannes (1636-1704) waren beiden predikant in
Nijmegen. Daarnaast verzamelden ze hartstochtelijk de Romeinse oudheden die in en rondom de
stad opgegraven werden. Hun collectie en kabinet van oudheden waren ook buiten Nijmegen
befaamd, tot in Italië toe.
Smetius sr. gebruikte deze vondsten en gegevens uit de klassieke literatuur om de geschiedenis
van Nijmegen te schrijven. Hij was ervan overtuigd dat Nijmegen de door Tacitus genoemde Stad
der Bataven, oppidum Batavorum, was. In zijn boek Oppidum Batavorum, seu Noviomagum
geeft hij een uitgebreide verantwoording voor zijn claim. Hij trekt de geschiedenis door naar zijn
eigen tijd waarbij de aloude Bataafse deugden en karaktertrekken terugkomen in de hele
Nijmeegse geschiedenis.
Smetius jr. heeft na de dood van zijn vader een alfabetische catalogus van zijn Romeinse
voorwerpen samengesteld. De Antiquitates Neomagenses bevat korte beschrijvingen van de
vondsten maar ook langere verhandelingen van Smetius sr.
De bodem van Nijmegen is zo rijk aan Romeins materiaal dat er ook na vader en zoon Smetii veel
vondsten gedaan zijn. En ook van die voorwerpen zijn catalogi en geschiedkundige werken
verschenen.
Deze tenstoonstelling licht per vitrine een aantal aspecten van de relatie Nijmegen-Smetius-
Bataven-Rome uit.
- De catalogus van de verzameling Smetius en catalogi van het Gemeentemuseum, Museum
Kam en Museum Het Valkhof.
- Geschiedwerken over Nijmegen.
- Contacten van Smetius met andere zeventiende-eeuwse geleerden.
- Moderne opgravingen.
- Olielampjes en Sicamberkopjes.
- De Ouden als bron: uitgaven van klassieke schrijvers.
- In Nijmegen gedrukte boeken.
- Romeins vaatwerk.
- Inscripties.
Daarnaast is de documentaire Nijmegen, Stad der Bataven? te zien, die in 2005 door Compagnie
Tiengeboden is gemaakt ter ere van het negentienhonderdjarig bestaan van de stad.
Leo Nellissen
4

UBN = Universiteitsbibliotheek Nijmegen
MHV = Museum Het Valkhof, Nijmegen
GN = Gemeente Nijmegen
5

VITRINE VITRINE VITRINE 0 0 (onderaan de trap)
Capt apt aptatio atio benevolentiae
benevolentiae
Citaat:
Hoe Hoe groot groot groot toch toch het het genoegen genoegen van van de de Romeinse Romeinse oudheid oudheid is, is, kunnen kunnen de de mensen mensen die die met met de de Muzen
Muzen
- lees: lees: lees: de de de beschaving beschaving beschaving en en en de de de wetenschap wetenschap wetenschap - omgang omgang omgang hebben, hebben, hebben, heel heel heel goed goed goed weten. weten. weten. / Romanae Romanae Romanae Romanae tamen tamen tamen tamen
Antiquitatis Antiquitatis Antiquitatis Antiquitatis quantus quantus quantus quantus sit sit sit sit fructus, fructus, fructus, fructus, non non non non nescire nescire nescire nescire possunt possunt possunt possunt illi, illi, illi, illi, qui qui qui qui cum cum cum cum Musis, Musis, Musis, Musis, id id id id est, est, est, est, humanitate humanitate humanitate humanitate et et et et
doctrina doctrina doctrina doctrina aliquod aliquod aliquod aliquod habent habent habent habent commercium.
commercium.
commercium.
commercium.
Antiquitates Neomagenses, pagina 3
Portretten van Johannes Smetius Pater en Filius
Gladwandige witte kruik (MHV)
Ronde zeven met fragmenten (GN en MHV)
6

VITRINE VITRINE 1
1
Smetius Smetius Smetius filius filius: filius filius : Antiquitates Antiquitates Neomagenses
Neomagenses
Citaat:
Dit Dit Dit boek boek boek bevat bevat bevat overblijfselen overblijfselen overblijfselen die die die van van van grote grote betekenis betekenis betekenis zijn zijn zijn voor voor voor de de de uitzonderlijke uitzonderlijke uitzonderlijke roem roem roem van van van de de de
stad stad Nijmegen Nijmegen en en de de onsterfelijke onsterfelijke glorie glorie van van de de eerste eerste en voornaamste stad van de Bataven Bataven. Bataven
. /
QQQQuaeque uaeque uaeque uaeque continet continet continet continet monumenta monumenta monumenta monumenta non non non non leve leve leve leve momtenum momtenum momtenum momtenum adferunt adferunt adferunt adferunt ad ad ad ad singularem singularem singularem singularem Urbis Urbis Urbis Urbis Neomagensis
Neomagensis
Neomagensis
Neomagensis
celebritatem celebritatem celebritatem celebritatem seu seu seu seu immortalem immortalem immortalem immortalem gloriam gloriam gloriam gloriam primi primi primi primi Principisque Principisque Principisque Principisque Batavorum Batavorum Batavorum Batavorum Oppidi. Oppidi. Oppidi. Oppidi.
Antiquitates Neomagenses, Epistola Dedicatoria fine
Vader en zoon Johannes Smetius hebben hun collectie Romeinse vondsten altijd opengesteld
voor bezoekers. In 1633 bezoekt prins Frederik Hendrik van Oranje het oudheidkundig kabinet
en vanaf die dag houden de Smetii een gastenboek bij.
Ook tijdens de onderhandelingen voor de Vrede van Nijmegen in 1678 bezoeken vele
diplomaten de collectie en in dat jaar verschijnt een dikke catalogus met uitgebreide uitleg op de
markt. De vertaling Nijmeegse Oudheden heeft de originele titelplaat als omslag.
Na de dood van Smetius jr. gaat een groot deel van de verzameling verloren voor Nijmegen: ze
wordt verkocht naar Duitsland.
Nijmeegse oudheden = Antiquitates Neomagenses / Johannes Smetius ; vert. [uit het
Latijn] door Leo Nellissen, [Tilburg] : Stilus, 2004
Aanvraagnummer: 1275 c 68
Festoen : opgedragen aan A.N. Zadoks-Josephus Jitta bij haar zeventigste verjaardag / [red.
J.S. Boersma ... et al.], Groningen : Tjeenk Willink, [1976] (Scripta archaeologica
Groningana ; 6)
Aanvraagnummer: Tz b 2520 nr.6
Vertaling:
Aan de doorluchtige en almachtige vorst Johann Wilhelm, graaf van de Rijnpalts,
opperschatmeester van het Heilige Roomse Rijk, keurvorst van Beieren, hertog van
Gulik, Kleef en Berg, graaf van Veldenz en Sponheim, markies van Ravensburg en
Moers en heer van Ravenstein.
Ik verklaar dat ik verkocht heb de complete verzameling van mijn oudheden die ik
tot nu toe als opvolger van mijn vader in de loop van tachtig jaar vol ijver
verzameld en uitgebreid heb. Ik zal de gehele kostbare verzameling van oudheden
van de oude Romeinen en Grieken overdragen voor 20.000 Hollandse florijnen
zodra die mij uitbetaald worden. De vermaarde Holthenus houdt toezicht op deze
zaak.
Nijmegen, 16 september 1703
7

