Untitled - Nederlands Gereformeerd Seminarie

Inhoudsopgave
TEN GELEIDE ..................................................................................................................................................... 5
ORGANISATORISCHE INFORMATIE ................................................................................................................... 7
SAMENWERKENDE KERKEN ............................................................................................................................ 10
ALGEMEEN ..................................................................................................................................................... 11
STUDIEBELASTING VOOR DE KANDIDAATSSTUDIE OUDE STIJL ....................................................................... 12
STUDIEBELASTING THEOLOGISCHE STUDIEGANG ........................................................................................... 12
COLLEGES PROPEDEUSE EN THEOLOGISCHE STUDIEGAN ............................................................................... 13
NEDERLANDS GEREFORMEERDE PREDIKANTENOPLEIDING (N.G.P.) ............................................................... 15
STUDIEVAKKEN PROPEDEUSE......................................................................................................................... 16
ARCHEOLOGIE ....................................................................................................................................................... 16
BIJBELSE OUDHEIDKUNDE: BIJBELSE AARDRIJKSKUNDE ................................................................................................... 18
BIJBELSE OUDHEIDKUNDE: WETTEN EN GEWOONTEN .................................................................................................... 19
DOGMAGESCHIEDENIS............................................................................................................................................. 20
PROLEGOMENA DOGMATIEK .................................................................................................................................... 22
HEBREEUWS I ........................................................................................................................................................ 24
KERKGESCHIEDENIS: NEDERLANDSE KERKGESCHIEDENIS ................................................................................................. 25
NIEUWTESTAMENTISCH GRIEKS ................................................................................................................................. 25
PATRISTIEK: LATIJNSE PATRISTIEK............................................................................................................................... 25
FILOSOFIE I ........................................................................................................................................................... 26
INLEIDING REFORMATORISCHE WIJSBEGEERTE ............................................................................................................. 27
STUDIEVAKKEN THEOLOGISCHE STUDIEGANG ............................................................................................... 29
INLEIDING AMBTELIJKE VAKKEN .................................................................................................................... 29
CATECHETIEK ......................................................................................................................................................... 30
LITURGIEK ............................................................................................................................................................. 31
AMBTELIJKE VAKKEN II ................................................................................................................................... 32
DIACONIEK ............................................................................................................................................................ 32
HOMILETIEK .......................................................................................................................................................... 32
POIMENIEK ........................................................................................................................................................... 33
APOLOGETIEK ........................................................................................................................................................ 34
DOGMATIEK .......................................................................................................................................................... 36
DOGMATIEK 1 (1E THEOLOGISCHE JAAR) .................................................................................................................... 38
DOGMATIEK 4 (3E THEOLOGISCHE JAAR ..................................................................................................................... 39
ETHIEK ................................................................................................................................................................. 41
EVANGELISTIEK ...................................................................................................................................................... 42
FILOSOFIE II .......................................................................................................................................................... 44
KERKGESCHIEDENIS: ALGEMENE KERKGESCHIEDENIS ...................................................................................................... 48
KERKGESCHIEDENIS: NEDERLANDSE KERKGESCHIEDENIS ................................................................................................. 49
KERKRECHT ........................................................................................................................................................... 51
NIEUWTESTAMENTISCHE VAKKEN .............................................................................................................................. 53
3

OUDTESTAMENTISCHE VAKKEN0 ............................................................................................................................... 56
HEBREEUWS II ................................................................................................................................................... 58
SYMBOLIEK ........................................................................................................................................................... 63
ZENDINGSWETENSCHAP ........................................................................................................................................... 64
4

Ten geleide
Het Nederlands Gereformeerd Seminarie streeft naar een reformatie van de opleiding tot de dienst des Woords.
Met reformatie van de opleiding is bedoeld een streven terug te keren naar een opleiding waarin de Schrift zelf
weer in het centrum van het onderwijs komt te staan in plaats van de wetenschappelijke theologie, die zo
dikwijls de hoofdaandacht opeist.
Daarvoor is nodig de thans gebruikelijke onderwijsmethoden te veranderen. Er zal niet minder moeten worden
gestudeerd, maar anders. Het gaat erom de voortgaande bedreiging van het kerkelijk leven overal, door de
vertheologisering ervan, te doorbreken.
Dit streven is niet door het Nederlands Gereformeerd Seminarie bedacht. Toen het gereformeerde leven rond
1900 tot eer en aanzien begon te komen, waarschuwde prof. L. Lindeboom (1845-1933), hoogleraar te Kampen,
reeds ernstig voor de opkomende vertheologisering van de opleidingen in de Gereformeerde kerken. In 1896
schreef hij zijn brochure 'Bewaart het pand u toevertrouwd'. Hij voorzag de opkomende verdeeldheid. De zware
strijd in de jaren '30 om het behoud van de Gereformeerde kerken was met name gericht tegen de
wetenschappelijke ontkrachting van het Woord van God.
Maar het ontzag voor de mening van rechtzinnige theologen was reeds veel groter dan de eerbied voor de
Schrift.
Het Seminarie wil jonge mensen die God vrezen een vorming geven op universitair niveau ter voorbereiding op
het ambt van dienaar des Woords. Het Seminarie kent een leergang van vier jaar, waarvan het eerste jaar de
propedeuse is. De vierjarige collegeduur wordt afgesloten met het afleggen van een kandidaatsexamen.
In het onderwijsprogramma staat centraal de studie van de Schrift, in Oude en Nieuwe Testament met alle
vakken, die daarbij te pas komen.Deze hoofdvakken vormden ook de pijlers van Calvijns academie.
Vervolgens is belangrijk studie van het geloofsdogma van de kerk en van de geschiedenis van de kerk van
Christus. De 'wetenschappelijke dogmatiek' heeft in de kerk doorgaans grote schade aangericht, doordat zij
steeds weer het spreken van het Woord zelf naar de achtergrond drong of zich zelfs daarboven stelde. Haar
dienende functie veranderde dan in een leidinggevende of in een heersende. In dit vak zullen ook belangrijke
veranderingen nodig zijn. Op de voorgrond dient te staan het inzicht dat de Schrift zelf lichtbron is en
wetenschappelijke literatuur allereerst gelezen moet worden in dat licht en niet omgekeerd. Wetenschappelijke
literatuur kan de Schrift slechts hulpdiensten bewijzen.
Het is niet nodig het gehele studieprogramma, dat ook christelijke wijsbegeerte en andere nuttige
wetenschappen omvat, te bespreken. Deze Studiegids geeft belangstellenden daarover de nodige informatie.
Bedoeld is allerminst verachting van goede wetenschap, maar wel een duidelijk streven de wetenschappelijke
theologie terug te brengen op haar dienende plaats, onder het spreken van de Schrift.
Geve de Here dit streven, dat in grote afhankelijkheid van Hem is ondernomen, Zijn zegen.
Het bestuur van het Nederlands Gereformeerd Seminarie
5

Organisatorische informatie
De Stichting Nederlands Gereformeerd Seminarie
Het doel van de Stichting is de instandhouding van een Gereformeerd Seminarie ten behoeve van de opleiding
tot de Dienst des Woords.
Het Seminarie is gevestigd te Amersfoort (Havik 27).
Colleges worden gegeven in de lokalen van het gebouw Filalethes (Havik 27-29, 3811 EX Amersfoort, tel. 033-
4610302).
Bestuur
ds. G. van Keulen (Vrz.), Callunastraat 12, 8091 VT Wezep tel. 038-3761361, E-mail: g.keulen6@chello.nl
J. Brouwer (Secr.), Zeegat 34, 3224 SJ Hellevoetsluis tel. 0181-327425, E-mail: jbrouwer8@prettel.nl
C. Souman (Penn.), De Soppeweg 4, 8091 CB Wezep tel. 038-3762014, E-mail: csouman@hetnet.nl
ds. K.D. Huizinga, Kievit 1, 3371 JP H.veld-Giessendam tel. 0184-610969, E-mail kdhuizinga@hetnet.nl
J.D. Janse, De Brug 21, 7325 ND Apeldoorn tel. 055-3601184, E-mail: hans.janse@hetnet.nl
Prof.dr. J. Hoogland, Beatrijspad 7, 3813 DL Amersfoort.033 – 475.26.17 e-mail:
jan.christine.hoogland@orange.nl
ds. C. de Winter, Marijkestraat 14, 4101 JG Culemborg tel. 0345-519069, E-mail:
keesdewinter@kpnplanet.nl
De samenwerkende kerken
De 6 gemeenten die met de Stichting samenwerken conform
artikel 14 van de statuten, zijn (in alfabetische volgorde):
- Oostzaan
- Schiedam
- Urk
- Wieringermeer
- IJsselmuiden
- Zaandam
7

Raad van Toezicht en Advies
De Raad van Toezicht en Advies, die benoemd is door de kerkenraden van de Samenwerkende Kerken, is de
vertrouwensinstantie van deze kerken voor wat betreft de zaken van de Stichting en het Seminarie.
Hij is statutair belast met het toezicht op het werk van de Stichting en het Seminarie.
De Raad bestaat uit de volgende personen:
Voorzitter: ds. G. Nederveen, Kwikstaartlaan 29 te Alkmaar.
dr. M.J. Flens, Leliestraat 78, 1541 CM Koog a.d.Zaan tel. 075-6314737, E-mail: mjflens@tiscali.nl
mevr. A. Meijwaard- van Tilborg, Koggeschip 8, 3123 BK Schiedam tel. 010-4701446
P. Woonings, Botenmakersstraat 112, 1506 TH Zaandam tel. 075-6166173, E-mail: p.woonings@upcmail.nl
G. Roskam, De Reede 15, 8321 DE Urk tel. 0527-683647, E-mail: gerardroskam@hotmail.com
W.L. Ton, Westermiddenmeerweg 12, 1775 RL Middenmeer tel. 0227-501672, E-mail: willemton@hetnet.nl
Docenten:
drs. J. van Veelen (rector), Scheldestraat 6, 2991 AK Barendrecht tel. 0180-614424, E-mail:
j.vanveelen@tiscali.nl
Nieuwtestamentisch Grieks, Griekse en Latijnse patristiek
drs. J.M. de Groot (conrector), Ruitersveldweg 94, 8091 HX Wezep tel. 038-3759060, E-mail:
J.M.deGroot@hetnet.nl
Ethiek, Poimeniek
drs. H.J. Bruins, Paulus Potterstraat 4, 3117 XD Schiedam tel. 010-4600012, E-mail: hjbruins@scarlet.nl
Nieuwtestamentische vakken
K.H. de Groot, Heggerank 163, 7242 MJ Lochem tel. 0573-255878
Oudtestamentische vakken
dr. C.P. Kleingeld, Liesgras 15, 3893 HE Zeewolde tel. 036-5227947, E-mail: c.kleingeld@tiscali.nl
Wijsbegeerte I, Filosofie II, Nederlandse Kerkgeschiedenis, Kerkrecht.
8

drs. J.Winter
Hebreeuws I, Archeologie, Bijbelse oudheidkunde
dr P. Veldhuizen
Algemene Kerkgeschiedenis, Symboliek
Andere betrokkenen
Ds. J.W. Ploeg, dr. J.M. den Uylstraat 8, 4207 NK Gorinchem Tel. 0183-616253, E-mail:
predikant.awg@gmail.com Red.secr. SeminarieNieuws
Mevr. C.M.P, Kamerbeek – Hoekstra, Zandbergenlaan 44, 3817 GP Amersfoort Logopediste
Financiële zaken
Penningmeester Nederlands Gereformeerd Seminarie:
C. Souman, De Soppeweg 4, 8091 CB Wezep Tel. 038-3762014
Rekeningnummer Postbank: 3150089
Rekeningnummer ABN-AMRO: 48.39.76.474
Brochure en studiegids
De brochure 'Waarom een nieuwe opleiding?', alsmede de Studiegids, zijn op aanvraag (kosteloos) verkrijgbaar
bij het secretariaat.
9

Samenwerkende kerken
Het Nederlands Gereformeerd Seminarie wil dienstbaar zijn aan een reformatie van de opleiding tot de dienst
des Woords. Het gaat om het goed kennen van de Schriften. Dat is van levensbelang voor de gemeenten van
onze Here Jezus Christus.
Het streven van het Seminarie is opgekomen uit het midden van onze kerken. Het kan zonder het geloof en de
voorbede van deze gemeenten niet bestaan.
Samenwerkende Kerken zijn kerken die, volgens artikel 14 van de statuten, zich bereid hebben verklaard het
streven naar reformatie van de opleiding tot de dienst des Woords geldelijk te steunen. Dat is echter niet het
eerste.
De omvang van de geldelijke steun is ook geheel aan de vrijheid van de kerken overgelaten. De Here gaf steeds
alles wat nodig was. Hieruit moge reeds blijken, dat financiën wel noodzakelijk, maar van ondergeschikt belang
zijn.
Het allerbelangrijkste is, dat men de overtuiging heeft, dat het de roeping van onze kerken zelf is om ervoor te
zorgen dat er vertrouwde mensen worden opgeleid die bekwaam zullen zijn om op hun beurt weer anderen te
onderrichten (2 Tim. 2:3). Hiervoor is onontbeerlijk:
geloofsvertrouwen, medeleven en de gebeden der heiligen. Die geven standvastigheid in deze gevaarlijke
irenische godsdienstige tijd.
Samenwerkende Kerken zijn dus kerkelijke gemeenten, die op grond van bovenstaande motieven bereid zijn aan
de doelstelling van het Seminarie mee te werken. Zij oefenen toezicht uit op het Seminarie via een college van
vertrouwensmannen, de Raad van Toezicht en Advies; deze Raad wordt door de Samenwerkende Kerken
benoemd.
De Raad van Toezicht en Advies vergadert met maximaal twee afgevaardigden per keer, wanneer hij dit zelf
nuttig acht. Drie Samenwerkende Kerken kunnen zelf de Raad van Toezicht en Advies om zo'n vergadering
verzoeken.
De Raad van Toezicht en Advies brengt jaarlijks aan de kerken verslag van zijn bevindingen uit (art. 15 van de
statuten). Ook het Bestuur brengt jaarlijks verslag uit over de werkzaamheden van het Seminarie, zowel aan de
Raad van Toezicht en Advies als aan de Samenwerkende Kerken (art. 11).
De Here geve nog meer kerken bereidheid het streven naar reformatie van de opleiding tot de dienst des
Woords te steunen. Hij heeft de weg ervoor gebaand. Hij make velen krachtig van geest in deze postchristelijke
tijd, die aan Zijn komst voorafgaat.
10

