Inhoudsopgave - Uitgeverij Boom

Inhoudsopgave
Kaarten Uruzgan 7, 8
Inleiding 9
hoofdstuk een
De gang naar Uruzgan: een reconstructie 13
Nederland, Enduring Freedom en de International Security Assistance
Force (isaf) 15
Special forces voor oef 17
Uruzgan: de notificatie en de artikel 100-brief 20
Een robbertje procedureel knokken 24
Overleg in de Kamer: gaan of niet gaan? 27
Naar ‘bijbels’ Uruzgan 35
Opbouwen, vechten en de ‘Lucky Dutch’ 42
Blijven of gaan? Take one 47
Afghaniseren en nog eens afghaniseren 53
Blijven of gaan? Take two 59
Afbouw en nasleep. En toch een nieuwe missie? 66
hoofdstuk twee
De politieke besluitvorming 73
Het bredere kader: besluitvorming over buitenlandse zaken en
defensie 74
Stroomlijning van de besluitvorming: artikel 100 en Toetsingskader 81
Uruzgan als case study 84
De gereedschapskist van argumenten 87
De gereedschapskist en Uruzgan 91
Het inzetbesluit 91
De procedurele kant 98
De rol van het Toetsingskader 100
Het Toetsingskader getoetst 102
Toets een: isaf versus oef 102
Toets twee: de behandeling van gevangenen 105

Toets drie: een haalbare en zinvolle missie? 108
Het verlengingsbesluit 124
Het vertrekbesluit 130
Conclusie 135
hoofdstuk drie
De militaire uitvoering – counterinsurgency in Uruzgan 2006-2010 138
Counterinsurgency 140
Nederland en counterinsurgency 144
De militaire inzet in Uruzgan nader belicht 157
De militaire middelen: Rupsje Nooitgenoeg? 158
Dutch approach als force multiplier? De houding tegenover de
bevolking 170
De Opposing Militant Forces in Uruzgan 177
Het militaire zelfbeeld – de casus Chora (juni 2007) 181
Conclusie en epiloog 189
Toch een beetje blijven? 199
Noten 202
Afkortingen 229
Bronnen en literatuur 232
Tijdslijn 236
Personen- en zakenregister 238

Inleiding
Medio februari 2010 viel het kabinet-Balkenende iv over de kwestie
Uruzgan. De pvda kon uiteindelijk niet instemmen met een tweede verlenging
van de Nederlandse missie in de Afghaanse provincie, die in
2006 was begonnen. De val van het kabinet beëindigde een politiek koningsdrama
dat vooral leek te draaien om (partij)politieke ego’s. Het
adagium ‘all politics is local’ werd weer eens bevestigd. 1 Nooit eerder
trouwens viel een Nederlands kabinet over een buitenlandspolitiek
vraagstuk. Opvallend genoeg eiste de Tweede Kamer geen diepgravend
debat over de teloorgang van de regering-Balkenende, hoewel de val
zich toch grotendeels aan het zicht van de volksvertegenwoordiging en
het publiek had onttrokken. Evenzeer speelde de vraag of Nederland als
lid van de internationale gemeenschap nog een prijs zou moeten betalen
voor zijn vertrek uit Uruzgan: zouden er pijnlijke repercussies volgen?
Nederland was immers vanaf 2010 het enige westerse land dat geen substantiële
troepenbijdrage (meer) leverde voor Afghanistan. Dit terwijl
de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (navo) de ambitieuze International
Security Assistance Force (isaf) toch wel degelijk had gedefinieerd
als van cruciaal belang, om niet te zeggen als een testcase voor het
bestaansrecht van het bondgenootschap.
De Uruzgan-missie was de grootste uitzending van Nederlandse militairen
overzee sinds de dekolonisatiestrijd in Indonesië van 1945-1949.
Gerekend naar percentages van de operationeel inzetbare krijgsmacht,
nam Nederland als troepenleverancier in Afghanistan de derde plaats in
na de vs en Groot-Brittannië. De Uruzgan-missie stelde ook fundamentele
vraagstukken inzake de bijdrage aan internationale missies aan
de orde. In hoeverre vormden de militairen een verlengstuk van het buitenlands
beleid? Hoe zat het met dat ene eeuwige en cruciale probleem,
namelijk de afstemming van doelen en middelen? Kon de krijgsmacht
dit soort uitzendingen wel aan zonder nieuwe ingrijpende reorganisaties?
Wat wilde de internationale gemeenschap in Afghanistan eigenlijk
bereiken? En wat had Nederland er te zoeken?
De missie was in veel opzichten een stap voorwaarts in de ontwikkeling
van het Nederlandse uitzendbeleid. Het drama-Srebrenica was een
keerpunt geweest: een Nederlands bataljon blauwhelmen (Dutchbat) kon

