Veiligheid en preventie - GO! onderwijs van de Vlaamse ...

ALGEMEEN ONDERWIJSBELEID
6
Forum • oktober 2008
De ontoereikende omkadering voor de preventieadviseur
staat op nr 1 van de knelpuntenlijst zoals die
naar voren kwam uit de enquête uitgevoerd door het
VSKO in 2007 (Forum april 2008, p. 10). Intussen
ondertekenden de verschillende netten een
Gemeenschappelijke Verklaring met zeven doelstellingen
inzake welzijn en veiligheid in het onderwijs.
Forum nam Julien Teugels, coördinerend preventieadviseur
van de scholengemeenschap Katholiek
Secundair Onderwijs Regio Mechelen, onder de arm
voor een uitvoerig gesprek over veiligheid op school.
Jaak Palmans, stafmedewerker VVKSO, voorzitter van de
VSKO-werkgroep welzijn, leidde het gesprek mee
in goede banen.
Julien Teugels, ervaren en nog
meer gedreven coördinerend preventieadviseur,
was vroeger projectleider
in de bouwsector en
werd daar voor het eerst met veiligheid
en preventie geconfronteerd.
“In 1980 kwam ik terecht in
het onderwijs, hier in COLOMA
plus, als lesgever in de afdeling
bouwkunde. Men zocht er
iemand om de nieuwbouw (die
intussen niet meer bestaat) op
gang te trekken. Ik heb één jaar
les gegeven tot mij werd gevraagd
deel uit te maken van de
staf van de school als technisch
adviseur. Ik ging graag op het
voorstel in maar wel op twee
voorwaarden: ik zou les blijven
geven en een cursus preventie
niveau 2 (zie kaderstukje) volgen.
In 1982 volgde ik die opleiding in
het Provinciaal Vormingsinstituut
Antwerpen, toen, één van de
betere instituten op gebied van
Veiligheid en preventie
Een preventieadviseur op school - warm aanbevolen
opleiding, zeker in die periode. De
preventiecultuur in het onderwijs
op dat ogenblik was zeer beperkt.
Ik ben hier toen Dienst Hoofd
Veiligheid geworden en werd
technisch verantwoordelijk voor
al de gebouwen. De nieuwbouw
stond op stapel en moest gestalte
krijgen. De architect had niet zo
veel ervaring met preventie en
veiligheid, ik ook niet. Maar als
eindwerk voor mijn cursus preventie
koos ik als onderwerp
“Naar een veilige en gezonde,
hygiënische hotelkeuken op
schoolniveau”. Dat is dan de basis
geworden voor de plannen van
wat er nu staat.
Toen ik in 2000 een getuigschrift
“preventieadviseur niveau 1”
behaalde werkte ik op aanvraag
van de school aan een cursus
“coördinerend preventieadviseur
op het niveau van scholengemeenschappen”.
Ik heb die uitge-
schreven maar eigenlijk had ik die
taak graag zelf vervuld. Ik solliciteerde
en werd coördinerend preventieadviseur
voor de scholengemeenschap,
die nieuw was op
dat ogenblik, toen 11 inrichtende
machten.”
Welk statuut hebt u?
Julien Teugels: Ik ben klasvrijgemaakt.
met uren van de scholengemeenschap
voor de functie van
preventieadviseur. Er bestaat
geen statuut voor de preventieadviseur.
Dat is immers één van
de grote lacunes. Het is de vierde
doelstelling van de Gemeenschappelijke
Verklaring: het ambt
organiek maken of minstens voor
omkadering zorgen.
Hoe ging u tewerk?
Om mijn taak naar behoren te
kunnen vervullen, stelde ik voor
een aantal “plaatselijke preventieadviseurs”
aan te stellen. De
secundaire scholen dragen bij tot
het rendement van zo'n nieuwe
organisatie voor een coördinerend
preventieadviseur. De scholengemeenschap
haalt haar
middelen uit de bijdrage die per
leerling gevorderd wordt voor het
functioneren van de scholengemeenschap.
Daar waar de Inrichtende Macht
dezelfde macht was voor secundaire
als voor lagere scholen, stelde
dat geen probleem want ze
waren allemaal vragende partij.
