RCC 11-2009 totaal lowres DEFINITIEF!!!!!! - KNVvK - Koninklijke ...

Veiligheid natuurlijke koudemiddelen
Door Miep Verwoerd
Secretaris KNVvK NH 3 -commissie
Revised PGS 13
Ammonia as refrigerant
Herziene PGS 13
Ammoniak als koudemiddel
CPR 13-2, later omgedoopt in PGS 13, wordt reeds vele jaren voor vergunningen als richtlijn gebruikt voor het veilig toepassen
van ammoniak als koudemiddel in koelinstallaties en warmtepompen. Deze richtlijn was echter hard aan herziening toe.
Reden voor de herziening was onder andere de gewijzigde Europese regelgeving.
Oude PGS 13. (1999)
PGS 13 was aan herziening toe vanwege veroudering
– de laatste versie van de CPR13-2 stamt uit
1999 - en de gewijzigde Europese regelgeving, met
name door de invoering van de Pressure Equipment
Directive (PED) in 2002 en de herziene EN 378
(Koelsystemen en Warmtepompen – Veiligheids- en
milieu-eisen) gepubliceerd in 2008 (start herziening
in 1999) De koudetechnische branche heeft via
de KNVvK NH 3 -commissie bij het ministerie van
VROM aan de bel getrokken om de bestaande PGS
13 te herzien. De herziening zou vallen onder de
competentie van de op te richten Adviesraad Gevaarlijke
Stoffen (AGS). Deze AGS is in juni 2004
opgericht. Vanuit de AGS is in 2004 een raadswerkgroep
gestart met het oog op de voorbereiding van
deze herziening. Uit deze werkgroep is een commissie
gevormd waarin van buiten de AGS een aantal
leden van de (K)NVvK NH 3 -commissie bereid
waren zitting te nemen.
In april 2005 vond een bespreking met de klankbordgroep,
bestaande uit vertegenwoordigers van
alle betrokken partijen, zowel gebruikers, installateurs,
vergunningverleners en –handhavers, plaats
over het conceptrapport van de AGS. In oktober
2005 is aan TNO opdracht verleend voor het opstellen
van een adviesbeoordeling CPR ammoniak
koelinstallaties. In november 2005 is deel A van het
advies aan de AGS uitgebracht en in februari 2006
deel B1.
102e Jaargang november 2009
39

Veiligheid natuurlijke koudemiddelen
Uiteindelijk zag het AGS rapport ‘Ammoniak als
koudemiddel, advies over PGS 13’ in februari 2007
het licht.
Samenvattend luidde het advies: “De AGS concludeert
dat de PGS 13 in veiligheidskundig opzicht
niet meer voldoet. Vrijwel alle voorschriften
betreffen aspecten die inmiddels zijn geregeld in
wet- en regelgeving of in nationale en internationale
normen. In PGS 13 wordt o.a. niet verwezen naar
de voor veiligheid essentiële integrale benadering
van systematische risicobeoordeling en veiligheidsbeheersing.
Op basis van de analyse uit dit advies
beveelt de AGS aan om PGS 13 te vervangen door
een document met het karakter van een overzichtsdocument.”
Nieuw document
Ondertussen zat de koudetechnische branche nog
steeds vol ongeduld te wachten op een actueel en
voor de sector goed toepasbaar document. De
KNVvK en de NVKL hebben wederom bij het
ministerie van VROM de noodklok geluid met als
resultaat een opdracht van VROM-Directie Externe
Veiligheid om een tekstvoorstel voor een gebruiksdocument
voor ammoniakkoelinstallaties (PGS) op
te stellen.
De totstandkoming van het tekstvoorstel was een
tweetraps onderneming. De uitvoering is gedaan
door de Kerngroep Ammoniak (gevormd uit de
KNVvK NH3-commissie) voor het opstellen van
de tekst en het verwerken van commentaar, en de
KNVvK NH3-commissie voor het leveren van commentaar
(zie de herziene PGS 13).
