Handleiding voor leerkrachten - Natuurpunt

Een ander probleem dat areaalverschuivingen in onze contreien bemoeilijkt is de versnippering. In
het verstedelijkte Vlaanderen is de natuur sterk versnipperd: veel soorten moeten het stellen met (te)
kleine leefgebieden. Vaak is de afstand tot een ander geschikt leefgebied te groot of bevinden er zich
onoverbrugbare barrières tussen die leefgebieden. Voorbeelden van barrières zijn autowegen,
spoorwegen, woon- en industriegebieden. Dit heeft tot gevolg dat enkel mobiele soorten in staat zijn
hun areaal te verleggen. Gespecialiseerde kleine dagvlinders die allesbehalve mobiel zijn, zijn tot
uitsterven gedoemd, indien zij zich niet kunnen aanpassen aan een warmer klimaat. Aldus zullen
gespecialiseerde soorten van bijzondere biotopen verdwijnen terwijl algemene en weinig kieskeurige
soorten zullen toenemen. Dat leidt uiteindelijk tot een vervlakking van de biodiversiteit.
In de tentoonstelling besteden we aandacht aan veranderingen per soortengroep: vogels, insecten en
korstmossen. Korstmossen zijn heel gevoelige
organismen die als echte snuffelpalen fungeren voor
de luchtkwaliteit. Zowel verontreiniging met ammoniak
als de opwarming van het klimaat kunnen op
korstmossen afgelezen worden. Specialisten merken
heel wat beweging in de soortenrijkdom in onze regio.
De laatste jaren duiken zelfs tropische
korstmossoorten in Vlaanderen op. Ze kunnen zich
gemakkelijk verspreiden: via sporen (zoals bij
zwammen) of via kleine afgebroken stukjes korstmos
die zich met de wind laten meevoeren. Daarnaast
blazen koudeminnende korstmossen, zoals groot
boerenkoolmos, de aftocht.
(foto: poedergeelkorstmos)
De binnenlandse soorten krijgen ook concurrentie van exoten. Exoten zijn organismen die van nature
niet in een ecosysteem voorkomen, maar er door toedoen van de mens (bewust of onbewust) geraakt
zijn. In Vlaanderen komen tientallen exoten voor. Voorbeelden hiervan zijn de reuzenberenklauw,
Amerikaanse vogelkers en de veelkleurige Aziatische lieveheersbeestjes. Exoten zijn niet per definitie
slecht voor de inheemse natuur. Er zijn invasieve exoten en niet-invasie exoten. De eerste groep
bevat soorten die zich in onze regio vestigen en zich exponentieel uitbreiden, meestal ten koste van
de inheemse soorten. In oevervegetaties die door de reuzenbalsemien worden gedomineerd, zijn
doorgaans niet veel inheemse soorten meer te vinden. Daarnaast komen ook niet-invasieve soorten
voor, zoals de lork, die zelden massale voortplanting kennen en totnogtoe geen gevaar vormen voor
de inheemse biodiversiteit. Van een aantal tot op heden niet-invasieve soorten vreest men dat ze in
een veranderend klimaat wel een invasief karakter zouden kunnen aannemen.
Klimaatverandering kan nooit los van andere milieustressfactoren gezien worden. Het is vaak een
bijkomende bedreiging voor soorten die al te kampen hebben met habitatverlies, gedegradeerde
leefgebieden door onder andere vermesting en verzuring en/of genetische verarming door te kleine
populaties.
6