Groen en gevaarlijk - Vrienden van Blijdorp

4/2008

e v e n b i j p r a t e n
Beste Vriendinnen en Vrienden,
Het spectaculairste nieuws van de afgelopen periode was wel dat Marc Damen, oud
bestuurslid van de Vrienden en mijn voorganger als eindredacteur van Vriendennieuws, vanaf
1 januari Ton Dorresteijn gaat opvolgen. Opnieuw een bewijs van onze diepe vriendschap
met de Diergaarde: We leveren niet alleen mooie verblijven, nu leveren ‘we’ ook nog de
nieuwe directeur. In het eerste nummer van 2009 zullen we uitgebreid ‘hernieuwd’ kennis
maken met Marc en zijn ideeën voor Blijdorp.
i n h o u d
Vrienden
nieuws 4/2008
Wanderoe met jong - foto: Peter van Norde
Over mooie verblijven gesproken. Vanwege allerlei redenen gaat de bouw van de nieuwe
Vriendenverblijven wat langzamer dan gepland. De opening van de nieuwe verblijven voor
servals en Steller zee-arenden schuift op naar 2009. Maar ach, wat in het vat zit verzuurt
niet… Met een beetje geluk kunnen we in 2009 drie nieuwe verblijven openen. Dat is dan
inclusief de nieuwe volière voor maraboes en gieren.
Als dit Vriendennieuws bij u in de bus valt heeft de eerste winterlezing al weer plaatsgevonden.
Heeft u al gebruik gemaakt van de vervroegde openstelling van de zaal? Ik ben benieuwd
of deze nieuwe tijden ook gaan leiden tot meer onderling Vriendencontact. Uw bestuur
werkt in ieder geval van harte mee. Heeft u leuke ideeën voor de tijd tussen 9.30 en 11.00
uur? Wilt u bijvoorbeeld foto’s laten zien? Laat het ons weten.
In 2009 gaan we afscheid nemen van Ton Dorresteijn. Ton heeft met zijn enthousiasme en
enorme betrokkenheid kleur en inhoud gegeven aan de ontwikkeling van Blijdorp in de afgelopen
20 jaar. Zonder zijn geestdrift zou menig verblijf niet zijn gerealiseerd. Zijn aanstekelijke
nieuwjaarslezingen stonden steevast garant voor een ‘volle bak’. Hoe leuk we het ook vinden
dat ‘onze Marc’ de scepter in januari gaat overnemen, we zullen de plezierige contacten
met Ton Dorresteijn enorm missen! Aansluitend op de nieuwjaarslezing van Ton op 11 januari
wordt u in de gelegenheid gesteld om persoonlijk afscheid te nemen.
Even bijpraten 2
Nieuws uit Blijdorp 3
Botanisch Blijdorp:
Groen en gevaarlijk 6
Tot slot wil ik u vanaf deze plek alvast een geweldig 2009 wensen!
Marcel Kreuger,
Voorzitter.
2
Apekool: Verslag najaarsexcursie 8
Ingezonden 9
Lijn 13: Juveniel 9
Gieren in Blijdorp 10
Koud Bloed: De krokodillenrivier 12
Verslag zomerexcursie
naar de Köllner Zoo 15
Op bezoek bij Bertus,
Timber en Irma 16
Kijkje in de apenkeuken 18
’t Is kwaad oude vossen te vangen 20
Verslag koudbloedingenavond 22
Mutaties in de Diergaarde 23
Achterpagina:
Agenda
Colofon
Heeft u nog guldens
Wie?
komt ons
promotieteam
versterken?
Voor inlichtingen kunt u bellen naar: 010-4663682.
Een briefje is ook welkom: H. Gerritse, Sourystraat 1d,
3039 SR Rotterdam.
Heeft u een dagje over,
kunt u 1 + 1 bij elkaar tellen en
leuk met klanten omgaan?
Kom dan ons promotieteam
versterken.

Blijdorp n i e u w s
Kaaimanteju - foto: Aart Pijl
De werkzaamheden in onze diergaarde zijn zoals gebruikelijk
in volle gang. Het Arctica gebied groeit gestaag. Het wandelpad
rondom de ui groeit iedere week aan. Zo nadert de savanne
langzaam haar voltooiing. De levende have groeit gestaag mee.
In deze rubriek houden wij onze trouwe lezers daarvan op de
hoogte.
Tekst: Gerda Nijssen
Met dank aan: Lex Noordermeer
(Blijdorp) en de Vrijwilligers
Nieuwsbrief van Blijdorp
Soms gaat het toch allemaal anders. Tegen
de verwachting in leeft een van de twee
reuzen octopussen nog. Zij begint uit een
diep dal te klimmen. Verwacht werd dat ze
na het afleggen van haar eitjes een langzame
dood zou sterven. Maar nee, ze begint
zowaar weer trek te krijgen in de krabben
die haar toegestoken worden en ze strekt
haar machtige armen steeds verder uit.
Blijkbaar gaat het met de goede verzorging
van Blijdorp toch anders dan in de oceaan
waar je hard voor je kostje moet knokken.
Het blijft gissen hoe lang we haar nog
mogen houden.
De ara’s krijsen steeds harder. Zodra je
door het tunneltje komt, schallen de vrolijke
vogels je tegemoet. Voor ara’s is er altijd
wat te krakelen. Samen met je partner
krassen of kibbelen met je soortgenoten,
nooit een saai moment. Bijzonder vind ik
de buitenkant van hun binnenverblijf. De
natuurlijke begroeiing is goed aangeslagen
en geeft een mooi voorbeeld van hoe we
gebouwtjes een groen uiterlijk kunnen
geven. Een idee voor het stadsbestuur om
de stad groener te maken?
Alleen
Onze nieuwe Kumar moet voorlopig alleen
op het leeuwenperk blijven. Hij mag alleen
van afstand kennis maken met de dames
Benthe en Shantee. Eerst zal de broodnodige
renovatie van het verblijf gerealiseerd
moeten zijn voor er nieuwe welpjes mogen
komen. Jammer, maar wel begrijpelijk.
In Arctica blijft ook Tania alleen. Zij is als 18
jarige (in december 1990 in Blijdorp geboren)
de baas over de driejarige Jelle en
Ewa. De arme Ewa heeft er een wond aan
haar poot aan over gehouden. Tania blijft
voorlopig alleen in het verblijf dat gereserveerd
is voor de mannetjes en broer en zus
Jelle en Ewa op het deel dat voor de
vrouwtjes ijsberen bestemd is. Zij verhuizen
naar een andere dierentuin. Eind
november komt er een sterke man naar
Rotterdam (Erik uit Wenen), die goed
tegen onze Tania opgewassen is.
Bij de giraffen verlopen de geboortes voorspoedig.
Christel, dochter van Marianne,
kwam blozend ter wereld. Helaas wilde ze
daarna niet erg groeien en de verzorgers
begonnen zich ongerust te maken. Wat
bleek: Marianne gaf haar geen gelegenheid
melk bij haar te drinken. Gelukkig bracht
tante Tipsy uitkomst, liefdevol ving ze haar
nichtje op. Tipsy had voldoende melk om
Christel te voeden en die groeit nu als
kool. Tante Anne verwacht haar jong in
november. Dus houdt het giraffenperk
goed in de gaten. Vader Fahari mag trots
zijn op zijn kroost. De jonge mannetjes
Tsavo en Marco zijn verhuisd naar respectievelijk
Israel en Frankrijk om daar voor
nakomelingen te zorgen.
>
3

Wasbeer - foto: Peter van Norde
Poolvos - foto: Peter van Norde
Kattenrotonde
De kattenrotonde barst van de nieuwe
bewoners. Via stichting Aap heeft Blijdorp
zich ontfermd over 12 wasberen. Sommige
mensen denken dat wasberen geschikt zijn
als huisdier. Als ze eenmaal volwassen zijn
komen ze er achter dat dat geen goede
keuze is geweest en dan doen ze ze van de
hand. De ‘zielige’ wasberen voelen zich
prima in hun nieuwe tehuis. Ze zijn op
dieet gezet, want ze zijn voor wasberen
wel erg dik geworden. Aan hun gedrag te
zien zijn ze ook gewend om door bezoekers
te worden gevoerd. Hopelijk gaan
onze dierenvrienden daar niet op in, want
ook voor wasberen is dik zijn erg ongezond.
Naast de wasberen zitten de fotogenieke
poolvossen. Vijf stuks kijken u ontwapenend
aan. Vrolijke jonge beesten zijn het.
Ze zien er wat grijzig uit. Ik vraag me af of
ze in de winter helemaal wit zullen worden.
De vossen en beren zitten tijdelijk in
de rotonde. Zodra hun verblijven in Arctica
gereed zijn, zullen ze naast de ijsberen
gehuisvest worden.
Steuren
In de Chinese tuin is de lege vijver voor de
alligators gevuld met vier steuren. Een particulier
verruilde een grote vijver voor een
kleine stadsvijver. Daarin was geen plaats
meer voor deze kanjers en wij bleken een
geschikte plek te hebben. We zijn nog in
afwachting van een dierentuin die ons nieuwe
alligators wil schenken. De steuren kunnen
er dan gerust blijven zwemmen, die
‘bijten’ elkaar niet.
In de Maleise bosrand is moeder Elly bevallen.
Bijzonder is dat Elly maar een hand
heeft. Dat is geen belemmering voor haar
om een goede wanderoe moeder te zijn.
Enkele dagen later verraste Haly de verzorgers
met een gezonde baby. Beide moeders
doen het goed. Ze zitten veel buiten met
hun kleintjes. Hopelijk gaat het hier beter
dan in de vorige dierentuin waar ze beide
moeite hadden om hun jong te verzorgen.
Die hebben dat niet overleefd. Bij nat weer
moeten ze binnen blijven om te voorkomen
dat de kleintjes kou vatten. Vader Vingertje,
genoemd naar de ene vinger die hij
niet kan strekken, lijkt er niet van onder de
indruk te zijn en gaat zo zijn eigen gang.
Iets verder zitten de roestkatten met naar
alle waarschijnlijkheid drie jongen. Ze houden
ze nog angstvallig voor ons als bezoekers
verborgen. Tot het moment komt dat
het jonge spul zich niet meer tegen laat
houden en ze lekker gaan rollebollen door
hun knusse verblijf. Dan krijgen we eindelijk
de kans om jonge roestkatten te bewonderen.
Tot slot is de groep Mohrgazellen uitgebreid.
Moeder Fontana zette een kerngezonde
dochter op de wereld. Zij wordt
Fiona genoemd. Pa Bo heeft zijn best weer
gedaan. De groep gaat samen met de giraffen
naar de savanne, zodra het hele gebied
klaar is.
Kaaimanteju
Deze keer vraag ik aandacht voor een
bijzondere hagedissensoort in Blijdorp.
U vindt ze in de Rivièrahal, rechts in drie
aaneengesloten terraria. Daar bevindt zich
sinds een jaartje een bijzondere groep. Het
zijn de kaaimantejus. Ik telde op een druilerige
zondagochtend vijf stuks, onderling in
grootte verschillend.
De wetenschappelijke naam is Dracaena
guianensis. Dracaena is een geslacht van
hagedissen dat behoort tot de familie van
teju’s (Teiidae). Dracaena verwijst overigens
naar de vorm van de kop die lijkt op
die van een draak.
Er zijn twee soorten die kaaimanteju’s worden
genoemd en voorkomen in de moerasachtige
gebieden van Zuid-Amerika; in Ecuador,
Colombia, Peru en Brazilië. Ze brengen
veel tijd door in het water of liggen op
takken die over het water hangen. Over
het gedrag in de vrije natuur zijn nauwelijks
gegevens bekend, behalve dan dat het
goede zwemmers zijn. In de gebieden waar
gezonde populaties leven schijnt de soort in
grote aantallen voor te komen. Maar door
de dreiging van watervervuiling en de jacht
is het een kwetsbare diersoort.
Kaaimanteju’s zijn groen van kleur. De kop
van de mannetjes kan felrood worden, de
koppen van de vrouwtjes blijven wat lichter
van kleur. De rode kleur komt op met het
warmer worden van het lichaam (in Blijdorp
onder de warmtelampen). Mannetjes
kunnen wel 150 cm. lang worden. Op het
lijf staat een dubbele uit schubben bestaande
kam, zoals bij de krokodillen het geval
is. Vandaar de naam kaaimanteju.
De kaaimanteju legt eieren. Ze leggen deze
in de verlaten nesten van bijvoorbeeld
boomtermieten. De eieren zijn ongeveer
7,5 cm lang. Over de grootte van het legsel,
het paarseizoen, de legtijd en de
broedduur zijn geen betrouwbare feiten
bekend.
Een bijzonderheid is dat beide soorten
dracaena voornamelijk leven van slakken.
De slakken gaan met huis en al naar binnen.
In de kaken zitten kiezen met brede kronen
die de huizen van de slakken fijnmalen.
Met de tong spuwt de teju de resten van
de schalen uit.
Het is soms even zoeken in de terraria van
Blijdorp, want ze kunnen zich goed verstoppen.
Zoek vooral hoog op de takken
daar zitten ze meestal bij elkaar in de
buurt. En ’s ochtends warmen ze zich bij
de lampen.
Heeft u vragen over een dier, dan kunt u
natuurlijk altijd een vraag stellen via ons e-
mail adres en dan zetten we een speurtocht
naar kennis op gang.
Laatste nieuws
De spitssnuitkrokodillen zijn verhuisd naar
de krokodillenrivier.
4