Inhoudelijk waren de twee stappen: het maken van
een opzet - welke onderwerpen komen aan bod – en
de inhoudelijke invulling van de onderwerpen. Na
ruim anderhalf jaar aan het tekstvoorstel te hebben
gewerkt, is het tekstvoorstel in augustus 2008 aan
het ministerie van VROM aangeboden.
De uiteindelijke publicatie van de herziene PGS
13 vond in maart 2009 plaats. PGS 13 maakt deel
uit van De Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen. De
Publicatiereeks wordt actueel gehouden door de
PGS-beheerorganisatie.
Bij het opstellen van de herziene PGS 13 zijn de
volgende uitgangspunten gehanteerd:
overzichtsdocument zijn.
norm op dit gebied worden gevolgd, de NEN-EN
378, Koelsystemen en warmtepompen –
Veiligheids- en milieueisen.
aanvullingen afwijken van deze Europese norm,
deze opnemen.
apparatuur (WBDA).
oude CPR 13-2/PGS 13.
Verschillen met CPR 13-2/PGS 13
De herziene PGS 13 verschilt op een behoorlijk
aantal punten met de oude CPR 13-2. De verschillen
variëren tussen zeer aanzienlijk tot een kleine
verduidelijking van een bepaald punt. De verschillen
zijn niet alleen van inhoudelijke aard. Zo is
in de herziene PGS 13, indien van toepassing,
aangegeven uit welke wet- en regelgeving of norm
een bepaald voorschrift of eis afkomstig is. Verder
is aan alle bepalingen en voorschriften een nummer,
voorafgaand door ‘vs’, toegekend.
De belangrijkste en/of essentiële inhoudelijke
verschillen zijn:
WBDA;
naar de eisen opgenomen in het WBDA
( in het Activiteitenbesluit is voor koelinstallaties
met een ammoniakinhoud van minder dan 1500
kg tevens een keuring t.a.v. veilig functioneren,
lekkages en energiezuinigheid voorgeschreven);
bepalingen voor de competentie en certificering
van de vakbekwaamheid van ontwerpers,
monteurs, operators (bedienend personeel) en
overig personeel;
beheerssysteem geïntroduceerd, met verwijzing
naar het ‘(Rapport) Voorbeeld Ammoniakkoelin
stallatie veiligheidswerkboek’;
vervangen door een verwijzing naar de WBDA en
een korte toelichting,
apparatuur in ruimten met een ammoniakkoelsysteem
niet hoeven te voldoen aan de eisen voor
gevarenzones,
hogere in te blokken ammoniakhoeveelheden:
handmatig inblokken bij meer dan 50 kg, in
plaats van meer dan 10 kg, automatisch/op
afstand bedienbaar bij meer dan 3.000 kg, in
plaats van meer dan 400 kg;
3.000 kg ( in plaats van meer dan 400 kg) am
moniak in een vloeistofkerend opvangsysteem;
> een betere omschrijving van wat als opstelling van
de installatie in de openlucht wordt aangemerkt;
40 102e Jaargang november 2009

Veiligheid natuurlijke koudemiddelen
> duidelijk aangegeven dat er voor buitenmuren
geen eisen ten aanzien van Weerstand tegen
BrandDoorslag en BrandOverslag (WBDBO)
worden gesteld;
> de eisen voor vluchtwegen zijn explicieter
omschreven, zoals wanneer minimaal 2 nooddeuren
aanwezig moeten zijn;
> alleen mechanische ventilatie is toegestaan,
natuurlijke ventilatie is vervallen;
> de snelheidseis voor de luchtuitstroom van de
ventilatie is vervallen;
> de mogelijkheid van het toepassen van een additionele
risicobeperkende maatregel in de vorm
van een ammoniakvernietigingsinstallatie in de
uitlaat van het ventilatiesysteem is niet meer
expliciet vermeld;
> geen opslag van ammoniak en olie nodig voor
service toegestaan;
acties in noodsituaties:
welke acties dienen te gebeuren na indrukken
noodstop en na ammoniakdetectie, zowel op laag
niveau als hoog niveau en zowel in de machinekamer
als in overige ruimten met ammoniakvoerende
delen;
systeem (alarm) is vereist bij een hogere ammoniakvulling
van de installatie, namelijk bij meer
dan 3.000 kg, in plaats van meer dan 1.000 kg;
latie met een wat lagere ammoniakhoeveelheid,
namelijk bij meer dan 5000 kg (criterium vloeit
voort uit de ARIE-plichtige hoeveelheid), in plaats
van meer dan 6.000 kg;
afvoer wordt aangestipt.
