Ik geloof in de stad, een hemel door mensen geschapen op ... - Twijfel

Betoog
Amber Alblas *
Ik geloof in de stad
Ik geloof in de stad, een hemel door mensen geschapen
op aarde, en ik geloof in zijn makers, zijn uitvinders, zijn
welriekende, op elkaar gestapelde, elkaar omverduwende of
elkaar vervloekende bewoners. «City of God/City of Man»,
een onderscheid dat Augustinus maakte maar dat in onze
hedendaagse paradijsjes bewoond door neergedaalde goden aan
relevantie lijkt te hebben verloren. Ik doel op de twee mogelijke
interpretaties van mijn titel: ik geloof, in de stad of ik geloof in
de stad. Naar de aard van mijn eigenlijke intentie zal ik het hier
niet hebben over geloven in de stad als utopie, maar over wat het
volgens (maar vooral voor) mij betekent om aan God te geloven
en in de stad te wonen.
De stad, of eerder het stadsleven, drukt overduidelijk een
stempel op het religieuze (be)leven van een persoon. Dit weet
ik uit nabijgelegen bron: de eigen ervaring. Ik ben protestants
opgevoed in het dorpje ’s-Gravendeel en ben daarna naar Rotterdam
verhuisd. Vanzelfsprekend is de invloed van filosofie
op mijn geloof ook niet gering, maar de verandering van dorp
naar stad wil ik zeker niet onderschatten. Het heilige vuur van
de overtuiging wordt er dikwijls door getemperd. Mijn opa en
oma bijvoorbeeld, hebben vier kinderen die allemaal getrouwd
zijn en kinderen hebben. Het spreekt misschien weinig tot de
verbeelding dat de twee kinderen die naar de stad zijn vertrokken
nauwelijks nog praktiserend geloven en de twee die in het dorp
zijn gebleven (waaronder mijn vader) nog wekelijks in dezelfde
44 {stedelijke} twijfel

kerk als van kindsbeen af te vinden zijn.
Maar de waarheid is niet zo rechtlijnig. Religie in institutionele
vorm heeft ook in de stad gloriedagen gekend, in Rotterdam
bijvoorbeeld tot aan en vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog,
en in andere steden is dit nog altijd het geval. Laat ons ook vooral
niet in de fout vervallen religie tot slechts christendom te reduceren.
De joodse gemeenschap lijkt, ongeacht en onafhankelijk van
de stad, onveranderlijk overeind te blijven en ook de moslimgemeenschap
houdt zich tot op de dag van vandaag opvallend goed
staande, ook in Rotterdam. Voor het Nederlandse protestantisme
geldt dat het zich tegelijkertijd en in wederzijdse beïnvloeding
met de cultuur ontwikkeld heeft: wij zijn, zoals dat heet, opvallend
liberaal. Ook het Nederlands katholicisme, dat zich heeft
afgescheiden van rooms-katholicisme, wordt gekenmerkt door
een relativerende visie. Wie een mis in de kerk bij Blaak bezoekt
kan daar zien hoe de priester met drie welgemeende kussen het
daar wekelijks aanwezige homokoppel begroet. Het is er een rare
mix van traditie, het vieren van de pracht van de oude gewoonte,
van de muziek en het gebouw, van zelfspot en plechtigheid. De
ene week was er nog een islamitische schrijver die met proza de
preek verving, de week daarop werd de oppervlakkigheid van
deze vrijheid pijnlijk zichtbaar. Er zat een mysterieuze man naast
een jonge blonde vrouw, hij zong vanachter zijn donkere, dichte,
baard. Plotseling stond hij op en verstoorde hij met zijn woorden
de spreekwoordelijke orde. De microfoon werd uitgezet,
want zijn boodschap, dat Allah en God dezelfde waren en dat wij
onze krachten zouden moeten verenigen, wilde men niet horen,
of toch vooral niet ongevraagd. De man droop uiteindelijk af.
Ik durfde hem niet achterna te lopen. Zoals niemand daar iets
durfde. Niemand zag de angst in zijn ogen of hoorde de heilige
ernst in de adem van zijn stem, of wellicht werden we door onze
eigen angst bedrogen.
Dus goed, ik wil graag liberaal zijn, tolerant jegens de andersgelovige
en met hem of haar in dialoog treden. Dit wil ik typeren
ik geloof in de stad 45

als het positieve effect van het getemperd heilig vuur, wat in het
geval van dialoog tot horizonsverbreding kan leiden. Maar als,
aan de andere kant, liberaal betekent geen enkele positie meer in
kunnen nemen, teren op een zekerheid uit het verleden maar daar
geen zekerheid, alleen een vaag soort schoonheid uit halen, prefereer
ik dan nog liberaal te zijn? Wat wil dit liberale ideaal van
menselijke vrijheid eigenlijk zeggen? Als het is de vrijheid om alles
en dus ook de ander in twijfel te trekken, dan overtreedt dit voor
mij de grens van de menselijkheid.
De lijn tussen geloven en niet geloven, schijnt mij tegenwoordig
toe, is fijn en bovendien niet zo helder en welonderscheiden
als gelovigen en ongelovigen denken. Ik sprak laatst met een bevriende
architect die beroepshalve weleens kerken bezoekt. Hij
vertelde me dat hij hier zeker wel iets bij ervoer, een soort waarheidservaring
die hij echter niet los van het verleden kon zien, als
twee werelden die hij niet samen kon ervaren. Er was geen enkel
verschil voor mij in wat hij zei en mijn persoonlijke ervaring, terwijl
hij zich voor de buitenwereld atheïst noemt en ik mijzelf, om
het belang van de positie, christelijk.
Maar hoe christelijk ben je als je, bijvoorbeeld, het bestaan
van de hemel sterk betwijfelt (om van de hel nog maar te zwijgen),
Maria vereren aan de psychische nood van een volk aan een
moederfiguur toeschrijft, en niet zeker bent of God ook buiten
de taal waarin we over hem spreken echt bestaat? Als je in je hart
ja knikt met Hume die zegt dat alle religies eigenlijk secundaire
verschijnselen zijn van twee primaire menselijke eigenschappen:
angst en hoop? Maar wanneer en zodra je bidt, wel de woorden
gebruikt die het christendom je daarvoor heeft geleerd, en met
James zegt dat het geloof geen andere rechtvaardiging behoeft
dan de wil om te geloven? Je kan tenslotte, en tot de jongste dag,
alles wel betwijfelen. Maar misschien is dit een zwaktebod. Wellicht
ook het zwaktebod dat de stad me geleerd heeft en de reden
dat voor mij naastenliefde ook betekent geld doen in de moskeespaarpot
op de toonbank bij de Turkse slager. Het zou mooi
46 {stedelijke} twijfel

zijn als mijn niet zo overtuigd zijn me kon leren een positie in
te nemen in de stad, juist omdat een stad in de enge zin van het
woord geen gemeenschap is.
* Amber Alblas (1989) is alumnus en Masterstudent aan de Universiteit
van Tilburg.
ik geloof in de stad 47