Men kon dus een beroep doen op
iemand extra. In de tweede fase,
werd in Mechelen ook een nieuwe
Inrichtende Macht opgericht,
vzw “De Ranken”, die zowel secun-

daire als nieuwe lagere scholen
onder zich had. Vanaf toen zaten
er een paar nieuwe scholen onder
mijn vleugels en kwam er een
preventieadviseur bij.
Per grote secundaire school is er
een preventieadviseur die ook
vrijgesteld is. Men is creatief en
probeert ergens een aantal uren
te verzamelen om zo een persoon
te kunnen laten kunnen functioneren.
En dat verschilt van inrichtende
macht tot inrichtende
macht.
Wat doet een preventieadviseur?
Julien Teugels: Voor mij was het
belangrijk ervoor te zorgen dat
die plaatselijke preventieadviseurs
knowhow hadden. Gedurende
de eerste twee jaar heb ik
dus gezorgd voor een opleiding,
zodat zij weten wat hun taken en
verantwoordelijkheden zijn.
Het maken van de risicoanalyse in
de verschillende scholen gebeurt
op basis van rondgangen: schoolbezoeken
afleggen. We gaan
samen met die plaatselijke preventieadviseurs
het terrein op: in
klassen, keuken, refters, magazijnen,
sportzalen, kortom, overal
waar leerlingen komen. Wat zijn
de problemen? Hoe groot zijn ze?
Welke adviezen geven we aan de
schooldirecties om die problemen
te minimaliseren of teniet te
doen?
Een andere taak van de preventieadviseur
is een maandverslag van
zijn activiteiten opstellen. Ik
maak ook elke maand een verslag
voor mijn directeur en ik bespreek
dat ook met haar.
Waaraan werkt u momenteel?
Julien Teugels: We zijn nu bezig in
het centrum van Mechelen met
verbouwingswerken. Het is de
bedoeling volgende week die
gebouwen in gebruik te nemen,
dus moeten we indienststellingssrapporten
opmaken. Dat bete-
ALGEMEEN ONDERWIJS B ELEID
kent dat we eergisteren met de
preventieadviseur en de directeur
gingen kijken of alles in orde is.
Mogen er leerlingen binnenkomen
volgende week? Zijn de
brandweervoorschriften nageleefd?
Heeft de brandweer zijn
toelating gegeven om die gebouwen
te betreden? Wat ontbreekt
er nog?
v.l.n.r. Julien Teugels en Jaak Palmans
Belangrijk is ook de samenwerking
met de (coördinerend) directeur.
Als hij/zij in een veiligheidsbeleid
gelooft, zal de preventieadviseur
er ook gemakkelijker bij
worden betrokken. Dat gebeurt
meestal via bureauvergaderingen
met de directeurs en met de
Raad van Bestuur. Ik kom drie keer
per jaar naar zo'n vergadering
De plaatselijke preventieadviseur moet reeds bij
de ontwerpfase worden betrokken. Hij heeft immers
een grote schoolervaring, die architecten
en ingenieurs hier niet hebben.
Bent u bij alle bouwwerken
betrokken?
Julien Teugels: Niet overal. Dat
hangt een beetje af van de cultuur
van de school. De preventieadviseurs
worden naar mijn
mening te laat ingeschakeld in
een bouwproces. Zij moeten
reeds bij de ontwerpfase betrokken
zijn. Waarom? Eerst en vooral
omdat de plaatselijke preventieadviseur
een grote schoolervaring
heeft, die architecten en
ingenieurs hier niet hebben. Het
leven in een school, ken je pas
wanneer je erin geleefd hebt. Je
moet er je tenten in opgeslagen
hebben.
waarop alle directeurs aanwezig
zijn en daarin stuur ik alles rond
preventie: belangrijke punten
aanstippen en ook meedelen
waaraan in de toekomst moet
worden gedacht.
Het maandelijkse overleg met de
plaatselijke preventieadviseurs is
in feite mijn instructiemethode.
Intussen heb ik er zowat negentig
achter de rug. De plaatselijke preventieadviseurs
moeten een
scharnierfunctie ontwikkelen. De
instructies nemen zij mee naar
hun individuele school en tanken
die dan weerover naar hun plaatselijke
bestuur, via directie- of via
comitévergaderingen.
© Willy Bombeek
7
oktober 2008 • Forum

© Julien Teugels
8
Forum • oktober 2008
Met instructies bedoelt u de
wetgeving?