Verschillen met EN 378
De EN 378 is een algemene norm, opgezet voor
toepassing van alle gebruikelijke koudemiddelen.
Hier en daar zijn voor specifieke koudemiddelen,
zoals ammoniak, en voor koudemiddelen behorend
tot een bepaalde veiligheidscategorie, waaronder
bijvoorbeeld koolwaterstoffen, aparte eisen gesteld.
Verder geldt dat bij het volgen van de eisen uit deel
2 van de EN 378 (Ontwerp, constructie, testen,
merken en documentatie) het vermoeden van
overeenstemming bestaat om te voldoen aan de
essentiële veiligheidseisen van de PED en de daarop
gebaseerde WBDA.
Zoals hierboven reeds is vermeld laat de herziene
PGS 13 zien welke voorschriften afkomstig zijn uit
de EN 378.
Herziene PGS 13.
Het belangrijkste verschil tussen de herziene PGS
13 en de EN 378 is het ammoniak detectieniveau
waarop veiligheidsacties worden ondernomen. De
veiligheidsmaatregelen van EN 378 hebben meer
betrekking op mogelijk explosie-/brandgevaar. De
PGS 13 (en ook de oude CPR 13-2) schrijft veiligheidsmaatregelen
voor die in eerste instantie gericht
zijn op het giftigheidaspect van ammoniak.
Voor het lage niveau hanteert PGS 13 een waarde
van 200 ppm, bij de EN 378 is dat 500 ppm, voor
het hoge niveau gelden waarden van respectievelijk
800 ppm en 30.000 ppm.
Andere verschillen zijn:
detectiesysteem gesteld;
vereist (minimaal twee, in plaats van minimaal
één);
stop, het alarmsysteem en de mechanische
ventilatie dient frequenter te gebeuren, namelijk
eens per halfjaar in plaats van eens per jaar;
aanzien van draagbare brandblustoestellen;
kwetsbare bestemmingen (BEVI/REVI);
aanzien van noodprocedures, namelijk een noodplan
voor installaties met een inhoud van meer
102e Jaargang november 2009
41

Veiligheid natuurlijke koudemiddelen
dan 5.000 kg en een instructie ammoniakcalamiteit
bij een lagere inhoud;
vereist bij een installatie met een ammoniakinhoud
van meer dan 5.000 kg;
indirect systeem vereist (EN 378: bij meer dan
500 kg ammoniak inhoud);
competentie van personeel.
Verwijzing in regelgeving
In diverse regelgevingen wordt verwezen naar de
PGS 13 of naar specifieke eisen eruit. Deze regelgevingen
behoeven derhalve aanpassing aan de
herziene PGS 13.
De afstandentabel opgenomen in de REVI, vallend
onder de wet Milieubeheer, heeft bijvoorbeeld als
indelingscriterium een afscheidervat met een inhoud
van hoogstens 400 kg. In de herziene PGS 13 is de
inhoud van in te blokken systeemdelen opgetrokken
naar 3.000 kg. In de toelichting van REVI wordt
verwezen naar de algemene eisen van CPR 13-2.
De BEVI/REVI gelden voor installaties met een ammoniakinhoud
van meer dan 1.500 kg en minder
dan 10.000 kg.