Giraffen - foto: Peter van Norde
5

o t a n i s c h b l i j d o r p
Groen en gevaarlijk
Tot voor kort vereerde ik de krokodillen hooguit eenmaal per
jaar met een bezoekje. En dit dan op uitdrukkelijk verzoek van
een neefje of nichtje. Tijdens een logeerpartij is een uitje naar
Blijdorp het hoogtepunt, waarbij we de krokodillen beslist niet
mogen overslaan! Kinderen hebben een fascinatie voor deze
dieren. Wellicht omdat ze in veel verhalen de slechterik spelen?
Na het zien van beelden op tv, waarbij de dieren razendsnel uit
het water schieten om een prooi te pakken, heb ik een heilig
ontzag voor deze reuzen. “Niet over de rand leunen”, stond er
op het hek in het oude verblijf. Ik kreeg dan ook regelmatig de
kriebels als ouders hun kinderen toch op het hekje zetten….
Tekst: Monique van Leeuwen-Maat
Met dank aan: Juul van Dam,
Melitta van Bracht en Jaap van
Houwelingen (Diergaarde Blijdorp)
Dat hoeft nu niet meer. Sinds deze zomer
huizen de krokodillen in hun nieuwe verblijf
in de Afrikakas. En in de paar maanden dat
die kas open is, heb ik ze vaker bezocht
dan in de afgelopen tien jaar bij elkaar! Het
is dan ook een fraai, nieuw complex waarin
diverse diersoorten en planten aan ons
worden getoond. Daar is een jarenlange
planning aan vooraf gegaan. Sinds de invoering
van het Masterplan was al bekend dat
er een Afrikakas zou komen. In eerdere
plannen bestond deze kas uit twee gedeelten:
een natte kas voor de krokodillen met
bijbehorende vegetatie en een droge kas.
De droge kas zou voor de helft uit savanne
gebied bestaan. De andere helft zou een
‘kopje’ zijn. Kopje is Afrikaans voor een
kleine, granieten heuvel in de open vlakte.
Door erosie en weersinvloeden is het
gesteente eromheen uiteen gevallen.
De granieten heuvels steken als een soort
eilanden af tegen de rest van de omgeving.
Het is een ruig landschap dat kenmerkend
is voor Afrika en heel specifieke plant-en
diersoorten herbergt.
Uitdaging
Omdat de kosten voor twee verschillende
kassen te groot werden, is uiteindelijk één
grote kas gerealiseerd. In die kas vinden we
de krokodillenrivier met daaromheen Nijlvegetatie,
een kopje met de daar levende
specifieke dieren zoals klipdassen en bijbehorende
vegetatie én een vleugje savanne
met de karakteristieke begroeiing zoals
acaciabosjes. Het landschap op- en rond
een kopje is van oorsprong een zeer droog
gebied. De begroeiing bestaat dan ook uit
succulente planten zoals euphorbia’s en
aloë’s. Succulenten zijn planten die water
kunnen opslaan in hun stam, bladeren of
wortels. Ze zijn bestand tegen maandenlange
droogte en hebben voldoende aan maar
af en toe een regenbui om te kunnen overleven.
De planten rond de krokodillenrivier
zijn juist waterminnende planten. Ze zijn
gewend aan een hoge luchtvochtigheid en
water in overvloed om via hun wortels op
Alluaudia - foto: Juul van dam
Watergeefsysteem - foto: Koos van Leeuwen
te zuigen. U begrijpt dat het niet eenvoudig
is om een klimaat te scheppen waar zulke
uiteenlopende vegetatievormen zich prettig
voelen. Dat is dan ook een enorme uitdaging!
Er is een watergeefsysteem geïnstalleerd
dat wordt aangestuurd door een computer.
Deze zorgt ervoor dat de waterliefhebbers
elke dag hun portie water via druppelaars
in de grond krijgen toegediend. De succulenten
krijgen veel minder vocht omdat zij
anders zouden wegrotten. Ook meststoffen
worden via het water aangevoerd. Dat
neemt niet weg dat men, waar dat nodig is,
de planten moet bijgieten. Ook sproeien
tegen het stof is regelmatig nodig.
Een andere uitdaging vormt het werken in
de buurt van zulke gevaarlijke dieren als de
krokodillen. Gelukkig is het publiek nu van
hen gescheiden door een forse glaswand.
Echter, de planten boven en achter het
verblijf moeten wel verzorgd worden.
Door de warmte en hoge luchtvochtigheid
groeien de planten als kool en moeten ze
zelfs om de twee weken gesnoeid worden.
Dan groeien ze namelijk al tegen het net
dat er hangt om in de winter de bijeneters
in de kas te houden.
Om veilig te kunnen werken hebben de
kasmedewerkers een soort tuig, waar ze
als een bergbeklimmer in hangen als ze
boven de krokodillen werken. Bovendien
moeten ze altijd met z’n tweeën zijn als ze
naar boven gaan. Het voelt niet zo fijn om
daarboven bezig te zijn terwijl zeven paar
ogen van onderaf op je gericht zijn…
persoonlijk moet ik er niet aan denken!
Regeren is vooruitzien
Omdat al zo lang bekend was dat er een
Afrikakas zou komen, is de botanische
afdeling ruim tien jaar bezig geweest met
voorbereiden. Daardoor waren de meeste
planten voor de kas inmiddels in de eigen
collectie aanwezig. Die planten zijn verkregen
op diverse manieren. Via andere tuinen
>
6

en dierentuinen, via particulieren en van
eigen kweek uit zaad. Als in de afgelopen
jaren planten werden aangeboden, kregen
deze een plekje in een van de kassen achter
de schermen. Enkele jaren geleden ging
in Artis een hele kas met succulenten op de
schop om een vlinderpaviljoen te realiseren.
Een grote partij euphorbia’s, gasteria’s
en aloë’s vond zijn weg naar Blijdorp.
Ook particulieren bellen regelmatig, omdat
zij een plant hebben die zó uit de kluiten
is gegroeid, dat hij in huis niet meer past.
Als het een plant is die Blijdorp kan gebruiken,
krijgt zo’n plant een plekje in de
kas om later zijn bestemming te krijgen.
En dan is er het zaad dat opgevraagd wordt
bij botanische tuinen over de hele wereld.
Door de zaadlijsten is het mogelijk om
hele specifieke planten te verkrijgen.
Het is mooi om te zien dat de vele planten,
die in de afgelopen jaren zijn verzameld en
gekweekt, nu een plek hebben gekregen
in de nieuwe kas.
Aan de kant van de krokodillen is een
zogenaamd galerijbos te zien met een grote
verscheidenheid aan bladsoorten en groeivormen.
Verschillende acaciasoorten laten
de beplanting van de savanne zien. Hoewel
de acacia’s er van een afstand zo lieflijk uitzien
met hun kleine, geveerde blaadjes, zijn
zij meestal voorzien van venijnige doorns
om vraat door dieren te voorkomen. Aan
de acacia’s bij het model van de krokodil in
het midden van de kas is dat goed te zien.
Succulenten vertegenwoordigen de vegetatie
rondom de kopjes. Daarbij vallen de
grote euphorbia’s als eerste op. Met hun
lange, stekelige stammen lijken ze op zuilcactussen.
Het zijn echter geen cactussen,
die komen namelijk alleen voor in Middenen
Zuid-Amerika. Euphorbia’s horen bij de
familie van de wolfsmelk-achtigen. Dat is te
zien als je er een blad of stengel afbreekt:
er komt wit, melkachtig sap uit. Dit sap is
giftig en daarom mogen deze planten alleen
staan op plaatsen waar de dieren er absoluut
niet bij kunnen.
Bijzonder
Eigenlijk zijn alle planten in de Afrikakas bijzonder;
je kunt ze immers in ons Europese
klimaat nergens aantreffen. Hooguit als
kamerplant zijn een aantal planten bij ons
bekend. Er zijn enkele planten in de krokodillenrivier
die er heel erg uitspringen:
Kigelia africana ofwel leverworstboom.
De onelegante Nederlandse naam heeft de
plant te danken aan de vorm van de vruchten.
Dat zijn langwerpige, grijsgroene
vruchten die aan lange stelen aan de boom
hangen en inderdaad op leverworsten lijken.
De worstenboom is een groenblijvende
boom met bladeren die wel 50 cm lang
kunnen worden. Voordat de vruchten verschijnen
bloeit de boom met klokvormige
oranje of rode bloemtrossen die aan lange
stelen hangen van wel 2 tot 6 meter.
De boom staat ongeveer in het midden van
de kas, tussen het verblijf van de klipdassen
en de stekelvarkens. Dit indrukwekkende
exemplaar is speciaal voor de kas aangeschaft.
Maar het is leuk om te vermelden
dat aan de voet ervan een zaailing staat
die in Blijdorp is opgekweekt.
Alluaudia
Het is een opvallende verschijning in de
bak boven de stekelvarkens: de Alluaudia.
De lange staken hangen voorover en zijn
helemaal bezaaid met stekels. Daartussen
groeien kleine, ronde blaadjes. De plant
behoort tot de familie der Didiereaceae.
Deze plantenfamilie is oorspronkelijk
afkomstig van Madagaskar en komt
nergens anders ter wereld voor.
Dit exemplaar reikte in de kas achter de
schermen tot aan het plafond. Eenmaal in
de grote kas en van een afstand lijkt hij een
stuk kleiner. Dat geldt voor alle planten in
de nieuwe Afrikakas. Door de hoogte van
de kas lijken ze niet zo groot als ze in werkelijkheid
zijn. Maar met Jaap van Houwelingen
ernaast, zie je dat sommige euphorbia’s
rustig de drie tot vier meter hoogte
halen (zie foto).
Clerodendrum ugandense
Deze Oost-Afrikaanse Clerodendrum staat
boven de Nijlkrokodillen. Het is een groenblijvende
heester die vermoedelijk niet zal
opvallen tussen het andere groen. Echter,
de plant bloeit in de zomer en herfst met
vlindervormige bloemen in twee tinten
blauw. Hoewel niet groot, zijn de bloemen
van deze soort door hun vorm en kleur
bijzonder fraai en opvallend.
De krokodillenrivier is een aanwinst voor
de Diergaarde. Het complex biedt veel
meer dan alleen de krokodillen, hoewel zij
wel heel indrukwekkend zijn in hun nieuwe,
natuurlijk ogende verblijf. Maar er zitten
veel meer bijzondere soorten. Heeft u
de olifantspitsmuis bijvoorbeeld al gezien?
Ook op plantengebied valt er heel veel te
beleven. Want afgezien van de beschreven
soorten staat de kas vol met aparte soorten,
waaronder enkele baobabs die begin
van dit jaar zijn gezaaid in Blijdorp en die
beschreven zijn in Vriendennieuws nummer
2 van dit jaar.
Succulenten - foto: Koos van Leeuwen
Euphorbia - foto: Koos van Leeuwen

