Loopkevers van enkele akkerranden in Limburg en Vlaams-Brabant

Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen
Departement Entomologie
Loopkevers van enkele akkerranden in
Limburg en Vlaams-Brabant
Wouter Dekoninck
Eugène Stassen
Frederik Hendrickx
Marion Liberloo
Rapport ENT.2012.01
Maart 2012
In opdracht van de Vlaamse LandMaatschappij
1

Samenvatting
In het Europese INTERREG IVA SOLABIO project (SOorten en LAndschap als dragers
voor BIOdiversiteit) wilde de VLM onderzoeken wat de mogelijke meerwaarde kan zijn van
gemengde grasstroken voor akkervogels en erosiestroken, voor het aantrekken van nuttige
vliegende insecten en bodemfauna. Daarnaast wenste de VLM o.a. te demonstreren hoe een
aangepast akkerrandenbeheer gericht op het stimuleren van de ‟functionele
agrobiodiversiteit‟ (FAB) praktisch haalbaar is en welke voordelen het oplevert voor de
landbouwer, het landschap en het milieu. FAB is de natuurlijke soortenrijkdom die deel
uitmaakt van het landbouwproductiesysteem en die een nuttige functie heeft binnen dit
systeem (D’Haene et al., 2010). In deze context betreft het de functie van natuurlijke
plaagbestrijding.
Akkerranden zijn waardevol voor natuur en landschap en dragen bij aan het verbeteren van
de waterkwaliteit. De focus in dit rapport ligt op de natuurwaarde die loopkevers in
akkerranden hebben alsook op hun eventuele functie bij natuurlijke plaagbestrijding in deze
rand. Bovendien leek het interessant te weten welke loopkeverfauna er op de akker zelf kan
worden aangetroffen en hoe die verschilt met de fauna in de rand.
In het kader van het onderzoek naar de effecten van akkerranden op functionele
agrobiodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing (een INTERREG IVA project, SOLABIO),
was de VLM op zoek naar wetenschappelijke ondersteuning voor de verwerking van de
bodemfaunagegevens afkomstig van verschillende bemonsteringssites in akkerranden en
aanpalende percelen. De gegevens waren afkomstig van het onderzoek uitgevoerd door de
Katholieke Hogeschool van de Kempen (Cassaert et al., 2012) in samenwerking met
loopkeverspecialist Eugène Stassen, en van het onderzoek uitgevoerd door Inagro
(Temmerman et al., 2012). Alle loopkevervangsten werden tot op soort gedetermineerd door
dhr. Eugène Stassen.
Het Departement Entomologie van het Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen heeft een historiek van loopkeveronderzoek in Vlaanderen (cf werk K.
Desender). Bovendien beschikt het KBIN over de statistische ondersteuning en kennis om
een overzicht te geven van de waargenomen soortendiversiteit verspreid overheen de
verschillende sites. In dit rapport worden loopkevervangsten van 2010 afgetoetst aan
verspreidingsatlassen (met aandacht voor Rode Lijst-soorten) en worden de mogelijke
effecten van het aanleggen van akkerranden op de loopkeverdiversiteit en in het algemeen de
aanwezige bodemfauna besproken. Verder is het ook de bedoeling de verspreiding van deze
karakteristieke bodemfauna naar de aanpalende akkers in kaart te brengen en de mogelijke
effecten van beheer van de stroken op de loopkevergemeenschap te bespreken. Tot slot wordt
gekeken welke natuurwaarde akkers en akkerranden voor bodemfauna hebben.
2

Hiervoor werden in 2010 verzamelde data van loopkevers geanalyseerd aan de hand van de
dominante soorten en werden karakteristieke loopkevergemeenschappen per site
gedefinieerd. Verder werd er onderzocht -indien mogelijk- wat het effect is van o.a. de
samenstelling van het ingezaaide mengsel, de afstand tot de rand, het beheer, de aanpalende
teelt op de samenstelling van de gemeenschappen. Daarbij werd per site een soortenlijst
opgemaakt voorzien van o.a. voorlopige Rode Lijst-status, habitatpreferentie, en informatie
over de zeldzaamheid in Vlaanderen van elke aangetroffen soort.
De data die verzameld werden overheen verschillende percelen in 2010 werden verwerkt in
een databank, die bij toekomstige aanvullende projecten met gelijkaardige doelstellingen en
opzet kan aangevuld worden. De complexiteit van de verschillende staalnames op de akker
(niet controleerbare omstandigheden zoals weer, verstoring, landbouwactiviteiten, ...) en de
grote verschillen in het oorspronkelijke opzet van de experimenten maakten de verwerking
van de dataset niet altijd even gemakkelijk. Toch konden uit de gegevens zeer nuttige
conclusies getrokken worden inzake de status van loopkevers op akkers en akkerranden in de
regio rond Gelinden/Sint Truiden. Verder was het ook mogelijk na te gaan wat het aandeel
van typische akkersoorten was in akkers en akkerranden. Bovendien bleken heel wat
abundante soorten een zeer belangrijke functie voor landbouw te kunnen vervullen. Deze
stroken bleken soms een zeer belangrijke natuurwaarde te hebben als gemengde grasstrook of
erosiestrook, maar zeker ook als geschikt habitat voor typische akker- en ook andere
bijzondere loopkeversoorten. De biodiversiteit bleek verrassend hoog en ook het aantal Rode
Lijst-soorten was soms verbazend indrukwekkend.
3

1. Inleiding
1.1 Loopkevers in het agrarisch landschap
Biodiversiteit in een akker en de akkerrand wordt vaak getoetst en geassocieerd met
zichtbare, aaibare en gekende soorten zoals akkervogels en specifieke akkerflora. Zelden
worden ook rondvliegende dagvlinders en eventueel zelfs bloembestuivende insecten
bekeken, laat staan andere insecten en of ongewervelden. Bodemfauna zoals loopkevers,
spinnen, kortschildkevers, roofwantsen,… spelen echter zeker ook een belangrijke rol bij de
plaagbestrijding in het gewas en het in standhouden van een natuurlijk evenwicht op de akker
en in de akkerrand. Op het menu van deze bodemfauna staan zowel plantaardig en dierlijk
afval (detritivoor), plantenmateriaal (herbivoor) als andere insecten en insectachtigen
(carnivoor of omnivoor).
Zo kunnen bepaalde soorten loopkevers het gewas als het ware poetsen van schadelijke
insecten zoals bladluizen, doordat ze foerageren over de bodem, in het gewas klimmen en
daar hun nuttig werk doen. Andere soorten loopkevers beschikken over speciale monddelen
waarmee ze als het ware het slakkenhuis van slakken als een blikopener kunnen open knippen
en zo hun prooi verschalken (zoals Licinus soorten). Maar er zijn evengoed ook vegetariërs
onder de loopkevers die zich voeden met plantenzaden.
Helaas hebben de meeste landbouwers geen weet van het nut van loopkevers voor de
landbouw en geldt voor de meeste onder hen: ongekend is onbemind. Bovendien zijn er in
Vlaanderen nog steeds te weinig specialisten die de kennis hebben om deze loopkevers tot op
de soortnaam te determineren. En dat is nu net zo belangrijk, gezien niet alle soorten
gewasplagen eten, en de levenscyclus, tijdstip en plaats van actief foerageren op het veld
afhangt van de soort. Loopkevers zijn bovendien uitstekende ecologische indicatoren waarbij
soorten subtiel verschillen in habitatvoorkeur als aanpassing aan bepaalde
omgevingsparameters (Turin, 2000). Er wordt algemeen aangenomen dat loopkevers graag
overwinteren in de grazige vegetaties van akkerranden, waar ze beschutting vinden. Wanneer
ze na de winter ontwaken zouden ze zich dan verspreiden in het voorjaar vanuit hun
schuilplaats naar de akkers (Thomas, 2000; Turin & Van Alebeek, 2007). Een deel
overwintert in de bodem zelf hetzij als adulten hetzij als larven.
Rond de aanwezigheid van loopkevers op begraasde graslanden in Vlaanderen werd sinds
1981 eerst aan de universiteit Gent en later door het KBIN heel wat onderzoek gedaan met de
nadruk op overleving, verspreiding en voedselpreferentie van de meest abundante soorten
(onderzoek K. Desender, M. Pollet, M. Alderweireldt en J-P Maelfait zie lijst publicaties in
bijlage 1). Later halfweg jaren 80 tot en met 1994 werden diezelfde thema’s ook bestudeerd
bij loopkevers van akkers en akkerranden (onderzoek K Desender, M. Alderweireldt en J.-P.
4

Maelfait zie dezelfde lijst). Helaas bereikten de belangrijkste bevindingen van deze vele,
uiterst interessante publicaties en onderzoek niet de bepalende actoren die indertijd het beleid
van akkers en graslanden in het landschap uitstippelden. Deze nochtans zeer belangrijke
kennis omtrent de nuttige functie van loopkevers voor de landbouw, verschaft sterke
argumenten om meer rekening te houden met loopkevers en insecten in het algemeen, in het
huidige beleid. Halfweg de jaren 90 geraakte het loopkeveronderzoek in akkerranden en
graslanden wat in de vergetelheid. In een overzicht van het Belgisch carabidologisch
onderzoek op graslanden en akkers in 1994 wordt aangehaald dat vooral de kennis over
diversiteit, dispersie, overleving en voedingsstrategie van loopkevers in akkers nog zeer
onvolledig was (Alderweireldt & Desender, 1994). Gelukkig besteedt tegenwoordig o.a. de
VLM weer meer aandacht aan dit type onderzoek en mogen we spreken van een heropleving
van dit thema. Getuige hiervan o.a. de resultaten van het recent uitgevoerde onderzoek binnen
het SOLABIO-project (Cassaert et al., 2012; Temmerman et al., 2012).
Over de ecologie, habitatpreferentie, het vliegvermogen, voedingswijze, voorplantingscycli
van loopkevers in Vlaanderen is reeds een zeer uitgebreide kennis voor handen (o.a. in
Desender et al., 2008a). Bovendien werd de Rode lijst van loopkevers van Vlaanderen recent
aangepast (Desender et al., 2008b). Dit was mede mogelijk door een jarenlange traditie van
loopkeverstudie in Vlaanderen met bijzonder veel aandacht voor bossen, graslanden, akkers,
weilanden en heidegebieden. Bij heel wat recente studies op het KBIN werden loopkevers
ook vaak gebruikt bij Site Quality Assessment (Dekoninck et al., 2001; 2005; Desender et al.,
2004; …). Ze bleken daar samen met enkele andere bodemactieve insectenfamilies uiterst
nuttig bij het bepalen van de natuurwaarde van de bemonsterde site of bij het toetsen van
verschillende vormen van beheer.
1.2 Doelstellingen
Één van de kerntaken van de Vlaamse Landmaatschappij is het bevorderen van de
milieukwaliteit en de bescherming van de biodiversiteit en landbouw- en akkergebonden
soorten (zoals akker- en weidevogels) via het vrijwillig sluiten van beheerovereenkomsten
met landbouwers. In het kader van het SOLABIO project heeft de VLM daarom onderzoek
laten uitvoeren omtrent de aanwezigheid, verspreiding en functie van loopkevers (voedsel
voor heel wat van die akkervogels) op enkele akkers en in het bijzonder akkerranden. Op
verschillende percelen en perceelsranden verspreid over Limburg en Vlaams Brabant werden
tijdens het groeiseizoen van 2010 potvallen geplaatst om de aanwezige bodemfauna te
bemonsteren. Vanaf het vroege voorjaar werden de potten 2 wekelijks geledigd en werden de
ingezamelde loopkevers er uit gehaald. Deze werden daarna op soortnaam gebracht. De
potten stonden op verschillende locaties zowel in de rand als op verschillende afstanden van
de rand. Dit om de verspreiding van de loopkevers in en langs de akker in kaart te kunnen
brengen. Bovendien had deze bemonstering ook als doel voldoende informatie te leveren
5

over welke soorten in welke mate van de rand tot diep in de akker foerageren en welke
soorten er daadwerkelijk op de akkers voorkomen.
De doelstellingen van de analyses van deze bemonsteringen en het voorliggend rapport waren
meervoudig:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
bespreking van de staalname en opzet met de voor- en nadelen van de hier
verkregen karakteristieke dataset;
bespreking van het aantal individuen en soorten, de diversiteit, de soortenvariatie
per bemonsterde site en de aangetroffen loopkevergemeenschappen;
opsomming en bespreking van de zeldzame en Rode Lijst-soorten die werden
aangetroffen;
bespreking van de ecologie, vliegvermogen, habitatvoorkeur, … van de
aangetroffen loopkevergemeenschappen;
bespreking van het voorkomen, impact en nut van enkele voor de landbouw
belangrijke loopkeversoorten (soorten met een voedselvoorkeur voor plaagsoorten
die als plaagbestrijder fungeren);
link met en impact van het omliggend landschap en teelt op de in de akker en
akkerrand aanwezige loopkevers;
(vii) situering en evaluatie van de hier aangetroffen soortenaantallen en
loopkeveraantallen in het Vlaamse landschap (cf Belgische loopkeverdatabank)
door vergelijking van hier bekomen resultaten met identieke recente
bemonsteringen in andere habitattypes
(viii) toevoegen van de hier bekomen gegevens aan de Belgische loopkeverdatabank.
De analyses richtten zich vooral op gemeenschapsanalyses en soortensamenstelling, maw
welke sites akkerranden en akkers hebben gelijkaardige soorten, welke parameters verklaren
de variatie in dataset en samenstelling van de gemeenschappen, welke soorten komen vaker
samen voor. Verder zullen we ook trachten aan de hand van de waargenomen
loopkeversoorten in te schatten wat de natuurwaarde is van de akkers en akkerranden. Een
ander belangrijk topic is het nagaan van de migratie van rand naar akker van een aantal
abundante loopkeversoorten.
6

