DE ANESTHESIOLOGENDAGEN 2012 Thema: Solo of Samen

tekst: Mèrie van der Rijt
Anesthesioloog Hans Pöll over zijn promotieonderzoek:
‘Ik zou het zo weer doen’
Hans Pöll werkte tien jaar aan zijn promotieonderzoek naar het ontstaan van het
vak van anesthesioloog in Engeland en Duitsland. ‘Door mijn onderzoek begrijp ik
de emoties op de OK beter en ben ik anders gaan werken.’ Dr. Hans Pöll vertelt over
zijn zoektocht in de archieven en over het vak van anesthesioloog anno 2012.
In Engeland was anesthesie vanaf 1890 een apart
vakgebied, terwijl dat in Duitsland en eigenlijk op
het gehele continent pas vanaf 1960 het geval was.
Hoe kan dit? Dat was de hamvraag in het proefschrift
van Hans Pöll. In eerste instantie zocht Pöll het verschil
in de ontwikkeling van het vak van anesthesioloog
in de technische ontwikkeling van beide landen.
Hij vermoedde dat anesthesie in Engeland veel eerder
dan in Duitsland ‘modern’ geworden zou zijn en dat dit
het eerste duwtje naar specialisatie zou zijn geweest.
Pöll ontdekte echter al snel dat deze technische verschillen
minimaal of tijdelijk waren.
Status
Vervolgens dook Pöll in de operatieverslagen die goed
bewaard zijn gebleven in de ziekenhuisarchieven. Pöll:
‘De archiefmedewerkers waren vaak enorm verrast
dat iemand interesse had in deze boeken. Nooit vroeg
er iemand naar. Het verbaasde mij hoe nauwkeurig is
bijgehouden welke patiënt, welke operatie onderging
en hoe lang deze duurde. Overigens, voor toekomstige
historici is het goed dat we hiermee gewoon doorgaan.’
De echte aanzet tot de arbeidsdeling van de chirurg en
anesthesioloog bleek van het begin af aan bij de Engelse
chirurgen te liggen. Zij achtten de toediening van
narcose beneden hun stand en lieten dat liever over aan
een huisarts en later aan een aparte anesthesioloog.
Duitse chirurgen hadden echter lang een holistische benadering
van de chirurgische patiënt; de zorg rondom
een patiënt kon je volgens hen niet in gespecialiseerde
stukjes opknippen. Ook de anesthesie was lange tijd
onderdeel van hun vak.
Overigens, vandaag de dag is de status van het vak in
Engeland nog steeds laag. Er zijn nog altijd weinig
hoogleraren in de anesthesiologie. ‘Vijftien jaar geleden
was ik voorzitter van de NVA en ontmoette ik de
voorzitters van de zusterverenigingen in Europa’, vertelt
Pöll. ‘Alleen Engeland en Nederland hadden een
voorzitter die geen hoogleraar was.’
Nederland
Wat heeft de anesthesioloog in Nederland aan informatie
over de ontwikkeling van het vak in Engeland
en Duitsland? ‘De ontwikkeling van de anesthesiologie
in Nederland zit tussen die van Duitsland en Engeland
in. Nederland heeft van beide landen wat. Hier is het
vak ten dele uit de huisartsgeneeskunde ontstaan en ten
dele uit de chirurgie. Er waren vroeger bijvoorbeeld
aardig wat gepensioneerde chirurgen die anesthesioloog
werden. Ook was het in vroeger tijden normaal
dat de huisarts de anesthesie deed tijdens een operatie.
Daarvoor kreeg hij dan meestal zo’n tien procent van
het honorarium van de chirurg. Toen ik net met mijn
onderzoek begon, wilde ik de Nederlandse situatie ook
in mijn onderzoek betrekken, maar mijn begeleider van
de Vrije Universiteit in Amsterdam heeft me er gelukkig
van kunnen overtuigen dit niet toe doen, omdat het
te veelomvattend zou zijn.’
De Nederlandse collega’s kunnen zeker wat leren uit
zijn onderzoek, vindt Pöll. ‘Het is goed dat anesthesiologen
zich realiseren dat hun vak uit de chirurgie of
onder de chirurgie is ontstaan en dus niet naast de chirurgie.