Witgezichtsaki - foto: Alex Schouten
Jonge Katta - foto: Alex Schouten
v r i e n d e n
Apekool
Tekst Tineke Guise
Onze najaarsexcursie naar de Apenheul was zoals altijd gepland op
een dag met gunstige weersverwachtingen. We begonnen echter
met een valse start: een frisse ochtend en vertraging van de bus.
We stonden minstens een kwartier voor aap op de Willemskade.
Ter hoogte van Amersfoort raakten we ook nog eens in de file.
Dat betekende, dat veel blazen geledigd moesten worden voordat
we Apeldoorn bereikten. Onze chauffeur wist dat probleem door
een korte stop bij Van der Valk in Leusden prima op te lossen.
De Apenheul bereikten we een uur te laat, maar we werden allerhartelijkst
ontvangen en begeleid naar een tent waar warme drank
en overheerlijke appelpunten klaar stonden. Vervolgens kregen we
allemaal een aapvrije tas. Geen aap die de sluiting open krijgt.
Apenstreken in het verleden hebben hiertoe geleid. Diverse gidsen
stonden klaar om ons de hele dag voor aap te zetten. Ze lieten ons
onvermoeibaar alle apen zien en de andere dieren die woonachtig
zijn in de Apenheul, zoals capibara’s, ezels, neusberen en diverse
vogels. De mensapen wonen er van heel jong tot stokoud en zitten
op grote open ruimtes met volop bomen eromheen. Gelukkig laten
ze zich wel zien. Voor de gibbons en brulapen zijn er genoeg
bomen om lekker te slingeren en te hangen aan hun @.
Ik had verwacht dat we alles wel snel gezien zouden hebben, maar
de aap kwam uit de mouw: je kan hier uren rondlopen. We liepen
door de bossen langs enorm grote verblijven van gorilla’s, bonobo’s,
orang-oetans en allerlei kleinere soorten apen. De gouden
leeuwaapjes doen het goed. Dan zijn er nog los lopende apen zoals
de berberapen en doodshoofdaapjes. In tegenstelling tot vroeger
zijn ze welopgevoed. Deze generatie gedraagt zich niet als rotapen.
Ze springen niet op je nek, nemen je spullen niet mee de boom in
en plassen niet op je jas. Ook allerlei halfapen bevolken de Apenheul.
Er zijn maki’s en katta’s en vari’s lopen vrij over het pad. Het
voederen van de gorilla’s was ook aardig. Eerst kwam er niet een,
maar op den duur kwamen er steeds meer aansjokken om het toegeworpen
fruit en de paprika’s te verorberen. Op diverse plekken
konden wij zelf ook iets te eten halen. De Blijdorpvrienden volgden
de gidsen trouw. Zij zijn apetrots op hun park en werkten zich de
hele dag voor ons het apezuur. Niet alleen weten ze veel te vertellen,
maar we wilden vooral niet verdwalen. Diverse keren werd er
iemand omgeroepen die de familie was kwijtgeraakt. Er zijn fraaie
wegwijzers, maar die zijn niet duidelijk genoeg. Ik had me nog
voorgenomen naar de wilde zwijnen te gaan kijken, waar een pad
heen liep aan de ingang van het park, maar zelfs die wegwijzer kon
ik niet meer terugvinden. We moesten op tijd bij de bus zijn;
anders waren we in de aap gelogeerd. Het ging allemaal goed en
om 7 uur stonden we weer op de kade in Rotterdam.
Voedering halfapen - foto: Alex Schouten
8

LIJN 13 JUVENIEL
INGEZONDEN
Beste medeleden,
Enige tijd geleden belandde ik op de interessante
website van een organisatie die zich bezighoudt met
het behoud en de bestudering van wilde runderen.
Men is blij met foto’s van bijvoorbeeld bizons, anoa’s
en bantengs. Bijgaande foto uit Blijdorp is geplaatst.
Miguel Pedrono is verantwoordelijk voor de tekst op
de website. Hij houdt zich aanbevolen voor bruikbare
foto’s van wilde runderen zoals anoa’s, bantengs en
bizons. Vrienden van Blijdorp hebben vast wel leuke
foto’s die geschikt zijn! Ik vind het Bantengkalf in Blijdorp
heel erg leuk en ik kan het niet laten er foto’s
van te maken.
Vriendelijke groet, Aart Pijl
Website: www.wildcattleconservation.org
Email: miguel.pedrono@cirad.fr (svp foto’s voorzien
van korte Engelse tekst: soort, dierentuin,
datum opname).
Juveniel, juveniel… Ik hoorde dit woord nu al voor de derde
keer. Juveniele degenkrab, juveniele hyena,…. Het klonk
bekend, maar om nou te zeggen dat ik direct de betekenis
kon weergeven? Nou nee., zo’n woord valt me op en gaat
aan me voorbij. Bij de tweede keer denk ik, dat moet ik
opzoeken. Maar na de derde keer ‘juveniele gieren?!?’ kan ik
zoiets niet meer uit mijn hoofd zetten, tot ik het weet.
Noem het maar een lichte afwijking.
Nou daar komt ‘ie. Juveniel: ‘Het op jeugdige leeftijd optreden.’
Er zit het Latijnse ‘iuvenis = jonge man’ in en ook
iuventus wat jeugd betekent.
In het dierenrijk heeft het begrip zo zijn eigen betekenis.
Diverse diersoorten veranderen tijdens het opgroeien van
kleur. Het jong krijgt bij de geboorte een zo goed mogelijke
camouflage mee. Meestal is de kleur en tekening zo onopvallend
mogelijk. Tijdens het volwassen worden veranderen de
kleuren in stadia. Het dier heeft niet meer het kinderkleed
maar is duidelijk nog herkenbaar als ‘niet volwassen.’ Dit
komt vooral voor bij territoriumdieren zoals grote roofvogels,
en kuddedieren waarbij leiderschap zich met name bij
de mannetjes moet ontwikkelen. Op deze manier is het voor
de groep duidelijk dat het halfwassen jong ‘nog niets in de
melk te brokkelen heeft.’ Hij kan zich op deze manier onbedreigd
in het territorium van de volwassenen begeven. Hij
wordt er getolereerd zonder dat hij zich er naar binnen hoeft
te vechten. Het doel is natuurlijk dat hij op deze manier kan
leren hoe hij zich als volwassen dier moet gedragen. Zijn de
laatste tekenen van ‘onvolwassenheid’ uit de vacht of veren
verdwenen, dan is dat het sein dat het jong zijn eigen plek
moet zoeken en hebben de volwassen dieren geen mededogen
meer met hem.
Dat gaat met mensen eigenlijk precies hetzelfde. Het jong
groeit op en wordt juveniel, een puber dus. Het hangt een
beetje rond in hippe veren van bekende merken om zo zijn
eigen subcultuurtje aan te geven. Het voordeel is dat ze op
deze manier bij de volwassenen tolerantie kunnen opeisen
voor hun juveniele gedrag, als het tenminste herkend wordt.
Maar mensen gooien altijd de natuurlijke orde door elkaar.
Omdat het lekker veilig is om onvolwassen te zijn en aanspraak
te maken op de bijbehorende tolerantie, worden door
overjarige exemplaren soms de H&Metjes en andere jeugdkleuren
misbruikt om het juveniele stadium te rekken en
lekker in het winkelcentrum te blijven rondhangen.
Bij de gieren mag een halfwas lekker in een kadaver meepikken.
Af en toe een beetje meeduwen, en een oom of tante in
d’r staart pikken…. Maar als de laatste veer van het juveniele
kleed is gevallen dan moet ie lekker mee zoeken naar zijn
eigen maaltijd. Dan is de tijd voor aparte behandeling voorbij.
Dus voor zo’n opgeschoten gier die zijn juveniele veren niet
van zijn kop plukt om zich dan nog steeds als een jong te
gedragen, is er maar één oplossing:
Gewoon uit het territorium schoppen!!!
Banteng + jong - foto: Aart Pijl
9

Rüppellsgier - foto: Rob Doolaard
Wat is er nu zo bijzonder aan gieren?
Gieren zijn gewoon mooi! Mooi zult u zeggen? Tsja, dat is
een kwestie van smaak. Maar interessant zijn ze zeker.
Het is moeilijk om iets over gieren in het algemeen te schrijven,
omdat gieren per soort sterk verschillen. In Diergaarde Blijdorp
hebben we drie soorten: acht kapgieren, zes Rüppellsgieren
en vier witruggieren.
Tekst: Theo van de Velde
Met dank aan: Harald Schmidt
(Blijdorp)
Soorten gieren
Echte gieren komen alleen in de oude
wereld voor. Er zijn 15 soorten die bijna
allemaal bruine en zwarte veren hebben,
de kale hals en kop kan rose, oranje of wit
zijn. Enkele bekende soorten: lammergier,
aasgier, witkopgier, oorgier, monniksgier,
etc. In de nieuwe wereld komen roofvogels
voor die in gedrag en vorm sterk op gieren
lijken, zoals condors, kalkoengieren, zwarte
gieren en koningsgieren. Deze vogels zijn
volgens onderzoekers ergens ver weg verwant
met de ooievaar ondanks dat later
onderzoek van S.J. Hacket dit weer tegenspreekt.
Duidelijk is dat de soorten van de
oude en nieuwe wereld in verschillende
families zijn ondergebracht. Gieren van de
oude wereld zitten in de familie van de
Accipitridae, net zoals buizerds, haviken
etc. De gieren van de nieuwe wereld hebben
een eigen familie, namelijk de Cathartidae.
Een opmerkelijk verschil is dat de gieren
uit de oude wereld niet kunnen ruiken,
die uit de nieuwe wereld wel. Wetenschappers
zien in deze twee families bewijzen
voor een parallelle evolutie.
In Blijdorp
De kapgieren en Rüppellsgieren leven op
dit moment in de grote volière bij de vleermuizengrot.
De witruggieren zitten in verblijven
die niet zichtbaar zijn voor het
publiek om bij de vogeldemonstratie te
worden gebruikt. In de nieuwe kooi zullen
de gieren gaan samenwonen met de maraboes.
Waarschijnlijk zal er in de nieuwe
kooi ook een paartje zuidelijke hoornraven
worden ondergebracht. Als deze dieren tot
broeden komen dan zou dat werkelijk een
feest worden. Een jaartje of zes wachten
op een ei is hier geen uitzondering.
Er zijn ook wel wensen om met de gieren
te fokken, maar hoe dat praktisch geregeld
zou moeten worden is nog niet duidelijk.
De verdeling tussen de geslachten maakt
het lastig want van de kapgieren zijn er vijf
een mannetje en maar drie vrouwtje, van
de Rüppellsgieren is er maar één een
vrouwtje. Ondermeer is het ervan afhankelijk
of Blijdorp een aantal mannetjes Rüppellsgieren
zou kunnen ruilen voor vrouwtjes.
De gieren zijn hier ondergebracht
door de Italiaanse overheid. Blijdorp heeft
10