2.Staalname en methode van de gebruikte analyses
2.1 De bemonsterde sites
In totaal werden gegevens geanalyseerd van acht sites waar bodemvallen in de akkerrand
stonden en 7 sites waar ook bodemvallen in de akker zelf stonden (in Waasmont enkel in de
akkerrand). Op 2 sites (Waasmont en Stalhille) werden 24 bodemvallen geïnstalleerd en op 6
sites 18 bodemvallen (Sint-Truiden-Saffraanberg, Gelinden-Armenberg, Gelinden-
Engelmanshoven, Gelinden-Ovelingen, Landen-Hooibos, Rotem-Keverbank). Van deze
laatste 6 sites was de opstelling in 5 sites identiek; 3 bodemvallen in de akkerrand, 3 in de
voor (overgang akkerrand-akker) en daarna telkens één set op respectievelijk 5, 15, 40 en 80
meter van de rand in de akker zelf. De opstelling in de Keverbank te Rotem was anders. Daar
werd naar Engels voorbeeld een keverbank aangelegd en werd een voor Vlaanderen uniek
akkerrand beheersysteem bemonsterd. In Stalhille (één van de twee sites met 24
bodemvallen) waren er 12 extra bodemvallen in de rand.
Een verdere gedetailleerde beschrijving van de sites en de opstelling van de bodemvallen in
de sites is bij de elke sitebeschrijving afzonderlijk gegeven.
aantal BV BV BV codes BV Teelt
Site BV in akker in rand in voor
in akker
Waasmont
triorand 24 0 24 0 BWB001-BWB024 aardappel
Sint-Truiden
Saffraanberg 18 12 3 3 LSB025-LSB042 wintertarwe
Gelinden
Armenberg 18 12 3 3 LAB043-LAB060 wintertarwe
Gelinden
Engelsmanshoven 18 12 3 3 LEB061-LEB078 chicorei
Gelinden
Ovelingen 18 12 3 3 LOB079-LOB096 wintertarwe
Landen
Hooibos 18 12 3 3 BHB097-BHB114 biet
Rotem
winter//maïs
Keverbank 18 6 6 6 LRB115-LRB132 zomertarwe
Tijdstip
aanleg
2009
Stalhille 24 12 12 0 WVS001-WVS024 wintertarwe 2002
Tabel 1: De bemonsterde sites en het aantal bodemvallen, hun codes en plaats in de akker en akkerrand en de
teelt op het moment van bemonstering.
2010
2008
2008
2009
2009
2010
7

2.2 Bespreking van de staalname en de voor- en nadelen van de hier
verkregen karakteristieke dataset
De gegevens van de sites met een identieke opzet konden in de meeste hier aangehaalde
analyses onderling worden vergeleken. De sites met een unieke opzet zullen afzonderlijk
worden besproken. Bovendien zorgden ook verschillen in tijdsperiodes van bemonstering
ervoor dat niet alle gegevens van sites met eenzelfde opzet eenduidig konden worden
vergeleken. Van een aantal sites was er in september-oktober nog een tweede
staalnamereeks. Deze reeksen leverden echter meestal heel weinig individuen op en heel
zelden ook nog soorten die nog niet werden ingezameld in de eerste staalnamereeks. Deze
lage aantallen in de nazomer en de herfst zijn logisch omdat de meeste soorten van akkers en
akkerranden zich dan reeds hebben voortgeplant en gestorven zijn (Turin, 2000). Bovendien
gingen in deze periode door slechte weersomstandigheden bepaalde bodemvalreeksen
verloren (tijdens periode van hevige regen onder water gelopen). Een overzicht van deze
verschillen in staalname-intensiteit en timing zijn weergegeven in tabel 2.
Waasmont triorand Ovelingen 5/05 - 21/05
BWB001-BWB024 23/4 - 7/05 LOB79-LOB96 21/05 -4/06
7/05 - 21/05 4/06 - 18/06
21/05 - 4/06 18/06 - 2/07
4/06 - 18/06 2/07 - 27/07
18/06 - 2/07 Hooibos Landen 14/05 - 28/05
1/9 - 15/9 BHB097-BHB114 28/05 - 11/06
15/9 - 29/9 11/06 - 25/06
29/9 - 13/10 25/06 - 8/07
13/10 - 27/10 30/08 - 13/09
Saffraanberg 5/05 - 21/05 Keverbank Rotem 14/05 - 28/05
LSB025-LSB042 21/05 -4/06 LRB115-LRB132 28/05 - 11/06
4/06 - 18/06 11/06 - 25/06
18/06 - 2/07 25/06 - 8/07
2/07 - 27/07 15/9 - 29/9
Armenberg 5/05 - 21/05 29/9 - 13/10
LAB043-LAB060 21/05 -4/06 13/10 - 27/10
4/06 - 18/06 Stalhille 20/04 - 4/05
18/06 - 2/07 WVS001-WVS024 4/05 - 19/05
2/07 - 27/07 19/05 - 4/06
Engelmanshoven 4/05 - 21/05 4/06 - 16/06
LEB061-LEB078 21/05 -4/06 16/06 - 30/06
4/06 - 18/06 30/06 - 22/07
18/06 - 2/07
2/07 - 27/07
Tabel 2: Overzicht van deze verschillen in staalname-intensiteit en timing per site
8

In de hier verder voorgestelde analyses en resultaten werd daarom vaak met verschillende
datasets gewerkt. Om de verschillen in staalname-intensiteit -waar aanwezig- wat op te
vangen werden hier specifieke ‘diversiteitsmaten’ gebruikt zoals de Shannon-Wiener
diversiteits-index en Shannon Evenness index. Bovendien werden in bepaalde gevallen de
verkregen datasets omgezet naar langere/kortere periodes door het uitmiddelen van de data
per dag/week.
Om deze reden werden verder enkel ook de meest abundante soorten in detail bestudeerd en
besproken. Trends in hun abundanties per site konden vaak wel weer vergeleken worden over
de sites heen. Daarom werd telkens per site/staalname een top-vijf van meest abundante
loopkeversoorten gegeven. Het gaat hier altijd om eerder algemene soorten van
ruigten/akkers en droge habitatten die in zeer hoge aantallen voorkomen hetzij in de rand of
in de akker zelf. Toch bleek een aantal van hen uiterst interessant voor plaagbestrijding op
akkers.
2.3.Staalname
Per site werden meerdere plots uitgezet met per plot telkens drie bodemvallen die in
eenzelfde type akkerrand of op dezelfde afstand van de rand werden opgesteld. Het
bemonsteren van bodemactieve insecten en insectachtigen met bodemvallen heeft zijn vooren
nadelen (Desender & Maelfait, 1986). Hier werden glazen bokalen gebruikt met een
diameter van 9,5 cm, die met een 3,5% formaldehyde oplossing half werden gevuld. Er werd
ook wat detergent aan deze oplossing toegevoegd om te vermijden dat door de ontstane
oppervlaktespanning bepaalde kleine insecten over het water zouden lopen en zo opnieuw uit
de bodemval zouden kunnen ontsnappen. In Vlaanderen wordt al meer dan 30 jaar met
hetzelfde type bodemvallen bemonsterd (Maelfait & Baert, 1979). Dit heeft als voordeel dat
ook oude data met recente gegevens kunnen worden vergeleken en dat die data dan nog eens
over verschillende sites heen kunnen worden vergeleken.
9

Fig 1. Bodemval in de randt te Stalhille
De vallen werden om de twee weken geledigd en de loopkevers werden op naam gebracht. Er
werd getracht om zoveel mogelijk tijdens dezelfde periodes de verschillende sites te
bemonsteren. Dit was niet altijd praktisch haalbaar.
2.4 Gebruikte analyses
Om de hierboven aangehaalde doelstellingen te verwezenlijken en om het bos door de bomen
te zien van deze indrukwekkende dataset (meer dan 50.000 loopkevers verzameld en op naam
gebracht) werden meerdere technieken en statistische analyses gebruikt. Deze worden hier
kort besproken.
2.4.1 Aantal individuen en aantal soorten ingezameld per site
In de bespreking van de resultaten van elke site beginnen we met het opsommen van het
totaal aantal soorten en individuen ingezameld tijdens de verschillende staalnameperiodes in
die site. Per site geven we ook een top vijf van de meest abundant voorkomende soorten
ingezameld tijdens de bemonstering van 2010. Vaak gaat het hier om dezelfde soorten over
de verschillende sites heen; meestal eurytope soorten (dit zijn soorten die wat leefomgeving
betreft niet kieskeurig zijn en dus overal voorkomen) die in extreem hoge aantallen
voorkomen en een belangrijke ecologische rol vervullen in de akkers en akkerranden.
10

2.4.2 Loopkeverdiversiteit voor een vaste periode per bodemval of per plot
De timing en staalname-intensiteit is voor de verschillende sites anders. Bij de analyses
werden daarom vaak aantallen omgezet tot aantallen per soort en per dag ingezameld en werd
daarmee verder gewerkt.
Om de diversiteiten en soortensamenstelling van de sites onderling te kunnen vergelijken
gebruiken we hier enkele vaak gehanteerde indexen en soortenschattingen.
S car = soortenrijkdom van de loopkevers per plot
Dit is het totaal aantal soorten voor een vaste periode. Omdat de soortenrijkdom niet met de
abundanties van de soorten rekening houdt, is de soortenrijkdom niet hetzelfde als
loopkeverdiversiteit.
H car = Shannon Wiener diversiteits-index
Deze index combineert het aantal soorten met de spreiding van individuen overheen die
soorten: meer soorten geeft hogere diversiteit. Bovendien verhoogt deze diversiteit ook bij
een meer gelijke distributie tussen soorten.
Deze H car wordt berekend als volgt:
waarbij p i is het aandeel van de individuen behoren tot de i-de soort tov het totaal aantal
individuen dat werd ingezameld, of maw de proportie van deze soort tov het totaal aantal
individuen.
E car = Shannon Evenness index
Deze index is de ratio van de H car t.o.v. de maximale Shannon Wiener index H car max
of maw de lnS car of de ln van het totaal aantal soorten per plot.
E car =H car / H car max met H car max=ln(S car )
11

De Shannon Evenness index is altijd tussen 0-1, wanneer E car = 1 dan is de biodiversiteit in
populatie volgens de Shannon Wiener index maximaal, of maw elke soort heeft een gelijk
aandeel in de populatie, en is door evenveel individuen vertegenwoordigd en er is geen of
weinig variatie in soortenabundanties.
2.4.3 Gemeenschapsanalyses
Om de samenstelling en verschillen van de aangetroffen loopkevergemeenschappen te
bestuderen en te vergelijken werden multivariate gemeenschapsanalyses gebruikt. Hier
werden DCA ordinaties gebruikt. Bij een ordinatie worden entiteiten (onze bodemvallen) op
grond van gemeten waarden (aantallen loopkevers van de verschillende soorten) langs een
gradiënt gerangschikt, gepositioneerd, geordend. De hier gebruikte DCA (Detrended
Correspondence Analysis) zijn indirecte gemeenschapsanalyses omdat bij de ordinaties geen
continue verklarende variabelen (zoals bv bodemtemperatuur of –vochtigheid, hoogte van de
vegetatie, bedekking van de vegetatie.) zijn betrokken (Mac Cune & Grace, 2002). Deze
waren tijdens de staalname niet verworven of niet voldoende uniform om een directe analyse
toe te laten. Wel was het mogelijk enkele categorische variabelen zoals type plot, afstand in
de akker, maaibeheer, biogeografische regio, … als biplot in de DCA diagrammen te plotten.
Indien dan plots of bodemvallen met gelijkaardige categorische variabelen in de ordinatie
samen worden geplot suggereert dit dat deze variabele de spreiding in de dataset helpt
verklaren.
De DCA ordinaties werden uitgevoerd in het programma PcOrd4.0 (Mc Cune & Grace,
2002).
12

3. Resultaten
3.1 Algemene resultaten
Enorme aantallen en indrukwekkende biomassa
In de zeven sites in Vlaams-Brabant en Limburg werden in totaal 52198 loopkevers
ingezameld in 2010. Er werden 89 verschillende soorten loopkevers gevonden (23 % van alle
tot op heden in Vlaanderen waargenomen soorten). De vijf meest ingezamelde
loopkeversoorten waren: i) Pterostichus melanarius: 20888 individuen; ii) Bembidion
lampros 6389 individuen; iii) Agonum dorsale 5118 individuen; iv) Bembidion tetracolum
3381 individuen en v) Pterostichus cupreus 3293 individuen.
Pterostichus melanarius was met voorsprong de meest ingezamelde loopkeversoort. Het is
een soort die zich massaal tegoed doet aan bladluizen (Pollet & Desender, 1988). Bovendien
is deze soort relatief groot 15-16mm en weegt ze gemiddeld ongeveer 82,5 mg (gemiddeld
gewicht Pterostichus oblongopunctatus 55mg en 10 mm groot cf Zygmunt et al., 2006). Dit
betekent dat in totaal van deze soort alleen ongeveer 1.723 kg tijdens deze bemonstering in
akkers en akkerranden werd gevonden. En uiteraard werd slechts een uiterst kleine fractie van
de aanwezige loopkevers ingezameld met 3 bodemvallen per plot.
Verrassend veel bijzondere loopkevers
In de akkers en akkerranden werden ook 23 soorten ingezameld die op de Rode Lijst van
Vlaanderen staan genoteerd (Desender et al., 2008b). Eén soort Zabrus tenebrioides, de
graanloopkever, een met uitsterven bedreigde soort werd gevonden in Gelinden-Armenberg.
Verder werden één bedreigde soort gevonden (Harpalus puncticollis) en drie kwetsbare
(Bembidion quinquestriatum, Dyschirius intermedius, Harpalus smaragdinus) gevonden.
Maar liefst 18 zeldzame soorten werden verspreid over nagenoeg alle akkers en akkerranden
ingezameld (Agonum nigrum, Amara anthobia, Amara aulica, Amara bifrons, Amara
convexior, Amara curta, Amara eurynota, Amara tibialis, Chlaenius nigricornis, Diachromus
germanus, Harpalus ardosiacus, Harpalus distinguendus, Harpalus puncticeps, Harpalus
rufibarbis, Notiophilus quadripunctatus, Panagaeus bipustulatus, Trechus discus en Trechus
micros).
13

