Petrus-Lambertus Goossens - Kerknet

8
In het kader van ‘450 jaar Aartsbisdom’ biedt Pastoralia een reeks artikelen aan over zes (kardinaal-)
aartsbisschoppen en zes andere prominente figuren uit de geschiedenis van het Aartsbisdom.
In dit nummer een dubbelportret van kardinaal Petrus-Lambertus Goossens en monseigneur Victor Scheppers.
De eloquente Victor-Auguste
Dechamps werd in 1884 als
aartsbisschop van Mechelen
opgevolgd door de eerder timide
Petrus-Lambertus Goossens. De
nieuwe aartsbisschop had zijn
benoeming niet te danken aan zijn
welsprekendheid op de kansel, want
hij was geen groot redenaar. Zijn
grootste kwaliteiten waren zijn
ruime bestuurservaring en zijn
diplomatieke talenten. Die maakten
van hem een geschikte figuur om het
aartsbisdom, dat tijdens de
schoolstrijd van 1879-1884 in een
politieke storm was terechtgekomen,
opnieuw in rustiger vaarwater te
loodsen.
CARRIÈRE IN DE KERKELIJKE
ADMINISTRATIE
Petrus-Lambertus Goossens zag in
1827 het levenslicht in Perk als telg
van een welgestelde landbouwersfamilie.
Zijn vader was er dertig jaar
lang burgemeester. Na studies filosofie
en theologie aan het klein en groot
seminarie in Mechelen ontving hij op
21 december 1850 de priesterwijding.
De jonge priester werd eerst ingezet
als leraar aan het ‘Pensionnat du Bruel’,
een instelling voor voortgezet lager
onderwijs ter voorbereiding op
studies aan het Mechelse klein seminarie.
Hij bleef er vier jaar, waarna hij
anderhalf jaar dienst deed als onderpastoor
in de Sint-Romboutskathedraal.
Het zou zijn enige pastorale ervaring
blijven, want in 1856 werd hij
door kardinaal Sterckx benoemd als
secretaris in de administratie van het
aartsbisdom.
Goossens – erekanunnik sinds 1860 –
ontpopte zich als een bekwaam administrator,
die onder meer de oprichting
van nieuwe parochies en de bouw
van nieuwe parochiekerken in goede
banen moest leiden. Ook tijdens het
episcopaat van Sterckx’ opvolger, kardinaal
Dechamps, bleef hij op post als
secretaris. In 1878 benoemde Dechamps
hem tot vicaris-generaal van
het aartsbisdom. Hij groeide uit tot de
vertrouwenspersoon bij uitstek van de
Mechelse kerkvorst. Naast zijn administratieve
werk werd hij gaandeweg
PASTORALIA
Petrus-Lambertus Goossens
Een episcopaat op de drempel van een eeuw
van Vlaamse en sociale ontvoogding
ook belast met vertrouwelijke missies
bij de Belgische regering en de pauselijke
curie.
HET BEWOGEN JAAR 1883
De kerkelijke carrière van kanunnik
Goossens kwam in 1883 in een
stroomversnelling. Zijn bestuurskwaliteiten
en diplomatieke gaven waren
in Rome niet onopgemerkt gebleven.
In juni 1883 werd hij benoemd als bisschop-coadjutor
met recht van opvolging
van de Naamse bisschop monseigneur
Gravez. Op 24 juni 1883
werd hij in Mechelen in de Onze-Lieve-Vrouw
van Hanswijkkerk tot bisschop
gewijd. Toen monseigneur
Gravez enkele weken later overleed,
werd zijn coadjutor de nieuwe bisschop
van Namen. Na meer dan een
kwarteeuw te hebben gewerkt in de
luwte van de aartsbisschoppelijke administratie,
kwam de discrete Petrus-
Lambertus Goossens nu zelf als kerkleider
op het voorplan. De Naamse
bisschopzetel zou echter slechts een
tussenstation zijn. In november 1883
kwam vanuit Rome het bericht dat
monseigneur Goossens benoemd was
als nieuwe aartsbisschop van Mechelen,
in opvolging van de eind september
overleden kardinaal Dechamps.
Daarmee eindigde voor Goossens een
turbulent jaar. Hij was 1883 begonnen
als vicaris-generaal in Mechelen
en keerde daar een jaar later terug als
aartsbisschop, na een korte periode

