Ulrike Meinhof, 'ontaarde moeder'1 - Pauw & Witteman

1
Ulrike Meinhof, ‘ontaarde moeder’ 1
Het is een prachtige dag in mei en de zon beschijnt een ruime,
witgepleisterde villa in de Miquelstraße in een chique wijk in het
zuidwesten van Berlijn. de villa huisvest het deutsche Zentralinstitut
für Soziale fragen van de Vrije Universiteit. in de leeszaal
van het instituut zit een jongeman zenuwachtig te roken, tegenover
hem zit een 36-jarige vrouw die eveneens de ene na de andere
sigaret opsteekt. Het zijn andreas Baader en Ulrike Meinhof. de
27-jarige Baader is inmiddels al gearresteerd voor een brandaanslag,
maar mag onder bewaking met de bekende journaliste Ulrike
Meinhof aan een boek over marginale jongeren werken. Zijn twee
bewakers vervelen zich. Maar niet voor lang. twee jonge vrouwen
zijn binnengekomen en laten om elf uur Gudrun ensslin en een
man binnen, beiden met bivakmuts op en bewapend met revolvers.
Ze schieten een medewerker van het instituut in zijn arm en
stormen de leeszaal binnen. de bewakers worden verblind door
een traangaspistool. een heftig gevecht volgt. in het strijdgewoel
springt Baader uit het raam. Meinhof, die van de bevrijdingsactie
op de hoogte was, maar net zou doen alsof ze van niets wist en
dus zou blijven zitten, nam het besluit van haar leven. Ze sprong
Baader achterna, een toekomst vol geweld tegemoet. 2
Ulrike Meinhof wordt vaak neergezet als de moeder van het
duitse terrorisme, zoals zich dat in de rote armee fraktion (raf)
en aanverwante groepen vanaf 1970 tot in de jaren negentig in de
21

Bondsrepubliek manifesteerde. in de volksmond werd de raf als
Baader-Meinhof-Bande of -Gruppe aangeduid, al naargelang de
politieke positionering van de spreker. Meinhof was geen onbekende
in het publieke debat. toen ze op 14 mei 1970 aan de bevrijding
van andreas Baader deelnam, was ze een gevierd publiciste.
Ze was de pupil van de Oost-duitse communisten en ster van
de Hamburgse mediajetset. Ze was getrouwd, gescheiden en had
twee dochtertjes. de duitse media smulden van Meinhofs val. iedereen
vroeg zich af wat Meinhof bezielde om haar succesvolle bestaan
als auteur en programmamaakster op te geven. in de veertig
jaar die er sindsdien zijn verstreken, keerde en keert die vraag nog
steeds terug: waarom? Waarom liet ze haar kinderen in de steek
en nam ze deel aan bankovervallen, autodiefstallen en bomaanslagen?
Waarom liet ze zich door de intellectuele laagvliegers andreas
Baader en Gudrun ensslin inpakken? en waarom pleegde ze in
1976, vier jaar nadat ze was gearresteerd, zelfmoord in haar cel in
Stammheim?
Wat de analyse van Meinhofs radicale biografie en de daaromheen
ontstane beeld- en mythevorming zo interessant, maar ook
ingewikkeld maakt, is dat Meinhof op het moment dat ze ‘terroriste’
werd, al een carrière als publieke figuur had opgebouwd. Ze was
niet zomaar iemand. Ze had veel vrienden, ook hooggeplaatsten,
maar minstens net zoveel vijanden, vooral onder de conservatieve
politieke elites. Haar aansluiting bij de raf was een splijtzwam,
die de tegenstellingen tussen links en rechts in de West-duitse politieke
cultuur aanscherpte. tevens lieten de media reacties op haar
keuze voor het terrorisme – in het bijzonder de mythe rond het
‘verraad’ aan haar dochters – zien hoe vastgeroest de rolpatronen
in het West-duitsland van de jaren zestig en zeventig nog lagen,
en hoezeer privé en politiek met elkaar verweven waren. 3 dit verhaal
is als eerste hoofdstuk een goed voorbeeld van de stelling dat
de speelruimte van een vrouwelijke terrorismeverdachte niet alleen
wordt bepaald door de organisatie waarvan ze lid is, maar net
zo goed door de beeldvorming en media-aandacht die haar in gijzeling
kan houden.
22 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

Het begin van een radicale carrière
eerst gaan we terug naar 1934, toen Ulrike als tweede dochter
in een nationaal-conservatief, evangelisch-luthers gezin in het
Noord-duitse Oldenburg ter wereld kwam. Vader Meinhof was
het jaar daarvoor toegetreden tot de Nationalsozialistische deutsche
arbeiterpartei (nsdap, de nazipartij) en werd als beloning in
1934 directeur van het stadsmuseum in Jena. Haar moeder, ingeborg
Meinhof, stamde uit een socialistisch milieu. Nadat haar
echtgenoot in 1940 aan kanker was gestorven, nam ze een negentienjarige
studente en studievriendin, renate riemeck, als onderhuurster
bij zich in huis. de twee vrouwen kregen al snel een
liefdesrelatie. in 1945 wist het gezin Meinhof-riemeck net op tijd
voor het rode Leger uit naar het Westen te vluchten. Samen met
haar twee ‘moeders’ en zus Wienke kwam de elfjarige Meinhof via
het Beierse Berneck in 1946 weer in Oldenburg terecht.
in de kringen van het nationaal-conservatieve protestantse
‘Bildungsbürgertum’ in Oldenburg ontwikkelde Ulrike een
brede, maar nog redelijk apolitieke belangstelling. in 1949 stierf
haar moeder, haar zus verliet het huis en Ulrike bleef achter met
een stiefmoeder die veel van huis was. in deze omstandigheden
vormde Ulrike, die een trouwe kerkganger was, een christelijkradicaal
geïnspireerde oppositionele houding tegenover alles wat
naar autoriteit, conservatisme of schijnheiligheid riekte. Haar
stiefmoeder stimuleerde haar in die houding met haar eigen zelfstandige
wetenschappelijke carrière en politieke engagement. riemeck
verdoezelde haar vroegere lidmaatschap van de nsdap en
sloot zich aan bij een groep sociaaldemocraten en antifascisten.
Ze deed het voorkomen of zij en de familie Meinhof onder het
nazibewind vanuit christelijke beweegredenen aan de kant van het
verzet hadden gestaan. 4
in deze periode ontstond in de Bondsrepubliek een beweging
die zich tegen atoomwapens keerde. de atoombommen hielden
ook het oorlogskind Ulrike Meinhof bezig, die zich door veel zelfstudie
tot een christelijke atoompacifist ontwikkelde. Ze las en
sprak steeds meer over politiek en kreeg van een Marburgse stu-
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
23