ALGEMEEN
Het Nederlands Gereformeerd Seminarie heeft de afgelopen 30 jaar tal van predikanten afgeleverd ten behoeve
van de Nederlands Gereformeerde Kerken. Dat is ook het uitgangs-punt van het Seminarie: het opleiden tot
predikant. De opleiding werd en wordt afgesloten met een kandidaatsexamen (oude stijl). Dit werd gevolgd
door het examen van de regio, waarna in principe beroepbaar stelling volgde. Een aantal studenten hebben na
hun kandidaatsexamen nog een specialisatie gevolgd aan de TU Apeldoorn of de TU Kampen (Broederweg),
waardoor de drs.-titel gevoerd kan worden.
Deze situatie is op een aantal punten veranderd als gevolg van het beleid van de Kerken, zoals dat tot uiting
komt in de besluiten van de Landelijke Vergadering (LV).
De LV Lelystad (5 juni 2004) heeft op advies van de door de Kerken ingestelde Commissie Opleiding Predikanten
besloten een instituut op te richten, aanleunend tegen en geïntegreerd in de TU Apeldoorn, waar de studenten
voor een deel hun opleiding theologisch onderwijs volgen. Dit instituut -de Nederlands Gereformeerde
Predikantenopleiding (NGP)- is in de loop van 2005 van start gegaan. Het verzorgt ca. 20% van de opleiding. Het
resterend gedeelte wordt verzorgd door andere instellingen, waaronder de TU Apeldoorn. De nieuwe situatie
hield ook in, dat studenten verplicht werden de drs.-titel te behalen.
De LV Zwolle (10 februari en 10 juni 2007) heeft de criteria voor hen die predikant willen worden in de NG
Kerken aangescherpt. Dit vloeit voort uit de eisen van overheidswege aan de TU Apeldoorn. De TU Apeldoorn
ontvangt subsidie van de overheid, waardoor men verplicht is te voldoen aan de door de overheid gestelde eisen
ten aanzien van de kwaliteit van de opleiding. Ook de NGP moet aan deze eisen voldoen daar men gelieëerd is
aan Apeldoorn. Deze eisen vloeien voort uit de nieuwe academische bachelor/master structuur.
Weliswaar is het Nederlands Gereformeerd Seminarie (NGS) niet een van overheidswege erkende instelling, dat
ambiëren wij ook niet, maar als gevolg van de besluitvorming van de LV hebben wij toch ook met die eisen te
maken.
De door de LV Zwolle geformuleerde criteria zijn de volgende.
Ten behoeve van het toelatingsonderzoek door de regio dient de NGP te verklaren dat de betreffende student
een “deugdelijke opleiding” heeft gevolgd. Voor alle studenten is het volgen van de NGP verplicht.
Onder “deugdelijke opleiding” dient te worden verstaan een confessioneel betrouwbare, voltooide academische
theologische opleiding op masterniveau. Van studenten die aan een andere universiteit dan de TU Apeldoorn
(TUA) of de TU Kampen – Broederweg (TUK) studeren wordt een op het predikantschap toegesneden opleiding
tot en met het masterdiploma gevraagd. Ter beoordeling van de NGP staat of daarop aanvullende tentamens
nodig zijn.
Als iemand de masteropleiding wil volgen moet hij eerst een bachelor examen behaald hebben . Een bachelor
getuigschrift kan alleen worden afgegeven door een door de overheid erkende onderwijs-instelling. Het
Seminarie is dat niet. In de praktijk levert dat echter geen problemen op. Omdat de opleiding aan het Seminarie
voldoende niveau heeft volstaat een traject van 1 à 2 maanden aan bijvoorbeeld de Hogeschool Ede, voor
11

afgifte van het bachelor getuigschrift. Getracht wordt met Ede, de TUA en de TUK hierover concrete afspraken
te maken. Vervolgens dient dan een masteropleiding te worden gevolgd.
Studiebelasting voor de kandidaatsstudie oude stijl
Studiepunten
1 studiepunt = 40 uur
De literatuurstof is onderverdeeld in drie categorieën:
1 - gemakkelijke stof. 1 uur voor 7 pagina's
2 - gemiddelde stof. 1 uur voor 5 pagina's
3 - moeilijke stof. 1 uur voor 3 pagina's
Het aantal studiepunten in de tabel hieronder bevat het totaal aan college-uren, college-voorbereiding en
tentamina.
Studiebelasting Propedeuse
In de propedeuse, die 1 jaar duurt, is de studiebelasting 40½ studiepunt:
- Prolegomena dogmatiek 2½ punt
- Nederlandse kerkgeschiedenis 2 punten
- Wijsbegeerte I 6 punten
- Hebreeuws I 10 punten
- Bijbelse oudheidkunde 1,5 punt
- Archeologie 1,5 punt
- Dogmageschiedenis 2 punten
- Grieks en Latijn 15 punten
Studiebelasting Theologische studiegang
De theologische studie omvat 3 collegejaren en 2 jaren om af te studeren.
De studiebelasting voor de theologische jaren is 147½ studiepunt:
Ambtelijke vakken 12 punten
Apologetiek 2 punten
12

Dogmatiek 16 punten
Ethiek 8 punten
Evangelistiek 1½ punt
Filosofie II 6 punten
Algemene Kerkgeschiedenis 10 punten
Nederlandse Kerkgeschiedenis 10 punten
Kerkrecht 5 punten
Hebreeuws II 4½ punt
Aramees 3½ punt
Oudtestamentische vakken 27½ punt
Nieuwtestamentische vakken 18½ punt
Symboliek 8 punten
Wijsbegeerte II 6 punten
Zendingswetenschap 4½ punt
Preekcollege 3 punten (niet vermeld bij studievakken)
Spraakles 1½ punt (niet vermeld bij studievakken)
De totale studie - de vooropleiding niet inbegrepen - duurt zes jaar en de totale studiebelasting is 188
studiepunten.
De studiebelasting is de eerste drie jaren (propedeuse en eerste en tweede theologische jaar) gelijk verdeeld.
Het derde theologische studiejaar is iets lichter, de laatste twee jaren - de afstudeerfase – iets zwaarder.
Colleges propedeuse en theologische studiegang
Propedeuse
Men bereidt zich voor op de theologische studie door gedurende twee semesters de propedeutische colleges te
volgen, t.w. in de vakken:
Bijbelse oudheidkunde
Hebreeuws I
Nieuwtestamentisch Grieks
Patristisch Grieks en Latijn
13

Inleidingsvragen dogmatiek
Wijsbegeerte I en antropologie
Theologische studiegang
Gedurende de theologische studiegang of kandidaatsfase, die het 3 e t/m 8e semester omvat (3 collegejaren),
volgt men de colleges in:
Hebreeuws II, Aramees;
Exegese van het Oude Testament met de bijbehorende vakken tekstgeschiedenis, hermeneutiek,
canoniek, historia sacra en historia revelationis O.T.;
Exegese van het Nieuwe Testament met de bijbehorende vakken tekstgeschiedenis, hermeneutiek,
canoniek/historia sacra en historia revelationis N.T.;
Algemene kerkgeschiedenis, vaderlandse kerkgeschiedenis, kerkrecht;
Dogmatiek, dogmageschiedenis, ethiek, apologetiek/moderne geestesstromingen;
Symboliek;
Ambtelijke vakken: catechetiek, diaconiek, evangelistiek, homiletiek, liturgiek, poimeniek,;
Zendingswetenschap/oosterse godsdiensten.
Tentamen- en exameneisen
Het propedeutisch examen is een administratief examen. Voor het verkrijgen van de propedeusebul, die
toegang geeft tot de theologische colleges, moet met goed gevolg examen afgelegd zijn
in:
Hebreeuws I, Nieuwtestamentisch Grieks, Bijbelse oudheidkunde, wijsbegeerte/antropologie en
patristisch Latijn.
Het kandidaatsexamen, voor het verkrijgen van de kandidaatsbul in de theologie, omvat de vakken:
Exegese van het Oude Testament, Exegese van het Nieuwe Testament, Dogmatiek, Ethiek,
Kerkgeschiedenis, Kerkrecht en Homiletiek.
Om tot dit examen te worden toegelaten, moeten met goed gevolg de volgende tentamina afgelegd zijn:
14

Aan het eind van het 3e semester: Hebreeuws II, Tekstgeschiedenis en Historia sacra I O.T.,
Tekstgeschiedenis N.T.
Aan het eind van het 4e semester: Historia sacra II O.T., Hermeneutiek
O.T., Aramees, Oriëntering Nieuwtestamentische tijd, Algemene kerkgeschiedenis I, Dogmatiek-
inleidingsvragen en Dogmageschiedenis.
Tevens: Inleiding ambtelijke vakken.
Aan het eind van het 5e semester: Canoniek O.T., Canoniek/Historia sacra N.T. I (Evangeliën en
Handelingen der apostelen), Nederlandse kerkgeschiedenis I (scriptie).
Aan het eind van het 6e semester: Geschiedenis van Oud-Israël (O.T. vak), Canoniek/Historia sacra N.T.
II (Brieven en de Openbaring aan Johannes), Algemene kerkgeschiedenis II en Symboliek.
Aan het eind van het 7e semester: Ambtelijke vakken I, Hermeneutiek N.T. (scriptie), Kerkrecht,
Zendingswetenschap.
Aan het eind van het 8e semester: Historia revelationis O.T., Historia revelationis N.T., Nederlandse
kerkgeschiedenis II, Ambtelijke vakken II.
Na afloop van de drie collegejaren:
Exegese O.T. (deels schriftelijk, deels mondeling + collegestof), Exegese N.T. (schriftelijk), Dogmatiek,
Ethiek, Apologetiek.
Nederlands Gereformeerde Predikantenopleiding (N.G.P.)
Nederlands Gereformeerde theologiestudenten zijn kerkelijk verplicht gedurende de studie de aanvullende
opleiding van de N.G.P. te volgen.
De opleidingscoördinator is P. van Veen
tel. 055 - 577 57 00 e-mail: oc.ngp@ngk.nl
15

Studievakken propedeuse
Archeologie
Docent: drs. J. WInter
In de afdeling Archeologie wordt een overzicht gegeven van de geschiedenis en de resultaten van opgravingen
in Palestina en omliggende landen. Ter aanvulling van de kennis van de cultuur van Israël wordt ook de
geschiedenis van de oude oosterse volken bij ons onderzoek betrokken - zo bijv. in verband met de 'goden', die
Israël onder de vloek van het verbond bij tijden gediend heeft. Belangrijk is, oog te hebben voor het gevaar, dat
de moderne archeologische interpretaties voor het Schriftverstaan opleveren - daar deze vaaksterk gekleurd en
beïnvloed zijn door Schriftkritische richtingen.
Tegenover de pogingen om de historische betrouwbaarheid van de Schriftgegevens in twijfel te trekken, dient
o.m. gelet te worden op betere dateringsmethoden, die de relatie tussen de Bijbelse en buiten- Bijbelse historie
herstellen.
Mede door het studievak Bijbelse archeologie wordt gewerkt aan het verkrijgen van gedegen kennis van de
Heilige Schrift, in dit geval met name van de historische stof.
Daarbij wordt veel aandacht besteed aan de vraag: wat weet de archeologie van de steden die in de Bijbelse
geschiedenissen worden vermeld? Zo zijn er o.a. dictaten over de Archeologie langs de route van de uittocht
en van de intocht. Een groot dictaat is dat van de Archeologie van Jeruzalem.
Met behulp van diaseries wordt zowel bij de Bijbelse aardrijkskunde als bij de Archeologische colleges visuele
toelichting gegeven. Tevens wordt gestreefd naar het brengen van een bezoek aan het land Israël. Tijdens deze
studiereis zullen de studenten nauwkeurig aantekening moeten maken van wat hen onder deskundige leiding
van de gids wordt getoond en verteld.
Tentameneisen
Inleiding in de bijbelse archeologie
Collegedictaat Prolegomena en geschiedenis
H.J. Franken, De puinhopen van het verleden, 1984, pag. 7-43
Codex Hammurabi en Mesopotamië
Collegedictaat Hammurabi en zijn wetgeving
K.R. Veenhof, De geschiedenis van het oude nabije oosten, in: A.S. van der Woude, Bijbels
Handboek I, 1981, pag. 327-340
De Tell El-Amarna-brieven en Egypte
Collegedictaat De brieven van tel El-Amarna
16

K.R. Veenhof, De geschiedenis van het oude nabije oosten, in: A.S. van der Woude, Bijbels
Handboek I, 1981, pag. 341-352
Archeologie langs de route van Israëls intocht
Collegedictaat Archeologie langs de route van Israëls intocht
(Jericho, Gilgal, Bethel/Ai, Gibeon en het zuiden, Hazor en het noorden, Shilo, Sichem)
C.H.J. de Geus, De Israëlitische stad, 1984, pag. 57-60, 88, 89
Archeologie van de heilige stad
Collegedictaat Archeologie van Jeruzalem vóór Christus
H. Blok en M. Steiner, De onderste steen boven, 1991, pag. 13-17, 32-118
C.H.J. de Geus, De Israëlitische stad, 1984, pag. 53-57
Archeologie van de koninklijke steden
Collegedictaat Archeologie van de koninklijke steden (Hazor, Megiddo, Gezer, Samaria)
C.H.J. de Geus, De Israëlitische stad, 1984, pag. 44-60, 87-88
Archeologie rond de heilsfeiten
Collegedictaat Archeologie van Christelijk Palestina
R. v.d. Broek, Kerk en kerken in Romeins-Byzantijns Palestina, 1988, pag. 11-211
Archeologische excursies in Israël
Eigen aantekeningen ter plaatse onder leiding van de gids
Eventueel door de gids aangereikte lectuur
Aanbevolen literatuur
Bijbel & Wetenschap, Tijdschrift van de Evangelische Hogeschool Amersfoort
W.F.Albright, Archaeology and the religion of Israel, 1946
W.F.Albright, From the stone age to Christianity, 1946
M.A. Beek, Aan Babylons stromen. Hoofdmomenten uit de cultuurgeschiedenis van Mesopotamië in het
oudtestamentische tijdvak, Kosmos Amsterdam Antwerpen, 4e verb./bijgew. druk z.j.
Ammon Ben-Tor, The Archaeology of Ancient Israel, Open University of Israel, 1992
Donovan A. Courville, The Exodus Problem and its Ramifications,
Vol. 1&2, Challenge Books California 1971
17

H. Donner, The mosaic map of Madaba, Palaestina Antiqua 7, 1992
H.J. Franken, De puinhopen van het verleden. Onderzoek naar het wonen in de oudheid met behulp van
stratigrafische analyse van ruïneheuvels, Palaestina Antiqua 4, 1984
H.J.Franken, Grondstoffen voor de materiële cultuur in Palestina en omliggende gebieden, Palaestina
Antiqua 1, 1982
Volkmar Fritz, Einführung in die Biblische Archäologie,1993
J.C. Janse, Tirannie van het evolutionisme, Barendrecht 1971
P.K. Keizer, Chronologie (vervolg), Bijbel en Wetenschap, Doorn 1977
Kathleen Kenyon, De Bijbel en de nieuwste archeologie, Maarssen 1978
Kathleen Kenyon, Jericho. Cultuurgeschiedenis van Palestina tot aan de komst van Jozua (bew. dr. H.J.
Franken), Sijthoff Leiden 1959
Kathleen Kenyon, Jerusalem: Excavating 3000 years of history, 1968
Kathleen Kenyon, Royal cities of the Old Testament, 1971
F.J. Kerkhof, Chronologie, Bijbel en Wetenschap, Doorn 1977
Roger Moorey, Excavation in Palestine, Guildford Surrey 1981
A.Schoors, Berseba - De opgraving van een bijbelse stad, Palaestina Antiqua 5, 1986
I.Velikovsky, Eeuwen in chaos. Van Exodus tot Echnaton, 1977
John Wilkinson, Jeruzalem in Jezus' tijd. Gids voor oud Jeruzalem, Unieboek Bussum 1980
Studiebelasting
College: ½ punt
Tentamen: 1 punt
Bijbelse oudheidkunde: Bijbelse aardrijkskunde
Docent: drs. J. WInter
Onder de overkoepelende naam 'Bijbelse oudheidkunde' komen bij debestudering van de propedeutische stof de
onderafdelingen Bijbelse aardrijkskunde, Archeologie en Bijbelse wetten en gewoonten in colleges en literatuur
in behandeling.
Bij de Bijbelse aardrijkskunde kan het zicht op de concrete zorg van de HERE en op de realiteit van Zijn zegen en
vloek in de verbondshistorie aan diepte winnen door de kennis van het land, "waarvoor de HERE zorgde”,
zoals Mozes het uitdrukte (Deut. 11:11 en 12).
18

Zowel het terrein waar het volk van het Oude Verbond woonde, het klimaat, flora en fauna van het land, als ook
het grondgebied van de omwonende volken komen in bespreking, in verband met het Oude en Nieuwe
Testament.
Kaartkennis, om 'thuis' te zijn in het land, vormt o.m. een element in deze studie.
Tentameneisen
J.J. Bimson e.a., Nieuwe Bijbelatlas, Leiden 1994
A. van Deursen, Palestina, het land van de Bijbel, Baarn z.j.
L.H. Grollenberg, Kleine atlas bij de Bijbel, Amsterdam 1975/9
J. Negenman, Een geografie van Palestina, Kampen 1982
Z. Vilnay, Israël. Een moderne gids door het land van de Bijbel, uitg. Strengholt, 1976 (4e of latere druk)
Aanbevolen literatuur
Y. Aharoni, The land of the Bible, London 1979
G.S. Gansdale, Animals of Bible Lands, Toronto 1970
O. Keel, e.a., Orte und Landschaften der Bibel, Zürich, Köln I 1984 II 1982
J. Negenman, Een geografische gids bij de Bijbel, Boxtel 1981
Avi Yonah, De Bijbel in zijn wereld, Zwolle 1963
Michael Zohary, Plantenrijk van de Bijbel, Zwolle 1982
Bijbelse oudheidkunde: Wetten en gewoonten
Docent: drs.J. Winter
Bij de bestudering van het onderdeel Bijbelse wetten, zeden en gewoonten letten we, in het kader van het in
Deut. 4:6-8 genoemde, op Gods zorg voor Zijn volk.
Het zijn Wetten ten leven. Vanuit dat gezichtspunt wordt het onderwijs aan Israël als belangrijk ook voor het
heden gezien. Ter weerlegging van oude en nieuwe Schriftkritiek wordt o.m. tijdens het propedeutisch jaar een
vergelijkend onderzoek gedaan naar de overeenkomst tussen zeer oude wetgevingen als van Hammurabi, de
z.g. Nuzu-tabletten e.d., en de wetgeving van Israël.
Daarbij blijkt duidelijke overeenkomst van deze codex-voorschriften met de ordinanties van de HERE voor Israëls
maatschappelijk leven. Niettemin komt daarbij ook scherp naar voren dat de Wet van Mozes, behalve in de
formulering van vele bepalingen, vooral daarvan zeer onderscheiden is als verbondswet, als regel in het verbond
dat de HERE met Israël sloot. Dat blijkt duidelijk uit de vele malen herhaalde herinnering "Ik ben de HERE", en
het gebod van de liefde tot de naaste, dat deze gehele wetgeving kenmerkt en in de oude codices buiten Israël
nergens voorkomt.
19

