busten - Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

12.09 –14.12.2008
voorbeeldige
busten
het borstbeeld in
de Nederlande n
1600–1800
bezoekersgids

12
9
13
21 24
8
14
Kelder
20
25
7
15
19
26
6 16 17 18
27
Zaal 13
I. PRELUDE
II. DE OUDHEID ALS INSPIRATIEBRON
Zaal 12
II. DE OUDHEID ALS INSPIRATIEBRON
atoombomvrije kelder
III. TER NAGEDACHTENIS
IV. RELIGIEUZE PORTRETBUSTEN
bomvrije kelder
V. PORTRETSCULPTUUR IN
DE NEDERLANDEN 1600 – 1800

Zaal 13
I. Prelude
Tot voor de renaissance is het gebeeldhouwde portret voornamelijk een religieuze
aangelegenheid. Heiligen worden voorgesteld met onpersoonlijke, geïdealiseerde
gelaatstrekken. Hun gesculpteerde busten maken dikwijls deel uit van
een reliekhouder. De antropomorfe uitwerking van deze reliquaria voegt voor de
gelovige een aanschouwelijke dimensie toe aan de aanwezigheid van de heiligen
in hun reliek. Met de “wedergeboorte” van de antieke kunst in de zestiende eeuw
komt hierin verandering. Men krijgt opnieuw oog voor de unieke individualiteit
van het gelaat en legt hiermee de grondslag voor de bloei van het wereldlijk portret
in de nieuwe tijd.
Buiten catalogus
Anoniem, Tongeren
Reliekbuste van de Heilige Pinosa, 1426
Tongeren, Onze-Lieve-Vrouw-Geboortebasiliek, Schatkamer
Deze vrouwenbuste is een typische houten reliekbuste uit de vijftiende eeuw.
De Heilige Pinosa is een maagdheilige uit het gezelschap van de Heilige Ursula en
de 11 000 maagden, die in de streek van Keulen een grote verering kenden.
2. Anoniem, Spanje (Saragossa?) en/of Vlaanderen
Reliekbuste van een vrouwelijke heilige, zogenaamd Isabella de katholieke
Gaasbeek, Kasteelmuseum
Deze in zilver gegoten buste gaat door als de reliekbuste van de Spaanse koningin
Isabella van Castilië. Zij streed tegen misbruiken binnen de kerk en pleitte
voor kloosterhervormingen, vandaar haar bijnaam “la catolica”. Het geïdealiseerd
hoofd met het gevlochten kapsel lijkt origineel van het begin van de zestiende
eeuw terwijl de kleding, het loshangende haar in de nek, de sokkel en de kroon
mogelijk een negentiende-eeuwse restauratie zijn.

II. De oudheid als inspiratiebron
Het antieke portret oefent op verschillende manieren zijn invloed uit. De
uitbeelding van de profane “held” komt opnieuw in zwang. Gezagsdragers, geleerden
en kunstenaars identificeren zich met antieke keizers, filosofen, schrijvers
of andere personages wiens kwaliteiten als morele of artistieke spiegel
golden. Ze beelden zichzelf op gelijkaardige wijze af of verzamelen de portretten
van hun voorbeelden als originelen, kopieën of afgietsels. Portretten maken ook
een belangrijk onderdeel uit van de antieke kunst die als artistiek toonbeeld in de
nieuwe tijd verwoed verzameld wordt. Als ultieme inspiratiebron, bekleedt de
kunst uit de oudheid bovendien een centrale plaats in de opleiding van kunstenaars
door middel van plaasteren afgietsels of kopieën. Als voorbeelden van dit
kunstzinnige ideaal illustreren antieke busten in allegorische voorstellingen de
vergankelijke schoonheid of vertegenwoordigen zij de begeerde kennis van de
antieke kunst in het algemeen of van de sculptura in het bijzonder.
3. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden
Buste van keizer Karel
Bruggemuseum - Gruuthuse
Alleen de hals en het hoofd in pijpaarde en de houten afneembare hoed zijn
nog origineel zestiende-eeuws. Het beschilderde borststuk met mantel en ketting
van het Gulden Vlies werd in 1882 toegevoegd. Uit archivalia blijkt dat keizer
Karel meermaals in natuursteen, gebakken pijpaarde of terracotta vastgelegd
is. De beeldhouwer Conrad Meit die aan het hof van Margareta van Oostenrijk
werkte, leverde vermoedelijk het prototype voor deze buste.
4. Anoniem
Portret van Gilbert van Schoonbeke
Antwerpen, Museum Maagdenhuis
Deze fragiele plaasterbuste van Gilbert van Schoonbeke, een belangrijk architect
en ondernemer, is een unieke getuigenis van de Zuid-Nederlandse portretkunst
van de late zestiende eeuw. De lichte draaiing van het hoofd geeft het
beeld een antiek aanzien: in de Romeinse periode werd dit toegepast om de levensechtheid
te vergroten.

5 - 8. Charles Auguste Fraikin
Herentals 1817 – Schaarbeek 1893
Buste van Flora
Buste van Laocoön
Buste van een godin
Buste van een godin
Herentals, Fraikinmuseum
Op het einde van zijn leven schonk beeldhouwer Charles Auguste Fraikin
zijn collectie plaasteren afgietsels aan zijn geboortestad. Naast afgietsels van zijn
eigen werken bevat deze verzameling ook talrijke pleistermodellen van antieke
beelden die hij als studiemateriaal gebruikte.
9 - 10. Charles Auguste Fraikin
Herentals 1817 – Schaarbeek 1893
Twee kinderkoppen
Herentals, Fraikinmuseum
In de negentiende-eeuwse atelierpraktijk van Fraikin speelde de klassieke,
geïdealiseerde studiekop nog steeds een hoofdrol. Deze academisch uitgevoerde
kinderkoppen gaan terug op de zeer geliefde kopjes van François Duquesnoy. Het
zijn gietmodellen: op de gezichten zijn de gietnaden nog te zien en de sokkels
werden als één stuk samen met de kop gegoten.
11 - 18. Anoniem
Buste van een vrouwenhoofd
plaasteren afgietsel
origineel uit de vijfde eeuw v. C. bewaard in de S. Alba te Madrid
Buste van een Romeins strateeg
plaasteren afgietsel
origineel uit de vijfde eeuw v. C. bewaard in de Staatliche Museen te Berlijn
Buste van een bebaard man, vermoedelijk Epicurus of Hermomachus
plaasteren afgietsel
origineel onbekend, vermoedelijk uit de Hellenistische periode