In de Regeling van het Activiteitenbesluit, vallend
onder de wet Milieubeheer, wordt verwezen naar
een aantal eisen opgenomen in specifieke paragrafen
uit de oude PGS 13. Deze paragrafen zijn in
de herziene PGS 13 deels vervallen en gewijzigd of
anders genummerd. Het activiteitenbesluit is van
toepassing op installaties met een ammoniakinhoud
van hoogstens 1.500 kg.
Voor het uitvoeren van de ARIE-regeling, vallend
onder de Arbowet, is een informatieblad opgesteld,
waarin voor ammoniakkoelinstallaties wordt aangegeven
dat ontwerpregels, beveiligingsmaatregelen
en noodvoorzieningen vastgelegd zijn in CPR 13-2.
De ARIE-regeling geldt voor installaties met een
ammoniakinhoud van meer dan 5.000 kg.
Bruikbaarheid
Toepassing van de herziene PGS 13 in de praktijk
laat de bruikbaarheid van dit geactualiseerde document
zien. De KNVvK NH3-commissie heeft er
naar gestreefd de herziene PGS 13 zo veel mogelijk
te laten aansluiten op wat in Europa gangbaar
is en op de huidige nationale en internationale
regelgeving en rekening te houden met specifieke
Nederlandse inzichten. Mogelijke toekomstige in de
praktijk optredende onduidelijkheden, onder andere
met betrekking tot de interpretatie van (inter)nationale
regelgeving in de herziene PGS 13, kunnen
door de PGS beheerorganisatie worden opgepakt
en verwerkt. Op www.publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl
vindt u alle benodigde informatie. De
Werkende koelinstallatie.
KNVvK NH 3 -commissie prijst zich gelukkig dat na
zoveel jaar er eindelijk een nieuwe PGS 13 het licht
heeft gezien.
Samenvatting
De uit 1999 stammende PGS 13 ‘Ammoniak als
koudemiddel in koelinstallaties en warmtepompen’,
voorheen CPR13-2 genaamd, was door gewijzigde
regelgeving en door veroudering nodig aan herziening
toe. Het verloop van de uiteindelijke totstandkoming
van de herziene PGS 13, gepubliceerd in
2009, wordt beschreven. De belangrijkste verschillen
met de voorgaande versie worden kort toegelicht.
De herziene PGS 13 sluit zo veel mogelijk aan
op de EN 378 (2008). De duidelijke afwijkingen
van de EN 378 worden eveneens aangegeven.
PGS 13 maakt deel uit van De Publicatiereeks Gevaarlijke
Stoffen. De Publicatiereeks wordt actueel
gehouden door de PGS beheerorganisatie (www.
publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl).
Summary
PGS 13, the Dutch regulation for safety and
environmental requirements for the application of
ammonia in refrigeration systems and heat pumps,
formerly named CPR 13-2, has to be revised
because of modified European rules and becoming
out-of date. The latest version of PGS 13 originates
from 1999. The development of the revised PGS 13,
published in 2009, is described . The main differences
with the former version are shortly explained.
As far as possible the revised PGS 13 follows the
EN 378 (2008). The clear deviations of the EN 378
are indicated as well.
PGS 13 is part of a series of publications concerning
dangerous substances (De Publicatiereeks Gevaarlijke
Stoffen). This series of publications will be kept
in a current state by the ‘PGS beheerorganisatie’
(PGS management organization)
(www.publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl).