Chronijk van de stad der Batavieren, : waar in, nevens de beschrijving van Nijmegen, de
eerste oorsprong van deeze landen, de grijze oudheid dezer stad, de voortreffelijkheid van
haare vrijheden en voorrechten, en de gedenkwaardigste gebeurtenissen, van de vroegste
tijden af, kortelijk aangetoond worden / door Johannes Smetius. Uit de eigenhandige
aantekeningen verbeterd en vermeerderd, voorts vervolgd tot den jare 1784, Te Nijmegen
: bij A. van Goor ..., [1784]
Bevat ook: Tot opheldering der merkwaardige oude gedenkstukken van de Romeinen en
Batavieren, om en aan de stad Nijmegen uit den grond gedolven, zijn bij den drukker
dezes uitgegeven
Aanvraagnummer: OD c 575 nr.1
In later eeuwen worden er nieuwe verzamelingen aangelegd in Nijmegen en ook daar worden
catalogi en gidsen voor gemaakt. De collectie van de gemeente is terecht gekomen in Museum
Kam en beide verzamelingen maken tegenwoordig deel uit van Museum Het Valkhof.
De publicaties passen zich aan aan de tijd. De Beschrijving van de gemeente-verzameling te
Nijmegen somt droog alle voorwerpen op. De gidsen van Museum Kam hebben aandacht voor de
opstelling en voor de stichter, G.M. Kam. De nieuwe catalogus van Museum Het Valkhof heeft
prachtige foto's.
[2 e ] Catalogus van het Museum van Oudheden te Nijmegen / door Th.H.A.J. Abeleven en
A.M. van Voorthuijsen, uitmakende de commissie ter verzekering eener goede bewaring
van gedenkteekenen van geschiedenis en kunst. Nijmegen : Macdonald, 1873
Aanvraagnummer: 156 c 92
Gids van het Rijksmuseum G.M. Kam te Nijmegen / door M.A. Evelein, ‘s-Gravenhage :
Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, 1930
Aanvraagnummer: 291 c 101
Beknopte gids van het Rijksmuseum G. M. Kam te Nijmegen / door H.J.H. van Buchem,
['s-Gravenhage] : Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, 1951
Aanvraagnummer: Br 1195
Aanvraagnummer: K.In 3114
Plaatsingscode: 900 MUS Nijmegen BROCHURE
(niet getoond) Rijksmuseum G. M. Kam : museum van Romeins Nijmegen / [samengest. door
A.V.M. Hubrecht ; met medew. van M.H.P. den Boesterd...[et al.]], [S.l.] : Ministerie van
Cultuur en Maatschappelijk Werk, 1967
Aanvraagnummer: Br 319
Van Trajanus tot Tajiri : collectie Museum Het Valkhof / [samenst. en eindred. Maryan
Schrover ; redactiecommissie Annelies Koster ... et al. ; auteurs Paul Begheyn ... et al.],
Nijmegen : Museum Het Valkhof, 2009
Aanvraagnummer: K.In 20700
Plaatsingscode: 900 MUS Nijmegen
8

VITRINE VITRINE 2
2
Smetius Smetius Smetius pater pater: pater pater : Oppidum Oppidum Batavorum Batavorum
Citaat:
Het Het Het is is is mijn mijn mijn bedoeling bedoeling bedoeling om om om de de de oudste oudste oudste geschiedenis geschiedenis geschiedenis van van van de de de Bataven Bataven Bataven aan aan aan een een een onderzoek onderzoek onderzoek te te
te
onderwerpen onderwerpen op op basis basis van van de de overblijfselen overblijfselen die die de de schoot schoot van van de de aarde aarde voor voor ons ons heeft heeft ontsloten,
ontsloten,
als als tweede tweede bron bron naast naast de de antieke antieke geschiedschrijvers. geschiedschrijvers. / / Batavorum Batavorum Batavorum Batavorum ... ... ... ... origine origines origine origines
s s ... ... ... ... ex ex ex ex monumentis
monumentis
monumentis
monumentis
quae quae quae quae post post post post veterum veterum veterum veterum historias historias historias historias terrae terrae terrae terrae nobis nobis nobis nobis sinus sinus sinus sinus reclusit, reclusit, reclusit, reclusit, vestigaturus.
vestigaturus.
vestigaturus.
vestigaturus.
Oppidum Batavorum, pagina 1
Smetius sr. heeft in zijn werk Oppidum Batavorum seu Noviomagum afdoende bewezen dat
Nijmegen de hoofdstad van de Bataven was. Een belangrijk bewijs was het fragment van een
bronzen plaat met de letters GI VRBIS. Deze letters werden door Smetius aangevuld tot
NEOMAGI VRBIS, van de stad Nijmegen.
Nijmegen, stad der Bataven / Johannes Smetius ; [vert. uit het Latijn], Dl. I: Inleiding door
Sandra Langereis. Dl. II: Vertaling door A.A.R. Bastiaensen, S. Langereis en L.G.J.M.
Nellissen, Nijmegen : SUN, Nijmegen : Museum Het Valkhof, 1999.
Uitgave t.g.v. de opening van het nieuwe Museum Het Valkhof in september 1999.
Vertaling van: Oppidum Batavorum, seu Noviomagum. - Amstelodami : ex typographeio
Johannis Blaeu, 1644
Aanvraagnummer: 1089 c 178
Aanvraagnummer: OL.In 16863
Plaatsingscode: Neo.Lat.Smetius.101
De handelsuitgave van dit werk is in 1645 uitgebracht. De editie van 1644 is bestemd geweest
voor Nijmegen: het wapen van Nijmegen siert dan ook de titelpagina (zie afbeelding).
Iohannis Smith oppidvm Batavorvm, seu Noviomagvm. : Liber singvlaris .. , Amstelodami
: ex typographeio Iohannis Blaev ... , 1644
Aanvraagnummer: OD 195 c 42
Iohannis Smith oppidvm Batavorvm, seu Noviomagvm. : Liber singvlaris .. Oppidum
Batavorum, seu Noviomagum, Amstelodami : ex typographeio Iohannis Blaev, 1645
Aanvraagnummer: OD 215 c 32
9

In later eeuwen zijn er veel boeken verschenen, waarin de schrijvers net als Smetius op de
roemruchte Bataafse, en Romeinse, wortels van Nijmegen teruggrijpen.
Nymegen, de oude hoofdstad der Batavieren, : in dichtmaat beschreven, en met
aantekeningen, de oudheden van de stad, en die van het quartier van Nymegen
betreffende, opgeheldert / door H.K. Arkstée. Met printverbeeldingen. In 's-Gravenhage. :
By Ottho en Pieter van Thol, 1738
Aanvraagnummer: OD 2 c 3
bij de ‘Uitlegging der Tytel-prent’:
De Bataaf Civilis komt in opstand tegen de Romeinse overheersing.
In het Heilig Woud zweren de Bataven de Romeinen te verdrijven.
Latona's zoon Apollo is de god van de dichtkunst en Clio de muze van de
geschiedenis.
Op de voorgrond zit de riviergod de Waal en op de achtergrond is de Valkhoftoren
te zien.
10