dievriend de bijnaam ‘atom-Ulrike’. Via riemeck, die zich met
andere hoogleraren voor een atoomwapenvrij europa inzette,
leerde ze communisten kennen en ontdekte ze dat in duitsland
opnieuw mensen vanwege hun politieke gezindheid werden vervolgd
en dat de communisten daar opnieuw de dupe van waren.
in 1957 vervolgde ze haar studie (filosofie, pedagogiek, sociologie
en germanistiek) in Münster. Hier nam ze steeds actiever
deel aan politieke bijeenkomsten tegen atoombewapening. Meinhof
werd lid van de Sozialistischer deutscher Studentenbund
(sds), de studentenorganisatie van de Sozialdemokratische Partei
deutschlands (spd), schreef pamfletten en hield lezingen, wat
in die tijd voor een studente nogal ongewoon was. Ze legde ook
openlijk een verband tussen herbewapening van de Bondsrepubliek,
atoomwapens en het nationaalsocialisme: ‘Wij willen niet
nog eens wegens “misdaden tegen de menselijkheid” voor God en
de mensen schuld moeten bekennen.’ 5
Met haar engagement kreeg ze ook meer kritiek en schimpscheuten
te verduren. Scheldkanonnades als: ‘euch müsste man
vergasen’, ‘Hitler hat euch vergessen’ of ‘Geh’ doch nach drüben’,
waren heel normaal. 6 Ook haar eigen spd nam afstand van de radicale
vredesactivisten. Sociaaldemocraten in Münster begonnen
een lastercampagne tegen Ulrike en dreigden haar met allerlei
intriges als ze doorging met haar campagne in de sds tegen de
atoombewapening. Met haar christelijk geïnspireerde, radicaallinkse
standpunten kwam ze niet verder. Ze had nieuwe bondgenoten
nodig.
Vanaf 1958 kwam Ulrike Meinhof, die inmiddels een bekende
activiste was in Münster, in het vizier van de illegale Kommunistische
Partei deutschlands (kpd), die vanuit Oost-duitsland financieel
en organisatorisch werd ondersteund. Via het blad konkret
dat, met medeweten van uitgever Klaus rainer röhl, volledig aan
het financiële infuus van de kpd en dus van de duitse democratische
republiek (ddr) hing, poogde de kpd invloed uit te oefenen
binnen de socialistische en vredesbeweging. röhl probeerde in
opdracht van zijn geldschieters een steeds groter afzetgebied met
meer lokale redacties te creëren. in Münster had hij zijn zinnen
24 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

op Ulrike Meinhof gezet. Ze stemde toe om mee te werken aan
een anti-atoomwapenconferentie. Meinhof was gefascineerd door
haar nieuwe opdracht, de geheimzinnige sfeer eromheen en het
besef dat ze dit keer niet in haar eentje ten strijde trok, maar deel
uitmaakte van een illegaal collectief. in de herfst van 1958 bracht
ze haar eerste bezoek aan Oost-Berlijn, waar ze in een ‘conspiratieve
woning’ de Oost-duitse partners van konkret ontmoette. die
waren onder de indruk van de intelligente en charmante Ulrike.
Ze werd lid van de kpd en spande zich nog harder in voor de zaak
van konkret en de anti-atoombeweging.
tegen de achtergrond van de spanningen van de Koude Oorlog
vond in januari 1959 de grote anti-atoomconferentie in Münster
plaats. daar raakte de 24-jarige Meinhof in een fel debat verzeild
met spd-vicevoorzitter en defensie-expert Helmut Schmidt.
de spd-leiding verloor het pleit en de conferentie stemde met een
meerderheid van 70 procent voor een vredesverdrag met de ddr ,
met als doel de mogelijkheden voor een confederatie tussen beide
staten te bestuderen en zo de dreiging van een atoomoorlog te verminderen.
Woedend riep Schmidt dat het congres op die manier
met Oost-Berlijn ‘collaboreerde’. Ook de media en de West-duitse
regering-adenauer reageerden heftig en veroordeelden het congres
als een ‘bedrieglijke manoeuvre van Oostblokagenten’. 7 Het centraal
comité van de kpd in West-duitsland en hun kameraden in
het Oosten waren daarentegen wild enthousiast. in de ddr vierden
Meinhof, de konkret-redactie en haar communistische kameraden,
gekleed in de blauwe overhemden van de communistische jongerenorganisatie
fdj (freie deutsche Jugend), uitbundig feest. Maar
lang hield de euforie niet aan. in 1959 zetten de sds-bestuursleden
onder grote druk van de spd hun radicale voorzitter af en verboden
hun leden aan konkret mee te werken. Meinhof en haar vertrouwelingen
bij konkret verlieten de sds in de zomer van dat jaar.
inmiddels had ze ook met haar christelijke milieu gebroken.
Meinhof nam afscheid van de kerk en de joods-christelijke theologen
en filosofen, zoals Martin Buber, Karl Jaspers en Hans egon
Holthusen. Hun ideeën over geleidelijke hervormingen, goddelijke
autoriteit en burgerlijkheid begon ze steeds meer te verafschu-
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
25

