Scan 1, februari 2001 - UMC Utrecht

1/01 

HI-TECH 

Nintendo-chirurgie met Robodoc 

>> Robotchirurgie 

WERVING 

“We moeten ons jong wetenschappelijk talent koesteren” 

>> Werving wetenschappelijk personeel 

ONDERZOEK 

Opensnijden of aanhaken, maar niet laten barsten 

>> Vergelijkend onderzoek behandelingen aneurysma

In dit nummer 

Voor meer informatie over de onderwerpen in dit nummer kunt u contact opnemen met 

Scan is een uitgave van het Universitair 

de stafgroep In- en Externe Communicatie van het UMC Utrecht, telefoon (030) 250 74 83 

Medisch Centrum Utrecht dat bestaat uit het 

Academisch Ziekenhuis, de Medische Faculteit 

Utrecht en het Wilhelmina Kinderziekenhuis. 

3 

kort nieuws 

Scan verschijnt 6 keer per jaar in een oplage 

van 10.000 exemplaren. 

Redactie 

Ruth Belder, Joost van der Gevel, 

Alies Hoogstra, Anke Leys, Pieter Lomans, 

Hanneke Veenstra, Caroline Wortman en 

Ietje Zéguers 

Redactieadres 

6 

4 medische microbiologie 

Eén Europese taal biedt resistentie het hoofd 

Nintendo-chirurgie met Robodoc 

Als de poten van een grote spin bewegen de zwarte armen van de robot over de 

patiënt op de operatietafel. De chirurg zit een paar meter verderop, zijn hoofd 

en armen verborgen in een grijze kast. Science Fiction wordt werkelijkheid. 

Redactie Scan 

UMC Utrecht 

Huispostnr. D01.343 

Postbus 85500 

3508 GA Utrecht 

telefoon (030) 250 71 68 

fax (030) 250 54 10 

e-mail c.wortman@azu.nl 

p.lomans@rvb.azu.nl 

8 

9 

11 

kort nieuws / promoties 

hersenonderzoek 

Domino in de zenuwcel 

opinie 

Wat denk je er zelf van? 

Ontwerp en Lay-out 

X-hoogte >> Joep Loonen en Hans Lodewijkx, 

Tilburg 

Aan dit nummer werkten verder mee 

Tekst: Marianne Heselmans 

12 “We moeten ons jong wetenschappelijk talent koesteren” 

Jonge mensen zijn nog maar mondjesmaat warm te krijgen voor fundamenteel 

wetenschappelijk onderzoek. Het is hard werken voor weinig geld. Wie wil er nog 

uren door een microscoop turen. Saai pipetteren en centrifugeren. Jarenlang bezig 

zijn om het antwoord op een enkele vraag te vinden. 

Fotografie: Chris Timmers 

Digitale beeldbewerking: Wim Verrijp 

Coverfoto’s 

Chris Timmers 

Druk 

14 

16 

de grote visite 

Medische spijkers met koppen slaan 

onderwijs 

Tekenende gymnastiekleraar 

17 Opensnijden of aanhaken, maar niet laten barsten 

Voor de preventieve behandeling van een aneurysma, een verwijding van de buikslagader, 

bestaan twee verschillende methoden. Het DREAM-team van de divisie 

Vaatchirurgie onderzoekt welke behandeling de voorkeur verdient. 

Hoonte Bosch & Keuning, Utrecht 

ISSN 

1385-2167 

De artikelen in Scan vallen onder verantwoordelijkheid 

van de redactie. Zij weerspiegelen 

niet noodzakelijkerwijs het formele bestuurlijke 

standpunt van het UMC Utrecht. 

Het overnemen van artikelen uit Scan is 

slechts geoorloofd met bronvermelding en na 

overleg met de redactie. 

Medewerkers die Scan willen ontvangen 

kunnen dit doorgeven aan hun divisieleiding. 

Scan wordt verspreid via de afdelingen. 

19 

20 

22 

24 

terzijde 

Als het regent schijnt de zon 

nucleaire geneeskunde 

Kleine aanpassingen, groot verschil 

management in de zorg 

Ze kloppen nu bij mij aan 

de promovendus achter het proefschrift 

Lyrisch achter de microscoop

mix 

kort nieuws 

Diagnose na een vermoeiende dag 

Kwaliteitsjaarverslag 1999: 

nadruk op ontwikkelingen 

in divisies 

Ouders zijn positief over hun ervaringen met 

het Sylvia Tóth Centrum in het UMC Utrecht. 

Dit blijkt uit een enquête onder de eerste veertig 

ouderparen. Kinderen met een onbegrepen 

ontwikkelingsachterstand, vergroeiingen na 

operatie van een open rug (tethered cord) of 

een moeilijk te behandelen epilepsie kunnen 

voor één dag in het centrum worden opgenomen. 

Ze worden dan door verschillende specialisten 

onderzocht. De meeste uitslagen staan voor het 

eind van die dag op papier, waarna de specialisfoto 

> Chris Timmers 

ten een behandelplan maken. Een enkele ouder 

klaagde dat de dag zwaar was: zijn kind moest 

lang nuchter blijven, veel onderzoeken ondergaan 

en uiteindelijk ook nog een lange reis naar 

huis afleggen. Een ander meldde daarentegen 

dat er zoveel afleiding was voor het kind, dat 

het niet eens merkte dat zijn maag leeg bleef. 

Vooral bij epilepsie en tethered cord konden 

snel conclusies worden getrokken. Als aan het 

eind van de opnamedag toch geen diagnose 

kon worden gesteld, hadden de meeste ouders 

in ieder geval het gevoel dat 

alles was gedaan. En er kán 

niet altijd een diagnose worden 

gesteld. Maar daarna is het voor 

de ouders vaak gemakkelijker 

om met hun kind om te gaan. 

Ouders van een bijna anderhalf 

jaar oud jongetje verwoordden 

hun ervaring als volgt: door deze 

dag zijn wel veel dingen duidelijker 

geworden. Daarbij is het 

ook prettig om eens te horen 

wat je kind wel goed doet, of 

waar geen afwijking te constateren 

valt. (...) Onze bezorgdheid 

is afgenomen en we kunnen 

meer van ons kind genieten 

zoals het is. 

HV 

‘Kwaliteit is iets dat in de individuele patiëntenzorg 

zijn weerslag moet hebben. Ketenzorg en 

ketenkwaliteit blijven het wenkend perspectief’, 

schrijft bestuursvoorzitter Blijham in de inleiding 

van het kwaliteitsjaarverslag 1999, dat verscheen 

op de valreep van 2000. Het bouwt voort op het 

verslag over 1998, dat door de Cliëntenraad 

Academische Ziekenhuizen als beste werd 

gewaardeerd. In het verslag over 1999 geven 

nagenoeg alle divisies en diensten een overzicht 

van wat ze in 1999 tot stand brachten aan de 

hand van de aandachtsgebieden van het INKmodel. 

Daarnaast zijn er bijdragen over de kwaliteit 

van onderzoek en onderwijs en rapportages 

van commissies zoals de Klachtencommissie, MIP, 

Arbo en Milieu. Hoewel het integrale kwaliteitsbeleid 

al in het verslagjaar onder druk van de 

bezuinigingsoperatie minder nadruk kreeg, zijn 

in tal van divisies, directies, diensten en afdelingen 

kwaliteitsprojecten gerealiseerd. Zo hebben 

enkele afdelingen met succes een certificatietraject 

afgesloten. In 2001 vormen interne visitaties 

en pilotprojecten ter realisatie van ketenzorg in 

de praktijk de fakkeldragers van het kwaliteitsprogramma. 

IZ 

Het UMC-kwaliteitsjaarverslag 1999 is op te vragen 

bij het secretariaat van de afdeling Interne en 

Externe Communicatie, telefoon 030 - 250 74 83. 

Website: www.STCentrum.nl 

Urine-incontinentie door hysterectomie niet bewezen 

Het is niet bewezen dat urine-incontinentie een 

complicatie is van hysterectomie – operatieve 

verwijdering van de baarmoeder. Zolang er geen 

goed onderzoek is gedaan dat dit wel bewijst, 

moeten gynaecologen patiënten die een hysterectomie 

ondergaan niet onnodig ongerust maken. 

Dit schrijven arts-onderzoeker gynaecologie Jan- 

Paul Roovers, gynaecoloog Huub van der Vaart, 

arts-epidemioloog Anske van der Bom en hoogleraar 

gynaecologie Peter Heintz in een reactie 

op een artikel in The Lancet. In augustus verscheen 

in het medisch wetenschappelijk week- 

blad een artikel waarin werd geschreven dat 

artsen urine incontinentie naar voren moesten 

brengen als mogelijke complicatie van een hysterectomie. 

Deze conclusie was gebaseerd op elf 

observationele studies. 

De UMC-specialisten ondervroegen vijfhonderd 

vrouwen die op het punt stonden een hysterectomie 

te ondergaan en deden een aselecte 

steekproef onder tweeduizend vrouwen uit de 

gemeente Zeist over het voorkomen van problemen 

van het plassen. Vrouwen die op het punt 

stonden een hysterectomie te ondergaan bleken 

meer dan vijf keer zo vaak hinderlijke urineincontinentie 

te hebben als vrouwen uit de controlegroep. 

Uit deze bevinding kan worden 

geconcludeerd dat urine-incontinentie niet 

noodzakelijk het gevolg is van de ingreep zelf. 

Voordat een onderzoek is uitgevoerd waar 

nauwkeurig gecorrigeerd wordt voor alle verschillen 

tussen vrouwen die wel en vrouwen die 

geen hysterectomie ondergaan, moeten artsen 

hun patiënten niet inlichten over niet-bewezen 

complicaties van hysterectomie, aldus de UMCspecialisten. 

HV 

nr 1 februari 2001 3

tekst > Marianne Heselmans 

foto’s > Chris Timmers 

Eén Europese taal biedt 

Microbiologisch netwerk maakt epidemieën zichtbaar 

Steeds meer bacteriën zijn resistent tegen antibiotica. Helaas is nauwelijks 

Stel, op de handen van een medewerker bij een 

groot voedingsmiddelenconcern bevindt zich 

een schadelijke Listeriabacterie. Ongelukkigerwijs 

raakt een aantal pizza’s hiermee besmet. 

Een paar dagen later krijgen ziekenhuizen in 

Italië, België en Nederland patiënten met een 

Listeria-infectie. Tussen deze ziektegevallen 

wordt momenteel geen verband gelegd, want 

er is geen snelle en adequate informatieuitwisseling 

tussen bacteriologen over schadelijke 

bacterietypen die in de Europese ziekenhuizen 

opduiken. Als het echter aan de afdeling Medische 

Microbiologie van prof dr Jan Verhoef ligt, 

verandert dat snel. De Europese Unie heeft het 

door hen ingediende voorstel om een Genetisch 

Epidemiologisch Netwerk voor Europa op te richten, 

gehonoreerd. 

Dr Sylvain Brissé, afkomstig van de Universiteit 

van Montpellier, is voor twee jaar aangesteld als 

coördinator van het project in het Universitair 

Medisch Centrum Utrecht. 

“We spreken niet dezelfde taal, want de genetische 

technieken om bacteriën te identificeren 

zijn nog niet gestandaardiseerd. Gevolg is dat 

elk laboratorium andere namen of codes gebruikt 

voor de stammen die worden gekarakteriseerd. 

Je weet niet of de bacteriestam die je bij een 

patiënt in Utrecht aantreft dezelfde is als die je 

collega bij een patiënt in Rome vond. Of je moet 

de bacterie uit Rome zelf ook nog eens karakteriseren, 

maar dat is vrij omslachtig.” 

Brissé gaat een internationale databank opzetten 

met daarin onder meer de codes, genetische vingerafdrukken, 

DNA-sequenties en andere karakteriseringen 

van bacteriestammen. Ten minste 

vijftien schadelijke bacteriesoorten krijgen hierin 

een plaats. Zoals de gevreesde Staphylococcus 

aureus, resistent tegen elk antibioticum op vancomycine 

na, Enterococcus faecium en Listeria 

monocytogenes. Samen zijn ze goed voor honderden 

verschillende, goed te onderscheiden 

stammen. 

Microbiologen in Engeland kunnen straks on line 

gekarakteriseerde bacteriën invoeren en kijken 

of hun bacterie al door Griekse of Portugese collega’s 

is gesignaleerd. Voorwaarde is wel dat de 

laboratoria op dezelfde manier bacteriemonsters 

bekend hoe deze gevaarlijke ziekteverwekkers zich over de wereld verspreiden, 

mede vanwege een Babylonische spraakverwarring onder microbiologen. 

Hier komt nu verandering in. Achttien Europese laboratoria, waaronder 

het UMC Utrecht, gaan met hulp van een zogeheten RiboPrinter dezelfde 

screeningsmethoden en dezelfde namen voor bacteriestammen gebruiken. 


esistentie het hoofd 

>> Is de bacteriestam die je bij een patiënt in Utrecht aantreft 

dezelfde als die je collega bij een patiënt in Rome vond? 

screenen. Dat gaat eenvoudig met behulp van 

de RiboPrinter. De helft van de laboratoria 

maakt al gebruik van deze volledig geautomatiseerde 

techniek om genetische vingerafdrukken 

van bacteriën te maken. 

Wassen en knippen 

Het gebruik van de RiboPrinter, een aan de computer 

aangesloten apparaat van ongeveer een 

meter bij een halve meter, is betrekkelijk eenvoudig. 

Het neemt tijdrovende en kritische handelingen 

voor zijn rekening, zoals het zuiveren 

van genetisch materiaal, het met een enzym in 

stukjes knippen, de stukjes op gel brengen, de 

gel aflezen en in grafieken en getallen vertalen. 