Buste van Minerva
plaasteren afgietsel
origineel uit de Romeinse periode bewaard in de Staatliche Museen
te Berlijn
Buste van een jongeling
plaasteren afgietsel
marmeren origineel bewaard in de Staatliche Museen te Berlijn
(kopie naar een bronzen beeld uit de tijd van Myron)
Buste van Plato of Dionysos
plaasteren afgietsel
bronzen origineel uit de vierde eeuw n. C. bewaard te Napels
Buste van de zogenaamde Sappho
plaasteren afgietsel
Romeins origineel bewaard in de Staatliche Museen te Berlijn
(kopie naar een type uit de vierde eeuw v. C.)
Buste van Alexander de Grote uit Kos
plaasteren afgietsel
origineel bewaard in het Museum van Istanboel
Leuven, Katholieke Universiteit, Didactisch Museum Archeologie
De Katholieke Universiteit van Leuven bewaart meer dan 200 afgietsels in
haar didactisch archeologisch museum. De collectie biedt een indrukwekkend
overzicht van Griekse en Romeinse beeldhouwkunst. Afgietsels hebben niet
alleen een didactische en esthetische waarde maar zijn bij de restauratie van een
origineel werk vaak een belangrijk hulpmiddel.
19. Lodewijk de Deyster
Brugge 1656 – Brugge 1711
Allegorie van de beeldhouwkunst
Gent, Museum voor Schone Kunsten
Deze allegorie is in wezen slechts een voorwendsel voor het maken van een
portret van twee kinderen. Ondanks de afwezigheid van attributen als hamer,
boetseerstok en beitels zit de verwijzing naar de beeldhouwkunst vervat in de
buste die een van de kinderen vasthoudt. Stilistisch herinnert deze aan de rubensiaanse
beeldhouwers.

20. Jacob I van Oost
Brugge 1603 – Brugge 1671
Het schildersatelier, 1666
Brugge, Groeningemuseum
Jacob I van Oost lijkt te illustreren hoe Karel van Mander in zijn Den grondt
der edel vry schilder-const (1604) de tekenkunst kenmerkt als basis voor de opleiding
van jonge kunstenaars. Hij promoot kunstwerken van grote kunstenaars
en antieke sculpturen als studiemateriaal. Een kleine jongen toont trots zijn tekening
naar een Romeins hoofd. Herkenbare sculpturen zijn de Flora Farnese, de
benen van de Borghese gladiator en de torso van een Oud-Romeinse Venusfiguur.
21. Gerard Thomas
Antwerpen 1663 – Antwerpen 1720
Het atelier van een beeldhouwer
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Het kunstenaarsatelier was rond 1700 een populair onderwerp. Hier gunt
Thomas ons een blik op de praktijk van een beeldhouwer. Tussen het studiemateriaal
herkennen we een Bacchus van Artus I Quellinus en de Roof van een Sabijnse
Maagd van Giovanni Bologna. De antieke sculpturen belichamen de harmonie
die de beeldhouwer moet natsreven, terwijl de hemelglobe staat voor de
harmonie in de natuur.
22. Joseph Ducq
Ledegem 1762 – Brugge 1829
Studies van een buste en figuurstudies
Brugge, Groeningemuseum
Dit blad toont de kunstenaar Joseph Ducq als een plichtsbewust volger
van het classicisme. Hij bestudeert een klassieke buste vanuit drie verschillende
standpunten. We kunnen de buste niet identificeren maar ze volgt stilistisch
alleszins een Romeins voorbeeld uit de eerste eeuw v. C.

23. Wallerant Vaillant
Rijsel 1623 – Amsterdam 1677
Kinderbuste
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet
De mezzotint toont de buste van een kind in de antiquiserende stijl van
François Duquesnoy. Dit soort busten werd door jonge kunstenaars in opleiding
gebruikt als model, vooral om zich te oefenen in het natekenen van schaduweffecten.
24. Wallerant Vaillant
Rijsel 1623 – Amsterdam 1677
De jonge tekenaar
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Tekenen en boetseren naar voorbeelden in gips is een belangrijk facet van
het kunstonderwijs. In dit schilderij is het meest opvallende leermodel het Jezuskindje
van de zogenaamde Madonna van Brugge van Michelangelo. Dit beeld
werd in 1506 door de Vlaamse koopman Jan van Moeskroen gekocht en in 1514
door zijn familie aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Brugge geschonken. Het
vond veel navolging bij kunstenaars in het Noorden.
25 - 26. Wallerant Vaillant
Rijsel 1623 – Amsterdam 1677
Wallerant Vaillant tekent de Hercules Farnese
Jonge tekenaar met buste van Vitellius
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet
Op beide mezzotinten is het interieur van een atelier afgebeeld met een
jongeling die zich toelegt op het tekenen van antieke beelden. We herkennen de
beroemde Hercules Farnese en de buste van mogelijkerwijs de Romeinse keizer
Vitellius.
27. Anoniem
Antieke hoofden
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet

Op dit oefenblad zien we vier maal hetzelfde vrouwenhoofd, telkens vanuit
een ander gezichtspunt. Het antiek ogende gelaat doet een gebeeldhouwde of
plaasteren buste als model vermoeden. De snelle, suggestieve tekenstijl maakt de
figuren levensecht. Kunstenaars oefenden zich voortdurend met dit soort kleine
schetsen, vaak als voorbereiding voor grotere composities.
28. Jan Denens
werkzaam in Middelburg in 1671 – 1676
Vanitas
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Net als het boek, muziekblad, de viool, fluit en schelpen verwijst de buste
op dit vanitasstilleven naar de schoonheid en rijkdom van het leven op aarde. Zij
is gebaseerd op de vaak gekopieerde Venus uit de Medici-collecties, een antieke
kopie van de legendarische Knidische Venus van de hand van de beroemde Griekse
beeldhouwer Praxiteles.
29. Cesar Boetius van Everdingen
Alkmaar 1616/17 – Alkmaar 1678
Stilleven met Venusbuste, 1665
Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis
Dit stilleven toont het hoofdje van Amor dat opkijkt naar een buste van
Venus. De buste is die van de befaamde Venus Medici, thans te bewonderen in de
Uffizi in Florence. Het snoer van bladeren om haar hals lijkt gemaakt van grote
maagdenpalm ofschoon het klassieke attribuut van Venus mirte is. Een pendant
van dit schilderij toont een buste van Adonis.
30. Nicolaes Muys
Rotterdam 1740 – Rotterdam 1808
Allegorie van de muziek en de dichtkunst, 1785
Gent, Museum voor Schone Kunsten
Dit kleine paneel is een allegorie op de muziek en de poëzie, en tegelijk een
interieurscène die de broosheid van het menselijke bestaan uitbeeldt. Het voorplan
wordt beheerst door een stilleven, bestaande uit een buste van Homeros, die door
een kaars verlicht wordt.