wen. aan de universiteit van Münster werd ze door studenten als
een ‘grote schande voor deze universiteit’ bestempeld. Ook haar
katholieke verloofde, Lothar Wallek, kon zo niet met haar verder.
in Münster had ze zich in een menselijk en politiek isolement gemanoeuvreerd.
tegen de atoombewapening was niets te ondernemen,
de spd en de sds hadden een revisionistische koers in geslagen
en haar voormalige strijdkameraden in Münster hadden haar
verraden – zo voelde het tenminste. Ze vertrok naar Hamburg om
redacteur bij konkret te worden.
Ulrike Meinhof zette nu alle kaarten op haar communistische
netwerk en medewerking bij konkret. Ze begon een hartstochtelijke
affaire met hoofdredacteur röhl. daarnaast werd ze promovenda
aan de universiteit van Hamburg, had een riante studiebeurs
en verdiende een aardig honorarium bij konkret. Ze genoot
ervan. Ze haalde een hele serie bekende schrijvers en filosofen,
zoals Hans Magnus enzensberger, Simone de Beauvoir, françoise
Sagan en Pablo Neruda, over om stukken te schrijven. Ze interviewde
bekende en onbekende, binnenlandse en buitenlandse
intellectuelen. Konkret trok ten strijde tegen voormalige nazi’s en
nieuwe fascisten en ontmaskerde (met hulp van de ddr) zelfs enkele
oorlogsmisdadigers.
in 1960 brak Meinhof haar promotie af en werd chef-redacteur
bij konkret. een jaar later trouwde ze met röhl. Meinhof hield op
dat moment al verschillende ballen in de lucht. Ze voerde campagne
voor een nieuwe antioorlogspartij, de deutsche friedensunion
(dfu). 8 Ze organiseerde de redactie en schreef provocerende
artikelen. in mei 1961 opende ze onder de titel ‘Hitler in euch’ de
aanval op minister van defensie en voorzitter van de christlich-
Soziale Union (csu, de Beierse zusterpartij van de cdu) franz Josef
Strauß: ‘Net zoals we onze ouders naar Hitler vragen, zo zullen wij
eens naar mijnheer Strauß worden gevraagd.’ 9 een aanklacht van
Strauß wist ze met behulp van advocaat Gustav Heinemann (de
latere Bondspresident) af te weren. in al haar vrijgevochtenheid
voelde ze echter ook de behoefte om zich als een goede huisvrouw
en echtgenote te gedragen. Ze naaide gordijnen en leerde koken;
Klaus hield erg van duitse vleesgerechten. in september 1962, na
26 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

een zwaar kraambed, kregen ze een tweeling: regine en Bettina
röhl. Meteen daarna moest Meinhof aan een goedaardige tumor
in haar hoofd geopereerd worden. 10
röhl ging intussen steeds meer zijn eigen gang. Hij brak met
de kpd. die partij maakte zich inmiddels grote zorgen over de
enorme kosten die konkret maakte. röhl kocht nieuwe auto’s,
type machines, declareerde luxereizen – alles op rekening van de
kameraden. die zetten hem vervolgens onder grote druk als uitgever
af te treden. de andere auteurs, inclusief Meinhof, accepteerden
dat niet. Meinhof en röhl legden hun partijlidmaatschap
neer en de kpd draaide de geldkraan dicht. Konkret stond er nu
alleen voor. ‘Weer een illusie armer,’ zou Meinhof verzucht hebben.
11 deze ontwikkeling bleef voor het lezerspubliek overigens
verborgen. dat had sowieso geen weet van de communistische
connectie van konkret.
Ulrike verzorgde inmiddels radio-uitzendingen en was daarmee
heel populair. Provocerend en stilistisch scherp sneed ze nieuwe,
originele thema’s aan, die allemaal van haar politieke en sociale
bevlogenheid getuigden. Ze sprak en schreef over arbeidsongevallen,
over de banden van de katholieke kerk met het naziregime
en over het lot van weeskinderen. tussendoor klaagde franz Josef
Strauß haar opnieuw aan, omdat ze hem in konkret eind 1964 (na
de zogeheten Spiegel-affaire 12 ) de ‘infaamste duitse politicus’ had
genoemd. dit keer won Strauß wel. in München werd ze tot 600
mark boete en een rectificatie veroordeeld.
in Hamburg straalde haar ster steeds feller. Ze werd er op alle
feestjes van de gegoede burgerij uitgenodigd, bezocht happenings,
dansfeesten en vernissages. Met röhl hield ze vakantie op het
Noord-duitse eiland Sylt, het Monaco van de Bondsrepubliek.
een tijdlang genoot Meinhof van haar drukke bestaan te midden
van de progressieve en liberale burgers, journalisten en mediamagnaten.
Maar in haar ogen was die progressiviteit slechts schijn en
lifestyle. Haar huwelijk begon in deze periode eveneens barsten te
vertonen. röhl werd steeds jaloerser op zijn succesvolle, charmante
vrouw en hield er voortdurend affaires op na. Om de kinderen
bekommerde hij zich al helemaal niet. Meinhof, die in haar in-
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
27

tellectuele werk steeds radicaler en compromislozer werd, voelde
zich toenemend ongemakkelijker in haar sociale en privéleven.
in mei 1967 schreef Meinhof het eerste konkret-artikel over
buitenparlementaire oppositie. 13 daarin maakte ze duidelijk dat
ze voor radicale hervormingen van het West-duitse systeem haar
hoop had gevestigd op de außerparlamentarische Opposition
(apo). de politieke ontwikkelingen in europa baarden haar met
het oog op de duitse verhoudingen grote zorgen. Ze was bang
dat een rechtse coup, zoals in Griekenland in april 1967, ook in
de Bondsrepubliek zou kunnen plaatsvinden: ‘Sommige democratieën
in West-europa zijn kaartenhuizen. Wanneer men ze wil
gebruiken, storten ze in.’ 14 een radicale, buitenparlementaire oppositie
was volgens haar de enige mogelijkheid om de Bondsrepubliek
te redden.
Het bezoek van de sjah van Perzië en zijn vrouw aan West-
Berlijn, op 2 juni 1967, was de lont in het kruitvat. tijdens een
demonstratie van duizenden studenten voor de deutsche Oper,
waar burgemeester Heinrich albertz (spd) met het Perzische paar
naar Mozarts Zauberflöte luisterde, sloegen politieagenten en Perzische
veiligheidsmensen ineens op de demonstranten in. in die
chaos schoot de West-Berlijnse politieagent in burger Karl-Heinz
Kurras de student Benno Ohnesorg dood. 15 Volgens commentator
Sebastian Haffner was het een ‘systematische, koelbloedige pogrom,
uitgevoerd door de Berlijnse politie tegen Berlijnse studenten’.
16 Ook Meinhof nam het op voor de studenten. ‘de protesten
tegen een chef van een politiestaat [de sjah] ontmaskerden onze
staat zelf als politiestaat. Politie- en persterreur bereikten op 2 juni
hun hoogtepunt.’ in augustus 1967 riep ze in konkret de studenten
daarom op tot tegenacties tegen de boulevardpers, met name
de door axel Springer uitgegeven krant Bild, die ze voor de hetze
tegen de studenten verantwoordelijk hield: ‘enteignet Springer!’ 17
Haar frustraties over haar eigen burgerlijke bestaan namen toe:
‘Soms heb ik het gevoel dat ik door kan draaien,’ schreef ze in een
brief die röhl later publiceerde. ‘de verhouding met Klaus, de
opname in het establishment, de samenwerking met de studenten
– drie dingen die wat mijn leven betreft onverenigbaar schij-
28 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