daardoor geen volledig beschikkingsrecht.
Om de gieren aan elkaar te laten wennen
en de kansen groter te maken zouden
paartjes afgezonderd moeten worden.
Hiervoor zijn de mogelijkheden ook niet
optimaal. De gewenning- en baltsperiode
duurt relatief lang. Daarna leggen de gieren
gewoonlijk maar één ei. De kans op een
vrouwtje is dan weer 50% en voor uitwisseling
is weer toestemming nodig.
Luchtstroming
Gieren kunnen zich over zeer grote afstanden
verplaatsen. Door de thermiek (verticale
warme luchtstromen) te gebruiken
kunnen gieren uren in de lucht blijven zonder
noemenswaardige inspanning. Ze
gebruiken hun vleugels relatief weinig. En
dat ondanks hun in verhouding zware
lichaamsbouw. Voor thermiek heb je echter
warmte en reliëf nodig. Vandaar dat men
ze zelden in noordelijk gelegen landen als
Nederland tegenkomt. Het blijft bij incidentele
zwervers zoals recentelijk in de buurt
van Alphen aan de Rijn. In Europa hebben
de gieren het toch al erg moeilijk, omdat
kadavers te snel geruimd worden. In Spanje
worden er in de beschermde gebieden al
maatregelen genomen, zoals het dumpen
van kadavers van dood vee.
De kapgieren zijn minder van thermiek
afhankelijk. Door hun gewicht van onder de
twee kilo komen ze gemakkelijker van de
grond. De Rüppellsgier is met zijn prachtige
grote vleugels veel meer een echte zwever.
Door zijn gewicht van zes tot acht kilo
komt hij iets moeilijker van de grond.
Oplettend
Gieren houden elkaar goed in de gaten. In
de vrije natuur vliegen Rüppellsgieren in
een formatie met een vaste onderlinge
afstand van elkaar van ongeveer een kilometer
en speuren zo ieder hun eigen stuk
af. Zodra ze één van hun buren een duikvlucht
zien maken, dan is dat het sein om
er op af te gaan. Ook de aaseters op de
grond worden scherp in de gaten gehouden
of ze door hun gedrag de locatie van een
kadaver verraden. Door gebrek aan kracht
kunnen de meeste gieren de huid van een
grote prooi niet kapot krijgen. Daarom
moeten ze wachten tot grote roofdieren
zoals hyena’s hun werk hebben gedaan om
daarna de rest op te eisen.
Gieren hebben evenals veel andere roofvogels
een fantastisch gezichtsvermogen,
ongeveer 30x sterker dan een mens. Als
wij een gier nog net hoog in de lucht kunnen
zien, dan kan diezelfde gier op de
grond met gemak nog een muisje onderscheiden.
In Blijdorp krijgen de gieren hele kuikens,
ratten en regelmatig een brok schapenvlees
te eten. Nu lijkt het een logische gedachte
dat je aan de gieren gemakkelijk vlees van
ver over de datum kwijt zou kunnen, maar
zo werkt het niet. Als vlees ingevroren is
geweest dan kunnen er weer bacteriën in
zitten die in de natuur niet voorkomen.
Bovendien eten de maden in de natuur het
bedorven vlees het eerst weg. De gieren in
Blijdorp krijgen dus vers vlees. Voor de
demonstraties krijgen de witruggieren vlees
in een nagemaakt karkas waar een stuk dierenhuid
over wordt getrokken. Zo kunnen
we het natuurlijk gedrag een beetje laten
zien. De grotere brokken schapenvlees dienen
ook vooral om het natuurlijk gedrag
een kans te geven. Met hun snavels krijgen
ze de stukken kapot. Gieren hebben net
zoals een kat een ruwe tong om restjes
vlees los te likken. Dieren die in de tuin
doodgaan worden waar mogelijk op hun
beurt weer een feestmaal.
De poten van een gier zijn niet sterk. Niet
te vergelijken met de kracht van een arend
bijvoorbeeld. De gieren kunnen hun greep
ook niet ‘op slot zetten’ zoals veel andere
soorten. Als de Stellerarend bijvoorbeeld
iets vastgrijpt dan is een mens wat kracht
betreft niet in staat om de klauw open te
krijgen. Bij een gier kan dat zonder al te
veel moeite.
Gieren hebben voor langere tijd een vaste
partner maar zijn niet zo trouw als bijvoorbeeld
zwanen of kraaien. Dit gedrag
varieert ook weer per soort.
Slim
Hoe slim is een gier? Een gier is eigenlijk
alleen maar slim als het om voedsel gaat.
De slimheid van een gier is niet zo ontwikkeld
als van de meeste kraaiachtigen. Ze
zijn ook weer niet zo dom als bijvoorbeeld
een struisvogel. De lammergier laat bijvoorbeeld
botten uit de lucht vallen om bij
de merg te kunnen, ook doen ze dit om
botten in stukjes te breken en deze stukken
ook op te eten. Maar hij moet dat
gedrag wel afgekeken hebben. Als verzorger
moet je ook niet denken dat er een
emotionele band met de dieren zal ontstaan.
Wat ook slim is, is het bekijken van deze
prachtige dieren. Ten onrechte wordt
gedacht dat in Afrika bijna ieder dier door
een ander dier wordt gevangen en opgegeten.
Maar driekwart van de dieren sterft
een natuurlijke dood en wordt door de
aaseters geruimd. Dus de gier heeft zeker
zijn plaats in het ecosysteem.
Hoe zou het toch komen dat sommige
andere dieren die aas eten niet zo’n slechte
reputatie hebben? Ik denk daarbij aan de
vos, de das, de paling, eksters, raven,……
en de mens! U doodt toch ook niet uw
eigen koe?
Rüppellsgier - foto: Rob Doolaard
Kap- en Rüppellsgieren - foto: Theo vd Velde
11

De krokodillenrivier
Je ziet het plaatje voor je: Indiana Jones wankelend over een
armetierig bruggetje van een paar touwen en rotte planken.
Diep daaronder een bruisende watermassa met ogenschijnlijk
ronddrijvende boomstammen. Een paar planken breken, vallen
in stukken naar beneden en terwijl Indy zich nog net weet vast
te grijpen en met bungelende benen blijft hangen komen de
boomstammen tot leven. Met geopende kaken wachten de
krokodillen op hun prooi……Gelukkig weten ze in Blijdorp
wel hoe je een stevige brug bouwt en zitten de krokodillen
er bovendien veilig achter glas. Toch is het gebouw van de
krokodillenrivier een spectaculaire belevenis geworden die
je absoluut niet mag missen!
Tekst: Jan Breedijk
Met dank aan: Gerard Visser
(Diergaarde Blijdorp)
k o u d b l o e d
Krokodillenrivier - foto: Jan Breedijk
Toegangsruimte - foto: Jan Breedijk
Overgangsgebied
Sommige dieren zijn moeilijk in een biotoop
van een bepaald continent te vangen.
Een mooi voorbeeld zijn natuurlijk de trekvogels
die lekker heen en weer vliegen tussen
verschillende werelddelen. Maar er zijn
meer dieren die in verschillende werelddelen
voorkomen en toch een plaatsje verdienen
in onze continenten-dierentuin. Waar
zet je ze dan neer? In een overgangsgebied.
Binnen de volière van de trekvogels maken
we al een reis van het Hollands weidelandschap
naar ‘de warme landen’ van Afrika.
Het is niet per ongeluk dat dit gebied overgaat
in de krokodillenrivier. We vinden hier
allerlei dieren die op de overgang van continenten
leven. Dat begint al in het halletje
met de verblijven aan de linkerkant voor
pannenkoekschildpadden, kortoor olifantspitsmuizen,
schildhagedissen, glansspreeuwen
en (binnenkort) langooregels. Rechts
in deze toegangsruimte is een ruit met
zicht op een gedeelte van de echte binnenruimte
van het gebouw. Hier zien we klipdassen
en klipspringers. Al deze dieren
komen voor op de Afrikaanse kopjes. Dit
zijn kale heuvels die boven de Afrikaanse
savanne uitrijzen. In het verblijf zelf aangekomen
zien we de vrij rondvliegende karmijnrode
bijeneters. Deze vogels zijn het
symbool van de overgang van het ene continent
naar het andere. Via een licht stijgende
brug lopen we langs de krokodillen
(links), de sporenschildpadden en stekelvarkens
(rechts) en de diverse savanneplanten
naar de uitgang die overgaat in het savannegebied
van Afrika. In eerste instantie zijn
hier doeken met savannedieren die niet in
Blijdorp voorkomen en daarna lopen we
de giraffenstal in met een doorkijk naar de
koedoes en (in de toekomst, als diverse
bomen en heesters zijn verwijderd) een
weidse blik op de gehele Blijdorpse
savanne.
Oorspronkelijke plan
De Nijlkrokodillen leven natuurlijk gewoon
in Afrika en nou niet bepaald op de overgang
van Europa naar dit continent. Waarom
zitten de krokodillen dan in dit overgangsgebied?
Toen Gerard Visser vanachter
de tekentafel vandaan kwam met zijn ontwerp,
zag dat er anders uit dan hoe het
verblijf nu is geworden. Het halletje met de
kleine verblijven was er wel, maar de grote
ruimte was helemaal ingeruimd voor savanneplanten
en –dieren. Na deze doorloophal
zouden we aankomen in de giraffenstal die
gecombineerd was met een krokodillenrivier
achter glas aan de rechterkant. Zo
zouden de krokodillen keurig in het Afrikacontinent
zijn geplaatst. Financieel was dit
helaas niet haalbaar, waarop Gerard weer
achter de tekentafel verdween. Dit keer
kwam hij met de huidige opzet op de
proppen, waarin het linkergedeelte van
de savannetuin was ingericht voor de
krokodillen. De bedoeling was een doorloop
via de trekvogels naar Afrika via een
spectaculair verblijf. De realisatie hiervan
is uitermate geslaagd.
Warmbloedige dieren in de
Krokodillenrivier
De buren en huisgenoten van onze koudbloedige
vrienden verdienen uiteraard ook
de aandacht, vandaar in het kort een stukje
over wat je aan kunt treffen in dit verblijf.
Het oog valt als eerste op de kortoor oli-
>
12

Plattegrond krokodillenrivier
Rood: toegangsruimte vanaf de weidevogels / Bruin: vlonderbrug / Blauw: water / Groen: krokodillenverblijf / Geel: overige verblijven
fantspitsmuizen die samen met de pannenkoekschildpadden
een verblijf delen. Het
zijn schattige diertjes met een heus klein
slurfje die duidelijk maakt waar hun naam
vandaan komt. Het rechterverblijf bevat nu
nog alleen glansspreeuwen. Binnenkort
worden deze vervangen door edelzangers
en komen hier nog langooregels bij. Rechts
van de ingang van de krokodillenrivier is
een ruit waardoor een blik op het savannegedeelte
van de hal al mogelijk is. Op diverse
‘eigen’ plekjes zijn daar de klipdassen
waar te nemen. Hier komt u ook kleine
antiloopjes tegen, de klipspringers. Verder
lopen hier kroonkieviten rond. Wandelend
over de brug vinden we achteraan een
verblijf met drie stekelvarkens. Blijdorp wil
die nog combineren met andere dieren.
Er wordt gedacht over zandhoenders.
Middenin het verblijf is een wand waarin
de karmijnrode bijeneters kunnen gaan
nestelen. Deze vogels kunnen het hele
verblijf rondvliegen. Alle binten en randjes
zijn afgeschermd door een net, zodat de
vogels alleen kunnen gaan zitten op de
daarvoor bedoelde takken. Dit geeft het
geheel een natuurlijker gezicht.
Koudbloedige dieren in de
Krokodillenrivier
Het eerste koudbloedige dier dat we
tegenkomen is de spleet- of pannenkoekschildpad.
(Malacochersus tornieri). Deze
tot 20 centimeter lengte uitgroeiende landschildpad
heeft een erg plat rugschild. Als
er gevaar dreigt kruipt de schildpad in een
rotsspleet en zet zich daarin in vast door
het schild iets te draaien. Nu kan de aanvaller
onmogelijk het dier uit zijn schuilhoek
trekken om hem op te peuzelen. De pannenkoekschildpad
komt voor in droge steppeachtige
gebieden begroeid met grassen,
waarin heuvels en rotsen zorgen voor de
verstopplaatsjes. Ze eten zowel groene als
verdorde planten.
Een verblijf verder vinden we vier schildhagedissen
(Gerrhosuarus major). Dit dier
lijkt wat op een skink door de gladde
schubben en het langgerekte lichaam met
de lange staart. Ze hebben een pantser van
met beenplaatjes verstevigde schubben.
Om toch te kunnen ademen hebben ze een
huidplooi op de flanken die kan uitrekken.
Dit dier wordt inclusief de staart ongeveer
50 centimeter lang. In de natuur vinden we
ze rond struiken en steenhopen, zonnend
op de steppe of savanne. Het voedsel
bestaat uit plantendelen, fruit, insecten en
zelfs kleine knaagdieren. Schildhagedissen
hebben legsels van twee en leggen die
eitjes in termietenheuvels.
Tussen de klipdassen en klipspringers wandelen
de sporenschildpadden (Geochelone
sulcata). Deze schildpadden worden door
IUCN aangemerkt als kwetsbaar. De tot
100 kilogram wegende landschildpad kan
80 tot 85 centimeter worden. Deze bijzonder
sterke dieren zijn bij een gewicht van
15 tot 20 kilogram al geslachtsrijp. Tijdens
de paring maakt het mannetje een geluid
dat lijkt op het gebalk van een ezel.
De vrouwtjes leggen maximaal drie keer
per jaar ongeveer 30 eieren. Deze komen
pas na drie tot vijf maanden uit.
In de rivier aan de rechterkant zwemmen
negen Afrikaanse meervallen (Clarias
gariepinus). Deze vissen, met hun opvallende
bekdraden, bevolken Afrikaanse zoetwatermeren,
rivieren, vijvers en moerassen.
Volwassen kunnen deze dieren uitgroeien
tot een lengte van een tot anderhalve
meter. In droge tijden, als het water-
>
13