102e Jaargang november 2009
43

Veiligheid natuurlijke koudemiddelen
Referenties:
ACTIVITEITENBESLUIT
Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer
Staatsblad 2007, 415 van 10 oktober 2007
Ministeriële Regeling Activiteitenbesluit
Regeling algemene regels voor inrichtingen milieubeheer
Staatscourant 223, 9 november 2007
AMMONIAK ALS KOUDEMIDDEL
Advies over PGS 13
Adviesraad Gevaarlijke Stoffen (AGS), 2006
AMMONIAKKOELINSTALLATIE-VEILIGHEIDSWERKBOEK:
Rapport Voorbeeld AKI-veiligheidswerkboek
Save, revisie 01, NVKL, september 2007
(Standaardopzet) Ammoniakkoelinstallatie Bedrijfsnoodplan (AKI BNP)
Save, revisie 01, NVKL, september 2007
ARIE-REGELING
Besluit van 7 februari 2004 tot wijziging van het Arbeidsomstandighedenbesluit ter
vervanging van de bepalingen met betrekking tot de arbeidsveiligheidsrapportage
door aanvullende voorschriften met betrekking tot de risico-inventarisatie en –evaluatie
en enige andere wijzigingen
Staatsblad 2004, 69
Informatieblad ARIE-regeling:
Ingenieurs/adviesbureau SAVE in opdracht van Ministerie van SZW,
Juni 2005 (versie juli 2006), 050153-O77
BEVI
Besluit externe veiligheid inrichtingen:
Besluit van 27 mei 2004, houdende milieukwaliteitseisen voor externe veiligheid van
inrichtingen milieubeheer
Staatsblad 1987, 516
REVI
Regeling externe veiligheid inrichtingen:
Regeling van de Staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en
Milieubeheer van 8 september 2004, nr. EV2004084072, houdende regels met
betrekking tot afstanden en de wijze van berekening van het plaatsgebonden risico
en het groepsrisico ter uitvoering van het Besluit externe veiligheid inrichtingen
Staatscourant 23 september 2004, nr. 183
Inclusief wijzigingen
REVI I
Regeling van 20 maart 2007, nr. EV/2007030367, houdende wijziging van de Regeling
externe veiligheid inrichtingen
Staatscourant 3 april 2007, nr. 66
REVI II
Regeling van 20 december 2007, nr. EV/2007126226, houdende wijziging van de
Regeling externe veiligheid inrichtingen
REVI II, Staatscourant 24 december 2007, nr. 249
NEN-EN 378 KOELSYSTEMEN EN WARMTEPOMPEN – VEILIGHEID EN
MILIEUEISEN –
Deel 1: Basiseisen, definities, classificatie en selectiecriteria
Deel 2: Ontwerp, constructie, testen, merken en documentatie
Deel 3: Installatieplaats en persoonlijke bescherming
Deel 4: Bediening, onderhoud, reparatie en terugwinning
PRESSURE EQUIPMENT DIRECTIVE (PED)
Directive 97/23/EC of the European Parliament and of the Council of 29 May 1997
on the approximation of the laws of the Member States concerning pressure
equipment
WARENWETBESLUIT DRUKAPPARATUUR
Besluit van 5 juli 1999 tot vaststelling van een algemene maatregel van bestuur
ter uitvoering van de Wet op de gevaarlijke werktuigen, de Brandweerwet 1985, de
Mijnwet 1903, de Mijnwet continentaal plat, de Wet milieubeheer en de Stoomwet
met betrekking tot drukapparatuur
Staatsblad 1999, 311
Het betreft hier een 1 op 1 implementatie, er is niets toegevoegd of afgedaan aan
de eisen van de Europese Richtlijn 97/23/EC (PED). Tevens omvat het Warenwetbesluit
drukapparatuur nationale Wetgeving inzake Keuring voor Ingebruikneming
en Periodieke Herbeoordeling van drukapparatuur tijdens de gebruiksfase (Stbl.
339-2001, Stbl. 387-2004).
Warenwetregeling Drukapparatuur
Uitvoeringsregeling Warenwetbesluit Drukapparatuur
Staatscourant 1999, nr. 232, Staatscourant 2001, nr. 224 en Staatscourant 2005,
nr. 097
MEER INFORMATIE
KNVvK
Zandlaan 29, 6717 LN
Postbus 32,
6710 BA Ede
T: +31 (0) 318 - 697 198
F: +31 (0) 318 - 697 199
E: info@knvvk.nl
I: www.knvvk.nl
44 102e Jaargang november 2009