31. Peter Paul Rubens
Siegen 1577 – Antwerpen 1640
Portret van Jan Gaspar Gevartius
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Rubens portretteert de Antwerpse stadssecretaris Jan Gaspar Gevartius aan
het werk in zijn studeervertrek. Op de tafel staat het marmeren borstbeeld van
Marcus Aurelius, Romeins keizer en wijsgeer, aan wie Gevartius een onuitgegeven
werk met commentaren heeft gewijd.
32. Frans II Francken
Antwerpen 1581 – Antwerpen 1642
Het schilderijenkabinet van Sebastiaan Leerse (?)
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
De aanwezigheid van beelden, waaronder borstbeelden, in deze kunstkamer
is wellicht fictief en had slechts tot doel het gangbare gedachtegoed over verzamelen
te illustreren. Interesse voor de oudheid, in de vorm van antieke sculptuur,
antiquaria, en eigentijdse antiquiserende sculptuur, nam hierin een belangrijke
plaats in.
Buiten catalogus. David II Teniers
Antwerpen 1610 – Brussel 1690
De schilderijengalerij van aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk
met open deur
München, Alte Pinakothek
David II Teniers stelde een catalogus van de rijke kunstverzamelingen van
aartshertog Leopold Willem samen. Daarnaast maakte hij een aantal interieurschilderijen
van de kunstgalerijen in het paleis van Brussel op de Coudenberg. In
deze galerij zie je maar liefst 56 schilderijen van Italiaanse meesters. Bovenaan
in twee nissen zijn busten opgesteld. Zij vertonen opvallende gelijkenissen met
de borstbeelden van aartshertog Albrecht van Oostenrijk en zijn oudere broer,
keizer Rudolf II uit het Antwerpse stadhuis.

33. David II Teniers
Antwerpen 1610 – Brussel 1690
Le théâtre des peintures de David Teniers
Tweede, Franse editie uitgegeven door de weduwe Abraham Teniers,
Antwerpen, 1673
Frans van den Steen (Antwerpen 1624 – Wenen 1672) naar Nicolaas van Hoy
(Antwerpen 1631 – Wenen 1679)
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
De laatste gravure uit het Theatrum Pictorium van David II Teniers, de catalogus
van de kunstverzamelingen van aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk,
toont een kunstgalerij uit de Stallburg in Wenen. Tussen de ramen zijn twee rijen
consoles aangebracht waarop borstbeelden zijn geplaatst.
34. Gerard de Lairesse
Luik 1641 – Antwerpen 1711
Hubert Quellinus (?)
Antwerpen 1619 – Antwerpen 1687
Collectorum Signorum veterum Icones. Afbeeldingen der Oude Beelden
Bij een vergadert door den Heer Gerard Reynst.
Uitgegeven te Amsterdam door Nicolai Visscher
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet
De befaamde kunstcollecties van de Amsterdamse kooplieden Gerard en
Jan Reynst zijn al in de zeventiende eeuw in boekvorm uitgegeven. Het eerste
deel is gewijd aan de schilderijen; het tweede deel, de zogenaamde Icones, omvat
een deel van de sculpturenverzameling. Het titelblad van de hand van Gerard de
Lairesse toont de Tijd die antieke beelden dreigt te vernietigen.
35. Anoniem
Buste van ‘Seneca’
Romeins, eerste eeuw n. C., naar een bronzen beeld uit de
laat-Hellenistische tijd
Antwerpen, Rubenshuis
Toen Rubens in 1601 in Rome aankwam, was dit marmeren borstbeeld van een
benige oude man met een scherpe gebogen neus, een korte volle baard en weelderig

haar al een klassieker. Men beschouwde het als een portret van de Romeinse filosoof
Seneca. Vermoedelijk is dit beeld de replica die Rubens zich in Rome aanschafte.
36. Anoniem
Buste van Julius Caesar
Gent, Designmuseum
Van de Romeinse veldheer en staatsman Julius Caesar, een van de machtigste
mannen van zijn tijd, zijn heel wat antieke busten bewaard gebleven. Zij
tonen een ernstig kijkende man met een smal en mager gezicht. Het Gentse beeld
is hierop geïnspireerd. Opvallend zijn het hoofd van witte marmer en de mantel
van gele Brecciamarmer met rode en bruine aders.
37. Anoniem
Buste van keizer Caracalla
Gent, Designmuseum
De witmarmeren sculptuur toont de wrede keizer Caracalla. Zijn gezicht is
naar rechts gericht, een houding die verwijst naar de portretten van Alexander
de Grote, met wie Caracalla zich identificeerde. Het beeld is een kopie van de
befaamde buste uit de collectie van kardinaal Alessandro Farnese.
38. Orfeo Boselli
Rome ca. 1597 – Rome 1667
Grieks filosoof
Amsterdam, Rijksmuseum
Dit borstbeeld – mogelijk Aristoteles of Xenophon – bevond zich eertijds
samen met zijn pendant in de kunstcollectie van Lambert ter Kate. Beide filosofenbusten
stonden op naam van de in Rome werkzame Vlaming François
Duquesnoy. Sinds kort worden ze echter toegeschreven aan een leerling en navolger
van Duquesnoy, Orfeo Boselli.