In dit kader worden bij de bestudering van dit onderdeel van de Bijbelse oudheidkunde ook de cultus,
offeranden e.d. gezien – het bloed van het verbond is reddend voor Israël en voor de Nieuwtestamentische
gemeente. Niet de godsdienstigheid van de mens, maar het bloed van de verzoening, "in de plaats die de
HERE verkiezen zal" (Deut. 12), is centraal en tot behoud in de verhouding tot Hem en Zijn wetten.
Tentameneisen
M. van Damme/A. Keizer, Wetten ten leven, I en II, Goes 1960/2
W.H. Gispen, Archäologie van het godsdienstig leven, in: A.S. van der Woude, Bijbels Handboek I, pag. 267-
295, Kampen 1935
A. Keizer, Gods Woord levensboek voor deze tijd, Amsterdam 1973
A. Keizer, Het Bijbelse economische model, in: Bijbel en economie, Bijbel en Wetenschap, Doorn 1978
K. Roubos, Bijbelse instellingen, in: A.S. van der Woude, Bijbels Handboek I, pag. 471-520, Kampen 1981
R. de Vaux, Hoe het oude Israël leefde, I en II, Roermond 1973 (capita)
Aanbevolen literatuur
I. Benzinger, Hebräische Archäologie, Leipzig 1927
W.H. Gispen e.a., Bijbelse Encyclopedie, Kampen, 4e druk 1982
E.W. Heaton, Het dagelijks leven in de tijd van het Oude Testament, Baarn z.j.
A. Sizoo, Uit de wereld van het Nieuwe Testament, Kampen z.j.
F.H. Wight, Manners and Customs of Bible Lands, Chicago 1953
Studiebelasting
College: ½ punt
Tentamen: 1 punt
(Voor de vakken Bijbelse Aardrijkskunde en Wetten en gewoonten samen)
Dogmageschiedenis
Docent: dr. C.P. Kleingeld
De kerk der Reformatie had, midden in de strijd staande, geen opzettelijk onderzoek ingesteld naar oorsprong
en verleden van haar belijdenis - zij leefde in een tijd waarin men goed en bloed over had voor de Waarheid!
Calvijn zette in grote trekken zijn 'Institutie' naar de orde van het Apostolicum op. Toen echter de scholastiek de
orthodoxie 'bevroor', kwam de reactie, enerzijds vanuit het piëtisme, anderzijds vanuit het rationalisme op, met
20

als gevolg dat men op onderzoek ging en al spoedig bezwaren tegen de ware leer meende te kunnen inbrengen.
Het historisch verloop hiervan, zowel naar wat hierbij van Rooms-Katholieke kant te berde wordt gebracht, als
wat grote dogmahistorici als A. von Harnack, R. Seeberg , F. Loofs en A. Adam hierover naar voren brengen,
heeft op de colleges dogmageschiedenis de aandacht. Van belang is dat gezien wordt dat de kerk der
Reformatie de Waarheid (met een hoofdletter) beleed in haar Confessies en dat deze Waarheid niet ontwikkeld
wordt of kan worden door de Wetenschap.
De z.g. theologisch-confessionele uitspraken, die in de jaren veertig uit constructies opgebouwd werden in een
progressieve uitbouw van de belijdenis, leverden niets goeds op. Inzicht wordt gezocht in de geschiedenis van de
dogmata o.m. vanaf de Triniteitsleer en de Christologie.
Tentameneisen
- Collegedictaat Apostolisch gezag
- Collegedictaat Dogmageschiedenis
- Janse, Uit de geschiedenis der kerk, 1966, pag. 5-160
- J. van Genderen, Oriëntatie in de Dogmageschiedenis, 1996, pag. 7-207
- Veenhof, Prediking en Uitverkiezing, 1959, 187-201, noot 106
- Vonk, Voorzeide Leer IIIa, 35-95
Aanbevolen literatuur
- Adam, Lehrbuch der Dogmengeschichte, I en II, Gütersloh 1977-3
- C.Andresen, Handbuch der Dogmen- und Theologiegeschichte, I-III, 1980-1894
- K.Beyschlag, Grundrisz der Dogmengeschichte, I: Gott und Welt, 1982; II: Gott und Mensch, Teil 1:
Das christologische Dogma, 1993
- Denzinger/Schönmetzer, Enchiridion Symbolorum Definitionum, 1967 (ed. 34)
- O. Gigon, Die antike Kultur und das Christentum, 1966
- von Harnack, Dogmengeschichte, I & II, 1909
- H. Lietzmann, Symbole der Alten Kirche, 1931 (of latere uitg.)
- E.P. Meijering, Die Hellenisierung des Christentums im Urteil Adolf von Harnacks,1985
- R. Seeberg, Lehrbuch der Dogmengeschichte, I-IV, 1, 2, Graz 1953-4
- R.Staats, Das Glaubensbekenntnis von Nizäa-Konstantinopel - Historische und theologische
Grundlagen, 1996
- Frances M. Young, De oudste credo's van het christendom, hun ontstaan en functie, 1991
Studiebelasting
College en tentamen: 2 punten
21

Prolegomena Dogmatiek
Docent: dr. C.P. Kleingeld
Bij elk vak behoren de voorvragen aan de orde te komen. Wij kunnen dus ook spreken van de vakfilosofie van de
dogmatiek. Het gaat hierbij om de vooronderstellingen van de dogmatiek en de relatie tussen de dogmatiek en
het praktisch spreken van de Heilige Schrift. Wetenschappelijk spreken over Schrift en geloof is als theologie of
dogmatiek altijd tweede-orde spreken, die wel behulpzaam kan zijn om het gelovig denken van de gemeente te
dienen maar steeds moet buigen voor het levende Woord.
Leerdoelen
De student
- neemt kennis van de voorvragen van de dogmatiek.
- leert vooronderstellingen in de dogmatiek onderkennen.
- leert, met name vanuit de Reformatorische Wijsbegeerte, op deze vragen en vooronderstellingen te reageren.
- zal deze bagage actief gebruiken bij de toekomstige studie van de dogmatiek.
Leerlijnen
De student
- woont de hoor/werkcolleges bij die worden gegeven in het kader van de propedeuse en neemt actief deel aan
de discussies en gedachtevorming.
- doet zelfstudie ter voorbereiding van de colleges en het tentamen.
Eindtermen
De student
- heeft kennis van de voorvragen en vooronderstellingen van de dogmatiek.
- is in staat deze vooronderstellingen te hanteren bij de studie van de dogmatiek.
Toetsing
Nader vast te stellen
22

Studiebelasting:
3,6 ects (= studiepunten 2½= 100 uren)
Literatuur 77 uren
College-uren Voorbereiding colleges bij studiestof inbegrepen) 24 uren
Toetsing inbegrepen bij literatuur
Toelichting:
Literatuur: 76 uren incl. voorbereiding colleges (= ca 3-5*76= 220-380 pag)
De literatuur wordt gelezen ter voorbereiding van de colleges en daar besproken.
Literatuur:
(1) A. Janse “Dogmatiek als wetenschap en hare wijsgerige motieven” C.P.Boodt (red) De reformatie van het
calvinistisch denken ’s Gravenhage 1939 p. 120-157
B.Kamphuis “Systematische Theologie” A.L.Th. de Bruijne Gereformeerde theologie vandaag: Oriëntatie en
verantwoording Barneveld (De Vuurbaak) 2004, p.59-72
(2) A.Troost Vakfilosofie van de geloofswetenschap Budel 2004, cap 1 p. 11-32;cap 10: 10.3-10,9 p 259-267
L.J.v.d.Brom “Waarover spraken zij? Openbaring of werkelijkheid”
in E.Dekker et al. (red) Openbaring en werkelijkheid Zoetermeer 1994 p. 67-82
(3) W.J. Ouweneel Christian Doctrine Amsterdam 1993 p. 63-94
A.Troost Vakfilosofie van de geloofswetenschap Budel 2004
(4) cap 6, 7 p 159-191 10
(5) cap 11 p 281-298 6
(6) cap18 p 397-421 8
(7) J.v.Genderen & J.H.Velema Beknopte Gereformeerde Dogmatiek Kampen 1992 p 17-33 3
B. Wentsel Het Woord , de Zoon en de dienst (Dogmatiek deel 1) Kampen 1981 p. 19-68 10
(8) K.v.Bekkum Filosofische hermeneutiek en gereformeerde theologie
Geertsema: Achtergronden en uitweg uit de impasse van de Geref. Theologie
S.Meijers De hermeneutische vooronderstellingen van theologie en filosofie
J.W. Ouweneel Wijsgerige prolegomena
in: G.v.d.Brink e.a. Filosofie en Theologie Amsterdam (B&S) 1997 p. 69-131 10
23

Verplichte literatuur
A. Troost Vakfilosofie van de geloofswetenschap Budel 2004
G.v.d.Brink e.a. Filosofie en Theologie Amsterdam (B&S) 1997
Aanbevolen literatuur
W.J. Ouweneel Christian Doctrine Amsterdam 1993
Anthony C. Thiselton The Hermeneutics of Doctrine Grand Rapids(Mi)/Cambridge (UK), Eerdmans, 2007
B. Wentsel Het Woord , de Zoon en de dienst (Dogmatiek deel 1) Kampen 1981
B. Wentsel De Openbaring, het Verbond en de apriori’s (Dogmatiek deel II) Kampen 1982
K.J. Popma Levensbeschouwing I-VII Amsterdam (B&S) 1958-1965
Hebreeuws I
Docent: drs. J. Winter
Tentameneisen
Biblia Hebraïca Stuttgartensia, Stuttgart 1978
J.P. Lettinga, Hebreeuwse Grammatica, met hulpboek, Leiden 8,6
A.S. van der Woude, Bijbels Handboek I, Kampen 1981, blz. 156-160, 173-188
Aanbevolen literatuur
Köhler-Baumgartner, Lexicon in VT Libri, Leiden 1958 (1e druk) of 192 (2e druk)
Wolfgang Schneider, Grammatik des biblischen Hebräisch, Claudius Verlag, München 1985 (6e of ev. latere
druk)
Wolfgang Schneider, Übungsbuch für den Hebr. Unterricht
Joh. D.W. Watts, List of Words in the Hebrew Bible, Leiden 1973
J.W. Wesselius, Korte grammatica van het Bijbels Hebreeuws, Bussum 1998
Studiebelasting
10 punten
24

Kerkgeschiedenis: Nederlandse kerkgeschiedenis
Docent: dr. C.P. Kleingeld
Voor de inleiding op het vak Nederlandse kerkgeschiedenis zie elders in deze gids
Studiebelasting
2 punten
Colleges + voorbereiding: 32 uren
Collegeliteratuur: 48 uren
Nieuwtestamentisch Grieks
Docent: drs. J. van Veelen
Literatuur
- Blass, F., Debrunner, A., Grammatik des neutestamentlichen Griechisch, bearb. von F. Rehkopf,
Göttingen 1975 (14e of latere druk)
- Nestle, E, Aland, K., Novum Testamentum Graece, Stuttgart 1979 (26e of latere druk)
- Rienecker, F., Sprachlicher Schlüssel zum Griechischen Neuen Testament, Gieszen 1970 (13e
druk)
Studiebelasting
College 2½ punten
Zelfstudie 12½ punten
(Dit geldt voor de drie vakken op deze pagina)
Patristiek: Griekse patristiek
Docent: drs. J. van Veelen
Tentameneisen
Campenhausen, H. von, Griechische Kirchenväter, Stuttgart 1977 (5e druk)
Klijn, A.F.J., Apostolische Vaders, deel 1, 2 en 3
Patristiek: Latijnse patristiek
Docent: drs. J. van Veelen
25

Tentameneisen
Campenhausen, H. von, Lateinische Kirchenväter, Stuttgart 1978 (4 e druk)
Te lezen teksten voor de colleges Griekse en Latijnse patristiek worden op het eerste college opgegeven of
verstrekt.
Filosofie I
Docent: dr. C.P. Kleingeld
Wie predikant wil worden, zal theologische vakken gaan bestuderen. Het is nodig, zich hierbij af te vragen,
waarmee men bezig is. Ieder vak, ook in de studie voor predikant, kent zijn eigen vooronderstellingen en
algemeen gemeenschappelijke oriëntatieschema’s. De wijsbegeerte biedt hierop de noodzakelijke
wetenschappelijke bezinning, een bezinning die onmisbaar is om verantwoord het ambt van predikant te
vervullen.
Wijsbegeerte is echter geen neutraal denkgereedschap en heeft ook eigen vooronderstellingen waarvan de
student zich bewust moet worden. Om die, ook bij de eigen stellingname, aan te wijzen, wordt tijdens de
propedeuse een inleiding gegeven in de Reformatorische Wijsbegeerte. In het vervolg van de studie wordt dan
stilgestaan bij enkele onderwerpen die bij de voorbereiding van het predikantschap van bijzonder belang zijn.
Daarbij wordt gebruik gemaakt van het gereedschap dat de Reformatorische Wijsbegeerte ons biedt.
Leerdoelen
De student
- neemt kennis van de grondvragen uit de filosofie en van de antwoorden die de Reformatorische Wijsbegeerte
op deze vragen tracht te formuleren.
- neemt kennis van de wijze waarop men in de geschiedenis van de wijsbegeerte op deze vragen een antwoord
meende te kunnen geven en van de doorwerking daarvan in de hedendaagse theologie.
- leert vooronderstellingen in de wetenschap, inclusief de theologie te onderkennen.
- krijgt zich op de problemen van een wijsgerige antropologie.
Leerlijnen
De student
- woont de hoor/werkcolleges bij die worden gegeven in het kader van de propedeuse en neemt actief deel aan
de discussies en gedachtevorming.
- doet zelfstudie ter voorbereiding van de colleges en het tentamen.
26

Eindtermen
De student
- heeft een basale kennis van de grondvragen uit de filosofie.
- heeft enig inzicht in de geschiedenis van de filosofie en haar belangrijkste representanten en stromingen
- is in staat vooronderstellingen van zichzelf en anderen te onderkennen.
- heeft inzicht in de verhouding tussen filosofie en theologie
Toetsing
Schriftelijk tentamen, bestaande uit twee delen
a. sytematische wijsbegeerte
b. geschiedenis van de wijsbegeerte
Studiebelasting: 6 studiepunten = 240 uren (ca 8,6 ects)
Literatuur 192 uren
College-uren (Voorbereiding colleges bij studiestof inbegrepen) 48 uren
Tentamenvoorbereiding inbegrepen bij literatuur.
Toelichting:
Het programma van de propedeuse omvat:
Inleiding Reformatorische Wijsbegeerte
- Wijsgerige vooronderstellingen
- Grondmotieven, scheppingsordeningen, wetten en normen
- Kosmologie : aspecten, entiteiten, structuren
- Wijsgerige antropologie
- Sociale wijsbegeerte
- Kennisleer
27

Geschiedenis
Omdat zowel het hedendaagse sociale milieu als het theologische denken mede bepaald zijn door het wijsgerig
verleden, zullen enkele stromingen uit de geschiedenis en de actualiteit van de wijsbegeerte worden besproken.
Hierbij ligt de nadruk op stromingen waarvan de invloed zich doet gelden in het huidige theologische en
gemeentelijke denkklimaat.
Studiestof:
R.v.Woudenberg Gelovend Denken Amsterdam/Kampen (B&S/Kok) 1992 200p 40 uren
R.v.Woudenberg e.a. Kennis en Werkelijkheid Amsterdam 1996:
- Glas, G. Filosofische Antropologie p. 86-142 (bovendien uit A.Troost Antropocentrische totaliteitswetenschap
Best (Damon) 2005 p. 178-189) 21 uren
- R.v.Woudenberg Theorie van het kennen p. 21-85 11 uren
- Griffioen, S. & R.v.Woudenberg Theorie van sociale gemeenschappen p. 236-266 8 uren
- Klop, C.J. Politieke filosofie p 310-341 8 uren
- Zwart J. ‘Rechts- en staatsfilosofie’ 293-309 4 uren
G vd Brink Oriëntatie in de Filosofie (ex 1e en laatste hoofdstuk) 300p 100 uren
Verplichte literatuur
R.v.Woudenberg Gelovend Denken Amsterdam/Kampen (B&S/Kok) 1992
G.v.d. Brink Oriëntatie in de Filosofie Zoetermeer (Boekencentrum) 2000
R.v.Woudenberg (red) Kennis en werkelijkheid Amsterdam (B&S) 1996
Reader: Troost 178-189
Aanbevolen literatuur
Zie Filosofie II
28

