Jaargang / Année 3, 1997, nr. 1 - Gewina

28 ---- Onderzoeksprojecten I Pro jets de recherche
Mathematica te Leuven, 1520-1580: relaties met het humanisme
Steven Vanden Broecke
[Steven Vanden Broecke stelde zijn onderzoek voor op de vijfde studiedag van
Studium generale. Zie voor een samenvatting p. 7]
De productie van astrolabia in de Lage Landen tussen 1550 en 1600
Koenraad Van Cleempoel
Tussen ruwweg 1550 en 1600 werden te Leuven de meest verfijnde
wetenschappelijke instrumenten van Europa vervaardigd. Dit hoge niveau laat
zich zien in de mooie afwerking van de instrumenten, maar ook in de
nauwkeurigheid van de schalen. Mijn onderzoek handelt over die productie van
instrumenten, en in het bijzonder de astrolabia. Ik tracht dit te benaderen
vanuit twee invalshoeken: eerst en vooral een contextuele, door vragen op te
lossen zoals: waarom kon er rond 1550 zo'n belangrijk atelier in Leuven
ontstaan, wat was de voedingsbodem (Frisius, Mercator, Beausard enz.), welke
uitstraling had dit atelier, waren er opdrachten? Hoe functioneerde de
afzetmarkt? Waar lag de interesse van de koper? Zo werden vele astrolabia van
Gualterus Arsenius via Plantijn verkocht aan Benito Arias Montano om er de
bibliotheek van het Escorial mee op te smukken. Wat was de verhouding van de
instrumentenmakers met de universiteit van Leuven? Hun namen verschijnen
allemaal in de matriculatielijsten, maar in het archie£ van de universiteit is er
geen spoor naar andere bronnen. Tenslotte bekijk ik elke maker afzonderlijk:
welke projecties werden gebruikt, was er een voorkeur voor bepaalde
instrumenten, hoe nauwkeurig werkte hij, was hij zelf wiskundige of liet hij
zich adviseren? Bij dit laatste onderdeel ben ik op een zeer interessante figuur
gestoten: Adriaan Zeelst. Tot voor kort was hij enkel bekend als een marginaal
maker in de schaduw van anderen. Enig spitwerk bracht negen ongesigneerde
instrumenten aan het licht. Het blijkt ook dat hij tussen 1579 en 1581 een
belangrijk commentaar schreef op het Romeinse voorstel om de kalender te
hervormen. In die jaren, en ook nadien, was hij verbonden aan de universiteit
van Leuven, waar hij dus Cornelius Gemma en Peter Beausardt overleefde. Zijn
juiste band met de universiteit is nog niet volledig opgehelderd. Zeker is dat hij
een wiskundige van enig kaliber was met bovendien een groot talent om zijn
kennis om te zetten in zeer mooie instrumenten.