Schoonhoven in het Rampjaar 1672 - Erfgoedspoor

Schoonhoven in
het Rampjaar 1672

Ons land, de Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden, was in de 17ee eeuw een rijk
land. Dat dankte zij als vrachtvaarder van
Europa en de daarmee gepaard gaande
handel. Het meest bekend geworden zijn de
reizen naar het toenmalige Oost-Indië, nu
Indonesië. Maar het meeste geld werd
verdiend met de Oostzeehandel, dat destijds
zelfs de “moedernegotie” werd genoemd. Die
handel betrof met name graan uit Polen en
Lijfland (nu Estland en Letland).

De rijkdom van de Republiek wekte de
jaloezie op van Engeland, in de
handel onze grootste concuurent en
van de Franse zonnekoning Lodewijk
XIV, die nog een appeltje met de
Republiek te schillen had.

• In april 1672 verklaarden Engeland en
Frankrijk de Republiek de oorlog. De Fransen
hadden nog twee bondgenoten, namelijk de
bisschop van Munster en de aartsbisschop van
Keulen.
• De Fransen vielen aan met een leger van
120.000 man en de Republiek had maar
30.000 man onder de wapenen. Er zat voor de
opperbevelhebber stadhouder Willem III niets
anders op zich snel terug te trekken

De Fransen maakten geen haast om door
te stoten naar de provincie Holland,
ze dachten dat ze de oorlog toch wel
zouden winnen.
Daardoor was het mogelijk om een
gebied onder water te zetten van Muiden
aan de Zuiderzee (nu IJsselmeer) tot
voorbij Gorinchem.

Dat onderwaterzetten ging niet gemakkelijk . De
boeren waren daar fel op tegen omdat zij het
slachtoffer daarvan zouden worden.
Het is dan ook vaak voorgekomen dat de
boeren het onder water gezette gebied weer
leeg lieten lopen.
Om dit te vooorkomen is bijvoorbeeld de
inundatiesluis (inundatie betekent “onder
water zetten”) van Nieuwpoort aangebracht
onder het stadhuis.

De verdediging van Schoonhoven

• Schoonhoven was een stadje van ongeveer 3000
inwoners, toen de oorlog uitbrak. Ter vergelijking,
nu zijn dat er 12.000.
• Oorspronkelijk was de stad ommuurd met 20
torens en 5 poorten en omgeven door een
gracht. Die rechte bakstenen muur, waarvan nog
een restant aanwezig is aan het einde van de
Havenstraat, was niet meer goed in staat om een
vijand buiten te houden. Dat bleek wel aan het
begin van de 80-jarige oorlog toen in 1572 de
stad snel in handen viel van de geuzen, om
vervolgens in 1575 weer door de Spanjaarden te
worden heroverd. Bij die herovering werd
letterlijk een groot stuk muur in puin geschoten.

Om de stad beter te kunnen verdedigen
werd in de negentiger jaren van de 16 e
eeuw de stad aan de oostkant voorzien
van drie bastions.
Tevens kwamen er aan de kant van de
rivier nieuwe wallen en een nieuwe
Veerpoort.

Op 15 juni 1672 besloten de Staten van Holland (we zouden
nu zeggen provinciebestuur) om de stad Schoonhoven, als
een der steunpunten van de waterlinie, in een behoorlijke
staat van verdediging te brengen.
Dat was wel aan de late kant, aangezien de Fransen al in het
land stonden.
De graaf de Louvignies werd verzocht om de verdediging van
de stad op zich te nemen. Dat ging niet van een leien dakje.
Een groot aantal boeren bezette de dijk, en dreigde de stad in
brand te steken als de dijken zouden worden doorgestoken.
Verder was het stadsbestuur de moed in de schoenen
gezonken en dacht men erover om de stad maar over te
geven aan de vijand.
Er werd drie dagen lang vergaderd of men de troepen van de
Louvignies wel in de stad zou toelaten. Pas op 21 juni lukte
dat.
Op bevel van de stadhouder kreeg hij nu de vrije hand om
huizen in en om de stad af te breken.