nen, trekken aan me, scheuren aan me. Het huis, de party’s, Kampen
[Sylt], dat is slechts ten dele leuk […] het voorziet echter niet
in mijn behoefte naar warmte, naar solidariteit, naar het gevoel
deel van de groep uit te maken. de rol die mij daar toegang toe
verschaft, past maar gedeeltelijk bij mijn persoon en behoeften,
omdat ze mijn politieke gezindheid als narrenhouding inlijft en
me dwingt dingen met een glimlach te zeggen die voor mij, voor
ons allemaal, dodelijke ernst zijn: dus grijnzend, met een masker.’
18
Nadat röhl tijdens een oud-en-nieuwfeest bij vrienden openlijk
verdween met een vriendin en pas na middernacht weer opdook,
was voor Meinhof de maat vol. Hamburg, hun villa, haar
huwelijk: ze liet het achter zich en vertrok in februari 1968 met
haar dochters naar West-Berlijn. Hier stortte ze zich opnieuw met
huid en haar in een nieuwe kring van intellectuelen, vrienden en
kameraden. Ze hielp de sds met het organiseren van de grote Vietnamconferentie
die die maand in West-Berlijn plaatsvond. de
studentenleiders rudi dutschke en Hans-Jürgen Krahl hadden de
gewapende strijd reeds als mogelijkheid voor de apo ter sprake gebracht.
de dag na de conferentie hielden 15.000 studenten een demonstratieve
tocht door West-Berlijn. Meinhof liep mee.
‘Stop de terreur van de jonge roden,’ kopte Bild. Op 21 februari
organiseerden 50 000 apo-tegenstanders een tegendemonstratie.
de spd, die in 1961 de banden met de sds had doorgesneden,
zette iedereen die had meegelopen uit de partij. Nog geen
twee maanden later, op 11 april 1968, schoot de 23-jarige bouwvakker
en rechts-extremist Josef Bachmann dutschke neer. Hij overleefde
de aanslag, maar herstelde slechts heel langzaam, en stierf
in 1979 alsnog aan de gevolgen. Meinhof haastte zich met vrienden
naar de aula van de technische Universiteit van West-Berlijn,
waar dutschkes aanhangers zich verzamelden. Nog dezelfde
avond trokken ze naar de kantoren van de axel Springer Uitgeverij
aan de Kochstraße, vlak bij de Muur. de volgende vijf dagen
probeerden ze de distributie van de krant Bild aan de kiosken, die
ze voor de hetze en de aanslag op dutschke verantwoordelijk hielden,
tegen te houden.
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
29

Meinhof deed volop aan deze rellen mee, gooide met stenen
en bevond zich midden in de demonstratie. ‘Protest is wanneer ik
zeg: dit en dat zint me niet. Verzet is wanneer ik ervoor zorg dat
datgene wat me niet zint, niet langer gebeurt,’ schreef ze in konkret.
‘de grens tussen verbaal protest en fysiek verzet is bij de protesten
tegen de aanslag op rudi dutschke tijdens de paasdagen
[van 1968] voor het eerst massaal […] en feitelijk, niet alleen symbolisch,
overschreden. […] Nu de ketenen van goede zeden en
fatsoen gesprongen zijn, kan en moet opnieuw en van voor af aan
over geweld en tegengeweld gediscussieerd worden.’ 19
de apo radicaliseerde en de sds viel in de loop van 1968 in verschillende
vleugels uiteen. Het verzet leverde niet op wat Meinhof
ervan verwachtte, net zomin als haar eigen leven als alleenstaande
moeder met twee kinderen naar tevredenheid verliep. de stress
van onregelmatige werktijden, politieke activiteiten, een goede
moeder willen zijn en verschillende affaires putten haar uit.
eind 1968 interviewde ze Gudrun ensslin in de gevangenis in
frankfurt, die toen net bekend werd als gewelddadig activiste. de
promovenda ensslin had samen met andreas Baader, Thorwald
Proll en Horst Söhnlein brand gesticht in een warenhuis in frankfurt
om te protesteren tegen het kapitalistische systeem en tegen
de oorlog in Vietnam. 20 Hun proces trok veel media-aandacht.
Meinhof schreef er met instemming over. in het novembernummer
van konkret schreef ze over de brand: ‘Het progressieve moment
van een brandstichting in een warenhuis ligt niet in de vernieling
van goederen, het ligt in de criminaliteit van de daad, in de
wetsovertreding.’ 21
De sprong uit het raam
in mei 1969 zegde Meinhof haar medewerking aan konkret op.
röhl was volgens haar alleen maar uit op goede verkoopcijfers.
Oppositie, seks en geweld leverden hoge oplagecijfers op, maar
veranderden in politieke zin niets. daarmee stond het blad ‘op het
punt een instrument van de contrarevolutie te worden’. 22 diezelfde
maand ging ze met een paar trouwe medewerkers en studenten
30 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

naar Hamburg, waar ze de redactie bezetten. die was overigens
al op de hoogte en had met alle spullen een veilig heenkomen gezocht.
een groepje reed alvast verder naar de grote villa van Klaus
in het chique Hamburg-Blankenese. Ze gooiden gedurende tien
minuten wat huisraad door elkaar. Meinhof kwam er pas later bij,
maar werd wel op de foto gezet. röhl dikte de bestorming en bezetting
aan en zorgde ervoor dat Meinhof in de media als hysterische
ex-geliefde werd weggezet.
Ze had nu geen vast podium meer voor haar artikelen. Ze reisde
rond, gaf les aan de freie Universität in Berlijn en sprak over ‘de
bevrijding van de vrouw’. in de Berlijnse apo-scene vond ze echter
niemand die met haar en haar kinderen samen een huis wilde
huren en in een woongemeenschap wilde leven. in een televisieinterview
beklaagde ze zich:
Privézaken zijn eminent politiek. de opvoeding van kinderen
is enorm politiek. […] Het is het probleem van alle politiek
actieve vrouwen, mijn eigen inclusief, dit: dat ze enerzijds
maatschappelijk noodzakelijk werk verrichten […]. Maar
anderzijds met hun kinderen net zo hulpeloos thuiszitten als
alle andere vrouwen ook. […] je kunt niet binnen je familie de
concurrentieverhoudingen opheffen, zonder daarvoor te vechten,
de concurrentieverhoudingen ook buiten je familie op te heffen,
waar eenieder in belandt die begint zijn familie – te verlaten. 23
in oktober 1969 zette Meinhof de eerste stap op de weg van de gewapende
strijd. Ze hielp mee geld in te zamelen voor een aanslag
op de Hamburgse scheepswerf Blohm & Voss, waar in opdracht
van het regime-Salazar in Portugal drie oorlogsbodems werden gebouwd.
de sabotageactie was succesvol, de brokstukken vlogen
150 meter door de lucht. de bouw van de oorlogsbodems werd er
met enige maanden door vertraagd. Slachtoffers vielen er verder
niet. de aanslag werd in de media echter verdoezeld.
Voor een nieuw project reisde Meinhof regelmatig naar frankfurt,
terwijl haar vriend Peter Homann zich om de inmiddels zevenjarige
tweeling in Berlijn bekommerde. Ze had vol enthou-
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
31