VITRINE VITRINE 3
3
[Andere edities in UBN:]
Nymegen, de oude hoofdstad der Batavieren : in dichtmaat beschreven, en met
aantekeningen, de oudheden van de stad, en die van het quartier van Nymegen
betreffende, opgeheldert / H.K. Arkstée, T' Amsterdam : by Petrus Mortier, 1733
Aanvraagnummer: OD 249 c 109
Nijmegen, de oude hoofdstad der Batavieren, : in dichtmaat beschreven, en met
aanteekeningen, de oudheden van de stad en die van het quartier van Nijmegen
betreffende, / opgehelderd door H.K. Arkstée : Met printverbeeldingen. Te Nijmegen :
gedrukt bij Isaac van Campen ..., 1788
Aanvraagnummer: OD 241 c 77
Noviomagus Batavorum (Romeinsch Nijmegen) / Ferdinand Joseph de Waele, Nijmegen
[etc.] : Dekker & van de Vegt [etc.], 1931 [Bouwsteenen voor een geschiedenis van
Nijmegen ; 1]
Aanvraagnummer: Tz c 1549 nr.1
Aanvraagnummer: OL.In c 2271
Plaatsingscode: OGA 1317/Nijmegen 1-1
Nijmegen : geschiedenis van de oudste stad van Nederland / redactieraad Hans Bots ... [et
al.] ; eindred. Lisenka Fox, Wormer : Inmerc, 2005 (3 delen)
Uitgave in samenwerking met de Stichting Stadsgeschiedenis Nijmegen, ter gelegenheid
van het 2000-jarig bestaan van Nijmegen
Aanvraagnummer: Lz 705
Plaatsingscode: 15.70.G07
Aanvraagnummer: 1289 b 66
Aanvraagnummer: BW 48540
Plaatsingscode: P2 G12
Smetius' Smetius' plaats plaats plaats in in in de Republiek Republiek der der Letteren Letteren
Citaat:
Ik Ik neem neem graag graag mijn mijn hoed hoed af af voor voor deze deze man man die die op op het het gebied gebied van van de de oudheid oudheid zijn zijn sporen
sporen
verdiend verdiend heeft heeft. heeft . / Viro Viro Viro Viro in in in in studio studio studio studio Antiquitatum Antiquitatum Antiquitatum Antiquitatum versatissimo versatissimo versatissimo versatissimo ego ego ego ego lubens lubens lubens lubens adsurgo. adsurgo adsurgo adsurgo
Antiquitates Neomagenses, pagina 128
Contacten met andere geleerden waren belangrijk in de Republiek der Letteren: het gaf aanzien
en het zorgde voor een wetenschappelijke discussie. Contantijn Huygens en Johannes Pontanus
hebben gedichten geschreven die Smetius als aanbeveling in Oppidum Batavorum opgenomen
heeft. En Smetius jr. neemt in zijn catalogus dankbaar de onderzoeksresultaten van Cuperus met
11

etrekking tot het Harpocrates-beeldje over. Smetius sr. heeft veelvuldig gecorrespondeerd met
andere oudheidkundigen. Achterkleinzoon In de Betouw heeft deze brieven uitgegeven.
In Oppidum Batavorum is een belangrijke rol weggelegd voor Julius (ook wel Claudius) Civilis.
Deze Bataaf komt in opstand tegen de Romeinen. Als vrijheidsstrijder tegen vreemde
overheersers krijgt hij een navolger: Willem van Oranje is de strijd tegen Spanje begonnen om de
Nederlanden (weer) te bevrijden. Het frontispice van Pontanus' Geschiedenis van Gelre toont
beide figuren als redders van de vrijheid van het vaderland, libertatis patriae vindices. Enkele
jaren na het verschijnen van Oppidum Batavorum en van Historia Gelrica wordt er vrede
gesloten.
Iohannis Smith oppidvm Batavorvm, seu Noviomagvm. : Liber singvlaris .. , Amstelodami
: ex typographeio Iohannis Blaev ... , 1644
Aanvraagnummer: OD c 39
Vertaling drempeldichten:
Op het betoog van de zeer edele en zeer geleerde
Oudheidkundige
I. Smithius,
Ter verdediging van Nijmegen als de Stad der Bataven 1
Als het dus mag, als 's mensen afkomst van Deucalion
Een waar verhaal, niet onbetrouwb're fabel is,
Dan steeg bij dat proces uit vruchtb're klei een man met tal
Van gemmen en met munten scherp van beeldenaar,
Verrassing der natuur, juweel bewaard uit oude tijd
En licht en lieveling van 't huidige geslacht.
Op één punt zijn Romeinen en Bataven in dispuut,
Aan wie van beiden hij toch wel zijn afkomst dankt:
Zag misschien Rome het eerst de wieg van deze boreling,
Of zag hij op Bataafse grond het levenslicht?
Dat na die somb're nacht, na eeuwen duisternis, wat tot
't Bataafs verleden hoort, in helder licht zich toont,
Bewijst dat een Bataaf van eed'le herkomst 2 stelling nam
Tegen Romeinse scharen, en hun veldheer werd,
Dat hij van Rome's krijgsmacht, van Bataafse legering
En stad, zo lang betwist, de zeek're plaats aanwees,
De keizerlijke 3 . Met een stijl die noch Hortensius,
1
Huygens begint met de vermelding van de mythe van Deucalion, volgens welke de mens uit op aarde geworpen
stenen ontstaan is, met andere woorden een aardse geboorte heeft. Daarop zinspeelt ook op het eind van het gedicht de
uitdrukking 'zoon van de aarde' terrae filius, in het Latijn normalerwijs depreciërend voor iemand van onechte,
onedele of onbekende geboorte, maar hier door Huygens veredeld in toepassing op Smetius, die als opgraver, met
schatten van de oudheid omhangen, uit de aarde te voorschijn komt. Een ander motief is dat in de beschrijving van
Smetius de figuur van Civilis doorschemert. Civilis was Bataaf, maar in zijn krijgsdienst tegelijk Romein. Die dubbele
loyaliteit uit zich bij Smetius in zijn zorg voor de Romeinse oudheden in het land der Bataven.
2
Bedoeld is Smetius, die in het vervolg veldheer der Bataven heet. Maar op de achtergrond staat Civilis, die in de Bataafse
opstand streed tegen de Romeinen.
3
Bedoeld is Nijmegen, het Oppidum Batavorum, zoals de titel luidt van het werk van Smetius, waarin Nijmegen als
12

