Het geheim van de zwarte tulp - Erfgoedspoor

1
Erfgoedspoor Teylingen
Fietsroute door de bollenstreek
groep 8
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Inhoudsopgave
Voorwoord 3
Doelgroep 4
Leerdoelen 4
Les 1. Voorbereidende les in de klas 5
Les 2. Fietsroute door de bollenstreek 7
Les 3. Verwerkingsles in de klas 10
Aansluiting bij het leerplan 11
Bijlage 1. Lijst met bollenschuren in de regio 16
Bijlage 2. Lijst met molens in de regio 17
Bijlage 3. Bollenwijzer om te kopiëren 18
Bijlage 4. Links en literatuur 21
Bijlage 5. Twee dvd’s over de bollenteelt 22
Met delen uit de lesbrieven van
Historisch Genootschap Warmelda (Warmond)
Stichting Oud Sassenheim
Historische Kring Voorhout
2
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Voorwoord
Voor u ligt het lesmateriaal voor Erfgoedspoor Teylingen, voor leerlingen van groep 8.
Museum de Zwarte Tulp heeft aangegeven dat zij helaas niet voldoende menscapaciteit
heeft om alle Erfgoedspoorgroepen persoonlijk te begeleiden. In plaats daarvan heeft het
museum drie manden met voorwerpen uit het museum voor u ter bruikleen.
Natuurlijk kunt het museum wel bezoeken en misschien is er een deskundige ouder die
wellicht informatie kan geven. Wilt u het museum wel even op de hoogte stellen van uw
bezoek?
In les drie werken de leerlingen hun fietsroute tot in de details helemaal uit. In deze les
hebben wij een aantal suggesties voor u en uw leerlingen opgenomen om de beste, meest
originele route echt te laten drukken en voor verkoop aan te bieden aan het VVV of de
gemeente. Wij zijn erg benieuwd naar de uiteindelijke eindproducten, houdt u ons op de
hoogte?
Wij wensen u en uw leerlingen heel veel plezier op de bollenroute!
3
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Doelgroep
Deze lessen zijn bestemd voor leerlingen uit groep 8 van de basisscholen in Warmond,
Voorhout en Sassenheim die meedoen aan het Erfgoedspoor Teylingen. Er zijn 3 uitgewerkte
lessen beschikbaar: een introductieles, een kernles en een reflectieles. De kernles is een
buitenles op locatie bij het erfgoed.
Leerdoelen
Het algemene leerdoel is kennismaken met het specifieke erfgoed in de eigen
omgeving van de gemeente Teylingen.
De leerlingen leren over de verschillen en overeenkomsten tussen de bollenteelt van
vroeger en nu.
De leerlingen leren wat bijzonder is aan de bollenstreek in hun eigen omgeving.
De leerlingen leren gericht kijken naar het landschap van de bollenstreek rond
Teylingen.
4
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Les 1. Voorbereidende les op school
In de komende drie lessen gaan uw leerlingen de geschiedenis van de Bollenstreek
onderzoeken. Dit doen zij door het bekijken van voorwerpen en films uit Museum de Zwarte
Tulp (les 1) en het maken (les 1en 3) en fietsen (les 2) van een bollenfietsroute. In deze
eerste les werken de leerlingen met de volgende materialen.
Materiaal:
Mand met voorwerpen uit museum de Zwarte Tulp
Film over de geschiedenis van de Bollenstreek
Film over de hedendaagse bollenteelt
Lijst met bollenschuren in de regio
Lijst met molens in de regio
Anwb kaarten in kleur en zwart-wit van Warmond, Voorhout en Sassenheim
Lesbrieven van de historische verenigingen als achtergrondinformatie
Bekijk eerst zelf de films! Voorbereiding voor de docent.