Het apparaat is genoemd naar het feit dat hij de 

genen van het zogeheten ribosomaal-RNA analyseert, 

RNA dat nodig is bij de vertaling van DNA 

naar eiwitten. In de evolutie is ribosomaal-RNA 

goed geconserveerd, zodat verschillen erin een 

betrouwbare indicator zijn voor die in bacterietypen. 

In het apparaat zakken de stukjes ribosomaal-RNA 

in een elektrisch veld over een gel. Hoe kleiner 

het stukje, hoe harder het loopt en hoe meer 

het onderin komt te zitten. Met al die stukjes op 

een verschillende plaats op de gel ontstaat dan 

zoiets als een vingerafdruk. Zijn de stukjes ongelijk 

van grootte, omdat het ribosomaal-RNA verschilt, 

dan is ook de vingerafdruk anders. “Er is 

nog veel discussie over de vraag wannéér we nu 

precies moeten spreken van twee verschillende 

stammen”, verklaart Sylvain Brissé. “Sommigen 

zeggen dat tenminste drie bandjes op een verschillende 

hoogte moeten liggen. Maar het kan 

natuurlijk best blijken dat het handiger is om bij 

twee of bij vier verschillende bandjes een bacterie 

een nieuwe code geven.” 

De omstandigheden waaronder de chemische 

reacties plaatsvinden, zoals de samenstelling van 

de gel, de temperatuur en de sterkte van het 

elektrisch veld, zijn in elke RiboPrinter gelijk, 

waardoor ook de vingerafdrukken te vergelijken 

zijn. De communicatie tussen laboratoria die al 

een RiboPrinter hebben, is dus niet moeilijk. 

Als ze er tenminste voor zorgen dat een bepaalde 

vingerafdruk één code heeft, en niet tien. 

Lastiger is de standaardisatie van omstandigheden 

bij de laboratoria die het ribosomaal RNA 

alleen met de hand analyseren. Behalve een 

protocol wordt hiervoor software ontwikkeld 

om de vingerafdrukken van handmatige analyses 

om te zetten in het soort dat de RiboPrinter 

maakt. “En we gaan de bacteriën natuurlijk niet 

alleen karakteriseren via hun ribosomaal-RNA”, 

voegt Brissé toe. “Waar nodig gebruiken we 

verfijndere technieken, die typen kunnen onderscheiden 

waar de RiboPrinter dat niet kan.” 

Vakantie met gevolgen 

Met de nieuwe aanpak hopen de medisch microbiologen 

een eventuele epidemie sneller de kop 

in te drukken. Nu zijn epidemieën van schadelijke 

bacteriën in feite nog onzichtbaar omdat 

onbekend is of het bij infecties om één kloon 

gaat, afkomstig uit één verontreinigingsbron, 

of om een aantal typen, afkomstig uit meer dan 

een bron. Deze informatie is essentieel om infecties 

efficiënt aan te pakken. Is bijvoorbeeld eenmaal 

bekend dat Italiaanse patiënten dezelfde 

bacterie hebben als patiënten in België en 

Nederland, dan kunnen epidemiologen er via 

vraaggesprekken of enquêtes achter komen dat 

ze allemaal dezelfde pizza hebben gegeten van 

een bepaald voedingsmiddelenconcern. 

Daar gaan microbiologen na wat de bron is: 

de apparatuur, de waterleiding, de handen van 

medewerkers, de balie? Is die gevonden, dan 

blijkt het probleem misschien wel heel eenvoudig 

op te lossen. Bijvoorbeeld door medewerkers 

beter hun handen te laten wassen. 

Verder hopen de onderzoekers fundamenteel 

inzicht te krijgen in de epidemie van bacteriën. 

Het weinige dat nu bekend is, is intrigerend 

genoeg. De afdeling Medische Microbiologie 

verzamelt al een aantal jaren bacteriemonsters 

uit de hele wereld. Uit screening van deze monsters 

blijkt dat de schadelijke, multiresistente 

Staphylococcus aureoles uit slechts een paar 

typen bestaat. Deze vervelende bacterie is de 

afgelopen eeuw dus maar een enkele keer zodanig 

gemuteerd dat hij resistent werd en verspreiding 

van deze klonen is de belangrijkste factor 

geweest van de infecties. Wat dat betreft kan 

een vakantie van iemand met een multiresistente 

S. aureoles voor miljoenen mensen gevolgen 

hebben. Zoals de Spanjaard die met een vergelijkbaar 

gevaarlijke bacterie, een penicillineresistente 

Streptococcus pneumoniae, naar IJsland 

reisde en de bacterie daar in een ziekenhuis binnenbracht. 

Met als gevolg tientallen infecties bij 

de IJslanders. Het opvallende is dat sommige 

klonen zich razendsnel verspreiden, en andere 

jarenlang onopgemerkt blijven. “We willen 

weten welke factoren de verspreiding beïnvloeden”, 

zegt Silvain Brissé. “Misschien is dat het 

vermogen van bacterietypen om op de huid te 

kunnen overleven. Of juist op een droge tafel.” 

Dat een goed beleid de resistentie-ontwikkeling 

kan vertragen, staat wel vast. De Utrechtse 

onderzoekers kwamen erachter dat in de noordelijke 

landen, waaronder Nederland, veel minder 

bacteriën resistent zijn tegen antibiotica dan 

in het zuiden. En dat is vrijwel zeker te danken 

aan een strikt beleid. Terughoudendheid in het 

voorschrijven van antibiotica is een pijler ervan, 

en het in quarantaine houden van buitenlandse 

patiënten de eerste twee dagen van een opname, 

de tweede. 

Het nieuwe genetisch epidemiologisch netwerk 

kan dus ook het antiresistentiebeleid ondersteunen 

door na te gaan welke maatregelen effectief 

zijn. Toch zijn de microbiologen er dan nog niet. 

Doordat ook Israëliërs of Japanners schadelijke, 

resistente typen naar Europese ziekenhuizen 

kunnen brengen, moet er eigenlijk een wereldwijd 

netwerk komen met standaardisatie van 

screeningsmethoden en naamgeving. Volgens 

Brissé hebben de Amerikaanse en Japanse microbiologen 

plannen voor vergelijkbare netwerken. 

Daarom willen de Europese onderzoekers, als hun 

eigen netwerk eenmaal goed functioneert, ook 

hen bij de databank en de afspraken betrekken. 


tekst > Joost van der Gevel 


Nintendo-chirurgie met 

Als de poten van een grote spin bewegen 

de zwarte armen van de robot over de 

patiënt op de operatietafel. De chirurg 

zit een paar meter verderop, zijn hoofd 

en armen verborgen in een grijze kast. 

Science Fiction wordt werkelijkheid. 

Het gezin van Belien de Graaf kijkt thuis naar 

een videoband. “Bah, vies”, zegt de dochter van 

twaalf als het beeld inzoomt op de grijpertjes 

die de galblaas van haar moeder behoedzaam 

van de lever losknippen. “Fantastisch” vindt 

Belien het zelf. “Ik ben behandeld als een vip”, 

zegt ze. Ze was de eerste patiënt die in het 

UMC Utrecht met een robot werd geopereerd. 

“Ik twijfelde absoluut niet”, lacht Belien. 

“Toen ik de video voor het eerst zag ging er 

wel wat door me heen: je ziet jezelf van binnen. 

Het is eng, maar het is toch wel heel bijzonder 

dat een mens geopereerd wordt door een 

machine. Hoe is het mogelijk. Maar als je het 

zo terugziet, weet je dat het echt waar is. 

Op maandagochtend kwam dr Broeders het 

me vragen. Hij liet me het apparaat ook zien. 

Ik vond het mooi, wel interessant. Ik ben niet 

bang aangelegd. En toen ik het eenmaal gezien 

had was ik er heel rustig onder. Je merkt het 

natuurlijk ook niet. Voor de naaste familie was 

het ook heel apart. ‘Dat moet Belien weer overkomen’, 

zeiden ze.” Op de televisie wordt de 

galblaas op een tafel gelegd. De operatieassistent 

snijdt hem open. Hij zit vol galstenen. 

Beter zicht maar onhandig 

“Kijkoperaties – zonder robot – worden nu zo’n 

jaar of tien op grote schaal gedaan”, schat 

chirurg Ivo Broeders. “Je ziet het operatiegebied 

veel beter want je zit er heel dicht op. Normaal 

is de afstand tot je ogen toch bijna een meter.” 

>> 

Kabels en katrollen 

Binnen de muren van het UMC Utrecht staan twee operatierobots. Eén in de operatiekamers en één 

in de laboratoria van de Experimentele Cardiologie. De Da Vinci-robot opereert niet zelfstandig. Hij 

wordt helemaal bestuurd door de chirurg. De robot vertaalt de tegengestelde endoscopische beweging 

naar de gewone chirurgische beweging. Hij filtert de normale handtrillingen weg en maakt endoscopische 

microchirurgie mogelijk doordat grotere bewegingen met de hand verkleind worden in het 

operatiegebied. Een beweging over een afstand van drie of vijf centimeter wordt verfijnd naar één 

centimeter. Daarbij ziet de chirurg diepte door een driedimensionaal beeld, en kan hij vloeiend 

gecompliceerde bewegingen met hand en vingers maken doordat de handjes van de robot zijn te 

vergelijken met de menselijke hand. Ze hebben zes vrijheidsgraden: door een vernuftig systeem van 

kabels en katrollen kunnen ze op zes assen bewegen, en twee kilo kracht zetten. De Da Vinci van de 

eenentwintigste eeuw werkt nog volgens dezelfde principes als de uitvindingen van zijn vijftiendeeeuwse 

voorganger. 

De operatierobots zijn gefinancierd uit verschillende bronnen, waaronder een particuliere gift en 

het Octopuspatent. 


Robodoc 

Maar zijn vakgenoten hebben daar volgens hem 

wel veel voor ingeleverd. Ze kunnen niet meer 

voelen wat ze doen en het werkt onhandig. 

Ze kijken bijvoorbeeld niet naar hun handen 

maar naar een monitor. En door het kantelpunt 

– op de plaats waar de instrumenten door kleine 

openingen het lichaam binnengaan – moeten 

ze tegengestelde bewegingen maken met lange 

instrumenten. “Kijkoperaties moet je echt leren 

en dat vergt heel veel energie”, verduidelijkt 

Broeders. “Wat opereren met de robot zo bijzonder 

maakt is dat wij een groot deel van onze 

oude handigheid terugkrijgen. (Zie >> kader) 

Alleen het gevoel nog niet. Het wordt voor een 

chirurg bijna weer een gewone operatie waar hij 

met zijn handen naar binnen kan. De ergonomie 

van de operatie wordt bijvoorbeeld sterk verbeterd. 

Je werkt in een bijna normale positie. 

En naar links is weer naar links: je hoeft geen 

tegengestelde bewegingen meer te maken. 

Achter de robot krijg je vreemd genoeg weer 

een heel natuurlijk gevoel.” 

Evolutie 

Kijkoperaties of endoscopische operaties waarbij 

de chirurg kijkt naar de beelden van een camera 

in het operatiegebied, hebben voor patiënten 

grote voordelen. De operatiewonden zijn kleiner, 

en daardoor hebben patiënten daar minder last 

van en kunnen ze sneller naar huis. Maar heeft 

het endoscopisch opereren met een robot voor 

patiënten nog meer voordelen? Broeders: 

“Ik voel me vertrouwder. Ik kan makkelijker 

werken. Daardoor kan ik beter opereren. Het is 

evolutie van de chirurgische techniek. Voor ons 

is de stap wel veel minder groot dan voor de 

hartchirurgen: wij hadden immers al de mogelijkheid 

om endoscopisch te opereren. Zij niet.” 

De armen van de robot zijn afgedekt met plastic. Chirurg Ivo Broeders zit achter het bedieningspaneel, geheel rechts. 

Onderzoek naar 

endoscopische bypassoperatie 

De aanloop tot de robotchirurgie in het UMC “Het basale verschil tussen normale chirurgie en 

Utrecht begint in maart 1993, als hoogleraar endoscopische chirurgie is dat de chirurg het 

experimentele cardiologie Kees Borst in Amerika operatiegebied alleen indirect via een videoverbinding 

kan zien. Het is een soort Nintendo- 

een voorloper van een operatierobot ziet. Hij wil 

in de toekomst bypassoperaties van de kransslagader 

op het hart endoscopisch kunnen uit- 

hartoperaties is dat je heel weinig manoeuvreerchirurgie”, 

glimlacht Borst. “Het probleem bij 

voeren. Dat leidt indirect tot de ontwikkeling ruimte hebt. Wij zoeken uit waar je precies met 

van de Octopus: een hartstabilisator die het die instrumenten via sneetjes van één centimeter 

mogelijk maakt een klein deel van het hart zo naar binnen moet gaan en hoe je voldoende 

stil te houden dat daar gehecht kan worden. ruimte kunt maken om endoscopisch de bypass 

Sindsdien hoeft voor een bypassoperatie niet te kunnen hechten aan de kransslagader, zonder 

van alle patiënten het hart meer te worden stilgelegd. 

Maar nog steeds moeten chirurgen het Dat komt neer op het vinden van een reeks han- 

dat je de pompfunctie van het hart belemmert. 

borstbeen doorzagen om het operatiegebied te dige foefjes. Er is niet één ding waardoor het 

benaderen. Als deze operaties endoscopisch plotseling lukt. Je moet een reeks problemen 

kunnen worden uitgevoerd is ook dat niet meer overwinnen. Wanneer je die allemaal onder de 

nodig. Sinds vorig jaar juli heeft de afdeling knie hebt, heb je succes. Zodra er bijvoorbeeld 

Experimentele Cardiologie de beschikking over bloed is in het operatieveld zie je niets meer. 

een robot voor onderzoek hiernaar. “Eind zomer Bij open borstkas kan een assistent bloed wegzuigen, 

spoelen of deppen. Maar bij endos- 

2000 is wereldwijd in vijf centra bij vijfentwintig 

patiënten endoscopisch een bypass aangelegd. copische operaties ontbreken die derde, vierde 

In maar één centrum is men in staat twee 

Een reeks handige foefjes 

bypasses aan te leggen”, vertelt hoogleraar 

Kees Borst. “Het echt op het kloppend hart aanleggen 

van een coronaire bypass is endoscopisch 

nog steeds een enorme opgave en wij zoeken 

naar wegen en middelen om deze operaties 

makkelijker uitvoerbaar te maken.” 

en vijfde hand. Dat maakt het opereren nog 

extra moeilijk. Er moet ook snel een aangepaste 

Octopus komen, omdat er wereldwijd nog 

geen goede endoscopische hartstabilisator is. 

