Jaargang / Année 8, 2002, nr. 1 - Gewina

20------------------------------- Onderzoeksprojecten I Projets de recherche
wetenschappen) 1 en anderzijds de hiermee nauw samenhangende sociale
kennisgeschiedenis. 2
Waarom de toepitsing op de akademie, op theologie, op Nederland, op de periode
1575-1840? Zoals ieder onderzoek, vloeit ook dit project voort uit persoonlijke
belangstelling, hangt het samen met benaderingen die 'in de Iucht zitten' en wordt het
qua omvang en strekking beperkt door haalbaarheidscriteria. Wat de persoonlijke
belangstelling betreft: in het algemeen beoog ik in mijn werk een bijdrage te leveren
aan het in kaart brengen van de intellectuele cultuur in Nederland. Je kunt, denk ik,
veilig beweren dat de noordelijke Nederlanden vanaf de late zestiende eeuw voor
ideeenhistorici een bijkans ideaal onderzoeksveld vormen. Binnen een geografisch
min of meer afgebakend en in elk geval relatief klein en dus overzienbaar gebied is
hier van meet af aan van alles te koop geweest: van het rniddelmatige tot het
excellente, van het representatieve tot het idiosyncratische, van het onopvallende tot
het invloedrijke. De kleine schaal in combinatie met de geestelijke rijkdom maken de
noordelijke Nederlanden tot een case stucfy bij uitnemendheid, tot de proeftuin bij
uitstek voor nieuwe benaderingen. Het zijn deze aspecten van de Nederlandse
geschiedenis die in het internationale circuit grote aantrekkingskracht (kunnen)
uitoefenen, en daarom in het buitenland ook aan de man gebracht moeten worden.
De monografie die uit het onderhavige onderzoek voortvloeit, zal dan ook i11 het
Engels worden geschreven.
J\tfijn persoonlijke belangstelling strekt zich bovendien uit tot de
religiegeschiedenis, onder meer omdat religie in de brede zin van het woord een
uitstekende toegang biedt tot de ideeengeschiedenis van de vroegmoderne tijd. In het
ideale geval zou er te zijner tijd een historisch overzicht moeten verschijnen van de
intellectuele en religieuze cultuur in de (noordelijke) Nederlanden van de
vroegmoderne en moderne tijd, waarbij de nodige aandacht aan communicatieve en
kennissociologische aspecten wordt besteed. Maar je moet ergens beginnen.
Hoogleraren aan acadernische instellingen vormen een duidelijke en significante
groep, die zich vanwege de overvloed aan bronnenmateriaal goed laat analyseren. Wie
er vervolgens voor kiest zijn uitgangspunt te nemen in de religiegeschiedenis, komt
vanzelf uit bij de theologen. De volgende logische stap zou een soortgelijk onderzoek
1
Ji.irgen Habermas, Strukturwande! der 6j[entlichkeit. Unter.mchungen zu einer Kategorie der biirgerlichen Gesellschqft,
Neuwied 1962; Craig Calhoun ed., Habermas and the Pub/if Sphen, Cambridge MA, London, 1992. Voor
recente toepassingen op de vroegmoderne tijd: H.E. Biideker, 'AufkHirung als Komrnunikationsprozefl',
in: R. Vierhaus ed., A!if!iir.ung als Prozejl, Hamburg, 1988, pp. 89-111; Martin Gierl, Pietismus und A1ffkliirung.
Theologischc Polemik und die Komnmm'katio11srejor.m der fl7issenschajf amEnde des 17. Jahrhundert.r (Giittingen
1997).
2 Ernst Mannheim, A!ifkliir.ung und iiffintliche Meinung. S tudien zur S o'(jologie der 6jJentlichkeit im 18. Jahrhundert,
ed. Norbert Schindler, Stuttgart, 1979 (1st ed. 1933); S. Shapin, A soda! history of truth. Ci!Jility and Jdena in
seventeenth-century E11gland (Chicago 1994); Peter Burke, A soda! history of knowledge. From Gutenberg to Diderot,
s.l., 2000.