Achterin dit lesmateriaal zitten twee films over de geschiedenis en de hedendaagse
bollenteelt. Film 1 “Jaar in jaar uit, eeuw in eeuw uit” (20 min.) bevat prachtige historische
beelden. Je ziet goed hoe zwaar de bollenteelt was in de vorige eeuw. De ‘voice-over´
gebruikt helaas regelmatig moeilijke woorden. Daarnaast is de klassieke muziek wat
overheersend aanwezig. Film 2 “Passion”(18 min.) gaat over de bollencultuur van nu. Hierin
zitten veel close-ups van bloemen en ook weer veel klassieke muziek. Beide films zijn niet
voor het onderwijs ontwikkeld en in zijn geheel wat lang van stof. Samen echter vormen ze
wél een mooi beeld van bollenteelt van vroeger en nu. Ons advies: “Bekijk de films eerst zelf
en maak dan een keuze uit een paar gedeelten van de films om uw leerlingen te laten zien”.
Voorbereiden:
maak 10 kopieën van de zwart wit kaarten
maak 10 kopieën van de lijst met bollenschuren en de lijst met molens
1. Rara wat is dit?
Start met één van de voorwerpen uit de mand van museum de Zwarte Tulp.
Laat de leerlingen het voorwerp goed bestuderen. Laat ze dan de volgende vragen stellen en
beantwoorden.
1. Wat is het?
2. Waar werd het voor gebruikt?
3. Wie gebruikte het?
4. Wordt het nog steeds gebruikt? Is er een moderne versie van dit voorwerp? Wat?
5. Waar is het van gemaakt?
6. Hoe voelt het voorwerp? Zwaar/licht, glad/ruw?
7. Hoe is het gemaakt?
8. Hoe oud is het?
9. Is het een kostbaar voorwerp? Waarom wel/ niet?
10. Teken het voorwerp zo precies mogelijk na.
5
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Doe dit onderzoekje nog een keer met een ander voorwerp of laat de leerlingen in groepjes de
andere voorwerpen onderzoeken.
Vertel dat de voorwerpen uit museum de Zwarte Tulp komen, net als de films die ze gaan bekijken
en dat ze daar de volgende les naar toe gaan fietsen.
2. Film geschiedenis van de Bollenstreek
Laat gedeeltes uit de films zien die u zelf heb uitgekozen en stel de leerlingen daarna de volgende
vragen.
1. Wat heb je onthouden over de geschiedenis van de Bollenstreek?
2. Wat is er veranderd in de bollenteelt? Vergelijk de hedendaagse bollenteelt met die van de
vorige eeuw. Wat is er anders aan de manier van werken?
3. Wat is er nu nog hetzelfde in de bollenteelt? De bollen? Het gereedschap?
4. Ken je iemand die in de bollenteelt zit? Zou hij/zij met jullie mee willen fietsen tijdens de
volgende les en uitleg kunnen geven bij een bollenschuur? Of kan de klas misschien op
bezoek bij het bedrijf?
3. Fietsroute uitzetten
De leerlingen werken in groepjes van vier. Deel de kopieën van de zwart/ wit anwb kaarten
uit. Deel de lijsten met bollenschuren en molens uit.
Opdracht:
Zet een fietsroute in elkaar voor de volgende les. De fietsroute moet voldoen aan de
volgende eisen. Lees eerst alle punten door voor je begint met je route!
1. de route gaat van school naar museum de Zwarte Tulp en weer terug.
2. de route moet zo veilig mogelijk zijn maar tegelijkertijd ook zo snel mogelijk.
3. verbindt de route met de knooppunten aan elkaar. Maak een lijstje van de
knooppunten die je moet volgen voor de volgende les.
4. teken de route op de kaart.
5. in de route moet in ieder geval één bollenveld zitten, één bollenschuur , een molen
en het museum de Zwarte Tulp.
6. verzin zelf nog een bijzondere plek op de route die iedereen gezien moet hebben!
7. bereken hoeveel kilometers jullie route is.
8. bereken hoe lang jullie erover doen om de hele route te fietsen.
Vergelijk de routes van de leerlingen en kies samen de beste route uit voor de volgende les.
Deze route tekenen de leerlingen met een rode marker op de gekleurde plastic kaarten.
Voorbereiding op de fietstocht in les 2.
Spreek voor de volgende les af wat de regels zijn tijdens het fietsen. Neem de route mee en
de bollenwijzers. NB: Kopieer de bollenwijzers voor elke leerling één.