We volgen natuurlijk de wetgeving.
En we leren uit bepaalde
plaatselijke ervaringen. Er worden
foto's genomen, verslagen
gemaakt, ervaringen uitgewisseld.
Ook de communicatie
tussen de plaatselijke preventieadviseurs
onderling is zeer
belangrijk. Ik probeer daar een
groep van te maken, zodat ze aan
elkaar ook iets hebben en weten
bij wie ze terecht kunnen voor bijvoorbeeld
hygiëne in de keuken,
of voor machinebeveiliging. Ook
de methodes worden uitgelegd:
hoe je risico's moet detecteren,
evalueren en oplossen. Instructie
over competenties: hoe moet een
preventieadviseur kunnen functioneren?
Hij moet immers niet
alleen technisch onderlegd zijn,
hij moet ook goed kunnen communiceren
met zijn directie en
comitéleden (dat lukt niet altijd
zo goed). Preventieadviseur is ook
een beetje moderator zijn…
Jaak Palmans: Het begint met
deskundigheid verwerven. Enerzijds
de reglementering van de
ALGEMEEN ONDERWIJS B ELEID
Jaarlijkse opleiding van onze brandweerploegen in PIVO Asse.
welzijnswetgeving, anderzijds de
technische deskundigheid eigen
aan de school: is het een koksschool,
een land- en tuinbouwschool?
Een preventieadviseur
moet iets afweten van die wereld.
Julien Teugels: We zitten nog
altijd in een evolutie van stijgende
preventiecultuur. Men kende
dat vroeger niet. Er zijn nu al
negen jaar preventieadviseurs,
die moeten gewaardeerd worden
en zij moeten ook over de methodiek
beschikken om het te kunnen
overbrengen naar de directie.
Dat lukt niet altijd. Omdat er nog
onvoldoende geloof is in de preventieadviseurs.
Dat is weer een
kwestie van schoolcultuur. In een
technische school zijn meer risico's
en wordt korter op de bal
gespeeld. Men wordt daar geconfronteerd
met ongelukken van
leerlingen aan de draaibank, de
freesmachine enzovoort. In een
ASO-school staan ze minder vaak
stil bij mogelijke ongelukken. En
toch. Ik heb ook ASO-scholen waar
een perfect geloof in preventiecultuur
is. Omdat de directie erin
gelooft.
Staat u altijd klaar om in te
grijpen?
Julien Teugels: Ik sta altijd in
stand-by en kom liefst nog de dag
zelf, maar dat is niet altijd mogelijk.
Daarom pleit ik - behalve de
comitévergaderingen (maandelijkse
vergaderingen waarop
zowel iemand van de directie als
leerkrachten aanwezig zijn)- voor
nog twee jaarlijkse vergadermomenten
om veiligheidswerken
voor te bereiden. En bij drie scholen
slagen we daar in. De directeur
is er vragende partij. Dan
werken we planmatig thema's
uit. Zo ontstaat een preventie- en
welzijnscultuur. Maar dat lukt
(nog) niet in alle scholen. Eén keer
per maand een comitévergadering
is voor sommigen al voldoende.
Wat is een vast thema op de
comitévergadering?
Julien Teugels: Eén van de vaste
thema's is het bespreken van de
arbeidsongevallen en de ongevallen
met leerlingen. De preventieadviseur
moet een overzicht krijgen
van de ongelukken. Op basis
daarvan wordt naar oplossingen
gezocht om die ongevallen te
minimaliseren. Toch heeft men de
neiging te zeggen: “dat is in de
turnzaal gebeurd” of “die is van de
trap gevallen” of “het gebeurde op
weg naar school, met de fiets of
op de speelplaats, ….” . Er zit ook
geen ijver in. Waarom niet? Er is
geen mechanisme dat er de aandacht
op vestigt.
Er bestaan ook aankoopprocedures.
Als er iets op school wordt aangekocht,
moet dat altijd ter verificatie
naar de preventieadviseur
gaan. Niet omdat hij er zijn neus
in tussen steken, wel omdat we
de wet toepassen. Vroeger kocht
en besliste de directeur wat hij/zij
wilde.

Er bestaan een aantal
documenten en brochures.