Noch Tullius in zuiverheid benaad'ren kon,
Houdt hij ons voor dat hij rasecht Romein was samen met
Romeinse manschap, die in hem haar veldheer eert.
Terwijl ze gretig vechten, d' uitslag zeer onzeker is,
- Wieg noemt zich Rome, en oorsprong eist 't Bataafse land -
Moet jij maar, Smithius, doen wat je doet en nog eens doen,
En zo herhaald' aanleiding zijn tot eed'le strijd.
En denk ook niet dat wat geboorte zonder vader lijkt
En zonder moeder, d' eer van de familie schendt.
Ruïnes luisterrijk zijn je verwanten; je gezel
Is vaak een broer die consul, soms die Caesar 4 is.
Wijs af het adellijk blazoen waarmee je luister oogst:
Als Zoon van d' Aarde ben je hoger edelman.
Puntdicht van Johannes Isacius Pontanus
Op het kabinet
Van de eerwaarde en doorluchtige heer
Johannes Smethius,
Oudleerling, nu hooggeëerde vriend
't Is voorbeschikt dat met de naam van Smethius
Oudheid met veel zorg nagespeurd verbonden is.
Dat speuren was het werk van d' eerste Smethius 6 :
Aan hem dankt Rome en het volk van Romulus
Dat zij in deze tijd nog steeds bestaan, van jaar
Tot jaar, en wat aan jaren in de toekomst rest.
Je volgt die Smethius, niet minder Smethius:
Verleden tijd wordt heden; door je goede zorg
Wordt weer ons deel, en toont zich nog origineel,
Brons, zuilen, munten, en gesteent', en al
Wat in de schoot der aarde schuil ging, daar
Waar Nijmegen het hoofd ten hemel hoog verheft.
Illust're Smethius, wat is je loon, waarmee
Zal ons geslacht je danken? Is 't loon nog zo groot,
't Weegt nauw'lijks op: er blijft voorgoed een groot tekort.
13
Constanter 5
Nijmegen in de Statenvergadering, 6 december 1634
keizerlijke stad verheerlijkt wordt. Sinds Karel de Grote zijn palts hier vestigde draagt Nijmegen ook wel de bijnaam
'Keizerstad'.
4 Bedoeld zijn consul- en keizermunten.
5 ‘Constanter’ (met standvastigheid) is de handtekening van Constantijn Huygens.
6 Bedoeld wordt hier Martinus Smetius.

VITRINE VITRINE VITRINE 44
4 4
Johannes Isacius Pontanus, Ioh. Isaci Pontani Historiæ Gelricæ libri XIV. : Deducta omnia
ad ea usq(ue) tempora nostra, quibus firmata sub ordinibus respublica. / Præcedit, qui est
liber primus, ducatus Gelriæ et comitatus Zvtphaniæ chorographica descriptio. Cum
chartis geographicis (Historiæ Gelricæ libri XIV), Hardervici Gelrorvm : excudit Nicol. a
Wieringen ...; svmptibvs Iohannis Iansonii ... Amsterodamensis, 1639
Aanvraagnummer: OD 805 a 2
Aanvraagnummer: OD 472 a 43
De opstand der 'Batavieren' / Hans Teitler, Hilversum : Verloren, 1998 [Verloren
verleden; dl. 1]
Aanvraagnummer: 1267 c 170
Gisb. Cuperi Harpocrates, : sive explicatio imagunculae argenteae perantiquae; quae in
figuram Harpocratis formata representat solem. : Ejusdem monumenta antiqua inedita ...
Accedit Stephani Le Moine, Epistola de melanophoris Harpocrates, Trajecti ad Rhenum, :
apud Franciscum Halma ... , 1687
Aanvraagnummer: OD 144 c 57
De fibulis antiquorum vestiariis in agro Neomagensium suburbano ad gallicam Vahalis
ripam erutis / Cl. Salmasii, Jo. Fred. Gronovii, et Jo. Smetii ; epistolae ex autographis
editae, Neomagi : e prelo Ahasueri van Goor ..., 1783
Aanvraagnummer: OD 825 c 42 nr.2
Aanvraagnummer: OD 195 c 86 nr.2
Opgravingen Opgravingen en en moderne moderne publicaties
publicaties
Citaat:
Niemand Niemand zal zal zonder zonder kennis kennis van van de de oudheden oudheden de de oude oude schrijvers schrijvers begrijpen. begrijpen.
/ Auctores Auctores Auctores Auctores Veteres Veteres Veteres Veteres
nemo nemo nemo nemo in in in in Antiquitatibus Antiquitatibus Antiquitatibus Antiquitatibus hospes hospes hospes hospes assequetur. assequetur. assequetur. assequetur.
Antiquitates Neomagenses, pagina 3
In de zeventiende eeuw werden de resten van de Romeinse gebouwen in Nijmegen opgegraven
om de daarin verwerkte natuursteen als bouwmateriaal te hergebruiken; de gebruiksvoorwerpen
waren bijkomstige vondsten. In later eeuwen werd er meer gericht naar deze voorwerpen
gegraven en probeerde men de geschiedenis van Nijmegen aan te vullen.
Een romeinsch grafveld op den Hunnerberg te Nijmegen (uit den tijd van Tiberius - Nero)
/ door Willem Vermeulen, Amsterdam : Paris, 1932 [Bouwsteenen voor een geschiedenis
van Nijmegen ; 2]
Aanvraagnummer: 1081 c 19
14

Noviomagus, Romeins Nijmegen : nagelaten geschriften van M. P. M. Daniëls, in leven
archivaris van Nijmegen / [met een voorw. van H. Brunsting], Nijmegen : De
Gelderlander, 1955
Aanvraagnummer: OL.In c 3493
Plaatsingscode: OGA 1317/Nijmegen 2
(niet getoond) Het grafveld van Nijmegen-Hatert : een begraafplaats uit de eerste drie
eeuwen na Chr. op het platteland bij Noviomagus Batavorum / door J.K. Haalebos ; met
bijdragen van A.H.C. Ruys en J.R.A.M. Thijssen, Nijmegen : Provinciaal Museum G.M.
Kam, 1990 [Beschrijving van de verzamelingen in het Provinciaal Museum G.M. Kam te
Nijmegen ; 11]
Aanvraagnummer: Tz b 1189 nr.11
Aanvraagnummer: OL.In b 656
Plaatsingscode: OGA 1411 Nijmegen
Castra en canabae : opgravingen op het terrein van het voormalige Canisiuscollege te
Nijmegen, 1987-1992 / J.K. Haalebos e.a, [Nijmegen : Numaga], 1993
Overdruk uit: Jaarboek Numaga ; 40, 1993, 7-43
Aanvraagnummer: OL.In 15885
Plaatsingscode: OGA 1317/Nijm.57
Graven op Marienburg : archeologisch onderzoek in het centrum van Nijmegen / Harry
van Enckevort en Jan Thijssen ; met bijdragen van Cees Brok ... [et al.], Nijmegen : Bureau
Archeologie Gemeente Nijmegen, 2000 [Archeologische berichten Nijmegen.
Monografieen, 4]
Aanvraagnummer: OL.In 16895
Plaatsingscode: OGA 1317/Nijmegen 64
(niet getoond) Het grafveld van Noviomagus en de rijke graven van de stedelijke elite /
Annelies Koster, [S.l. : s.n.] 2010 (Proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen)
Aanvraagnummer: CB1 b 4021
Plaatsingscode: Leesplank Nederlandse geschiedenis - Oudheid (De Verdieping)
De objecten zijn hulpmiddelen bij opgravingen: troffel, meetlint en uitschuifbare baak. (GN)
15