Studievakken theologische studiegang
Inleiding Ambtelijke vakken
Docent: vacature
Ook bij de ambtelijke vakken zoeken wij de opleiding vorm en inhoud te geven overeenkomstig opzet en doel
van het Seminarie. De studie is gericht op bekwaammaking tot het 'ambt der verzoening' (2 Cor. 5),
tot het opbouwen van de gemeente door de dienst der verzoening. De Schrift zelf leert ons vele facetten van
deze arbeid, vandaar dat wij beginnen met de Schrift.
Bij de uitwerking van dit beginsel gebruiken wij als eerste hulpmiddel 'Inleiding in de ambtelijke vakken' van dr.
C. Trimp. Dit geschrift biedt overzicht over en introductie in het omvangrijke terrein van de diaconiologie, zoals
de ambtelijke vakken officieel genoemd worden.
De indeling van de verschillende onderdelen van de diaconiologie gaat terug op Kuypers 'Encyclopedie der
heilige godgeleerdheid' uit 1894. De begrenzing van de vakken is sindsdien gewijzigd, denk aan
gemeenteopbouw; maar in hoofdzaak is de indeling hetzelfde gebleven. Die indeling ziet er als volgt uit:
homiletiek, liturgiek, catechetiek, poimeniek, diaconiek en gemeente-opbouw.
De studiegang:
We beginnen met de ambtelijke vakken ná de propedeuse. In het derde en vierde semester wordt een inleiding
gegeven, die zich beperkt tot een algemene oriëntatie. Aan het eind van het vierde semester gevolgd door een
tentamen. Die algemene oriëntatie omvat een globale terreinverkenning met een terugblik in de geschiedenis.
In het vijfde tot en met het achtste semester komen de verschillende vakken beurtelings aan de orde, zij het niet
in een vaste volgorde.
Na het zesde semester is het mogelijk het tentamen Ambtelijke vakken I te doen, omvattende liturgiek en
catechetiek en na het achtste semester het tentamen Ambtelijke vakken II, omvattende diaconiek, gemeente-
opbouw, poimeniek en homiletiek.
Ten slotte: op college kunnen de verschillende ambtelijke vakken niet voldoende aan de orde komen. Naast
oriënterende besprekingen en aangeven van lectuur ligt veel nadruk op zelfstudie.
Het pakket ambtelijke vakken heeft de neiging zich steeds verder uit te breiden. Bv. in de richting van het vak
gemeenteopbouw en verder in de richting van hulpvakken voor praktische vorming.
De studie van de ambtelijke vakken moet gericht blijven op de verkondiging van Gods Woord, op de kansel, op
catechisatie en in de huizen "om de heiligen toe te rusten tot dienstbetoon, tot opbouw van het lichaam van
Christus" (Ef. 4:12).
29

Tentameneisen
- J. van Bruggen, Ambten in de apostolische kerk, Kampen
- J. Douma e.a., Oriëntatie in de theologie, Barneveld 1987 (2e druk)
- C. Trimp, Inleiding in de ambtelijke vakken, Kampen 1989 (2e druk)
- J. Waterink, Plaats en methode van de ambtelijke vakken, Zutphen 1923.
Aanbevolen literatuur
- H. Jonker, Theologische Praxis. Problemen, peilingen en perspectieven bij kenterend getij,
Nijkerk 1983
- Kuyper, Encyclopaedie der heilige Godgeleerdheid, deel III, vierde afdeling, Kampen 1909
- K. Runia e.a., De dienst van de Kerk, in: 'De Kerk', De Groot Goudriaan Kampen 1990
- Trimp, Ministerium. Een introductie in de reformatorische leer van het ambt, Groningen 1982
Studiebelasting
1 punt
Ambtelijke vakken I
Catechetiek
Tentameneisen
- R. Bijlsma, Kleine Catechetiek, Nijkerk 1962
- T. Brienen e.a., Wegwijzer in het veld van de catechese,Amsterdam 1985
- Janse, De belijdenis der Kerk naar de Schriften. Handboek voor de catechisatie, Enschede 1950
- W. Verboom, De catechese van de Reformatie en de Nadere Reformatie, Amsterdam 1986 (diss.)
- W. Verboom e.a., Catechese in de praktijk, 1997
- W. Verboom, Leren kennen, Kampen 1989
Aanbevolen literatuur
- C. van Atten e.a., Rondom de Bijbel. Een complete methode in 12 deeltjes, Amsterdam 1985 e.v.j.
- M.B. van 't Veer, Catechese en catechetische stof bij Calvijn
- W. Verboom, De kerk als leergemeenschap, in: W. van ’t Spijker e.a., De kerk, Goudriaan 1990
- C. Vonk, De Voorzeide Leer II, Schiedam 1950
30

Liturgiek
Docent: drs R.C. Vervoorn
‘Dominee, kunt u bij ons komen preken?’ Deze vraag illustreert hoe de liturgie in de Gereformeerde
gezindte vaak ondergewaardeerd wordt. Volkomen onterecht, als we kijken naar de aandacht die
liturgie bij, bijvoorbeeld Calvijn krijgt. Ook uit onderzoek bij gemeenteleden blijkt de hele liturgie veel
meer bij te dragen aan de ontmoeting die kerkgangers met elkaar maar bovenal met God mogen
hebben dan dat het alleen draait om de preek. De Gereformeerde eredienst kent een lange traditie en
is ook duidelijk in beweging, vaak gepaard gaande met emotionele tegenstellingen.
De colleges willen de student bewust maken van dit proces en het eigene van de Gereformeerde
eredienst, vergeleken met de oecumenische en evangelisch invulling van de eredienst. Door een
bewust en zorgvuldig omgaan met de opbouw en inhoud van de eredienst draag men bij aan een
dienst tot eer van God en de opbouw van zijn gemeente.
Tentamen eisen:
– op het college uitgereikte syllabus
– J. Smelik, Gods lof op de lippen: Aspecten van liturgie en kerkmuziek, Zoetermeer: Boekencentrum
2005, ISBN 9789023919070
– P. Oskamp en N.A. Schuman (red,) De weg van de liturgie: Tradities, achtergronden, praktijk
Zoetermeer: Meinema 1998, ISBN 9021136791
– een boek naar keuze in overleg tussen docent/student
Aanbevolen literatuur:
– T. Brienen, Wegwijzer in het veld van de liturgie, Amsterdam 1994
– F. van Deursen, ‘Een vergelijking van de psalmen met de evangelische gezangen’, in: De Voorzeide
Leer lk, Psalmen II, Barendrecht 1975
– W. van ‘t Spijker e.a., Bij brood en beker, Goudriaan 1980
– W. van ‘t Spijker e.a., Rondom de doopvont, Goudriaan 1983
Studiebelasting
2 punten
31

Ambtelijke vakken II
Docent: Vacature
Diaconiek
Tentameneisen
- J. van Bruggen, Ambten in de apostolische kerk, hfdst. II, V, VI en VIII, Kampen 1984
- G. Harinck e.a., Diakonie in verleden en heden, Barneveld 1992
- Noordegraaf, Oriëntatie in het diaconaat, Zoetermeer 1991
- Veenhof, Christelijke diaconie en ABW, Amsterdam 1966
Aanbevolen literatuur
- C. Kooij, Zaaien op dankdag, Barneveld 1988
- D. Koole e.a., Zichtbare liefde van Christus, Kampen 1991
- C. Trimp, Het diaconaat van de kerk, in: W. van ‘t Spijker e.a., De kerk, De Groot Goudriaan Kampen,
1990
Homiletiek
De homiletiek neemt een bijzondere plaats in, zowel om het grote belang van dit vak als om de wijze waarop
het gegeven wordt. Bedoeld zijn de preekcolleges. Eens per vier weken wordt een preekcollege gegeven, waarop
een van de studenten een preekvoorstel houdt dat daarna uitvoerig wordt besproken.
Naar de regel zijn daarbij aanwezig de rector, de docent OT of NT al naar gelang het Schriftgedeelte dat
behandeld wordt, de docent ambtelijke vakken en alle studenten, vanaf het derde semester.
Ook de Raad van Toezicht en Advies laat zich op de preekcolleges regelmatig vertegenwoordigen. Iedere
student is verplicht drie preekvoorstellen te leveren, nl. één OT, één NT en één HC. In de praktijk zijn het er altijd
meer, vanwege het kleine aantal studenten.
Bijkomend bij homiletiek is logopedie. Om het andere studiejaar wordt een serie spraaklessen gegeven door een
daartoe bevoegd logopediste. In voorbereiding zijn lessen 'presentatie' die afgewisseld kunnen worden met de
spraaklessen.
De studenten dienen tot aan hun kandidaatsexamen de preekcolleges te blijven volgen, zowel om het belang
van het vak als om het contact met hun medestudenten. Ook worden van hen tot aan het kandidaatsexamen
preekvoorstellen en kritieken verwacht. Het kandidaatsexamen ambtelijke vakken beperkt zich in hoofdzaak tot
de homiletiek.
Tentameneisen
- S. Greidanus, Sola Scriptura, Problems and Principles in Preaching Historical Texts, Kampen
32

- S. Greidanus, The Modern Preacher and The Ancient Text, Grand Rapids
- S. Greidanus, Preaching The Christ from The Old Testament, Grand Rapids
- W. Klippert, Van tekst tot preek, Heerenveen 1997,
- C. Trimp, Heilsgeschiedenis en Prediking (hervatting van een onvoltooid gesprek), Kampen 1986
- C. Veenhof, Calvijn en de prediking, in: 'Zicht op Calvijn', Amsterdam 1965
- C. Veenhof, Prediking en uitverkiezing, noot 133, Kampen 1959
- G. Visee, De Catechismuspreek, in: 'Onderwezen in het Koninkrijk der hemelen', Kampen 1979
Aanbevolen literatuur
- S. Greidanus, Sola Scriptura. Problems and Principles in Preaching Historical Texts, Kampen
1970
- B. Holwerda, De heilshistorie in de prediking, in: 'Begonnen hebbende van Mozes', Terneuzen 1953
- H. Jonker, En toch preken, Nijkerk 1973
- K. Runia, Het hoge Woord in de lage landen, Kampen 1985
- C. Trimp, Klank en weerklank. Door prediking tot geloofservaring, Barneveld 1989
- W.H. van der Vegt, De prediking bij Calvijn, in: Het gepredikte Woord I, 3e druk 1978
Poimeniek
Docent: drs. J.M. de Groot
Tentameneisen
- Martin Bucer, Over de ware zielzorg, Goudriaan Kampen 1991
- A.N. Hendriks, Als huisverzorger Gods, Groningen 1972
- H.C. van der Meulen, Liefdevol oog en open oor, Zoetermeer 1999.
- C. Trimp, Het pastoraat van de Kerk, in: W. van ‘t Spijker e.a., De Kerk, De Groot Goudriaan Kampen
1990
- C. Trimp, Zorgen voor de gemeente, Kampen 1982
- J.P. Versteeg, Nieuwtestamentisch profiel van de ouderling, in: 'Uit liefde tot Christus en Zijn
gemeente', Kampen 1982
33

Aanbevolen literatuur
- Jay E. Adams, Bijbels pastoraat, Den Haag 1982
- D. Koole e.a., Uit liefde tot Christus en zijn gemeente, Kampen 1982
- C. van der Leest, Dienstvaardig I. De opdracht van ouderlingen en diakenen, Barneveld 1987
- C. van der Leest, Dienstvaardig II. De werkwijze van ouderlingen en diakenen, Barneveld 1989
Studiebelasting
7 punten
Apologetiek
Docent: J.Plantinga
In verband met de dialoogsfeer ten aanzien van andere godsdiensten kan apologetiek tegenwoordig (weer) een
belangrijk vak genoemd worden. Het probleem is immers, dat in de huidige dialoog velen vanuit het moderne
Schriftkritische denken en het relativisme de Christus prediken maar daarbij de Waarheidsvraag laten liggen.
Zij verkondigen Hem niet, in Zijn hoogheid, Zijn Zoonschap, Zijn verzoenend lijden, maar gaan uit van de
premisse dat alle godsdiensten gelijk zijn en tegelijk ook uniek zijn en gelijkwaardig, waardevol - als zijnde
allemaal verschillende wegen tot God. Dit geldt zowel de Islam als het Boeddhisme, Shintoïsme, het
TalmoedischeJodendom en meerdere richtingen in de moderne maatschappij.
De doorslaggevende factor is voor velen een modern subjectivisme van het geloof van de mens - zodat er geen
plaats is voor het 'de Here zegt', of 'de Schrift zegt', of 'dat is de Waarheid'.
Hiertegenover wordt in de colleges apologetiek stelling genomen en positie gekozen in wat de Waarheid, nl. de
Waarheid van God Zelf is, in wat Hij die de Weg, de Waarheid en het Leven is, gezegd en gedaanen bekend
gemaakt heeft. De Waarheid is niet subjectief, maar staat boven het menselijk denken. In een tijd waarin alle
Schriftuurlijke onderscheiding lijkt weg te vallen en de Waarheid van de Schrift gelijk geschakeld wordt met
allerlei valse religie, is een Schriftuurlijk apologetisch standpunt van hoog belang.
Apologetiek moge daarom zijn: het heiligen van de Christus in onze harten als Here, altijd bereid tot
verantwoording aan al wie ons rekenschap vraagt van de hoop die in ons is, met zachtmoedigheid en vreze en
met een goed geweten (1 Petr. 3:15).
Tentameneisen
- Collegedictaten
- C. Chapman, Kruis en halve maan – de uitdaging van de Islam. Amsterdam,1996.
- Janse, Wij en andersdenkenden, in: Wij weten de waarheid, Heino 1981
- McGrath, Bruggen bouwen. Over het effectief doorgeven van het christelijk geloof, Kampen
1995
- J. Verkuyl, Zijn alle godsdiensten gelijk?, Kampen 1984-5
34

- Wessels, De Koran verstaan. Kampen, 1985
Aanbevolen literatuur
- L.A.R. Bakker en H.P.M. Goddijn, Joden en Christenen. Een moeizaam gesprek door de eeuwen
heen, Ambo Baarn 1985
- W. en C. Boff, Wat is theologie van de bevrijding, Apeldoorn 1986
- M.C. Doeser e.a., De dialoog kritisch bezien, Baarn 1983
- Chr. Fahner e.a., Gezien of bekeken, Kader 2. Christelijk perspectief op mens en samenleving,
Kampen 1983
- G. Gutiérrez, Theologie van de bevrijding, Baarn 1974
- Emanuel Kellerhals, Der Islam, Gütersloh 1981-3
- Adel Th. Khoury, Einführung in die Grundlagen des Islams, Graz 1981-2
- G. Lanczkowski, Einführung in die Religionsgeschichte, Darmstadt 1983
- C.S. Lewis, Met reden geloven
- C.S. Lewis, Over denken en geloof, Den Haag 1983
- Willem M. Miller, Het antwoord van een Christen aan de Islam, Amsterdam 1975
- Pnina Navé Levinson, Einführung in die rabbinische Theologie, Darmstadt 1982
- Peter von der Ostensacken, Grundzüge einer Theologie im christlich-jüdischen Gespräch,
München 1982
- W.J. Ouweneel, Het domein van de slang, Amsterdam 1988 (4 e druk)
- S. Schoon, Geworteld in Israël. Gedachten over de verhouding tussen de Kerk en het Joodse
Volk, Kampen 1983
- Clemens Thoma, Die Theologischen Beziehungen zwischen Christentum und Judentum,
Darmstadt 1982
- J. Verkuyl, Voorbereiding voor de dialoog over het Evangelie en de ideologie van het
Marxistisch Leninisme, Kampen z.j. (1977-2)
- H.M. Vroom, Geen andere goden, Kampen 1993
- Hans Waldenfels, Faszination des Buddhismus. Zum christlichbuddhistischen Dialog, Grünewald,
Mainz 1982
- Wessels, De moslimse naaste. Op weg naar een theologie van de Islam, Kampen 1978
Studiebelasting
35