HOOIBOS
ARMENBERG
ENGELMANSHOVEN
OVELINGEN
KEVERBANK
SAFFRAANBERG
WAASMONT
Agonum nigrum 0 0 0 0 1 0 0
Amara anthobia 0 0 0 0 2 0 0
Amara aulica 0 0 1 0 0 2 0
Amara bifrons 0 0 8 0 74 0 62
Amara convexior 0 1 0 0 0 0 0
Amara curta 0 1 0 0 1 0 2
Amara eurynota 0 0 0 0 2 0 6
Amara tibialis 0 6 12 1 0 0 0
Bembidion quinquestriatum 0 0 0 0 0 0 1
Chlaenius nigricornis 0 0 0 1 0 0 0
Diachromus germanus 0 0 0 1 0 0 0
Dyschirius intermedius 0 0 0 0 0 1 1
Harpalus ardosiacus 0 0 0 1 0 0 0
Harpalus distinguendus 0 43 3 148 7 1 39
Harpalus puncticeps 0 0 1 0 0 0 1
Harpalus puncticollis 0 0 1 0 0 0 0
Harpalus rufibarbis 1 2 0 1 0 1 5
Harpalus smaragdinus 0 40 1 0 0 6 12
Notiophilus quadripunctatus 0 2 1 5 0 17 0
Panagaeus bipustulatus 3 0 0 0 0 0 0
Trechus discus 3 0 0 0 1 0 1
Trechus micros 0 0 0 0 1 2 0
Zabrus tenebrioides 0 1 0 0 0 0 0
aantal RL soorten 3 8 8 7 8 7 10
aantal RL individuen 10 104 36 165 97 37 140
Tabel 3: Rode Lijst-soorten gevonden in de 7 sites te Vlaams-Brabant en te Limburg
Omdat de staalname-opzet en daaraan gebonden potentiële te onderzoeken doelstellingen
vaak per site of groep sites verschillend waren, zullen we de resultaten en conclusies
bespreken per (groep) site(s). Daarna zullen, met deze data die zich daartoe lenen, ook
analyses over de verschillende sites heen worden besproken.
14

3.2 Waasmont TRIORAND, inzaai verschillende mengsels en verschillend
maaibeheer
3.2.1 Aanleg en beheer van de gemengde grasstrook te Waasmont
De experimentele strook (0,5 ha) werd aangelegd onderaan een hellende akker in kerngebied
voor akkervogels in Waasmont, Landen (zie ook bijlage 2). De strook lag in open landschap,
doorsneden met verharde landbouwwegen. Op de leembodem werden doorgaans tarwe of
aardappelen verbouwd. De strook werd niet gebruikt als doorgang zodat akkervogels er
ongestoord konden foerageren.
Fig 2: Enkele hokken van de triorand te Waasmont
De gemengde grasstrook werd o.a. opgedeeld in 14 hokken van 18 bij 18 meter (figuur 2 ). Er
werden 10 verschillende zaadmengsels ingezaaid. Zeven werden elk ingezaaid in twee
hokken, waarbij één hok diende als herhaling. Op hun beurt waren deze hokken opgedeeld in
4 kwadranten van 9 x 9 meter. Elk kwadrant werd ingezaaid aan een andere densiteit: 20
kg/ha, 40 kg/ha, 60 kg/ha en 80 kg/ha. De hokken die dienden als herhaling werden in
spiegelbeeld aangelegd om invloeden vanuit de omgeving uit te schakelen, bv. afspoeling van
meststoffen aan de zijde van het hoger gelegen perceel. De resterende drie mengsels werden
slechts in twee densiteiten ingezaaid in twee kwadranten, zonder herhaling.
Voor de inzaai werd de strook in het voorjaar van 2009 klaargelegd door de landbouwer. De
strook werd ingezaaid met een zaaikarretje en werd na inzaai niet aangerold.
15

De opkomst van de ingezaaide vegetatie liet heel lang op zich wachten door de droogte na het
opwerpen van de zaden. Ondertussen veronkruidde de strook sterk met kamille en enkele
andere typische akkeronkruiden. De strook werd begin juni en half juli geklepeld, net voor de
meerderheid van de akkeronkruiden zaad zette. De strook werd een laatste keer begin
september tegen de grond geklepeld om de vegetatie kort de winter in te laten gaan. Vanaf
het tweede jaar werd een triorandenbeheer toegepast. Hiervoor werd de strook opgedeeld in
de breedte. De vegetatie op het middendeel bleef over de ganse lengte ruig staan tot in de
zomer terwijl de zijkanten, door het toepassen van een maandelijks klepelbeheer, beurtelings
kort gezet werden. De gemengde grasstrook werd nooit bemest noch gesproeid.
Meer info over de aanleg, opzet en opkomst van de vegetaties in de verschillende mengsels is
te vinden in hoofdstuk 3 van het eindrapport ‘Beheerovereenkomsten: nieuwe sporen voor het
beleid. Kennis en ervaringen uit het SOLABIO project.’ (Liberloo et al., 2012).
Maairegime
Over de gehele triorand werden drie verschillende maairegimes gehanteerd tijdens het
veldseizoen voor en tijdens de bemonstering. Het eerste werkjaar (2009) werd de volledige
strook 3x geklepeld, de eerste keren op 15 cm hoogte, de laatste keer (eind augustus) dicht
tegen de grond. Het tweede jaar werd een triorandenbeheer toegepast, nog het meest
gelijklopend volgens het schema in figuur 4, doch verschillend van het huidige beheer
volgens de reguliere contracten van gemengde grasstroken. Hierbij werd er beurtelings een
strook aan de zijkanten geklepeld. De tussentijdse periode voor een specifiek deel bedroeg
steeds minstens 2 maanden.
In 2010 moest normaalgezien een eerste klepelbeurt plaatsvinden rond 1 april. Deze werd
overgeslagen omdat het gras nog niet hoog stond. Er was een tweede klepelbeurt rond 1 mei
dat in de strook het dichts bij de akker. Een derde klepelbeurt had plaats rond 1 juni en hierbij
werd de deelstrook het verst van de akker geklepeld. Tijdens de vierde klepelbeurt rond 1 juli
werd opnieuw de strook het dichtst bij de akker geklepeld. Een vijfde klepelbeurt was er rond
1 augustus en toen werden beide stroken en (voor het eerst ook) de helft van de ruige strook
geklepeld. De ruige strook stond in het midden. Het maaisel bleef steeds liggen.
Samengevat geeft dit
i) maairegime 1 dichtst bij de akker korte strook 1
ii)
maairegime 2 middenstrook, ruige strook
iii) maairegime 3 verst van de akker verwijderd, korte strook 2
16

3.2.2 Opzet bemonstering
Er werd bemonsterd in acht verschillende hokken (telkens 3 bodemvallen per hok), ingezaaid
met 4 verschillende mengsels
Type 1: raaigrasmengsel/mengsel 1 (bodemvallen BWB001-003 en BWB013-015)
Type 2: biodivers mengsel/mengsel 4 (bodemvallen BWB004-006 en BWB016-018)
Type 3: Festuca-mengsel/mengsel 6 (bodemvallen BWB007-009 en BWB19-21)
Type 4: holle zodenmengsel/mengsel 7 (bodemvallen BWB010-012 en BWB022-24)
Fig 3: Foto met vegetatie ontstaan na inzaaien met de vier verschillende mengsels.
In ieder hok stond er per maairegime één bodemval.
Dit gaf in totaal 6 bodemvallen per type mengsel en 8 bodemvallen per maairegime en in
totaal 2 bodemvallen met zelfde maairegime en zelfde type inzaaimengsel.
Er werd tijdens 9 periodes bemonsterd van 23-4-2010 tot 2-7-2010 (5 ledigingen) en dan van
1-9-2010 tot 27-10-2010 (4 ledigingen). Tijdens de tweede periode ontbraken geregeld goede
stalen, wegens te veel regen of andere onvoorziene omstandigheden.
17

Fig 4: Schema van triorandenbeheer
3.2.3 Algemene resultaten loopkevers
Tijdens de 9 ledigingen samen werden er 15924 loopkevers ingezameld die behoorden tot 58
soorten. Tijdens de eerste 5 ledigingen; eind april tot begin juni werden 14602 individuen
ingezameld. Tijdens de laatste 4 ledigingen slechts 1322 individuen. De vijf meest
aangetroffen soorten waren:
Pterostichus melanarius: n=6676
Bembidion obtusum: n=1960
Bembidion lampros: n=1853
Bembidion tetracolum: n=1301
Pterostichus cupreus: n=682
Rode Lijst-soorten
In totaal telden we 10 Rode Lijst-soorten waarvan 7 zeldzame soorten en 3 kwetsbare
soorten:
-Bembidion quinquestriatum: een soort van bossen; 1 ind. in een hok met biodivers mengsel
-Dyschirius intermedius: een soort van oevers van stilstaand water; 1 ind. in hetzelfde hok
met biodivers mengsel
-Harpalus smaragdinus: een soort van droge schrale graslanden die in alle types mengsel met
uitzondering van type raaigras werd gevonden.
18

Habitatpreferentie:
Er werden 5 soorten gevonden die volgens Desender et al., 2008a, karakteristiek zijn voor
ruigten en akkers: Agonum dorsale, Amara similata, Bembidion obtusum, Harpalus rufipes
en Trechus quadristriatus.
3.2.4 Impact van het inzaaien van verschillende mengsels
a) Impact van inzaai verschillende types mengsels op habitatpreferentie van aangetroffen
loopkeversoorten
► Het aandeel eurytope soorten was voor alle types mengsels het hoogst. We vonden geen
duidelijk groter aandeel van soorten met een specifieke habitatpreferentie voor één van de
verschillende types inzaaimengsel.
Fig 5: Het aantal loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers per bodemval.
b) Impact van inzaai verschillende mengsels op vliegvermogen van de aangetroffen
loopkeversoorten
Vliegvermogen:
Binnen de loopkeverfamilie treffen we een grote variatie aan in het dispersie of verspreiding
vermogen (vliesvleugel- en vliegspier-ontwikkeling) tussen en vaak ook binnen soorten. Zo
19

vertonen een aantal soorten variatie (vleugelpolymorfie) of sterke reductie (brachypterie) van
de vleugels. Dit is een bijkomend boeiend kenmerk voor onderzoek, vooral in relatie tot
ouderdom en stabiliteit van uiteenlopende habitatten (Den Boer et al., 1980; Desender, 1989;
Desender & Bosmans, 1998). Relatief weinig loopkevers gebruiken regelmatig vliegactiviteit
voor dispersie. Het optreden van vliegactiviteit lijkt vooral in verband te staan met kolonisatie
of habitatwisseling. Dit is o.m. het geval voor oeverbewonende soorten, bijvoorbeeld voor of
na het optreden van overstromingen, maar treedt ook op bij een brede waaier aan open
landschap-soorten in ons huidige versnipperd cultuurlandschap. Veel typische soorten van
bossen vertonen dan weer een zeer laag dispersievermogen (Desender et al., 1999), en zijn
niet zelden constant brachypteer of ongevleugeld.
We troffen geen enkele brachyptere soort aan, maw er komt geen enkele soort voor die enkel
en alleen gekend is van kortgevleugelde individuen. Naast overwegend macroptere soorten
(soorten die enkel en alleen goed ontwikkelde vliesvleugels hebben), vinden we ook een
aantal soorten terug die dimorf zijn (binnen dezelfde soort kunnen zowel individuen met als
zonder goed ontwikkelde vleugelspieren voorkomen). Het opvolgen van de verschillende
aandelen van macroptere- en brachyptere individuen bij dimorfe soorten kan een uitstekende
indicator zijn voor het kolonisatieproces en de verdere evolutie van de populatie, vermits het
aandeel van gevleugelde individuen in een nieuwe populatie geleidelijk daalt na initiële
kolonisatie van veelal uitsluitend macroptere exemplaren. Maar daartoe moeten alle
individuen gecontroleerd worden en dit was binnen het tijdsbestek en aangezien de hoge
aantallen van enkele van deze soorten (bv Pterostichus melanarius) niet mogelijk.
►Onze data suggereren dat alle aangetroffen soorten overwegend goede vliegers of toch de
potentie hebben om zich al vliegend te verspreiden. Dit is typisch voor nieuw gecreëerde
habitats zoals deze akkerranden. In het algemeen treffen we dus een eurytope, goed
verspreidende loopkevergemeenschap aan. Er blijkt geen impact te zijn van het inzaaien van
verschillende mengsels op de samenstelling van het vliegvermogen van de loopkeverfauna.
►Suggesties voor de toekomst: Het opvolgen van de aandelen brachyptere en macroptere
individuen van enkele abundante vleugeldimorfe loopkeversoorten.
c) Impact van inzaai verschillende mengsels op soortenaantallen en -diversiteit
Voor de hier berekende indexen werden enkel de gegevens van de eerste 5 ledigingen
gebruikt. Het aantal soorten alsook het aantal individuen dat werd gevonden bleek per hok en
binnen het hok per bodemval nogal te verschillen alsook de Evenness en Shannon Wiener
indexen. Het gemiddeld aantal soorten per hok bleek voor de 4 mengsels min of meer gelijk
(23-25 soorten). Het aantal individuen verschilde wel duidelijk. In de hokken met holle zoden
en raaigrasmengsel bleek het aantal individuen duidelijk hoger dan in de andere twee
zaaitypes. De gemiddelde diversiteitsindexen alsook Evenness daarentegen lagen duidelijk
lager. Vooral in het raaigrasmengels blijkt er een minder uniforme verdeling van het aantal
individuen over de verschillende loopkeversoorten. Daar vormt de soort Pterostichus
melanarius tot soms meer dan 70% van alle ingezamelde individuen.
20