Maar Paul Gründeman en Rik Mansvelt Beck 

lijken dicht bij een oplossing te zijn.” 

Het eerste foefje voor de endoscopische bypassoperatie 

lijkt in zicht. 

nr 3 juli 2001 7

kort 

nieuws 

Nationaal Verslavingsdebat 

steeds meer bekend over verslaving. De tijd lijkt rijp om meer van de wetenschappelijke 

bevindingen in de maatschappelijke discussie te betrekken. 

foto > Chris Timmers 

Heroïne blijkt veel minder blijvende schade aan het lichaam te veroorzaken 

dan roken en alcohol. Iemand die na twintig jaar heroïnegebruik stopt, 

heeft amper hersenschade of een vergrote lever. Inmiddels zijn er nieuwe 

behandelingen, zoals medicijnen tegen alcoholverslaving en worden 

verslaafden steeds meer als patiënten gezien. Door onderzoek naar de 

werking van endorfinen – heroïne-achtige stoffen in de hersenen – is ook 

Daarom organiseert het Rudolf Magnus Instituut voor Neurowetenschappen 

een nationaal verslavingsdebat. Waarom een debat en geen symposium? 

“Het onderwerp leent zich ervoor”, vindt hoogleraar psychofarmacologie 

Jan M. van Ree. “De meningen zijn heel divers. Er zijn spanningen tussen 

maatschappij en verslaafden. Tussen politiek en maatschappij, en binnen de 

politiek. Nederland is jarenlang een buitenbeentje geweest, maar langzamerhand 

komt er in heel Europa een tweesporenbeleid op gang gericht op 

gezondheidszorg en criminaliteitsbestrijding. Maar in het denken over verslaving 

bestaan nog steeds heel veel dogma’s en er wordt nog weinig naar 

elkaar geluisterd.” 

Wetenschappers, politici, deskundigen uit de verslavingszorg en gebruikers, 

voor- en tegenstanders van de meest uiteenlopende meningen, toetsen hun 

standpunten tijdens het Nationaal Verslavingsdebat op dinsdag 27 maart. 

Het debat is vrij toegankelijk en wordt gehouden in het Beatrixtheater van 

de Jaarbeurs in Utrecht. Als u het wilt bijwonen kunt u zich aanmelden via 

e-mail: verslavingsdebat@med.uu.nl of door een briefje te sturen naar: 

Nationaal Verslavingsdebat, p/a Rudolf Magnus Instituut voor Neurowetenschappen, 

postbus 85060, 3508 AB Utrecht 

JvdG 

Promoties 

GROEI REMMEN IN HET GEZWEL 

Vrouwelijk geslachtshormoon speelt vaak een belangrijke 

rol bij de groei van borstkankergezwellen, vooral bij vrouwen 

in de overgang. Ongeveer tweederde van de borstkankergezwellen 

maakt het hormoon zelf. Die aanmaakt wordt 

gestimuleerd door het enzym aromatase. Remmers van dit 

enzym zijn effectieve medicijnen voor de behandeling van 

uitgezaaide borstkanker bij vrouwen na de overgang. Of dit 

remmend effect in het gezwel zelf plaatsvindt of in andere 

organen is onduidelijk. Promovendus Paul de Jong onderzocht 

of twee aromatase-remmers, de hormonale medicijnen 

vorozole en exemestane, de aanmaak van vrouwelijk 

geslachtshormoon in het kankergezwel remmen. Beide 

medicijnen bleken daar zeer effectief. De Jong onderzocht 

verder of de aanwezigheid van aromatase in borstkankercellen 

voorspelt dat behandeling met aromatase-remmers in 

een latere ziektefase ook succesvol is, maar dat kon hij niet 

aantonen. 

Paul de Jong - Intratumorale aromatase en aromataseremmers 

bij borstkanker 

KNIK IN SLAGADER BIJ DUURSPORTERS 

Een op de vijf voor de Olympische spelen van Sydney geselecteerde 

wielrenners en triatleten is behandeld aan doorstromingsproblemen 

van de bekkenslagaders. Dat juist 

sportbeoefening deze problemen kan veroorzaken druist 

tegen alle theorieën in. Lichaamsbeweging beschermt 

immers tegen aderverkalking, een bekende veroorzaker van 

barricades in het bloedvat. Looptraining is vaak dé therapie 

voor patiënten met doorstromingsproblemen van de bekken- 

of beenslagaders. Toch ontstaan juist door sporten als 

wielrennen en schaatsen vaatvernauwingen in de bekkenslagaders. 

Promovendus Goof Schep vond hiervoor een 

nieuwe verklaring, diagnostiek en behandeling. Bij gebogen 

heupen kan de bekkenslagader knikken, wat de doorstroming 

belemmert. Normaliter beweegt de slagader soepel 

mee tijdens het buigen van de heup, maar als hij vastzit aan 

een zijtakje van een spier wordt hij soms afgekneld. Dit is 

aan te tonen met magnetische resonantie angiografie of 

echo-Doppleronderzoek. Voor sporters zonder ernstige 

beschadiging van de binnenbekleding van de vaatwand, 

ontwikkelde Schep een eenvoudige chirurgische ingreep. 

De bekkenslagader wordt dan losgemaakt van de spier. 

In zevenentachtig procent van de gevallen leidt deze ingreep 

tot herstel en kunnen de patiënten hun sport weer op het 

oude niveau of hoger beoefenen. Bij dertien procent van de 

behandelde sporters blijkt de vaatwand daarvoor te ernstig 

beschadigd, maar verbetert de situatie wel. Schep verwacht 

dat ook bij gewone vaatpatiënten zo’n knik in de vaten kan 

voorkomen. 

Goof Schep - Functionele vaatproblemen in de bekkenslagaders 

bij duursporters 

Een volledig overzicht van de promoties is te vinden op 

internet: www.uu.nl onder nieuws en agenda. 

SLECHTE SCHOOLPRESTATIES 

VOORTEKEN VAN SCHIZOFRENIE 

Zo’n tien jaar voor de eerste psychose blijven de schoolprestaties 

van een kind dat later schizofrenie ontwikkelt 

achter bij die van zijn niet schizofrene tweelingbroer of -zus. 

De ontwikkeling loopt zo’n zeven jaar eerder uit elkaar dan 

bij andere tweelingen, dit schrijft Clarine van Oel in haar 

promotieonderzoek. Ze vergeleek discordante tweelingen 

– waarvan één van de twee lijdt aan schizofrenie – met een 

controlegroep van tweelingen. 

Van Oel onderzocht vooral niet-genetische risicofactoren 

tijdens de zwangerschap. Daarvoor gebruikte ze onder 

andere de vingerafdrukken. Een vingerafdruk wordt tegen 

het einde van de derde maand van de zwangerschap 

gevormd en verandert daarna niet meer. Daardoor zijn de 

omstandigheden in die fase eraan af te lezen. 

Vingerafdrukken van de ene hand spiegelen in de andere. 

Maar die van discordante tweelingen spiegelen duidelijk 

minder naadloos dan gebruikelijk. Tegen het eind van de 

zwangerschap treden bij discordante twee-eiige tweelingen 

ook meer omgevingsinvloeden op zoals bloeddrukproblemen 

bij de moeder. Van Oel vond verder een relatie tussen 

verschillende hersenstructuren en een verhoogde gevoeligheid 

voor schizofrenie. Het gemiddeld hersenvolume van de 

discordante tweelingparen is bijvoorbeeld kleiner dan bij de 

controlegroep. Desondanks blijken tussen de niet-zieke 

tweelingbroers of -zussen en de controle tweelingen vrijwel 

geen verschillen te bestaan in cognitieve functietesten. 

Clarine van Oel - Tweeling- en familiestudie naar risicofactoren 

voor schizofrenie 

JvdG 


Domino in de zenuwcel 

tekst > Pieter Lomans 

foto’s > Marten Smidt 

Fundamenteel onderzoek van hersencel is aanknopingspunt 

voor neurologische en psychiatrische aandoeningen 

Wie weet welke genen en eiwitten een zenuwcel besturen, 

kan achterhalen wat er gebeurt als ze defect zijn. 

Marten Smidt, die werkt aan de routeplanner voor een 

dopamine-neuron, heeft onlangs een nieuw eiwit in het 

parcours ontdekt. 

Het menselijk brein is een cellulaire jungle. 

Eenvormigheid en statische toestanden zijn 

taboe. Dynamiek, diversiteit en plasticiteit 

maken de dienst uit. Moleculair bioloog Marten 

Smidt was aanvankelijk wat huiverig om zelfs 

maar een deeltje van het brein onder de loep 

te leggen. Daarom promoveerde hij vijf jaar 

geleden in Groningen op een onderzoek naar 

factoren die de expressie van genen in levercellen 

regelen. 

“In de lever heb je maar weinig verschillende 

celtypes”, zegt Smidt, “terwijl je in het brein wel 

honderden verschillende celtypes vindt. In feite 

is ieder neuron zelfs uniek, omdat het zijn eigen 

communicatielijnen, zijn eigen verbindingen met 

andere cellen heeft. Zonodig brengt een neuron 

of zenuwcel wijzigingen aan in de bestaande 

verbindingen om tegemoet te komen aan veranderende 

omstandigheden. Die heterogeniteit 

maakt het brein op moleculair niveau tot een 

moeilijk te onderzoeken orgaan.” 

Toen op het Rudolf Magnus Instituut voor neurowetenschappen 

(RMI) een onderzoeksplaats vrijkwam 

om juist die complexe zenuwcellen te gaan 

onderzoeken, hapte Smidt toch toe. Het brein is 

een bijzonder interessant orgaan en de verworven 

kennis bij het onderzoek naar levercellen 

kwam uitstekend van pas. Inzoomen op een 

onderdeel van de hersenen was wel noodzakelijk. 

Smidt: “In de groep van Peter Burbach, hoogleraar 

moleculaire neuro-endocrinologie, zijn we 

op zoek gegaan naar genen die actief zijn in het 

mesencephale dopaminerge systeem. Dat systeem 

bestaat uit een klein groepje hersencellen 

in de substantia nigra, dat dopamine gebruikt 

als neurotransmitter, een boodschapperstof in 

het centraal zenuwstelsel. De term substantia 

nigra staat voor ‘zwarte substantie’. Het is een 

stukje donkergekleurd weefsel, dat daardoor vrij 

eenvoudig te lokaliseren is in de menselijke 

hersenen. Dit groepje cellen speelt bovendien 

een belangrijke rol in neurologische en psychiatrische 

aandoeningen, zoals de ziekte van 

Parkinson en schizofrenie. In deze cellen zijn 

we dus gaan zoeken naar de genen en eiwitten 

die ervoor zorgen dat deze cellen doen wat ze 

doen.” 

Minutieus schakelsysteem 

Ieder mens heeft in al zijn lichaamscellen hetzelfde 

genenpakket zitten. Toch zit er een verschil 

in de bouw en functie van zijn lever-, nier-, 

huid-, en zenuwcel. Dat verschil wordt bepaald 

door een verschil in geactiveerde genen. Een 

huidcel heeft andere genen uit het totaalpakket 

geactiveerd, dan een zenuwcel. Het geactiveerde 

deelpakket maakt een cel tot wat ze is. 

In de ontwikkeling van een mensenleven kunnen 

alle genen in een cel aan- en uitgezet worden. 

Na de bevruchting, als de potentiële mens uit 

slechts één cel bestaat, moet er volop gedeeld, 

gehergroepeerd en ontwikkeld worden. Waar 

komen het hoofd en de handen, waar moeten 

pink en duim worden gesitueerd? Dat vereist 

Hersenweefsel van de muis, waarin het Ptx3-eiwit zwart is aangekleurd. 

een voortdurende sturing, terugkoppeling en 

specialisatie. In elke cel wordt dat ontwikkelingsproces 

gestuurd door het aan- en uitschakelen 

van genen. Dit minutieuze schakelsysteem, dat 

rekening houdt met invloeden van buitenaf, 

wordt in de ontwikkelingsbiologie bestudeerd. 

Smidt: “Wij beginnen in feite op het moment 

dat de ontwikkelingsbiologie ophoudt. Wij laten 

het vroege ontwikkelingspad van cel naar organisme 

rusten, maar richten ons op het ‘uitrijpen’ 

en het specialiseren van de cel. Concreet: wat 

maakt een zenuwcel nou precies tot een mesencephale 

dopaminerge zenuwcel? Welke genen 

en eiwitten sturen dat proces en welke eiwitten 

en genen zijn actief om die gespecialiseerde cel 

in stand te houden? Welke genen en eiwitten 

zijn essentieel voor de functies die de cel vervult? 

Dat zijn de vragen waarop we ons met biochemische 

en moleculaire technieken hebben gestort.” 

Met succes. In de afgelopen vier jaar werd de rol 

opgehelderd van diverse eiwitten en genen die 

betrokken zijn bij de ontwikkeling en het functioneren 

van het groepje mesencephale dopaminerge 

(mesDA) neuronen. Dat is een zeer complex, 

maar logisch systeem, want oorzaak en 

gevolg regeren ook in de sturing van hersencellen. 

“Stap voor stap proberen we nu het hele 

biochemische parcours in kaart te brengen, dat 

voor een bepaalde functie in de celgroep ˘˘ 


¯ Een interactie tussen twee eiwitmoleculen en een 

DNA-molecuul. 