PASTORALIA
als hulpbisschop en bisschop van Namen.
Op 29 april 1884 nam hij in de
Sint-Romboutskathedraal bezit van
zijn zetel.
AARTSBISSCHOP
OF POLITICUS?
De keuze voor monseigneur Goossens
als nieuwe Mechelse aartsbisschop
was ingegeven door de woelige politieke
situatie in België. De onderwijswet
van 1879 had een schooloorlog ontketend
en de levensbeschouwelijke en
politieke tegenstellingen tussen katholieken
en liberalen op de spits gedreven.
Als vicaris-generaal en vertrouweling
van kardinaal Dechamps
had Goossens het conflict van op de
eerste rij meegemaakt. Als aartsbisschop
en leider van de Belgische Kerk
werd van hem verwacht dat hij een pacificerende
rol zou spelen. Na de zege
van de katholieken bij de verkiezingen
van 1884 kreeg hij hiertoe de kans.
Een en ander maakte dat monseigneur
Goossens – die tijdens het consistorie
van 24 mei 1889 de kardinaalstitel
kreeg – veeleer een politieke dan
een pastorale aartsbisschop is geweest.
De eenheid van de katholieke
partij in het parlement was hem heilig.
Hij zag haar als de levensverzekering
voor de belangen van de Kerk. Die eenheid
werd tijdens zijn episcopaat op
de proef gesteld door het arbeidersvraagstuk
en de opkomende christendemocratie.
Goossens’ diplomatieke
talenten kwamen hem goed te pas in
zijn contacten met de verschillende
strekkingen binnen de katholieke partij.
Daar stond echter tegenover dat
zijn aangeboren voorzichtigheid soms
Statieportret van kardinaal Goossens door F. Jacobs (1888, Groot Seminarie, Mechelen).
doortastend leiderschap in de weg
stond.
ONDERWIJS EN TAALKWESTIE
Het katholiek onderwijs was na de
schoolstrijd van 1879-1884 een prioriteit
voor de nieuwe aartsbisschop.
Naast de lagere scholen werd flink
geïnvesteerd in de uitbouw van een netwerk
van bisschoppelijke colleges. Onder
meer het Onze-Lieve-Vrouwecollege
in Tienen (1888), het Sint-Jan Berchmanscollege
in Antwerpen (1889), het
Sint-Pieterscollege in Leuven (1890),
het Sint-Pieterscollege in Jette (1902),
het Sint-Stanislascollege in Berchem
(1903) en het Sint-Pieterscollege in Ukkel
(1905) werden opgericht tijdens het
episcopaat van kardinaal Goossens.
Het aantal priester-leraars in de colleges
steeg van ongeveer 190 in 1884 tot
zowat 380 in 1906. In die colleges was
de onderwijstaal Frans. Slechts schoorvoetend
stemde de kardinaal in met
een gedeeltelijke vernederlandsing van
het vrij middelbaar onderwijs in Vlaanderen.
Hoewel hij de literaire kwaliteiten
van het Nederlands erkende, hield
hij vast aan de suprematie van het
Frans als cultuur- en wetenschapstaal.
Die houding deelde hij overigens met
een groot deel van de toenmalige – ook
Vlaamse – elite. Voor het streven van de
Vlaamse Beweging naar gelijkberechtiging
van het Nederlands en het Frans
had hij weinig begrip.
RERUM NOVARUM
EN CHRISTEN-DEMOCRATIE
Meer soepelheid legde kardinaal Goossens
aan de dag ten aanzien van het ar-
9

10
beidersvraagstuk. De encycliek Rerum
Novarum (1891), waarin paus Leo XIII
de grondbeginselen van de katholieke
sociale leer had uiteengezet, zorgde ervoor
dat hij geleidelijk zijn paternalistische
benadering van de sociale kwestie
opgaf. De kardinaal was aanvankelijk
zeker geen koploper in de verdediging
van de sociale en politieke rechten
van de arbeiders. Maar toen hij eenmaal
de draagwijdte en betekenis van
de encycliek had begrepen, toonde hij
zich een consequent voorstander van
de ontvoogding van de arbeidersklasse.
Het socialisme en de invoering van
het algemeen meervoudig stemrecht
in 1893 waren de externe factoren die
hem deden inzien dat de Kerk het arbeidersprobleem
au sérieux moest nemen,
wilde zij de arbeiders niet van
zich vervreemden. Samen met de Luikse
bisschop Doutreloux en de Gentse
bisschop Stillemans behoorde kardinaal
Goossens sedertdien tot de meer
vooruitstrevende onder de Belgische
bisschoppen. In politiek opzicht vertaalde
zich dit in sympathie voor de
christen-democratie, die ervoor ijverde
om de arbeiders een stem te geven in de
katholieke partij. Bovenal echter bleef
de eenheid onder de katholieken voor
de kardinaal een voortdurende bron
van zorg. Hij trachtte daarom met wisselend
succes een middenkoers te varen
tussen conservatieven enerzijds en
christen-democraten anderzijds. De
spanningen tussen beide strekkingen
binnen de katholieke partij zouden
zijn episcopaat tot het einde toe kenmerken.
Toen de kardinaal op 25 januari
1906 overleed, was hij er niet in
geslaagd een einde te maken aan die
tweespalt. Zijn verdienste als aartsbisschop
was echter hoe dan ook dat hij –
in het spoor van Rerum Novarum – de
arbeiders niet langer aanzag als behoeftigen
die moesten geholpen worden,
maar als mensen met sociale en
politieke rechten. Die visie heeft hij na
1891, samen met enkele van zijn medebisschoppen,
consequent verdedigd
binnen het Belgische episcopaat.
Gerrit VANDEN BOSCH
PASTORALIA
Uit het Aartsbisschoppelijk Archief: foto gemaakt tijdens het Congres van Mechelen van 1891. Zittend in het midden: kardinaal Goossens.
Derde van links, zittend: Charles Woeste. Zevende van links, zittend: Godefroid Kurth.