►In de plots met het biodivers-mengsel en het Festuca-mengsel worden duidelijk minder
individuen aangetroffen, maar stellen we een uniformere verdeling van de soorten en
aantallen vast dan in de plots met raaigras en holle zoden mengsel. Daar domineert
voornamelijk de soort Pterostichus melanarius de loopkevergemeenschap.
Type mengsel Bodemval S car n ind H car E car
RAAIGRAS BWB001 28 944 1.21 0.36
BWB002 22 1061 1.22 0.4
BWB003 30 699 2.2 0.65
BWB013 19 429 1.8 0.61
BWB014 23 742 1.66 0.53
BWB015 19 602 1.91 0.65
Gemiddelde 23.5 746.17 1.67 0.53
BIODIVERS BWB004 26 375 2.25 0.69
MENGSEL BWB005 30 801 1.56 0.46
BWB006 23 624 2 0.64
BWB016 22 291 2.03 0.66
BWB017 28 494 2.36 0.71
BWB018 19 647 1.95 0.66
Gemiddelde 24.67 538.67 2.02 0.64
Type mengsel Bodemval S car n ind H car E car
FESTUCA BWB007 21 378 2.12 0.7
BWB008 23 501 2 0.64
BWB009 26 711 2.18 0.67
BWB019 27 483 2.49 0.76
BWB020 23 607 2.16 0.69
BWB021 22 673 2.08 0.67
Gemiddelde 23.67 558.83 2.17 0.69
HOLLE BWB010 28 1147 1.53 0.46
ZODEN BWB011 23 956 1.67 0.53
BWB012 22 604 1.85 0.6
BWB022 28 724 2.41 0.72
BWB023 23 636 2.34 0.75
BWB024 23 794 2.04 0.65
Gemiddelde 24.5 810.17 1.97 0.62
Tabel 4 Diversiteitsindexen per bodemval en per type inzaaimengsel te Waasmont
d) Op zoek naar karakteristieke loopkevergemeenschappen voor de verschillende
mengsels
Er werd geen duidelijk verschil gevonden in de globale samenstelling van de
loopkevergemeenschappen die in de verschillende mengsels werden ingezameld. De soort
Pterostichus melanarius die in bepaalde plots domineert, blijkt negatief gecorreleerd te zijn
met zowel de eerste als de tweede as.
21

Fig 6: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (21 soorten met meer dan 30 ind.
ingezameld) en de plots voorgesteld volgens het type mengsel dat werd ingezaaid. Codes van de
loopkeversoorten respectievelijk eerste vier van genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde
As1=0.11, As2=0.04.
3.2.5 Impact van verschillende types van maairegime in de akkerrand
a) Impact van verschillende types maaibeheer op habitatpreferentie van aangetroffen
loopkeversoorten
►In bodemvallen met maairegime 1 vonden we gemiddeld meer soorten met
habitatpreferentie voor droge open habitatten. Verder bleek er geen duidelijk verschil in
habitatpreferentie van de aangetroffen loopkeversoorten volgens het gehanteerde maairegime.
22

Fig 7: Aandeel loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers (bodemvallen gerangschikt volgens maairegime)
b) Impact van maairegime op soortenaantallen en diversiteit
Per maairegime/mengsel werden telkens 2 bodemvallen geplaatst. Het gemiddeld aantal
individuen dat werd ingezameld, was het hoogst voor de middenstrook waar er niets gedaan
werd. De gemiddelde Shannon Wiener en Evenness index was daar wel het laagst. In de
strook met maairegime 3 vonden we de hoogste diversiteitsindexen, maar gemiddeld wel één
soort minder.
► Voor het raaigras mengsel bleek maairegime 3 duidelijk hogere diversiteiten op te leveren
dan de andere maairegimes.
► Bij maairegime 3 vonden we heel weinig verschil in diversiteitsindexen tussen de
verschillende mengsels.
23

Tabel 5: Diversiteitsindexen per bodemval en per inzaaimengsel en per maairegime te Waasmont
24

Fig 8: Shannon-Wiener indexen voor elke bodemval gerangschikt per mengsel en per maairegime.
3.2.6 Impact van verschillende types mengsels EN maaibeheer
Er werd geen duidelijk verschil gevonden in de globale samenstelling van de
loopkevergemeenschappen die in de verschillende mengsels werden ingezameld. De
loopkevergemeenschappen gevonden in de hokken met het Festuca-mengsel zijn nog het
meest gelijk alhoewel het hok met maairegime 1 duidelijk afwijkt. Van de hokken met
raaigrasmengsel blijkt maairegime 1 en 2 een nagenoeg identieke loopkevergemeenschap op
te leveren. Verder blijkt vooral maairegime 3 een identieke fauna op te leveren ongeacht welk
mengsel werd ingezaaid.
►Een algemene trend die we waarnemen is dat eerder het maairegime bepalend is voor de
aangetroffen loopkevergemeenschap. Dit is minder uitgesproken voor het raaigras- en het
Festuca-mengsel.
25

Fig 9: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (21 soorten met meer dan 30 ind.
ingezameld) en de plots voorgesteld volgens het type mengsel dat werd ingezaaid en het maairegime. Codes
van de loopkeversoorten respectievelijk eerste vier van genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde
As1=0.12, As2=0.07.
3.2.7 Conclusies loopkeveronderzoek Triorand Waasmont
1) Een verrassend soortenrijke loopkeverfauna met hoge aantallen individuen !
Er werden in de triorand verrassend veel verschillende loopkeversoorten gevonden.
Bovendien werden ook heel wat Rode Lijst-soorten ingezameld en enkele soorten
karakteristiek voor akkers en ruigten. Akkers en akkerranden blijken absoluut geen groene
woestijn in het Vlaamse agrarische landschap. Akkerranden blijken door heel wat
verschillende loopkeversoorten als passageplaats te worden gebruikt bij hun verspreiding van
het ene kleine landschapselement naar het andere (bosranden, houtkanten, sloten, …).
2) Is er een specifieke fauna voor één of ander mengsel?
We stelden geen echt grote verschillen vast in de samenstelling van de aangetroffen
loopkevergemeenschappen. Maw de soortensamenstelling per type mengsel bleek min of
26

meer dezelfde. In het algemeen werden vooral droge eurytope soorten en enkele typische
soorten voor akkers en ruigten gevonden. We vonden geen duidelijk groter aandeel van
soorten met een specifieke habitatpreferentie voor één van de verschillende types mengsels.
Er werd echter wel een (groot) verschil in verhouding van de aantallen van enkele dominante
soorten gevonden per mengsel. In de plots met het biodivers-mengsel en het Festuca-mengsel
worden duidelijk minder individuen aangetroffen, maar stellen we een hogere diversiteit vast
en een uniformere verdeling van de soorten en aantallen dan in de plots met raaigras en holle
zoden mengsel. Daar domineert voornamelijk de soort Pterostichus melanarius de
loopkevergemeenschap.
3) Is er een specifieke fauna voor één of ander maairegime?
In bodemvallen met maairegime 1 (geregeld klepelen) vonden we gemiddeld meer soorten
met habitatpreferentie voor droge open habitatten. Verder bleek er geen duidelijk verschil in
habitatpreferentie van de aangetroffen loopkeversoorten tussen niets doen en klepelen. Maar
voor het inzaaimengsel met raaigras bleek maairegime 3 duidelijk hogere diversiteiten op te
leveren dan de andere maairegimes in het raaigrasmengsel. Binnen maairegime 3 vonden we
heel weinig verschil in diversiteitsindexen tussen de verschillende inzaaimengsels, maw
bleek niet éénduidig het mengsel de loopkeverfauna te bepalen, maar eerder het maairegime.
Bij het maaien van een rand speelt het al dan niet afvoeren van het maaisel een grote rol. Ook
de hoogte van het maaien heeft zijn invloed. Bij kort maaien in combinatie met het afvoeren
van het maaisel kan de bodem bij droog weer snel uitdrogen. Pterostichus-soorten gaan dan
ogenblikkelijk in diapauze in afwachting van meer geschikte tijden. De kevers zijn perfect
aangepast aan deze snel wisselende omstandigheden anders konden ze onmogelijk in deze
hoge aantallen voorkomen op de akkers.
4) Impact van de rand op de loopkevers aanwezig op de akker zelf
Jammer genoeg werden bij de staalname van 2010 geen bodemvallen in de aardappelakker
zelf geplaatst. Deze informatie zou ons ook een idee kunnen gegeven hebben van de impact
van een dergelijke brede akkerrand op de loopkevers in de akker. De aantallen van enkele
belangrijke soorten die nuttig kunnen zijn bij bestrijding van plagen, waren reeds zeer hoog
in de akkerrand. We vermoeden dat de aantallen in de akker zelf mogelijks nog
indrukwekkender geweest zijn. Typische nuttige akkersoorten als Pterostichus melanarius,
Bembidion lampros, B. obtusum en B. tetracolum (allen bladluiseters, zie verder) kwamen
reeds in heel hoge aantallen voor in de rand. Mogelijks zijn er in akkers die grenzen aan
akkerranden met hoge aantallen van deze nuttige loopkevers ook hogere aantallen te vinden
in de akker zelf.
27

3.3 Akkers en akkerranden in Sint-Truiden-Gelinden
Op vier akkers in de omgeving van Sint-Truiden - Gelinden werd een identieke bemonstering
opgezet. Er werd ingezameld in het midden van de rand, in de voor (de ondiepe uitgraving
tussen akkerrand en de akker zelf), op 5m, 10m, 40m en 80m in de akker. Met een dergelijke
opzet was het de bedoeling na te gaan welke soorten en in welke aantallen deze soorten in de
rand of de akker zelf vertoeven tijdens een aanzienlijke periode van het groeiseizoen; tevens
een periode wanneer heel wat bladluizen en andere pestsoorten in grote aantallen aanwezig
zijn. Bovendien zou een dergelijke bemonstering ook de verspreiding van de karakteristieke
loopkeverfauna vanuit de akkerrand naar de aanpalende akkers in kaart kunnen brengen.
Loopkevers overwinteren graag in de grazige vegetaties van akkerranden, waar ze
beschutting vinden (Thomas, 2000; Van Alebeek et al., 2007; Hof & Bright, 2010). Wanneer
ze na de winter ontwaken verspreiden ze zich in het voorjaar vanuit hun schuilplaats naar de
akkers.
Fig 10: Opstelling van de bodemvallen voor de 4 sites Saffraanberg, Armenberg, Engelmanshoven en
Ovelingen.
Voor de vier sites volgt eerst een algemene identieke bespreking van de loopkeverresultaten.
Daarna worden de resultaten van de vier sites samen geanalyseerd en besproken Deze vier
28

sites werden gedurende 3 maanden bemonsterd. Of een verspreiding vanuit de rand naar de
akker ook waarneembaar is met een dergelijke beperkte bemonstering is twijfelachtig.
De volgende vragen zullen we met de bekomen data van deze vier sites proberen te
beantwoorden:
- is er een specifieke loopkeverfauna, diversiteit in de rand (andere fauna dan in de akker)?
- wat is de habitatpreferentie van de in de rand, de voor en in de akker aangetroffen soorten?
- hoe ver in de akker gaan bepaalde soorten die in de akkerrand overwinteren?
Fig 11: Situering van de bemonsterde akkers en akkerranden te Gelinden / Sint-Truiden
29

3.3.1 Saffraanberg, Sint-Truiden
Ter hoogte van de Saffraanberg te Sint-Truiden werd een akker met wintertarwe en
bijhorende akkerrand bemonsterd. De rand werd in 2010 ingezaaid met een graskruidenmengsel.
De opbrengst van dit mengsel was vrij laag en eerder ingezaaide soorten
kwamen op uit de zaadbank. Hierdoor was de vegetatie erg bloemrijk tov andere
akkerranden. Het betreft de witte strook op de figuur 12. Deze strook werd bemonsterd. De
niet-bemonsterde strook rechts van de witte strook werd aangelegd door het Regionaal
Landschap Haspengouw en Voeren. Er is ook nog een erosiestrook met een klein
opvangbekken.
In de akker werden behoorlijk wat insecticiden gebruikt. Er werd 5 periodes bemonsterd van
begin mei tot en met eind juli.
Fig 12: Situering van de wintertarweteelt en akkerrand op de Saffraanberg
Algemene resultaten
In totaal werden er 7765 individuen ingezameld. De vijf meest aangetroffen soorten waren:
Pterostichus melanarius: n = 2678
30

Agonum dorsale: n = 1263
Bembidion lampros: n = 1174
Bembidion tetracolum: n = 846
Pterostichus cupreus: n = 351
Habitatpreferentie aangetroffen soorten
In het perceel op de Saffraanberg werden soorten van moerassen, oevers en vochtige
graslanden enkel in de rand en in de voor ingezameld. Overal vonden we ongeveer evenveel
soorten van ruigten en akkers en ook overal werden enkele soorten karakteristiek voor bossen
ingezameld. Op 80 meter in de akker werden minder soorten van droge, open habitats
gevonden.
Fig 13: Aandeel loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers op een perceel op Saffraanberg
Rode Lijst-soorten
Er werden 50 soorten ingezameld waarvan er 7 soorten op de Vlaamse Rode Lijst staan.
Naast 5 zeldzame soorten (Amara aulica, Harpalus distinguendus, Harpalus rufibarbis,
Notiophilus quadripunctatus (17 individuen), Trechus micros) werden ook 2 kwetsbare
soorten gevonden (Dyschirius intermedius en Harpalus smaragdinus).
31