39. Anoniem
Buste van Laocoön
Antwerpen, Rockoxhuis
Deze zeventiende-eeuwse buste is gekapt naar de kop van de Trojaanse
priester uit de Laocoöngroep. Dit beeld, in 1506 in Rome ontdekt, is een van de
beroemdste laat-Hellenistische beeldhouwwerken. Zijn realisme, dynamiek en
emotie hebben eeuwenlang zowel beeldhouwers als schilders geïnspireerd.
40 - 41. Anoniem
Portret van keizer Rudolf II
Portret van aartshertog Albrecht van Oostenrijk
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Beide portretbusten vormen een paar. Ze zijn volledig gelijkaardig van opzet,
materiaal en vorm. Ze stellen aartshertog Albrecht van Oostenrijk, landvoogd
van de Zuidelijke Nederlanden, en zijn oudere broer, keizer Rudolf II, voor. Deze
beelden stonden oorspronkelijk opgesteld in de Statenkamer van het Antwerpse
stadhuis.
42. Abraham Janssens
Antwerpen 1571/75 – Antwerpen 1632
Scaldis et Antverpia
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Dit schilderij werd door het Antwerpse stadsbestuur besteld bij Abraham
Janssens ter opluistering van de schouw van de Statenkamer in het stadhuis.
Scaldis is een klassieke riviergod, getooid met een krans van waterplanten en
leunend op een amfoor waaruit water stroomt. Hij geeft de hoorn des overvloeds,
symbool voor de welstand die de Schelde aan de stad schenkt, aan de stedenmaagd
Antverpia.
43. Willem I Linnig
Antwerpen 1819 – Antwerpen 1885
De Trouwzaal in het stadhuis van Antwerpen, 1852
Antwerpen, Stadhuis

Het schilderij reconstrueert het uitzicht van de voormalige Statenkamer
in het Antwerpse stadhuis, de ontvangstruimte bij officiële gelegenheden – de
huidige Trouwzaal. De toeschouwer kijkt naar de wand met de monumentale
schouw, waar werken hangen die zich nu in de collectie van het KMSKA bevinden.
Boven de schouw prijkt het schilderij Scaldis et Antverpia van Abraham
Janssens; boven de deuropeningen staat links de portretbuste van keizer Rudolf II
en rechts deze van aartshertog Albrecht.
Zaal 12
44 - 55. Peter Paul Rubens
Siegen 1577 – Antwerpen 1640
Twaalf busten van beroemde Griekse en Romeinse filosofen, dichters, redenaars
en staatslieden
Net als andere welgestelde kunstliefhebbers uit zijn tijd, omringde Rubens
zich graag met antieke beelden en archeologische vondsten. Voor zijn unieke
verzameling breidde Rubens zelfs zijn woonhuis uit met een museum, een antiquarium.
Een aantal busten uit Rubens’ antiquiteitencollectie werden in 1638
opgenomen in een twaalfdelige prentenreeks van beroemde Griekse en Romeinse
filosofen, dichters, redenaars en staatslieden.
56. Willem Jacob Herreyns
Antwerpen 1743 – Antwerpen 1827
De schilder Andries Lens
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Andries Lens was ongetwijfeld een van de meest vooruitstrevende leraardirecteurs
aan de Antwerpse academie tijdens de achttiende eeuw. Herreyns portretteert
hem hier met allerlei attributen die naar zijn Italiëreis, kunsttheorieën
en leervak tekenen verwijzen. Op de tafel staat een buste die in de zeventiende
eeuw beschouwd werd als de portretbuste van Seneca.

57. Pieter II de Jode
Antwerpen 1606 – Engeland na 1674
Antoon Van Dyck
Antwerpen 1599 – Blackfriars 1641
Portret van Andries Colyns de Nole
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet
Op deze gravure is de beeldhouwer Andries Colyns de Nole (1598 - 1638), lid
van een befaamde Antwerpse beeldhouwersfamilie, geportretteerd. Hij werkte
onder meer aan de apostelbeelden in de kathedraal van Mechelen en aan beelden
en ornamenten in de Houtappelkapel van de Antwerpse jezuïetenkerk. Zijn hand
rust op de buste van de Laocoön, een beeld dat hij ongetwijfeld tijdens zijn verblijf
in Italië had bestudeerd.
58. Jan Baptist Herregouts (?)
Roermond ca. 1646 – Brugge 1721
Zelfportret (?)
Brugge, Groeningemuseum
Voor zijn zelfportret koos Jan Baptist Herregouts een barokke enscenering.
Hij poseert voor een zwierig gedrapeerd gordijn en leunt op een fraai versierde
lezenaar. Op de achtergrond prijkt een antieke buste van Pallas Athena.
59 - 60. Janus II Lutma
Amsterdam 1624 – Amsterdam 1685
Portret van Pieter Cornelisz. Hooft
Zelfportret, 1681
Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Prentenkabinet
Beide portretten zijn opgevat als busten geplaatst in een halfronde nis. Het
zijn evenwel koppen zonder borst noch armen, recht afgesneden, en zonder kledij,
alsof het fragmenten van antieke beelden zijn. De eerste buste stelt P. C. Hooft
voor als een ‘andere Tacitus’: zijn betekenis voor de Nederlandse geschiedenis was
vergelijkbaar met die van Tacitus voor de Romeinse geschiedenis. De andere buste
is het zelfportret van de graveur. Eigentijdse kunstenaars vergelijken met antieke
kunstenaars was gebruikelijk in de artistieke kringen van de zeventiende eeuw.

61 - 62. Lucas Faydherbe
Mechelen 1617 – Mechelen 1697
Hercules
Omphale
Mechelen, Stedelijke Musea, Hof van Busleyden
Lucas Faydherbe koos ook mythologische thema’s als onderwerp voor zijn
busten. Hier portretteert hij de Griekse held Hercules samen met de Lydische koningin
Omphale. Hercules draagt de vacht van de leeuw van Nemea terwijl Omphale
gehuld is in een prachtig, losjes gedrapeerd gewaad, dat met een camee op
de rechterschouder is vastgepind.
63. Jacob Harrewijn
Amsterdam 1660 – Brussel 1727
Naar Jacob van Croes
Gezicht op het binnenhof van het Rubenshuis, 1684
Antwerpen, Rubenshuis
Rubens liet het huis dat hij in 1610 aan de Wapper in Antwerpen kocht de
volgende jaren ingrijpend verbouwen naar het voorbeeld van de eigentijdse Italiaanse
bouwkunst. Het antiquiserend karakter wordt nog versterkt door de borstbeelden
van Griekse en Romeinse geleerden die de gevels sieren.
64. Gerard Goswin
Luik 1616 – Luik 1691
Buste van een faun, omgeven door bloemen, 1660
Luik, Musée d’Art wallon
De buste van de oude natuurgod Faunus, beschermer van velden, bossen,
akkers en vee, is omgeven door een overdaad aan bloemen. Zonder enige twijfel
gaat het hier om een allegorische voorstelling van de vruchtbaarheid.

