de noodzaak van realistisch onderwijs - NIP

de psycholoog / september 2013 45
de noodzaak van realistisch onderwijs
De wonderen zijn de wereld nog niet uit - Ron Oostdam
In een warrige, maar op punten
prikkelende forumbijdrage,
sturen Bert Ferwerda en Dirk
Johan Klanker aan op een in hun ogen
noodzakelijke onderwijsvernieuwing
die ze aanduiden met de term
‘realistisch onderwijs’. Daarvoor is het
de hoogste tijd, want in het huidige
onderwijs ligt de nadruk meer op
zorg dan op onderwijzen en wordt de
werking van het puberbrein al snel
gebruikt als excuus voor snel afgeleid
zijn, geen huiswerk willen maken of
spijbelen. Een dramatische situatie,
want jongeren moeten op school juist
allerlei vaardigheden aanleren die een
leven lang meegaan. Het gaat dan om
levensreddende vaardigheden als jezelf
kunnen motiveren, concentreren ,
helder schrijven, presenteren, snellezen
en zelfs ... ‘het vermogen om
met het volste vertrouwen iedere mogelijke
vorm van toetsing, waarover
dan ook, te lijf te gaan’. Realistisch
onderwijs, aldus de auteurs , spreekt
het hele brein van de leerling aan.
Kortom, je bent wel gek wanneer je
dat realistisch onderwijs niet heel snel
je school binnenhaalt.
De oorzaak van alle malaise
in het huidige onderwijs zou het
jarenlange beleid van de overheid
zijn, dat uiteindelijk alleen maar
was gericht op het creëren van
gelijke behandeling van ongelijke
leerlingen. Een andere boosdoener
is de cognitieve theorie van het
constructivisme, die mede ten
grondslag lag aan diverse desastreuze
hervormingen die de afgelopen
decennia over het onderwijs zijn
uitgestort, zoals het studiehuis. Hier
zijn geen relatieve buitenstaanders
aan het woord, twee spirituele leiders
die weten waar Abraham de mosterd
haalt. Waar waren ze al die jaren dat
het onderwijs de weg volledig kwijt
was? Gelukkig blijkt de werkelijkheid
van dit moment niet helemaal
overeen te komen met het beeld dat
de auteurs schetsen. Ik beperk mij
hier tot de aangedragen oorzaken
van genoemde problemen in het
onderwijs.
Voor wat betreft het beleid van
de overheid geldt dat in wettelijke
kaders is vastgelegd dat scholen
onderwijs moeten verzorgen voor
alle leerlingen. De grote opgave is
het aanbieden van maatwerk: het
afstemmen van de onderwijssituatie
op verschillen tussen leerlingen.
Omgaan met verschillen is uitgaan
van verschillen. Voor het onderwijs
betekent dit dat er gedifferentieerd
moet worden in bijvoorbeeld
instructie- en leertijden. Recht doen
aan onderlinge verschillen is wezenlijk
anders dan gelijke behandeling van
ongelijke leerlingen. Hoe realistisch
onderwijs beter maatwerk gaat
bieden dan het huidige onderwijs,
blijft vooralsnog onduidelijk.
De grondgedachte van het
constructivisme is dat een leerling
beschouwd wordt als iemand die
actief kennis en inzicht construeert in
interactie met zijn of haar omgeving.
Zo zouden leerlingen meer betrokken
raken; het leren vindt daardoor meer
vanuit eigen intrinsieke motivatie
plaats. Het studiehuis is verleden
tijd, maar de inzichten vanuit
cognitieve leertheorieën hebben
ertoe geleid dat leren niet langer
gezien wordt als passief proces. Het
uitgangspunt dat elke lerende vanuit
zijn eigen persoonlijke ervaring en
interpretaties kennis construeert,
heeft er eveneens aan bijgedragen dat
er steeds meer aandacht is gekomen
voor het omgaan met onderlinge
verschillen tussen leerlingen. Hoewel
de auteurs erg aanschoppen tegen
dat vermaledijde constructivisme,
blijft vaag wat precies hun pijnpunt is.
Maar goed, als we door alle
retoriek heenkijken: is realistisch
onderwijs het wonder waar we met
zijn allen op zitten te wachten? Er
worden enkele stellige uitspraken
gedaan over wat realistisch onderwijs
allemaal nastreeft, maar hoe dat
uiteindelijk gerealiseerd moet
worden, blijft in de lucht hangen.
Dat realistisch onderwijs de nadruk
legt op zelfontplooiing, het aanleren
van algemene vaardigheden,
levenslang leren, en ga zo maar door
... dat is allemaal niet nieuw. Sterker,
genoemde kenmerken hebben
directe raakvlakken met de hierboven
weergegeven grondgedachte van het
constructivisme en stonden eveneens
centraal in het nieuwe leren en het
studiehuis. Aangezien het nieuwe
leren volgens de auteurs echter
pedagogische napalm is gebleken,
mogen we van het realistisch
onderwijs – wat dat ook moge zijn –
evenmin veel verwachten.
Ron Oostdam is hoogleraar
Onderwijsleerprocessen aan de
Universiteit van Amsterdam en lector
Maatwerk in Leren en Instructie bij het
Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding
van de Hogeschool van Amsterdam.
E-mail: r.j.oostdam@hva.nl.