Vanuit de neuronen in de substantia nigra (rechts) zijn 

de zenuwbanen te zien die contact leggen met andere 

hersendelen (het zwarte gebied links). ˙ 

verantwoordelijk is”, zegt Smidt. “Het is een 

soort eiwit-domino, waarbij het ene eiwit het 

andere aan het werk zet. We weten inmiddels 

dat het eiwit Nurr1 noodzakelijk is voor de 

aanmaak van dopamine in de mesDA neuronen. 

Daarnaast speelt Nurr1 ook een rol in de overleving 

van het neuron. Op het RMI hebben we 

nu een nieuw eiwit ontdekt, Ptx3, dat bijzonder 

interessant is voor verder onderzoek. Dit Ptx3 is 

betrokken bij de differentiatie van de cel, waarschijnlijk 

in coördinatie met een andere factor, 

Lmx1B. Verder is Ptx3 belangrijk voor het maken 

van de juiste verbindingen van het neuron.” 

Uniek eiwit 

Het Ptx3-eiwit lijkt bij minstens twee belangrijke 

celfuncties betrokken te zijn, namelijk bij het 

zoeken en migreren van de cel naar zijn juiste 

plaats in de hersenen. Ptx3 werkt dus als een 

verkenner en het speelt ook een rol in het 

bewegen van de cel tijdens de differentiatie. 

Smidt: “Doordat we de ‘pathway’, het parcours 

van op elkaar reagerende eiwitten kennen, kunnen 

we een van die eiwitten ook gericht uitschakelen. 

Dat doen we in muizen. Muizen zijn een 

goed model, want de celsturing in de betreffende 

hersenstructuur van de muis is zo goed als zeker 

hetzelfde als bij de mens. Op die manier kunnen 

we precies zien wat er in de hersencel gebeurt 

als Ptx3, Lmx1B of Nurr1 niet werkt. Dat is allemaal 

zeer fundamenteel onderzoek, dat ver 

afstaat van de kliniek. Maar tegelijkertijd is het 

in mijn ogen wel de meest efficiënte manier om 

gegevens te pakken te krijgen, die vroeg of laat 

ook hun nut in de kliniek zullen bewijzen.” 

Om de trillende bewegingen van Parkinsonpatiënten 

te verminderen, wordt in het buitenland 

soms een transplantatie van zenuwcellen 

toegepast, die afkomstig zijn van een foetus. 

“De vraag is”, zegt Smidt, “of die cellen wel 

doen waarvoor ze bedoeld zijn. Een levercel in 

een nier werkt niet. Een willekeurige hersencel 

in een groep mesencephale dopaminerge hersencellen 

waarschijnlijk ook niet. Wij weten nu, dat 

Ptx3 uniek is voor deze kleine groep hersencellen. 

Wil je cellen transplanteren, screen dan vooraf 

op het Ptx3-eiwit, dan weet je zeker dat je de 

goede cellen transplanteert.” 

Is dat belangrijk? Jazeker. Smidt: “Communiceren 

is een van de belangrijkste dingen die een hersencel 

doet. Als een aangroeiende, getransplanteerde 

hersencel niet weet waar ze heen moet en 

met welke andere hersencentra ze contact moet 

leggen, dan krijg je nooit een optimaal resultaat. 

Met Ptx3 heb je een unieke merker in handen, 

die aangeeft met wat voor type hersencel je te 

maken hebt.” 

Ook in de psychiatrie kan de ontdekking van het 

Ptx3-eiwit van belang zijn. Schizofrenie, bijvoorbeeld, 

wordt meer en meer beschouwd als een 

ontwikkelingsstoornis van de hersenen. Hoe ontwikkelen 

de hersenen zich? Door het delicate 

patroon van aan- en uitgeschakelde genen. 

Dat proces wordt mogelijk in de war gestuurd 

door een haperend Nurr1, een mank Lmx1b of 

een kreupel Ptx3. Te weinig eiwit in een bepaalde 

ontwikkelingsfase, leidt misschien tot een 

gebrekkige ontwikkeling van een bepaald deel 

van de hersenen. Dat kan een verhoogde kans 

op het ontwikkelen van schizofrenie of een 

andere psychiatrische aandoening met zich meebrengen. 

“Dat zijn speculaties”, zegt Smidt, “maar niet 

zonder realiteitsbesef. De basis voor een betere 

behandeling van neurologische en psychiatrische 

aandoeningen ligt voor een belangrijk deel in 

het begrijpen van de biochemische routes die 

zich in de cel afspelen. Hoe gaan eiwitten interacties 

aan met het DNA om zo bepaalde genen 

aan en uit te zetten? Wat zijn de gevolgen van 

een defect eiwit of gen voor de ontwikkeling 

van een groep cellen of de hersenen als geheel? 

Dat zijn vragen waarop we in de komende jaren 

een steeds beter antwoord willen gaan geven.” 


Wat denk je er zelf van? 

Het Informatietijdperk Heerst. 

Alles moet naar iedereen gecommuniceerd worden. 

Mededelen Moet. Ook de medische wereld is 

bevangen door de informatiedwang. We willen bijvoorbeeld 

graag een gelijkwaardige relatie tussen 

arts en patiënt. Dat kan alleen als de arts een 

patiënt optimaal informeert over zijn aandoening. 

Zo komt de patiënt aan het stuurwiel van zijn 

eigen ziekte te staan en wordt de arts een soufflerende, 

coachende informatieleverancier. 

In een redactioneel commentaar signaleerde The 

Lancet dat de term ‘patiënt’ terrein verliest aan termen 

als ‘cliënt’ of ‘klant’, terwijl de arts steeds vaker 

wordt aangesproken als ‘gezondheidszorgleverancier’ 

(healthcare provider). Dat is politiek natuurlijk 

zeer correct. De vraag is echter wie aan die 

nieuwe terminologie behoefte heeft, wie er beter 

van wordt. Een onderzoek onder psychiatrische 

‘klanten’ in Groot-Brittannië wijst bijvoorbeeld 

uit dat het grootste deel veel liever patiënt wordt 

genoemd. 

De helft heeft zelfs een hekel aan de term ‘cliënt’. 

Gelijkwaardigheid tussen arts en patiënt? Met een 

informatiebombardement is dat zeker niet te realiseren. 

Het is sowieso de vraag wat we eigenlijk met 

die informatiedwang willen bereiken. In Scrip 

Magazine merkt Philip Brown op: “Er lijkt geen 

eind te zijn aan wat aan patiënten verteld moet 

worden. Maar is dat nodig? Willen we echt goed 

geïnformeerde patiënten of spelen we een nieuw 

spelletje?” 

In haar proefschrift over palliatieve behandeling 

en communicatie schreef Annemei The: “De vraag 

blijft bestaan of een patiënt wel de behoefte heeft 

om alles te weten. Artsen zijn bij wet verplicht te 

informeren, maar veel patiënten blijken niet met 

de waarheid om te kunnen gaan. Zij lijken meer 

behoefte te hebben aan zorg en aandacht.” 

Jan Molenaar, emeritus hoogleraar kinderchirurgie 


in Rotterdam, zit in zijn boek ‘De goede dokter’ op 

dezelfde lijn. Informatie is prima, maar dan wel 

met mate en afgestemd op het begrips- en incasseringsvermogen 

van de patiënt. Onze neiging om de 

autonomie van elke patiënt te benadrukken leidt 

soms tot een lawine aan informatie, waarschuwt 

Molenaar. 

Verder schrijft hij: “In de lange traditie van de 

geneeskunde kwam het verzwijgen van een pijnlijke 

waarheid voort uit de intentie de zieke te sparen. 

Iedere arts dient te weten dat het ‘recht op weten’ 

dat in de plaats is gekomen voor de ‘vrome leugen’ 

ook veel ongewenst verdriet met zich mee kan 

brengen.” 

Een kleine medische minderheid verweert zich 

dapper tegen het verplichte informatiebombardement 

dat op de patiënt wordt losgelaten. 

De chirurgen A.M.F. Hassn en A. Hassan stellen 

zelfs dat het juist averechts kan werken: “In de 

afgelopen achttien maanden hebben we zeven 

patiënten gehad die binnen 48 uur stierven na 

de mededeling dat ze ongeneeslijk ziek waren. 

De patiënten leidden een normaal leven, ondanks 

hun ongeneeslijke kanker. Er was geen aanwijsbare 

oorzaak voor hun vroegtijdige dood, behalve het 

slechte nieuws dat ze hadden ontvangen.” 

Waar leidt de informatiedwang en -honger toe? 

Tot nieuwe ziektes, zoals het ‘Internet-print-outsyndrome’, 

waarbij patiënten met de laatste geprinte 

nieuwtjes over hun eigen ziekte de behandeld arts 

in kennis voorbij proberen te streven. Tot het overslaan 

van de dokter, omdat patiënten hun diagnose 

zelf stellen via de adviesdienst van de National 

Health Service op het wereldwijde web. Een paar 

muisklikjes en je bent er. Is het dan verwonderlijk 

dat steeds meer artsen tijdens een consult aan de 

patiënt vragen: “En, wat denkt u er zelf van?” 

Hassn en Hassan vinden in elk geval dat de informatiedruk 

de arts-patiëntrelatie uitholt: “De wens 

van patiënten om de hele waarheid over hun ziekte 

te horen, betekent nog niet dat het ook goed voor 

hen is. Als artsen hebben we de verplichting om 

ervoor te zorgen dat we handelen in het belang 

van de patiënt.” 

Pieter Lomans 


tekst > Ruth Belder 


“We moeten ons jong 

Dogma’s ter discussie 

Jonge mensen zijn nog maar mondjesmaat 

warm te krijgen voor fundamenteel 

wetenschappelijk onderzoek. 

Het is al niet echt ‘cool’ om je brood 

te willen verdienen in de gezondheidszorg. 

Dat is hard werken voor weinig 

geld. En wie wil er nog uren door een 

microscoop turen. Saai pipetteren en 

centrifugeren. Jarenlang bezig zijn om 

het antwoord op een enkele vraag te 

Het model op de foto is niet Suzanne Geerlings. 

vinden. “Mijn vroegere klasgenoten 

verklaren me inderdaad voor gek. 

En als ik hoor wat zij per maand 

binnenhalen als vennoot van een 

groot advocatenkantoor, geef ik ze 

geen ongelijk.” 

Als puber had internist Marc Bonten (36) dan 

ook op geen enkele manier de ambitie om later 

wetenschappelijk onderzoek te gaan doen. 

Hij wilde voetballer worden of op zijn minst 

naar de sportacademie. Maar een hardnekkige 

blessure stak daar een stokje voor. In de laatste 

jaren van zijn middelbare schooltijd belandde hij 

met enige regelmaat in het ziekenhuis. Wat die 

artsen deden leek hem een redelijk alternatief. 

Hij ging geneeskunde studeren in Maastricht. 

Als student-assistent rolde hij het onderzoekswerk 

in. Het onderzoek naar longontstekingen 

op de Intensive Care was na zijn afstuderen een 

belangrijke reden om te willen promoveren. 

Op dat moment al werd hij ‘gespot’ door de 

Utrechtse hoogleraar interne geneeskunde 

Andy Hoepelman die hem maar al te graag 

wilde inlijven bij zijn wetenschappelijke staf. 

Daar voelde Bonten wel wat voor. Het UMC 

Utrecht had immers wat hij in Maastricht ontbeerde, 

een aparte en zeer gespecialiseerde 

afdeling infectieziekten. Maar Hoepelman moest 

wachten, want de jonge onderzoeker wilde eerst 

nog naar de States. In het Cook County Hospital 

in Chicago, het ziekenhuis waar de populaire 

televisieserie E.R. wordt opgenomen, deed hij 

onderzoek naar de verspreiding van bacteriën 

op de Intensive Care. De Amerikaanse internist 

Robert Weinstein bracht hem bij dat een echte 

wetenschapper nooit tevreden is met ‘easy 

answers’. Met gebruik van de medisch wetenschappelijke 

kennis kon geen bevredigend ant- 


woord worden geformuleerd op de vraag hoe 

bacteriën zich verspreiden. Na zijn terugkeer in 

Maastricht, gebruikte Bonten een geldprijs die 

hij had gewonnen voor eerder onderzoek om 

naar Oxford te gaan. Een idee van Weinstein. 

Op deze Engelse universiteit namelijk laten ze 

wiskundige modellen los op de mondiale verspreiding 

van ziektes als HIV en Hepatitis. 

Bonten leerde de modellen toe te spitsen op de 

kleinschalige situatie van een Intensive Care. 

dien dat veel kennis die tijdens de studie wordt 

opgedaan, verloren gaat. Simpelweg omdat die 

kennis niet wordt toegepast. Leren is niet meer 

wat het was. Tegenwoordig gaat het met name 

om het aanleren van manieren om kennis te verwerven 

en behouden.” De negatieve beeldvorming 

waar de gezondheidszorg al jaren mee 

kampt, baart Hoepelman zorgen. “Jonge mensen 

gaan liever de ICT in. Daar moet je ook hard 

werken, maar niet op onmogelijke uren. En het 

verdient een stuk beter.“ Volgens Bonten verklaren 

te doen.“ Haar werk is bij uitstek een voorbeeld 

van de brug tussen kliniek en laboratorium die 

Hoepelman voor ogen heeft. Geerlings had haar 

promotie-onderzoek ternauwernood afgerond 

toen ze, geheel volgens de planning, beviel van 

dochter Roosmarijn. De tijd drong, want 

Geerlings is inmiddels vijfendertig. Als haar 

zwangerschapsverlof erop zit, maakt ze haar 

opleiding af. Ze gaat vier dagen per week werken, 

want ze wil ook bij haar dochter kunnen 

zijn. Daarmee knibbelt ze wat af van de onmogelijke 

Patiëntendokters 

Hij nam de opgedane kennis en ervaring mee 

naar Utrecht, waar hij door hoogleraar Hoepelman 

met open armen werd ontvangen. 