►De gevonden Rode Lijst-soorten werden vooral in de rand en in de voor ingezameld. In de
akker zelf werden slechts twee Rode Lijst-soort aangetroffen : Notiophilus quadripunctatus
en Trechus micros.
Fig 14: Het aandeel kwetsbare, zeldzame en niet bedreigde soorten per bodemval ingezameld in de
Saffraanberg (Soorten S/LR= soorten safe/low risk dus niet bedreigd).
Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
Het aantal individuen en soorten ingezameld per bodemval verschilde nogal binnen elke plot
en tussen de plots. Het hoogste aantal individuen werd in de voor gevonden. In de rand
werden duidelijk minder individuen gevonden. In de voor en 5m in de akker werden het
meest soorten gevonden.
32

Fig 15: Het aantal soorten en individuen per bodemval ingezameld op de akker en akkerrand in de Saffraanberg.
►Niettegenstaande er in de rand het minst individuen werden ingezameld bleek de
gemiddelde diversiteit- en Evennessindex er het hoogst. In de akker bleek de diversiteitsindex
gemiddeld het hoogst op 15 meter van de rand en gemiddeld het laagst op 80 meter van de
rand.
►In de voor werden het hoogst aantal individuen gevangen. Mogelijk fungeert deze voor als
een trechter voor loopkevers die van de rand naar de akker en omgekeerd lopen (autostrade
van loopkevers).
33

Tabel 6: Diversiteitsindexen per bodemval en per plot te Saffraanberg
Loopkevergemeenschappen
Hier gaan we op zoek naar karakteristieke loopkevergemeenschappen voor de verschillende
plots met respectievelijke afstanden tov van de akkerrand. Er bleek een duidelijke gradiënt
terug te vinden in de spreiding van de bodemvallen en soorten in de DCA figuur. Vooreerst is
er de gradiënt rand-voor-akker langs de eerste as te zien, met een positieve correlatie van de
bodemvallen in de akker met de eerste as. Bijhorende karakteristieke soorten voor de akker
zijn o.a. Loricera pilicornis, Agonum dorsale, Pterostichus niger, Asaphidion stierlieni,
Bembidion obtusum.
Verder is er nog een duidelijke spreiding te zien volgens de tweede as waarbij er een verschil
blijkt tussen de loopkevergemeenschappen in de voor en die van de akkerrand. Soorten die
verhoudingsgewijs vooral in de voor werden ingezameld zijn Pterostichus melanarius en
Harpalus rufipes, soorten als Bembidion tetracolum en Harpalus smaragdinus zijn dan eerder
typische soorten voor de loopkevergemeenschap die in de rand werd ingezameld.
34

Fig 16: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (27 soorten) en de plots voorgesteld
met hun situering in de akker en de akkerrand. Codes van de loopkeversoorten respectievelijk eerste vier van
genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde As1=0.41, As2=0.12
35

3.3.2. Armenberg Gelinden
Te Gelinden werden in een perceel met wintertarwe loopkevers bemonsterd. Er werd 5
periodes ingezameld; van begin mei tot eind juli. De akkerrand werd gemaaid tijdens de
bemonstering.
Algemene resultaten
In totaal werden 9247 individuen, behorende tot 44 soorten ingezameld. Daarnaast werd ook
een wijfje van Klein vliegend hert ingezameld, een toch wel bijzondere soort voor de regio.
De vijf meest aangetroffen soorten waren:
Pterostichus melanarius: n = 3960 individuen
Agonum dorsale: n = 1279 individuen
Harpalus rufipes: n = 1209 individuen
Bembidion lampros n = 676 individuen
Pterostichus cupreus n = 558 individuen
Habitatpreferentie aangetroffen soorten
Er werden 6 soorten van ruigten en akkers ingezameld die verspreid over de akker en
akkerrand voorkwamen. Eén van deze zes soorten; Zabrus tenebrioides kwam enkel voor in
de akkerrand. Het aantal eurytope soorten was duidelijk hoger in de voor en de akkerrand.
Fig 17: Aandeel loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers en eurytope soorten op akkerrand en wintertarwe perceel op de
Armenberg in Gelinden
36

Rode Lijst-soorten
In totaal werden 7 Rode Lijst-soorten aangetroffen; vijf soorten die als zeldzaam genoteerd
staan op de Vlaamse lijst (Amara convexior, Amara curta, Amara tibialis, Harpalus
distinguendus, Harpalus rufibarbis), één kwetsbare soort (Harpalus smaragdinus) en één
zeer bijzondere soort Zabrus tenebrioides, de graanloopkever, die met uitsterven bedreigd is.
Fig 18: Het aandeel kwetsbare, zeldzame en niet bedreigde soorten per bodemval ingezameld in de
Armenberg (Soorten S/LR= soorten safe/low risk dus niet bedreigd en MUB=met uitsterven bedreigd).
► In de rand en de voor werden het meest Rode Lijst-soorten gevonden. Op 40 meter in de
akker werden geen Rode Lijst-soorten ingezameld.
►In de rand werd de met uitsterven bedreigde soort Zabrus tenebrioides, de graanloopkever
gevonden
Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
Net als in de Saffraanberg werden in de rand weinig individuen ingezameld maar wel het
grootste aantal soorten. Hier werden ook in de voor heel veel soorten gevonden maar veel
minder individuen dan op de Saffraanberg. De hoogste aantallen individuen werden op 80
meter in de akker gevonden. De diversiteits- en Evenness indexen in de rand en de voor
waren duidelijk hoger dan in de akker.
37

Fig 19: Het aantal soorten en individuen per bodemval ingezameld op de akker en akkerrand op de Armenberg.
Tabel 7: Diversiteitsindexen per bodemval en per plot op de Armenberg
►Niettegenstaande er in de rand en de voor het minst individuen werden ingezameld bleek
de gemiddelde diversiteit- en Evennessindex er het hoogst. In de akker bleek de
diversiteitsindex gemiddeld het hoogst op 5 meter van de rand en gemiddeld het laagst op 40
meter van de rand.
38

►De hoogste aantallen individuen werden op 80 meter in de akker gevonden en niet in de
voor en de rand zoals op de Saffraanberg.
Loopkevergemeenschappen
De bodemvallen worden duidelijk gerangschikt volgens hun positie in en naast de akker langs
de eerste as. De bodemvallen in de rand en de voor zijn positief gecorreleerd met deze as en
duidelijk afgescheiden van de bodemvallen in de akker. Karakteristieke soorten voor deze
sites zijn de hier aangetroffen Amara-soorten (A. tibialis, A. communis, A. lunicollis, A.
plebeja) en enkele Harpalus-soorten. Diep in de akker zien we een loopkevergemeenschap
met Pterostichus melanarius, Agonum dorsale, en enkele Bembidion-soorten (B. obtusum, B.
tetracolum, B. quadrimaculatus, B. lampros).
Fig 20: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (28 soorten) en de plots voorgesteld
met hun situering in de akker en de akkerrand. Codes van de loopkeversoorten respectievelijk eerste vier van
genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde As1=0.53, As2=0.17
►In de rand en de voor vinden we een andere loopkevergemeenschap (veel Amara-soorten)
dan op de akker zelf.
►In de akker vinden we vooral een door Pterostichus melanarius, Agonum dorsale, Loricera
pilicornis en enkele Bembidion-soorten gedomineerde loopkevergemeenschap.
39

3.3.3 Engelmanshoven Gelinden
Te Engelmanshoven werd er bemonsterd in een teelt van chicorei. Het perceel zelf was eerder
klein waardoor de vallen diep in de akker op 80 m in de teelt, eigenlijk ook reeds behoorlijk
dicht bij de andere rand aan een wegberm en betonbaantje grensden. De helft van de
bemonsterde rand werd gemaaid en geklepeld. Er werd bemonsterd over 5 periodes van begin
mei tot en met eind juli en later ook de eerste twee weken van september. De data van deze
laatste staalname leverden geen extra soorten en slechts heel weinig individuen op (slechts
156 individuen) en werden hier in de analyses weggelaten.
Algemene resultaten
In totaal werden er 4006 individuen en 43 soorten ingezameld. De vijf meest ingezamelde
soorten waren:
Pterostichus melanarius: n = 2292 individuen
Harpalus rufipes: n = 501
Bembidion obtusum: n = 232
Agonum dorsale: n = 120
Harpalus affinis: n = 114
Habitatpreferentie aangetroffen soorten
Op deze site werden 5 soorten gevonden met een habitatpreferentie voor ruigten en akkers.
Van deze soorten werd alleen Amara similata enkel in de rand gevonden. Op 5 meter in de
akker werden geen soorten van moerassen, oevers en vochtige graslanden, noch bossen
gevonden. Ook het aantal eurytope soorten was daar het laagst.
40

Fig 21: Aantal loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers en eurytope soorten.
Rode Lijst-soorten
In totaal werden 6 soorten gevonden die op de Vlaamse Rode Lijst als zeldzaam staan
genoteerd; Amara aulica, Amara bifrons, Amara tibialis, Harpalus distinguendus, Harpalus
puncticeps en Notiophilus quadripunctatus. Verder werd ook één bedreigde (Harpalus
puncticollis soort van droge open habitats) en één kwetsbare soort (Harpalus smaragdinus
soort van droge open habitats) gevonden. Beiden werden in de akker gevonden. Op 5 meter
in de akker werd geen enkele Rode Lijst-soort gevonden.
41

Fig 22: Aantallen bedreigde, kwetsbare, zeldzame en niet bedreigde soorten per bodemval ingezameld op het
perceel te Engelmanshoven (Soorten S/LR= soorten safe/low risk dus niet bedreigd).
Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
De hier waargenomen diversiteiten, en individuen variëren binnen elke plot. Op vijf meter in
de akker werden gemiddeld het minst aantal soorten en individuen ingezameld. De
gemiddelde Shannon-Wiener diversiteitsindex alsook de Evenness index neemt af naarmate
we verder de akker in bemonsterden.
►In de rand werden het meest soorten gevonden, in de voor het meest individuen. Op 5 en
15 m in de akker werden minder individuen gevonden dan dieper in de akker alsook de rand
en de voor.
42

Fig 23: Het aantal soorten en individuen per bodemval ingezameld op de akker en akkerrand te
Engelmanshoven.
Tabel 8: Diversiteitsindexen per bodemval en per plot te Engelmanshoven
Loopkevergemeenschappen
De bodemvallen worden langs de eerste as duidelijk gerangschikt volgens hun positie in en
naast de akker. De bodemvallen in de rand en de voor zijn positief gecorreleerd met deze as
en duidelijk afgescheiden van de bodemvallen in de akker. Karakteristieke soorten voor deze
43

sites zijn o.a. A. tibialis, P. cupreus, Harpalus affinis, Harpalus rufipes en Agonum dorsale.
In de akker zien we een loopkevergemeenschap met Pterostichus melanarius en enkele
Bembidion-soorten (B. obtusum, B. tetracolum, B. quadrimaculatus).
Fig 24: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (19 soorten) en de plots voorgesteld
met hun situering in de akker en de akkerrand. Codes van de loopkeversoorten respectievelijk eerste vier van
genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde As1=0.48, As2=0.09
44

3.3.4. Ovelingen Gelinden-Heers
In Ovelingen werd er bemonsterd in een perceel wintertarwe. Het betreft een zeer lang
perceel met brede rand en erosiestrook. Hier werd een mengsel met verschillende dichtheden
ingezaaid. Langs de akkerrand is er een houtkant aanwezig met veel dode vlier en esdoorn.
De voor wordt ieder jaar mee bewerkt. Er werd gedurende 5 perioden ingezameld; van begin
mei tot eind juli.
Algemene resultaten
In totaal werden 6965 individuen en 42 soorten ingezameld. De vijf meest ingezamelde
soorten waren:
Pterostichus melanarius: n = 1823
Pterostichus cupreus: n = 1264
Agonum dorsale: n = 1175
Bembidion lampros: n =795
Nebria brevicollis: n = 562
Habitatpreferentie aangetroffen loopkevers
Het aandeel soorten van droge, open habitats lag het hoogst in de voor. Verder vonden we
zowel in de akker, de akkerrand als de voor een soort van moerassen, oevers en vochtig
grasland: Harpalus distinguendus.
Fig 25: Aantal loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers en eurytope soorten.
45

In één bodemval in de voor verzamelden we de zeldzame Chlaenius nigricornis eveneens een
soort van moerassen, oevers en vochtig grasland. In totaal werden er vier soorten gevonden
met een habitatpreferentie voor ruigten en akkers.
Rode Lijst soorten
In totaal werden er 6 soorten gevonden die op de Rode Lijst in de categorie zeldzaam zijn
ondergebracht; Amara tibialis, Chlaenius nigricornis, Diachromus germanus, Harpalus
ardosiacus, Harpalus distinguendus en Harpalus rufibarbis. Een heel bijzondere soort is
Harpalus ardosiacus. De site te Ovelingen is voor deze soort pas de tweede vindplaats in
Limburg ooit en de eerste vangst in een bodemval ooit in de provincie.
►In de voor werden relatief meer Rode Lijst-soorten gevonden dan in de rand en de akker.
Fig 26: Aantallen zeldzame en niet bedreigde soorten (Safe Low Risk) per bodemval ingezameld te Ovelingen.
Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
In de rand werden relatief weinig individuen ingezameld, in de voor het hoogst aantal
individuen. In de voor werden ook het meest soorten gevonden en de diversiteitsindexen
waren er het hoogst. In tegenstelling tot de hierboven besproken sites blijkt de rand hier
minder soorten en lagere diversiteitsindexen te hebben dan in het begin van de akker.
46

