Wij worden bewaakt - Protestants Kralingen

Verkenningen
God en geweld, gaan die samen?
In een kring kinderen werd het verhaal van
de uittocht uit Egypte verteld, het Paasverhaal
van Israël. Dat eindigt met het triomfantelijke
lied van Mirjam: Loof de HEER,
want Hij is hoogverheven, het paard en zijn
wagens stortte Hij in zee.
Een meisje barstte hierbij in tranen uit: vreselijk,
al die Egyptenaren die de dood vonden
in het water. Ook het slot van het Paasverhaal,
de intocht in het beloofde land, gaat met veel
strijd gepaard. Deze en andere verhalen geven
aanleiding tot de wijd verbreide opvatting dat
het Eerste Testament vol geweld is. Het is nog
erger, zo gebiedt de eerlijkheid te zeggen: ook
het Tweede Testament bevat gruwelijke verhalen.
Dit begint al met de kindermoord in
Bethlehem en loopt uit op de bloedige strijdtonelen
in Openbaring. Tot overmaat van ramp
zegt Jezus nog: Meent niet, dat Ik gekomen ben
om vrede te brengen op de aarde; Ik ben niet gekomen
om vrede te brengen, maar het zwaard
(Mattheüs 10: 34).
Het gegeven dat de bijbel vele gewelddadigheden
beschrijft roept tal van vragen op. Hoe
verhoudt zich dit tot een God die liefde is? Als
Jezus de vredevorst is, hoe kan hij dan strijd
veroorzaken? Wil God dat er heilige oorlogen
gevoerd worden? Vallen jodendom en christendom
onder de godsdiensten die haat zaaien
en aanzetten tot geweld?
De uitroeiing van de Amalekieten
Ik wil proberen dit te verhelderen aan de hand
van een voorbeeld: de afrekening met de Amalekieten.
Deze stam viel de Israëlieten in de
woestijn aan terwijl deze op hun kwetsbaarst
waren tijdens hun weg naar de vrijheid. In
Exodus 17 lezen we dat de nagedachtenis van
deze wreedaards uitgeroeid moet worden. De
opdracht daartoe wordt hernieuwd aan koning
Saul, die deze slechts gedeeltelijk uitvoert. Het
karwei wordt dan afgemaakt door de profeet
Samuël en koning David (I Samuël 15 en 30).
Hoe moeten we dit verhaal en andere strijdverhalen
verstaan? Ik noem een aantal oplossingen
die aangedragen worden om hier uit te
komen.
• We kunnen zo’n verhaal gewoon schrappen:
we hebben er moeite mee, maar ze vertellen
tenslotte primitieve toestanden van voor onze
beschaving. Evenals we de middeleeuwen en
de tachtigjarige oorlog achter ons laten, doen
we dat met alle geweldsverhalen. De vraag is
wel wat we overhouden wanneer we alle teksten
schrappen waarmee wij moeite hebben.
Nicolaas Poussin schilderde rond 1625 ‘De overwinning van Jozua op de Amalekieten’ (Hermitage, St. Petersburg)
• Een andere oplossing is dat we zeggen: dit ons leven maar is een soort rechtsstaat waarin
was iets van die tijd en onder die omstandigheden.
Men was veel gewelddadiger dan nu, len gaan over hen die dat recht schenden.
het recht ook gehandhaafd wordt. Gods oorde-
maar in onze tijd kunnen we hier niets mee.
Is het waar dat onze tijd minder gewelddadig
is? In de twintigste eeuw zijn in Europa
de meeste mensenlevens ooit vernietigd. Belangrijker
is de consequentie dat we dan alle
bijbelse verhalen waaraan we geen boodschap
hebben als tijdgebonden kunnen beschouwen.
• Tenslotte kunnen we er uit zien te komen
door te zeggen dat het mensen zijn die geweld
plegen maar dat zij zich legitimeren door zich
op een vermeende goddelijke opdracht te beroepen.
De vraag is dan onontkoombaar: heeft
God met geweld te maken of niet?
Het antwoord is ondubbelzinnig: de God van
de Bijbel is bepaald niet geweldloos. De centrale
tekst uit het Eerste en Tweede Testament
vertolkt het bijbelse godsbeeld: Wreekt uzelf
niet, geliefden, maar laat plaats voor de toorn,
want er staat geschreven: Mij komt de wraak
toe, Ik zal het vergelden, spreekt de HEER (Romeinen
12:19).
De God die wij kennen vanuit de bijbel heeft
met geweld te maken. Hij staat niet als een
soort idee boven onze werkelijkheid maar is er
helemaal in. Hij is de God van de geschiedenis
waarin oorlog en vrede door elkaar heen lopen.
Jezus is geen ideaal boven alle crises verheven,
maar hij is de strijd van ons bestaan ingegaan.
Zijn rijk is niet alleen in de hemel maar ook op
aarde. Het koninkrijk van God begint niet na
De Amalekieten zijn hiervan een voorbeeld.
Om ons een beeld te vormen van wie zij zijn
moeten we aan Adolf Hitler en de zijnen denken.
Zij gaan in tegen de bevrijding die God
wil. Evenals de farao van Egypte vormen zij
een antimacht die de liefde van God tegenwerkt.
Deze antimacht kan maar niet zijn gang
gaan en steeds opnieuw onschuldige slachtoffers
maken. In de gang van de geschiedenis
wordt deze dan ook tegengehouden, uit alle
macht. Toen de nazi’s tot staan waren gebracht
preekte professor K.H. Miskotte in de Nieuwe
Kerk te Amsterdam over de tekst: Gods vijanden
vergaan. Ik vind het heel gedurfd om zo’n
tekst te gebruiken bij het einde van een oorlog.
Dat kan niet willekeurig, het ging ook hier om
een totaaloorlog die de sterken liet heersen
over de zwakken. Dat is van geheel andere
orde dan een heilige oorlog die in ‘Gods’ naam
gevoerd wordt. Daarvoor mag niemand zich
op God beroepen. Want de God van Israël, die
de Vader is van Jezus Christus, is geen oorlogsgod,
integendeel. Hij is juist de God die de
oorlogen doet ophouden. Daarvoor bedient Hij
zich van alle middelen die zijn liefde heeft, ook
die van de strijd. Met als doel dat Gods trouw
en waarheid overwinnen.
L. Korevaar
Caleidoscoop – p. 3