Als pleitbezorger van jong wetenschappelijk 

talent wist Hoepelman als geen ander dat hij 

met Bonten een echte topper binnenhaalde. 

“Een wetenschapper die baanbrekend werk wil 

verrichten moet intelligent en inventief zijn en 

daarbij beschikken over een grote dosis doorzettingsvermogen. 

Ook mag de moed om dogma’s 

ter discussie te 

zijn vroegere klasgenoten hem inderdaad 

voor gek. “Als ik hoor wat zij per maand binnenhalen 

als vennoot van grote advocatenkantoren, 

geef ik ze geen ongelijk. Zij verdienen driehonderd 

gulden per uur. Ik nog geen vijftig. En met 

de nieuwe honoreringsregeling voor medisch 

specialisten schiet het natuurlijk niet echt op. 

Een beginnend specialist krijgt hetzelfde salaris 

als een arts-assistent.” Maar Bonten gaat nooit 

met tegenzin naar zijn werk. Net zo min als 

internist-in-opleiding Suzanne Geerlings, die bij 

uren waar Hoepelman het over heeft. En 

breekt ze meteen een lans voor de vele vrouwelijke 

onderzoekers die met grote zekerheid in 

haar voetspoor zullen volgen. Want het merendeel 

van de studenten geneeskunde is vrouw. 

Geerlings denkt dat er een mentaliteitsomslag 

nodig is om te voorkomen dat deze vrouwen 

afzien van wetenschappelijk onderzoek. “Want 

je moet wel heel goed kunnen plannen als je het 

wilt combineren met het krijgen van en zorgen 

voor kinderen. Om nog maar niet te spreken van 

stellen, niet >> “Om te voorkomen dat vrouwen afzien van wetenschappelijk onderzoek, is een mentaliteitsomslag nodig.” 

ontbreken. Een 

echte wetenschapper vraagt zich voortdurend 

af of wat hij hoort en ziet wel klopt.” 

>> “Karweitjes als pipetteren en centrifugeren horen er nu eenmaal bij.” 

Volgens Hoepelman mogen de academische 

medische centra hun jonge arts-onderzoekers 

wel wat meer koesteren. “Deze mensen slaan 

een brug tussen het fundamenteel wetenschappelijk 

onderzoek en het werk in de kliniek. 

Zij maken de vertaalslag. En dat is en blijft hard 

nodig”, vindt Hoepelman. In het nieuwe curriculum 

is volgens hem te weinig ruimte voor fundamenteel 

onderzoek. Als we daar niets aan doen, 

worden er alleen nog maar patiëntendokters 

opgeleid. Daarom vind ik het belangrijk dat het 

wetenschappelijk profiel van de Medische 

Faculteit Utrecht waar mogelijk wordt behouden. 

Geef gemotiveerde studenten de mogelijkheid 

om in het laatste jaar van hun studie 

wetenschappelijk onderzoek te doen. Dan selecteert 

het zich vanzelf uit.” De studie geneeskunde 

met een jaar verkorten is volgens Hoepelman 

ook geen slecht idee. “Het past uitstekend in 

een cultuur waar het begrip education permanente 

inmiddels gemeengoed is. Feit is boven- 

Hoepelman promoveerde op haar onderzoek 

naar urineweginfecties bij vrouwen met suikerziekte. 

Ze ontdekte dat bepaalde cellen in het 

lichaam van vrouwen met diabetes zich afwijkend 

gedragen. Dat maakt het voor bacteriën 

makkelijker om zich aan deze cellen te hechten, 

met veelvuldige en hinderlijke blaasontstekingen 

als gevolg. Dit resultaat leverde haar bovendien 

de SB ICAAC Award op. Om zich volledig te kunnen 

wijden aan het wetenschappelijke werk, 

onderbrak Geerlings drie jaar lang haar opleiding 

tot internist. “Dan moet je karweitjes als 

pipetteren en centrifugeren wel leuk vinden. 

Want het hoort er allemaal bij.” 

Zorgtaken 

Aan het klinische deel van Geerlings’ onderzoek 

deden ruim zeshonderd vrouwen mee. Zij zag ze 

stuk voor stuk persoonlijk. Meer dan eens liep ze 

linea recta met urinemonsters van de polikliniek 

naar het laboratorium om er haar proeven mee 

verminderde vruchtbaarheid na je dertigste en 

de grotere risico’s die een zwangerschap op latere 

leeftijd met zich meebrengt.” Geerlings zelf 

heeft geen moment overwogen om haar onderzoekswerk 

te staken. “Ik heb er niet voor niets 

zoveel in geïnvesteerd.” Ook Hoepelman is zich 

zeer bewust van de aanwas van vrouwelijke studenten. 

Hij vindt dan ook dat vrouwelijke onderzoekers 

de mogelijkheid moeten krijgen om 

wetenschappelijk werk en zorgtaken te combineren. 

Hij heeft bovendien de indruk dat die 

wens ook leeft bij jonge mannelijke onderzoekers. 

Hoewel mannen volgens Hoepelman doorgaans 

toch wat statusgevoeliger zijn. Vrouwen 

daarentegen kunnen hun genoegdoening ook 

vinden in ‘andere taken’, meent hij. 

wetenschappelijk talent koesteren” 

nr 3 juli 2001 13

DE GROTE 

Medische spijkers met koppen 

Eens per week zien patiënten in het 

UMC Utrecht een grote groep artsen 

voorbijkomen, inclusief de professor. 

De grote visite, het moment waarop 

ze horen wat de medische koers is 

voor de komende week. Andere 

medicijnen, nieuwe onderzoeken, 

aanvullingen op de diagnose. 

Aan die besluiten gaat uitgebreid 

overleg vooraf. In deze serie volgen 

we telkens een van de betrokkenen. 

Ditmaal: de arts-assistent. 

Dinsdagochtend, negen uur. De rode lamp aan 

de buitenkant van de conferentiekamer op C2- 

west geeft aan dat de ruimte bezet is. Aan tafel 

twee zaalartsen inwendige geneeskunde, de 

supervisor, de chef de clinique en de verpleegkundig 

teamleider. Vakantie en drukke andere 

werkzaamheden in deze week voor kerst doen 

de twee andere co-assistenten en de hoogleraar 

verstek gaan. Onder handbereik staat de statuskar 

met alle patiëntendossiers op een rij. Koffie 

en koekjes staan klaar. De papieren visite van 

nefrologie kan beginnen. 

Ondanks dat de deelnemers in bespreking zijn, 

gaan oproepseinen regelmatig af. Sommige 

dingen kunnen wachten tot later, andere vragen 

om onmiddellijke actie. Zoals die vrouw die is 

opgeroepen voor een niertransplantatie. Het 

wachten is alleen op de nier, die in de file staat 

bij Maarssen. Gerry Ligtenberg, supervisor van 

de zaalartsen en nefroloog, wordt hierover om 

de haverklap gebeld. Tegen elf uur steekt een 

verpleegkundige haar hoofd om de deur: 

“De nier is er!” 

Ankie van der Velden steekt van wal. Als internist 

in opleiding loopt ze vier maanden stage 

op deze verpleegafdeling, voor het specialisme 

nefrologie. Met het dossier voor zich vertelt ze 

over een patiënt die gisteren een niertransplantatie 

heeft gehad en vandaag van de medium 

care naar de verpleegafdeling zal gaan. Ze bladert 

door het dossier en licht de ziektegeschiedenis 

toe. Ronald Hené, chef de clinique, luistert, 

vraagt en verduidelijkt. Is er een CMV-bepaling 

gedaan om een eventueel cytomegalievirus aan 

te tonen? Heeft mevrouw al geplast? Dat is altijd 

essentieel na een niertransplantatie. Hij zoekt 

gegevens op in zijn elektronische agenda. 

“Kijk”, wijst hij op het scherm van de zakcomputer, 

“alle gegevens van onze patiënten die op 

de wachtlijst staan voor een niertransplantatie, 

kan ik hiermee opvragen. Ook de nummers 

waarop ze bereikbaar zijn. Als er een geschikte 

nier is, kan ik dus meteen gaan bellen.” 

Een volgende patiënt heeft naast een paar 

andere chronische aandoeningen een ernstige 

vorm van nierinsufficiëntie, zijn nieren werken 

niet goed meer. Hij krijgt al enige tijd CAPD 

(een vorm van dialyse via het buikvlies). 

Hierdoor heeft hij een candida-infectie opgelopen. 

Het is uiteindelijk gelukt om deze schimmel 

uit te schakelen, wat niet altijd mogelijk is bij 

patiënten die op deze manier spoelen. Een 

neuroloog heeft naar hem gekeken en Hené 


VISITE 

slaan 

tekst > Caroline Wortman 


vraagt wat zijn conclusie is. In de status staan 

drie mogelijke neurologische problemen 

genoemd en hij wil weten welke de meest waarschijnlijke 

is. Van der Velden spreekt af de neuroloog 

te bellen. Ze legt uit wat het medicatiebeleid 

is geweest en stelt voor dat op basis van bloeduitslagen 

te veranderen. De anderen gaan ermee 

akkoord. 

Na de bespreking van elke patiënt pakt Hené 

een bandrecorder en spreekt langzaam en duidelijk 

de situatie van de patiënt en het afgesproken 

beleid in. Het secretariaat typt de bandjes later 

uit en stopt de gegevens in de medisch dossiers. 

In een ander bed ligt een vrouw met een acute 

nierinsufficiëntie. Van der Velden vertelt en 

Ligtenberg vult aan, stelt vragen en geeft advies. 

Het medicatiebeleid wordt besproken. Wel of 

niet weer beginnen met een bepaald medicijn. 

De voors en tegens worden tegen elkaar afwogen. 

Voorzichtig beginnen in een lage dosering, luidt 

de afspraak. Verder heeft de patiënt gehoorklachten. 

Van der Velden vraagt of ze nu de 

consulent KNO-arts moet inschakelen of dat 

mevrouw een poliklinische afspraak krijgt. 

Poliklinisch, luidt het advies. 

Leefregels 

De andere zaalarts nefrologie is Willem Bax, 

ook internist-in-opleiding. Hij beschrijft de ziektegeschiedenis 

van een van zijn patiënten, een man 

die een week geleden een nieuwe nier heeft 

gekregen. Hij bladert in het dossier om bloeduitslagen 

op te zoeken. Vraagt aan de verpleegkundige 

of de urineproductie goed is. Ze overhandigt 

hem de patiëntlijst waarop bloeddruk, 

temperatuur en urineproductie staan. Probleem 

van deze patiënt is dat hij rookt en fors overgewicht 

heeft. Twee leefgewoonten die slecht 

zijn voor zijn gezondheid. Is het zinvol om zo 

iemand een nieuwe nier te geven, wordt 

gevraagd. Het blijkt geen absolute reden om 

het niet te doen. Hené staat op en tekent een 

grafiek op een flip-over die in de hoek staat. 

“Deze patiënten hebben een bepaald risico om 

te overlijden, dat is deze rechte lijn. Dat risico is 

uiteraard ook afhankelijk van leeftijd en andere 

factoren. In de eerste weken na de niertransplantatie 

neemt dat risico iets toe, maar daarna 

daalt het. Verder verbetert de kwaliteit van 

leven sterk. Als hij zich tenminste aan de leefregels 

houdt.” 

Ligtenberg zegt dat het beleid is om mensen in 

de periode voordat ze geopereerd worden, goed 

voor te lichten over de negatieve effecten van 

slechte leefgewoonten. Ze stelt voor om de revalidatie-arts 

en de fysiotherapeut in te schakelen 

om meneer te activeren. In combinatie met een 

dieetadvies van de diëtist en een rookverbod. 

Omdat de patiënt een trage indruk maakt, 

vraagt ze verder of zijn schildklierhormoon te 

laag kan zijn. Bax controleert of deze bloedbepaling 

gedaan is. 

Hangijzers 

Niet alleen medische zaken komen aan bod, regelmatig 

staan de artsen en de verpleegkundige stil 

bij psychosociale aspecten. Een patiënt van 

Willem Bax met ernstige nierproblemen is sinds 

vier jaar aan de dialyse. Bijkomend probleem is 

zijn slechte longfunctie. Hij blijft totdat zijn toestand 

stabiel is en staat op de wachtlijst voor 

een nieuwe nier. Omdat zowel de artsen als de 

verpleging van mening zijn dat hij zichzelf verwaarloost, 

wordt voorgesteld maatschappelijk 

werk in te schakelen om een oogje in het zeil te 

houden. Ligtenberg vraagt of een transplantatie 

wel een optie is vanwege zijn slechte bloedgassen. 

Is er een reële kans dat hij van de beademing 

komt? Vorig week is dat wel gelukt toen hij op 

de intensive care lag met een longontsteking 

veroorzaakt door pneumococcen. Maar gaat het 

de volgende keer weer zo? Ligtenberg vindt de 

winst van het niet meer spoelen voor deze 

patiënt niet duidelijk. Ze oppert om er nog een 

keer uitgebreid over te praten met hem en zijn 

vrouw. Ze legt uit dat sommige zeventigplussers 

op de wachtlijst willen omdat hun familie hen 

daartoe aanzet. Afgesproken wordt om met 

hem te praten en zijn casus mee te nemen naar 

de volgende transplantatiebespreking. 

Wel of geen bloedtransfusie geven is de vraag 

bij een volgende patiënt. Een paar dagen geleden 

heeft hij een nieuwe nier gehad. Het gaat 

redelijk goed, alleen het hemoglobinegehalte is 

laag. Een patiënt met zo’n laag Hb en zonder 

nierproblemen zou allang een bloedtransfusie 

hebben gekregen. Bij deze patiënt ligt het wat 

moeilijker: zijn hoge bloeddruk zal er nog meer 

door stijgen. Hené adviseert geen transfusie te 

geven en ook te wachten met dialyseren. 