Jaak Palmans: Het is een taak van
het VSKO voor een opleiding preventie
en veiligheid te zorgen. Ik
denk niet dat het een taak is voor
mensen zoals Julien om elk apart
hun preventieadviseurs op te leiden.
Ik denk dat wij dat in handen
moeten nemen en we zijn daarmee
ook bezig.
Julien Teugels: U weet dat wij ook
met PreBes - de vereniging van
preventieadviseurs - een werkgroep
onderwijs hebben waar ik
acht jaar voorzitter ben van
geweest, ondertussen is dat
Marcel Loos. Toen hadden wij ook
zo'n module en men noemde dat
de “opleiding van de hiërarchische
lijn”; een module van twee
dagen rond wat het schoolbestuur
en de directie moeten
weten. Een soort lessenpakket.
Maar dit is niet gelukt. In Gent
daarentegen heeft Eddy De
Munter voor zijn Inrichtende
Macht twee avonden gegeven
rond veiligheid en preventie. Daar
was iemand bij die van de wetgeving
op de hoogte was, een preventieadviseur
die al jaren in het
vak stond in een school en
iemand van de verzekeringsmaatschappij.
Alle elementen
kwamen daarin aan bod.
Het volstaat niet als schoolbestuur
of directie een preventieadviseur
aan te spreken.
Ze moeten er ook naar luisteren.
Julien Teugels: Wanneer een preventieadviseur
slecht functioneert,
is het niet de fout van de
preventieadviseur. Het is de fout
van de werkgever. Hij moet zodanig
bezorgd zijn dat die man of
die vrouw kwalitatief een meerwaarde
is voor de school. Is hij dat
niet, moet hij worden vervangen.
ALGEMEEN ONDERWIJS B ELEID
Een nieuw, jong en hedendaags sanitair. Sint-Ursula Instituut O.L.V.-Waver.
Een garantie tegen vandalisme!
Op zoek naar goede afmetingen en comfortabele klaslokalen.
Hoe wordt de veiligheid gegarandeerd
bij stageleerlingen?
Julien Teugels: Wij hebben modules
gemaakt om die stageverantwoordelijken
te helpen.
Het deskundigheidsniveau van
de preventieadviseur hangt niet
alleen af van de grootte van de
school maar ook van het risico. En
inderdaad, in een kleuterschool is
het risico niet zo groot als in een
nijverheidsschool.
Welke opleiding is nodig in
welke school?
Julien Teugels: Er zijn qua deskundigheid
in een lagere of kleine
secundaire school zonder machines,
meestal basisopleidingen.
Wanneer het gaat om grotere
scholen gaat men ervoor zorgen
dat er preventieadviseurs met
niveau 2 komen. En we hebben
dus twee groepen technische
scholen in het Mechelse: de tech-
© Julien Teugels © Julien Teugels
9
oktober 2008 • Forum

© Julien Teugels
© Julien Teugels
10
Forum • oktober 2008
nische scholen Mechelen en St.-
Janshof. Hier hebben wij gezorgd
voor een preventieadviseur
niveau 1.
In functie van de grootte van de
school en in functie van de risico's
in de school bepaalt de wetgeving
welk opleidingsniveau de
preventieadviseur moet hebben.
Voor de gewone, klassieke school
met minder dat 200 personeelsleden
is dat iemand met een
ALGEMEEN ONDERWIJS B ELEID
Welzijn op school. Gezellige speelplaats met pick-nick tafels.
Een goede veiligheidscoördinator bij de uitvoering is een garantie
voor een degelijk en veilig klaslokaal.
basisopleiding. Wij nemen al
jaren ook de leerlingen mee,
omdat het uiteindelijk ook over
hun veiligheid gaat.
Het is belangrijk als preventieadviseur
in de veiligheidsplanning
en -visie te denken aan opleidingen
veiligheid en preventie. Dat
betekent dat in technische scholen
alle technische adviseurs een
basisopleiding moeten krijgen.
Wij hebben dat gedaan in
Mechelen. Ongeveer 40 mensen
kregen hier een basisopleiding,
preventieadviseurs niet meegerekend.
In feite zou het zo moeten zijn: wil
je technisch adviseur worden,
moet je een basisopleiding
gevolgd hebben. Een technisch
adviseur coördinator, als je het
mij vraagt, zou moeten niveau
twee hebben.