• De graaf de Louvignies trad krachtig op. Hij
meldde aan de Staten van Holland dat de stad
goed in staat van verdediging te brengen was,
maar dan had hij daarvoor wel
gereedschappen en extra wapens nodig. De
Staten stuurden hem 100 schoppen, 200
spaden, 50 houwelen, een aantal kruiwagens,
12 kanonnen en 500 geweren.
• Ondanks de tegenstand van de boeren, lukte
het hem in de dijk van Willige Langerak drie
gaten te maken, waardoor het water langzaam
de Lopikerwaard inliep.

Aan de westkant van Schoonhoven ligt de
Krimpenerwaard, die echter het probleem
kent dat de westkant van de waard lager ligt,
dan de oostkant.
Het water zou dus naar de westkant
weglopen.
Om Schoonhoven toch rondom onder water
te zetten werd na overleg met het
hoogheemraadschap besloten om een kade
aan te leggen van de Koeneschans in de Vlist
tot aan de Lekdijk bij de Hem.
Daarna werd de dijk tussen de Hemstoep en
“Belvedère” doorgestoken.

Het onderwaterzetten had uiteraard ten doel
dat de vijand er niet te voet en niet per schip
er door kon komen. Er stond dan ook niet
meer zo’n 30 cm tot 50 cm. water boven het
land. Je kunt je voorstellen als je daar
doorheen waadt en ineens is daar een sloot,
die je niet kunt zien, dan ga je kopje onder. De
Hollanders hadden wel een schip, bewapend
met een kanon, met weinig diepgang, die daar
wel kon varen.

De stad kwam zelf niet onder water te staan.
Dit komt omdat de stad hoger ligt dan het
land er omheen.
Je kunt dat ook nu nog zien, wanneer je een
wandeling maakt over de buitensingel langs
de Grote gracht.
Je ziet dan dat het water in de stadsgracht
veel hoger ligt dan de sloten aan de andere
kant.

Op 22 juli een maand nadat het leger in de
stad was gekomen, waren er 3300 soldaten en
1600 paarden ter verdediging van de stad
aanwezig.
Dat was een verdubbeling van het aantal
inwoners, nog afgezien van de paarden.
Die konden natuurlijk niet allemaal in de stad
ondergebracht worden en moesten dus deels
op de oostelijke wallen kamperen.
Al in augustus werd de Staten van Holland
gevraagd barakken te mogen bouwen voor de
troepen, maar waar die moesten staan werd
er niet bijgezegd.

Om de stad beter verdedigbaar te maken en
ruimte te maken voor de legering van de
soldaten werd door de gebroeders Paen een
plan gemaakt om aan de noord- en westkant
van de stad nieuwe bolwerken aan te leggen.
Hiermee werd de stad met ongeveer zeven
hectare vergroot.

• Waarom zagen de bastions er zo uit, een soort
taartpunt?
• Dat had te maken met het feit dat vanaf die
bastions “kruisvuur” gegeven kon worden.
Vanaf een rechte muur kon alleen maar
“rechtuit” worden geschoten.

Het schijnt dat de Fransen getracht hebben
om begin augustus de stad te overrompelen,
maar dat is mislukt. Wel zijn ze tot aan
Jaarsveld gekomen en hebben het kasteel
(Huis Jaarsveld), dat bestond uit een aantal
trapgevelhuizen met een slotgracht er
omheen, opgeblazen.

In het begin van de oorlog had de Prins van
Oranje zich alleen maar teruggetrokken en de
verdediging georganiseerd.
Maar in oktober 1672 werd voorzichtig weer
de aanval gezocht.
Vanuit Schoonhoven zijn zestien uitleggers
met soldaten naar de Vaart (is Vreeswijk)
gevaren en hebben daar fel gevochten en een
groot deel van de verdedigingswerken
vernietigd.

Het zwakke punt van de waterlinie was de
mogelijkheid van bevriezing.
Dat gebeurde dan ook in december 1672.
De Franse aanvoerder Luxembourg deed een
aanval ten noorden van Woerden over de
bevroren waterlinie.
Bij die aanval hebben ze Zwammerdam en
Bodegraven moordend en brandschattend
vernietigd.
Gelukkig viel de dooi in, zodat de Fransen zich
moesten terugtrekken.

In september 1673 nam de Prins van Oranje
de vesting Naarden in en
dat luidde het begin van de Franse terugtocht
in.

Eind 1673 hebben de Fransen ons land
verlaten, maar het duurde nog tot 1678 tot de
Vrede van Nijmegen werd gesloten tussen
Frankrijk en ons land.

EINDE