uruzgan
in de zomer van 1995 niet voorkomen dat Serviërs de moslimenclave
Srebrenica onder de voet liepen. Dit ondanks het feit dat het gebied tot
un safe area was uitgeroepen. De daaropvolgende genocide kostte duizenden
moslims het leven. Na deze harde les nam Nederland vooral
deel aan krachtige ‘groene’ missies, eerst op de Balkan, vervolgens in
Irak (2003-2005). Met Task Force Uruzgan (tfu) bereikten de schaal van
militair optreden en de offers (24 doden en een veelvoud aan gewonden)
een nieuw niveau. Als in Irak, was tot op zekere hoogte sprake van een
laboratoriumachtige situatie: Nederland beheerde een ‘eigen’ provincie
en moest daar een complex takenpakket (veiligheid, verzoening, wederopbouw,
steun aan de lokale overheid, enzovoorts) zo goed mogelijk zien
uit te voeren. Dit gebeurde deels los van de internationale missie als geheel.
Sterker nog, soms leek het alsof Nederland een ‘eigen’ aanpak
koesterde, die doelmatiger – of in elk geval beter – werkte dan die van de
partnerlanden.
Sinds Srebrenica is veel gesleuteld aan de besluitvormingsprocedures,
onder het motto: ‘Dit nooit weer!’ Dit vertaalde zich met name in
een nog grotere stem van het parlement op dit zo gevoelige terrein, dat
uiteindelijk immers draait om zaken als internationaal prestige, onvoorspelbare
kosten en bovenal leven en dood. Nederland behield ook na
Srebrenica zijn ambitie om naar vermogen bij te dragen aan internationale
missies. De Nederlandse grondwet noemt nadrukkelijk de bevordering
van de internationale rechtsorde als een belangrijke taak. Internationale
missies verwierven zich na het einde van de Koude Oorlog
zelfs de status van feitelijke hoofdtaak voor de krijgsmacht. Tegelijk
worstelde de krijgsmacht als uitvoerende organisatie met stevige reorganisaties
en inkrimpingen. In Uruzgan kwamen al deze ambities en
spanningen opnieuw samen.
Dit boek benadert de Uruzgan-kwestie langs drie lijnen. Hoofdstuk
een biedt een historisch overzicht, overigens zonder de pretentie van
volledigheid tot in elk detail. Het hoofdstuk schetst wel de belangrijkste
gebeurtenissen en ontwikkelingen en introduceert de sleutelkwesties en
-figuren. Daarmee krijgt de lezer in elk geval voldoende greep op de
materie om de betooglijn in de twee daaropvolgende hoofdstukken te
kunnen ontwaren. Het hoofdstuk sluit af met de nieuwe politietrainingsmissie
in Kunduz en Kabul. De regering oreerde dat het een geheel
nieuwe inzet betrof. De relatie met Uruzgan en de parallellen in de
besluitvorming zijn echter té opvallend om te laten liggen.
Hoofdstuk twee richt zich met name op de politieke besluitvormingsprocessen.
Hoe motiveerde (‘verkocht’) de regering de Uruzgan-