College en tentamen: 2 punten
Dogmatiek
Docent: J.Plantinga
Studie van de dogma’s is een vreugdevolle en waardevolle bezigheid, in een eerbiedige en leergierige houding
tot God en bij een opengeslagen Bijbel.
Als het ware aan de voeten van onze Leidsman en Voleinder van het geloof Jezus Christus leren we de levende
taal van de Schriften spreken over Zijn en onze hemelse Vader. “De Heere HEERE heeft mij als een leerling
leren spreken om met het Woord den moede tekunnen ondersteunen, Hij wekt elken morgen, Hij wekt
mij het oor, opdat ik hore zoals leerlingen doen” (Jesaja 50:4).
Wij zullen geen meesters bóven de Schriften moeten willen zijn, maar leerlingen vàn de Schriften. De
Schriftkritiek heerst helaas in menig theologisch bedrijf, met alle schadelijke gevolgen van dien voor
deaankomende predikant en de gemeenten die hij zal dienen.
Wat zijn er door de groten onder de theologen veel theologie-studenten op het verkeerde been gezet en toen
deze afgestudeerde theologen eenmaal aan de slag gingen in de kerken veel ouderen, jongeren en kinderenvan
het licht van het Evangelie beroofd! Wat een armoede, wanneer knappe dominees met Pasen onder
Schriftkritisch juk de broeders en zusters niet meer de opgestane en verheerlijkte Christus prediken, maar de
methodische twijfel van de wetenschap op de kansel voortzetten. Tot de Thora en de Getuigenis, zegt de
Profeet. Terug naar de Schrift en weer eerbiedig luisteren en buigen voor wat de levende God daar van Zichzelf
en van Zijn Zoon Jezus Christus zegt.
In voorbereiding op het werk van de dienaar van het Woord (Verbi Divini minister), houden we ons ook enige
jaren bezig met de vragen en antwoorden van de dogmatiek. Aangezien het werk van de predikant strikt
genomen niet wetenschappelijk verantwoord hoeft tezijn, hoeft ook de opleiding daartoe dat niet. In het kader
van onze school bedrijven we dan ook geen wetenschappelijke dogmatiek. Dat wil niet zeggen, dat we de
wetenschap verachten, maar wij nemen er om een andere reden kennis van en werken op dit terrein van de
noodzakelijke vakken op een andere manier dan de man van de wetenschap dat doet op de universiteit. Ons
streven is, dat we voldoende op de hoogte komen van de vragen die de dogmatiek opwerpt, maar bepaald niet
om mee te kunnen spelen in het spel van de komende en gaande theologieën.
Het is nog geen verleden tijd, dat men een predikant hield voor theoloog en andersom. Jammer genoeg zeggen
gemeenteleden nog wel eens: “Dominee, u zult het wel weten, want u hebt gestudeerd”. Een dominee leert wel
ordelijk nadenken over de Magnalia Dei, deels door middel van de dogmatiek, maar dat betekent pertinent
niet, dat dogmatische kennis beter is dan de kennis van de gemeenteleden. Het is niet eens meer
gedifferentieerde kennis. Wat de dogmatiek weet is gewoon andersoortig weten, namelijk rationeel, anders dan
het geloofsmatig weten van de broeders en zusters, jong en oud.
De gelovige kent de HEERE, de dogmaticus weet dat de gelovige de HEERE kent. De gelovige weet met
zekerheid, dat Christus is gestorven voor de zonden van Zijn volk, de dogmatiek weet van dit geloofsgetuigenis
en van de basis hiervan in de Heilige Schrift. De theoloog kan wetenschappelijk twijfelen aan de
wederopstanding vande doden, al vergist hij zich dan hopeloos, maar een gemeentelid zegt met zijn hand op de
Bijbel: ‘ik weet de waarheid: wie in de Zoon gelooft, zal leven, ook al is hij gestorven’! Theologie is beslist niet de
kunst van het geloven, maar geloofswetenschap.
36

Het geloof kan bestudeerd worden, God, de HEERE, niet! De Schepper is immers niet onderworpen aan de wet
waaronder Hij Zijn schepping heeft gesteld.
Ook in het kader van dit vak houden we steeds ons doel voor ogen: het al beter leren kennen van de Schriften,
maar dan nu met deze bijkomende bedoeling, dat we over de heerlijke Scheppings- en Woordopenbaring van
God in Christus zo leren denken en spreken, dat we straks de gemeenten daarvan kunnen vertellen op
eenordelijke manier.
Er is een soortverschil tussen de Heilige Schrift, de belijdenis van de Kerk en de dogmatiek.
In de Schrift zoekt men tevergeefs naar theologieën! De belijdenis vertoont hier en daar meer of minder sporen
van theologisch en daar weer onder meeklinkend filosofisch jargon. Daarop dienen we bedacht te zijn, al
behoeft men niet te streven naar een perfecte belijdenis.
C. Veenhof schreef in de indrukwekkende noot 106 in Prediking en Uitverkiezing, 1959, pag. 200: “In een
belijdenis hebben we namelijk te doen met een getuigenis des geloofs van de kerk des Heeren. In dat getuigenis
geeft die kerk weer wat zij van de in de Schrift tot ons komende openbaring Gods heeft verstaan. Men lette
scherp op dat woord: de kerk geeft in haar confessie weer wat zij van Gods Woord heeft verstaan. Met andere
woorden: in de confessie wordt vooral gegrepen naar het voor het “verstaan”, d.i. dus voor het
“verstand”toegankelijk aspect van het Woord des Heeren. Een belijdenis heeft dus altijd een rationeel – dat is
niet: rationalistisch! – karakter. Ten opzichte van het Woord Gods zelfs eenzijdig rationeel. Want nog eens: het
is onmogelijk het léven, de krácht, van het Woord Gods in een belijdenis over te dragen”.
Wanneer dan de dogmaticus bezig is, dient hij nog veel meer te erkennen, dat zijn uitspraken over het
belijdenisdogma van de kerk, van een heel andere aard zijn dan de levende taal van de Heilige Schrift. Het
dogmatisch handboek is ’s mensen woord. De Bijbel isGods Woord! Het gaat niet aan een doorgaande reeks te
maken van de ‘theologie’ van Mozes, Johannes, Petrus, Paulus, Augustinus, Calvijn, Barth, enz.
In ons ‘dogmatisch werk’ zullen we het spreken van God in-de-tijd, met de bedelingen-in-de-tijd, met nadere
Schriftuurlijke onderscheidingen moeten behandelen. In zichzelf mist de dogmatiek de gerichtheid op de actuele
situatie.
Wij bestuderen alle in het dogmatisch handboek voorgedragen loci, maar blijven ons terdege bewust van de
roeping om vooral de Schriften zèlf en niet alle mogelijke theologische hoofd- en zijwegen te moeten leren
kennen en doorgronden. Wie de Schriften kent, staat in de strijd om de waarheid in de arena van de
theologische discussie aantoonbaar sterker dan wie wel veel weet van theologie en weinig Bijbelkennis heeft.
Tijdens de drie jaren, waarin het ‘vak dogmatiek’ gegeven wordt, komen onder meer ter sprake de Scheppings-
en Woordopenbaring in Christus, het gezag van de Heilige Schrift, de verzoening, roeping en wedergeboorte, de
Heilige Geest, de heiligmaking, de opstanding en het eeuwige leven.
Als vermeld bij de introductie van het vak Prolegomena Dogmatiek, zal in het kader van de dogmatiek gestreefd
worden naar werkelijk Reformatorische theologie en Schriftuurlijk verantwoorde vernieuwing. Daarbij houden
wij voortdurend de gemeente van Jezus Christus in het oog en de verkondiging van de grote daden van God in
verleden, heden en toekomst.
Tentameneisen
37

Dogmatiek 1 (1e Theologische jaar)
- J. van Genderen en W.H. Velema, Beknopte Gereformeerde Dogmatiek, 1992, 34-67, hfdst. II, De
Openbaring
- B. Wentsel, Dogmatiek, 2, 46-104, over de openbaring
- A.Troost, De relatie tussen Scheppingsopenbaring en Woordopenbaring, in: Philosophia
Reformata, 43e jrg. 1978, 101-129
- Van Genderen, GD, 68-119, hfdst. III, De Heilige Schrift
- K. Runia, Wegen en doolwegen, 1998, 25-52 over H.M. Kuitert
- Collegedictaat Schriftgezag
- Van Genderen/Velema, GD, 120-186, hfdst. IV, Over God
- A.Janse, Van de rechtvaardigen, 221-249
- Collegedictaat „Dat God eeuwig is‟
- Collegedictaat „God is alomtegenwoordig‟
- Van Genderen/Velema, GD, 187-233, hfdst. V, De Raad van God
- Collegedictaat Uitverkiezing
- Collegedictaat „Grondlegging van de wereld‟
- Van Genderen/Velema, GD, 234-264, hfdst. VI, God, de Schepper van hemel en aarde
- Idem, 265-291, hfdst. VII, Gods voorzienigheid
- Van Genderen/Velema, 292-321, hfdst. VIII, De mens, het beeld van God
- Collegedictaat „Ben-Adam‟
- Van Genderen/Velema, 354-401, hfdst. IX, Over de zonde
- B. Wentsel, Dogmatiek, 3a, 661-714
- Collegedictaat „Zonde en genade‟
- Van Genderen/Velema, 402-492, hfdst. X, Christus, de Middelaar
- Collegedictaat „De menselijke „natuur‟ van Christus‟
- A.Janse, Van de Rechtvaardigen, 251-287
- Thorastudie, met name het boek Leviticus
- Collegedictaat „Gods verzoeningswerk‟
- K.Runia, Wegen en doolwegen, hfdst. II, IV, VII over Wiersinga, Den Heyer en Berkhof
38

- C.Vonk, Voorzeide Leer, Ib, 18-49
- Collegedictaat „Yom Kippur‟
- Van Genderen/Velema, 493-521, hfdst. XI, Het genadeverbond Dogmatiek 3 (2e Thelogische jaar)
- Van Genderen/Velema, 522-614, De leer van het heil
- Collegedictaat „Roeping en wedergeboorte‟
- Collegedictaat „Het belovende spreken van God‟
- A.Janse, Van de Rechtvaardigen, 1-220
Dogmatiek 4 (3e Theologische jaar
- Van Genderen/Velema, 615-680, hfdst. XIII, De Kerk
- A.Janse, Leven in het Verbond, geheel
- Collegedictaat „De éne Kerk… in Christus‟
- Van Genderen/Velema, 681-737, hfdst. XIV, De middelen der genade
- Collegedictaat „Doop en besnijdenis, doop en belijdenis‟
- C.Veenhof, Prediking en Uitverkiezing, gedeelten, 1959, 215-234, noot 133
- Van Genderen/Velema, 738-797, hfdst. XV, De eschatologie
- College dictaat „Wederopstanding‟
- Collegedictaat „Openbaring 20‟
- K.Runia, Wegen en doolwegen, 1999, 119-140, hfdst. VI, over Van Gennip
- B.Wentsel, Dogmatiek, 4c, 367-522
- A.Janse, Van de Rechtvaardigen, 288-335
Aanbevolen literatuur
- H. Bavinck, Gereformeerde Dogmatiek I-IV, Kampen 1928-4, 1976-6
- H. Berkhof, Christelijk geloof, Nijkerk 1973 v.v.
- L. Berkhof, Systematic Theology, 1981
- G.C. Berkouwer, Dogmatische studiën, Kampen
- G.C. Berkouwer, De triomf der genade in de theologie van Karl Barth, Kampen 1954
- J. Calvijn, Institutie (vert. Sizoo)
- K. Dijk, Korte Dogmatiek, z.j.
39

- G. Ebeling, Dogmatik des christlichen Glaubens, I-III, 1979
- J. Francke, De jongste theologie, Groningen 1975
- J.A. Heyns, Dogmatiek, Pretoria 1981 (2e druk)
- H. Heppe, Die Dogmatik des evangelisch-reformierten Kirche, 1935
- A.G. Honig, Handboek der Gereformeerde Dogmatiek, Kampen 1938
- Janse, Over Karl Barth, Kampen 1987
- Janse, Karl Barth en de Waarheid, 1926 (niet in de handel)
- A.Janse, De Nominalistische inslag in de "kirchliche Dogmatik" van Karl Barth, in: Vox
Theologica, 6e Jrg, nr. 4, april 1935
- J. Kamphuis, Aantekeningen bij Heyns' dogmatiek, Kampen 1982
- A.G. Knevel (red), Visie op Karl Barth, Kampen 1987
- W. Kreck, Grundfragen der Dogmatik, 1977
- H.M. Kuitert, Het algemeen betwijfeld christelijk geloof, Baarn 1992
- Mysterium Salutis, Dogmatiek in heilshistorisch perspectief, I-VIII, red. J. Feiner/M. Löhrer, J.F.
Lescrauwaet (red. Ned. ed.), 1965-1968
- McGrath, Christelijke Theologie, een introductie, 1997
- L. Ott, Grundriss der Katholischen Dogmatik, 1981
- W. Ouweneel, De Bijbel in de beklaagdenbank, Hilversum 1981
- K. Runia, Het geheim van Jezus Christus, Kampen 1992
- K. Schilder, Heidelbergsche Catechismus I-IV, Goes 1947-1951
- O. Weber, Karl Barths Kirchliche Dogmatik. Ein einführender Bericht, 1981
- Wentsel, Het Woord, de Zoon en de Dienst, Dogmatiek I, Kampen 1981
- Wentsel, De Openbaring, het Verbond en de Apriori's, Dogmatiek II, Kampen 1982
- Wentsel, God en mens verzoend, Dogmatiek 3a, Kampen 1987
- Wentsel, God en mens verzoend, Dogmatiek 3b, Kampen 1991
- Wentsel, De Heilige Geest, de kerk en de laatste dingen. De Persoon en het werk van de
Heilige Geest, Dogmatiek 4a, 1995
- Wentsel, De Heilige Geest, de kerk en de laatste dingen. De Kerk de Maaltijd des Heren, het
gemenebest en de eschata, 1997
40

Studiebelasting
Dogmatiek 1: 5 punten
Dogmatiek 2: 3 punten
Dogmatiek 3: 3 punten
Dogmatiek 4: 5 punten
Ethiek
Docent: drs. J.M. de Groot
In drie jaar tijd houden we ons bezig met de christelijke ethiek. We pleiten voor het recht van christelijke ethiek
in onze samenleving. Dat betekent dat de Bijbel centraal staat. In de christelijke ethiek gaat het over het
handelen van de mens. Dat handelen wordt bepaald door de geboden van de HERE. De mens heeft in zijn
handelen te maken met de HERE en zijn naaste.
Eén jaar gaat het over de inleidingsvragen. O.a. de volgende onderwerpen komen dan aan bod: wat is ethiek?;
wat is christelijke ethiek?; het beroep op de Bijbel in de ethiek; het geweten; adiafora; botsing van plichten, en
het compromis.
Dan resten er nog twee jaar waarin verschillende onderwerpen uit de ethiek aan de orde komen. Hierbij is
steeds Gods Woord het uitgangspunt. Zo mag duidelijk worden wat de HERE wil. We laten de gevaren zien van
bepaalde moderne exegese, die invloed hebben op de christelijke ethiek. In de colleges wordt ook gesproken
over de vraag hoe christelijke ethiek kan functioneren in een democratische samenleving.
Actuele onderwerpen komen in deze twee jaar aan bod. In deze colleges wordt de studenten ook gevraagd om
zich thuis voor te bereiden, zodat ze ook zelf leren hoe ze Gods Woord kunnen gebruiken bij ethische
vraagstellingen.
tentameneisen
- College-dictaten
- Douma, J., Grondslagen, Kampen 1999
- H. Jochemsen en G. Glas, verantwoord medisch handelen, Amsterdam 1997 Blz. 13-36 en
174-221
- G.C. de Kruijf, Christelijke ethiek, een inleiding met sleutelteksten, Zoetermeer 1999
- Velema, W.H., Hoe christelijk is christelijke ethiek? (min excurs),
- Apeldoornse studies no. 19, Kampen 1983
- Velema, W.H., Oriëntatie in de christelijke ethiek, Den Haag 1990 hoofdstuk 2
- Velema, W.H., Wet en evangelie, Kampen 1987 (Hoofdstukken 1-4)
Een van de volgende boeken naar keuze:
41

