Courant 71 - VTi

8
DE OPENBARE RUIMTE:
EEN ‘SPEEL’RUIMTE?
Katrien Laenen
voor het team van de
Vlaamse Bouwmeester
Een van de thema's op de ontmoeting ‘Buiten de muren’ was ruimtelijke planning. In welke mate kan er bij
stadsontwikkelingsprojecten op voorhand rekening worden gehouden met toekomstige evenementen en
voorstellingen? Aan de hand van enkele voorbeelden lichtte Katrien Laenen de visie toe van het team van
de Vlaamse Bouwmeester. Bij stadsontwikkelingsprojecten zijn multifunctionaliteit, veelzijdigheid en duurzaamheid
sleutelbegrippen. Dat betekent dat men niet zozeer pleinen voor straattheater moet aanleggen.
Het is een uitdaging voor de architect om in de openbare ruimte een veelheid van functies mogelijk te
maken, die soms moeilijk met elkaar te verzoenen lijken.
********************************************************************************************
1. De openbare ruimte
We hebben allemaal een bepaald beeld van de steden
die we kennen. De manier waarop we steden waarnemen,
wordt vooral bepaald door die ruimte die we
vrij kunnen betreden, door de openbare ruimte. De
visuele aantrekkingskracht van steden wordt grotendeels
bepaald door de veelheid aan indrukken die ze
genereren. Veelzijdigheid is wat stedelijkheid karakteriseert
en typeert. De stad, openbare ruimte en
stedelijkheid zijn begrippen die vaak in één adem
worden genoemd, maar toch elk op zich staan.
De stedelijke openbare ruimte verandert voortdurend.
Om die veranderingen te kunnen duiden, zijn zowel
de fysieke als de sociale en culturele aspecten van
de openbare ruimte van belang. Als we over de
‘openbare ruimte’ spreken, dan ligt het accent op
de ruimtelijke en fysieke kenmerken. Bij ‘stedelijkheid’
gaat het eerder om de sociale en culturele
kenmerken van het openbare leven of over het
gebruik van de openbare ruimte. Voor de stad kunnen
beide begrippen niet los van elkaar gezien worden.
Een openbare ruimte in een stad is meer stedelijk,
naarmate het gebruik ervan veelzijdiger en multifunctioneler
is.
‘Veelzijdigheid’ heeft betrekking op het gebruik van
de openbare ruimte door vele groepen van mensen:
stedelingen en niet-stedelingen, bewoners en nietbewoners,
mensen uit alle geledingen van de bevolking.
‘Multifunctionaliteit’ slaat op het samengaan
van verschillende stedelijke functies in dezelfde
openbare ruimte. ‘Stedelijkheid’ staat hier in zijn
betekenis niet tegenover het platteland, maar tegenover
het monofunctionele van bijvoorbeeld de slaapstad,
het kantorencomplex of het industrieterrein.
2. De beleidsvisie van de Vlaamse bouwmeester
Het is een opdracht voor het beleid om – zowel op het
gebied van de fysieke kwaliteit van de openbare
ruimte als van de socio-culturele dimensies – krijtlijnen
uit te zetten voor een duurzame invulling van
de stedelijkheid. De Vlaamse Bouwmeester vervult
daarbij een belangrijke rol. Hij adviseert de Vlaamse
overheid met betrekking tot de architecturale kwaliteit
van onze leefomgeving. Hij tracht beleidsmatige
initiatieven te ontwikkelen om de fysieke kwaliteit
van de openbare ruimte te bevorderen. Zowel beleidsmatig
als projectmatig werkt het team van de
Vlaamse Bouwmeester aan een visie waarbij een
duurzame ontwikkeling van de openbare ruimte een
belangrijk aandachtspunt is.
Een aantal tendensen bedreigt de veelzijdigheid en
de multifunctionaliteit van de openbare ruimte.
Steeds meer leeft het besef dat de openbare ruimte
ons niet meer toebehoort, dat wij ervan enkel nog de
gebruikers zijn. De openbare ruimte is een gebruiksgoed
geworden en dat heeft enkele gevolgen. Het
betekent dat iemand anders haar beheert en controleert,
beslist wie er toegang krijgt, en – in het beste
geval – dat iemand probeert de gebruiker ter wille
te zijn.
Als de toegang tot de openbare ruimte een gunst
wordt, dan raakt ze vervreemd van de rechten die
ontstaan uit het democratische burgerschap.
Democratie en openbare ruimte zijn onlosmakelijk
met elkaar verbonden. Democratie kun je definiëren
als een staatsvorm waarin het volk (door vertegenwoordigers)
zichzelf bestuurt, vrij zijn mening en
wensen kan uiten en zich vrij kan bewegen in de
openbare ruimte. Maar wanneer de openbare ruimte