inleiding
missie in de politieke en publieke arena? Interessant is met name het
taalgebruik: in welke formuleringen werden taken en doelen gegoten?
Veel aandacht is er voor de bijzondere rol van het parlement. Dit in de al
gememoreerde wetenschap dat de stem van de volksvertegenwoordiging
sinds het Srebrenica-drama aanzienlijk krachtiger is geworden op
het terrein van internationale missies. Werden de lessen van Srebrenica
inderdaad toegepast? Hier raken we aan de basale vraag of ons buitenlands-
en defensiebeleid nog steeds vooral een prerogatief is van de regering
of juist ‘ons allen’ toebehoort.
Hoofdstuk drie zoomt in op het militaire aspect, met een hoofdrol
voor de Task Force Uruzgan en begrippen als counterinsurgency (coin)
en Dutch approach. Opnieuw spelen fundamentele vraagstukken: was de
tfu überhaupt in staat haar takenpakket naar vermogen uit te voeren?
Om welke doelen ging het eigenlijk en hoe zat het met die zo schimmige
vijand, doorgaans gevat onder de naam taliban? Kortom, hier speelt het
klassieke probleem van de afstemming van militaire middelen op politieke
doelen. Het valt dan telkenmale op hoe vloeibaar zowel doelen als
militaire middelen kunnen zijn. De militair zelf ervaart een culture shock
in een hem wezensvreemde omgeving, met geheel andere normen en
waarden. Hoe keek hij naar de Afghaanse bevolking en hielp de Dutch
approach hem om de culturele bakens te vinden? Was hij tevreden over
zijn werk in de Afghaanse provincie? In hoofdstuk drie komt verder de
vraag aan de orde in hoeverre Uruzgan invloed heeft gehad op het zelfbeeld
van Nederland als militaire natie.
De betooglijn en argumentatie is grotendeels ontleend aan openbare
bronnen. De auteur pretendeert dus niet eventuele achterkamertjespolitiek
en stiekeme ‘bilateraaltjes’ te kunnen achterhalen. Het is echter wél
mogelijk – en zeker de moeite waard – om politieke doelen, retoriek, realiteit
en beleidsconsistentie te wegen en tegen elkaar af te zetten. In 2010
en begin 2011 dreigde zich de nachtmerrie (of prettige droom, zo men
wil) te ontvouwen van elke auteur die zich bezighoudt met hedendaagse
geschiedschrijving: de onthulling – tijdens het schrijfproces – van grote
hoeveelheden nieuw bronnenmateriaal, in dit geval vooral via de klokkenluidersorganisatie
WikiLeaks. Het betrof met name Amerikaanse militaire
documenten en diplomatieke ambtsberichten, die mede over Afghanistan
handelden. De Amerikaanse ambassade in Den Haag had de
vinger aan de Nederlandse politieke en maatschappelijke pols gehouden,
met vele betrokkenen gesproken en hierover uitgebreid bericht aan het
State Department in Washington. Karakter en toon van dit diplomatieke
berichtenverkeer verbaasden de ingewijden niet. Wel bood het interes-

uruzgan
sante, vaak openhartige en soms gênante inkijkjes, steeds met als kanttekening
dat het de Amerikaanse weergave en interpretatie betrof. De al
vermoede – zelfs voor de hand liggende – Amerikaanse druk op Nederlandse
politici en ambtenaren om toch vooral in Uruzgan te blijven,
kreeg bijvoorbeeld nadere bevestiging en invulling. Een wezenlijk bijgesteld
beeld van de besluitvorming en sleutelgebeurtenissen dwongen de
WikiLeaks-documenten echter (nog) niet af. Hoe dan ook onthulde WikiLeaks
maar een deel van de totale informatiestroom. Waar nodig wordt
er in het betoog aan dit materiaal gerefereerd, uiteraard met het voorbehoud
dat nog niet alles openbaar is.
De inhoud is verder mede ontleend aan gesprekken die ik voerde met
tientallen militairen, diplomaten, wetenschappers en andere betrokkenen
sinds 2006. Het zou te ver voeren deze hier allemaal te noemen. De
auteur dankt wel in het bijzonder voormalig navo-secretaris-generaal
Jaap de Hoop Scheffer voor zijn bereidheid over Afghanistan van gedachten
te wisselen. Het spreekt vanzelf dat alleen de auteur voor de inhoud
en analyses in dit werk verantwoordelijk is.
Dr. Christ Klep
Breda, februari 2011.