S car n ind H car E car
LOB094 RAND 15 108 2.02 0.75
LOB095 RAND 20 160 1.97 0.66
LOB096 RAND 11 177 1.43 0.60
Gemiddelde 15.33 148.33 1.81 0.67
LOB091 VOOR 21 543 2.29 0.75
LOB092 VOOR 20 578 2.29 0.77
LOB093 VOOR 24 469 2.30 0.72
Gemiddelde 21.67 530.00 2.30 0.75
LOB088 5m 16 308 2.05 0.74
LOB089 5m 12 366 1.94 0.78
LOB090 5m 18 442 2.06 0.71
Gemiddelde 15.33 372.00 2.02 0.74
LOB085 15m 15 576 1.76 0.65
LOB086 15m 19 398 2.18 0.74
LOB087 15m 14 202 1.99 0.75
Gemiddelde 16.00 392.00 1.98 0.71
LOB082 40m 16 524 1.59 0.57
LOB083 40m 19 438 1.70 0.58
LOB084 40m 15 542 1.88 0.70
Gemiddelde 16.67 501.33 1.73 0.62
LOB079 80m 16 332 1.81 0.65
LOB080 80m 15 391 1.71 0.63
LOB081 80m 17 411 1.70 0.60
Gemiddelde 16.00 378.00 1.74 0.63
Tabel 9: Diversiteitsindexen per bodemval en per plot te Ovelingen
►Met uitzondering van de voor werden op deze site relatief minder soorten ingezameld. Het
aantal individuen was vergelijkbaar met de andere sites.
►De rand heeft hier opvallend minder soorten en lagere diversiteitsindexen te hebben dan in
het begin van de akker.
Loopkevergemeenschappen
De bodemvallen worden langs de eerste as duidelijk gerangschikt volgens hun positie in en
naast de akker. De bodemvallen in de rand en de voor zijn positief gecorreleerd met deze as
en duidelijk afgescheiden van de bodemvallen in de akker. Karakteristieke soorten voor deze
sites zijn o.a. B. lampros, H. distinguendus, H. affinis, Loricera pilicornis en B.
quadrimaculatus. In de akker zien we een loopkevergemeenschap met Pterostichus
melanarius, Pterostichus cupreus, Agonum dorsale en enkele Bembidion-soorten (B.
obtusum, B. tetracolum).
47

Fig 27: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (23 soorten) en de plots voorgesteld
met hun situering in de akker en de akkerrand. Codes van de loopkeversoorten respectievelijk eerste vier van
genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde As1=0.38, As2=0.19
48

3.3.5. Akkers en akkerranden te Sint-Truiden/Gelinden: Saffraanberg,
Armenberg, Engelmanshoven en Ovelingen
Hier gaan we na of er gelijkaardige trends werden waargenomen over de vier verschillende
akkers heen. Deze analyses moeten ons eventueel ook de impact van de verschillende teelten,
de ouderdom van de rand en de aanwezigheid van landschapselementen in de onmiddellijke
omgeving verklaren bij eventuele waargenomen verschillen.
Site
Leeftijd rand
Teelt in akker
Aanwezig
landschapselement
Voorjaarsbewerking
in de akker/ beheer in
de rand
Sint-Truiden Saffraanberg 1 jaar Wintertarwe Brede rand Nee/ maaien
Gelinden Armenberg 3 jaar Wintertarwe Open land Nee / maaien
Gelinden Engelsmanshoven 3 jaar Chicorei Kleine akker Ja / nee
Gelinden Ovelingen 2 jaar Wintertarwe Houtkant Nee/ nee
Tabel 10: overzicht van de 4 bemonsterde sites in Sint-Truiden/Gelinden met de aanwezig teelt, eventuele
voorjaarsbewerking en aanwezig(e) landschapselement(en) ter hoogte van de rand.
Algemene resultaten
In totaal werden over vijf periodes op de vier sites samen 27983 loopkevers ingezameld. In
Engelmanshoven waar chicorei geteeld werd en er een voorjaarsbewerking was lag het
aantallen individuen duidelijk lager (n=4006 tov resp. Saffraanberg n=7765, Armenberg
n=9247 en Ovelingen n=6965). In totaal werden er 70 verschillende soorten gevonden.
Daarvan staan er 17 op de rode lijst genoteerd (13 zeldzame soorten, twee kwetsbare, één
bedreigde en één met uitsterven bedreigde soort).
Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
Met uitzondering van de chicoreiteelt in Engelmanshoven bleek het aantal individuen toe te
nemen met de toenemende afstand in de akker. Dit was zeer duidelijk voor de
wintertarweteelt in Armenberg. De voor daarentegen bleek met uitzondering van de
Saffraanberg meer individuen te bevatten dan de rand en net in de akker.
49

Fig 28: Gemiddeld aantal individuen tov de afstand van de rand voor vier sites Saffraanberg in zwart,
Armenberg in blauw, Engelmanshoven in rood, Ovelingen in groen.
Fig 29: Gemiddeld aantal soorten per plot tov de afstand tot de rand voor vier sites Saffraanberg in zwart,
Armenberg in blauw, Engelmanshoven in rood, Ovelingen in groen.
► Voor alle sites blijkt het aantal soorten af te nemen met toenemende afstand in de akker.
Het aantal soorten ligt in de wintertarwe teelt van de Saffraanberg duidelijk hoger dan elders.
► De Shannon Wiener index neemt af met toenemende afstand in de akker voor alle sites.
De index ligt beduidend lager voor de chicoreiteelt in Engelmanshoven.
50

Fig 30: Gemiddelde Shannon-Wiener diversiteitsindexen tov de afstand tot de rand voor vier sites Saffraanberg
in zwart, Armenberg in blauw, Engelmanshoven in rood, Ovelingen in groen.
Fig 31: Gemiddelde Evenness index per plot tov de afstand van de rand voor vier sites Saffraanberg in zwart,
Armenberg in blauw, Engelmanshoven in rood, Ovelingen in groen.
► In alle sites blijkt de Evenness af te nemen met toenemende afstand in de akker. Dit is
echter veel minder uitgesproken voor de wintertarweteelt op de Saffraanberg.
51

Loopkevergemeenschappen
Uit deze figuren is duidelijk dat er volgens eerste as een duidelijke ordening is van diep in de
akker (links) naar de rand (rechts) voor de sites Armenberg, Engelmanshoven en Oevelingen.
De bodemvallen in de rand (groene cirkel) en de ploegvoor zijn positief gecorreleerd met
deze as en duidelijk afgescheiden van de bodemvallen in de akker (rode cirkel). Voor de site
Saffraanberg is dit niet het geval. De bodemvallen van deze sites worden wel gerangschikt
volgens de tweede as met boven bodemvallen diep in akker en onder bodemvallen in de rand.
Deze site blijkt een eigen andere loopkeverfauna te hebben. De belangrijkste spreiding in de
dataset volgens de tweede as is die van rand naar diep in de akker in de wintertarweteelt op
de Saffraanberg.
Fig 32: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (36 soorten) en de plots voorgesteld
met hun situering in de akker en de akkerrand en de site. Codes van de loopkeversoorten respectievelijk eerste
vier van genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde As1=0.48, As2=0.19
3.3.6. Conclusies
1) Verrassend soortenrijk en hoge aantallen loopkevers in de aangelegde akkerranden !
De aangelegde akkerranden, niettegenstaande ze vaak zeer jong zijn, blijken een zeer
soortenrijke loopkeverfauna te herbergen. In de vier bemonsterde akkers te Gelinden/Heers
bv. werden maar liefst 17 Rode Lijst-soorten gevonden waarvan enkele uiterst zeldzame
soorten zoals de graanloopkever. Er zijn heel wat indicaties dat heel wat soorten -onder hen
ook soorten niet karakteristiek voor akkers en akkerranden- in de aangelegde randen
vertoeven of mogelijks zelfs levensvatbare populaties hebben. Voor heel wat soorten zijn
52

deze randen een veelgebruikt tijdelijk of permanent habitat in een groene woestijn van ons
versnipperd agrarische landschap.
2) Hoge aantallen loopkevers in de akker !
We stelden minder soorten en minder uniforme verdeling van loopkevers diep in de akker
vast. Voor alle sites blijkt het aantal soorten af te nemen met toenemende afstand in de akker.
De aantallen loopkevers daarentegen bleken het hoogst diep in de akker. Vooral de biomassa
nuttige loopkevers lag het hoogst diep in de akker met hoge aantallen van Pterostichus
melanarius, een nuttige soort bij bestrijding van bladluizen. M.a.w. het moment dat deze
loopkevers nuttig kunnen zijn voor landbouwer en teelt blijken zij vooral in de akker voor te
komen. Aangezien nergens bij het begin van de bemonstering hogere aantallen in de rand
werden gevonden dan later in het seizoen en aangezien ook nooit de hoogste aantallen diep in
de akker later op het bemonsteringsseizoen werden ingezameld, vermoeden we dat soorten
die massaal diep in de akker werden gevonden daar ook hun volledige levenscyclus
voltooien. Voor soorten zoals Pterostichus melanarius is de akker bijna zeker de plaats waar
de larven overleven.
3) Invloed van de teelt en eventuele voorjaarsbewerking akker
In Engelmanshoven waar chicorei geteeld werd en er een voorjaarsbewerking was, lag het
aantallen individuen duidelijk lager zowel in de rand als in de akker. Deze
voorjaarsverstoring in de akker zorgt voor mindere aantallen alsook minder soorten.
Mogelijks zijn aanvankelijk open teelten met chicorei ook minder gunstige habitats voor
loopkevers, alwaar ze minder beschutting vinden tegen vijanden. De bewerkingen voor
cichorei gebeuren net voor het voorjaarsoptimum van de loopkevers. Onder organisch
materiaal, in scheuren en spleten in de bodem wachten de volwassen kevers het juiste
moment af om zich voort te planten. Het keverbestand komt de terugval door de snel
opeenvolgende bewerkingen maar moeizaam te boven. Herkolonisatie van uit de rand is dan
noodzakelijk. De mechanische onkruidbestrijding tussen de rijen heeft eveneens een
negatieve invloed op de aantallen. Het oppervlakkige schoffelen doet de aantallen drastisch
dalen. Bovendien valt te noteren dat bij de standaardbehandeling van cichorei de frequentie
danig intens is dat er zeker een invloed moet zijn op de loopkeverpopulatie. In 2010, het jaar
van de bemonstering, volgde een droge periode op een ogenblik dat de rijen nog niet waren
gesloten. Een open en droog biotoop beïnvloedt ten stelligste het aantal loopkevers zeker als
zij tot het geslacht Pterostichus behoren.
53

4) Impact van de ploegvoor tussen akkerrand en akker en verspreiding van de loopkevers
Met uitzondering van de Saffraanberg bleek de ploegvoor meer individuen te bevatten dan de
rand en net in de akker. In de voor bleek in bepaalde gevallen een hoge activiteit van
loopkevers waar te nemen; als het ware een autostrade van passage van loopkevers.
Mogelijks vormt deze voor ook een barrière voor migratie naar de akker. Niettegenstaande
vaak veel soorten en individuen werden ingezameld in de voor bleek op 5 meter in de teelt
meestal het laagst aantal loopkevers waargenomen. Mogelijks blijven heel wat individuen in
de ploegvoor foerageren alwaar ze ook minder beschut zijn voor hun vijanden. Dit is zeker
het geval als de rand wordt gemaaid. Op dat ogenblik komt de ploegvoor tussen de teelt en de
rand bloot te liggen. Het valt niet te miskennen dat de ploegvoor, zeker een diepe ploegvoor,
een barrière vormt voor grote aantallen loopkevers. Tal van studies wezen dit uit. De kevers
worden daar belaagd door fazant, kwartel en patrijs het geen uit de sporen kon worden
afgeleid. Opvallend echter was de totale afwezigheid van spitsmuizen in de bodemvallen. Een
diepe ploegvoor vormt een moeilijk te overwinnen hindernis tussen rand en akker.
In het algemeen hebben we met deze beperkte staalname niet echt een indicatie dat er vanuit
de rand, via de ploegvoor veel loopkevers in de eerste meters van de akker zelf terecht
komen.
5) Invloed leeftijd, aanleg akkerrand en omgeving
In Gelinden/Heers/Sint-Truiden blijkt de site op de Saffraanberg toch een andere
loopkeverfauna te herbergen dan in de andere sites. Bovendien bleek daar ook minder
duidelijk dat er meer individuen in de akker zelf voorkwamen. De rand van de bemonsterde
wintertarweteelt in de Saffraanberg was de meest recent aangelegde rand. Toch bleek het
aantal soorten en de diversiteitsindexen daar duidelijk hoger dan elders. Bij aanleg van deze
rand waren hier reeds een bloemenrand en een erosiestrook gelegen naast de akkerrand.
54

3.4 Landen Hooibos
In Landen werd een perceel met suikerbiet bemonsterd aan de rand van het Hooibos. Op de
erosiestrook werd in april 2009 een gras-kruidenmengsel ingezaaid. De teelt staat er op zware
kleigrond waardoor tijdens de zomermaanden de bovenste laag kreuken en barsten vertoont.
De rand wordt gemaaid. Net zoals chicoreiteelt, wordt een bietenakker in het voorjaars
bewerkt.
De volledige akkerrand is onderhevig aan veel betreding van o.a. jagers, paarden, … De
vallen werden geplaatst op 14 mei 2010 en werden 4 keer geledigd in de zomer (tot
8/7/2010). Daarna werd nog twee extra weken bemonsterd eind augustus begin september.
Algemene resultaten
In totaal werden slechts 1803 individuen ingezameld tijdens de eerste 4
bemonsteringsperiodes. De bemonstering eind augustus begin september leverde niet veel
meer individuen (over beide periodes samen werden 1941 individuen ingezameld). Er werden
41 soorten ingezameld tijdens de eerste vier staalnames. De laatste periode leverde slechts
een soort meer op: Harpalus rufibarbis.
De vijf meest ingezamelde soorten waren:
Pterostichus melanarius: n = 477
Agonum dorsale: n = 257
Bembidion lampros: n = 240
Pterostichus cupreus: n = 191
Nebria salina: n = 182
Habitatpreferentie aangetroffen loopkevers
In totaal werden 5 soorten van ruigten en akkers aangetroffen die zowel in de rand, de voor
als op de akker werden gevonden. Soorten van droge en open habitats werden niet gevonden
op 15 meter of verder in de akker. Soorten van moerassen en oevers en vochtige graslanden
werden enkel in de voor en de rand gevonden.
►Soorten van bos kwamen duidelijk meer voor in de rand en op korte afstand van de rand in
de teelt. Deze soorten waren mogelijks afkomstig van het aanpalende Hooibos.
55