- J. Douma, Christelijke levensstijl, Kampen 1992
- J. Douma, Vrede in de maatschappij, Kampen 1986-2
- J. Douma, Milieu en manipulatie, Kampen 1989
Literatuurbehandeling op college
- Kruijf, de G., Ethiek onderweg, Zoetermeer 2008
- Kruijf, de G., Waakzaam nuchter, over christelijke ethiek in een democratie, Baarn 1994
- Lalleman-de Winkel, H., Van levensbelang, de relevantie van de Oud Testamentische ethiek,
Zoetermeer 1999
- Loonstra, B., Zo goed en zo kwaad, naar een ethiek van een christelijke gemeente,
Zoetermeer 2000
Aanbevolen literatuur
- Bakker, R., Graaf, J. de, Wijsgerige Ethiek van de 20e eeuw. Hoofdlijnen in het huidige
denken over mens en moraal, Utrecht 1979
- Brunner, E., Das Gebot und die Ordnungen, Tübingen 1933
- Douma, J., Ethische bezinning, deel 1-15, Kampen
- Graaf, J. de, Elementair begrip van de ethiek, Utrecht 1980-4
- Heyns, J.A., Teologiese Etiek, Pretoria 1982-1989
- Schrage, W., Ethik des Neuen Testaments, Göttingen 1982-4
- Soe, N.H., Christliche Ethik, Mtinchen 1965-2
- Trillhaas, W., Ethik, Berlin 1970-3
Evangelistiek
Docent: drs. P.A. Strating
Waar evangelistiek in het verleden werd ondergebracht bij de ambtelijke vakken is het nu gekoppeld aan de
zendingswetenschappen. Daar is veel voor te zeggen omdat evangelisatie en zending in elkaars verlengde
liggen. Het draait bij beide om de roeping van de Kerk om het evangelie door te geven.
42

Er komt de laatste jaren in ons land weer meer bezinning binnen de kerken op zending en evangelisatie. Dat
heeft te maken met de positie van de gemeente in onze samenleving. Vroeger was ons land een Christelijke
natie, velen waren gedoopt en men kende doorgaans de hoofdlijnen van het evangelie. Nu groeit er een
generatie op van wie velen niet meer bekend zijn met de beginselen van het evangelie.
Het onderscheid tussen evangelisatie en zending vervaagt omdat ons land zelf weer zendingsterrein is
geworden. De reactie van de kerken varieert van ontkenning, berusting tot en zich volledig aanpassen aan de
moderne, westerse cultuur. Men spreekt van een post-christelijk of een na-kerkelijk tijdperk.
Maar de levende Heer, Jezus Christus, roept Zijn gemeente altijd en overal op om in woord en daad het
evangelie te verspreiden. Woordverkondiging, evangelisatie, en diaconaat, daadwerkelijk dienstbetoon, dienen
daarbij hand in hand te gaan. De grote opdracht om getuige te zijn is relevanter dan ooit.
Waar de Kerk die opdracht vergeet of veronachtzaamt, daar verliest het zout zijn kracht en wordt het wezen
van de gemeente aangetast. Kerkverlating en geloofsafval mogen ons niet ontmoedigen maar dwingen ons om
te zoeken naar nieuwe wegen voor evangelisatie en gemeentestichting. Dit vak wil daartoe mensen motiveren
en toerusten in het geloof dat Christus Zelf ons roept en leidt.
Tentameneisen
- J.P. Balkenende, R. Kuiper & Leen La Rivière, De kunst van het leven – De cultuuruitdaging van de
21e eeuw”, Zoetermeer,1999.
- W. Dekker, Langs de rand. Theologische reflecties bij de kloof tussen geloof en leven,
Zoetermeer, 2000.
- J. Douma, Evangelistiek, Kampen 1982.
- C.J. Haak, Kerk in de 12e eeuw, Weer kerk zijn voor de wereld, Kampen 1996.
- C. Trimp, Communicatie en ambtelijke dienst, Groningen 1976
- J. Verkuyl, Inleiding in de Evangelistiek, Kampen 1978.
Aanbevolen literatuur
- Nelly Boot en Marja Brak, Als een stad op een berg – Evangelisatie vanuit de gemeente,
Amsterdam 1997
- Stefan Paas, Jezus als Heer in een plat land. Op zoek naar een Nederlands evangelie,
Zoetermeer 2002
- S.J. Wierda, Visie op de gemeente, Apeldoorn 2001.
Studiebelasting
College en tentamen: 1½ punt.
43

Filosofie II
Docent: C.P. Kleingeld
De bij Wijsbegeerte I opgedane kennis wordt toegepast op actuele en voor de predikantenopleiding relevante
onderwerpen. Daarbij komt o.a. aan de orde:
-Theologie en Filosofie
De waardering van de theologie voor de filosofie varieert tussen dienstmaagd en pottenkijkster. Ook wordt de
filosofie wel gezien als een lagere of incomplete vorm van theologie. Er wordt dieper ingegaan op de betekenis
van de filosofie voor de theologie, bij de vraag wat theologie is en bij de relatie tussen wijsbegeerte, theologie
en geloof
- Scholastiek
De Middeleeuwse scholastiek met zijn grondmotief van natuur en genade werkt nog steeds door. Daarbij is
scholastiek meer dan een methode. Wij staan stil bij de middeleeuwse scholastiek en haar hedendaagse
uitingen, inclusief de zogenaamde Utrechtse School, en de doorwerking (nog steeds) in de theologie en in het
geloofsleven
- Hermeneutische filosofie
Hermeneutiek gaat verder dan leesregels voor de exegese. Wij staan stil bij de invloed van de hedendaagse
hermeneutische filosofie en haar invloed op c.q. consequenties voor onder andere de exegese.
- Capita selecta
Uit de veelheid van verdere onderwerpen kiezen wij er enkele, voornamelijk op het terrein van antropologie en
kennisleer. De keuze hangt mede af van de actuele situatie. In elk geval komt de Reformed Epistemology uit de
USA aan de orde met één of meer artikelen.
Leerdoelen
De student
- ontwikkelt een gereformeerde visie op de mogelijkheden en beperkingen van de theologische wetenschap
- verwerft dieper inzicht in de invloed van de filosofie op de theologie en leert dit kritisch beoordelen
- krijgt enig inzicht in de hermeneutische filosofie
- krijgt enig inzicht in andere vormen van christelijk filosoferen, zoals de zogenaamde Utrechtse School en
Reformed Epistomology.
- krijgt een dieper inzicht in de doorwerkende invloed van het scholastiek denken in de theologie
44

Leerlijnen
De student
- woont de hoor/werkcolleges bij die worden gegeven in het kader van de kandidaatsopleiding en neemt actief
deel aan de discussies en gedachtevorming.
- schrijft een essay over een relevant onderwerp.
- doet zelfstudie ter voorbereiding van de colleges en het essay.
Eindtermen
De student
- heeft voldoende weet van de mogelijkheden en beperkingen van de theologische wetenschap
- heeft enig inzicht in de vragen van de wijsgerige antropologie.
- is in staat om relevante wetenschappelijke literatuur te verzamelen.
- is in staat tot zelfstandig bronnenonderzoek op een basaal niveau.
- is in staat een essay te schrijven over een voor de theologie relevant wijsgerig onderwerp.
Toetsing
Beoordeling essay incl. mondelinge bespreking.
Studiebelasting: ca. 8,6 ects (=6 studiepunten = 240 uren)
Literatuur 102 uren
Colleges (voorbereiding bij literatuur inbegrepen) 48 uren
Afronding: Werkstuk (ca. 10 p) n.a.v. literatuur 90 uren
Toelichting Studiestof:
- Theologie en filosofie 14 uren
G.v.d.Brink Oriëntatie in de Filosofie: Slotbeschouwing 28p
Sarot M & Dekker E ‘Iets dat in fatsoenlijke families niet voorkomt?’
J. Hoogland ‘Zinvragen versus begripsvragen’
in Dekker & Sarot Christelijk geloof en rationaliteit p 9-20,90-122 43 p
- Utrechtse school (Phil. Ref. 63,2 (1998)) 15 uren
45

Geertsema HG Conceptuele analyse en christelijk geloof 111-130
Geertsema HG De eigen aard van het geloof in de wijsgerige theologie van
Vincent Brümmer 131-154
Sarot M Logica en het berouw van God 155-163
Brink Gvd Geertsema en de Utrechtse wijsgerige theologie 164-170
Brümmer V. Verfijnd realisme en de grammatica van het geloof 171-181
- Scholastiek 14 uren
Scholastiek vroeger en nu (reader naar Ouwendorp)16p
Ouwendorp C. ‘Wet of essentie’ in Phil.Ref 67,1 (2002) 19-39
G. Immink ‘Uit één stuk: Over de eenvoud van God’
in vdBrink & Sarot Hoe is uw naam Kampen 1995 98-115
- Hermeneutische filosofie
David E. Linge: Editor’s introduction bij
H.-G. Gadamer Philosophical Hermeneutics xi-xl 10 uren
- Antropologie/kennis leer
Geertsema Het menselijk karakter van ons kennen hoofdstuk II en IV (40-62, 102-156)
Amsterdam (B&S) 1992 16 uren
- Reformed Epistemology
p. 52-97
- Conservatisme
Woudenberg, R.v. & B. Cusveller De kentheorie van Alvin Plantinga, Zoetermeer (Boekencentrum) 1998
(plus reader: delen uit Glas) 12 uren
Kinneging A.A.M. ‘Het conservatisme’ in Phil.Ref 65(2000) 126-153 8 uren
Sap JW ‘Geloof en Verlichting: kritiek van het conservatisme’
in Phil Ref 67 (2002) 186-193
- Kritiek van het postmodernisme
Thiselton, A. Thiselton on hermeneutics Grand Rapids (Mi)/ Cambridge (UK) 2006 (Eerdmans)
Cap. 29-31 (ca 52 p.) 13 uren
46

Verplichte literatuur
G.v.d.Brink e.a. Filosofie en Theologie Amsterdam (B&S) 1997
H.G. Geertsema Het menselijk karakter van ons kennen Amsterdam (B&S) 1992
Aanbevolen literatuur
A.P.Bos Geboeid door Plato Kampen (Kok), 1996
A.P. Bos In de greep van de Titanen Amsterdam (B&S) 1991
R.v.Woudenberg & B.Cusveller De kentheorie van Alvin Plantinga Zoetermeer (Boekencentrum) 1998
N.Wolterstorff De rede binnen de grenzen van de religie Amsterdam (B&S) 1984
Kevin J. Vanhoozer Is there a meaning in this text? Grand Rapids Mi (Zondervan) 1998
Anthony C. Thiselton Interpreting God and the Postmodern Self Edinburgh (T&T Clark) 1995
47

Kerkgeschiedenis: Algemene kerkgeschiedenis
Docent: dr. P. Veldhuizen
De geschiedenis van de christelijke kerk in deze bedeling is een niet uit te putten onderwerp.
Het is echter noodzakelijk, dat de studenten aan het Seminarie bij het licht van de Schrift inzicht krijgen in de
strijd der geesten in en rondom Gods gemeente. Daarvoor is kennis van belangrijke feiten en ontwikkelingen in
die geschiedenis vanaf de Nieuwtestamentische tijd tot in onze dagen onmisbaar.
Uiteraard kan van het reusachtige veld van onderzoek slechts een gedeelte besproken worden.
Dr. J.N. Bakhuizen van den Brink schreef: "De geschiedenis wordt veelal eerst belangwekkend, wanneer men de
gebeurtenissen en de personen van dichtbij te zien krijgt; daartoe is veel werk nodig en daarbij komt veel stof te
voorschijn. Vandaar het Nederlandse universitaire gebruik om op college capita selecta te behandelen, liever
dan om algemene overzichten te geven. Slechts goed, d.w.z. van nabij bekende geschiedenis blijkt door kennis
tot wijsheid voor het leven te voeren".
Zakelijke, parate kennis kan niet gemist worden. We kunnen niet om jaartallen, feiten en namen heen. Toch
vormen die nog maar het geraamte. Het geheel wordt levend, als we motieven en doelstellingen gaan
onderkennen. We hebben na te gaan, hoe de Here in een bepaalde tijd door Zijn Geest en Woord heeft gewerkt,
hoe de boze onkruid tussen de tarwe heeft gezaaid en hoe verschillende mensen hebben gereageerd.
We bestuderen de wereld waarin God de Reformatoren van de 16 e eeuw deed opgroeien en opstaan. Aandacht
wordt gegeven aan de Middeleeuwse scholastiek en de aanvulling daarop, de mystiek; aan het humanisme en
de Renaissance. Tegen die achtergrond krijgt het werk van de Here in de Hervorming duidelijk reliëf.
Het door ons gebruikte Handboek wil problemengeschiedenis geven.
Om het te bestuderen is een bepaalde zakelijke parate kennis onmisbaar. Maar, zoals gezegd, daarmee begint
het geschiedenis studeren nog maar. Overzicht is voorwaarde om te komen tot wat méér is dan overzicht,
namelijk inzicht. Als we daar iets van bezitten, zal veel in het verwarrende, chaotische beeld dat de christenheid
vandaag biedt, ons duidelijk worden. Inzicht in de kerkgeschiedenis kan dienaren des Woords helpen de geesten
te beproeven en waarheid van dwaling te onderscheiden. Historische kennis kan ons bewaren voor
eenzijdigheden en onrijp geëxperimenteer. De wijsheid van een gelovig voorgeslacht is niet normatief, maar wel
leerzaam. Ook in het verleden heeft de HERE Zijn volk vaak grote wijsheid geschonken.
Tentameneisen
Algemene kerkgeschiedenis
J. Calvijn, Institutio Christianae Religionis 1559, Liber II, Caput IX-XI
Gerhard Ebeling, Luther. Einführung in sein Denken 4. Aufl., Tübingen 1984, p. 1-321
J. van Genderen, 'Calvijns dogmatisch werk', in: 'Zicht op Calvijn', Van Genderen e.a., Amsterdam
1965, p. 9-46
Wolf-Dieter Hauschild, 'Lehrbuch der Kirchen- und Dogmengeschichte, Band 1, Alte Kirche und
Mittelalter', 3. Aufl., Gütersloh 2007, paragraaf 1 t/m 6, p. 1-347 hele tekst bestuderen)
Otto J. de Jong, Algemene kerkgeschiedenis,10e dr., Nijkerk 1980
F.G.L. van der Meer, Kleine atlas van de westerse beschaving, 2e dr., A'dam-Brusel 1969
Collegestof: 'Het beloofde land'
48

Studiebelasting
College: 2½ punten
Tentamens: 7½ punten
Kerkgeschiedenis: Nederlandse kerkgeschiedenis
Docent: dr. C.P. Kleingeld
Het is niet nodig hier te herhalen, wat is opgemerkt ten aanzien van de Algemene Kerkgeschiedenis.
Het spreekt vanzelf dat bij de opleiding tot predikant in de Ned. Geref. Kerken de geschiedenis van de
Nederlandse kerken extra aandacht krijgt. De ontwikkeling van de Nederlandse kerken is immers niet te
vergelijken met die in andere landen. Naast een algemeen overzicht van de geschiedenis zal tijdens de colleges
in het bijzonder worden stilgestaan bij die gebeurtenissen in de 19e en 20e eeuw die in hoge mate de huidige
Ned. Geref. Kerken hebben gestempeld.
Het is de bedoeling dat de studenten enig zicht krijgen op de geestelijke strijd die de gemeente des Heren in de
Nederlanden had te voeren in de loop der geschiedenis. Daarbij wordt getracht dwarsverbindingen te leggen
naar de vaderlandse geschiedenis.
Verplichte literatuur
O.J. de Jong Nederlandse kerkgeschiedenis, Nijkerk 19782
Overige literatuur nader vast te stellen
Aanbevolen literatuur
Uit de veelheid noemen wij hier:
- J.N. Bakhuizen van den Brink et al. (red) Documenta Reformatoria (2 delen) Kampen 1960, 1962
- C.Graafland Van Calvijn tot Comrie (3 delen) Zoetermeer 1992, 1994, 1996
- W.J.v.Asselt et al Inleiding in de Gereformeerde Scholastiek Zoetermeer 1998
- De publicaties van C.Smits en J. Wesseling en J.A.Wormser over de Afscheiding.
- De publicaties van J.C. Rullmann over Afscheiding en Doleantie
- W.Bakker et al (red) De Afscheiding van 1834 en haar geschiedenis Kampen 1984
- W.Bakker et al (red) De Doleantie van 1886 en haar geschiedenis Kampen 1986
- L.J. Wolthuis et al. (red) De Vereniging van 1892 en haar geschiedenis Kampen 1992
- H.A. Hofman Ledeboerianen en Kruisgezinden Utrecht 1977
- G.Janssen De Feitelijke Toedracht Groningen 19492
- G.v.d.Brink & H.J.v.d.Kwast Een kerk ging stuk Amsterdam 1992
49

- R.Kuiper & W.Bouwman (red) Vuur en Vlam (2 delen) Amsterdam zj, 1998
Deze lijst zal tijdens de colleges worden aangevuld.
Studiebelasting
10 studiepunten = 400 uren over 2 jaren
College (2 jaren) 64 uren
Feitententamen over: O.J. de Jong Nederlandse kerkgeschiedenis, Nijkerk 19782
88 uren
Scriptie; literatuur (in overleg te kiezen) 400 p., scriptie 10 p.
100 uren
Collegeliteratuur, vast te stellen in overleg totaal ca 640 p.
128 uren
Oorspronkelijke literatuur 100p. 20 uren
50