siasme besloten om een film (Bambule) over de leefomstandigheden
in een opvangtehuis voor jongeren te maken. tijdens haar
onderzoek raakte ze bevriend met andreas Baader en Gudrun
ens slin, die in afwachting van hun hoger beroep in zo’n opvangtehuis
aan het werk waren. Na uitspraak van het definitieve vonnis
(drie jaar gevangenisstraf) vluchtten Baader en ensslin in september
1969 naar het buitenland. in februari 1970 doken ze ineens op
bij Meinhof in Berlijn, die hen bij zich in huis nam en verborgen
hield. Samen met enkele andere sympathisanten discussieerden ze
dagenlang over de noodzaak van de gewapende strijd. tegelijkertijd
belandde Meinhofs filmproject in een crisis. de regisseur en
producent volgden haar aanwijzingen niet op, waarop ze zich terugtrok
uit het project. Het waren twee weggegooide jaren werk
geweest, aldus Meinhof. Wat moest ze nu?
in april 1970 werd Baader opgepakt. daarop werd Meinhofs
woning het hoofdkwartier van een groep radicale activisten die
Baader wilden bevrijden. Na het uiteenvallen van de sds waren
er in Berlijn en elders meer van dit soort radicale subculturen ontstaan.
Meinhofs groep kreeg in mei 1970 echter met één klap de
grootste bekendheid: omdat zijzelf aan de actie meedeed. Ze regelde
toestemming voor haarzelf en Baader om onder bewaking in
een gebouw van de universiteitsbibliotheek samen aan een boek te
werken. dat was een voorwendsel om Baader te bevrijden. Vier anderen,
onder wie Gudrun ensslin, vielen het gebouw binnen, bedreigden
de bewakers en namen Baader mee. een medewerker van
het instituut raakte daarbij zwaargewond. anders dan afgesproken,
sprong Meinhof door het raam achter de vluchtenden aan.
Hiermee gaf ze niet alleen de laatste resten van haar burgerlijk bestaan
op, maar ook haar kinderen. Met de bevrijding van Baader,
op 14 mei 1970, was de raf geboren, en Meinhof zat ermiddenin.
Ontaarde moeder
Meinhof had niets te maken gehad met de brandstichting in frankfurt
of andere gewelddadige activiteiten van Baader en ens slin,
en de zich nu raf noemende groepering rond Baader en Meinhof
32 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

had nog geen aanslag gepleegd. toch had de politie het hoofdzakelijk
op haar voorzien en opende een groots opgezette jacht op de
36-jarige vrouw. de dag na de bevrijding van Baader hingen haar
foto en naam al – roodomrand – aan alle reclamezuilen: ‘Mordversuch
in Berlin 10.000 dm Belohnung!’ Meinhof, een jaar daarvoor
nog door de gezaghebbende auteur Hans Magnus enzensberger
als een lichtend voorbeeld voor de West-duitse schrijvende
gemeenschap bestempeld, verloor met één klap al haar krediet.
de West-duitse politie lanceerde, in de woorden van tijdgenoot
en journalist Stefan aust, de grootste zoekactie in de geschiedenis
van de Bondsrepubliek. de raf werd als ‘Baader-Meinhof-bende’
weggezet en Meinhof werd van aarzelende meeloper meteen tot
bendehoofd gebombardeerd. Zij was inderdaad de belangrijkste
auteur van de oprichtingsverklaring van de raf, die op 5 juni 1970
in het oppositionele tijdschrift Agit 883 verscheen onder de titel
‘die rote armee aufbauen!’
Voor Meinhof, die zich met Baader en de anderen in het huis
van een vriendin vlak bij de universiteit schuilhield, telde op dit
moment echter iets heel anders. Haar ex-man, Klaus röhl, mocht
de kinderen niet in handen krijgen. inderdaad vloog Klaus, nadat
het nieuws van de actie via de radio bekend was gemaakt, meteen
van Hamburg naar Berlijn om de voogdij over zijn dochters
te krijgen. in tegenstelling tot de gebruikelijke lange procedure
die voor dat soort verzoeken gold, lukte hem het via de Berlijnse
justitie meteen. Maar de tweelingzusjes Bettina en regine waren
inmiddels via vrienden van Meinhof naar italië gebracht, naar Sicilië,
waar ze nog een tijdje zouden blijven.
in de beeldvorming en literatuur over Meinhof doen tegengestelde
opvattingen de ronde. Volgens sommige auteurs, zoals
de bekende raf-kenner Stefan aust, was het Meinhofs bedoeling
geweest dat haar dochters uiteindelijk in een Palestijns vluchtelingenkamp
terecht zouden komen. Nieuw onderzoek van Jutta
ditfurth maakt aannemelijk dat dit evenwel helemaal niet de bedoeling
was, maar dat Meinhofs zus na verloop van tijd de kinderen
onder haar hoede zou nemen. doordat haar ex zo snel de
voogdij kreeg toegewezen en de zoekacties zich vooral op haar
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
33