peil drastisch is gezakt, vormen de meervallen
een gemakkelijk maaltje voor de Nijlkrokodillen.
Natuurlijk is dit in onze krokodillenrivier
niet de bedoeling.
Bij de Nijlkrokodillen zwemmen echter wel
andere vissen. Dit zijn natalbaarzen (Tilapia
natalensis). Het zijn muilbroeders, hetgeen
betekent dat de ouders de eieren in de bek
nemen en ze tot het uitkomen hier veilig
bewaren. Zelfs de jongen kunnen, zolang
het past, nog even veilig terugkruipen in de
bek. Deze cicliden kunnen zo’n 15 centimeter
lang worden. De verwachting is dat
de krokodillen ze wel met rust zullen laten,
omdat het wel heel veel moeite kost voor
ze om genoeg van deze visjes te vangen om
hun maag te vullen. Bovendien ligt het dierentuinvoedsel
dat ze krijgen gewoon voor
het oprapen. Het is de bedoeling dat de
natalbaarzen nog gezelschap gaan krijgen
van andere cicliden, die in kleur en/of vorm
duidelijk afwijken van deze.
De krokodillen
De meest opvallende koudbloedige dieren
in dit verblijf zijn uiteraard de krokodillen
zelf. Allereerst zijn daar de Nijlkrokodillen
(Crocodylus niloticus). Vanuit drie dierentuinen
zijn deze prachtige dieren naar onze
Diergaarde verhuisd. Een man en twee
vrouwen uit Artis, twee vrouwen uit
Amersfoort en twee vrouwen uit Antwerpen.
Na hevige gevechten en bebloede
bekken hebben de dieren de hiërarchie
bepaald en de strandjes verdeeld. De scheve
bek van het mannetjesdier is overigens
geen gevolg van de gevechten, maar van
voedselgebrek als baby in de handen van
een particulier. Opvallend is dat de dieren
nog steeds gegroepeerd per dierentuin liggen
te zonnebaden. Als de zon schijnt,
loopt de temperatuur in de hal op tot 50
graden Celsius. Als dit niet het geval is gaan
de krokodillen op zoek naar de warmte.
Het verwarmde strandje pal voor de
middelste ruit wordt dan dus ook bevolkt.
Zo is er dan een krokodil te zien op enkele
centimeters afstand.
Jonge Nijlkrokodillen eten eerst waterinsecten.
Doordat ze snel groeien schakelen
ze al snel over op vissen, amfibieën en kleine
reptielen. Eenmaal volwassen bestaat de
helft van het voedsel van de krokodil uit
vis. Verder jaagt hij ook op zoogdieren als
antilopes, kafferbuffels, wrattenzwijnen en
jonge nijlpaarden. Zelfs zebra’s of grote
katachtigen als leeuwen kunnen slachtoffer
worden van een Nijlkrokodil. Het dier
grijpt zijn prooi vast en trekt hem onder
water. Al draaiend om zijn as worden grote
stukken van het slachtoffer afgerukt. Dit
gebeurt meestal door meerdere krokodillen
tegelijk. Nijlkrokodillen werken soms
ook samen bij de jacht op vissen. Zij vormen
dan een halve cirkel om de vissen op
te jagen. Ze grijpen de vissen zijdelings en
werken ze in hun geheel met de kop eerst
naar binnen. Dit om te voorkomen dat
eventuele stekels in de keel blijven hangen.
Doordat krokodillen zorgen dat de grote
roofvissen niet de overhand krijgen en ook
kadavers eten die anders het water bevuilen,
zijn ze bijzonder belangrijk voor het
natuurlijk evenwicht. Overigens kan deze
veelvraat in geval van voedselschaarste ook
tot twee jaar zonder eten overleven.
Mannetjes die willen paren maken indruk
op de vrouwtjes door water te laten borrelen
met hun neus en bek. De muskusklieren
onder de kaak produceren een zoetige
stof die het vrouwtje paringsbereid maakt.
Na een balts van twee uur, volgt een paring
van een paar minuten. Een maand later
maakt het vrouwtje een kuil in het zand
waarin ze bladeren en de eieren legt.
Samen met de zonnewarmte zorgen de
rottende bladeren voor de juiste temperatuur.
Het vrouwtje wacht maandenlang bij
het nest tot de eieren uitkomen. Ze vervoert
vervolgens de jongen in haar bek naar
een beschutte plek om daar de diertjes aan
het water toe te vertrouwen. Ook nu
bewaakt ze de jongen nog een paar weken.
Halverwege de brug in het verblijf van
Blijdorp is een krokodillennest nagemaakt.
In de achterste ruimte van het krokodillengedeelte
komen in oktober de spitssnuitkrokodillen.
De inmiddels 80-jarige oudste
bewoners van de Diergaarde verhuizen
hier naar toe vanuit de Rivièrahal. De dieren
zijn, zelfs voor krokodillen, al oud.
Mochten ze binnenkort overlijden, dan
wordt dit gedeelte bij het verblijf van de
Nijlkrokodillen getrokken. In dat geval
komen er nog een of twee exemplaren bij.
Laten we hopen dat de Metusalems van
Blijdorp nog lang van hun nieuwe verblijf
mogen genieten.
Nijlkrokodil - foto: Peter van Norde
14

v r i e n d e n
Olifantenverblijf Keulen - foto: Peter Biesta
Zomerexcursie Köllner Zoo
Op zaterdag 23 augustus om 8.00 uur vertrokken we met twee
volle bussen en slechte weersvoorspellingen vanaf het Willemsplein.
Onderweg viel er veel regen. Met onderweg een koffiestop
in Sevenum met Limburgse vlaai of appeltaart arriveerden we
rond 12.30 uur in de Keulse dierentuin. Inmiddels was het droog
geworden. Voor de geïnteresseerden was er een rondleiding
mogelijk.
De Keulse dierentuin heeft een zeer complete
collectie. Olifanten, neushoorns, nijlpaarden,
drie soorten mensapen, drie soorten
beren, leeuwen, tijgers, twee soorten
panters, cheeta’s, giraffen, okapi’s, kamelen....
Eigenlijk alles wat je in een grote
dierentuin mag verwachten is er aanwezig.
Naast de zeer complete collectie valt op
dat alles voor een binnenstadsdierentuin
van 20 ha opvallend ruim is opgezet.
Ruime paden en ruime dierverblijven.
Door de fraaie groene parkaanleg is het
er fijn wandelen.
Net zoals we uit Blijdorp gewend zijn is
een wandeling door de tuin hier een interessante
mix van oud en nieuw. Er zijn
enkele oude monumenten te vinden zoals
de Russische kathedraal voor Zuid-Amerikaanse
apensoorten, het oude dikhuidenhuis
in Moorse stijl en de bavianenrots
waar de apen oneindig rondjes omheen
wandelen. Maar er zijn ook veel moderne
gebouwen. Zoals bijvoorbeeld het Urwaldhaus
met ruime verblijven voor de mensapen
met veel beplanting en glas. Nog veel
nieuwer is het Aziatische Regenwaldhaus
met o.a. gibbons, neushoornvogels, otters
en tijgerpythons. Een soort Taman Indah.
Maar de grootste en meest indrukwekkende
noviteit is toch het reusachtig opgezette
Elefantenpark van 2 ha groot. In 2002,
tijdens de vorige Vriendenreis naar de
dierentuin van Keulen, stond men nog aan
het beginstadium van de bouw van dit 15
miljoen euro kostende megaproject. Na
twee jaar lang ‘bauen fur die Grauen’ is hier
in 2004 het grootste, modernste en meest
functionele olifantencomplex in een stadsdierentuin
geopend. Een verblijf om wat
langer bij stil te staan.
Met dertien dieren heeft men hier een van
de grootste olifantenkuddes van Europa.
Het verblijf is groot genoeg om de groep
uit te laten groeien tot maar liefst zo’n
twintig dieren! De groep is samengesteld
uit koeien die geïmporteerd zijn uit
Emmen, uit de Zoo van Rangoon en uit
Thailand. Er lopen drie jongen bij die te
midden van de groep zijn geboren, iets wat
in de (soms wat traditionele) Duitse dierentuinwereld
nog vrij uniek is. Doordat de
drie buitenperken zeer ruim zijn opgezet
kunnen de twee bullen overdag meestal
gewoon bij de groep lopen. Omdat zowel
binnen als buiten de grachten om het perk
gevuld zijn met water is het verblijf heel
veilig. Geeft een van de kolossen een
soortgenoot een duw dan is een veilige
landing gegarandeerd. De olifanten mogen
hier ‘s nachts kiezen tussen de stal of
het buitenverblijf. Behalve bij nachtvorst.
Met 16 infrarood camera’s worden de dieren
bij hun nachtelijke uitstapjes in het oog
gehouden.
Dat de olifanten hier zeer veel ruimte hebben
is voor de dieren alleen maar toe te
juichen. Als bezoeker valt mij wel op dat
de olifanten door deze ruimte soms vrij
ver weg staan. Hierdoor lijken de dieren
minder groot dan ze zijn. Later op de middag
toen ze binnen kwamen om te eten
waren ze van veel dichterbij te zien. Het
dak van de stal bestaat uit een combinatie
van hout en glazen koepels waardoor het
binnen opvallend licht is.
Tijdens het terug wandelen naar de bus viel
mij nog het lege zeehondenverblijf op. De
dieren logeren tijdelijk in de dierentuin van
Rostock omdat hun bassin aangepast moet
worden. Het was namelijk zo lek als een
mandje, waardoor er elke dag water aangevuld
moest worden.
Na de hele middag prima weer te hebben
gehad begon het tegen 17.00 uur te regenen.
Precies op het moment dat de laatste
Vrienden de tuin uit wandelden. Met op de
terugreis nog een voortreffelijk diner in Tiel
arriveerden we omstreeks 22.15 uur met
een voldaan gevoel weer in Rotterdam.
Tekst: Menno van Staveren
15

Neushoornjong Bertus - foto: Joost Hubeek
Ineke Limburg - foto: Gerda Nijssen
Op bezoek bij Bertus, Timber en Irma
Verzorgers, de vrijwillige rondleiders en de educatieve dienst
organiseren verschillende avonden per jaar met als doel geld
in te zamelen voor een aantal projecten buiten het Blijdorpse.
Natuurlijk wil ik daar graag een steentje aan bijdragen.
Dat doe ik door uw belangstelling te wekken voor dit soort
avonden. Alle betrokkenen zetten zich op deze avonden
belangeloos in en de deelnemers krijgen een hele leuke,
informatieve, spannende avond.
De avond in Taman Indah begint buiten.
Eerst gaan we een trappetje op en komen
we in de warme stal terecht van de neushoorns.
Moeder Namaste kijkt ons nieuwsgierig
aan. Zoon Bertus ligt uitgeteld van
het buitenspelen aan haar poten. Bertus is
5 maanden. Sinds zijn geboorte is zijn
gewicht verdubbeld. Hij weegt circa 100
tot 120 kilo. Naamgever Bertus Marelis
vertelt ons dat hij flink veel melk drinkt bij
zijn moeder en “dat is échte melk niet van
die halfvolle zoals jullie zien”. Vol trots vertelt
Bertus over de dieren voor wie hij met
zoveel liefde zorgt. Namaste vindt het
prettig om over haar neus geaaid te worden,
zeker als de avondlijke bezoekers haar
trakteren op lekkere appels, penen en
boterhammen. Dochter Sophie staat overdag
en ’s nachts apart. In de natuur wordt
de dochter ook door haar moeder verjaagd
zodra er een broertje of zusje geboren
wordt. Blijdorp heeft dat doorgevoerd
mede om te voorkomen dat Sophie de
melk van haar broertje opdrinkt. Zo’n
neushoorn eet heel wat op een dag: een
halve kist appels, groente (bijvoorbeeld
witlof), 2 tot 3 broden aangevuld met 35
kilo hooi.
Indische neushoorns leven solitair. Dit in
tegenstelling tot Afrikaanse neushoorns die
in groepen leven. Een ander verschil is dat
de Indische neushoorn een gesegmenteerde
huid heeft en de Afrikaanse een veel
gladdere. Bovendien zijn de Afrikaanse
soortgenoten zwaarder, is hun lichaam
langer en zijn hun hoorns langer.
De zwangerschap van Namaste is goed
gepland om te zorgen dat ze in de zomer
zou bevallen en dat de baby dan gelijk naar
buiten zou kunnen. Dat heeft goed uitgepakt.
Bertus is een behoorlijk brutaal, vrolijk
jong en geniet zichtbaar van het rennen
op zijn buitenverblijf. De hoorn van Namaste
is in tegenstelling tot wat veel bezoekers
denken, niet afgezaagd maar afgeschuurd.
En wel door Namaste zelf. Als ze zich verveelt,
gaat ze met haar hoorn net zo lang
schuren over beton tot er niks van over is.
Die rare gewoonte heeft ze mee genomen
uit een andere dierentuin waar ze zich erg
verveelde. Met een jong om op te voeden
heeft ze geen tijd om zich te vervelen en
>
16