Atoombomvrije kelder
III. Ter nagedachtenis
Een van de belangrijkste functies van het portret is het bieden van een
visuele ondersteuning bij de nagedachtenis aan een overledene. Bijgevolg maken
portretten dikwijls deel uit van epitafen of grafmonumenten. Deze gedenktekens
namen in de nieuwe tijd een voorname plaats in het kerkinterieur in. De
opdrachtgevers hoopten met dit mecenaat – een alternatief voor de gebruikelijke
vormen van naastenliefde – bij te dragen tot hun zielenheil in het hiernamaals.
Ook het portret van bisschop Antonius Triest werd mogelijk uitgevoerd met het
oog op zijn tombe in de Gentse kathedraal. Dat van Cornelis Landschot luisterde
de kapel op van het godshuis dat hij ter zijner nagedachtenis had gesticht. Deze
sublieme beeldhouwwerken illustreren de diepgaande invloed die de eigentijdse
Italiaanse beeldhouwkunst, waarin ook onze uitgeweken landgenoot François
Duquesnoy, “il Fiammingo”, een toonaangevende rol speelde, op de portretkunst
in de Nederlanden uitoefende.
65. Sebastiaan van den Eynde
Antwerpen 1624 – Antwerpen 1702
Portret van Cornelis II Landschot
Antwerpen, Museum Maagdenhuis
Cornelis II Landschot was een vrome en gefortuneerde Antwerpse zakenman.
Hij gaf opdracht om na zijn dood aan de Falconrui een godshuis te bouwen.
Boven de binnenkant van de toegangspoort tot de kapel was de buste van de milde
weldoener opgesteld.
66. Cornelis I Galle
Antwerpen 1576 – Brussel 1650
Naar Peter Paul Rubens
Siegen 1577 – Antwerpen 1640
Portret van Filips Rubens, 1615
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Deze portretbuste van Filips Rubens, de broer van Peter Paul, is de enige
illustratie uit zijn boek met redevoeringen van bisschop Asterius van Amasea,
postuum gepubliceerd door de Plantijnse drukkerij in 1615. De buste staat in een
nis met een kamvorige schelp, die de geest naar het hiernamaals voert. Het is een
antiek symbool voor de dood en de onsterfelijkheid.
67. Jerôme II Duquesnoy
Brussel 1602 – Gent 1654
Toegeschreven aan François Duquesnoy
Brussel 1594 – Livorno 1643
Portret van Antonius Triest, bisschop van Gent
Parijs, Musée du Louvre
Aan dit voornaam en delicaat portret hebben beide broers Duquesnoy gewerkt.
François, de internationaal meest fortuinlijke zeventiende-eeuwse beeldhouwer
van de Zuidelijke Nederlanden, heeft het werk aangevat en na diens
overlijden heeft Jerôme het afgewerkt en gesigneerd. Dat Antonius Triest zich
eerst tot François wendt voor de uitvoering van zijn portret, pleit voor zijn verfijnde
smaak als kunstliefhebber en mecenas.
68. Anoniem, Italiaans
Portret van kardinaal Guido Bentivoglio
Dublin, National Gallery of Ireland
Guido Bentivoglio bouwde een internationale carrière op als pauselijk
nuntius in de Zuidelijke Nederlanden. Het ceremonieel schouderstuk (mozzetta)
en de hoed, door Bernini geïntroduceerd in de buste van paus Urbanus VIII, verwijzen
naar zijn kardinaalstand. Deze in Rome in de zeventiende eeuw vervaardigde
busten speelden een aanzienlijke rol bij de sociale verheffing van pauselijke
(en de potentieel pauselijke) families.

69. Jan de Bisschop
Den Haag 1628 – Den Haag 1671
Naar Hendrick de Keyser
Utrecht 1565 – Amsterdam 1622
Portret van de Leidse burgemeester Pieter Adriaensz van der Werff
Amsterdam, privéverzameling
Van Pieter van der Werff, burgemeester van Leiden en vrijheidsheld uit de
Tachtigjarige Oorlog, vervaardigde Hendrick de Keyser een postuum portret. Dit
beeld is alleen nog bekend uit een gewassen inkttekening van de Haagse kunstenaar
Jan de Bisschop. De tekening van de buste behoort tot een kleine verzameling
bladen naar zestiende- en zeventiende-eeuwse Italiaanse en Nederlandse
sculptuur.
70. Toegeschreven aan Filippo della Valle
Florence 1698 – Rome 1768
Portret van paus Clemens XII
Gent, Museum voor Schone Kunsten
Tijdens zijn pontificaat van 1730 tot 1740 ontpopte paus Clemens XII zich
tot een belangrijk mecenas. Zijn naam is verbonden aan enkele belangrijke architecturale
realisaties in Rome zoals de oprichting van de Trevifontein. Hij schonk
eveneens de belangrijke verzameling antieke beelden van kardinaal Albani aan
het Capitolijns museum.
71. Toegeschreven aan Hendrik Frans Verbruggen
Antwerpen 1654 – Antwerpen 1724
Ontwerp voor de epitaaf van een prelaat (bisschop Aubertus van den Eeden ?)
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
De beeldhouwers Hendrik Frans en Peter Verbruggen, beiden werkzaam in
Antwerpen op het einde van de zeventiende eeuw, hebben heel wat ontwerptekeningen
nagelaten. Hier een epitaaf of gedenkteken voor een prelaat. Onder
het borstbeeld is een banderol aangebracht met een zeis en een schedel, symbolen
voor de tijd en de vergankelijkheid.