VITRINE VITRINE 5
5
Olielampjes
Olielampjes
Citaat:
Maar Maar het het zou zou te te ver ver voeren voeren de de vorm vorm en en kenmerken kenmerken van van elke elke lamp lamp afzonderlijk afzonderlijk te te bespreken. bespreken. Ik
Ik
zal zal alleen alleen de de belangrijkste belangrijkste en en zeldzaamste zeldzaamste voorbeelden voorbeelden geven. geven.
/ Sed Sed Sed Sed longum longum longum longum esset esset esset esset singlarum singlarum singlarum singlarum
formas formas formas formas formarumque formarumque formarumque formarumque minutias minutias minutias minutias exsequi: exsequi: exsequi: exsequi: summa summa summa summa tantum tantum tantum tantum aut aut aut aut rariora rariora rariora rariora dabo dabo dabo dabo genera. gene gene genera.
ra. ra.
Antiquitates Neomagenses, pagina 102
Romeinse graven bevatten naast crematieresten veel grafgiften. De overledene kreeg deze
voorwerpen mee op zijn reis naar het hiernamaals. Een olielampje hoorde bijna standaard tot de
giften. Smetius schrijft dan ook dat hij er meer dan honderd heeft.
De meeste olielampen zijn van aardewerk en simpel van vorm. Met name de bronzen lampen
zijn vaak bijzonder.
Johannes Smetius sr. (1590-1651); Johannes Smetius J.F. (1636-1704), Antiquitates
Neomagenses. Sive notitia rarissimarum rerum antiquarum, / quas in veteri Batavorum
oppido studiose comparavit Johannes Smetius, pater & filius .., Noviomagi Batavorum. :
Ex Typograheio Regneri Smetii, 1678
Aanvraagnummer: OD 760 c 16
Aanvraagnummer: OD 20 c 70
Nymegen, de oude hoofdstad der Batavieren (…) / door H.K. Arkstée. Met
printverbeeldingen. In 's-Gravenhage. : By Ottho en Pieter van Thol, 1738
Aanvraagnummer: OD 2 c 3
(niet getoond) Flavio Biondo, Blondi Flavii Forliviensis De Roma triumphante libri decem
.. , Basel : Hieronymus Frobenius, Joannes Hervagius, Nicolaus Episcopius, 1531
Aanvraagnummer: P.Inc 72 nr. 1
Paulus Aringhus, Roma subterranea novissima, : in qua post Antonivm Bosivm
antesignanvm, Jo. Severanum Congreg. Oratorii presbyterum, et celebres alios scriptores
antiqua christianorum ... describuntur, ac multiplici tum sacra, tum profana eruditione
declarantur / opera et studio Pauli Aringhi .., Coloniae & veneunt Luvtetiae Parisorum, :
[s.n.], 1659
Aanvraagnummer: OD 509 a 5
Lampen aus Vindonissa : ein Beitrag zur Geschichte von Vindonissa und des antiken
Beleuchtungswesens / von Siegfried Loeschcke, Zürich [etc.] : Baer, 1919
Aanvraagnummer: OL.In b 609
Plaatsingscode: OGA 3458/Vindonissa 1 (G.F.)
16

Aardewerken olielampjes (replica’s) (particulier bezit)
VITRINE VITRINE VITRINE 6
6
Sicamberkoppen
Sicamberkoppen
Sicamberkoppen
Citaat:
Elk Elk heeft heeft een een eigen eigen vorm vorm en en gezicht gezicht maar maar ze ze kijken kijken allemaal allemaal ernstig ernstig en en streng, streng, hebben hebben een een hoog
hoog
voorhoofd voorhoofd en en een een lange lange baard, baard, grote grote ogen ogen en en omhoog omhoog wijzende, wijzende, grote grote oren. oren. Het Het haar haar is is op op de
de
kruin kruin in in een een knoop knoop samengebracht samengebracht en en de de uiteinden uiteinden van van het het haar haar hangen hangen van van het het achterhoofd achterhoofd in
in
de de nek nek. nek . / Forma Forma Forma Forma et et et et facies facies facies facies singulis singulis singulis singulis diversa, diversa, diversa, diversa, sed sed sed sed omnibus omnibus omnibus omnibus tetrica tetrica tetrica tetrica et et et et severa severa severa severa est, est, est, est, frons frons frons frons alta, alta, alta, alta, barba barba barba barba
promissa, promissa, promissa, promissa, oculi oculi oculi oculi grandes, grandes, grandes, grandes, auresque auresque auresque auresque fere fere fere fere arrectae arrectae arrectae arrectae et et et et capaces, capaces, capaces, capaces, capullus capullus capullus capullus in in in in nodum nod nod nodum
um um circa circa circa circa verticem verticem verticem verticem
ligatus ligatus ligatus ligatus conglobatur, conglobatur, conglobatur, conglobatur, extremitates extremitates extremitates extremitates eius eius eius eius pilorum pilorum pilorum pilorum occiput occiput occiput occiput versus versus versus versus post----ventulae post post post ventulae ventulae ventulae sparguntur. sparguntur. sparguntur. sparguntur.
Antiquitates Neomagenses, pagina 70
Romeins bronzen vaatwerk werd vaak versierd. Een van de motieven werd gevormd koppen van
satyrs en silenen, de begeleiders van wijngod Dionysos. Deze kopjes werden door Smetius
geïdentificeerd als de hoofden van de Sicambers, de oorspronkelijke inwoners van het oosten van
Nederland, en dus van Gelderland. Van de Sicambers en de Bataven is uit de klassieke literatuur
namelijk bekend dat ze hun haar in een knot boven op hun hoofd droegen.
De afbeeldingen uit de vaderlandsche geschiedenissen van de negentiende eeuw zijn duidelijk
gebaseerd op Smetius' foutieve interpretatie. Bovendien is de knot veranderd in een hoofddeksel.
En de fascinatie voor de oudste bewoners van Nederland heeft in 2004 nog tot een grote
tentoonstelling geleid.
17

Nymegen, de oude hoofdstad der Batavieren, : in dichtmaat beschreven, en met
aantekeningen, de oudheden van de stad, en die van het quartier van Nymegen
betreffende, opgeheldert / door H.K. Arkstée. Met printverbeeldingen. In 's-Gravenhage. :
By Ottho en Pieter van Thol, 1738
Aanvraagnummer: OD 2 c 3
Aloude staat en geschiedenis des vaderlands / door G. Acker Stratingh
Dl. 1: De bodem en de wateren. Dl. 2: De bewoners. - 1e stuk: Vóór en onder de
Romeinen. - 2e stuk: In en sedert het Frankische tijdvak, Groningen : R.J. Schierbeek,
1847-1852
Aanvraagnummer: 1294 c 78
Noot: AANW.: dl. 1-2 (in 3 bd)
Ons voorgeslacht : in zijn dagelyksch leven geschilderd / door W. J. Hofdijk ; met pltn.,
Haarlem : Kruseman, 1859-1864
Aanvraagnummer: SC.02 17 b 4
Aanvraagnummer: SC.02 180 b 7
Geschiedenis der Zeventien Nederlanden / door P.H. Witkamp
Dl. 1: De oudste geschiedenis der Nederlanden. - De geschiedenis van Holland, Zeeland,
Amstel, Vlaanderen en Artois tot 1543. 370 houtgrav. , Arnhem [etc.] : Cohen, 1882
Aanvraagnummer: 122 b 2
De Bataven : verhalen van een verdwenen volk / [samenst. en red. Louis Swinkels],
Amsterdam : De Bataafsche Leeuw; Nijmegen : Museum Het Valkhof, 2004
Uitg. ter begeleiding van de gelijknamige tentoonstelling gehouden in het Museum Het
Valkhof, Nijmegen van 18 september 2004 t/m 9 januari 2005
Aanvraagnummer: 1261 b 193
Bronzen sicamberkop (replica) (particulier bezit)
18