Vraag na of er vaders of opa´s of oma´s zijn die mee willen fietsen én tijdens de fietstocht
iets kunnen vertellen over de bollenschuren en bollenteelt.
6
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Les 2. Fietsroute door de Bollenstreek
Fiets met de leerlingen de route die ze zelf hebben uitgezet.
Bezoek ergens op de route één bollenschuur onder begeleiding van een deskundige
ouder of opa of oma of iemand van de Historische Vereniging.
Bezoek een molen op de route (optioneel). In de bijlage zit een lijst met molens die te
bezoeken zijn. Maak tijdig een afspraak om de molen te bezichtigen.
Laat de leerlingen de bollenwijzers maken op een geschikt punt in de route. Een veilig
en overzichtelijk punt.
Bezoek eventueel museum de Zwarte Tulp. Let op! Dit bezoek is geheel onder uw
eigen verantwoordelijkheid en zonder begeleiding van het museum. Het museum
stelt het erg op prijs indien u uw bezoek van te voren even aankondigt.
7
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Naam:
Klas:
Datum:
1. Waar ben je?
8
Bollenwijzer bij de fietstocht voor groep 8
Bij welk bollenveld sta je? Van wie is dit bollenveld?
Stop op een plek waar je goed overzicht hebt over een
bollenveld.
……………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………….
2. Welke bollen zijn hier geplant?
……………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………….
3. Kruis aan wat je ziet. Schrijf erachter wat oud en wat nieuw is.
Een bollenveld
Een bollenschuur
Een dijk
Koeien
Schapen
Molen
Huizen
Bomen
Boerderijen
Sloten
Bos
Hei
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Meer/plas
9
4. Teken of fotografeer het!
Maak een tekening of een foto van iets dat jou speciaal opvalt en
dat hoort bij het bollenveld.
5. Wat vind jij?
Welk stuk van de bollenstreek zou jij aan toeristen laten zien als je ze mocht rondleiden?
Omdat het zo bijzonder is en onbekend bijvoorbeeld.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
Zou je iets willen veranderen aan het landschap om het nog aantrekkelijker te maken? Zo ja,
wat dan?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Les 3. Verdiepingsles op school
In deze les maken jullie in groepjes een professionele fietstocht. Hiervoor gebruiken jullie
alle informatie uit de vorige lessen. Dus verzin bijvoorbeeld ook iets over een voorwerp uit
de mand of gebruik een weetje uit de film over de geschiedenis van de bollenteelt.
Tip: Gebruik ook de lesbrieven van de historische verenigingen uit bijlage 4.
Stap 1. De doelgroep. Kies uit voor wie je de fietstocht wil maken.
1. Japanse toeristen in Nederland
2. Nieuwe Nederlanders: de fietstocht wordt onderdeel van het inburgeringtraject.
3. Voor leerlingen van groep 8 van andere scholen.
Stap 2. Bekijk de fietstocht en de bollenwijzer van de vorige les kritisch.
Was de route goed of hadden jullie op sommige plekke beter langs een andere route kunnen
fietsen? Was de route veilig genoeg? Ontwerp een handzame kaart met de route en schrijf
de nummers in de juiste volgorde op.
Stap 3. Bekijk de bollenwijzer.
Bedenk een extra opdracht in de route. En haal er eventueel één vraag uit die julie niet zo
geschikt vonden.
Stap 4. Geef aan wat de highlights zijn op de route.
Wat mag je absoluut niet missen? Waarom niet?
Stap 5. Illustreer jullie route beschrijving met de mooiste foto’s en tekeningen. Gebruik je
eigen foto’s en/ of zoek plaatjes op internet en in tijdschriften.
Stap 6. Verzin tot slot een pakkende naam voor jullie fietsroute.
Stap 7. Stem samen welke route de winnaar is van de klas.
Tip voor de docent!
Bied de beste route aan het VVV. Stem van te voren af of er een mogelijkheid is de meest
originele fietstocht te drukken (via een plaatselijke sponsor?) en ter verkoop aan te bieden
bij de winkel van het VVV. Een andere mogelijkheid is de fietstocht aan te bieden aan de
gemeente. Neem contact op met de gemeente en vraag of zij de winnende fietstocht willen
opnemen in het plaatselijke inburgeringstraject. Tot slot is de historische vereniging wellicht
geïnteresseerd in de fietsroute.