concentreerden, was er voor die optie aanvankelijk geen tijd en
ruimte. daarom werden Bettina en regine tijdelijk op Sicilië ‘geparkeerd’.
achter de schermen voerde Meinhofs zus echter een gevecht
om de voogdij. 24
Meinhof zelf probeerde eerst nog met haar kameraden onderdak
in de ddr te krijgen, maar de Oost-duitsers hadden hier niet
zoveel zin in. Meinhof mocht komen, maar alleen, en zonder aanhang.
dat wilde ze niet, en daarom besloot ze om met de andere
raf-leden, inclusief Baader, ensslin en Horst Mahler, naar Jordanië
te vertrekken. daar zouden ze tot echte terroristen worden opgeleid.
Haar vriend Peter Homann voegde zich ook bij hen. Omdat
röhl en de politie inmiddels in heel europa naar de kinderen zochten,
zetten Baader en ensslin Meinhof onder druk om haar revolutionaire
solidariteit te betuigen: ze moest erin toestemmen de kinderen
in een Palestijns vluchtelingenkamp onder te brengen. Het
is niet duidelijk of Meinhof hier ooit in heeft toegestemd.
in de tussentijd had Peter Homann namelijk al contact opgenomen
met de jonge Spiegel-journalist Stefan aust en hem verraden
waar de meisjes waren: nog steeds op Sicilië. aust vloog meteen
naar rome, haalde de kinderen op (dankzij een wachtwoord
dat Homann hem had gegeven) en leverde de meisjes af bij hun
vader in toscane. Zo had Homann zijn goede daad verricht en
scoorde aust zijn scoop. Vader röhl bevestigde het beeld van de
nipte redding en stiefmoeder renate riemeck stond hem hierin
bij. Meinhof kon dit relaas niet meer aanvechten. Ze was verdrietig
en gefrustreerd dat Klaus nu de kinderen had en werd tegelijkertijd
door Baader en ensslin, die haar alle media-aandacht niet
gunden, bespot als ongeschikte zwakkeling, burgerlijke intellectueel
en mislukte revolutionair.
‘Killer-Girl’
Meinhof hield het leven in de illegaliteit ruim twee jaar vol, mede
dankzij de ondersteuning van oude vrienden, apo-leden en andere
sympathisanten. Ze nam deel aan bankovervallen, autodief-
34 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

stallen en een serie aanslagen waarbij vier mensen om het leven
kwamen. Meinhof was het beste in het stelen van auto’s, het kraken
van sloten en het regelen van huizen. Ook zette ze zich aan de
productie van strategische programma’s en teksten voor de raf.
in april 1971 verscheen het programmatische geschrift Rote Armee
Fraktion. Das Konzept Stadtguerilla.
Maar voor de politie gold ze nu als staatsvijand nummer één.
Voor de chef van het Bundeskanzleramt (het West-duitse ministerie
van algemene Zaken), Horst ehmke, was ze ‘de gevaarlijkste
misdadiger die er rondliep’. Binnen de politie- en veiligheidsdiensten
gold ze meteen als ‘Killer-Girl’. en zo werd dan ook de
zoektocht opgetuigd. Slanke vrouwen met lang donker haar liepen
overal gevaar om vanwege hun gelijkenis met Meinhof hardhandig
opgepakt te worden. Politieagenten in heel het land surveilleerden
met de hand aan de trekker. de eerste dode viel dan ook al snel. Bij
een wegversperring en controle in Hamburg op 15 juli 1971 reden
twee raf-leden in de val. Na een wilde achtervolging sprongen de
inzittenden, Petra Schelm en Manfred Hoppe, uit de auto. Hoppe
werd gepakt, Schelm schoot en werd vervolgens zelf in haar hoofd
getroffen. aanvankelijk meldde de duitse persdienst dat Meinhof
in Hamburg was gedood, waar ze op dat moment inderdaad ondergedoken
zat. de geweldsspiraal was nauwelijks meer te stoppen.
in oktober van hetzelfde jaar liepen Meinhof, Margit Schiller
en Gerhard Müller twee politieagenten tegen het lijf. daarbij
schoot Müller politieman Norbert Schmid dood. Per week nam de
zoektocht naar Meinhof grotere dimensies aan.
Vanaf 1 september 1971 was Horst Herold chef van het Bundeskriminalamt,
een organisatie vergelijkbaar met de fbi (die zowel
inlichtingenoperaties als opsporingen en vervolgingen op landelijk
niveau mocht uitvoeren). Hij voerde computergestuurde datamining
in. Haar foto hing overal. de West-duitse televisieserie
Aktenzeichen xy (vergelijkbaar met Opsporing verzocht) wijdde
afleveringen aan haar. tips werden met goed geld beloond. Ook
röhl en riemeck hielpen mee. Zij schreven in november in konkret
een open brief aan Meinhof, ‘Geef het op, Ulrike’. ‘Jij bent
heel anders. Heel anders dan de mensen denken die jouw foto op
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
35

de opsporingsplakkaten hebben gezien en over jou in pers, radio
en televisie hebben gehoord. Wie jou beter kent, weet: jij knalt
geen mensen af die in de weg staan.’ Voor Meinhof was de denigrerende
en bevoogdende toon een klap in haar gezicht en open
verraad. Ze schreef terug: ‘een slavenmoeder roept haar kind’. de
personaliserende en vooral psychologiserende toon van de mediaberichten
over Meinhof sterkten haar in haar opvatting dat politieke
discussies geen zin meer hadden en dat ze de echte strijd
moest aangaan om haar punt te maken.
in december 1971 schoot een politieagent bij een arrestatie
het ongewapende, vermeende raf-lid Georg von rauch dood.
de shoot-outs met dodelijke slachtoffers volgden elkaar in hoog
tempo op. Meinhof schoot zelf niet, maar steunde de acties met
tekst en geschrift. Ze had zich met huid en haar aan de raf verbonden.
in januari 1972 publiceerde de schrijver Heinrich Böll
een tekst waarin hij zich afvroeg of de autoriteiten Meinhof niet
‘genade of een vrijgeleide’ moesten aanbieden om haar zo te bewegen
uit de raf te treden. 25 Böll werd uitgescholden voor ‘ideologische
terroristenhelper’ en ‘intellectuele medeplichtige’, hij hoefde
zich in cafés of restaurants niet meer te vertonen en zijn huis
moest door de politie worden beschermd.
Ook Spiegel-uitgever rudolf augstein nam het nog voor
Meinhofs ‘morele integriteit’ op. ex-man röhl en andere hooggeplaatste
vrienden bedachten zelfs een plan om Meinhof via algerije
het land te laten ontvluchten. Maar het was al te laat. tussen
11 en 24 mei 1972 pleegde de groep om Baader en ensslin zes
bomaanslagen die vier doden en tientallen gewonden tot gevolg
hadden. Meinhof verspreidde een cassette waarop ze met bevende
stem de bomaanslagen verdedigde en opriep zich bij de raf aan te
sluiten. Begin juni viel het doek. Ze werd door een sympathisant
uit het raf-netwerk waar ze logeerde, verraden en gearresteerd.
Zwaar vermagerd, onherkenbaar veranderd en ziek belandde ze in
de gevangenis van Hannover, waar pas na röntgenopnames kon
worden vastgesteld (op grond van de eerdere operatie vanwege de
tumor in haar hoofd) dat de gevangene inderdaad Meinhof was.
36 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