Omdat het om een man van in de dertig gaat is 

de kans groot dat zijn hart de bloedarmoede 

wel aankan. 

Het laatste dossier gaat terug in de kar en dat is 

het sein om te vertrekken. Het echte visite lopen 

begint nu. 


Een 



Ton Gielen werd in december 2000 uitgeroepen 

tot docent van het jaar. 

Ook een docent van het jaar moet een 

leermeester hebben gehad, iemand die 

hem inspireerde en misschien zelfs 

blijvend heeft beïnvloed. Wie was zijn 

inspirator en wat heeft hij van zijn 

leermeester overgenomen? 

tekenende 

gymnastiekleraar 

“ 

Ik moet heel lang terug. Oorspronkelijk ben ik 

opgeleid als gymnastiekleraar, in Den Haag op 

een van de vijf academies voor lichamelijke 

opvoeding. Mijn docent daar, Karel Du Chatinier, 

leerde ons de anatomie. Dat boeide mij van het 

begin af aan. Hij was een zeer inspirerend en 

aimabel man die heel boeiend kon vertellen en 

prachtig kon tekenen. Wij – de studenten – 

tekenden dat allemaal na. (Ook professor Hillen 

geeft zijn colleges soms nog zo.) Du Chatinier 

kon vanwege een ziekte zijn linkerarm niet 

gebruiken. Hij stond vaak voor de klas met een 

sigaret in de hand van die arm. Met de rechter 

tekende hij op het bord schematische maar toch 

zo natuurgetrouw mogelijke anatomische schetsen 

en tussendoor tilde hij daarmee de andere 

op om een trekje van zijn sigaret te nemen. 

Nadat ik vijf jaar gymnastiekleraar was, begreep 

ik dat ik dat niet tot mijn 65ste wilde blijven. Ik 

zocht er iets anders bij. Via Du Chatinier ben ik 

gaan informeren en door zijn contacten kwam ik 

in 1969 hier bij de Anatomie, samen met een 

vriend. We konden hier een paar middagen in 

de week werken. We gaven onderwijs en deden 

onderzoek. Wat ik op de academie had geleerd 

was de basis voor mijn manier van lesgeven. 

Anatomie leer je als op de kleuterschool: veel 

plaatjes kijken en tekenen. En tekenen leer je 

door het veel te doen. Pas met de opkomst van 

de moderne audiovisuele middelen ben ik overgegaan 

op natuurgetrouwe afbeeldingen via 

overheadsheets en dia’s en minder tekenen, ook 

door tijdgebrek. In het begin gebruikte ik bij het 

lesgeven in de anatomie aan een opleiding voor 

fysiotherapie en een opleiding lagere akte gymnastiek 

nog mijn oude collegedictaat en maakte 

ik dezelfde tekeningen. Ik moet dat hier nog 

ergens hebben. 

Gielen zoekt onderin een metalen boekenkast 

tussen de mappen. Hij haalt er een klein geblokt 

multomapje uit en bladert er doorheen. 

Kijk, dit is de basis, zegt hij terwijl hij naar kleine 

kleurige schetsen wijst, dit zijn ook de plaatjes 

die je nog steeds in iedere anatomieatlas tegenkomt. 

Begin zeventiger jaren gaf hoogleraar anatomie 

en embryologie Van Doorenmaalen mij de kans 

om ook college te geven. Dat iemand die nog 

niet universitair was opgeleid college kon geven, 

was niet zonder meer gebruikelijk. Van Doorenmaalen 

gaf ons ook veel vrijheid. Wij hadden 

destijds een vrij grote, jonge staf. We volgden 

elkaars colleges en gaven elkaar feedback. 

Dat was heel leerzaam. Omdat ik toch wilde 

weten wat mijn studenten leerden, ging ik in 

1972 terwijl ik hier werkte de studie geneeskunde 

volgen. In mijn vrije tijd zonder hoorcolleges. 

De practica mocht ik deels tijdens mijn 

werk volgen en de collegedictaten kreeg ik van 

mijn eigen student-assistenten. 

In mijn werk, baseerde ik mij voor mijn lessen in 

die eerste jaren nog heel erg op Du Chatinier. 

Bijvoorbeeld in de manier waarop ik mijn verhaal 

vertelde, de opbouw. En nog steeds betrek ik 

net als hij de studenten graag zoveel mogelijk 

actief bij de les. In grote groepen is dat natuurlijk 

minder mogelijk dan in kleine. Maar je moet 

spontaan uitstapjes kunnen maken naar aanleiding 

van een vraag. Daar geniet ik tijdens colleges 

” 

nog steeds van. 


Opensnijden of aanhaken, 

maar niet laten barsten 

tekst > Pieter Lomans 

foto’s > DREAM-project 

Onderzoek naar behandeling van buikaneurysma 

Voor de preventieve behandeling van een aneurysma, een verwijding van de buikslagader, bestaan twee 

verschillende methoden. Het DREAM-team van de divisie Vaatchirurgie onderzoekt welke behandeling de 

voorkeur verdient. Eenvoudig is dat niet. 

Na plaatsing van een 

endo-prothese krimpt 

het aneurysma. 

“Het is een controversieel onderwerp”, zegt 

vaatchirurg Jan Blankensteijn als hij een toelichting 

geeft op het ‘DREAM’-project, dat onlangs 

is goedgekeurd door het College van Zorgverzekeraars. 

In samenwerking met ruim twintig 

andere ziekenhuizen gaat hij in het project twee 

verschillende operatietechnieken voor het buikaneurysma 

met elkaar vergelijken. 

Een buikaneurysma is een verwijding van de 

grote lichaamsslagader in de buik. Vooral bij 

oudere mensen, met name bij mannen, komt 

een dergelijke bloedvatballon vrij vaak voor. 

Blankensteijn, projectleider van het onderzoek: 

“Zes tot zeven van de honderd mannen boven 

de zeventig hebben zo’n aneurysma. Meestal 

hebben ze daar geen last van, hooguit wat vage 

buikklachten, en wordt het aneurysma ongemerkt 

steeds groter. Jaarlijks is de kans op het 

barsten van het aneurysma ongeveer twee procent. 

Dat risico is niet zo groot, maar opgeteld 

over meerdere jaren neemt de kans aanzienlijk 

toe. Barst het aneurysma, dan leidt dat meestal 

tot de dood. De helft van de patiënten sterft 

vrijwel onmiddellijk. De andere helft haalt misschien 

het ziekenhuis, maar van hen overlijdt 

weer ruim de helft tijdens een spoedoperatie.” 

Mensen met een aneurysma behoren medisch 

tot een bijzondere groep. De meeste van hen 

zijn geen patiënt, omdat ze niet eens weten dat 

ze een aneurysma hebben. Wordt het aneurysma 

gevonden – meestal per toeval tijdens een medische 

controle – dan zijn ze nog steeds niet ziek. 

Maar door de groeiende bloedvatballon wordt 

de kans op het barsten steeds groter. Barst het 

aneurysma, dan is het veelal te laat. 

Preventief ingrijpen is een optie, maar brengt 

weer andere risico’s mee. De kans op overlijden 

tijdens de preventieve ingreep is zes, zeven procent. 

Het gaat om een zware, ingrijpende operatie 

bij oudere mensen. Hun buik wordt opengelegd, 

waarna het aneurysma wordt vervangen door 

een kunststof buisje. Een verblijf van twee 

weken in het ziekenhuis, waarvan enkele dagen 

op de intensive care (IC), is standaard. Daarna 

hebben mensen niet zelden nog zes tot twaalf 

maanden nodig voor ze weer helemaal de oude 

zijn. 

Geneeskundig dilemma 

Blankensteijn: “De operatie wordt al vijftig jaar 

uitgevoerd. We weten inmiddels dat het alleen 

maar zin heeft om preventief in te grijpen als 

het aneurysma een doorsnede heeft van vijfeneenhalve 

centimeter of meer. Alleen dan weegt 

het eenmalige operatierisico op tegen de kans 

dat het aneurysma binnen afzienbare termijn zal 

barsten.” 

“Geneeskunde schept in zo’n geval een behoorlijk 

dilemma”, zegt Monique Prinssen, artsonderzoeker 

en coördinator van DREAM (Dutch 

Randomised Endovascular Aneurysm Management). 

“Je verandert vaak per toeval ineens van een 

gezonde mens in een patiënt. Je voelt je niet 

ziek, maar krijgt te horen dat je een groot aneurysma 

hebt. Dat de kans op barsten van het 

aneurysma en overlijden zo groot is, dat een 

preventieve operatie moet worden overwogen. 

En dat de kans om daaraan te overlijden ruim 

vijf procent is. Ga er maar aanstaan…” 

Tien jaar geleden werd een nieuwe techniek 

geïntroduceerd, die gebruik maakt van een 

endo-prothese. De prothese bestaat uit een 

opvouwbaar buisje, dat vanuit de lies via de 

bloedbaan naar de plaats van bestemming wordt 

geschoven. Aangekomen op de plaats van 

bestemming, wordt de prothese in het aneurysma 

opengeklapt. De boven- en onderkant van de 

prothese klemmen zich met speciale haakjes vast 

aan de vaatwand, waardoor in het aneurysma 

een nieuw, kunststof bloedvat ontstaat met de 

juiste diameter. ˘˘ 


Endo-prothese in de buikholte 

bij een grote operatie. 

De buikslagader ligt achter de buik, 

vlakbij de ruggengraat. Hier een zijaanzicht, 

waarbij het slinken van het 

aneurysma duidelijk zichtbaar is. 

Prinssen: “Het resultaat is vergelijkbaar met de 

grote operatie, want ook hier plaats je een 

kunststof buisje dat het aneurysma vervangt en 

buitenspel zet. Maar de ingreep is aanzienlijk 

lichter. De patiënt krijgt slechts een sneetje in de 

lies om de prothese in te brengen en hij kan de 

volgende dag alweer naar huis. Vaak met het 

gevoel alsof er niets is gebeurd. Bovendien is de 

kans om aan deze operatie te overlijden verwaarloosbaar 

klein.” 

De nieuwe techniek met de endo-prothese is 

echter niet bij iedereen te gebruiken. De prothese 

moet bijvoorbeeld goed vastgehaakt kunnen 

worden aan de vaatwand. Dat is lang niet altijd 

mogelijk. Uiteindelijk komen minder dan vier 

van de tien patiënten in aanmerking voor zo’n 

endo-prothese. 

De conclusie lijkt dan duidelijk: behandel iedereen 

met een endo-prothese die ervoor in aanmerking 

komt en help de rest met de traditionele, 

grote operatie. “Dat laatste klopt, omdat we 

daarvoor geen alternatief hebben”, zegt 

Blankensteijn, “maar het eerste is nog maar de 

vraag. Er spelen nog meer zaken die in de afweging 

moeten worden betrokken.” 

De financiën, bijvoorbeeld. De grote operatie 

kost, inclusief IC en ziekenhuisopname, 15.000 

tot 20.000 gulden. Dat zijn eenmalige kosten, 

want de geopereerde patiënt is definitief van 

zijn kwaal verlost. De liesoperatie is ongeveer 

5.000 gulden goedkoper, maar daar komt nog 

wel 15.000 gulden bij voor de prothese. 

Statistische acrobatiek 

Blankensteijn: “Dat is nog niet het hele verhaal. 

Tien jaar ervaring met endo-protheses heeft ons 

geleerd dat een halfjaarlijkse controle met een 

CT-scan noodzakelijk is, omdat haakjes soms loslaten, 

protheseweefsel kan scheuren of het 

aneurysma alsnog dreigt te barsten. Na plaatsing 

van een endo-prothese is de jaarlijkse kans op 

een willekeurige additionele ingreep – groot of 

klein – ongeveer tien procent. De kans op het 

barsten van het aneurysma blijft ongeveer één 

procent, ondanks de behandeling. Zowel de duizend 

gulden van de jaarlijkse controle, als de 

kosten van een eventuele ingreep moeten nog 

in de prijsvergelijking worden meegenomen.” 

Geld is niet het enige criterium. Ook de kwaliteit 

van leven telt. Om een zo algemeen mogelijk 

beeld te krijgen worden daarom ook de kans op 

sterfte tijdens de operatie, mogelijke complicaties, 

opnameduur en de resultaten na de ingreep in 

het DREAM-onderzoek meegenomen. Na drie 

jaar wordt de balans opgemaakt, op basis van 

vierhonderd operaties. De helft van de patiënten 

heeft dan een endo-prothese gekregen, terwijl 

het lot de andere helft heeft aangewezen voor 

een grote operatie. 

Prinssen, die op het onderzoek hoopt te promoveren: 

“Begin jaren negentig leek het verschil 

tussen de grote operatie en het sneetje in de lies 

zo groot, dat een gerandomiseerd onderzoek 

minder voor de hand lag. Nu het resultaat van 

de endo-prothese toch minder voordelig is dan 

we aanvankelijk dachten, wordt een vergelijking 

steeds noodzakelijker.” 

Na drie jaar DREAM-onderzoek hopen we heldere 

antwoorden te kunnen geven”, zegt 

Blankensteijn. “De kans bestaat, dat de endoprothese 

dan wat beter scoort dan de grote 

operatie. Maar het zou me ook niet verbazen 

als na vijf of zeven jaar de grote operatie weer 

wat beter uit de bus komt dan de endo-prothese. 

In principe kunnen we dat in diezelfde patiëntengroep 

onderzoeken.” 

Het DREAM-onderzoek moet een duidelijk beeld 

opleveren van de voor- en nadelen van beide 

ingrepen. “Desondanks”, zegt Blankensteijn, 

“blijft het voor iedereen bij wie ineens een buikaneurysma 

wordt gevonden een uitermate moeilijke 

keuze. Psychologisch is het een zware kluif. 