10
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Aansluiting bij het leerplan
De lessen over de bollenstreek sluiten aan bij onderstaande kerndoelen in het onderwijs.
Kerndoelen basisonderwijs
De nummers verwijzen naar de originele kerndoel-nummers.
Oriëntatie op jezelf en de wereld:
In dit leergebied oriënteren leerlingen zich op zichzelf, op hoe mensen met elkaar omgaan,
hoe ze problemen oplossen en hoe ze zin en betekenis geven aan hun bestaan. Leerlingen
oriënteren zich op de natuurlijke omgeving en op verschijnselen die zich daarin voordoen.
Leerlingen oriënteren 2zich op de wereld dichtbij, veraf, toen en nu en maken daarbij
gebruik van cultureel erfgoed.
51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren
aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: Regenten en
vorsten, Burgers en Stoommachines.
56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van
cultureel erfgoed.
Canon
De inhoud van de canon van Nederland is in augustus 2010 een verplicht onderdeel van de
kerndoelen voor het onderwijs voor leerlingen van 8 tot 15 jaar. Zie www.entoen.nu.
Dit project sluit aan bij de vensters:
De Verenigde Oostindische Compagnie 1602-1799, Overzeese expansie. In 1593 werd
de eerste tulp vanuit Turkije naar Nederland gebracht. Tussen 1630 en 1637 heerste
in Nederland een ware tulpenmanie.
Rembrandt 1606?-1669, De grote schilders Rembrandt was naast befaamd schilder
groot verzamelaar van objecten en schilderijen. Grote bloemstillevens op doek van
Hans Bollongier of prachtige botanische aquarellen van Jacob Marrel en Maria Sibylla
Merian.
De eerste spoorlijn 1839, de versnelling. Door de industrialisatie verandert er veel in
de bollenteelt. De intensieve zware bewerking wordt verlicht door de komst van
machines.
Vincent van Gogh 1853-1890, De moderne kunstenaar. Vraag een willekeurige tourist
wat hij wil zien in Nederland dan zegt hij negen van de tien keer: de molens, de
bollenvelden, de Nachtwacht van Rembrandt en de Zonnebloemen van Vincent van
Gogh.
11
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

De Verenigde Oostindische Compagnie 1602-1799
Overzeese expansie
Mauritius, Hollandia en Amsterdam, zo heetten de drie koopvaarders die met het kleine
jacht Duyfken op 2 april 1595 vanaf Texel naar ‘de Oost’ vertrokken. Het werd een spannend
avontuur; drie van de vier schepen en slechts 87 van de 249 bemanningsleden keerden in
augustus 1597 terug. De opbrengst was matig. Toch was deze ‘eerste Nederlandse
schipvaart’ naar Azië een succes, want ze had de handelsroute naar de Oost geopend.
Andere reizen volgden. Al snel overtroefden de kooplieden van Zeeland en Holland met hun
sterke en zwaar bewapende koopvaarders de Portugezen die de route al langer kenden, en
maakten ze de Engelsen jaloers. Rijk beladen met koloniale waar, zoals peper en
nootmuskaat, keerden hun schepen terug. Om onderlinge concurrentie in te dammen, nam
Johan van Oldenbarnevelt het initiatief tot de oprichting van de Verenigde Oostindische
Compagnie (VOC). Op 20 maart 1602 verkreeg deze compagnie het Nederlandse monopolie
op alle handel in de Aziatische wateren vanaf Kaap de Goede Hoop. In naam van de
Republiek mocht de compagnie verdragen sluiten, oorlogen voeren en veroverde gebieden
besturen.