Kerkrecht
Docent: L.W.G. Blokhuis
We zullen bij de bestudering van het kerkrecht niet bij de posities van Luther, Calvijn en de mannen van de
Dordtse Synode kunnen blijven staan. Van hun Schriftkennis en geloofsinzichten zullen we echter met
dankbaarheid kennis nemen. Maar hun tijd was een andere dan de
onze. Men kon in de 16e en 17e eeuw bijv. nog uitgaan van een nieuwe band tussen kerk en staat. Dat gaat nu
allang niet meer.
Schriftuurlijk en daarom zeker te behoeden zijn de grondbeginselen van de Dordtse Kerkenordening. Deze
funderen zowel de zelfstandigheid van de plaatselijke gemeenten, die dikwijls geschonden zijn, als ook hun
onderlinge verbondenheid in de Here, die inhoudt dat geen gemeente de gemeenschap met de andere zal
miskennen. Met name ook bij kerkrecht is de wijsheid van de Schrift en kennis van de kerkhistorie onmisbaar.
Het apostolische onderwijs over de gemeente en de toepassing daarvan in het verleden moeten bekend zijn bij
a.s. dienaren des Woords, evenals de verschillende stelsels van kerkregering. Dat betekent concreet, dat de
studenten de eeuwenoude Dordtse K.O. moeten kennen, maar tevens dat we niet alles daaruit zonder meer
kunnen overnemen. Een voorbeeld: wij geloven niet dat de K.O. op het voetspoor van Calvijn naast de ambten
van dienaar des Woords. ouderling en diaken, terecht als een vierde kerkelijk ambt dat van doctor of professor
in de theologie stelt.
Aandacht zal gegeven worden aan de nieuwe kerkordelijke bepalingen die in de Nederlands Gereformeerde
kerken zijn aanvaard.
In overeenstemming met de doelstelling van het Seminarie willen we ook kerkelijke regels en gebruiken toetsen
aan het onderwijs van de Heilige Schrift, in met name de aan gemeenten en ambtsdragers gerichte brieven van
de apostelen. Daarbij zullen we bedenken, dat de Heilige Geest veel in de vrijheid van de gemeenten van de
nieuwe bedeling heeft gelaten en dat Gods gemeente in een bepaalde tijd bij het licht van de Schrift vaak
kerkordelijke beslissingen heeft moeten nemen, die niet als passe-partout geboden voor alle kerken in alle
landen en alle tijden kunnen gelden.
Tentameneisen
- College-aantekeningen
- S. Greijdanus, Schriftbeginselen van kerkrecht, Enschede z.j.
- Joh. Jansen, Korte verklaring van de Kerkenordening, Kampen 1923
- Grondige kennis van: Landelijke Vergadering Ned. Geref. Kerken, Akkoord van kerkelijk samenleven
van de Nederlands Gereformeerde Kerken, Breukelen 1982
Aanbevolen literatuur
- Biesterveld, P., Kuyper, H.H., Kerkelijk handboekje, Kampen
- Bouwman, H., Gereformeerd Kerkrecht, deel I en II, Kampen
51

- Nauta, D., Verklaring van de Kerkorde van de Gereformeerde Kerken in Nederland, Kampen 1971
- Rutgers, F.L., Acta van de Nederlandsche Synoden der zestiende eeuw, Dordrecht
- Spijker, W. van ‘t, Drimmelen, L.C. van (red.), Inleiding tot de studie van het kerkrecht, Kampen
Studiebelasting
College: ½ punt
Tentamen: 4½ punten
52

Nieuwtestamentische vakken
Docent: drs. H.J. Bruins
Nadat God eertijds vele malen en op vele wijzen tot de vaderen gesproken had in de profeten, heeft Hij nu in het
laatst der dagen tot ons gesproken in de Zoon. Zo omschrijft de Brief aan de Hebreeën de verhouding tussen het
Oude en het Nieuwe Testament. In het Nieuwe Testament lezen we, hoe God tot de mensen gesproken heeft in
zijn Zoon Jezus Christus en hoe Hij vervolgens is blijven spreken door de Geest, die Hij aan zijn Zoon gegeven had
om uit te storten over zijn gemeente.
Dat spreken van God, hoe we dat moeten verstaan, daarover moet het gaan in de nieuwtestamentische vakken.
Dus niet allereerst over wat er zo al over het Nieuwe Testament is gedacht en geschreven, maar over wat er in
geschreven staat.
We lezen het Nieuwe Testament in de taal waarin het oorspronkelijk geschreven is: het Grieks. De student
wordt dan ook verondersteld in zijn vooropleiding voldoende met deze taal vertrouwd te zijn geraakt. En we
blijven ons daarin ook voortdurend oefenen.
De tekstuitgave die we gebruiken is die van Nestle-Aland, Novum Testamentum Graece. De daarin weergegeven
tekst is vastgesteld door keuze uit de vele varianten in de bewaard gebleven handschriften. Kennis van de
tekstoverlevering en van de uitgangspunten van Aland c.s. is nodig om daar met gepaste reserve mee om te
gaan. God heeft gesproken in zijn Zoon, die gekruisigd is onder Pontius Pilatus, zoals de oudste
geloofsbelijdenissen zeggen. Dus in een bepaalde historische situatie. Daarover gaat het in het onderdeel De
wereld van het Nieuwe Testament.
Van meet aan wordt op de colleges gewerkt aan inzicht in inhoud en strekking van de nieuwtestamentische
geschriften. Per collegejaar verkennen we een gedeelte: resp. de Evangeliën en de Handelingen der Apostelen,
de brieven van Paulus, de overige brieven en de Openbaring aan Johannes. Door zelfstudie zal men zich de
inhoud van deze gedeelten in grote lijnen eigen moeten maken, met behulp ook van de opgegeven literatuur.
Lezen en verstaan (exegese) – daaraan wordt ruime aandacht besteed. In werkcolleges lezen en bespreken we
elk jaar enkele samenhangende gedeeltes. In de laatste studiefase moet de student een exegesewerkstuk
maken, waarin een gedeelte van ongeveer 50 verzen wordt uitgelegd.
Het is goed zich rekenschap te geven van wat zo al onze uitleg beïnvloedt. Hermeneutische vragen als: hoe
werkt taal, hoe leg je een gelijkenis uit, enzovoorts, worden besproken en aan de hand van literatuur
bestudeerd. Hoe is men ertoe gekomen de boeken van het Nieuwe Testament als op een unieke manier
gezaghebbend te onderscheiden van alle andere oudchristelijke geschriften? Dat is de vraag die bij Canoniek
aan de orde komt.
In alle verscheidenheid geven de boeken van het Nieuwe Testament samen één getuigenis van dezelfde
Christus, één voortgaande openbaring van God. Daarover gaat Historia Revelationis, het onderdeel waarmee de
studiegang wordt afgesloten.
TEKST
Tentameneisen
G. van den Brink, Van koine tot canon, Zoetermeer 1995
53

J. van Bruggen, De tekst van het Nieuwe Testament, Groningen 1976
Nestle-Aland, Novum Testamentum Graece, 27e druk, Inleiding
Studiebelasting
¾ punt
DE WERELD VAN HET NIEUWE TESTAMENT
Tentameneisen
A.S. van der Woude e.a., Bijbels Handboek 2b, p. 5-117
J. van Bruggen, Het evangelie van Gods Zoon, Kampen 1996, p. 13-41
Studiebelasting
¾ punt
INHOUD NIEUWTESTAMENTISCHE GESCHRIFTEN
Evangeliën
Tentameneisen
- Mattheüs tot en met Johannes
- A.S. van der Woude e.a., Bijbels Handboek 3, p. 59-125 en 258-272
- J. van Bruggen, Christus op aarde, p. 15-94
Studiebelasting
2 punten
Handelingen der apostelen
Tentameneisen
Handelingen
A.S. van der Woude e.a., Bijbels Handboek 3, p. 273-293
J. van Bruggen, Die geschichtliche Einordnung der Pastoralbriefe, Wuppertal 1981
Studiebelasting
1 punt
Brieven van Paulus
Tentameneisen
Romeinen tot en met Filemon
54

A.S. van der Woude e.a., Bijbels Handboek 3, p. 316-452
Studiebelasting
2 punten
Overige brieven en Openbaring
Tentameneisen
Hebreeën tot en met Openbaring
A.S. van der Woude e.a., Bijbels Handboek 3, p. 453-517
Studiebelasting
1 punt
HERMENEUTIEK
Tentameneisen
J. van Bruggen, Het lezen van de Bijbel, Kampen 1986, p. 105-160
D.A. Carson, Exegetical Fallacies, Grand Rapids 1995
A.S. van der Woude e.a., Bijbels Handboek 2b, p. 247-277
Studiebelasting
1½ punt
CANONIEK
Tentameneisen
J. van Bruggen, Wie maakte de Bijbel?, Kampen 1986
A.S. van der Woude e.a., Bijbels Handboek 3, p. 157-193 en 222-234
Studiebelasting
1 punt
HISTORIA REVELATIONIS
Tentameneisen
G.E. Ladd, A Theology of the New Testament, Grand Rapids 1974, p. 396-568
J. van Bruggen, Het evangelie van Gods Zoon, p. 64-207
55

Studiebelasting
2 punten
EXEGESE
Studiebelasting
Werkcollege (90 uur): 4½ punt
Scriptie: 2 punten
Oudtestamentische vakken
Docent: K.H. de Groot
In heel het raam van de studie aan het Nederlands Gereformeerd Seminarie is kennis van de Schrift het eerste
en het belangrijkste.
Wat het Oude Testament betreft, is alles erop gericht zich dit deel van de Schrift eigen te maken met het oog op
de prediking en ander onderricht.
De volgende vakken (of onderdelen) leveren daartoe ieder hun bijdrage.
Aangezien het Oude Testament geschreven is in het Hebreeuws en het Aramees (ongeveer tien hoofdstukken),
moet de student van deze talen behoorlijke kennis hebben.
In het eerste semester van het tweede jaar wordt het onderwijs in het Hebreeuws nog voortgezet. Dan worden
vooral gedeelten uit de dichterlijke en de profetische boeken gelezen en moet men ongeveer vijftien
hoofdstukken zelf bewerken.
De noodzakelijkheid van kennis van de grondtalen mag t.a.v. het Aramees wel even apart benadrukt worden.
In de regel wordt kennis van deze taal hoogstens aangeraden, maar niet verplicht gesteld. Eigenlijk is dit een
inconsequentie: waarom moet wel Hebreeuws en
Grieks gekend worden en gaat men aan de derde taal van de Bijbel, het Aramees, voorbij?
Het is waar: het kost extra moeite om zich het Bijbels Aramees eigen te maken en de in het Aramees geschreven
gedeelten zijn niet talrijk. Toch willen wij trachten op z'n minst de studenten de beginselen van het Aramees te
leren, opdat ze zelfstandig de Aramese gedeelten kunnen lezen.
In het tweede semester van het tweede jaar komt het Aramees aan bod. Het Aramese gedeelte van het boek
Daniël wordt dan samen doorgenomen. Voor zover dit niet op college is gebeurd, moet dit zelfstandig verder
gedaan worden.
De tekst van het Oude Testament heeft een lange geschiedenis doorgemaakt. Steeds weer zijn de boekrollen
overgeschreven. Er kunnen (kleine) foutjes ingeslopen zijn bij dit overschrijven, hoe nauwkeurig het ook
gebeurde.
56

Ook zijn al vroeg verschillende vertalingen vervaardigd, vooral in het Grieks, Aramees, Latijn en het Syrisch. De
student moet enig inzicht hebben in de geschiedenis van de tekst en de waarde van deze vertalingen, om die op
een verantwoorde wijze te kunnen gebruiken. Dit wordt behandeld in het tweede semester.
Het spreekt vanzelf, dat de a.s. Dienaar des Woords een diepgaande kennis van de Schrift moet hebben. Bij het
vak Historia Sacra gaat het vooral om het zelf aandachtig doorlezen van het Oude Testament, aan de hand
van aanwijzingen en opgegeven literatuur. Zo krijgt men ook inzicht in de samenhang van de verschillende
Bijbelboeken. In het derde semester komt in Historia Sacra I de Thora (de eerste vijf Bijbelboeken) aan bod, in
het vierde semester in Historia Sacra II de verdere historische stof van het Oude Testament (Jozua t/m Esther).
Bij de vakken Canoniek en Historia Revelationis zal vooral aandacht besteed worden aan de inhoud van de
dichterlijke en profetische boeken.
De student moet op de hoogte zijn van het eigen karakter van elk Bijbelboek. Voorts ook kennis hebben van de
theorieën over wat men noemt de ontstaansgeschiedenis van de verschillende boeken van het Oude Testament.
Op dit punt heeft de Schriftkritiek zich vooral sterk gemaakt. Van deze kritiek en de achtergronden daarvan
moet de student kennis bezitten, om de uitgangspunten daarvan te kunnen beoordelen en te weerleggen. Het
vak Canoniek heeft een plaats gekregen in het vijfde semester.
Het volk Israël heeft een lange historie doorgemaakt. Het is ook steeds weer in aanraking gekomen met de
omwonende volken. Enige kennis van hun geschiedenis (en de raakpunten daarvan met Israël) en van hun
godsdiensten is nodig, om des te scherper het eigen, exclusieve karakter van het Oude Testament te leren zien.
Ook ten aanzien van Israëls historie heersen er allerlei Schriftkritische theorieën, waarin de student enig inzicht
moet verwerven. Dit geschiedt in het kader van het vak Geschiedenis van Israël in het zesde semester.
Gods openbaring aan Israël heeft ook een lange geschiedenis doorgemaakt, waarin een voortgang is op te
merken. Ook heeft Gods openbaring bepaalde woorden met een heel eigen inhoud gevuld (bijv. verbond,
gerechtigheid, genade, 'goedertierenheid'). Deze kernwoorden en hun betekenis komen in het vak Historia
Revelationis ter sprake. Evenzo, hoe de Here Zich in de verschillende boeken van het Oude Testament heeft
geopenbaard. Ten slotte komen de hoofdlijnen van het Oude Testament des te scherper voor ons te staan, als
we ons bezig houden met de geschiedenis van Gods openbaring aan Israël. Hierbij is ook van groot belang de
verhouding, waarin het Oude en Nieuwe Testament tot elkaar staan en wat het Oude Testament openbaart
over de komende Christus.
Ten slotte moet al het voorgaande gericht worden op de uitleg van het Oude Testament. Al de genoemde
vakken dragen daartoe het hunne bij. Hierbij komt ook ter sprake de Hermeneutiek; hierbij worden de regels
voor de goede exegese onder ogen gezien, terwijl tevens aandacht besteed wordt aan de methoden van uitleg
in vroeger en later tijd. Dit gebeurt in het derde semester.
De exegese heeft in alle semesters een plaats, behalve in de eerste drie, die aan het Hebreeuws gewijd zijn en
het vierde semester, waarin het Aramees een plaats gekregen heeft.
De student moet een korte scriptie schrijven over een kernwoord.
Ten slotte sluit hij de studie van het Oude Testament af met een exegese van ongeveer vijftig verzen (twee à
drie samenhangende hoofdstukken). Ongeveer de helft van deze verzen moet schriftelijk behandeld worden,
waarbij een aantal commentaren van verschillende richtingen gebruikt moet worden.
De op college behandelde gedeelten moeten goed bestudeerd worden.
57

In al de genoemde vakken moet een tentamen afgelegd worden. De tentamenstof bestaat uit wat op de
colleges is behandeld en tevens uit de opgegeven literatuur. Bij de colleges worden aanwijzingen gegeven, hoe
men de literatuur moet gebruiken, wat goed en wat meer in hoofdzaken gekend moet worden.
HEBREEUWS II
Tentameneisen
Lezen, vertalen en grammaticaal verklaren van 15 hoofdstukken uit de Profeten en Geschriften
Brockelmann, C., Hebräische Syntax, Neukirchen 1956
of:
Gesenius, W., Kautsch, E., Hebräische Grammatik, in de Eng. bewerking door A.E. Cowley, 9, 10 (reprint 1966)
of:
Waltke, B.K., O’Connor, M., An Introduction of Biblical Hebrew Syntax, Eisenbrauns 1990
Studiebelasting
College: 1½ punten
Tentamen: 3 punten
ARAMEES
Tentameneisen
Lezen, vertalen en grammaticaal verklaren van het Aramese gedeelte van Daniël
Rosenthal, B., A Grammar of Biblical Aramaic, Wiesbaden 1961
Woude, A.S. van der, Bijbels Handboek I, Kampen 1981, p. 162-168 en 188-195
Studiebelasting
College: 1½ punten
Tentamen: 2 punten
TEKSTGESCHIEDENIS
Tentameneisen
Woude, A.S. van der, Bijbels Handboek 1, p. 217-262
Würthwein, E., Der Text des Alten Testaments, Stuttgart (1988 of later)
Aanbevolen literatuur
58