Heb je de mogelijkheid om tussen beide operaties 

te kiezen, dan is enige statistische acrobatiek 

vereist om de zaken op een rijtje te zetten. 

En zelfs dan weet je niet of je de juiste keuze 

maakt, omdat statistiek is gebaseerd op grote 

groepen. Dat zegt weinig over wat er uiteindelijk 

met de individuele patiënt zal gebeuren.” 


Als 

het 

regent 

schijnt 

de 

zon 

Donder en bliksem, 

hel en verdoemenis. 

Het gaat tekeer alsof de laatste dag is aangebroken. 

Het noodweer is bijna net zo snel voorbij als het kwam 

opzetten. Vogels kwinkeleren weer. De lucht vult zich 

met de vertrouwde geluiden. Alleen het platgeregende 

gras, de gezwollen beek en een natte eik vertellen nog 

dat het noodweer is geweest. 

Ik luister naar het stromen van de beek. Kabbelend 

water dat kwettert in de stilte na de storm. Het regent 

niet meer, maar de machtige takken van de eik druppelen 

nog na. Alsof de regen niet meteen begreep dat hij 

ook hier moest vallen. Takken vertragen de tijd. 

De kringetjes op het water worden meegevoerd door 

de stroom. Lang blijven ze niet leven. Ze worden groter, 

vervormen, gaan in elkaar over en doven uit. De rivier 

is een meanderend kerkhof van gestorven cirkels. 

Alleen door de lichtstralen van de zon, stekkerloze 

gloeilamp in de ruimte, dringen de cirkels op het water 

door tot in mijn ogen. Acht minuten oud zonlicht 

weerkaatst op het wateroppervlak en bereikt mijn 

gezicht. Ik zie de cirkels vechten voor hun leven. 

Dat ik de groeiende watercirkels zo mooi ruimtelijk zie, 

ligt aan het aantal ogen. Mijn linkeroog ontvangt het 

zonlicht net iets eerder of later dan mijn rechteroog. 

Mijn hersenen vertalen dat minimale verschil waanzinnig 

snel in diepte, in prachtige plaatjes met drie dimensies. 

Ik zie voor en achter, boven en beneden. Ik weet 

waar de eik staat en in welke richting de cirkels verdwijnen. 

Ogen geven ruimte aan de wereld, ontwerpen haar. 

Wie het vermogen om te zien verliest, verliest een 

wereld. Ik merk het. Ik loop te zoeken, loop tegen dingen 

aan. Dat doet dubbel pijn. De zon, die de hele wereld 

voor mij in lichterlaaie zette zodat ik haar kon zien, 

schijnt niet meer. Ineens is de zichtbare ruimte uit mijn 

leven weggevallen, de diepte verdwenen. 

Zonnestralen lichten nu niet meer bij, ik voel alleen nog 

maar hun warmte. 

De regen ritselt in de bomen, tokkelt op de daken, 

druppelt in de goot. Wie moet luisteren, zoals ik, 

hoort de regendruppels als zonnetjes uiteen spatten. 

Zonnetjes van geluid, die de wereld verlichten met hun 

ruis. Mijn hersenen vertalen die ruis in levendige plaatjes 

met drie dimensies. 

Ik zie de wereld niet meer, ik hoor haar. Een regenbui 

bombardeert de wereld met duizenden bronnen van 

geluid. De wereld vult zich, begint te baden in het licht. 

Als de regen voorbij is loop ik vaak naar het park, waar 

de takken van de bomen de tijd vertragen. Ik hoor hoe 

de cirkels op het water zich uit de voeten maken, hoe de 

wereld tot leven komt. 

Als het regent schijnt de zon. 

Pieter Lomans 





Kleine aanpassingen, 

De behandeling met radioactief jodium 

van patiënten met een te snel werkende 

schildklier kan aanzienlijk betere 

resultaten opleveren. Dat stelt nucleair 

geneeskundige Hans van Isselt, die in 

januari promoveerde op de resultaten 

van zijn onderzoek. 

Van Isselt merkte dat het voor het slagingspercentage 

van de behandeling niet uitmaakt of de 

dosis ruw wordt geschat of volgens de gangbare 

methoden zo zuiver mogelijk berekend. “Al tientallen 

jaren vertrouwen we binnen het vakgebied 

op wat er in de boeken staat”, zegt Van 

Isselt verwonderd. “Dat staat eigenlijk niet meer 

fundamenteel ter discussie. Er is een kleine vijftien 

jaar gezocht naar manieren om de juiste 

dosis te bepalen, maar na 1965 eigenlijk niet 

meer. Terwijl de techniek sindsdien juist vooral in 

ons vak een hoge vlucht heeft genomen. Ik ken 

al heel lang de klinische praktijk van de patiëntengroep. 

Het gaat vaak goed, maar het pakt 

lang niet altijd zo uit als wij het graag zouden 

zien. Door kleine aanpassingen is bijvoorbeeld 

een methode om de schildklier te meten veel 

nauwkeuriger te maken. Terwijl het gros van 

de collega’s niet beter weet dan dat dit nog een 

goede methode is. Wij zitten er soms vijftig procent 

naast in de berekening van de grootte van 

de schildklier. In die gevallen geven we dus een 

verkeerde dosis.” 

Een op de drie 

Sinds 1946 worden patiënten met een te snelle 

schildklierwerking door bijvoorbeeld de ziekte 

nr 1 februari 2001 20 

Het model op de foto is niet Alba van Antwerpen.

groot verschil 

Behandeling ziekte van Graves met radioactief jodium 

Opgejaagd, niet opgesloten 

van Graves behandeld met radioactief jodium. 

Ze krijgen deze therapie als ze met medicijnen 

niet zijn te genezen. De behandeling wordt in 

Nederland zo’n vierduizend keer per jaar uitgevoerd. 

Het radioactieve jodium schakelt een deel 

van de schildkliercellen uit. En in eenderde van 

alle gevallen lukt het om in één behandeling 

zoveel cellen uit te schakelen dat er precies 

genoeg functionerend schildklierweefsel overblijft 

om patiënten een normaal leven te laten leiden 

zonder medicijnen. In nog eenderde van de 

gevallen zijn één of meer vervolgbehandelingen 

nodig. 

Het berekenen van de benodigde dosis is afhankelijk 

van de grootte van de schildklier, de mate 

waarin deze het toegediende jodium opneemt 

en de verblijftijd van het radioactieve jodium in 

de schildklier. De schildklier is het enige orgaan 

in het lichaam dat jodium opneemt en er wat 

mee doet. Andere klierweefsels scheiden het 

direct weer uit, maar de schildklier gebruikt het 

voor de aanmaak van schildklierhormoon. Als je 

jodium in radioactieve vorm toedient neemt de 

schildklier een aanzienlijk deel op. Bij iemand 

met een opnamepercentage van negentig komt 

bijna alles wat je toedient daar terecht waar je 

het hebben wilt. 

Naar één behandeling 

Van Isselt stelt voor om de schildkliergrootte met 

gestandaardiseerde echografische metingen te 

bepalen en het opnamevermogen zo kort mogelijk 

van te voren te meten, omdat dat in korte 

tijd heel sterk kan variëren. Ook verwacht hij de 

verblijftijd nauwkeuriger te kunnen voorspellen. 

Dit kan bijvoorbeeld door twee kort op elkaar 

volgende metingen na een kleine proefdosis. 

Op deze manier is de gangbare berekening van 

de dosis te verfijnen waardoor nauwkeuriger is 

te schatten welke dosis individuele patiënten 

een normale functie van de schildklier oplevert. 

“Want bij een goedaardige afwijking als de 

ziekte van Graves is het toch primair onze inzet 

om mensen na één behandeling een goed functionerende 

schildklier te geven”, stelt de promovendus. 

Alba van Antwerpen komt voor de derde keer 

terug voor de behandeling van een te snel werkende 

schildklier: “Mijn hart gaat vaak heel erg 

tekeer. Net alsof je heel hard hebt gerend. 

Ik word er ’s nachts wakker van. Dan voel ik me 

opgejaagd en kan ik niet meer in slaap komen. 

Ik moet ook altijd bezig zijn. Wat dat betreft 

ben ik blij dat ik geen te trage schildklier heb, 

want ik heb een drieling. Dan is het wel handig 

radioactieve capsule hebben geslikt.” Het effect 

van de straling is pas na weken tot maanden 

merkbaar. Door de radioactiviteit gaat een klein 

deel van de cellen werkelijk kapot, maar de helft 

wordt functioneel uitgeschakeld. Die produceren 

alleen geen hormoon meer. Schildklieren worden 

ook werkelijk wat kleiner. Ongeveer eenderde 

van de schildkliermassa verdwijnt door de 

behandeling. 

als je snel bent in alles.” 

Nucleair geneeskundige Hans van Isselt behandelt 

onder meer patiënten met de ziekte van 

Graves, een auto-immuunziekte waarbij de 

schildklier teveel schildklierhormoon maakt. 

Patiënten zijn continu moe en ze vallen af. 

Met die klachten komen ze vaak bij de huisarts. 

Verder hebben ze het altijd warm, ze transpireren 

veel, en hebben hartkloppingen, trillende vingers 

en een gejaagd gevoel. Ze zijn emotioneler dan 

De deur kan niet op slot 

Dagelijks worden op de afdeling Nucleaire 

Geneeskunde voor patiënten capsules afgeleverd. 

Die worden op bestelling in de reactor in Petten 

gemaakt. De halveringstijd van radioactief jodium 

is acht dagen. Na een aantal weken is er al niets 

meer te vinden. Als patiënten één dag worden 

opgenomen verdwijnt al tien tot veertig procent 

via de urine. Daarom blijven ze de eerste dag in 

ze daarvoor waren en 

prikkelbaar. Door de 

aard van de klachten 

>> “Een dik boek en voor eten wordt gezorgd” 

wordt de ziekte van Graves vaak pas laat herkend. 

Bovendien komt de ziekte vijf keer vaker 

voor bij vrouwen en valt hij ook nogal eens 

samen met de overgang. Ook daardoor zijn de 

klachten niet altijd direct terug te voeren op de 

schildklier. 

het ziekenhuis. De urine wordt in tanks onder in 

het ziekenhuis opgeslagen tot de radioactiviteit 

is vervallen. 

Patiënten krijgen tijdens de behandeling een 

eenpersoonskamer, waar ze niet van af mogen. 

Maar de deur kan niet op slot: ze zitten dus niet 

werkelijk opgesloten. Ze krijgen die eerste dag 

Capsule uit loden potje 

Is de diagnose eenmaal gesteld dan worden 

patiënten eerst één tot anderhalf jaar behandeld 

met medicijnen. In twintig tot veertig procent 

van de gevallen gaat de ziekte dan spontaan 

over. Voor de rest moet een andere oplossing 

worden gevonden. Vroeger was dat altijd een 

chirurgische ingreep. Die geeft snel effect, maar 

het is een zware operatie en tachtig tot negentig 

procent van de patiënten heeft binnen een 

jaar een te lage schildklierfunctie en moet dan 

hormoontabletten slikken. Een behandeling met 

radioactief jodium is dus een goed alternatief. 

“Het enige dat mensen van die behandeling 

merken is dat ze uit een loden potje een capsule 

te slikken krijgen”, vertelt Van Isselt. “Alleen 

door een meting kunnen we zien dat ze die 

geen bezoek, behalve van verpleegkundigen. 

Wel hebben ze extra voorzieningen zoals video 

en telefoon op de kamer. “Vaak hebben patiënten 

via via nogal vervelende verhalen gehoord 

over de behandeling”, vertelt Van Isselt. 

“Over een bunker, een luik en een blad met 

eten. Niets is minder waar.” Alba van Antwerpen 

relativeert de verhalen uit ervaring: “Het is echt 

niet slecht hoor. Ik heb de opname iedere keer 

als heel prettig ervaren. Je trekt oude kleren aan 

die je weg kunt gooien. En van de behandeling 

voel je niets. Je slikt zo’n capsule en je wordt 

niet misselijk. Het doet ook geen pijn. Ik drink 

heel veel water, thee of cola. Ik heb een dik boek 

bij me, een video en een CD, en voor eten wordt 

gezorgd. Je moet er gewoon niet bij stilstaan 

dat het raam niet open kan.” 


tekst > Caroline Wortman 


Ze kloppen nu bij mij aan! 

Nieuwe functie vp-manager 

De afkorting vp staat vaak voor verpleegkundige. Maar niet altijd. Een vp-manager 

in het UMC Utrecht is geen verpleegkundig maar een vak- en personeelsmanager. 

Een personeelsadvertentie in een vakblad voor 

operatie-assistenten trok de aandacht van Harry 

Oussoren, vak- en personeelsmanager op het 

OK-complex. “Ik was waarnemend hoofd orthopedie 

in het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis in 

Amsterdam. Die leidinggevende functie beviel 

me goed omdat je invloed hebt op de manier 

van werken. Toen zag ik die advertentie, waarin 

het UMC Utrecht een vp-manager vroeg. Zowel 

de functiebeschrijving als de coachende stijl van 

leidinggeven waar de organisatie zich sterk voor 

maakt, spraken me aan.” Sinds een half jaar 

werkt hij op sector west-2 van het OK-complex. 

Het OK-complex bestaat uit vier sectoren met elk 

een aantal specialismen, en een team dat rouleert. 

Naast de snijdende specialisten werken 

hier operatie- en anesthesie-assistenten, perfusionisten 

en algemeen medewerkers. De locatiemanager 

Zorg is verantwoordelijk voor de gang 

van zaken op de afdeling en rapporteert aan het 

manager Zorg van de DPAP. 

Elke sector heeft een eigen vp-manager die 

ervoor zorgt dat alles erbinnen goed verloopt. 

Deze functie bestaat sinds 1999 en is het gevolg 

van de nieuwe organisatiestructuur die ontstond 

door de samenvoeging van het vroegere OKcentrum 

en de Anesthesiologie. Deze integratie 

was op haar beurt weer nodig vanwege de fusie 

tussen het Wilhelmina Kinderziekenhuis en het 

voormalige AZU. 