Bertus Marelis - foto: Gerda Nijssen
Tekst: Gerda Nijssen
Met dank aan Ineke Limburg (rondleidster) en de
verzorgers Bertus Marelis, Michel en Tamara e.a.
groeit de hoorn weer langzaam aan. De
hergroei tot een ‘normale’ hoorn duurt vier
jaar. Ineke vertelt ons ook over het bijzondere
paargedrag, maar daarover een andere
keer meer. Of laat u een keer rondleiden
door Ineke, zij vertelt u graag het hele
paarverhaal van de neushoorns.
Op naar de olifanten: We mogen naast het
verblijf van Timber staan en krijgen uitleg
over de targettraining. De training is
bedoeld om eenvoudige medische en cosmetische
handelingen uit te kunnen voeren.
Sinds een paar jaar is het beleid hands-off.
Verzorgers mogen niet meer in de verblijven
tussen de olifanten komen. Dit vanwege
een aantal ongelukken waarbij verzorgers
ernstig gewond geraakt zijn. Jammer, maar
begrijpelijk vinden de verzorgers. Met
zachte tikjes met een stok, lekkere brokjes
en klikjes met een tikapparaatje leren de
verzorgers de olifanten om zich om te
draaien, hun poot te presenteren, kop tegen
de tralies te houden, enz. Hebben de olifanten
geen zin en dat komt natuurlijk wel eens
voor, dan houdt het op en gaat de training
de volgende dag verder. Op deze wijze kunnen
de verzorgers de nagels bijvijlen, bloed
afnemen, de temperatuur opnemen en
andere eenvoudige handelingen verrichten.
Hoe vergaat het Irma willen wij natuurlijk
weten. Pas is door een Duitse dierenechoexpert
een echo bij Irma gemaakt. Op de
echo was te zien dat het dode jong in haar
buik op de rug ligt met de poten omhoog
en dat het aan het mummificeren is. Zo te
zien heeft Irma er niet veel last van. Ze eet
goed, is vrolijk en zeker van zichzelf in haar
rol als leidende koe van het gezelschap.
Jammer is natuurlijk dat ze op deze manier
niet opnieuw zwanger kan worden. Douanita,
koosnaam Donna, begint behoorlijk
breed te worden. Ze past al bijna niet meer
in de crush. In de crush die voor de koeien
gebuikt wordt, kan bloed afgenomen worden
en kan op een veilige manier een echo
genomen worden. De verwachting is dat
Douanita in januari bevalt. Spannend!
Ondertussen wil Bangka ook wel moeder
worden. Timber en zij doen samen hun
best om daarvoor te gaan zorgen.
De gelden die op deze avonden ingezameld
worden, gaan naar een wereldwijd onderzoek
naar het calciumgebrek dat olifanten
parten speelt. Blijdorp loopt daarbij voorop
en alle andere dierentuinen kijken met veel
belangstelling mee. Door calciumgebrek
verlopen veel zwangerschappen onsuccesvol.
Dat geldt zowel voor de Indische als de
Afrikaanse olifanten. Door te experimenteren
met UV-lampen en extra calciumrijkvoer
hoopt men tot een ‘recept’ te komen
dat door alle dierentuinen toegepast kan
worden en komen er meer olifanten ter
wereld. Het doel is het zeker waard om te
ondersteunen, zeker als het een interessante,
leerzame avond oplevert voor de bezoekers.
17

Kijkje in de apenkeuken
Iedereen die wel eens een kijkje bij het binnenverblijf van de
gorilla’s heeft genomen zal ook wel naar binnen hebben
gegluurd door het raam naast dit verblijf. Een groot gedeelte
van de dag zie je daar namelijk verzorgers druk in de weer
met wortels, andijvie, appels en alle andere etenswaren die
je normaal bij de groenteboer aantreft. Je neemt daar namelijk
een kijkje in de apenkeuken!
Door: Angeline Peters
Met dank aan: Jos Hartog,
apenverzorger van
Diergaarde Blijdorp
Apenkeuken met Jos - foto: Angeline Peeters
Sinds mensenheugenis
Heel, heel vroeger was de plek van de
apenkeuken een neushoornstal. Maar sinds
er apen in deze zijvleugel van de Rivièrahal
zitten, wordt de ruimte gebruikt als voedselkeuken.
Tot een paar jaar terug werd
hier ook het voer voor bijvoorbeeld de
giraffen en de bewoners van de Maleise
Bosrand bereid. Maar sinds een jaar of vier
zijn de verschillende afdelingen van de
Diergaarde op een andere manier ingedeeld
zodat er meer specialisatie is: er is nu
een apenpost, roofdierenpost, hoefdierenpost
enz. Dat betekent voor de verzorgers
wel wat meer voetenwerk. De dierentuin
zelf is namelijk ingedeeld in continenten en
dat betekent dat de verzorgers van de
apenpost niet alleen verantwoordelijk zijn
voor de apen in de Rivièrahal, maar ook bijvoorbeeld
voor de wanderoes, kuifmakaken
e.d. die verderop in de dierentuin zitten.
Alleen de gibbons en de apenrots vallen
‘buiten hun gebied’.
Boodschappenlijst
Elke ochtend ontvangt de apenkeuken voer
vanuit het centrale voedselmagazijn van
Diergaarde Blijdorp. Er is in samenwerking
met Joeke Nijboer, de voedingsdeskundige
van Blijdorp, en de hoofdverzorger een
dagelijks boodschappenlijstje opgesteld.
Hierbij is het voer in verschillende categorieën
verdeeld. Zo wordt er onderscheid
gemaakt in fruit, groente en bladgroente.
Omdat peen voor de gorilla’s een belangrijke
voedselcomponent is en sperziebonen
belangrijk zijn voor de langoeren staan deze
apart op het boodschappenlijstje vermeld.
Per week gaat er zo 56 kg fruit, 161 kg
groente, 49 kg peen, 21 kg sperziebonen,
84 kg bladgroente en 17,5 kg verrijkingsmix
(een mengsel van noten, granen, rozijnen
e.d.) doorheen. Behalve groente en fruit
krijgt een aantal apensoorten ook eieren,
meelwormen en sprinkhanen voor de
broodnodige eiwitten. Overigens krijgen de
gorilla’s nooit sprinkhanen: ze zijn er als de
dood voor! Daarnaast krijgen de meeste
apen een apenbrok. Hierbij krijgen de bladetende
apen zoals de langoeren een brok
met een andere samenstelling dan de ‘allesetende’
makaken.
Annette met fruit - foto: Jos Hartog
Menu à la carte of buffet
Zoals hierboven aangegeven is het voer
verdeeld in bepaalde categorieën. Het
assortiment is dus afhankelijk van het seizoen
en wat de ‘bonusaanbieding’ van de
week is. Dit betekent dat je als aap pech
hebt als er broccoli op het menu staat terwijl
je dat nou net niet lust. Wat dat betreft
is niets menselijks apen vreemd. Ook zij
gaan op hun bord eerst op zoek naar de
lekkere hapjes. Pas als die er niet meer zijn,
wordt de rest opgegeten.
Ook al is het menu afgestemd op het
geslacht, leeftijd en soort van de aap, voor
de verzorgers is het vaak een kwestie van
gevoel om te bepalen of de dieren genoeg
krijgen. Blijft er regelmatig voer over, dan
krijgen de dieren teveel. Is er aan de andere
kant nooit wat over en worden ook de
minder lekkere dingen tot de laatste kruimel
opgegeten, dan is er meer nodig. In het
voorjaar en de zomer, als de dieren meer
buiten zitten, blijft er vaak wat meer voer
over, omdat de dieren ook op zoek gaan
naar natuurlijk voer zoals knoppen en bloemen
van struiken en natuurlijk insecten.
Deze extraatjes betekenen echter niet dat
het menu dat gegeven wordt aan de seizoenen
wordt aangepast.
Omdat de meeste apen in groepen leven
speelt de rang van een dier een grote rol
bij het te pakken kunnen krijgen van de lekkere
hapjes. Bijv. gorilla Annet heeft niet
zo’n hoge rang. Dat betekent dat zij nog al
eens naast het net vist als er lekkers te
halen valt. De verzorgers geven haar dus af
en toe wat extra’s als de dieren tijdens de
dagelijkse controle even apart zitten.
Bokito
Wat krijgt een reus als Bokito elke dag te
eten? Allereerst 3 kg groente waaronder
veel wortel. Omdat suikers niet zo gezond
zijn, krijgt hij maar 500 gram fruit. Verder
kan Bokito zich te goed doen aan 1,5 kg
takken met blad en krijgt hij ongeveer 280
gram primatenbrok en 140 gram langoerenbrok.
Het groentepakket bestaat minimaal
uit 5 soorten groenten, het fruitpakket
uit minimaal 3 soorten fruit en het bladgroentepakket
uit minimaal 2 soorten. Dat
klinkt niet verkeerd toch? Het spreekt voor
zich dat de hoeveelheden een gemiddelde
zijn. Immers Bokito zorgt er wel voor dat
hij vooraan zit als er lekkers wordt uitgedeeld.
De verzorgers moeten dus goed
opletten dat Bokito ook wat voor de andere
gorilla’s over laat.
>
18

Wanderoes - foto: Peter van Norde
Spelen met je eten
Voor de apen is het natuurlijk belangrijk dat
ze alle voedingsstoffen binnenkrijgen die ze
nodig hebben. Maar de manier van opdienen
is net zo belangrijk. In het wild besteden
apen een groot deel van de dag aan
het zoeken van eten. Het vergt dus enige
creativiteit van de verzorgers om te voorkomen
dat de apen binnen een minuut alles
naar binnen schransen en de rest van de
tijd niets om handen hebben. De makkelijkste
manier is het verdelen van het dagelijkse
voer over verschillende porties. Dit
wordt bijvoorbeeld bij de colobusapen
gedaan. Overdag krijgen ze porties bladeren
en bonen. Het blad wordt in de bomen
gehangen, zodat er wat extra moeite voor
moet worden gedaan. De hoofdmaaltijd
wordt aan het eind van de dag binnen
gegeven, wat meteen een goede stimulans
is voor de groep om ’s avonds inderdaad
binnen te komen. Het voer voor de kuifmakaken
wordt aan het begin van de dag
verspreid over hun eiland. Zo kunnen ze de
hele dag op zoek naar stukjes fruit, noten
en ander strooigoed. Voor de gorilla’s zijn
technische hoogstandjes bedacht zoals de
voerpotten op het eiland. Deze potten zijn
verspreid over het eiland ingegraven. Tijdens
de schoonmaakronde wordt er voer
in verstopt. Via een computer worden de
potten één voor één op wisselende tijden
en in wisselende volgorde geopend. Het
blijft voor de gorilla’s dus steeds een verrassing
wanneer er waar voer is. Daarnaast
wordt er voer verstopt in buizen en tonnen
waarbij de gorilla moeite moet doen en
geduld moet hebben om het voer eruit te
peuteren. Tot slot krijgen de apen ook verrijkingsmix.
Dit strooigoed van noten, granen
en rozijnen heet niets voor niets zo.
Stel je eens voor dat je dat kleine spul kruimeltje
voor kruimeltje tussen het hooi en
andere bodembedekking vandaan moet
peuteren, daar ben je als aap wel even zoet
mee.
Gorilladrank - foto: Angeline Peeters
Controlemoment
De verzorgers zijn natuurlijk niet alleen
bezig met het klaarmaken van het eten.
Het voeren is ook een goed moment om
de conditie van de dieren te bekijken. Daar
is bij de meeste apensoorten zelfs een heel
ritueel van gemaakt. De langoeren en andere
apen die buiten de Rivièrahal zitten, krijgen
elke ochtend een apenbal gemaakt van
gekookte rijst, vitaminepoeder en kwark.
De dieren krijgen de bal uit de hand aangereikt.
Een goed moment om de dieren van
dichtbij te bekijken, maar ook een goede
manier om een dier medicijnen te geven.
Een pilletje is makkelijk te verstoppen in
een rijstebal.
Ook de gorilla’s krijgen elke ochtend, als ze
even apart gezet worden, iets extra’s. Ze
krijgen dan de ‘fles’. Een beker met een
mengsel van Roosvicee en Nutrilon Soja.
De dieren zijn gewend deze beker van de
verzorgers aan te pakken en leeg te drinken.
Wederom praktisch om de dieren van
dichtbij te bekijken of om medicijnen te
geven. Alhoewel dat laatste ook wel eens
lastig is. De meeste medicijnen smaken
ronduit smerig en de dieren proeven dat
soms boven het zoete ochtenddrankje uit.
Als het nodig is wordt er zwaarder geschut
ingezet. Zo heeft Bokito zijn medicijnen
ook wel eens gekregen in cola of in een
boterham met chocopasta.
Bekeken
Tot slot de vraag of het voor verzorgers nu
leuk is om ‘achter het raam’ te werken.
Het antwoord daarop blijkt niet makkelijk
te geven. Veel bezoekers gaan zich te buiten
aan allerlei flauwe opmerkingen als
“kijk eens wat een gekke aap” of trekken
gekke bekken of bonken simpel weg op het
raam en duiken dan snel weg. De verzorgers
hebben het allemaal al eens meegemaakt.
Toch vinden ze het belangrijk dat de
bezoeker een kijkje in de keuken kan
nemen om te zien wat er allemaal klaargemaakt
wordt voor de apen. Ook dit maakt
onderdeel uit van de educatieve boodschap
die Blijdorp uit wil dragen.
19