Fig 33: Aantal loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers en eurytope soorten.
Rode Lijst-soorten
Er werden slechts drie Rode Lijst-soorten ingezameld: Panagaeus bipustulatus (in de voor en
5 meter in de akker, soort van droog open habitat), Trechus discus (in de voor en de rand;
soort van moerassen, oevers en natte graslanden) en Harpalus rufibarbis op 40 meter in de
akker (een eurytope soort).
Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
In de akker werden heel weinig individuen en duidelijk ook minder soorten gevonden dan in
de rand en de voor. In de rand werden ongeveer evenveel soorten gevonden als op de
akkerranden in Gelinden/Sint-Truiden. Ook het aantal individuen is vergelijkbaar. Op 80
meter in de akker werden de laagste diversiteit en Evenness index gevonden.
56

Fig 34: Het aantal soorten en individuen per bodemval ingezameld op de akker en akkerrand te Landen
(Hooibos)
S car n ind H car E car
BHB112 RAND 22.00 306.00 2.23 0.72
BHB113 RAND 28.00 266.00 2.39 0.72
BHB114 RAND 25.00 270.00 2.41 0.75
Gemiddelde 25.00 280.67 2.34 0.73
BHB109 VOOR 17.00 110.00 1.98 0.70
BHB110 VOOR 15.00 80.00 1.93 0.71
BHB111 VOOR 20.00 181.00 2.30 0.77
Gemiddelde 17.33 123.67 2.07 0.73
BHB106 5m 13.00 62.00 2.06 0.80
BHB107 5m 11.00 79.00 1.72 0.72
BHB108 5m 12.00 71.00 1.77 0.71
Gemiddelde 12.00 70.67 1.85 0.74
BHB103 15m 4.00 17.00 0.79 0.57
BHB104 15m 7.00 34.00 1.44 0.74
BHB105 15m 6.00 26.00 0.98 0.55
Gemiddelde 5.67 25.67 1.07 0.62
BHB100 40m 5.00 32.00 0.80 0.50
BHB101 40m 5.00 39.00 0.82 0.51
BHB102 40m 8.00 42.00 1.15 0.55
Gemiddelde 6.00 37.67 0.92 0.52
BHB097 80m 6.00 78.00 0.74 0.42
BHB098 80m 4.00 40.00 0.43 0.31
BHB099 80m 8.00 70.00 1.18 0.57
Gemiddelde 6.00 62.67 0.79 0.43
Tabel 11: Diversiteitsindexen per bodemval en per plot te Landen (Hooibos)
57

►In de rand werden het meest individuen en soorten gevonden. In de akker werden heel
weinig soorten gevonden en in tegenstelling tot de bemonsterde gebieden te Gelinden Heers
ook opvallend weinig individuen.
Loopkevergemeenschappen
De bodemvallen worden langs de eerste as gerangschikt volgens hun positie in en naast de
akker. De bodemvallen in de rand en de voor (minder) zijn negatief gecorreleerd met deze as
en duidelijk afgescheiden van de bodemvallen in de akker. Karakteristieke soorten voor deze
sites zijn o.a. B. tetracolum, Loricera pilicornis en Agonum dorsale. In de akker zien we een
loopkevergemeenschap met Pterostichus melanarius, B. obtusum en B. lampros.
Fig 35: DCA-biplot diagram van de meest abundante loopkeversoorten (21 soorten) en de plots voorgesteld
met hun situering in de akker en de akkerrand. Codes van de loopkeversoorten respectievelijk eerste vier van
genus en eerste vier van de soortnaam. Eigenwaarde As1=0.53, As2=0.09
Conclusies
►Er werden opvallend weinig individuen ingezameld op de site aan het Hooibos. Vooral in
de akker werden zeer lage aantallen geteld. Een mogelijke verklaring is de moeilijke
staalname met bodemvallen ter plekke. Bij aanhoudende droogte barst de kleigrond en
kunnen loopkevers zich ophouden in de barsten en spleten in de bodem. Mogelijks beïnvloedt
dit de kwaliteit van bemonstering met de potvallen. Een andere verklaring is dat in
kleigronden gewoon minder mogelijkheden zijn voor loopkevers. De grondwatertafel is er
vaak lange perioden hoog omdat kleigronden minder waterdoorlatend zijn dan zandgronden.
58

►In de rand werden gemiddeld 25 soorten per bodemval ingezameld dit is de hoogste
gemiddelde S car die tijdens dit project gevonden werd. De aanwezigheid van het Hooibos
direct naast de rand alsook enkel beekvalleien verderop in het landschap kunnen hiervoor een
verklaring zijn.
Fig 36: Akkerrand naast het Hooibos te Landen (links), akkerrand en overgang naar akker begin mei (rechts).
59

3.5 Stalhille wintertarwe
In West-Vlaanderen te stalhille werd tijdens het voorjaar en zomer van 2010 bemonsterd in
een akkerrand en akker met wintertarwe. De bemonsterde akkerrand (twaalf meter breed)
bestond uit een meerjarige, goed ontwikkelde grasstrook gelegen tussen een sloot en de
akker. In totaal werden 24 bodemvallen geïnstalleerd. In de akker werd bemonsterd zoals bij
de hierboven besproken sites (5, 15, 40 en 80 meter in de akker). In de rand werden drie plots
uitgezet; op -12, -6 en -3 meter van de akkerrand en op de overgang rand-akker ook nog een
plot. Er werd gedurende 6 periodes bemonsterd tussen 4 mei en 22 juli 2010. De stalen van
de periode 04/05 tot 19/05 zijn verloren gegaan en werden hier uit de verdere analyses
gelaten.
Fig 37:: situering van de bodemvallen en verschillende plots die werden bemonsterd in de rand en de akker te
Stalhille
Algemene resultaten
In totaal werden 37 soorten en 3061 individuen ingezameld over die 5 periodes. De meest
abundante soorten waren:
Pterostichus cupreus: n = 818; een eurytope soort
Pterostichus melanarius: n = 654; een eurytope soort
Agonum dorsale: n = 625; een soort van ruigten en akkers
Bembidion lampros: n = 194 een eurytope soort
Bembidion tetracolum: n = 158 een eurytope soort
Te Stalhille werden duidelijk lagere aantallen loopkevers ingezameld dan te Gelinden/Sint-
Truiden
60

Habitatpreferentie
Er werden vier soorten van ruigten en akkers gevonden, één soort met als habitatpreferentie
heide (Notiophilus aquaticus) en één soort met als habitatpreferentie slikken en schorren
(Bembidion minimum). Deze laatste soort is een soort die ook op zilte graslanden en langs
kleine brakke beekjes iets meer landinwaarts wordt gevonden. Dichtstbijzijnde sites voor
deze soort uit de CARABEL zijn Gistel en Snaaskerke.
Fig 38: Aantal loopkeversoorten met habitatpreferentie voor bos, droge open habitats, moerassen, oevers,
vochtige graslanden en ruigten en akkers, eurytope soorten, heide en slikken en schorren.
Rode Lijst-soorten
Er werden drie soorten gevonden die op de Rode Lijst als zeldzaam staan genoteerd:
Microlestes maurus (n=2 op –3m), Harpalus distinguendus (n=1 op 15m in de akker) en
Bembidion minimum (n=1 op -6m).
61

Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
Er werden het meest individuen gevonden op 80m in de akker. Ook het aantal soorten was
daar alsook in de rand duidelijk hoger dan elders. De Shannon Wiener index was het hoogst
in de rand en op –3m.
S car n ind Hc ar E car
WVS01 -12m' 13 22 2.33 0.91
WVS09 -12m' 5 14 1.27 0.79
WVS17 -12m' 4 7 1.35 0.98
Gemiddelde 7.33 14.33 1.65 0.89
WVS02 -6m' 12 73 1.64 0.66
WVS10 -6m' 14 57 1.78 0.68
WVS18 -6m' 11 40 2.13 0.89
Gemiddelde 12.33 56.67 1.85 0.74
WVS03 -3m 13 94 1.99 0.78
WVS11 -3m 18 130 2.19 0.76
WVS19 -3m 16 77 2.47 0.89
Gemiddelde 15.67 100.33 2.22 0.81
WVS04 RAND 20 180 2.15 0.72
WVS12 RAND 17 106 2.46 0.87
WVS20 RAND 19 197 2.38 0.81
Gemiddelde 18.67 161 2.33 0.80
WVS05 5m 13 141 1.80 0.70
WVS13 5m 12 84 1.90 0.77
WVS21 5m 13 58 1.92 0.75
Gemiddelde 12.67 94.33 1.88 0.74
WVS06 15m 15 52 2.32 0.86
WVS14 15m 14 137 1.91 0.72
WVS22 15m 11 169 1.76 0.73
Gemiddelde 13.33 119.33 1.99 0.77
WVS07 40m 9 116 1.60 0.73
WVS15 40m 13 165 1.68 0.66
WVS23 40m 6 77 1.41 0.79
Gemiddelde 9.33 119.33 1.57 0.72
WVS08 80m 16 285 1.74 0.63
WVS16 80m 17 361 1.76 0.62
WVS24 80m 18 419 1.75 0.61
Gemiddelde 17 355 1.75 0.62
Tabel 12: Diversiteitsindexen per bodemval en per plot te Stalhille
62

3.6 Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen van alle bemonsterde
akkers en akkerranden
Aantal individuen
Voor bijna alle sites stellen we vast dat er meer individuen werden ingezameld naarmate men
verder de akker in bemonsterd. Dit is het meest uitgesproken zo voor de sites Armenberg en
Stalhille. In Engelmanshoven en het Hooibos beide sites met een voorjaarsbewerking (resp.
chicorei en bietenteelt) neemt het aantal individuen af met toenemende afstand in de akker.
Fig 39: Het gemiddeld aantal individuen per plot voor de 6 bemonsterde sites voorgesteld volgens de afstand in
de akker van de plot.
Aantal soorten
Met uitzondering van de site te Stalhille neemt het aantal soorten overal af met toenemende
afstand in de akker. Dit is het meest uitgesproken het geval voor de site in het Hooibos en de
site op de Armenberg. Enkel te Stalhille werden op de akker het hoogst aantal soorten
gevonden op 80m.
63

Fig 40: Het gemiddeld aantal soorten per plot voor de 6 bemonsterde sites voorgesteld volgens de afstand in de
akker van de plot
Shannon Wiener index
De Shannon Wiener index neemt voor alle sites af met toenemende afstand in de akker. Hoe
verder de akker in we bemonsteren des te meer de loopkeverfauna wordt gedomineerd door
slechts één of enkele soorten. Vaak gaat het hier om Pterostichus melanarius en Agonum
dorsale.
Fig 41: De gemiddelde Shannon Wiener index per plot voor de 6 bemonsterde sites voorgesteld volgens de
afstand in de akker van de plot
64

Evenness index
De Shannon Evenness index neemt af naarmate verder in de akker wordt bemonsterd. Enkel
in de Saffraanberg is dit veel minder uitgesproken het geval. Daar blijft deze index nagenoeg
dezelfde in de rand, de voor en de eerste 80 m in de akker.
Fig 42: De gemiddelde Shannon Evenness index per plot voor de 6 bemonsterde sites voorgesteld volgens de
afstand in de akker van de plot
65