De VOC ontwikkelde zich tot een geduchte macht. ‘Hier kan iets groots verricht worden’,
schreef Jan Pieterszoon Coen aan de Heren XVII, het VOC-bestuur in het verre vaderland. Hij
veroverde in 1619 de stad Jayakarta en stichtte er Batavia. Coen schreef dat ‘Jacatra de
treffelycxte plaetse van gansch Indien’ zou worden en dat de reputatie van de Nederlanders
door de verovering was gestegen. ‘Nu sal elckeen soeken onse vrient te wesen’. Delen van
Java werden bezet, Ambon en Ternate in de Molukken werden onderworpen, en de
bevolking gedwongen om specerijen te verbouwen. Ook elders in Azië kreeg de VOC met
overreding of geweld voet aan de grond. Er werden forten gebouwd in Zuid-Afrika, India, in
Ceylon (Sri Lanka) en Makassar. China werd aangedaan, en toen de Shogun van Japan in
1641 zijn land sloot voor buitenlanders, kreeg de VOC als enige toestemming om vanaf het
eilandje Decima bij Nagasaki handel te blijven drijven.
Zo vulde de VOC niet alleen de Nederlandse pakhuizen met koloniale waar en de huizen van
de burgers met curiosa uit een vreemde wereld, maar speelde zij ook een belangrijke
handelsrol binnen Azië. Textiel, specerijen, koffie, thee, tabak, opium, tropische
houtsoorten, ijzer, koper, zilver, goud, porselein, verfstoffen, schelpen – een eindeloze
variatie aan goederen werd op de Oost-Indiëvaarders vervoerd.
De VOC werd in 1799, in de Franse tijd, opgeheven. Vandaag de dag worden de archieven
van de VOC beschouwd als werelderfgoed (memory of the world). De dagrapporten van de
opperkooplieden die de handel organiseerden vanuit de forten, de verslagen van de
hofreizen van de VOC-dienaren naar de heersers met wie handel werd gedreven, de
lastbrieven van de schepen… met elkaar bieden ze een belangrijke bron voor twee eeuwen
Aziatisch-Europese geschiedenis.
http://entoen.nu/voc
12
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Rembrandt 1606?-1669
De grote schilders
De Nachtwacht van Rembrandt van Rijn is wereldberoemd. Het schilderij stamt uit 1642 en is
sindsdien veelvuldig becommentarieerd, geprezen en besproken. Het is dan ook een
schilderij dat intrigeert: er staat iets te gebeuren, maar wat? Aan de andere kant is het ook
een doodgewoon schilderij: een groep Amsterdamse burgers heeft zich als schutters rond
hun kapitein Frans Banning Cocq laten afbeelden in een groepsportret, bestemd voor de
nieuwe grote zaal van de gerenoveerde Kloveniersdoelen. Zo'n groepsportret kende in
Amsterdam een traditie die terugging tot de eerste helft van de zestiende eeuw. De collega's
van Banning Cocq lieten zich evenmin onbetuigd: ook zij bestelden een groepsportret bij
gerenommeerde schilders. Rembrandts schuttersstuk hing zo aanvankelijk in gezelschap van
een aantal nieuwe groepsportretten in de nieuwe Doelenzaal, waar de schutters geregeld
samenkwamen om gezamenlijk te eten, te drinken en te roken.
Op het moment dat Rembrandt de opdracht van Banning Cocq kreeg, was hij een
veelgevraagd portrettist. Hij was ook een ambitieus schilder die op jeugdige leeftijd zijn
geboorteplaats Leiden had verlaten in de hoop in het rijkere en grotere Amsterdam carrière
te maken. Daarin was hij geslaagd. Met zijn dure portretten en schilderijen van bijbelse en
mythologische figuren en geschiedenissen bediende hij een elite van welgestelde burgers en
kunstkenners.