Proces en zelfmoord
Meinhof zat vier jaar lang in voorarrest, waarvan ze bijna het gehele
eerste jaar in een isoleercel in Keulen-Ossendorf doorbracht. in
die periode richtten de raf-gevangenen hun terroristische energie
vooral op elkaar. Het besluit van de gevangenisautoriteiten en justitie
om de gevangenen – na enkele hongerstakingen – bij elkaar
te zetten, pakte desastreus uit voor Meinhof. ensslin en Baader
pasten de beproefde stalinistisch-leninistische methode van ‘kritiek
en zelfkritiek’ toe op Meinhof en de anderen. Ze vernederden
en treiterden hun medegevangenen doorlopend. Vooral Meinhof
had hieronder te lijden. Ze was extreem gevoelig voor ensslins
sneren. Was ze aanvankelijk nog dolblij geweest met het bezoek
van haar dochtertjes in de gevangenis, na een paar maanden
van treiterij verbrak ze het contact. Ook bezoeken van de West-
Berlijnse bisschop Kurt Scharf en een brief van bondspresident
Gustav Heinemann hielpen niet om haar tot inkeer te brengen.
Ze worstelde met haar gecombineerde identiteit als revolutionaire
strijdster, moeder en intellectueel en vond zichzelf nog steeds te
zwak en te weinig radicaal. Volgens ensslin en Baader waren familiebanden
contrarevolutionair en een teken van een kleinburgerlijke
en reactionaire instelling. Meinhof liet zich vernederen en
ging er steeds meer aan onderdoor. 26
Op 21 mei 1975 begon het proces tegen de raf-leiders, in de
speciaal hiervoor gebouwde gevangenis in Stuttgart-Stammheim.
27 Meinhof liet zich aan handen en voeten naar binnen slepen,
schold de rechter uit en weigerde medewerking. Uiteindelijk
werd er een wet gemaakt die ervoor zorgde dat het proces kon
worden voortgezet in afwezigheid van de verdachten wanneer die
afwezigheid door hun eigen toedoen was veroorzaakt. Op 28 oktober
1975 las Meinhof een laatste verklaring voor. de rechtszaal
was inmiddels allang in een toneel voor een loopgravenoorlog veranderd,
de juridische uiteenzettingen waren verzand in een dialoog
van doven. de raf-advocaten bleven herhalen dat hun clienten
geen gewone criminelen maar politieke gevangenen waren
en dat de staat zelf de schuldige was. de raf-verdachten lazen so-
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
37

cialistische verklaringen voor of scholden erop los. 28 de officieren
van justitie werkten hun eindeloze bewijslast af en de rechters wisten
geen raad met deze voor hen nieuwe situatie waarin verdachten
zich niet langer volgens de regels gedroegen en het publiek er
voortdurend doorheen schreeuwde. in zo’n klimaat gingen Meinhofs
omineuze woorden, die met terugwerkende kracht wel als
een laatste noodkreet gelezen kunnen worden, ten onder:
Hoe kan een gevangene van de justitiële autoriteiten laten
doorschemeren, aangenomen dat hij het wil, dat hij zijn gedrag
heeft veranderd? Hoe? Hoe kan hij dat doen in een situatie waarin
reeds elke, absoluut elke uitlating aan banden is gelegd? Voor de
gevangene in eenzame opsluiting blijft slechts één mogelijkheid
over om duidelijk te maken dat hij zijn gedrag heeft veranderd,
en dat is verraad. 29
de voorzittende rechter, die helemaal niet doorhad wat Meinhof
hier aan het doen was, onderbrak haar bruusk. en zo eindigde
misschien wel Meinhofs laatste, aarzelende poging er nog bij leven
uit te stappen. in de beeldvorming van de rechters en officieren
van justitie was het inmiddels ondenkbaar geworden dat de ‘Killer-Girl’
nog zulke momenten van zwakte zou kunnen vertonen.
in de nacht van 8 op 9 mei 1976, een jaar nadat het proces in
Stuttgart-Stammheim tegen de oprichters van de raf was begonnen,
pleegde ze zelfmoord. enkele dagen eerder had ensslin zich
tijdens het proces openlijk van Meinhof gedistantieerd. 30 Ze was
zwaar vermagerd en haar gezondheid was aangetast. ‘Zelfmoord,’
concludeerden de gevangenisartsen. Pas twee dagen later mochten
haar familie en advocaten het stoffelijk overschot zien. Zij lieten
een lijkschouwing uitvoeren, maar daarbij bleek dat alle cruciale
organen, waaronder de hersenen, en de vingernagels door de gevangenisartsen
bij een eerste obductie al verwijderd waren. die resultaten
zijn nooit vrijgegeven. Meinhofs cel was eveneens meteen
leeggeruimd en opnieuw gesausd. 31
Pas na veel gedoe vonden Meinhofs familieleden een begraafplaats
voor haar. alleen de kerkelijke gemeente in Berlin-Ma-
38 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

