Jaargang / Année 3, 1997, nr. 1 - Gewina

10 ----------- Mededelingen I Communications
In de lezing wordt de historiografie van het 'Duitse model' nagegaan, met
speciale aandacht voor de mechanismen die verondersteld worden te hebben
bijgedragen aan de institutionalisering van onderzoek. Daarbij komen ook
periodiseringskwesties aan bod. Gestart wordt met de sterk ideehistorische
beschrijving van de 'Duitse universiteit' door o.a. Paulsen. Institutionalisering van
wetenschap vindt plaats als uitvloeisel van de neohumanistische ideologie. Vanuit
de filologie en geschiedwetenschappen wordt het doen van onderzoek
ge'introduceerd aan de natuurwetenschappelijke faculteiten. Het seminar wordt
daarbij een belangrijke voorbeeldfunctie toegedacht. W etenschapssociologen
wijzen later op het belang van de mechanismen van concurrentie en competitie
tussen leerstoelen. Turner vult dat aan door te wijzen op de beslissende rol van de
staat bij benoemingen. Voor Schubring ligt de kern van de neohumanistische
hervormingen niet zozeer in de Wissenschaftsideologie als wel in de veranderingen
in het gymnasiale onderwijs. Door (in het specifieke geval van de wiskunde) een
beroepsperspectief Oeraar) te creeren, vond in Pruisen een bepaalde stijl van
mathematica ingang.
Meer recente historiografie heeft de rol van Humboldt bij de
institutionalisering van Forschung nog verder ondergraven. Het sociaal-historisch
onderzoek van McClelland heeft de rol van Humboldt genuanceerd door te
wijzen op de continu'iteit met ontwikkelingen in de achttiende eeuw. Van de
andere kant wijzen historici van de natuurwetenschappen op de grate verschillen
tussen de natuurwetenschappelijke kabinetten aan het begin van de negentiende
eeuw en de onderzoekslaboratoria van vijftig jaar later. De verlichtingspedagogie
heeft een belangrijke rol gespeeld bij de institutionalisering van onderzoek in de
chemie en de geneeskunde (fysiologie). Bovendien wordt Duitsland thans door
(wetenschaps)historici meer gedifferentieerd behandeld: Pruisen wordt onderscheiden
van Beieren en Baden. In Baden leefde (voor 1848) heel sterk het liberale idee
van een wetenschap die de maatschappij van nut kon zijn. Dat roept de vraag op
in hoeverre het Duitse model en de Humboldt-universiteit een constructie is van
de sterk op Pruisen gecentreerde geschiedschrijving van na 1871.
{Joseph Wachelder)