Is het een kostelijke opleiding?
Jaak Palmans: Het VSKO biedt een
opleiding basiskennis aan voor
€ 350. Opleidingen niveau 1 kosten
iets minder dan € 3 800.
Hoeveel uren moet een
preventieadviseur volgens u
krijgen?
Julien Teugels: In onze scholengemeenschap
hebben wij ons in
een “gemeenschappelijke interne
dienst” georganiseerd, waardoor
de leidend preventieadviseur kan
optreden in alle aangesloten
scholen. Als preventieadviseur
mag ik daar de risicoanalyse van
de verschillende scholen doen,
wat dus een kostenbesparing is.
Dankzij die structuur van
“gemeenschappelijke interne
dienst” mag je dus ook voor andere
schoolbesturen instaan.
Hoe komt het dat - in vergelijking
met bedrijven - preventiecultuur
in een school op een
laag pitje staat?
Julien Teugels: Als in een bedrijf
een arbeidsongeval gebeurt, kost
dat het bedrijf veel geld. Zij moeten
er voor opdraaien. In het
onderwijs wordt die persoon
gewoon vervangen. In een bedrijf
werkt men aan de frequentiegraad
en de ernstgraad. Men wil
die cijfers zo laag mogelijk houden.
Een school heeft dit probleem
niet.

Ook aan de leerlingenattitude
inzake veiligheid moet
gewerkt worden.
Julien Teugels: Een preventieadviseur
zou daarvan de coördinator
moeten zijn in de school. In de
veronderstelling dat hij over tijd
en deskundigheid beschikt. Want
als die leerkrachten moeten werken
aan attitudes moeten ook zij
ergens de mosterd halen. Indien
er op school iemand is die over de
knowhow beschikt, over documentatie
rond attitude, over videomateriaal,
over teksten, en over
wetgeving. en als die man of
vrouw mee in de organisatie van
de school zou zitten, dan zijn we
goed bezig.
Persoonlijke hygiëne is een attitude,
bvb het gebruik van sanitair,
schone kledij, technieken zoals
het langzaam opwarmen en
afkoelen van voeding, gebruik
van hygiënisch materiaal, reinigingsmethoden,
werkplaatsen
proper houden. Dat zit ook in de
lessenpakketten en moet steeds
geanimeerd blijven. Er moet
inderdaad ook een preventieadviseur
zijn die daarmee bezig is, die
zijn leerkrachten mee helpt aansturen,
die controles uitoefent,
die methodes aanreikt voor de
lessen.
Leerkrachten informatica geven
niet alleen les informatica, zij
organiseren ook de werkpost: hoe
moet het beeldscherm opgesteld
worden; de stoel, de afstanden,
tafels, lichtinval, reflectie,… .
Hoe verloopt de samenwerking
rond preventie met de andere
netten
Julien Teugels: In 1992 hebben we
voor de eerste keer een gemeenschappelijke
verklaring gemaakt.
In 1999 hebben we die geactualiseerd
en nu, mei 2008, zijn we het
daarover voor de derde keer eens.
ALGEMEEN ONDERWIJS B ELEID
Voor het ontwerp van een nieuw schoolgebouw is het goed om vooraf
naar slechte en goede voorbeelden te gaan kijken.
Signaal naar de koepels.
De minister heeft de werkgroep
gemandateerd om de gemeenschappelijke
verklaring te verfijnen.
Een stappenplan dus. De eerste
afspraak is op 1 oktober. De
werkgroep heeft nu ongeveer een
schooljaar de tijd om wat hier
staat met kracht te poneren zodanig
dat het in het volgende
regeerakkoord wordt opgenomen,
na de Vlaamse verkiezingen
van 14 juni 2009
Onze rol als koepel?
Julien Teugels: Wat wij hier
gedaan hebben in deze scholengemeenschap,
kunnen wij ook
aanbieden aan andere scholengemeenschappen.
We hebben het
model en we hebben er negen
jaar ervaring mee.We hebben een
systeem met taak- en functieomschrijving
en werkmethodes.
Jaak Palmans: Ik geloof ook dat de
gemeenschappelijke interne
dienst de beste structuur is die
we onze scholen kunnen aanbevelen.
De boodschap van het VSKO
naar schoolbesturen en directies?