‘t Is kwaad oude vossen te vangen
Dit spreekwoord betekent ‘Wie veel ervaring heeft is niet gauw
beet te nemen‘. Gelukkig hebben de medewerkers in Blijdorp
ervaring met dieren die ontsnappen, waardoor de ontsnapte
dieren vaak snel weer in hun vertrouwde verblijf bivakkeren.
Dit weerhoudt sommige er niet van om de kans toch te wagen.
Zo groeven de swiftvossen zich laatst een weg naar het verblijf
van de Galápagos schildpadden. Met welk nieuwsgierig en graafgraag
dier hebben we hier te maken?
Tekst: Trix Vermeulen
Met dank aan: Martin van Wees
(Blijdorp)
holen bewonen. De voornaamste reden
om te verhuizen is de aanwezigheid van
meer prooidieren op een andere plek.
Maar ook als de ondergrondse woning vol
zit met parasieten, zoekt de vos liever een
ander hol op.
Overdag brengen de swiftvossen de meeste
tijd door onder de grond. In de winter
willen ze ‘s middags nog wel eens genieten
van de zachte winterzon, maar in de hete
zomer zijn ze alleen ‘s avonds en ‘s nachts
boven de grond te zien. Dit is ook het
moment van de dag waarop de vossen
jagen op voedsel. Hun voedsel varieert per
seizoen, het is maar net wat voorhanden is.
Zo eten ze verschillende soorten kleine
zoogdieren, maar ook reptielen, amfibieën
en insecten.
Swiftvos - foto: Peter van Norde
Swiftvos of Kitvos
Nog steeds bestaat de vraag of de swiftvos
onderverdeeld zou moeten zijn in twee
verschillende soorten, de swiftvos (Vulpes
velox) en de kitvos (Vulpes macrotis). Het
ene onderzoek bepleit dat beide dieren tot
dezelfde soort behoren, de andere studie
wijst uit dat het inderdaad gaat om twee
verschillende soorten. Het leefgebied van
beide soorten is in elk geval verschillend.
Zo komt de swiftvos voor ten oosten van
de Rocky Mountains en is de kitvos meer
verspreid naar het westen. In de zone tussen
New Mexico en Texas komen hybriden
van beide soorten voor, dat wil zeggen
kruisingen van de twee varianten. Een studie
uit 1993 toont aan dat de swiftvos en
de kitvos net zoveel verwant zijn aan elkaar
als aan de poolvos (Vulpes lagopus). De
prachtige poolvossen zijn sinds kort ook in
Blijdorp te zien.
De swiftvos is een van de kleinste soorten
in de familie van de hondachtigen. Volwassen
dieren wegen slechts 2 à 3 kilogram.
Ze hebben de grootte van een huiskat.
Mannen en vrouwen zien er hetzelfde uit,
het mannetje is alleen iets groter. Hun
vacht is lichtgrijs, met een oranjeachtige
kleur in hun zij en op de poten. Keel, borst
en onderkant van het lijf zijn roomwit
gekleurd. Swiftvossen hebben een bossige
staart met een zwarte punt. Hun oren zijn
opvallend groot. Deze grote oren zorgen
ervoor, dat de swiftvossen in de hete
woestijn goed de warmte kwijt kunnen.
Zo vlug als een swiftvos
De swiftvos leeft vooral op prairies en in
woestijnachtig gebied. Het Engelse woord
‘swift’ betekent vlug. En vlug is de swiftvos
zeker! Hij kan een snelheid bereiken van
wel 50 kilometer per uur. Dit helpt hem bij
het jagen en het ontwijken van vijanden.
Om aan vijanden te ontkomen, schuilt hij
ook onder de grond. De swiftvos bewoont
ondergrondse holen. Deze holen zijn
meestal zo’n twee à drie meter lang en
hebben meerdere ingangen. Wanneer er
een nest is, worden er soms extra ingangen
gegraven voor de veiligheid. Vaak nemen
de swiftvossen verlaten holen van andere
dieren in gebruik, maar hij is ook prima in
staat om zelf een hol te graven. In een jaar
kan een swiftvos wel veertien verschillende
Leefstijl
Swiftvossen hebben geen sterke territorium
drang. Ze markeren hun leefgebied niet
en de leefgebieden van verschillende individuen
of families kunnen elkaar overlappen.
In het voorjaar begint het paarseizoen.
Mannelijke swiftvossen zijn na één jaar
geslachtsrijp. Vrouwen wachten vaak tot ze
twee jaar zijn voordat ze zich voortplanten.
Swiftvossen krijgen hooguit één keer per
jaar een nest. Het mannetje en het vrouwtje
blijven in ieder geval dat jaar samen als
stel leven. Sommige stellen blijven hun
leven lang bij elkaar.
Na een zwangerschap van zo’n zestig
dagen worden de pups geboren. Dit kunnen
er wel zes in één keer zijn. Het aantal
jongen wordt beïnvloed door de draagkracht
van het gebied. De jongen worden
in het ondergrondse hol geboren. De eerste
maand verblijven ze alleen daar. De
ogen en oren van de jonge swiftvossen zijn
de eerste twee weken gesloten. In deze
korte periode zijn ze geheel afhankelijk van
de zorg en bescherming van hun moeder.
Normaal is het de moeder die bij de jongen
blijft, terwijl vader op jacht gaat naar voedsel.
Na een paar maanden kunnen de jongen
voor zichzelf zorgen, maar ze blijven
vaak nog bij hun ouders tot de herfst.
Daarna gaan ze op pad om hun eigen hol te
bouwen en hopelijk een gezin te beginnen.
In het wild worden swiftvossen drie tot
zes jaar oud, in gevangenschap kunnen
ze wel veertien worden.
>
20

Terug in het wild
De swiftvos is een nieuwsgierig dier dat
weinig angst kent voor de mens, wat hem
een makkelijk slachtoffer maakt. Ook al is
het verboden om swiftvossen te doden, ze
worden nogal eens verward met coyotes
en daardoor toch gedood.
In de jaren dertig van de vorige eeuw werd
een groot deel van de populatie swiftvossen
onbedoeld gedood door een programma
dat gericht was op het controleren van
de populaties wolven, coyotes en grondeekhoorns.
Er wordt op de dieren gejaagd
en er werd gif gebruikt. Vooral de swiftvossen
vonden het gif erg smakelijk. Dit zorgde
ervoor dat alle swiftvossen verdwenen
in Canada. Reïntroductieprogramma’s hebben
er gelukkig voor gezorgd dat er weer
kleine populaties vossen in het westen van
Canada leven, totaal ongeveer 350 vossen.
Om te voorkomen dat de populaties niet
afnemen, maar juist toenemen, zijn verschillende
dingen belangrijk. Cruciaal is het
behoud van het leefgebied. Een groot deel
van het leefgebied van de swiftvos is verloren
gegaan door onder andere toenemende
agricultuur en industrie. Een ander middel
is de fok van vossen in gevangenschap.
Deze dieren kunnen weer in het wild uitgezet
worden. Aangezien een groot deel van
deze dieren het eerste jaar in het wild niet
haalt, is het noodzakelijk om deze dieren
goed te blijven monitoren en beschermen.
Dit monitoren geeft hopelijk ook meer
informatie over de swiftvos, waardoor
eventuele problemen bij het uitzetten
ontdekt en opgelost kunnen worden.
Niet alleen in Canada, maar ook in Amerika
wordt er veel gedaan voor het behoud van
Swiftvosjes - foto: Peter van Norde
de swiftvossen op de prairies. En met succes,
want de meeste dieren die nu in het
wild leven, zijn nakomelingen van de vossen
die vanuit gevangenschap in het wild
zijn teruggezet.
Blijdorp
Eigenlijk is het heel bijzonder te noemen
dat we in Blijdorp de swiftvossen kunnen
bewonderen. Het is namelijk haast onmogelijk
om deze dieren in een dierentuin te
krijgen. Het is Blijdorp in samenwerking
met Burgers Zoo wel gelukt. En in mei
2006 had Blijdorp meteen een primeur!
Voor het eerst werden er in Europa swiftvossen
geboren in gevangenschap. En ook
dit jaar kreeg het stel drie pups.
Wat me na het lezen over de swiftvos
vooral bezighoudt is de vraag wat de dieren
bewogen heeft te gaan graven dat weekend
in oktober? Het lijken me zorgzame
ouders, dus misschien wilden ze een grotere
leefruimte voor hun kinderen creëren.
Ik weet inmiddels ook dat de dieren
nieuwsgierig zijn en zeker niet bang aangelegd.
Dus misschien was het de interesse
voor hun buren die hen liet ontsnappen?
Ze hebben vast niet veel geluid gehoord uit
het aangrenzende verblijf. Ze zullen vast
verbaasd geweest zijn toen ze de kolossen
zagen die naast hen wonen. En misschien
wilden ze vooral dat de medewerkers van
Blijdorp een verrassend begin van de dag
hadden! We kunnen het de dieren niet
vragen, maar het kan niet anders dan dat
ze veel plezier hebben gehad tijdens het
graven. De vossen zitten weer veilig in
hun verblijf, en liggen vast hoog en droog
na te dromen van hun avontuur als u
voorbij loopt.
Swiftvos - foto: Aart Pijl
21

v r i e n d e n
Koudbloedigenavond
Tekst: Jan Breedijk
Fotografie: Dave Harms
Op 24 september trok ik met een vriend richting de Diergaarde,
mezelf bewapend met een pen en notitieblok en hem met twee
fototoestellen. Het verkeer zat een keer mee en dus waren wij
ver voor 19.00 uur al aanwezig voor het kopje koffie in het Caribische
café. Om half 8 vertelde coördinator Peter van Dordrecht
dat het goede doel, waar het inleggeld voor deze avond naartoe
gaat, de amfibieëncampagne van EAZA is (zie ook Vriendennieuws
2008-2). Hij verdeelde de menigte in groepen. Hoeveel
weet ik niet, want wij zaten in groep 1 en gingen direct in het
treintje op weg naar de Rivièrahal.
langs speciale tegeltjes waar ze zich aan
vasthechten.
Dennis Smit deelde ons mee dat er tien
beroepsduikers zijn in Blijdorp. Zij hebben
als taak het schoonmaken van de ruiten (dit
kan ook met een robot, maar die is minder
precies) en het decor, het vangen van
gewonde of zieke dieren, het opruimen van
rottende voedselresten en het plaatsen van
groot gegroeide koralen.
De eerste ontmoeting was die met Henk
Zwartepoorte. Hij vertelde ons, aan de
hand van presentatieborden over de Chinese
reuzensalamander. Dertig jaar geleden
had Blijdorp hier vijf exemplaren van in de
collectie, sinds vorige week nog maar twee.
Het verblijf voor deze dieren lijkt erg klein,
maar achterin het aquarium zit een gat
waardoor ze naar buiten kunnen. Hier
staan nog vier geschakelde watertanks van
2 kubieke meter. Het extreem bedreigde
dier wordt in China veel gegeten. Nu zijn
er farms in China aan het kweken met deze
salamander. Ook in Blijdorp lijkt dit nu eindelijk
te gaan lukken. Een deel van de 1200
eitjes is in ieder geval bevrucht en zich aan
het ontwikkelen.
Edo Visser vertelde ons vervolgens op de
kikkerafdeling over de amfibieëncrisis die
alle amfibieën van de wereld bedreigt. Op
de meeste amfibieën vormt zich een dodelijke
schimmel. De schimmel was er altijd
al, maar de bacterie die normaliter de dieren
beschermde is waarschijnlijk door de
klimaatverandering minder actief. Overal is
men nu bezig met het kweken van een
‘reserve-populatie’. Zo ook in Blijdorp.
Larven van diverse soorten zijn in de hal te
zien op de kikkerafdeling.
Terug in het Oceanium vertelde Rick van
Kesteren over het kweken van koralen.
Drie filterbakken waren ingericht als
opslag- en kweekbakken voor nieuwe koralen.
Koralen zijn kolonievormende poliepen.
Ze hebben veel licht en stroming
nodig in verband met de vorming van het
koraal en de voedseltoevoer. Er wordt
gekweekt op twee manieren. Door een
stukje af te knippen en vast te plakken op
een steen of door het opvangen van
geslachtscellen, deze in het lab bij elkaar
brengen en dan de larfjes te laten stromen
Hans Vonk vertelde over de haaienbak.
Door de haaientraining associëren de haai-
>
22