VITRINE VITRINE 7
7
Griekse Griekse Griekse en en Latijnse Latijnse bronnen bronnen
Citaat:
Je Je Je ziet ziet ziet wel, wel, wel, denk denk denk ik, ik, ik, lezer, lezer, lezer, dat dat dat ik ik ik in in in dit dit werk werk werk niets niets niets zomaar zomaar zomaar verzin verzin verzin en en en dat dat dat ik ik ik geen geen geen nieuwe nieuwe nieuwe theorie, theorie, theorie, al al
al
zal zal ze ze voor voor een een leek leek mis misschien mis schien nieuw lijken, zonder bewijs bewijs of of zonder zonder een een beroep beroep op gezaghebbende
auteurs auteurs auteurs naar naar naar voren voren voren breng. breng.
breng. / Vides Vides Vides Vides puto, puto, puto, puto, me me me me nihil nihil nihil nihil hic hic hic hic gratis gratis gratis gratis comminisci, comminisci, comminisci, comminisci, neque neque neque neque sententiam sententiam sententiam sententiam novam, novam, novam, novam,
tametsi tametsi tametsi tametsi imperitis imperitis imperitis imperitis forte forte forte forte nova nova nova nova videbitur, videbitur, videbitur, videbitur, sine sine sine sine ratione ratione ratione ratione vel vel vel vel authoribus authoribus authoribus authoribus in in in in medium medium medium medium adferre. adferre. adferre. adferre.
Oppidum Batavorum, pagina 150
Een passage bij een Romeinse of Griekse schrijver gold als gezaghebbend. Smetius strooit kwistig
met citaten uit de klassieke oudheid om zijn betoog kracht bij te zetten. De citeerregels zijn
vrijer dan tegenwoordig: vaak is een citaat een parafrase en niet zelden is maar een deel van het
citaat gecursiveerd.
De kennis van de antieke literatuur was groot: zowel obscure schrijvers als gevestigde auteurs
worden aangehaald, zowel Grieks als Latijn. En Smetius heeft ook de contemporaine en iets
oudere boeken verwerkt.
Cornucopia linguae latinae. / N. Perottus,Venetië : Aldus Manutius, 1499
Aanvraagnummer: Inc 33
Opera P. Vergilii Maronis / D. Philippi Melanchtonis & aliorum doctissimorum virorum
scholiis, annotationibus & novis argumentis illustrata, partim antehac, partim nunc
primum publicatis ... ; cum rerum & verborum, necnon adagiorum ex ipso Vergilio
collectorum indice duplici, quibus versuum proverbialium ex Erasmi explicationem
inseruimus, Tiguri : in officina Froschoviana, 1587
Aanvraagnummer: OD 63 c 105
M. Val. Martialis epigrammaton libri XII. : Xeniorvm lib. I. Apophoretorvm lib. I ... :
Accessit geminvs index Mvsarvm tironibus vtilissimus ... / Cvra & stvdio Matthaei Raderi
Epigrammaton libri XII. Xeniorum lib. I. Apophoretorum lib. I, Ingolstadij : excudebat
Adam Sartorivs, 1599
Aanvraagnummer: OD 939 c 165
Appianou Alexandreos Romaika = Appiani Alexandrini Romanorum historiarum ... /
utrumque textum multis in locis emendavit, correxit & Henrici Stephani, Ac Doctorum
quorundam Virorum Selectas Annotationes adjecit, Amstelodami, : ex officina Joh.
Janssonii à Waesberge et Johannis Someren, 1670
Aanvraagnummer: OD 911 c 111
Jaarboeken en historien, ook zyn Germanie, en 't leeven van J. Agricola, / C. Cornelius
Tacitus ; in 't Hollandtsch vertaalt door ... Pieter Corneliszoon Hooft .. , T'Amsterdam, :
by Hendrik Boom, en de weduwe van Dirk Boom ... , 1684
19

Alle de wercken van C. Cornelius Tacitus, vertaelt door P.C. Hooft
Aanvraagnummer: OD 407 b 70
VITRINE VITRINE VITRINE 88
8 8
Gedrukt Gedrukt in in Nijmegen
Nijmegen
Citaat:
Terwijl Terwijl de de drukpers drukpers zich zich in in het het zweet zweet werkt werkt en en de de zetter zetter zijn zijn letters letters en en eerdere eerdere zetsels
zetsels
bijeenvoegt, bijeenvoegt, bijeenvoegt, valt valt valt mij mij mij net net net op op op dit dit dit moment moment moment een een een soortgelijk soortgelijk steentje steentje steentje in in in handen handen. handen handen.
. / / Dum Dum Dum Dum praelum praelum praelum praelum sudat sudat sudat sudat
& & & & typographus typographus typographus typographus sua sua sua sua grammata grammata grammata grammata prioresque prioresque prioresque prioresque typos typos typos typos conjungit, conjungit, conjungit, conjungit, opportune opportune opportune opportune in in in in meas meas meas meas manus manus manus manus incidit incidit incidit incidit
similis similis similis similis ... ... ... ... lapillus. lapillus. lapillus. lapillus.
Antiquitates Neomagenses , pagina 98
Antiquitates Neomagenses is gedrukt in Nijmegen. De drukker is Reinier Smetius, de jongere
broer van de auteur (zie afbeelding). In Nijmegen waren meerdere drukkerijen. In deze vitrine is
een aantal van die Nijmeegse drukken bijeengebracht. Het tentoongestelde werk van
Cuspinianus is elders gedrukt, maar heeft onderdeel gevormd van de Nijmeegse Stadsbibliotheek
in de 17 e eeuw (met dank aan mw. drs. E.F.M. Peters).
20

Antiquitates Neomagenses. Sive notitia rarissimarum rerum antiquarum, / quas in veteri
Batavorum oppido studiose comparavit Johannes Smetius, pater & filius .., Noviomagi
Batavorum. : Ex Typograheio Regneri Smetii, 1678
Aanvraagnummer: OD 760 c 16 (afgebeeld)
Aanvraagnummer: OD 20 c 70
Le facecieux reveille-matin des esprits melancholiques, ou Le remede preservatif contre
les tristes .., A Nymegue : de l'imprimerie de Regnier Smetius, 1678
Aanvraagnummer: OD 1241 d 7
Herstelde oudtheyt, ofte beschrijvinge van Batavia, wesende een gedeelte van't
Hertoghdom Gelre ende Graafschap Hollandt. / Door Mr. Johan van Someren .., Tot
Nymegen, : by Andries van Hoogenhuysen ... , 1657
Aanvraagnummer: OD 841 c 86
Synodale ordonnantien ende resolutieën / tot nut, dienst en gerief der kercken, onder de
Chr. Synodus van 't Hertoghdom Gelre en graef-schap Zutphen gehoorende ... / uytgegeven
door Johannes Smetius .., Tot Nymegen, : by Abraham van Wesel ..., 1699
Aanvraagnummer: OD 874 c 69
Ioannis Cvspiniani De Caesaribvs atqve Impp. Romanis : opvs insigne: ab innumeris,
quibus antea scatebat, mendis vindicatum / cum Wolphgangi Hvngeri annotationibus,
quibus innumera cum huiusce autoris, tum aliorum quoq; historicorum loca &
restituuntur, & explicantur .., Francofvrti : typis Wechelianus apud Claudium Marnium &
heredes Ioannis Aubrii, 1601
Aanvraagnummer: OD 170 a 5 nr.1
&
Ioannis Cvspiniani De consulibus Romanorum commentarii, ex optimis vetustissimisque
auctoribus collecti ... / Nicolai Gerbelii in eosdem commentarios ad ornatiß. virum D.
Ioannem Iacobvm Fvggervm praefatio .., Francofvrti : typis Wechelianus apud Claudium
Marnium & Heredes Ioannis Aubrii, 1601
Aanvraagnummer: OD 170 a 5 nr.3 [convoluut]
21