Ik verbaas me wel eens over de omgang tussen
chirurgen en anesthesiologen. Het lijkt een verstandshuwelijk;
ergens wringt het nog altijd een beetje. Hoe
dat komt? Het is handig om te weten dat het antwoord
in de geschiedenis ligt, zodat je in de toekomst op een
constructievere manier met elkaar kunt omgaan.’
Regie
Pöll vindt de cultuur op de OK nu vaak diffuus: taken,
verantwoordelijkheden en werkwijze zijn niet altijd
helder. ‘Het is belangrijk dat iemand de regie houdt
binnen het team. Dit wil niet zeggen dat hij de baas is
of bevelen kan geven, maar wel dat hij het overzicht
houdt. Het ligt voor de hand dat de chirurg, als hoofdbehandelaar,
deze taak op zich neemt. Een goede structuur
wordt steeds belangrijker nu de operatieafdelingen
van ziekenhuizen groeien en anesthesiologen en chi-
Hans Pöll, temidden van zijn
paranimfen
rurgen elkaar niet altijd meer kennen. Contact tussen
de chirurg en de anesthesioloog voorafgaand aan de
operatie is dan extra belangrijk; het is niet respectvol
om dit aan een assistent-chirurg over te laten. Het is
daarnaast essentieel dat de chirurg de time-outprocedure
voorafgaand aan de operatie zelf doet.’ Pöll vindt
dat het niet alleen voor het team duidelijk moet zijn wie
de regie heeft. Ook voor de patiënt is het belangrijk om
te weten wie zijn hoofdbehandelaar en anesthesioloog
zijn, want dit geeft vertrouwen. ‘Strijdende ego’s of
disciplines op de OK zijn natuurlijk onwenselijk.’
‘Kortom, het was nog niet zo gek zoals de Duitsers
het vroeger regelden’, stelt Pöll. ‘Deze conclusie heeft
mijzelf enorm verbaasd. Mijn generatiegenoten en ik
zijn opgeleid met het idee dat de anesthesiologie in
Engeland op een hoger plan stond dan in Duitsland.
Voor mij is het een geweldige uitdaging geweest om
af te wijken van dit idee dat in mijn hoofd vast getimmerd
zat. In het begin heb ik met de bril van de Engelse
hegemonie naar mijn onderzoeksvraag gekeken. Waarschijnlijk
hebben de emoties van onze opleiders, die de
oorlog hebben meegemaakt, hierbij een rol gespeeld.’
Carrièreperspectief
‘Medisch specialisten hebben een bijzonder carrièreverloop’,
vertelt Pöll. ‘Rond je vijfendertigste word je
lid van een maatschap en ga je er lekker tegenaan; je
bent ambitieus en voert verbeteringen door. Na een jaar
of tien is hier een beetje de vaart uit. Je bent dan veertig
plus, zit op de top van je inkomen en hebt geen enkel
carrièreperspectief meer. Dan is het belangrijk dat
iets je gaande houdt, want anders ligt een verslaving of
burn-out op de loer.
Ik was altijd al zeer geboeid door geschiedenis en ook
het idee om te promoveren had ik lange tijd in mijn
achterhoofd. Toen de kinderen rond mijn vijftigste het
huis uitgingen, ben ik er aan begonnen.’ Vrijwel elke
dag besteedde Pöll tijd aan zijn onderzoek. Soms zocht
hij maar een half uurtje wat in een oud tekstboek, soms
zat hij dagen achtereen tussen de operatieboeken in een
archief in Londen of Berlijn. ‘Je moet er mee bezig
blijven, anders rond je het nooit af. Het was een hele
klus, maar ik zou het zo weer doen.’
Pöll: ‘Het promotieonderzoek heeft me veel plezier
gegeven en het heeft bovendien een mooi boek opgeleverd
waar ik nog altijd graag naar kijk. De promotie
zelf op 22 september 2011 was natuurlijk een beetje
een poppenkast. Maar wel een hele leuke poppenkast.’
Hans Pöll (1952) is sinds 1989 anesthesioloog in het Medisch
Centrum Haaglanden in Den Haag. Hij is getrouwd, heeft drie
kinderen en twee kleinkinderen.
U kunt het proefschrift van Hans Pöll bestellen bij
Erasmus publishing in Rotterdam.
The anaesthetist 1890-1960
A historical comparative study between Britain and Germany
ISBN-10: 90-5235-209-7
ISBN-13: 978-90-5235-209-1
24 de anesthesioloog 2 • 2012
de anesthesioloog 2 • 2012
25