Kasteel Borgitter Het waterslot Borgitter werd in het ... - Guus Pauwels

Kasteel Borgitter
Het waterslot Borgitter werd in het begin van de 16de eeuw gebouwd door Jan van
Waes, drossaard van het graafschap Horn. Van het oorspronkelijk kasteel is niets
bewaard, enkel de hoektoren herinnert aan een oudere bouwfase (1610). Het huidige
classicistische gebouw in Maaslandse stijl dateert uit het einde van de 18de eeuw en
is gefundeerd op eiken palen.
Aan het neerhof achter het kasteel liggen de 18 e eeuwse hoeves Breukskenshof en
Halfeshof, de rentmeesterswoning en een 17 e eeuwse watermolen. Tot aan de
Franse revolutie werd het kasteel bewoond door afstammelingen van de familie Van
Waes. In 1800 kwam het in het bezit van de familie Michiels van Kessenich. Het
kasteel en de bijgebouwen zijn sinds 13 januari 1981 beschermd.
Het goed Borgitter bestaat uit een classicistisch kasteel met oudere hoektoren in
Maasstijl, en met ten noordwesten het neerhof waaraan zich in een geknikte U-vorm
de hoevengebouwen, een rentmeesterswoning en een watermolen bevinden. De
hoevengebouwen vormden voorheen twee afzonderlijke landbouwbedrijven: het
Breukskenshof en het Grotenhof of Halfeshof. Zij zijn thans buiten bedrijf en
omgevormd tot woningen.
Het kasteel is omgracht, terwijl ook de Itterbeek volledig rondom het kasteel werd
geleid, onder meer om de watermolen van het kasteel aan te drijven.
Borgitter was een allodium binnen de heerlijkheid Kessenich, gelegen op de grens
tussen de heerlijkheid Kessenich en het Luikse Neeritter (NL). Het kasteel wordt voor
het eerst vermeld in 1546 als eigendom van Arnold van Waes, drossaard van het
graafschap Horn. Hij bewoont het kasteel van Borgitter, terwijl zijn vader, Jan van
Waes, eveneens drossaard van Horn, op de burcht van Horn woont. Bij het kasteel
hoorde vanaf het ontstaan ervan een banmolen. Borgitter kwam in 1699 door
huwelijk in het bezit van de heren van Kessenich. Johanna van Malsen, dochter van
Joanna van Kessenich en Guido van Malsen, huwt namelijk met Waleram of Walraaf
van Waes, eigenaar en bewoner van Borgitter. Na de dood van haar ouders ontstaat
onenigheid met haar zuster Anthonette over het bezit van de heerlijkheid Kessenich,
en naar aanleiding hiervan wordt de heerlijkheid in 1653 gesplitst. In 1699 worden
beide delen weer herenigd onder de familie van Waes. De burcht van Kessenich was
ondertussen als residentie door de heren van Kessenich verlaten; vanaf de 17 e eeuw
verbleef de familie van Waes in het kasteel van Borgitter. De bekendste telg van de
familie is Frans-Jacob van Waes, landsheer van Kessenich, die gedurende de
Spaanse Successieoorlog (1702-1713) in 1704 deel nam aan de verovering van
Gibraltar en er vervolgens militair gouverneur werd. In 1714 werd het Grotenhof of
Halfeshof afgebrand door een afdeling soldaten die het kasteel van Borgitter had
bezet, waarschijnlijk in de nasleep van de Spaanse Successieoorlog. De laatste telg
van het geslacht van Waes, Anna-Salomé, huwt in 1756 met de Franse graaf de
l'Aigle (des Acres). Zij verbleef vrijwel steeds in Parijs, waar zij in 1794 wordt
onthoofd. Haar goederen worden door de Franse staat aangeslagen en in 1804

