Naakt in jongerenvoorstellingen - Steunpunt Jeugd

KRAX + I 4 + cultuur +
+
c ult u ur
+
Het theaterstuk Bakchai toont naakt, en dat zint niet elke jongere.
NAAKT IN JONGEREN-
VOORSTELLINGEN
TABOE OF DOODNORMAAL?
Karen Verhulst, Karlien Vermeulen, Kristof D’hanens
“Een groep kinderen kwam onlangs naar mijn
voorstelling kijken, en vooraf kwam de leidster mij
vragen of er blote mensen te zien zouden zijn,
want onze moslimjongeren mogen geen blote
mensen zien.” Dat zei theatermaker Jan Decorte
onlangs in het Radio 1-programma Joos, wat
quasi onmiddellijk werd opgepikt door kwaliteitskrant
De Morgen. 1 De discussie over naakt in
jongerenvoorstellingen is bijzonder actueel en
roept heel wat prangende vragen op: moeten
theatermakers rekening houden met naakt in jongerenvoorstellingen?
Bestaat er zoiets als
‘functioneel naakt’ in jeugdvoorstellingen? In
welke mate moet naakt worden aangekondigd?
Krax + legde het oor te luister bij de hoofdrolspelers
in deze controverse.
© Danny Willems

De nieuwe preutsheid
Naakt op het toneel is niet nieuw. Bij
de oude Grieken was er al naakt op
het toneel te zien. In de Renaissance
in de zestiende eeuw was het ook
courant. En in meer postmoderne
stukken is naakt op het toneel vaak
een manier om een vervreemdingseffect
te bereiken. De manier waarop
het publiek op die naaktscènes
reageert, verschilt evenwel van tijd
tot tijd. Zeker als het om theatervoorstellingen
met jongeren gaat. De
laatste jaren is er een duidelijke
shift te merken naar meer terughoudendheid.
In het bewuste stuk in De Morgen
heeft Jo Roets, artistiek leider van
theatergezelschap Laika, het over
‘de nieuwe preutsheid’: “Wij hebben
het zelf ook al een paar keer
meegemaakt dat er bij allochtone
jongeren controverse ontstaat over
bepaalde scènes. Meestal is dat heel
wisselend: een man in een onderbroek
zal geen problemen opleveren,
maar als een blonde actrice iets te
veel met haar kont schudt, voel je
meteen dat het een item wordt. En
dat gaat om jongeren van ouder dan
vijftien.”
Marij De Nys heeft de dagelijkse
leiding bij het Brusselse kunstenhuis
BRONKS, en is er verantwoordelijk
voor de educatieve voorstellingen in
het secundair onderwijs. Voor haar
geldt een duidelijk onderscheid
tussen kindervoorstellingen en
stukken voor jongeren. Zij spreekt
zich genuanceerd uit: “Het is
moeilijk om over ‘jongeren’ in het
algemeen te spreken. Er zijn
evenveel manieren om naar naakt in
voorstellingen te kijken als er
soorten jongeren, opvoedingen,
achtergronden en contexten zijn.
Maar dat is bij volwassenen niet
“Misschien
schamen ze zich
gewoon voor
hun eigen
lichaam.”
Boris Cruyssaert (Sensoa)
anders. De achtergrond, religie of
cultuur bepalen mee hoe je naar een
voorstelling kijkt. Leerlingen voor wie
naakt in het dagelijkse leven of door
hun religieuze overtuiging taboe is,
zullen het erg moeilijk hebben om
naakt in een voorstelling in de juiste
dramatische context te plaatsen.
Hetzelfde zie je trouwens bij leerlingen
die worstelen met hun eigen
lichaam of seksualiteit.”
Preutsheid uit
schaamtegevoel
“Het is ons ook al opgevallen dat de
huidige generatie jongeren relatief
conservatief is in haar opvattingen”,
vertelt Boris Cruyssaert, persverantwoordelijke
bij Sensoa. “Jongeren en
naaktheid blijft een moeilijk huwelijk.
Het lichaam van jongeren is in volle
ontwikkeling. Ze groeien en veranderen.
Sowieso gaat dat gepaard met een
zekere preutsheid, en hebben ze niet
veel zin om hun eigen lichaam te
tonen. Dat was vroeger ook zo. Toen
onze generatie samen douchte in
clubverband, deden we dat ook niet
omdat we dat zo leuk vonden. Daarom
kan je je de vraag stellen of die
preutsheid van jongeren zo nieuw is.
Misschien schamen ze zich gewoon
voor hun eigen lichaam, waaraan ze
nog niet gewend zijn. Dat is op zich niet
zo uitzonderlijk.”