De Amsterdamse kunstmarkt was echter veel omvangrijker en breder. Omstreeks 1650
waren zo'n 175 kunstschilders in de stad werkzaam. Het merendeel van hen produceerde
goedkope schilderijtjes voor een anonieme markt, veelal landschapjes en zogenaamde
genrestukken, voorstellingen van alledaagse scènes. Eeuwige roem hebben zij er niet mee
verworven, maar hun productie is kenmerkend voor de rijkdom en reikwijdte van de
zeventiende-eeuwse Nederlandse schilderkunst. Aangespoord door de grote vraag van
gewone burgers naar eenvoudige schilderijen voor hun woonhuizen probeerden overal in de
Republiek kunstschilders een eigen plaats op de markt te verwerven. Er is wel berekend dat
in de zeventiende eeuw ruim vijf miljoen schilderijen moeten zijn vervaardigd. Zo'n cijfer
alleen al maakt duidelijk dat de Nederlandse schilderkunst niet werd gedomineerd door
enkele grote meesters, werkzaam in belangrijke artistieke centra als Amsterdam, Haarlem of
Utrecht. Niet alleen Rembrandt is daarom symbool van de opvallende culturele bloei van de
zeventiende eeuw, maar ook Vermeer en Steen en al die honderden lokale schilders van
tweede en derde garnituur die zich, overschaduwd door beroemde meesters of werkzaam in
kleinere kunstcentra als Enkhuizen of Zwolle, staande probeerden te houden.
http://entoen.nu/rembrandt
13
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

De eerste spoorlijn 1839
De versnelling
Op 20 september 1839 werd de eerste spoorlijn in Nederland feestelijk geopend. De
stoomlocomotief ‘De Arend’ deed er 25 minuten over om van Amsterdam naar Haarlem te
rijden. Veel mensen vonden het maar niets: het ging veel te hard en met veel te veel lawaai.
Was die nieuwigheid wel nodig en was het wel veilig? In het begin van hetzelfde jaar was bij
Gent nog de stoomketel van een vertrekkende trein uit elkaar gespat. Dit kon toch nooit
goed gaan en de trekschuit was toch een prima vervoermiddel?
Ondanks al die aanvankelijke scepsis luidde de eerste trein een tijdperk in van enorme
verandering. Het traject Amsterdam-Haarlem werd al snel uitgebouwd tot wat de ‘Oude Lijn’
wordt genoemd, van Amsterdam naar Rotterdam. De tweede belangrijke spoorlijn werd
vanaf 1843 aangelegd: van Amsterdam naar Utrecht. Meer lijnen volgden, allemaal
geëxploiteerd door verschillende spoorwegmaatschappijen. Rond 1900 was de trein het
belangrijkste vervoermiddel in Nederland.
Het is tegenwoordig bijna niet meer voor te stellen wat voor enorme veranderingen de trein
teweeg heeft gebracht in de Nederlandse samenleving. Voor de komst van het spoor was
reizen bijzonder tijdrovend, voor de meeste mensen duur, en soms zelfs gevaarlijk. De trein
heeft ons land in termen van reistijd veel kleiner gemaakt. De verbeterde verbindingen en
het reisgemak hebben veel bijgedragen tot de eenwording van Nederland: mensen uit
verschillende streken kregen meer contact en de staat kon het nationale territorium beter
organiseren.
Het spoorwegennet was een voorwaarde voor de industrialisatie van Nederland, die pas na
1870 goed van de grond kwam. Grondstoffen, producten en ook arbeiders moesten immers
vervoerd worden. En de industrialisatie droeg op haar beurt weer bij tot de verdere uitbouw
van het spoorwegennet. In het begin van de twintigste eeuw had Nederland een dicht net
van spoorwegen. Vanaf de jaren dertig werden echter veel lijnen, vooral de
buurtspoorwegen, gesloten. Alle spoorlijnen werden in 1938 ondergebracht bij een
nationale organisatie: de NV Nederlandse Spoorwegen, die tot de reorganisatie van 1995
bleef bestaan. De politiek en allerlei belangenorganisaties bemoeien zich intensief met de nu
geprivatiseerde NS en haar dienstverlening. Dat geeft aan dat het spoor nog steeds een
vitaal onderdeel is van de Nederlandse samenleving.
http://entoen.nu/eerstespoorlijn
14
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Vincent van Gogh 1853-1890
De moderne kunstenaar
Ieder jaar komen bijna anderhalf miljoen bezoekers naar het Van Gogh Museum in
Amsterdam. Tussen de tachtig en negentig procent van die bezoekers komt uit het
buitenland. De Nederlandse schilder Vincent van Gogh is wereldberoemd.