72. Toegeschreven aan Jan Claudius de Cock
Brussel 1667 – Antwerpen 1735
Ontwerp voor het monument van Baltasar III Moretus
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
De familie Plantin-Moretus liet rond 1700 voor de binnentuin en elders in
haar woning een portrettengalerij van haar voorouders uitvoeren. Dit is de ontwerptekening
van het borstbeeld van Baltasar III Moretus, dat boven de ingang
die naar de Vrijdagmarkt leidt, prijkt.
73. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden
Portret van Judocus Bouckaert
Scherpenheuvel, Onze-Lieve-Vrouwbasiliek
In 1610 wordt de jonge Joost Bouckaert door aartsbisschop Mathias Hovius
aangesteld tot pastoor van de mariale bedevaartskerk in de nieuw gestichte stad
Scherpenheuvel. Onder zijn leiding groeit dit oord uit tot een waar katholiek
bolwerk. Wanneer hij in 1641 bisschop van Ieper wordt, laat hij als aandenken
deze buste maken.
IV. Religieuze portretbusten
In het kerkinterieur vindt het portret nog een andere toepassing: de heiligenafbeelding.
Na de katholieke kerkhervorming als gevolg van de godsdiensttwisten
in de zestiende eeuw, krijgt de uitbeelding van heiligen een belangrijke, “wervende”
functie. Het naturalisme, ontleend aan de antieke portretkunst, schenkt de
portretbusten van religieuze “voorbeelden” een bijzonder realistisch en aangrijpend
uitzicht.
74. Anoniem, Antwerpen
Buste van Sint-Paulus
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
Deze apostelbuste maakte vermoedelijk deel uit van een koorgestoelte.
De rijzige Paulus met opvallend golvende baard, weergegeven in een levendige
houding, hoort thuis in de rubensiaanse beeldtraditie die in de tweede helft van
de zeventiende eeuw nog volop navolging kende in de beeldhouwkunst.

75. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden
Reliekbuste van de Heilige Elisabeth van Hongarije
Hasselt, kathedraal van Sint-Quintinus en Onze-Lieve-Vrouw
Door onvoorziene omstandigheden kan deze reliekbuste niet getoond worden.
De buste zelf van de heilige Elisabeth is de reliekhouder. Het binnenste gedeelte
van het groot juweel op de borst werd gebruikt als relikwieënkastje.
76. Anoniem, Antwerpen
Buste van de Heilige Thomas van Aquino
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
De meer dan levensgrote buste toont Thomas van Aquino in zijn dominicanenhabijt.
Hij draagt een ketting met een zon, symbool voor de wijsheid waarmee
de dertiende-eeuwse briljante theoloog de Kerk verlichtte. De ondiepe uitwerking
en de gebrekkige afwerking aan de zijkanten sterken het vermoeden dat het
beeld oorspronkelijk in een nis was opgesteld.
77. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden
Reliekhouder met buste van een heilige
Antwerpen, Museum Vleeshuis
De heiligenbuste bekroont de reliekhouder. De houder – die nu leeg is – heeft
de vorm van een sarcofaag. De vleugels zijn het symbool van de hemelse vlucht
van de heilige wiens relikwieën in deze houder werden bewaard. De heilige man
is gekleed in een rode kardinaalsmantel. Over zijn identiteit heeft men voorlopig
nog geen gegevens.
78. Peter II Verbruggen
Antwerpen 1648 – Antwerpen 1691
Ontwerp voor een reliekhouder
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
Deze tekening is een ontwerp voor een reliekhouder die bekroond is met
de buste van een heilige. De twee engelen met een lauwerkrans en palmtakken
symboliseren het martelaarschap. De maat onderaan het blad geeft aan dat het
om een object ging van iets meer dan een meter hoog.

Bomvrije kelder
V. Portretsculptuur in
de Nederlanden 1600-1800
De borstbeelden in deze zaal bieden een overzicht van de portretkunst in
de Nederlanden tijdens de zeventiende en de achttiende eeuw. Ze illustreren de
stijlontwikkeling en het materiaalgebruik. Van een vrij strakke navolging van de
antieke stijlpremissen evolueren de beelden naar barokke grandeur, gemaniëreerde
overdaad en tot slot ontwapenend naturalisme. Adellijke gezagsdragers,
vooraanstaande burgers of kunstenaars, ze krijgen allen een portret dat past bij
hun rang en stand. Centraal staan niet minder dan vijf kostbare marmeren busten
van de hand van Artus I Quellinus, de beroemdste vertegenwoordiger van de baroksculptuur
in de Nederlanden.
79. Anoniem, Italiaans
Portret van de schilder Nicolas Poussin
Berlijn, Bode-Museum
De identificatie van de geportretteerde – de beroemde Franse schilder Nicolas
Poussin – is gebaseerd op een vergelijking met zijn late zelfportretten. De kunstenaar
is op een ongecompliceerde manier geportretteerd met lange, losse haren.
Het is niet duidelijk of het om een eigentijds portret gaat of dat het later als aandenken
besteld werd.
80. Lucas Faydherbe
Mechelen 1617 – Mechelen 1697
Portret van de kunstschilder Caspar de Craeyer
Amsterdam, Rijksmuseum
Het portret stelt de kunstschilder Caspar de Craeyer voor. De Craeyer draagt
een medaille met de beeltenis van de Spaanse koning Filips III, een insigne
dat wijst op zijn status als hofschilder voor de Spaanse landvoogd in Brussel.
Misschien was De Craeyers benoeming tot hofschilder, in 1636, de aanleiding

voor het bestellen van dit beeld.
81. Rombout Verhulst
Mechelen 1624 – Den Haag 1698
Portret van een onbekende man, 1656
Utrecht, Oud-Katholieke Kerk Nederland, Gertrudiskapel
Over de identiteit van de voorgestelde man bestaat geen zekerheid. Lange
tijd werd verondersteld dat Verhulst hier zijn leermeester Artus I Quellinus had
geportretteerd. Recent werd voorzichtig geopperd dat de buste Joan Huydecoper,
verschillende malen burgemeester van Amsterdam, voorstelt.
82. François Dieussart
Arquinghem nabij Armentières ca. 1600 – Londen 1661
Portret van Karel II, koning van Engeland, 1659
Brugge, Bruggemuseum-Gruuthuse
Karel II van Engeland, die na zijn tijdelijke verbanning door Oliver Cromwell
in Brugge onderdak vond, liet zich in 1656 inschrijven in de schuttersgilde van
Sint-Joris. Deze bestelde in 1659 en betaalde in 1663 zijn buste bij de barokbeeldhouwer
François Dieussart. Het beeld is op een sokkel van zwarte natuursteen
geplaatst waarrond een omlijsting is aangebracht versierd met allerlei attributen
en opschriften.
83. David II Teniers
Antwerpen 1610 – Brussel 1690
De stad Valenciennes
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Het schilderij – mogelijk een uitgewerkte voorstudie voor een wandtapijt –
brengt de verovering van Valenciennes door de Spanjaarden op de Fransen in
1656 in beeld. De decoratieve omlijsting van het strijdtoneel bestaat uit allerlei
militaire en heraldische attributen en portretten van bevelhebbers. In het midden
onderaan zien we op een sokkel een borstbeeld van de Spaanse koning Filips IV.