In een theatervoorstelling biedt
eerlijk naakt een tegenwicht voor de
hyperkapitalistische, op reclame gerichte
maatschappij waarin de westerse
jongeren opgroeien.”
Bij BRONKS vinden ze ‘eerlijk naakt’
net een argument voor dat schaamtegevoel:
“In een theatervoorstelling
biedt eerlijk naakt een tegenwicht voor
de hyperkapitalistische, op reclame
gerichte maatschappij waarin de
westerse jongeren opgroeien”, legt
Marij De Nys uit. “Het meeste naakt
waarmee zij worden geconfronteerd in
de media houdt hen een toekomstbeeld
voor dat nauwelijks bereikbaar
is. Hen leren kijken naar hoe een man
of vrouw er werkelijk uitziet, helpt hen
ook om zichzelf te aanvaarden zoals ze
zijn.”
Naakt aankondigen?
“Het soort naakt bepaalt de reacties
die je krijgt. En bovendien is de context
van de voorstelling zelf erg belangrijk”,
gaat De Nys verder. “Wanneer de
leerlingen naar een schoolvoorstelling
gaan kijken, zitten ze daar in principe
‘omdat het moet’ en niet uit vrije wil.
Als ze tijdens zo’n voorstelling worden
geconfronteerd met inhoud die ze
moeilijk kunnen plaatsen, of waar ze
net een heel duidelijke visie op hebben,
is dat niet hun keuze geweest. Dat
bepaalt zeker mee hun reactie.
Bovendien willen sommige jongeren
zich bij schoolvoorstellingen al eens
profileren tegenover hun klasgenoten.”
Daarom kiezen ze er bij BRONKS voor
om elke schoolvoorstelling die bij hen
wordt getoond in de klassen te gaan
inleiden. Doordat ze de juiste sleutels
krijgen aangereikt, kunnen jongeren zo >
1 De Morgen van 13/01/2012
+ cultuur +
5 I KRAX +

KRAX + I 6 + cultuur +
Danny Theuwis van 30CC ondervindt geen
verschillen tussen allochtone en autochtone
jongeren.
“Er zijn
evenveel
manieren om
naar naakt in
voorstellingen
te kijken als
er soorten
jongeren,
opvoedingen,
achtergronden
en contexten
zijn.”
veel meer uit een theaterervaring
halen dan gewoon ‘een namiddag
geen les’. Daarnaast leren ze op die
manier ook het medium ‘theater’
kennen.
“Als er naakt wordt getoond zal ik dat
soms op voorhand zeggen, maar soms
ook niet”, vertelt De Nys. “Het hangt
af van de school, de leeftijd van de
leerlingen en van de voorstelling. In
bepaalde gevallen is het zo dat je,
door erbij stil te staan in de inleiding,
de klemtoon te veel op het naakt legt,
en daardoor de focus van het geheel
weghaalt. Soms is het echter nodig
dat de jongeren op voorhand worden
ingelicht, omdat je weet dat de
reacties in de zaal te veel zullen
storen of eveneens de focus van het
geheel zullen weghalen. Ervoor
zorgen dat de scholen in voor hen
gepaste voorstellingen terechtkomen
is zowel voor de leerlingen als voor de
artiesten en de vertelling opportuun.
De juiste educatieve omkadering zorgt
er bovendien voor dat de leerlingen
niet met vragen of frustraties hoeven
te blijven zitten. We nemen wat dat
betreft graag onze verantwoordelijkheid
op. Dat het een keer misgaat kan
je niet altijd voorzien, maar daaruit
leren we dan wel weer bij voor de
toekomst.”
Labels als oplossing?
Bij films en computergames bestaat
er een systeem van labels, waarmee
aan de jongeren en hun ouders wordt
aangegeven dat er naakt te zien zal
zijn. Boris van Sensoa vindt zo’n
systeem weinig zinvol voor theater. “Ik
kan me moeilijk voorstellen dat
leerkrachten of jongerenwerkers die
naar het theater gaan, zomaar de
eerste de beste voorstelling uitkiezen.
Ze maken meestal een heel bewuste
keuze, afhankelijk van wat de
jongeren iets kan bijbrengen. Is het
nodig om daar meteen labels op te
kleven? Zoiets kan je ook een vorm
van censuur noemen. Het hangt ervan
af over welke soort jongeren we
spreken, of er vooraf een gesprek is
geweest… Er zijn zoveel zaken die in
overweging moeten worden genomen.
Een label zou dan te kort door de
bocht zijn.”
Anders voor autochtonen
en allochtonen?