iendorf was bereid een christelijke uitvaartdienst voor Meinhof
te organiseren en haar op het dreifaltigkeitsfriedhof iii te begraven.
de dienst vond plaats op 15 mei en werd door zo’n vierduizend
mensen bezocht. Gollwitzer hield een toespraak, ook rudi
dutschke en talloze andere bekende activisten betuigden hun solidariteit
met de overledene.
al snel ontstonden twijfels over Meinhofs zelfmoord. 32 Meinhof
leek zelf aan die ambivalentie te hebben bijgedragen door geen
brief achter te laten. Zo probeerde ze met haar dood alsnog de
beeldvorming van de heldhaftige revolutionairen in hun strijd
tegen een neofascistische staat te beïnvloeden. Met haar dubbelzinnige
zelfmoord deelde ze een laatste propagandaklap uit. 33 Ze
zette haar lichaam als wapen in, en had daarmee de laatste stap
gezet om te bewijzen dat ze alles, maar dan ook alles voor haar revolutionaire
strijd overhad en dat ze wel consequent kon zijn als
het moest. Meinhof was een zelfmoordterroriste geworden, zij het
dat ze met haar dood geen andere dodelijke slachtoffers op het oog
had, maar er vooral haar kameraden mee wilde overtuigen en de
politieke reputatie van de Bondsrepubliek wilde beschadigen. Het
duurde lang voordat de duitse justitie over de klap heen was. 34
Conclusie: luis in de pels
Ondanks haar wanhopige woorden en eenzame einde stond Ulrike
Meinhof nooit helemaal alleen. Ook niet in de publieke beeld-
en meningsvorming. tot ver na haar dood namen vooraanstaande
vertegenwoordigers van de duitse ‘Linke’ het voor haar op en bleef
ze ook postuum een luis in de pels van het conservatieve establishment
en de West-duitse justitie. Böll en andere intellectuelen,
zoals de theoloog Helmut Gollwitzer en Spiegel-uitgever augstein,
geloofden aan Meinhofs integriteit en bekritiseerden het feit dat de
media de Baader-Meinhof-groep allerlei misdaden in de schoenen
schoven zonder dat die nog waren bewezen. Meinhof stierf immers
voordat het vonnis was gesproken. Jean-Paul Sartre kwam op bezoek
en bekritiseerde de ‘isolatiefolter’ waaraan raf-gevangenen
bloot zouden staan. Linkse mensenrechtengroepen, advocatencol-
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
39

lectieven en solidariteitscomités in binnen- en buitenland spraken
schande van de omgang van de duitse justitie met de raf-leden.
Na haar zelfmoord vond er een hausse aan demonstraties en solidariteitsacties
plaats. Ook vanuit Nederland reisden linkse activisten
naar Berlijn om Meinhofs begrafenis bij te wonen. ‘Ulrike’ was
hun heldin, de ‘enige vrouw na rosa Luxemburg’ die ertoe deed in
de wereldgeschiedenis. 35
in de ogen van de conservatieve middenmoot en het establishment
in de Bondsrepubliek bewees deze aanhang echter eens te
meer dat de raf slechts een topje van de ijsberg was en dat het
links-revolutionaire geweld op uitbarsten stond. de bovengenoemde
publicisten en activisten, inclusief de degelijke dominee
Helmut Gollwitzer, werden beschuldigd van terroristische sympathieën
en zelfs medeplichtigheid aan de misdaden van de raf.
de directeur van de Verfassungsschutz, de West-duitse geheime
dienst, beweerde dat Meinhof en ensslin maar weer eens bewezen
waartoe de excessen van het feminisme konden leiden. Meinhof
was in de ogen van deze brave burgers en conservatieve media een
‘rabenmutter’, een ontaarde moeder, een hysterische, manzieke
vrouw die voor de charmes van opperschurk Baader was bezweken
(wat op seksueel gebied onzin was: Baader zat vast aan ensslin en
Meinhof bewonderde vooral zijn daadkracht).
Vertegenwoordigers van de opeenvolgende regeringen, de politie
en de justitie reageerden niet bepaald handig op de propaganda
van de raf en de flankerende publiciteitsacties vanuit de linkse
sympathisantenscene. door de genadeloze jacht op Meinhof,
de mobilisatie van middelen en manschappen, met de rigoureuze
weigering om eerst af te wachten of eerst eens achter de schermen
te opereren, verspeelden de duitse justitie en veiligheidsdiensten
cruciale strategische en tactische speelruimte. Meinhofs zwakke
plek, haar kinderen, had een aangrijpingspunt voor een exitstrategie
kunnen zijn.
Het was op 14 mei 1970, toen ze achter Baader en ensslin aan
sprong, geen uitgemaakte zaak dat Meinhof raf-spreekbuis zou
worden. Net zomin als het een onomkeerbare ontwikkeling was
dat ze zelfmoord zou gaan plegen. de samenvoeging van alle raf-
40 g e v a a r l i j k e v r o u w e n

gevangenen in een gemeenschappelijke ruimte in Stammheim tijdens
hun voorarrest was een strategische misrekening van de eerste
orde. Ook de justitiële blindheid voor Meinhofs proces van
psychische aftakeling was een misser. We zullen het nooit meer
kunnen achterhalen, maar er hadden meer pogingen ondernomen
kunnen worden om haar te deradicaliseren. Haar uitstoting uit de
groep rond Baader en ensslin werd niet opgemerkt, laat staan dat
er iets mee gedaan werd.
tegelijkertijd maakten politie, justitie en de media het haar al
vroegtijdig onmogelijk om nog op haar schreden terug te keren.
al op 15 mei 1970, de dag na de bevrijding van Baader, was ze
in de beeldvorming staatsvijand nummer één, terwijl ze nog geen
wapen had aangeraakt. Niet Meinhof, maar Baader en ensslin
waren de drijvende krachten. dankzij Meinhofs gevestigde reputatie
als kritische columniste zoog ze echter alle negatieve aandacht
naar zich toe. Ze slaagde er niet meer in een uitweg te vinden en
richtte uiteindelijk al haar destructieve energie naar binnen. Haar
zelfmoord was een laatste wanhopige poging erkenning te vinden
als revolutionair binnen het kleine kringetje van terroristen om
haar heen. tevens was het een laatste uithaal naar de duitse autoriteiten,
die haar met hun genadeloze klopjacht en trial by media
mede in deze rol hadden geduwd, en daar nog geruime tijd voor
moesten boeten met een buitengewoon slechte pers in binnen- en
buitenland. Zo werd in Nederland in driekwart van de televisieuitzendingen
naar aanleiding van de dood van Meinhof betwijfeld
of het wel echt zelfmoord was geweest. 36
Hoewel Meinhof met haar dood haar volledige toewijding aan
de revolutie had willen bewijzen, slaagde ze er niet in het persoonlijke
volledig in het politieke op te laten gaan. Haar biografie werd
in ultralinkse kringen gereduceerd tot martelaar voor de revolutie,
in de burgerlijke pers bleef ze als ‘ontaarde moeder’ voortleven.
Haar eigen dochter Bettina droeg hieraan bij door in de jaren
daarna de ellende en wrok van zich af te schrijven die ze jegens
haar moeder koesterde. Ze vergaf het haar moeder nooit dat die
haar kinderen aan haar revolutionaire waandenkbeelden had willen
opofferen.
u l r i k e m e i n h o f, ‘o n t a a r d e m o e d e r ’
41