84. Anoniem, toegeschreven aan Michiel I van der Voort
Antwerpen 1667 – Antwerpen 1737
Portret van Passchasius de Feir
Antwerpen, Sint-Julianusgasthuis
Dit portret werd uitgevoerd ter nagedachtenis van Passchasius de Feir die 6500
gulden schonk aan het Sint-Julianusgasthuis. Oorspronkelijk stond het opgesteld
aan de rechterkant van het altaar in de gasthuiskapel. Méér dan waarschijnlijk
werd de buste vervaardigd door Michiel van der Voort. Net zoals Passchasius de
Feir was hij lid van de broederschap van Onze-Lieve-Vrouw van Loreto die in deze
kapel zetelde.
85 - 86. Artus I Quellinus
Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668
Portret van Catharina Gaeff Opsy, echtgenote van Cornelis Witsen
Portret van Cornelis Witsen, burgemeester van Amsterdam, 1658
Parijs, Musée du Louvre
Cornelis Witsen was meermaals burgemeester van Amsterdam. Bij aanvang
van zijn tweede mandaat in 1658 bestelde hij bij Artus I Quellinus een borstbeeld
van zichzelf en van zijn echtgenote Catharina Opsy. Het beeldenpaar vertolkt de
machtsverhoudingen tussen man en vrouw, eigen aan de burgermaatschappij van
de nieuwe tijd. In de compositie ligt het zwaartepunt dan ook bij Witsen: terwijl
hij opkijkt, is de blik van zijn vrouw meer ingetogen.
87. Artus I Quellinus
Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668
Portret van Andries de Graeff, burgemeester van Amsterdam, 1661
Amsterdam, Rijksmuseum
Deze magistrale buste van de Amsterdamse burgemeester Andries de Graeff
behoort tot de beste portretten die de Antwerpse beeldhouwer Artus I Quellinus
tijdens zijn verblijf in Amsterdam heeft gemaakt en geldt tevens als een van de belangrijkste
gebeeldhouwde barokportretten uit de Nederlanden. Andries de Graeff,
die in totaal zeven keer tot burgemeester werd gekozen, bestelde de buste in 1661
na zijn tweede ambtstermijn.

88. Rombout Verhulst
Mechelen 1624 – Den Haag 1698
Portret van Maria van Reygersbergh, 1663
Amsterdam, Rijksmuseum
De terracotta buste van Maria van Reygersbergh is in feite een uitgewerkte
studie gemaakt ter voorbereiding van het marmeren praalgraf dat zij voor haar
echtgenoot en zichzelf bestelde. Het beeld bezit de gevoeligheid en vitaliteit van
een portret ‘naar het leven’ en laat Verhulsts kwaliteiten op het gebied van de
portretsculptuur op zijn best zien. De rouwsluier die Maria draagt op het grafmonument
is in dit veel informeler portret weggelaten.
89. Bartholomeus Eggers
Antwerpen 1637 – Amsterdam 1692
Portret van Gerard Schaep van Cortenhoeff, burgemeester van Amsterdam
Middelburg, Zeeuws Genootschap, bruikleen aan het Zeeuws Museum
In 1661 bestelde Gerard Schaep, een burgemeester van Amsterdam met een
lange staat van dienst, bij Artus Quellinus’ medewerker Bartholomeus Eggers een
portretbuste. Hiervoor inspireerde Eggers zich op de De Graeff-buste van zijn
leermeester. Om kosten te besparen hakte hij het hoofd en het borststuk elk uit
een afzonderlijk blok marmer.
90. Artus I Quellinus
Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668
Luis Francisco de Benavides Carillo de Toledo, markies van Caracena,
landvoogd van de Spaanse Nederlanden, 1664
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Benavides Carillo, die in 1658 landvoogd werd van de Spaanse Nederlanden,
presenteert zich hier met barokke grootsprakerigheid. Met haar hoge graad van
realisme in de verfijnde weergave van de handen, haren en materialen is deze
buste een tijdloos heersersportret. Het harnas, de brede kantkraag, maarschalkstaf
en geknoopte sjerp zorgen voor de nodige grandeur.

91. Lodewijk Willemsens
Antwerpen 1630 – Antwerpen 1702
Juan Domingo de Zúñiga y Fonseca, graaf van Monterey en landvoogd van de
Spaanse Nederlanden , 1675
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Van 1670 tot 1675 was Juan Domingo de Zúñiga y Fonseca landvoogd van
de Spaanse Nederlanden. Hier presenteert hij zich als een belangrijk militair.
In 1671 werd hij opperbevelhebber van het Spaanse leger. Het grootse gebaar
– de uitgestrekte rechterarm met maarschalkstaf – onderstreept zijn autoritair
karakter.
92. Artus I Quellinus
Antwerpen 1609 – Antwerpen 1668
Portret van raadspensionaris Johan de Witt, 1665
Dordrecht, Dordrechts Museum
Het borstbeeld van raadspensionaris Johan de Witt is het laatste grote werk
dat Quellinus in Amsterdam maakte. Quellinus beeldt De Witt uit op het moment
dat hij zijn huis verlaat: hij heeft zijn mantel aan en houdt zijn handschoenen
gereed om aan te trekken. Omdat Johan de Witts buste oorspronkelijk in de hal
van zijn huis stond is het thema zeer toepasselijk.
93. Gustave Wappers
Antwerpen 1803 – Parijs 1874
De gebroeders De Witt in gevangenschap
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
Johan de Witt was raadspensionaris van Holland en daarmee de belangrijkste
Nederlandse staatsman van zijn tijd. Als gevolg van de Hollandse Oorlog
brak er volksoproer uit en werden Johan de Witt en zijn broer Cornelis door een
woedende menigte gelyncht in Den Haag. In de negentiende eeuw werden de
gebroeders De Witt beschouwd als vrijheidshelden en stonden ze symbool voor
de tegenstelling tussen republikeinen en royalisten.

