boek deel 3/3 - Urbansciences

De toenemende inkadering van nationale staten in een internationaal veld
en de opmars van afzonderlijke sectoren van economie, techniek en handel die
hun eigen regelingen treffen en hanteren en daarin de nationale staten over stijgen,
laat overigens de eigen betekenis van de nationale staat als overkoepelend kader
in relatie tot de specifieke kenmerken van bevolking en haar eigen economie en
sociale en culturele bestel intussen onverlet. 33 In die zin blijft de internationa lisering
duidelijk aan grenzen gebonden.
De derde gouden eeuw: een heroriëntatie op de verzorgingsstaat
De middelgrote en grote steden in Nederland zijn vanaf 1960 in een stroom ver snelling
van verandering geraakt. Vijf grote krachten ondermijnden hun positie:
de-industrialisering, mechanisatie en automatisering, mobiliteitsgroei, ontvolking
door suburbanisatie en de zojuist besproken centralisatie en internationalisering,
die in termen van macht de stadsbesturen lege handen bezorgden. Daar kwam
nog een sterke veroudering en deels verwaarlozing van grote delen van de
woning voorraad van voor 1920 bij. De economische context werd getekend door
de wederopbouw en de centrale lagelonenpolitiek om van Nederland een
exportland te maken. In de periode 1960–1990 werden de steden met nieuwe
verschijnselen geconfronteerd, zoals de opkomst van de diensteneconomie en de
immigratie van gastarbeiders, Surinamers en Antillianen.
Voorgaande hoofdstukken over Rotterdam-Zuid door Michiel Dehaene, Els
Vervloesem en Bruno De Meulder, en de nevelstad rond Schiphol door Koos Bosma
en Abdel El Makhloufi behandelen enige van de verschijnselen die de stad hevig
hebben geraakt. Transport en vervoer groeiden exponentieel, uitmondend in
intensief verkeer en distributie over de hele wereld. Vanaf 1980 voegde zich daarbij
de telecommunicatie, die de wereld vanuit de huiskamer en werkplek binnen bereik
brengt. 34 Halverwege de jaren negentig onderging de tele commu nicatie een
enorme versnelling door het toenemende gebruik van laptops, mobiele telefoons
en tablets, die het individuele sociale verkeer sterk verruimden en de wereld
letterlijk en figuurlijk hebben geopend. Al deze wijzigingen werden manifest in
het leven en het sociaal, cultureel en economisch verkeer en daarmee in de
profielen van de steden van Nederland.
De fysieke reparatie van de Nederlandse stad voltrok zich in drie fasen. De
eerste fase van 1950 tot 1970 was die van sanering en reconstructie van delen van
de stadscentra voor de verbetering van de bereikbaarheid en het scheppen van
ruimte voor de dienstverlening als gewenste nieuwe economische activiteit. Voor
de reconstructie was enige subsidie beschikbaar met als doel om de marktprijs
van de grond te normaliseren, dat wil zeggen niet te belasten met dure sanerings-
en reconstructiewerken. In de daaropvolgende fase van de stadsvernieuwing
(1970–1990) werd het beleid bijna geheel gericht op de verbetering van de voorraad
goedkope woningen. Stadsvernieuwing werd een sterk gesubsidieerde vorm
van volkshuisvesting, door de Rotterdamse burgemeester Bram Peper treffend
getypeerd als een welzijnsoffensief. Na 1990 volgde de derde fase, de stedelijke
vernieuwing. Deze drie fasen weerspiegelen in hoge mate de veranderende
verhoudingen tussen individuele burgers, hun samenleving, hun stad en hun
staat.
De opkomst van de vernieuwing van oude stadswijken, voornamelijk uit de tijd
van de industriële revolutie, viel samen met de doorbraak van het gedachte goed