openbaar verkocht aan Hendrik Joseph Michiels, advocaat uit Roermond. Hij wordt in
1822 door Willem I in de adelstand verheven met de titel van baron; hij neemt de
naam van Kessenich aan. Zijn zoon Jan-Alexander Hubert voert niet nader te
bepalen verfraaiingen uit aan het kasteel. Door zijn toedoen bleef Borgitter na de
Belgische onafhankelijkheid op Belgisch grondgebied. De familie Michiels verbleef in
Roermond; pas eind 19 e eeuwvestigde ze zich op het kasteel Borgitter. De laatste
baron Michiels van Kessenich overlijdt in 1910. Zijn bezittingen gingen over naar zijn
zuster, gehuwd met jonkheer Carl van Nispen tot Sevenaer. In 1922 werden de
goederen verdeeld, in 1947 werd het kasteel door de familie verkocht.
De vierkante hoektoren, aan de oostzijde, datering van 1610 en is het oudste
gedeelte van het gebouw. Hij rest van een voor het overige verdwenen constructie,
waarschijnlijk die aangeduid staat op de Ferrariskaart (1771-77), en voorzien is van
verscheidene hoektorens en uitbouwsels. Het is dus waarschijnlijk dat het huidige
kasteel gebouwd werd door Anna-Salomé van Waes in 18 e eeuw; het gebouw
situeert zich trouwens ook qua stijl goed in deze periode. In de Atlas van de
Buurtwegen (1845) staat het kasteel weergegeven in zijn huidige vorm. In 1949, na
de verkoop van het kasteel, werden de honderden eiken en beuken, die
oorspronkelijk bij het kasteeldomein hoorden en nog te zien zijn op 19 e eeuwse
afbeeldingen, geveld. Het kasteel werd in 1979 gerestaureerd.
Het kasteel is een rechthoekig gebouw van zeven traveeën en twee bouwlagen
onder een leien mansardedak; afgewolfde dakkapellen in het zuid-oostelijk dakschild,
met segmentvormig fronton in het noord-westelijk dakschild. Witgekalkt bakstenen
gebouw op souterrain met getoogde, kalkstenen keldervensters. Risaliet in de vier
middentraveeë,. van de zuid-oostelijke gevel, afgelijnd d. m. v. natuurstenen
(waarschijnlijk kalkstenen- hoekbanden). Boven de twee middentraveeën een
driehoekig fronton met oculus in een rechthoekige kalkstenen omlijsting met
sluitstenen. Getoogde vensters in een rechthoekige kalkstenen omlijsting met
sluitsteen, beluikt op de benedenverdieping. De ingang bevindt zich in de noordwestelijke
gevel, en is bereikbaar via een brug over de slotgracht; getoogde poort in
een rechthoekige kalkstenen omlijsting.
Op de oostoek staat een vierkante toren van twee bouwlagen ondereen leien
tentdak met centrale, vierkante dakruiter met tentdakbekroning en smeedijzeren
windvaan. De toren is in gedateerd 1610. Witgekalkte baksteen; smeedijzeren
muurankers met krullen; beschilderde, waarschijnlijk mergelstenen ojiefvormige
consoles onder de dakrand.
De kasteelhoeve bestond oorspronkelijk uit twee afzonderlijke landbouwbedrijven,
het Breukskenshof en het Grotenhof of Halfeshof; door de wijziging naar woonfunctie
is dit niet meer duidelijk. De gebouwen strekken zich in een geknikte U-vorm ten
noord-westen van het kasteel uit; het erf bevindt zich tussen het kasteel en de hoeve,
en is bereikbaar via een centraal poortgebouw. Aan het einde van de zuid-west
vleugel bevindt zich de voormalige rentmeesterswoning, symmetrisch hiermee aan

het einde van de noord-oost vleugel, de watermolen. De datering van de gebouwen
is gezien de verschillende wijzigingen in de ordonnantie zeer moeilijk. Alleen de
watermolen behield de zichtbare sporen van een oudere kern uit waarschijnlijk begin
17 e eeuw.
Het centrale poortgebouw telt drie traveeën en twee bouwlagen. onder schilddak van
Vlaamse pannen. Smeedijzeren muurankers. Sobere noordwest-gevel met
korfboogpoort, getoogde 19 e eeuwse vensters op de tweede bouwlaag voorzien van
kordon vormende, geprofileerde bakstenen lekdrempels. De gevel aan erfzijde is op
de benedenverdieping voorzien van een centrale korfboogpoort, geflankeerd door
twee lagere korfboogpoorten. Ertussen, bakstenen pilasters op geprofileerd,
beschilderd basement, en voorzien van een geprofileerd, bakstenen, kordon
vormend kapiteel; de pilasters zijn verbonden door een beschilderde, waarschijnlijk
mergelstenen guirlande. Op de bovenverdieping, rechthoekige vensters in een
kalkstenen omlijsting van hergebruikt materiaal; erboven drie bakstenen oculi. De
hoeve verloor haar oorspronkelijke functie en is thans verdeeld in verschillende
woningen. Dit gebeurde met een wijziging in de ordonnantie van de verschillende
gevels. Bakstenen gebouwen onder zadeldaken van Vlaamse en Mechanische
pannen). Het grootste gedeelte van de muuropeningen werd gewijzigd: vrijwel alle
muuropeningen zijn thans getoogd.
De rentmeesterswoning is een bakstenen diephuis onder schilddak (Mechanische
pannen). Recente plint. Smeedijzeren muurankers met krullen. In de voorgevel twee
houten, beluikte kozijnen en een deur in houten kozijn. Oculi in de rechter zijgevel. In
de linker zijgevel, houten kozijnen waarvan de authenticiteit twijfelachtig is.
De watergraanmolen is een gelijkaardig diephuis onder schilddak (Vlaamse pannen).
Het is een onderslagmolen op de Itter, voorzien van een, schijnbaar gerestaureerd,
metalen Ponceletrad met houten schoepen. Voor het eerst vermeld in 1447. De
molen was de banmolen van Borgitter, zijn oprichting gebeurde waarschijnlijk
gelijktijdig met de bouw van het kasteel. Sinds 1950 is hij buiten bedrijf. Het huidige
gebouw bewaarde elementen van een oudere constructie in de resten van een
mergelstenen hoekband en een S-vormig muuranker. Smeedijzeren muurankers met
krullen.