Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen

Galileo 160x215 na plotter:Galileo 160x215 na plotter 08-10-2012 06:42 Pagina 18
voudigst te verklaren vallen uit een stilstaande zon die wentelt om
een as die een helling maakt met het baanvlak van de aarde.
Deze Derde dag handelt over iets technischer aangelegenheden
dan de Eerste en Tweede, maar ook hier kan de lezer erop rekenen
dat Galilei het hem zo gemakkelijk mogelijk maakt de loop
van het betoog te volgen.
Ten slotte komt Galilei op de Vierde dag aanzetten met een
bewijs van de dagelijkse èn de jaarlijkse draaiing van de aarde. Hij
schrijft namelijk aan die tweevoudige beweging de onophoudelijke,
regelmatige afwisseling toe van eb en vloed. Op elk willekeurig
punt op haar tocht rond de zon, zo betoogt hij, roteert de
ene helft van de aarde tegen de baanbeweging in, terwijl de
andere helft in dezelfde richting roteert. Dit brengt een klotsende
beweging met zich mee, die wij waarnemen als het dagelijks rijzen
en weer dalen van het zeeniveau.
Niet alle tekst in de Dialogo is van Galilei’s eigen hand. Elk
boekwerk moest, wilde het gedrukt worden, eerst de kerkelijke
censuur passeren. Met de Dialogo is dat bepaald niet vanzelf
gegaan, en het heeft Galilei veel gedoe, veel slimmigheden, en de
inzet van menige kruiwagen in Rome en Florence gekost om in
1632 te slotte het nihil obstat en het imprimatur te verwerven
(‘niets staat [aan publicatie] in de weg’; ‘het mag gedrukt worden’).
Met name over de precieze bewoordingen van het voorwoord
‘aan de oordeelkundige lezer’ heeft Galilei met de censor een
flink robbertje gevochten. De uitkomst van hun samenwerking
(als je het al zo wilt noemen) is een tekst die door de censor letterlijk
moet zijn genomen maar die voor Galilei zelf en ook voor
ons een peilloze ironie ademt.
Tot in de uitgebreide titel aan toe wordt in de Dialogo vastgehouden
aan de opzet zoals Galilei die met zijn paus overeen was
gekomen: een onpartijdige uiteenzetting van de twee tegengestelde
opvattingen, waarbij de draaiende aarde op naam staat
van Copernicus en de stilstaande op die van Ptolemaeus, de
18 Voorwoord