De specialismen gynaecologie, urologie, kaakchirurgie 

en plastische chirurgie horen bij de 

sector waar Oussoren fulltime werkt. Om het 

gevoel met de praktijk niet te verliezen, werkt 

hij een dag per week mee. “Ik ben verantwoordelijk 

voor de kwaliteit van de zorgverlening, 

dus moet ik op de hoogte zijn van ontwikkelingen. 

Verder vind ik het gewoon leuk om mee te 

draaien in het team.” 

Schuiven 

’s Ochtends controleert Oussoren of alles volgens 

planning verloopt. Zijn de operaties begonnen? 

Is het operatieprogramma voor die dag veranderd? 

Om half 9 zit hij met vier collega-vpmanagers 

om de tafel. “We bespreken problemen, 

zoals spoedoperaties en zieke werknemers, en 

nr 1 februari 2001 22 

>> 

Bijna twee jaar geleden werd deze nieuwe functie in de Divisie voor Peri-operatieve 

zorg, Anesthesie en Pijnbestrijding (DPAP) geïntroduceerd. 

Vp-manager Bregt Michel: “Mijn belangrijkste doel is te zorgen voor een goedlopende afdeling waar 

mensen met plezier werken, door faciliteiten te bieden waardoor dat kan. Dat lukt en dat is leuk.” 

Functie vp-manager 

Personeelsmanagement, kwaliteit van zorgverlening en het patiëntenzorgproces, dat zijn de voorlopige 

resultaatgebieden die in de functiebeschrijving staan. Verder maakt hij beleid om de vakinhoudelijke 

ontwikkelingen te stimuleren. Carina Drijver, manager Zorg ad interim van DPAP: “Zoals je bij een 

jonge functie vaker ziet, ontwikkelt die zich nog steeds. Budgetbewaking en het ontwikkelen van beleid 

behoren officieel nog niet tot de functie-inhoud, maar moeten wel wezenlijk deel van de functie gaan 

vormen. Het accent ligt nu op personeelsmanagement en het vakinhoudelijke aspect. Meewerken is 

ontzettend belangrijk om zicht te houden wat er op de werkvloer gebeurt, maar een aanvulling met 

resultaatgebieden gericht op bedrijfsvoering is van belang.”

Vp-manager Harry Oussoren: “Ik probeer mensen zo in te 

zetten dat het werk voor hen aantrekkelijk blijft en dat de 

operaties kunnen doorgaan. Het is een uitdaging om dit 

goed te regelen.” 

proberen hiervoor oplossingen te vinden door 

zodanig met de planning of de mensen te schuiven 

dat alle operaties kunnen doorgaan. Als ik 

geen oplossing zie, overleg ik met mijn locatiemanager 

Zorg en die beslist of een operatie 

wordt uitgesteld. In dat geval neemt hij contact 

op met de behandelend chirurg die de vervelende 

boodschap aan de patiënt doorgeeft.” 

Omdat er op elk moment iets kan veranderen, 

loopt hij regelmatig de operatiekamers in om te 

kijken of alles goed gaat. Tussen de middag is er 

weer een overleg met de andere vp-managers 

om na te gaan of er bijvoorbeeld met het operatieprogramma 

moet worden geschoven. 

Binnen bepaalde grenzen valt er wel wat te 

regelen doordat OK-assistenten voor meer dan 

één specialisme inzetbaar zijn. Oussoren: 

“Ik probeer mensen zo in te zetten dat het werk 

voor hen aantrekkelijk blijft en dat de operaties 

kunnen doorgaan. Het is een uitdaging om dit 

goed te regelen.” 

Verder houdt hij zich vooral bezig met personeelsmanagement: 

het voeren van plannings- en 

beoordelingsgeprekken met de medewerkers en 

het regelen van de selectieprocedure van sollicitanten. 

“Een van de extra’s die het werken in 

het UMC Utrecht zo interessant maken, is de 

onderwijstaak. Een OK-assistent staat hier met 

zijn neus bovenop nieuwe operaties of operatiemethoden 

en is hier nauw bij betrokken door 

het meedenken over of maken van nieuwe protocollen 

en het instrueren van collega’s. Dat is voor 

velen een reden om te kiezen voor een academisch 

ziekenhuis.” 

Tot nu toe voldoet de baan aan zijn verwachtingen. 

“Ik heb het enorm naar mijn zin. Het werk 

is afwisselend, ik krijg alle mogelijkheden om me 

te ontwikkelen en zowel mijn team als de andere 

vp-managers en de locatiemanager Zorg zijn 

enthousiast en gemotiveerd. Voor het team is de 

overgang van teamleider naar vp-manager niet 

zo groot. Vroeger klopten ze bij de teamleider 

aan en nu bij mij.” 

Geen vacatures 

“Deze baan is geknipt voor mij omdat ik mijn 

eigen beroepsgroep aanstuur”, zegt Bregt Michel, 

van huis uit IC-verpleegkundige en sinds april 

2000 vp-manager op de recovery van de OK 

Dagbehandeling. “Zo blijf ik ook vakinhoudelijk 

betrokken. De afdeling telt ook een vp-manager 

voor OK-assistenten en een voor anesthesieassistenten. 

De functie bestaat sinds maart 1999 

en is ontstaan door de reorganisatie die de integratie 

van AZU en WKZ met zich meebracht. De 

vp-managers rapporteren aan de locatiemanager. 

Michel werkt twintig uur per week; de ene week 

twee dagen en de andere week drie. Doordat ze 

op verschillende dagen werkt, ziet ze ook teamleden 

die parttime werken minstens om de week. 

Vanwege haar kleine dienstverband werkt ze 

alleen bij uitzondering mee. “In de periode 

rondom de Kerst willen veel mensen vrij nemen. 

Door dan zelf een paar dagen in te springen kan 

ik dat regelen.” 

Haar dag begint om half 8 ‘op zaal’, waar patiënten 

binnenkomen voor de operatie. De meesten 

komen van huis en gaan terug als ze weer zijn 

bijgekomen na de ingreep. Maar er komen ook 

patiënten die zijn opgenomen voor bijvoorbeeld 

een eenvoudige oogoperatie of het inbrengen 

van een centraal veneuze lijn (een infuus in een 

groot bloedvat, bedoeld om medicijnen of voedingsstoffen 

toe te dienen). “Ik ga na of er 

genoeg personeel is. Bij ziekte zijn we redelijk 

flexibel: dan krijgt elke IC-verpleegkundige er de 

zorg voor één patiënt bij. Omdat het in de regel 

niet om ernstig zieke mensen gaat is dat geen 

probleem. Een operatie wordt nooit afgelast 

omdat er te weinig verpleegkundigen op de 

recovery zijn! Mijn team is gemotiveerd en 

flexibel: doordat er veel parttimers werken is het 

gemakkelijk om te schuiven met dagen. 

Gelukkig hebben we geen tekort aan personeel, 

er zijn geen vacatures. Het is dan ook aantrekkelijk 

werk: je begeleidt een patiënt vanaf het 

moment dat hij een OK-jasje aandoet tot aan 

het afscheid ’s middags. Je bouwt contact op met 

iemand. Verder krijg je zowel met eenvoudige 

als met meer complexe ziektebeelden te maken 

en die mix maakt het werk interessant. 

Bovendien werk je tijdens kantooruren en is 

het werk altijd af als je naar huis gaat. Elke dag 

heeft weer een nieuwe start. Dat hele pakket 

spreekt veel mensen aan.” 

Geen weerstand 

Haar dagelijks werk bestaat vooral uit personeelsmanagement 

en het optimaal laten draaien 

van de afdeling. “Doordat het team lang zonder 

vp-manager heeft gefunctioneerd, lossen ze veel 

problemen zelf op zodat ik me kan richten op 

andere zaken. Ik ben nu bijvoorbeeld bezig met 

het opzetten van een samenwerkingsvorm met 

andere beroepsgroepen en het organiseren van 

beleidsmiddagen voor de hele afdeling.” 

Is deze baan wat ze ervan verwachtte? “Mijn 

belangrijkste doel is te zorgen voor een goedlopende 

afdeling waar mensen met plezier werken, 

door faciliteiten te bieden waardoor dat 

kan. Dat lukt en dat is leuk. Wat me erg mee is 

gevallen, is het ontbreken van weerstand bij het 

team. Ik kon me voorstellen dat de mensen niet 

stonden te juichen toen ik kwam omdat ze het 

zo lang alleen hadden gerooid. Maar nee, ze 

waren heel open en blij dat ze weer een aanspreekpunt 

hadden. Het enige wat me tot nu 

toe is tegengevallen is het nemen van impopulaire 

beslissingen. Een teamlid wilde bijvoorbeeld 

op afwijkende tijden werken. Ik heb er lang over 

nagedacht en mijn licht opgestoken op een 

andere afdeling die er ervaring mee had. 

Omdat het daar tegenviel vond ik dat deze 

wijziging niet in het belang van de afdeling was. 

En daar gaat het uiteindelijk om: niet om wat ik 

wil of wat goed is voor die collega, maar om het 

geheel. Ik heb dus nee gezegd en voet bij stuk 

gehouden, maar dat was wel moeilijk.” 


Iedere week promoveren er onderzoekers in de geneeskunde of medische biologie. 

Wat drijft ze? Waarom kiest een onderzoeker juist voor dat onderwerp? 

En wat is het resultaat van zo’n fascinatie? Een zoektocht naar de mens achter 

een proefschrift. 

Lyrisch achter de microscoop 

tekst > Joost van der Gevel | foto boven > Chris Timmers | foto onder > Rebecca Kiekens 

Rebecca Kiekens temidden van de commissie, 

vlnr. Jan van de Winkel (Immunotherapie), Theo Thepen 

(Immunotherapie), Edward Knol (Dermatologie) en 

Carla Bruijnzeel-Koomen (Dermatologie). 

Doorsnede van de huid van een patiënt met allergisch 

eczeem. De geactiveerde macrofagen slaan hun tentakels uit 

en zijn duidelijk te zien. “Kijk eens hoe prachtig die cel in 

beeld is. Er zijn momenten dat je lyrisch achter de microscoop 

zit.” 

Rebecca Kiekens (1972) studeerde medische 

biologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. 

Ze liep stage bij de afdeling Humane 

Genetica van de VU en bij de afdeling Speciële 

Klinische Immunologie in het AMC. Na haar 

studie was ze, tot ze AIO werd bij de afdeling 

Dermatologie in het UMC Utrecht, nog vrijwillig 

stagiaire bij de afdeling Immunologie 

in het AMC. “Want ik wilde doorgaan en zes 

jaar geleden was het moeilijk om een baan te 

krijgen.” 

Waarom koos je juist dit onderwerp? 

Je eindigt nooit met het idee waar je mee 

begint. Je kijkt naar een ziektebeeld en zodra 

je meer begrijpt van wat er misgaat, kun je ook 

zien hoe het normaal gaat. Oorspronkelijk 

onderzocht ik de rol van macrofagen – een 

soort witte bloedcellen – bij allergisch eczeem. 

Dat interesseerde me omdat het over het 

immuunsysteem gaat. 

Onderzoek doen is op zich al interessant. 

Ik vind het heel boeiend om zelf te proberen 

achter nieuwe dingen te komen, of zelf iets 

nieuws te verzinnen. Er zijn momenten dat ik 

helemaal lyrisch achter de microscoop zit. 

Wat was je hypothese? 

De vraag was of macrofagen een rol spelen bij 

allergisch eczeem. Patiënten met allergisch 

eczeem hebben last van een chronische ontsteking 

van de huid. Die wordt veroorzaakt door 

een verkeerde reactie van het afweersysteem 

op allergenen in de lucht zoals graspollen en 

de huisstofmijt. De ziekte is niet te genezen en 

er is weinig bekend over de rol van macrofagen 

bij ontstekingsreacties. Bij allergisch eczeem 

doen die eigenlijk hun werk té goed. 

Wat zijn de resultaten van je onderzoek? 

Bij patiënten met allergisch eczeem vond ik op 

die chronisch ontstoken plekken in de huid heel 

veel actieve macrofagen. Die hielden de ontsteking 

in stand. Op het oppervlak van die macrofagen 

bleek een receptor te zitten die antistoffen 

kan binden. De receptor brengt die antistoffen 

in de cel. Aan die receptor kun je ook andere 

stoffen binden, die dan in de macrofaag worden 

gebracht. Op die manier heb ik een middel ontwikkeld 

dat zich bindt aan die actieve macrofagen 

en waaraan een deel zit dat giftig voor ze 

is. Zodra dat in de cel komt sterft deze en stopt 

ook de ontstekingsreactie. Dat giftige deel is 

niet schadelijk voor andere cellen en doordat 

het alleen werkt op die actieve macrofagen, 

kan het in lage concentraties in de huid worden 

ingespoten. Hoe specifieker je geneesmiddel hoe 

minder de bijwerkingen. Als je de macrofagen 

uitschakelt stopt de ontsteking. Maar daarmee 

is de oorzaak van het eczeem niet opgelost. 

Je geneest dus niet de ziekte, maar je neemt 

wel de symptomen weg. 

Wat gebeurt er nu met de uitkomsten van 

jouw onderzoek? 

We onderzoeken of we op basis hiervan een 

medicijn kunnen maken. We testen het middel 

momenteel bij patiënten. Uit de resultaten moet 

blijken of het inderdaad een goed middel is om 

de ontstekingen bij allergisch eczeem te remmen. 

Wat ga je nu doen? 

Ik ga hier verder met onderzoek naar macrofagen. 

Ik ga het effect van zonlicht op veroudering van 

de huid bekijken. Misschien levert dat iets op 

waardoor we uiteindelijk minder rimpels krijgen.

Scan 1, februari 2001 - UMC Utrecht

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?