Jaak Palmans: Schoolbesturen
hebben er alle belang bij hun preventieadviseur
au sérieux te
nemen. Het volstaat niet hem
aan te werven en hem voor de
rest in een kamertje te laten sudderen.
“Au sérieux” nemen betekent
luisteren naar hem en als hij
voorstellen doet, die in de mate
van het mogelijke uitvoeren.
Julien Teugels: Elke werkgever is
immers verplicht binnen de zes
maanden een antwoord te geven
op het niet gevolgde advies van
de preventieadviseur. Daarvoor
moet je een mechanisme inbouwen:
een jaarlijks actieplan, een
globaal preventieplan en een
masterplan. Dit is een dynamisch
plan: je mag er ieder jaar aan wijzigen.
Men moet planmatig werken.
Als een Inrichtende Macht
geen masterplan heeft, geen plan
met een visie op 10 jaar, dan vertrekt
men slecht om de globale
preventieplannen van 5 jaar te
maken. En dan kan men ook geen
jaarlijks actieplan maken. Het
© Julien Teugels
11
oktober 2008 • Forum

12
Forum • oktober 2008
hangt allemaal aan elkaar.
Alle in de wetgeving op het welzijn
opgenomen elementen zouden
we moeten terugvinden in de
eindtermen van elke opleiding.
Dit moet als een mechanisme
werken.. Want uiteindelijk proberen
wij onze leerlingen vandaag
op te leiden voor de toekomst van
morgen.Wij maken goede technici
maar op gebied van attitude en
preventie zijn zij onvoldoende
getraind.
Jaak Palmans: In het leerplichtonderwijs,
dus van 6 tot 18 jaar, zijn
wij bij uitstek goed geplaatst om
daaraan te werken. Wij hebben 12
jaar om er aan te werken. Als de
leerlingen het leerplichtonderwijs
voltooien, zouden ze die attitude
moeten hebben.
Willy Bombeek
Rita Herdies
Gemeenschappelijke Verklaring inzake de integratie van welzijn in het onderwijs en de opleidingen
van de Vlaamse Gemeenschap.
1. Permanente aandacht voor
een veilige schoolomgeving
en -infrastructuur met het
ter beschikking stellen van de
nodige structurele en financiële
hefbomen.
2. Naast de federale welzijnswet
voor werknemers een
welzijnsdecreet dat minstens
een gelijkwaardig beschermingsniveau
biedt voor alle
leerlingen/cursisten.
3. Het integreren van welzijnsdoelstellingen
in de curricula.
4. Het valoriseren en erkennen
van de functie “preventieadviseur”
in de onderwijswetgeving.
ALGEMEEN ONDERWIJS B ELEID
5. Het kwalitatief beoordelen door de onderwijsinspectie van de wijze waarop de welzijnswetgeving
voor de leerlingen wordt toegepast.
6. Preventiemaatregelen in de bedrijven die afgestemd zijn op het risicoprofiel van de beginnende
werknemer en de stagiair, met aandacht voor onthaal en begeleiding.
7. Het heroriënteren van het arbeidsgeneeskundig toezicht en het medisch schooltoezicht.
Toelichting bij de opleiding preventieadviseur
Op 17 juni 2008 hebben de vier nethoofden
de gemeenschappelijke verklaring ondertekend.
Elke preventieadviseur moet een basiskennis bezitten inzake risicoanalyse, preventiemaatregelen,
samenwerking tussen interne en externe dienst, EHBO, de werking van het comité voor preventie en
bescherming op het werk, … Deze basiskennis verwerf je via een opleiding van 40 uur. Via een aanvullende
vorming van respectievelijk 210 of 400 uur kan je het schoppen tot preventieadviseur niveau 2
(PA2) of niveau 1 (PA1). De vorming tot PA1 is op universitair niveau.
De grootte van het schoolbestuur en de aard van de aanwezige risico's bepalen welke opleiding de
preventieadviseur moet hebben. Voor een schoolbestuur met enkele basisscholen volstaat doorgaans
een preventieadviseur met basiskennis. Een schoolbestuur met enkele secundaire scholen, waaronder
BSO/TSO-scholen, heeft in principe een PA2 nodig. Indien één van deze scholen een nijverheidsschool is,
is doorgaans een PA1 vereist.