Tov, E., Der Text der Hebraischen Bibel, Stuttgart 1997 (ook in het Engels uitgegeven onder de titel:
Studiebelasting
Textual Criticism of the Hebrew Bibel, Minneapolis 1992).
College en tentamen: 1½ punten
HISTORIA SACRA
Tentameneisen
Nauwkeurige kennis van de Thora en van de historische stof van het Oude Testament; volgens
collegedictaat, met uitvoerige aanwijzingen.
Waal, C. van der, Sola Scriptura I en II, Goes 1979
Aanbevolen literatuur
Greidanus, S., Preaching Christ from the Old Testament, Grand Rapids, 1999
Vonk, C., De voorzeide leer I (O.T.), Barendrecht 1960 e.v.j.
Studiebelasting
Historia Sacra I - college en tentamen: 2½ punten
Historia Sacra II - college en tentamen: 4 punten
CANONIEK
Tentameneisen
Nauwkeurige kennis van de profeten, aan de hand van uitvoerige aanwijzingen.
Globale kennis van de dichterlijke boeken, aan de hand van aanwijzingen.
Schriftcritiek, aard, geschiedenis en techniek: alleen wat op het Oude Testament betrekking heeft.
Dillard, R.B., Longman, T., III: An introduction to the Old
Testament, Grand Rapids, 1995, pag. 17-106, 107-352
Woude, A.S. van der (red.), Bijbels Handboek 2a, p. 279-332
Woude, A.S. van der (red.), Bijbels Handboek 2a, p. 428-451
Aanbevolen literatuur
Aalders, G.Ch., Oudtestamentische Kanoniek, Kampen 1952
59

Archer, G.L., A survey of Old Testament Introduction, Chicago 1981
Childs, B.S., Introduction to the Old Testament as Scripture, SCMPress Ltd. 1979
Harrison, R.K., Introduction to the Old Testament, Inter Varsity Press 1977
Holwerda, B., Oudtestamentische voordrachten, deel II, Bijzondere Canoniek
Houtman, C., Inleiding in de Pentateuch, Kampen 1980
Linnemann, E., Wissenschaft oder Meinung, Neuhausen, Stuttgart 1986
Maier, G., Das Ende der historisch-kritischen Methode, Wuppertal 1978
Studiebelasting
5 punten
GESCHIEDENIS VAN ISRAËL
Tentameneisen
Collegedictaat De godsdienst der Kanaänieten en andere buurvolken van Israël
Jagersma, H., Geschiedenis van Israël in het Oudtestamentische tijdvak, Kampen 1979
(gedeelten)
Aanbevolen literatuur
Beek, M.A., Geschiedenis van Israël, Zeist 1964, p. 9-111
Bijbels Handboek, deel 2a p. 7-171, deel 2b p. 5-89
Beyerlin, W., Godsdiensthistorisch tekstboek rond het OT, K.B.S., Boxtel 1976
Bright, J., A History of Israël, London 1972
Gese, H. (e.a.), Die Religionen Altsyriens, Altarabiens und der Mandäer, Stuttgart 1970, p. 8-181
Land, J.G. van der, Van Abraham tot David, Amsterdam 1993
Land, J.G. van der, Van David tot Zedekia, Amsterdam 1997
Mulder, M.J., Kanaänitische goden in het OT, Den Haag 1965
Pettinato, G., The Archives of Ebla, New York 1981
Studiebelasting
2 punten
HISTORIA REVELATIONIS
60

Tentameneisen
Roscam Abbing, P.J., Inleiding in de Bijbelse theologie, Amsterdam 1983, p. 99-203
Vriezen, Th. C., Hoofdlijnen der theologie van het Oude Testament, Wageningen 1974 (of latere
druk), p. 161-271 en 298-375
Aanbevolen literatuur
Childs, B.S., Biblical Theology of the Old and New Testaments, SCM Press, London 1992
Eichrodt, W., Theologie des Alten Testaments, Göttingen 1957 (of latere druk)
Hasel, G., Old Testament Theology: Basic issues in the current debate, Gr. Rapids 1972
Helberg, J.L., Die Here regeer, Pretoria 1983
Helberg, J.L., Verklaring en prediking van die Ou Testament, Potchefstroom 1983
Holwerda, B., Oud-Testamentische voordrachten, deel I, Kampen z.j.
House, P.R., Old Testament Theology, IVP, 1998
Kaiser jr., W.C., Toward an Old Testament Theology, Grand Rapids 1978
Rad, G. von, Theologie des Alten Testaments, 2 delen, München 1957-1960 (of latere druk)
Toit, S. du, Openbaringsgeskiedenis van die Ou Testament, Potchefstroom 1974
Westermann, C., Hoofdlijnen van een theologie van het Oude Testament, Kampen 1981
Zimmerli, W., Grundriss der Alttestamentliche Theologie, 4e druk, Stuttgart 1982
Studiebelasting
College en tentamen: 2½ punten
HERMENEUTIEK
Tentameneisen Hermeneutiek
EXEGESE
J. van Bruggen, Het kompas van het christendom, Kampen 2002, p. 9-67 (lectuur), 68-236
(bestuderen)
Th.C. Vriezen, Hoofdlijnen der theologie van het Oude Testament, Wageningen 1973, p. 127-150
A.S. van der Woude, Bijbels Handboek 3, p. 518-598
Literatuur Exegese
Biblia Hebraica Stuttgartensia, Stuttgart 1978
61

Bijbelse encyclopaedie, Kampen 1976 (of latere druk)
W.A. van Gemeren (ed.), New International Dictionary of Old Testament and Exegesis, Carlisle
1997
B. Holwerda, Oud-Testamentische voordrachten, deel III (Deuteronomium), Kampen z.j.
Jenni-Westermann, Theologisches Handwörterbuch zum Alten Testament, München-Zürich,
deel I, 1971; deel II, 1976
Köhler-Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti libros, Leiden 1958 of 1972
G. Lisowsky (ed.), Konkordanz zum Hebräischen Alten Testament
Rahlfs (ed.), Septuaginta, Stuttgart 1935
Commentaren: - Das Alte Testament Deutsch (A.T.D.)
- Biblischer Kommentar (B.K.)
- Die Botschaft des Alten Testaments (B.A.T.)
- De boeken van het Oude Testament (B.O.T.)
- Commentaar op het OT (C.O.T.)
- Biblischer Kommentar über das Alte Testament von
C.F. Keil und F. Delitzsch (ook in Eng. vert.) (K.D.)
- Korte Verklaring (K.V.)
- The New International Commentary on the Old
Testament (N.I.C.O.T.)
- De prediking van het OT (P.O.T.)
- Tyndale OT Commentaries (T.O.T.)
- Wuppertaler Studienbibel (W.S.)
Aanbevolen literatuur Hermeneutiek/Exegese
Inleiding tot de studie van het Oude Testament, Kampen 1986, p. 102-198
Deist, F.E., Burden, J.J., 'n A.B.C. van Bybeluitleg, Pretoria 1980
Kaiser jr., W.C., Toward an Exegetical Theology, Grand Rapids, 8e druk 1989
Knijff, H.W. de, Sleutel en slot, Kampen 1980
Talstra, E., Oude en nieuwe lezers. Een inleiding in de methoden van uitleg van het Oude Testament,
Kampen 2002
62

Verhoef, P.A., Metodiek van die exegese, Kaapstad 1981
Wentsel, B., Dogmatiek II, Kampen 1982 (p. 348-624)
Studiebelasting (voor Hermeneutiek en Exegese samen)
College en voorbereiding: 4 punten
Scripties: 5 punten
Collegestof: 1 punt
Symboliek
Docent: dr. P. Veldhuizen
Dit is de naam voor het onderdeel van de opleiding tot de dienst des Woords, waarin we ons bezighouden met
de bestudering van de symbolen der kerk. Het woord symbool is in dit verband de oude naam voor het kenmerk
van de kerk, of anders gezegd, voor de geloofsbelijdenissen van de kerk. Dit onderdeel van de opleiding valt in
twee delen uiteen:
1. De bestudering van de geschiedenis en de aard van de symbolen van de oude kerk en vervolgens van de
geschiedenis en de aard van de symbolen, welke in de eeuw van de Reformatie en daarna zijn ontstaan.
2. Het tweede deel omvat de kennis van de inhoud van de drie belijdenisgeschriften, welke in de Gereformeerde
kerken in Nederland de Formulieren van enigheid worden genoemd, de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de
Heidelbergse Catechismus en de Leerregels van Dordrecht.
Tentameneisen
College-aantekeningen
Kennis van het ontstaan en in de inhoud van de drie formulieren van eenheid
Augustinus, 'Enchiridion' en G.C. Berkouwer 'Augustinus en het Credo', in 'Augustinus en het Credo'
vertaald en ingeleid door A. Sizoo en G.C.
Berkouwer, Kampen z.j., p.12-147
J.N.D. Kelly, 'Early Christian Creeds', third ed., Norfolk 2008, Chapters 1,2,7 and 8
Collegestof: 'De grote concilies'
Studiebelasting
College: ½ punt
Tentamen: 7½ punten
6 punten
63

Zendingswetenschap
Docent: drs. P.A. Strating
Zending of zendingswetenschap onderzoekt en onderwijst die roeping van de kerk, waarin onze Here Jezus
Christus, Die na Zijn dood en opstanding alle macht in hemel en op aarde heeft ontvangen, haar door de
apostelen opdroeg om alle volken tot Zijn discipelen te maken, om hen te dopen in de Naam van de Vader en de
Zoon en de Geest, om hen te leren onderhouden alles wat Hij bevolen heeft. Dat alles onder Zijn belofte dat Hij
alle dagen bij Zijn kerk blijft tot aan de voleinding der wereld.
Van die blijvende, alomvattende roeping onderzoekt en onderwijst de zendingswetenschap:
- de bijbelse basis erachter;
- de geschiedenis van de invulling ervan;
- de methoden die gebruikt worden bij de invulling ervan;
- het doel en de drijvende kracht van die invulling.
De zending behoort tot de eerste en wezenlijke taak van de kerk als haar ambt in deze wereld. Zending raakt
het wezen van de gemeente. Waar in het verleden vaak onderscheid werd gemaakt tussen zending en
evangelisatie, zien we dit onderscheid tegenwoordig vervagen. Dat heeft te maken met het feit dat ons land
geen Christelijke natie meer is en onze maatschappij multicultureel is geworden. Nederland is weer
zendingsterrein. Zending is de roeping en opdracht van de gemeente om het evangelie in woord en daad te
verspreiden.
Bij de uitwerking van de zendingstaak als wetenschap blijken bijna alle andere onderdelen van de theologie
betrokken zijn. Bovendien raakt het verscheidene niet-theologische discipline, zoals de culturele antropologie,
sociologie, ontwikkelingseconomie en politicologie. De zending onderzoekt ook het bestaan van de pseudo-
religies onder de volken. Hier zijn raakvlakken met de apologetiek. Ook is er aandacht voor de oecumene van de
wereldkerk, met name voor zover die verband hebben met de zendingsopdracht.
De studie van de theologie aan het Seminarie is van oudsher gericht op onze eigen Nederlandse kerkelijke
situatie. De zendingsarbeid van onze eigen mensen in Zuid-Afrika verdient grondige aandacht.
Zending vraagt echter aandacht voor de wereldkerk, met name daar waar we over culturele en geografische
grenzen gaan.
Prof.dr. J. Verkuyl spreekt daarom liefst van zending als een complementerende, aanvullende wetenschap.
Zending wijst ons op de 'ver-af-wonenden onder de naasten en op de naasten onder de ver-af-wonenden'. De
uitdrukkelijke opdracht van de kerk is immers het zout der aarde, het licht der wereld te zijn. Zo Manfred Linz,
blz. 23 van Verkuyl, Inleiding in de nieuwere zendingswetenschap. Lector D.K. Wielenga sprak van: De akker is
de wereld.
Daarmee is de zendingswetenschap in een multi-culturele samenleving ook van toenemend belang voor hen die
hier in Nederland hun roeping in de kerk zullen vinden. En helemaal onmisbaar is zij uiteraard voor hen, die
onder andere volken het Evangelie gaan verkondigen om die tot discipelen te maken van de Here.
64

Tentameneisen
- J.H. Bavinck, Inleiding in de zendingswetenschap, Kampen 1954 (wisselende capita)
- K. Deddens e.a., Balans van het oecumenisme, Groningen 1982 (wisselende capita)
- Patrick Johnstone, Operation World, Carlisle, 2001, 6th edition
- C.J. Haak, Metamorfose – Intercultureel begeleiden van kerken in een niet-christelijke
omgeving, Zoetermeer, 2002.
- Pieter van Kampen, Tot het uiterste gaan – Mensen en motieven in de zendingsgeschiedenis,
Leiden, 1996.
- St. Neill, A History of Christian Missions, Hammondsworth 1964. Reprinted in Penguin Books, 1990.
(wisselende capita)
- Lesslie Newbigin, Verder dan 1984, Kok 1985
- John R.W. Stott, Zending in de moderne wereld, Goes 1978
- C. Trimp, Communicatie en ambtelijke dienst, Groningen 1976
- J. Verkuyl, Inleiding in de nieuwere zendingswetenschap, Kampen 1975 (wisselende capita)
- J. Verkuyl, Zijn alle godsdiensten gelijk?, Kampen 1984.
- J.P. Versteeg e.a., Gij die eertijds verre waart, Utrecht 1978.
- R.D. Winter & S.C. Hawthorne, eds., Perspectives on the World Christian Movement, a Reader,
Pasadena 1981, Revised 2002.
(Wisselende capita passend bij de leerstof van elk semester)
Kennisname van zendingswerk in de Ned. Geref. Kerken:
- Breman, Christine, Zending van de Nederlands gereformeerde kerken onder de Zulu‟s in Natal,
Zuid-Afrika. Amsterdam, 1985.
- Hans Vonkeman, Door Zoeloes geboeid, Kampen 1995.
Kennisname van zendingswerk van een zelfgekozen terrein, zoals bijv.:
- F.C. Kamma, Dit wonderlijke werk, Oegstgeest 1976.
- I.H. Enklaar, Joseph Kam, Apostel der Molukken. S’Gravenhage, 1963.
- Jan Kruyt, Het zendingsveld Poso, Kampen, 1970.
- Wilbur Donovan Jr., Biblical Christianity in modern Afrika, Carlisle, 2000.
Aanbevolen literatuur
65

- Roland Allen, Missionary Methods – St. Paul‟s or Ours? Grand Rapids, 1962. Reprinted 2002.
- Th.P. van Baaren, Wij mensen, Utrecht 1960
- J.H. Bavinck, Christus en de mystiek van het Oosten, Kampen z.j.
- J. Blauw, Gottes Werk in dieser Welt, München 1961
- David Burnett, World of Spirits. A Christian perspective on traditional and folk religions. London,
2000.
- Camps e.a., Oecumenische inleiding in de missiologie, Kampen 1988.
- Th. van den End e.a., Twee eeuwen Nederlandse zending. Twaalf opstellen, Amsterdam, 1997.
- Fahner e.a., Het Woord in de context, Kijk op zending, Kampen 1984.
- Hoens, Kamstra-Mulder, Inleiding tot de studie van Godsdiensten, Kampen 1985
- A.G. Honig, Meru en Golgotha, Franeker 1969
- A.G. Honig, De heerschappij van Christus en de zending, Kampen 1973
- P.J. van Kampen, De cirkel en het kruis. New Age-denken en christelijk geloof, Kampen 1989.
- J. Herbert Kane, A Concise History of Christian World Mission, Grand Rapids, 1978. Reprinted
2001.
- H. Kraemer, The Christian Message in a non-Christian world, Edinburgh 1938
- R. Kranenborg e.a., New Age. Religieuze bewegingen in Nederland, V.U. 1989
- H. Küng, J. van Ess, Islam, Christendom en wereldgodsdiensten, Hilversum 1986
- H.M. Ohmann, Godsdiensten van India, Goes 1985
- H.W. Ophof e.a., Missiologische thema's, Van den Berg Kampen 1986.
- Ruth A. Tucker, From Jerusalem to Irian Jaya, A biographicalhistory of Christian missions, Grand
Rapids, 1983.
- J. Verkuyl, Gedenken en verwachten, Kampen 1983
- Carl Friedrich von Weiszäcker, De tijd dringt, Baarn 1987
- D.K. Wielenga, De akker is de wereld, Amsterdam 1971
- Th. Witvliet, Een plaats onder de zon, bevrijdingstheologie, Baarn 1984
Studiebelasting
College: 1 punt
Tentamen: 3½ punten
66