Tijdens zijn leven, in de negentiende eeuw, was dat nog niet zo. Van Gogh had een moeilijk
leven, met veel onrust, liefdesverdriet en geldzorgen. Wanhoop hierover dreef hem tot
zelfmoord. Pas na zijn dood begon zijn ster te rijzen. Aan de ene kant was dat vanwege zijn
schilderijen, want die zijn krachtig, kleurig, eigenzinnig; veel mensen, van alle leeftijden,
vinden zijn werk mooi. Aan de andere kant zijn mensen geïnteresseerd in het levensverhaal
van Van Gogh. Hij is het schoolvoorbeeld geworden van de even geniale als eenzame
kunstenaar.
Van Gogh werd in 1853 in het Brabantse dorp Zundert geboren en reisde op jonge leeftijd al
veel door Nederland en Europa. In 1885 maakte hij in Nuenen het beroemde schilderij 'De
aardappeleters', een somber portret van een boerenfamilie. Het jaar daarop ging hij naar
Parijs. Zijn broer Theo, die daar kunsthandelaar was, liet hem schilderijen en tekeningen zien
van de impressionisten, schilders die verfijnder omgingen met licht en kleur dan hij gewend
was. Ook raakte Vincent onder de indruk van Japanse prenten.
In 1888 huurde hij een atelier in Zuid-Frankrijk: het 'Gele Huis' in Arles. Aan zijn zus Wil
schreef hij dat de uitbundige natuur van het Zuiden vroeg om een nieuwe manier van
schilderen: 'Absoluut kleurig: hemelsblauw, roze, oranje, vermiljoen, hoog geel, heldergroen,
helder-wijnrood, violet'. Hij maakte landschappen en, omdat hij geen geld had voor een
model, veel zelfportretten.
De Franse kunstenaar Paul Gauguin kwam bij hem logeren, maar ze kregen ruzie. Van Gogh
raakte zo in de war dat hij Gauguin bedreigde met een scheermes; even later sneed Van
Gogh, per ongeluk of expres, een stuk van zijn eigen linkeroor af. Op sommige zelfportretten
zie je hem dan ook met zijn oor in het verband.
Van Gogh kreeg steeds meer last van zenuwziekte, hij liet zich een tijd opnemen in een
psychiatrische inrichting, waar hij beroemde schilderijen maakte van cipressen en de
sterrennacht. Op 27 juli 1890 liep hij een korenveld in en schoot zichzelf in de borst. Hij
overleed twee dagen later.
Tegenwoordig is Vincent van Gogh zo'n gewaardeerde kunstenaar dat zijn werk over de hele
wereld in musea hangt en veel geld waard is. Een portret van de cafébazin in Arles,
'L'Arlésienne', werd in 2006 in New York geveild voor 40,3 miljoen dollar (33,9 miljoen euro).
Dat is vergelijkbaar met de prijs van een Boeing 737 passagiersvliegtuig.
http://entoen.nu/vincentvangogh
15
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Bijlage 1. Lijst van bollenschuren in de gemeente Teylingen
Sassenheim
Kastanjelaan 14a
Molenstraat 2b
Teylingerlaan 63 (plus woning)
Teylingerlaan 69 narcissenloods
Voorhout
V.d. Berch v. Heemstedeweg 31-31a
Fr.v.Borselenlaan 5/13
(narcissenloods)
Engelselaan 3
Engelselaan 16
Jacoba van Beierenweg 49 (plus
woning)
Jacoba van Beierenweg 93
Jacoba van Beierenweg 95
Jacoba van Beierenweg 97
Jacoba van Beierenweg 144
Loosterweg 3-5
Prinsenweg 1
Teylingerlaan 13
Warmond
Dorpsstraat 19
Dorpsstraat 62b
16
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Bijlage 2. Lijst van molens in de gemeente Teylingen
Hoop doet Leven
Elsgeesterweg
2215 PZ Voorhout
De molen van Sassenheim
H. Knoopstraat 1
2171PW Sassenheim
Boterhuismolen
Zijldijk 4
2362 AE Warmond
Bezoekmogelijkheid: op afspraak
Broekdijkmolen
Broekpolder 1
2361 PA Warmond
Bezoekmogelijkheid: niet te bezichtigen
De Kok
Kogjespolder
2361 NB Warmond
Bezoekmogelijkheid: niet te bezichtigen
Faljerilmolen
Eiland Faljeril in de Kagerplassen
Bezoekmogelijkheid: niet te bezichtigen
Laakmolen
Zuidzijde van de Lakerpolder; aan de Laak in de Kagerplassen
Bezoekmogelijkheid: niet te bezichtigen
Nieuwe Hofmolen
Hofpolder, Warmond
Bezoekmogelijkheid: meestal op zondag
Zwanburgermolen
Zwanburgerpolder 3
2361 CX Warmond
Bezoekmogelijkheid: op afspraak
Zweilandermolen
Sweilandpolder
2362 .. Warmond
Bezoekmogelijkheid: op afspraak Molenaar: Kees de Haas 071-5012609
www.molens.nl/site/dbase/resultaten.php?v=1&gemeente=teylingen&page=2
17
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Naam:
Klas:
Datum:
1. Waar ben je?
18
Bollenwijzer bij de fietstocht voor groep 8
Bij welk bollenveld sta je? Van wie is dit bollenveld?
Stop op een plek waar je goed overzicht hebt over een
bollenveld.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………
2. Welke bollen zijn hier geplant?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………
3. Kruis aan wat je ziet. Schrijf erachter wat oud en wat nieuw is.
Een bollenveld
Een bollenschuur
Een dijk
Koeien
Schapen
Molen
Huizen
Bomen
Boerderijen
Sloten
Bos
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Hei
Meer/plas
19
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

4. Teken of fotografeer het!
20
Maak een tekening of een foto van iets dat jou speciaal opvalt en
dat hoort bij het bollenveld.
5. Wat vind jij?
Welk stuk van de bollenstreek zou jij aan toeristen laten zien als je ze mocht rondleiden?
Omdat het zo bijzonder is en onbekend bijvoorbeeld.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………..……………………………………………………………………………………………
Zou je iets willen veranderen aan het landschap om het nog aantrekkelijker te maken? Zo ja,
wat dan?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8

Bijlage 4: Links en literatuur
Links
http://entoen.nu/po
http://www.museumdezwartetulp.nl/
http://bloembollen.startpagina.nl/
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040414_verschilbolenknol01
http://www.jeugdbieb.nl/rubriek.php?rID=57
http://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzendingen/grid/0/0/bloementeelt
http://www.keukenhof.nl/
http://www.hkv-voorhout.nl/
http://www.stichtingoudsassenheim.nl/
http://www.warmelda.nl/
http://www.erfgoedspoor.nl/
http://www.bollenschuren.nl/
http://www.bloemencorso-bollenstreek.nl
http://www.chg-duinenbollenstreek.nl/
Literatuur
Binkie en Bollie in Bollenburg, Karen Span
Fietsen langs bollenerfgoed, Project Behoud en Herbestemming Bollenerfgoed van
het Cultuur-Historisch Genootschap Duin- en Bollenstreek te Lisse.
De Duin- en Bollenstreek in vogelvlucht; landschap, leven en werken omstreeks 1800,
Jan Beenakker en Reinout Rutte (red.) Leiden 2003.
De Duin- en Bollenstreek in ‘caert’ gebracht, J.J.J.M. Beenakker, E.W. Geels, J.H.J.
Heus en E. Hoegee (red.) Lisse 2001.
Overige bijlages:
De Bollenstreek, Roel Pots, Provinciaal Historisch Centrum, 2011
Een deel uit de :
Lesbrief Warmondse geschiedenis, Historisch Genootschap Warmelda
Lesbrief Sassenheimse geschiedenis, Stichting Oud Sassenheim
Lesbrief Voorhoutse geschiedenis, Historische Kring Voorhout
Film 1: “Jaar in jaar uit, eeuw in eeuw uit” (20 min.)
Film 2: “Passion” (18 min.)
21
Erfgoedspoor Teylingen, fietsroute door de bollenstreek voor groep 8