en eten met een geluid en een bordje dat
bij voedseltijd in het water zakt. Hierdoor
vallen de haaien de andere vissen, zoals de
duizend pseudo-haringen, niet aan. Ook de
duikers kunnen veilig hun werk doen. De
schildpadden zijn met hun twaalf jaar nog
niet geslachtsrijp, maar binnen drie jaar zal
er een strandje worden aangelegd waar ze
eieren kunnen gaan leggen.
23 juli - 9 oktober 2008
m u t a t i e s
Marieke Aarnoutse had slecht nieuws. De
ratelslang die we kwamen bekijken was die
week overleden. Er is nu nog één gifslang
in Blijdorp en dat is de koperkop. Schoonmaken
van verblijven van gifslangen gebeurt
altijd met z’n tweeën en met handschoenen
aan. Het verblijf is in tweeën te delen,
zodat je niet bij de slang hoeft te komen. Er
is een protocol in geval van bijtwonden.
Het slachtoffer gaat zitten, de ander belt de
hoofddienst verzorging voor een antiserum
en het slachtoffer gaat vervolgens met een
bordje met de naam van de slang om de
nek naar het Havenziekenhuis. Hierna
mochten we nog een rattenslang vasthouden.
Dit is een wurgslang. Wurgslangen
knijpen de borst dicht als je inademt totdat
je longen niet meer kunnen uitzetten.
Charles van de Stappen sloot voor ons de
rij met een filmpje over ribkwallen die een
groot probleem gaan vormen voor de
Nederlandse wateren. Het enthousiasme
van Charles deed mij besluiten om in het
volgende Vriendennieuws een artikel over
kwallen te gaan schrijven. Hierna liet hij ons
het kortsnuitzeepaardje nog zien, een diertje
dat nog zeldzaam voorkomt in de Oosterschelde.
Er wordt geprobeerd te kweken
met het diertje, maar dat lukt nog niet
erg.
De avond zat erop. Natuurlijk wilden we
overal nog wat langer kijken en foto’s
nemen. Misschien dat iets minder onderdelen
en iets meer ‘vrije tijd’ een mooi plan is
voor een volgende keer. In ons groepje was
men daar in ieder geval wel voor. Hoe dan
ook, het waren twee geweldige uren!
In deze rubriek vindt u delen van de
mutatielijst van de Diergaarde. Voor
deze lijst is gebruik gemaakt van
diverse (interne) Blijdorp-uitgaven.
Er kan dus tussentijds het een en
ander zijn veranderd. Ook kunnen
dieren zich (niet zichtbaar voor
publiek) achter de schermen bevinden.
De meest actuele lijst vindt u
op het mededelingenbord op het
voorplein tegenover de flamingo’s.
We geven aan of het een mannetje
(het eerste cijfer) of een vrouwtje
(het tweede cijfer) betreft, of dat het
geslacht nog niet bekend is (het derde
cijfer). Voorbeeld: 1.1.0 Leeuw =
Twee leeuwen, één mannetje en één
vrouwtje.
Geboren
14-09/0.0.3 roestkat, 14-09/0.0.1 zandwallaby,
09-09/0.0.3 Stoke’s stekelstaartskink,
07-09/0.0.1 zwartkoppitta, 05-09/0.0.1
groene oropendola, 03-09/0.1.0 Mhorrgazelle
(Fiona, moeder Fontana, vader
Bo), 02-09/0.0.1 kolenbranderschildpad,
28-08/0.0.2 grote textorwever, 27-
08/0.0.1 wanderoe (vader Vingertje, moeder
Haly) , 20-08/0.1.0 Chapman-zebra
(Aryanna, vader Loro, moeder Eva),19-
08/0.0.4 steppenlemming, 19-08/0.0.4
zwartkopibis,16-08/0.0.3 roelroel, 15-
08/0.0.1 wanderoe (moeder Elly), 04-
08/0.0.6 hondskopboa, 26-07/0.1.0 netgiraf
(Christel, vader Fahari, moeder Marianne).
Gestorven
09-09/1.0.0 pinché, 02-09/1.0.0 zandwallaby,
01-09/0.1.0 zwarte leguaan, 28-
08/0.1.0 Californische lintslang, 24-
08/1.0.0 kuifhoenderkoet, 07-08/1.0.0
zwartnekvruchtenduif, 24-07/1.0.0 zwavelborsttoekan,
23-07/1.0.0 renkoekoek.
Gearriveerd
Mhorrgazelle - foto: Aart Pijl
01-10/0.0.5 Afrikaanse roofzalm, 01-
10/0.0.4 snoekcichlide, 25-09/0.0.3 Indische
meerval (Chaka bankensis), 22-
Jonge gilamonsters - foto: Joost Hubeek
09/0.0.4 steur, 10-09/2.0.0 olifantspitsmuis
(uit Dresden), 10-09/1.3.0 Monserrat-fluitkikkers
(uit Jersey), 03-09/0.0.25 Mozambique-tilapia
(Oreochromis mossambicus)
(uit Antwerpen), 21-08/0.0.1 Afrikaanse
steppearend (Aquila nipalensis) (uit Avifauna),
09-08/ 2.3.0 Kalahari-schildpad (Psammobates
oculiferus) (uit London Zoo), 08-
08/2.2.0 woestijnegel, 05-08/ 5.7.0 wasbeer
(van Stichting AAP), 30-07/2.2.0 edelzanger
(van NOP, Veldhoven), 30-07/2.2.0
picolet (van NOP, Veldhoven), 29-07/1.1.0
ijsbeer (Jelle en Ewa, uit Dierenrijk Mierlo),
28-07/1.0.0 zwarte oropendola (uit
Montpellier), 24-07/0.3.0 Nubische geit.
Verzonden
06-10/1.0.0 Californische zeeleeuw (naar
Sydney, Australië), 06-10/0.0.3 manenduif
(naar Artis), 06-10/2.2.0 Ambonese doosschildpad
(naar Wroclaw, Polen), 06-
10/0.0.4 geelkoplandschildpad (naar Wroclaw,
Polen), 04-10/1.0.0 netgiraf (Tsavo,
naar Tel Aviv, Israel), 30-09/0.0.6 zwartnekvruchtenduif
(4 naar Londen en 2 naar
Bristol, Engeland), 30-09/0.0.1 Gilamonster
(naar Bristol, Engeland), 27-09/0.0.2
Filippijnse zeilhagedis (naar Vissenbjerg,
Denemarken), 27-09/0.0.2 hondskopboa
(naar Vissenbjerg, Denemarken), 27-
09/0.0.2 Filippijnse watervaraan (naar Vissenbjerg,
Denemarken),18-09/2.3.0 prairiehondje
(naar Osnabrück, Duitsland), 10-
09/0.1.0 kleine panda (naar Dresden),
03-09/0.0.5 McCords slangenhalsschildpad
(naar Halle, Duitsland), 03-09/1.1.0 spitskopschildpad
(Emydura branderhorsti)
(naar Antwerpen), 03-09/0.0.2 Filippijnse
zeilhagedis (naar Antwerpen), 03-
09/0.0.10 Managua-cichlide (Cichlasoma
managuense) (naar Antwerpen), 29-
08/0.1.0 nandoe (naar NOP, Veldhoven),
25-08/0.0.38 oorkwal (naar Parc Paradisio,
België),19-08/1.0.0 VonDerDeckentok
(naar Krakow, Polen), 09-08/0.0.2 Filippijnse
watervaraan (naar London Zoo), 09-
08/0.0.2 Filippijnse watervaraan (naar London
Zoo), 09-08/0.0.2 Nieuwguinese
tweeklauw (maar London Zoo), 01-
08/0.0.13 korenwolf (uitgezet in Koningsbosch
en Wittem), 30-07/1.0.0 bongo
(naar Woburn, Engeland).
23

c o l o f o n
30e jaargang, nummer 4, oplage: 6500
Heeft u nog oude briefjes van
vijf, tien, vijfentwintig of meer
gulden? U kunt al uw oude geld
inleveren bij de Vriendenwinkels.
Zij zullen het omwisselen
in Euro's voor een nieuw verblijf
voor de Steller-zeearenden.
Vereniging Vrienden van Blijdorp
Sonoystraat 6a, 3039 ZT Rotterdam
Vriendennieuws is een uitgave van de Vereniging
Vrienden van Blijdorp en verschijnt vier maal per jaar.
De Vereniging Vrienden van Blijdorp stelt zich ten doel:
“Het in zo breed mogelijke zin ondersteunen van Diergaarde
Blijdorp”. De jaarlijkse minimale contributie
bedraagt € 35,-, waarvoor de leden 4 keer per jaar het
verenigingsorgaan Vriendennieuws ontvangen, alsmede
2 gratis toegangsbewijzen voor Diergaarde Blijdorp in
Rotterdam. Bovendien worden de leden in staat gesteld
deel te nemen aan diverse activiteiten, die speciaal voor
hen georganiseerd worden, zoals excursies en lezingen.
Agenda
Zondag 9 november 2008, 11.00-12.30 uur
Winterlezing Juul van Dam: Afrikaanse planten
Zondag 14 december 2008, 11.00-12.30 uur
Winterlezing Stefan Timmermans: Artica
Zondag 11 januari 2009,
11.00-12.30 uur
Nieuwjaarslezing Blijdorp-Directeur Ton Dorresteijn (+ Marc Damen).
Aansluitend bestaat de gelegenheid om afscheid te nemen
van Ton Dorresteijn.
Zondag 8 februari 2009,
11.00-12.30 uur
Winterlezing Harald Schmidt: Gieren
Zondag 8 maart 2009,
11.00-12.30 uur
Winterlezing Ben Westerveld: Het Savannehuis en de
Afrikaanse savanne
Zaterdag 25 april 2009
Voorjaarsexcursie naar Zoo Krefeld (Duitsland)
Maandag 18 tot en met zaterdag 23 mei 2009
Meerdaagse reis naar Oost-Duitsland en West-Polen
(Görlitz, Wroclaw, Opole, Dresden –onder voorbehoud)
De lezingen worden gehouden in het Eauditorium in het Oceanium.
Vrienden hebben op de genoemde data tot aanvang van de bijeenkomst,
en op vertoon van hun lidmaatschapskaart voor het betreffende jaar,
gratis toegang tot de Diergaarde. Er is niet meer dan één introducé
per lid toegestaan. U kunt in het Eauditorium uitrijkaarten kopen.
De zaal gaat om 9.30 uur open. U heeft alle tijd om onder het genot van een
kopje koffie of een andere versnapering bij te praten met de andereleden.
Secretariaat:
K. van Leeuwen, Sonoystraat 6a,
3039 ZT Rotterdam
Vriendenfoon: 010 - 467 66 37
Email: info@vriendenvanblijdorp.nl
ING Bank: 13 57 803
IBAN: NL39 INGB 0001357803
BIC: INGBNL2A
Reizen:
P. Biesta, Vroesenlaan 28A,
3039 DV Rotterdam
Telefoon: 010-4664998 (vanaf 18.00 uur)
Email: peter.biesta@hetnet .nl
Promotieteam:
Fam. H. Gerritse,
Sourystraat 1d, 3039 SR Rotterdam
Redactie-adres Vriendennieuws:
M. Kreuger, hoofdredacteur
Goudsesingel 235d, 3031 EL Rotterdam
Email: mkreuger@planet.nl
Redactie-medewerkers:
J. Breedijk, M. van Leeuwen-Maat,
A. Peters, A. Schouten, G. Nijssen
T. van de Velde, T. Vermeulen
Vormgeving en druk: Argus, Rotterdam
Vrienden van Blijdorp op Internet:
Website: http://www.vriendenvanblijdorp.nl
Redactie Website: A. Gelderblom
Samenstelling Verenigingsbestuur:
Voorzitter
M. Kreuger
Secretaris
K. van Leeuwen
Tweede secretaris S. Noordijk
Penningmeester /
Vice-voorzitter A.M. Bos
Leden
H. Gerritse - Promotie
P. Biesta - Reizen
ISSN: 1568-3400
Adresgegevens Blijdorp
Diergaarde Blijdorp, Abraham van Stolkweg, Rotterdam
Bezoekersinformatie: 010 - 443 14 95
Postadres: Postbus 532, 3000 AM Rotterdam
Openingstijden: Het gehele jaar, iedere dag geopend!
Wintertijd: 09.00 tot 17.00 uur. Zomertijd: 09.00 tot 18.00 uur
Artikelen geschreven door derden vertegenwoordigen de
mening van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die van de
redactie. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen in
te korten of te weigeren.
Toegezonden foto’s kunnen met vermelding van de naam van
de fotograaf rechtenvrij gebruikt worden ten behoeve van
activiteiten zonder winstoogmerk van de Vereniging Vrienden
van Blijdorp. Tenzij schriftelijk anders wordt aangegeven worden
toegezonden foto’s opgenomen in het fotoarchief van de
Vereniging Vrienden van Blijdorp en aldus niet geretourneerd.