VITRINE VITRINE 9
9
Inscripties Inscripties
Inscripties
De standaardwerken voor Latijnse inscripties waren in Smetius' tijd de boeken van Gruterus en
van Martinus Smetius (geen familie). Het Corpus Inscriptionum Latinarum heeft deze functie
overgenomen.
De grafzerk van de Aurelii met als vindplaats Nijmegen-Oost is nog steeds in Nijmegen.
Chronijk van de stad der Batavieren, : waar in, nevens de beschrijving van Nijmegen, de
eerste oorsprong van deeze landen, de grijze oudheid dezer stad, de voortreffelijkheid van
haare vrijheden en voorrechten, en de gedenkwaardigste gebeurtenissen, van de vroegste
tijden af, kortelijk aangetoond worden / door Johannes Smetius. Uit de eigenhandige
aantekeningen verbeterd en vermeerderd, voorts vervolgd tot den jare 1784, Te
Nijmegen: bij A. van Goor ..., [1784]
Bevat ook: Tot opheldering der merkwaardige oude gedenkstukken van de Romeinen en
Batavieren, om en aan de stad Nijmegen uit den grond gedolven, zijn bij den drukker
dezes uitgegeven
Aanvraagnummer: OD 195 c 49 nr.1 (Kluis)
Noot: Doorschoten met de originele pentekeningen die Nijmegens stadsarchitect Jacob Hendrik van Suchtelen (1722-
1787) voor deze uitgave vervaardigd heeft.
Inscriptionvm Romanarvm corpvs absolvtissimvm / ingenio & cura Jani Grvteri, auspiciis
Ios. Scaligeri ac M. Velseri ; accedunt XXIV Scalegeri indices; item Notae Tyronis ac
Senecae, nunquam antehac excusae Notae Romanorum veterum quibus litera verbum
facit Tullii Tyronis, [Heidelbergae] : in bibliopolio Commeliano, 1616
Aanvraagnummer: OD 21 a 6
Inscriptionvm antiqvarvm quae passim per Europam, liber / [Martinus Smetius],[Lugduni
Batavorum] : Ex officina Plantiniana, apud Franciscum Raphelengium, 1588
Aanvraagnummer: OD 18 a 7
Catalogus van het Museum van Oudheden te Nijmegen / door Th.H.A.J. Abeleven en
A.M. van Voorthuijsen, uitmakende de commissie ter verzekering eener goede bewaring
van gedenkteekenen van geschiedenis en kunst, Nijmegen : Macdonald, 1889-1890
Oorspr. uitg.: 1864
Aanvraagnummer: 94 c 234
Inscriptiones trium Galliarum et Germaniarum latinae / ed. Otto Hirschfeld et Carolus
Zangemeister
Pars I: (Fasc.1): Inscriptiones Aquitaniae et Lugudunensis / ed. Otto Hirschfeld - 1899.
Pars I: (Fasc.2): Inscriptiones Belgicae / edid. Otto Hirschfeld - 1904. Pars II: (Fasc.1):
Inscriptiones Germaniae Superioris / edid. Carolus Zangemeister - 1905. Pars II: (Fasc.2):
Inscriptiones Germaniae Inferioris / ed. Alfredus Domaszewski ; Miliaria Galliarum et
22

VITRINE VITRINE 10
10
Inscripties Inscripties
Inscripties
Germaniarum / ed. Th. Mommsen ... [et al.] - 1907. Pars III: Instrumentum domesticum
(Fasc.1-2) / edid. Oscar Bohn - 1901-1906. Pars IV: Addenda ad partes primam et
secundam / [edid. O. Hirschfeld et H. Finke]. - 1916. Pars V: Indices / [composuerunt I.
Szlatolawek, H. Dessau]. - 1943. Pars VI: Signacula publicae laterculis impressa ex materia
imprimis a Paulo Steiner collecta / auxiliante Joanne Volkmann ed. Ernestus Stein – 1933,
Berolini : Reimer [etc.], 1899-1943 [Corpus Inscriptionum Latinarum ; 13]
Aanvraagnummer: OL.In a 6
Plaatsingscode: OL.L.Ep.001 nr.13 (Inscriptiekast)
Citaat:
…kan …kan ik ik het het niet niet laten laten toch toch de de afzondelijke afzondelijke letters letters uit uit te te leggen leggen. leggen . / …non non possum tamen tamen committere quin
litteras litteras singulares singulares exponam.
exponam.
Antiquitates Neomagenses, pagina 97
Ook het altaar van Brato is tegenwoordig in Museum Het Valkhof: Smetius jr. heeft namelijk zijn
grafstenen en altaren in het stadhuis van Nijmegen laten inmetselen.
Inscripties hebben vaak ongebruikelijke tekens: letters worden gecombineerd. Omdat er voor deze tekens
geen drukletter voorhanden was, is in elk exemplaar van de Antiquitates Neomagenses de inscriptie van
Brato na de drukgang met pen aangevuld voor de combinaties ME en VE.
Lijsten met uitgeschreven, en vertaalde, afkortingen zijn onontbeerlijk om inscripties te lezen en te
begrijpen. Ook nog in de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw gebruikte men veel afkortingen in
Latijnse correspondentie.
Excerpta romana : de bronnen der Romeinsche geschiedenis van Nederland / verz. en
bew. door A.W. Byvanck, 's-Gravenhage : Nijhoff, 1931-1947 (3 delen) [Rijks
geschiedkundige publicatiën. Grote serie ; 73, 81, 89]
2e dl., 2e afd. : Inscripties. - 1935.
Aanvraagnummer: Tz b 2231 nr.73, 81, 89
Aanvraagnummer: H.In.N 541
Aanvraagnummer: OL.In b 597
Plaatsingscode: OGA 1317/4
Catalogus van het Museum van Oudheden te Nijmegen / door Th.H.A.J. Abeleven em
C.G.H. Bijleveld, uitmakende de Commissie ter Verzekering eener Goede Bewaring van
Gedenkteekenen van Geschiedenis en Kunst, Nijmegen : H.C.A. Thieme, 1895
Editie: 4e herz. en verm. dr
Aanvraagnummer: 528 c 44
Aanvraagnummer: K.In 1492
Plaatsingscode: 900 MUS Nijmegen (bijlage: BROCHURE)
23