“In Brussel zeg ik het de laatste jaren
echter vaker wel dan niet”, klinkt het
bij BRONKS. “Dat komt omdat de
ervaring leert dat er steeds meer
leerlingen vanuit hun cultuur of
religie de ogen sluiten of geschokt
reageren op naakte acteurs of
actrices. Terwijl dat naakt gewoon
een deel van een verhaal is, een
verhaal dat hen iets kan bijbrengen.”
“Maar ik vind dat we als Brussels
jeugdtheater daar zeker een
opvoedende rol in spelen, zonder dat
we belerend willen zijn. Het is een
deel van onze missie om de jongeren
hun blik op de wereld te verruimen,
hun kritische zin aan te wakkeren,
zonder zich te verliezen in haat of
onverdraagzaamheid, los van religie
of culturele achtergrond”, aldus Marij
De Nys.
“Wij hebben nog niet ervaren dat
jongeren van vreemde afkomst meer
problemen zouden hebben met naakt
in jongerenvoorstellingen,” vertelt
Danny Theuwis, programmator
muziek en literatuur van 30CC, het
cultuurcentrum van Leuven, “maar
we proberen die dingen wel op te
vangen.”
Naakt in jongerenvoorstellingen vindt
hij geen probleem, op voorwaarde dat
het bij het artistiek en creatief proces
van een voorstelling hoort. “Jongeren
zijn bij voorstellingen met naakt erin
vaak conservatiever dan volwassenen.”
Ook hij wijst erop dat mensen
met een verschillende afkomst of
religie op een verschillende manier
zullen reageren. “Dat is bij naakt zo,
maar evengoed voor andere thema’s.”
In KVS loopt momenteel een
voorstelling over het leven van
Muhammad Ali. Het wordt gebracht
door allochtone jongeren en boksers.
Een van de thema’s die aan bod
komen, is de rol van de vrouw. “Als je
die voorstelling ziet, begrijp je de
cultuurverschillen heel snel. Maar
die voorstelling is wel een zeer mooi
voorbeeld van hoe je vandaag een
voorstelling maakt met jongeren in
Brussel. En hoe scherp de tegenstellingen
soms zijn.”

“Jongeren leren
kijken naar hoe
een man of
vrouw er
werkelijk
uitziet, helpt
hen ook om
zichzelf te
aanvaarden
zoals ze zijn.”
+ cultuur +
Geen ‘naakt om naakt’
Denken de jongeren er zelf ook zo
over? De zestienjarige Laura S. houdt
van theater. Ze volgt zelf als hobby de
opleidingen ‘woord’ en ‘toneel’ aan de
academie, en is geïnteresseerd in
alles wat ermee te maken heeft. Maar
ook Laura is geen grote fan van naakt
in jongerenvoorstellingen. “Bij naakt
in toneelvoorstellingen moet ik
meteen denken aan Daniel Radcliffe
in Equus. Ik heb die voorstelling niet
gezien, maar ik vond het wel gedurfd
van hem. Ik zou dat als acteur zelf
niet doen, vooral niet in een toneelstuk
gemaakt voor en door jongeren.
Jongeren zijn toch nog steeds onzeker
over zichzelf, en zo’n voorstellingen
maken hen misschien nog onzekerder.”
Bestaat er zoiets als functioneel
naakt? Volgens Laura wel. “Als een
voorstelling naakt echt als thema van
de voorstelling uitspeelt, denk ik niet
dat ik daarnaar zou gaan kijken”,
vertelt Laura. “Maar als ik een
voorstelling zie waarvan de inhoud me
aanspreekt, zou ik wel nog altijd gaan.
Dan maakt het niet uit of er nu naakt
in voorkomt of niet.”
De inhoud primeert dus op de vorm.
Maar als studente aan de academie is
ze wellicht niet representatief voor
haar leeftijdsgenoten? “Ik denk
inderdaad dat mijn klasgenoten
anders zouden reageren op naakt in
een toneelvoorstelling dan ik zou
doen. Als je zelf veel met woord en
toneel bezig bent, kan je dat beter
plaatsen. Dat maakt toch wel een
verschil.”
De eeuwige golfbeweging
der generaties
Hoe zal deze tendens evolueren in de
toekomst? Boris Cruyssaert vermoedt
dat het bij dit soort controverses
vaak om golfbewegingen gaat: “De
ene generatie is al wat conservatiever
dan de andere, en als tegenreactie
gaat de volgende generatie
misschien veel opener zijn. Het is
niet nodig om doemscenario’s te
ontwikkelen omdat het enkel erger
zal worden.” ×
7 I KRAX +