94. Hubertus Quellinus
Antwerpen 1619 – Antwerpen 1687
Portret van Artus I Quellinus, 1656
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet
Dit gegraveerd kunstenaarsportret maakt deel uit van de frontispice van het
platenboek waarin Hubertus Quellinus, de jongere broer van Artus, de beelden
van diens atelier voor het nieuwe Amsterdamse stadhuis in prent bracht.
95. Jacob Denys
Antwerpen 1644 – Mantua na 1700?
De beeldhouwer Willem Kerricx en zijn zoon Willem Ignatius
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Vader en zoon Kerricx zijn afgebeeld met typische beeldhouwersattributen.
Kerricx junior houdt een tekening vast, waarmee hij het belang van het “disegno”
voor de beeldhouwkunst onderlijnt. Naast Kerricx senior staat een buste waarvan
het scherpe profiel verwijst naar het borstbeeld dat hij van Maximiliaan II
Emmanuel van Beieren voor de Sint-Lucasgilde maakte.
96. Toegeschreven aan Hendrik Frans Verbruggen
Antwerpen 1654 – Antwerpen 1724
Ontwerp voor een portretbuste van een landvoogd, bestemd voor de kamer van
de Antwerpse Sint-Lucasgilde
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus/ Prentenkabinet
Op een virtuoze manier schetst Hendrik Frans Verbruggen de buste van
Maximiliaan II Emmanuel van Beieren die Willem Kerricx uitvoerde voor de
schilderskamer van de Antwerpse Sint-Lucasgilde. Deze schets geeft ons ook
informatie over de oorspronkelijke sokkel waarop het beeld stond.
97. Willem Kerricx
Dendermonde 1652 – Antwerpen 1719
Portret van Maximiliaan II Emmanuel, keurvorst van Beieren, landvoogd van
de Spaanse Nederlanden, 1694

Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Maximiliaan II Emmanuel, keurvorst van Beieren, werd landvoogd van de
Spaanse Nederlanden in 1691. Uit zijn uitrusting blijkt militaire waardigheid: een
borstplaat versierd met miniatuurportretten, maarschalkstaf en een ketting van
het Gulden Vlies. Zijn rijkdom wordt geëtaleerd met een hermelijnmantel en een
geknoopte kanten jabot. De hand nonchalant in de heup en de weelderige allongepruik
verlevendigen de overdreven gekunstelde buste.
98. Rombout Verhulst
Mechelen 1624 – Den Haag 1698
Portret van Mary II Stuart, koningin van Engeland, 1683
Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis
Rombout Verhulst en zijn atelier maakten voor het Paleis van Soestdijk een
hele reeks koninklijke portretbusten. De Engelse koningin Mary Stuart II werd
gebeiteld naar een schilderij van de Engelse portretschilder Peter Lely uit 1677.
Dit kan wellicht de ondermaatse gelaatsexpressie verklaren. Het decorum bleef
evenwel behouden: een modieus krullenkapsel ‘à la Hurluberlu’ en een decolleté
met parelsnoer.
99. Jan Pieter I van Baurscheit
Wormersdorf 1669 – Antwerpen 1728
Portret van Filips V, koning van Spanje, 1700
Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
De ontstaansgeschiedenis van dit beeld is vrij goed gedocumenteerd. Na de
dood van de Spaanse koning Karel II in 1700 stuurde het Antwerpse stadsbestuur
Jan Pieter van Baurscheit naar Parijs om een portret van de troonpretendent in de
Spaanse Successieoorlog, hertog Filips van Anjou, ‘naar het leven’ te boetseren.
Hiervoor ontving de kunstenaar 120 pond artois.
100. Jan Baptist Xavery
Antwerpen 1697 – Den Haag 1742
Portret van prinses Anna van Hannover, echtgenote van stadhouder Willem IV,
1736
Den Haag, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis

Deze buste van de Engelse prinses Anna van Hannover werd twee jaar na
haar huwelijk met de toekomstige stadhouder Willem IV geleverd; drie jaar
nadat Xavery haar echtgenoot al in marmer had vereeuwigd. Het staatsieportret
toont de prinses in groot ornaat met hermelijnen mantel, veel kant, een ketting
en insigne. Het bijna uitdrukkingsloos gezicht heeft alles te maken met de blank
weergegeven ogen zoals in antieke beelden.
101. John Michael Rysbrack
Antwerpen 1693 – Londen 1770
Portret van Lady Jemima Dutton, 1745
Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België
In 1720 verhuisde Rysbrack naar Engeland, waar hij in de jaren veertig het
hoogtepunt van zijn loopbaan bereikte. In 1745 beeldhouwde hij de portretbuste
van Lady Jemima Dutton. Haar fijne gelaatstrekken en gekunsteld kapsel onderstrepen
haar voornaam karakter.
102. Augustin Pajou
Parijs 1730 – Parijs 1809
Portret van Madame du Barry, 1771
Luik, Musée Curtius
Dit is een van de vijf busten die de vermaarde damesportrettist Pajou maakte
van de nog meer besproken Madame du Barry. Zij was Madame de Pompadour
opgevolgd aan het hof van Lodewijk XV te Versailles en had ook haar rol als
mecenas van de porseleinmanufactuur van Sèvres overgenomen. Sèvres bestelde
bij Pajou het model van haar portretbuste niet alleen uit politieke maar vooral uit
commerciële overwegingen.
103. Anoniem, Zuidelijke Nederlanden?
Portret van Karel II, koning van Engeland
Gent, Designmuseum
Deze buste toont de Engelse koning Karel II op middelbare leeftijd. Omdat
het beeld op het Europese vasteland is vervaardigd, is het niet naar het leven maar

lijkheid een zelfportret. Het model werd geïdentificeerd aan de hand van het
portret van Rysbrack van de Engelse schilder John Vanderbank uit de Londense
National Portrait Gallery.
107. Gilles-Lambert Godecharle
Brussel 1750 – Brussel 1835
Portret van de toneelspeelster Angélique d’Hannetaire
Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België
Angélique d’Hannetaire, een dochter van de directeur van de Muntschouwburg
in Brussel, was een gevierde actrice en geliefde courtisane. Haar bewonderaars
en aanbidders behoorden tot het kruim van het Oostenrijkse hofleven.
Godecharle modelleert hier zijn model in klei met de soepelheid en vrijheid
eigen aan het laatachttiende-eeuwse damesportret.

De informatie uit deze bezoekersgids
is ontleend aan de catalogus
‘Voorbeeldige busten. Het borstbeeld
in de Nederlanden 1600 – 1800’,
Gent, 2008.
Tekst: Siska Beele, Peter De Laet,
Valérie Herremans
Vormgeving: Houbrechts & Hautekiet
Augustus 2008
v.u. Dr. Paul Huvenne, Plaatsnijdersstraat 2,
B-2000 Antwerpen