VITRINE VITRINE VITRINE 11 11
11
Antiquitates Neomagenses. Sive notitia rarissimarum rerum antiquarum, / quas in veteri
Batavorum oppido studiose comparavit Johannes Smetius, pater & filius .., Noviomagi
Batavorum. : Ex Typograheio Regneri Smetii, 1678
Aanvraagnummer: OD 760 c 16
Aanvraagnummer: OD 20 c 70
Johannes In de Betouw, Vertaaling en korte uitlegging van de opschriften op altaaren en
gedenk-steenen der Romeinen, binnen en omtrent Nijmegen uitgegraven, en op het
Raadhuis aldaar geplaatst, Te Nijmegen, : bij A. van Goor, stads- en quartiersdrukker,
1787
Aanvraagnummer: OD 297 c 158
Aanvraagnummer: OD 991 c 23
Lexicon abbreviaturarum : Wörterbuch lateinischer und italienischer Abkürzungen wie
sie in Urkunden und Handschriften besonders des Mittelalters gebräuchlich sind,
dargestellt in über 14000 Holzschnittzeichen / von Adriano Cappelli, Leipzig : Weber,
1928 [Webers illustrierte Handbücher]
Aanvraagnummer: 710 c 58
Abkürzungen aus Personalschriften des XVI. bis XVIII. Jahrhunderts / bearb. von Rudolf
Lenz, Uwe Bredehorn, Marek Winiarczyk, Stuttgart : Steiner, 2002 [Marburger
Personalschriften-Forschungen ; Bd. 35]
Aanvraagnummer: Lz 247
Plaatsingscode: 01.29
Romeins Romeins vaatwerk vaatwerk en en aardewerk
aardewerk
Citaat:
Ik Ik heb heb zelf zelf gezien gezien - ik stond erbij - hoe hoe stucwerk stucwerk van van muren muren met met goed goed verwerkte verwerkte kalk, kalk, schilderingen schilderingen met
met
de oorspronkelijke kleuren, vaatwerk, munten en bakstenen uit uit de de grond grond werden werden gehaald. gehaald. / / Vidi Vidi Vidi Vidi ipse ipse ipse ipse
parietum parietum parietum parietum incrustationes, incru incru incrustationes,
stationes, stationes, calce calce calce calce probe probe probe probe subacta, subacta, subacta, subacta, tenacissimis tenacissimis tenacissimis tenacissimis coloribus coloribus coloribus coloribus pictas, pictas, pictas, pictas, testas, testas, testas, testas, nummos, nummos, nummos, nummos, lateres lateres lateres lateres me me me me
adstante adstante adstante adstante eici. eici. eici. eici.
Oppidum Batavorum, pagina 33
Smetius zegt in zijn catalogus dat hij ongeveer honderd stuks compleet vaatwerk heeft: het aantal
scherven en stukjes is niet te tellen.
Bij opgravingen in de late negentiende en in de twintigste eeuw zijn ook de (rand)fragmenten van belang
voor het opstellen van typologieën. De verslagen ervan zijn dan ook royaal voorzien van tekeningen.
Omdat vaatwerk aan modes onderhevig is, en geen lang leven heeft, is het net als munten erg geschikt om
te dateren.
24

Gefässkunde der vorrömischen, römischen und fränkischen Zeit in den Rheinlanden /
von Konstantin Koenen, Bonn : Hanstein, 1895
Aanvraagnummer: 1147 c 42
Töpfer und Fabriken verzierter Terra-Sigillata des ersten Jahrhunderts / von Robert
Knorr, Stuttgart : Kohlhammer, 1919
Aanvraagnummer: 62 c 307
Aanvraagnummer: OL.In c 2070
Plaatsingscode: OGA 3434/5
De Belgische waar in Nijmegen : beschrijving van de verzameling van het museum G.M.
Kam te Nijmegen / door J.H. Holwerda, [S.l. : s.n.], 1941
Uitgeg. in opdracht van het Departement van Opvoeding, Wetenschap en
Cultuurbescherming
Aanvraagnummer: 364 b 35
(niet getoond) Het in de pottenbakkerij van de Holdeurn gefabriceerde aardewerk uit de
Nijmeegsche grafvelden / door J.H. Holwerda, Leiden : Brill, 1944 [Oudheidkundige
mededeelingen van Het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Nieuwe reeks,
Supplement, ISSN 0920-4776 ; 24]
Aanvraagnummer: Tz b 649 nr.44
Aanvraagnummer: OL.In b 252a
Plaatsingscode: OGA 1411/Nijmegen 1-3 (G.F.)
Aanvraagnummer: Tz b 9323 nr.24
(niet getoond) Het grafveld onder Hees bij Nijmegen : een bijdrage tot de kennis
van Ulpia Noviomagus / door H. Brunsting, Amsterdam : Noord-Hollandsche uitg. mij,
1937 [Archeologisch-historische bijdragen / Allard Pierson Stichting Universiteit van
Amsterdam ; 4]
Aanvraagnummer: Tz b 446 nr.4
Aanvraagnummer: OL.In b 377
Plaatsingscode: OGA 1317 Nijmegen
Aanvraagnummer: OL.In b 598
Plaatsingscode: OGA 1411/Nijmegen 1-2
Gewoon aardewerk uit de romeinse legerplaats en de bijbehorende grafvelden te
Nijmegen / door Petrus Johannes Joseph Stuart, Leiden : Brill, 1963
Aanvraagnummer: K.In 10340
Plaatsingscode: 500 ST Nijmegen
Aanvraagnummer: Diss.NM 1963:6
Aanvraagnummer: Tz b 11898 nr.6
Diverse objecten (MHV)
25

COLOFON COLOFON
COLOFON
Deze gids behoort bij de tentoonstelling met publicaties van en over vader en zoon Smetius,
door Leo Nellissen Nellissen samengesteld voor de UB Nijmegen.
De tentoonstelling is gehouden in de benedenverdieping van de
Centrale bibliotheek, Erasmuslaan 36, Nijmegen,
van 5 april tot en met 5 juni 2011.
De opening werd verricht op dinsdag 5 april 2011 door
mw. prof. Dolly Verhoeven, bijzonder hoogleraar Geschiedenis van Nijmegen,
en Graham Jefcoate, MA, directeur UB.
Met dank aan Roel Hoek (Gemeente Nijmegen), aan mw. Els Peters (UB Nijmegen),
en conservator Robert Arpots (UB Nijmegen).
Dank aan de Compagnie Tiengeboden voor het beschikbaarstellen
van de dvd Nijmegen, Stad der Bataven? (2005).
Met Met speciale speciale dank dank aan aan Louis Louis Swinkels Swinkels (Museum (Museum Het Het Valkhof, Valkhof, Nijmegen).
Nijmegen).
Teksten
Leo Nellissen
Redactie en opmaak
Léon Stapper
Afbeeldingen
UBN en MHV
Zie ook
www.ru.nl/ubn/nieuws/tentoonstellingen
www.ru.nl/ubn/nieuws/tentoonstellingen
www.ru.nl/ubn/nieuws/tentoonstellingen
© Universiteitsbibliotheek Nijmegen 2011
26