4.Soortbespreking: enkele zeer interessante en abundante
loopkeversoorten
Uit de besprekingen van de zes hierboven voorgestelde sites bleek dat een aantal soorten in
hoge aantallen werd gevonden. Het gaat om eurytope soorten van droge of natte habitats en
akker- en ruigtesoorten. Onderzoek in Vlaanderen en elders in Europa toonde aan dat deze
soorten allemaal potenties hebben om als zeer nuttige plaagbestrijder te fungeren in akkers en
akkerranden, omdat bladluizen een belangrijk aandeel van hun voedsel vormen. Bovendien
zijn deze soorten opportunisten in hun voedselkeuze waardoor ze hetgeen massaal aanwezig
is van prooien (vaak plaagsoorten in de teelt) door predatie kunnen onderdrukken. We
bespreken enkele van deze top 5-soorten hier in detail en gaan dieper in op hun voorkomen
en eventuele verspreiding van akker naar akkerrand.
4.1 Pterostichus melanarius, gewone zwartschild
Dit is de meest abundant ingezamelde soort waarvan de
impact als plaagbestrijder op akkers en akkerranden
uiterst groot is. Bovendien is het één van de grootste
soorten die we bij ons op de akkers en akkerrand kunnen
vinden (gemiddeld 15-16 mm groot). Eén individu weegt
gemiddeld 82,5 mg wat er op neer komt dat 12120
individuen ongeveer gelijk staat voor 1 kg nuttige
loopkevers. Aantallen die zeker en vast gemiddelde
aantallen kunnen zijn per 25m² akker en akkerland.
Habitat: Pterostichus melanarius is een cultuurvolger, in akkers, tuinen en parken. De soort is
nachtactief. Het is een eurytope soort voor droge habitatten.
Levenscyclus: De voortplanting heeft plaats in de zomer (begin juli-begin september). De
eieren worden in zeer ondiep tamelijk vochtige bodem gelegd. De larve ontwikkelt in het
najaar. De soort overwintert meestal in het derde larvale stadium en zou een obligate koude
periode nodig hebben om de ontwikkeling te kunnen voltooien (Krehan, 1970). Poprust vanaf
april in de bodem. De eerste adulten verschijnen dan in het late voorjaar waarna de aantallen
in juni juli plotseling explosief kunnen toenemen (Pollet & Desender, 1987). Het in cultuur
brengen en bewerking van terreinen in het voorjaar zou een negatieve invloed hebben op de
overleving van larven en poppen maar vaak is dit nauwelijks te merken in totale jaarvangsten
door zeer snelle kolonisatie vanuit nabijgelegen terreinen (Fadl et al.,1996).
Voeding: Deze soort is voor 90% carnivoor en heeft een breed spectrum van
bodembewonende prooien. De soort leeft van mieren, mijten, insectenlarven en spinnen. De
66

soort speelt een belangrijke rol bij bestrijding van insectenplagen (Lindroth, 1986; Dixon &
McKinley, 1992). Volgens Symondson et al. (1996) predeert deze soort intensief op
naaktslakken en vervult dus een belangrijke rol als natuurlijke bestrijder. Onderzoek in
Vlaamse begraasde graslanden toonde aan dat vooral mieren en bladluizen werden
geconsumeerd alhoewel andere prooien daar in hogere densiteiten voorkwamen (Pollet en
Desender, 1986, 1987).
Vlieg- en loopvermogen: Een (di) polymorfe soort. In België enkel uiterst zeldzaam
gevleugeld (Desender, 1986). De soort kan zich al lopend 3 tot 15 meter per dag verplaatsen
(Kirchner, 1960) m.a.w. de soort heeft een hoge dispersiekracht.
Het zeer abundant optreden van deze soort in combinatie met een aantal andere eurytope
soorten en cultuurvolgers zoals Agonum dorsale, Agonum muelleri, Bembidion
quadrimaculatum, Harpalus affinis, Harpalus rufipes, Loricera pilicornis, Nebria brevicollis,
Pterostichus strenuus en Trechus quadristriatus wijst vaak op eutrofiëring en recente
verstoring van het gebied (Turin, 2000).
Verspreiding in Vlaanderen: Pterostichus melanarius is een algemene soort in Vlaanderen
(momenteel niet bedreigd). De verspreidingskaart in Desender et al., 2008a, doet vermoeden
dat deze soort in de Kempen minder algemeen voorkomt. Dit is echter te wijten aan een
onderbemonstering van de akkers en akkerranden in deze regio.
Fenologie in de hier bemonsterde akkers en akkerranden
De soort neemt inderdaad explosief toe vanaf half juni. Zoals reeds hierboven aangehaald is
Pterostichus melanarius een soort die we vooral in de akker inzamelden. Bovendien worden
de hoogste aantallen van deze soort in de akker ook later in het seizoen in gezameld. De data
van Armenberg en Ovelingen doen vermoeden dat daar geen migratie van deze soort vanuit
de rand tot diep in de akker is aangezien er zeer weinig individuen zijn ingezameld in de rand
den de voor en er over een periode van anderhalve maand veel individuen in de akker zijn
gevonden. In de Saffraanberg bleek het hoogste aantal individuen ingezameld in de voor,
tijdens de op twee na en voorlaatste periode. Pas de laatste periode werden hoge aantallen
gevonden in de akker. Dit zou kunnen wijzen op een migratie van de rand naar de akker. In
Engelmanshoven stelden we een min of meer zelfde situatie vast, maar daar werden ook de
hoogste aantallen diep in de akker gevonden tijdens de op twee na laatste periode, wat dan
weer niet pleit voor migratie vanuit de rand naar de akker.
67

1200
Aantal ind Pterostichus melanarius
1000
800
600
400
200
0
Saffraanberg
Armenberg
Engelmanshoven
Ovelingen
'21/5/2010' '4/6/2010' '18/6/2010' '2/7/2010' '17/7/2010'
Periode
Fig 43: Aantal individuen per periode ingezameld in de vier akkers/akkerranden te Gelinden/Sint-Truiden
In het algemeen mogen we hier wel stellen dat Pterostichus melanarius een soort is die het
meest actief foerageert in de akker zelf en daar haar hoogste aantallen haalt. Bovendien
vermoeden we dat de soort ook massaal in akkers die geen voorjaarsbewerking hebben de
winter kan overleven. De hoge aantallen die we diep in de akker vinden zijn dus
hoogstwaarschijnlijk niet afkomstig van migratie vanuit de rand.
Fig 44:Aantal individuen per periode per bodemval van Pterostichus melanarius
68

4.2 Agonum dorsale, akkersnelloper
Habitat: Een zeer algemene soort die vaak talrijk in akkers en ruigten
voorkomt. In Nederland en België is het aantal vindplaatsen achteruit
gegaan eind jaren 80 (Desender & Turin, 1989). De laatste 15 jaar is het
aantal waarnemingen van deze soort opnieuw toegenomen (Desender et
al.,2008a). Deze soort is vrij tolerant tov zware bemesting (Thiele,
1977). Wordt heel vaak samen aangetroffen met Bembidion tetracolum
(Turin, 2000) zoals ook uit deze studie blijkt.
Levenscyclus: De soort is nachtactief en is overdag geaggregeerd te vinden onder stenen,
takken of klompen aarde. Voorplanting heeft plaats in het voorjaar en de eieren worden vaak
gelegd aan de onderkant van bladeren, elk vastgemaakt met een dun laagje aarde (Dicker,
1951). Larvale ontwikkeling in juli-augustus. De poprust duurt ongeveer 10 dagen waarna de
nieuwe adulten verschijnen in augustus-september. Deze migreren van open veld naar bos en
dan weer omgekeerd in het voorjaar (Fuchs, 1969). De overwintering heeft plaats 20-25 cm
diep in de bodem in bossen en heggen (Turin, 2000).
Voeding: Hoofdbestanddeel van de voeding zijn bladluizen en insectenlarven van
weekschildkevers en cicaden (Skuhravy, 1959). Vooral als predator van bladluizen zou deze
soort zeer efficiënt zijn (Coombes & Soterton, 1986).
Vlieg- en loopvermogen: Een macroptere soort en met veel vliegwaarnemingen (de
ontwikkeling van de vliegspieren zou seizoensgebonden zijn (Desender, 1989). De soort kan
ook zeer goed lopen en haalt een loopsnelheid van 8cm per second (Thiele, 1977.)
Verspreiding in Vlaanderen: Agonum dorsale is een algemene soort in België (momenteel
niet bedreigd). De verspreidingskaart in Desender et al., 2008a, doet vermoeden dat deze
soort in de Kempen minder algemeen voorkomt. Dit is echter onder andere te wijten aan een
onderbemonstering van de akkers en akkerranden in deze regio.
Fenologie in de hier bemonsterde akkers en akkerranden
De soort heeft een piek van activiteit in de periode eind mei-begin juni. Daarna nemen de
aantallen af. Mogelijks is er later op het jaar een tweede piek van activiteit. Maar hierover
hebben we tijdens dit project niet voldoende gegevens ingezameld.
69

700
Aantal individuen Agonum dorsale
600
500
400
300
200
100
0
Saffraanberg
Armenberg
Ovelingen
"21/05/2010" "04/06/2010" "18/06/2010" "02/07/2010" "17/07/2010"
Periode
Fig 45:Aantal individuen van Agonum dorsale ingezameld tijdens 5 periodes in teelten met wintertarwe.
Fig 46:Aantal individuen per periode per bodemval van Agonum dorsale
In de meeste sites bleek dat de hoogste aantallen van deze soort werden ingezameld (diep) in
de akker zelf.
70

4.3 Bembidion lampros, de puntglanspriemkever
Habitat: Een zeer algemene soort
waarvan het aantal
waarnemingen en records in
België blijft toenemen (Desender
et al., 2008). Deze eurytope soort
blijkt niet gebonden te zijn aan
één of ander bodemtype
(Peetersen, 1997). Vaak een zeer
algemene soort in akkers, weiden
en ruderale terreinen (Desender,
1989). De soort is dagactief. De
levensomstandigheden van deze
soort in landbouwbiotopen werd
uitvoerig bestudeerd door
Peetersen (1997). De soort is goed aangepast aan het leven in instabiele milieus zoals akkers
en akkerranden, niettegenstaande er ook een grote mortaliteit is bij de larven. De soort zou
zeer gevoelig zijn aan pesticiden.
Levenscyclus: De voortplanting heeft plaats in het voorjaar en de vroege zomer (Turin,
2000). Ovipositie in mei-juni (Peetersen, 1997). De larve ontwikkelt zicht tijdens de zomer en
nieuwe adulten verschijnen in de periode juni-september. In akkers vindt de overwintering
plaats in de randzones die lopend worden bereikt. Van hieruit worden akkers en velden in het
voorjaar opnieuw gekoloniseerd (Desender, 1989 & Riedel, 1991). Desender & Alderweireldt
(1988) vonden overleving van larven in de rand van maisakker.
Voeding: De soort leeft van andere kleine arthropoden en vooral van insecteneieren en speelt
een belangrijke rolt speelt in de natuurlijke regulatie van de koolvlieg en bladluizen
(Peetersen, 1997).
Vlieg- en loopvermogen: En dimorfe soort. In open akkers zou de brachyptere vorm
domineren (Peetersen 1997). In ons land werden op akkers en ruderale terreinen enkel
brachyptere dieren gevonden terwijl er macroptere populaties werden gevonden in open bos
(Desender, 1989). De soort verplaatst zich van 1 tot 10 meter per dag (Mitchel, 1963).
►Peetersen (1997) suggereert dat indien men Bembidion lampros in biologische landbouw
meer wil betrekken bij bestrijding van plaaginsecten het dan aangewezen is te helpen om de
overwinteringsmogelijkheden in akkergebieden te verbeteren. Dit kan door bv. het creëren
van beschuttingsplaatsen (afvalhopen, begroeide slootkanten, onverstoorde akkerranden) die
de larvale ontwikkeling bevorderen.
Verspreiding in Vlaanderen: Eén van de algemeenste loopkeversoorten in Vlaanderen.
71

Fenologie in de hier bemonsterde akkers en akkerranden
Bembidion lampros werd vooral in hoge aantallen ingezameld bij het begin van de
bemonsteringen begin mei. Voor de drie sites waar deze soort in hoge aantallen werd
ingezameld vinden drie verschillende patronen.
400
Aantal ind Bembidion lampros
300
200
100
0
Saffraanberg
Armenberg
Ovelingen
"21/05/2010" "04/06/2010" "18/06/2010" "02/07/2010" "17/07/2010"
Periode
Fig 47: aantal individuen van Bembidion lampros ingezameld tijdens 5 periodes in 3 teelten met wintertarwe
Fig 48:Aantal individuen per periode per bodemval van Bembidion lampros
72

4.4 Pterostichus cupreus koperen kielspriet
Habitat: Soort van open niet te
droge graslanden met goed
ontwikkelde vegetatie van grassen
en zeggen. Vaak ook in
graanakkers (Lindroth, 1985). In
bepaalde landen in Europa blijkt
deze soort een voorkeur te hebben
voor leembodems (Marggi, 1992).
De soort is dagactief en wordt vaak
al lopend aangetroffen. In Zweden
bleek in landschappen met veel
kleine velden en een hoog
percentage aan overblijvende
gewassen het reproductiesucces het grootst. In akkers met seizoensgewas zoals gerst bleek de
prooidichtheid en prooidiversiteit lager dan in overblijvende graslanden Bommarco (1997).
Levenscyclus: Voortplanting in het voorjaar en larvale ontwikkeling in ondergrondse gangen
vanaf juli zonder diapauze (Turin, 2000). Poprust slechts 8-9 dagen en de nieuwe adulten
verschijnen meestal in de herfst. Soms kunnen ook larven onverwinteren, maar meestal zijn
het de adulten die overwinteren (Schoones, 1973).
Voeding: Pterostichus cupreus eet zowel plantaardig materiaal als dierlijk voedsel zoals
insectenlarven en soms ook spinnen. Deze generalistische predator is waarschijnlijk
belangrijk als bestrijder van schadelijke luizen (Turin, 2000).
Vlieg- en loopvermogen: macropteer en veel vliegwaarnemingen (Lindroth, 1945). Een zeer
goede loper met effectieve verplaatsingen tot 30m per dag.
►Mogelijks is deze soort gevoelig voor bemesting en dat zou een achteruitgang in bepaalde
regio’s in Nederland kunnen verklaren (Turin, 2000). De soort zou ook kunnen lijden onder
verdroging. De grootschaligheid in de landbouw zou verantwoordelijk zijn voor
vermindering in reproductiesucces.
Fenologie in de hier bemonsterde akkers en akkerranden
In de akkers en akkerranden heeft de soort een piek begin juni. De soort vertoont voor de site
te Armenberg en die te Ovelingen een hoge activiteit in de voor. In Stalhille werd de soort
ook in zeer hoge aantallen ingezameld. Bovendien bleek dat daar de hoogste aantallen in de
rand vroeger werden waargenomen dan de hoge aantallen in de akker. Mogelijks wijst dit op
actieve migratie vanuit de rand naar de akker. Een andere uitleg is natuurlijk dat de piek van
73

ontluiken in de akker later is dan in de rand. Enkel “capture-recapture” experimenten zouden
dit eenduidig kunnen aantonen.
600
Aantal ind Pterostichus cupreus
500
400
300
200
100
0
Armenberg
Ovelingen
"21/05/2010" "04/06/2010" "18/06/2010" "02/07/2010" "17/07/2010"
Periode
Fig 49: aantal individuen van Pterostichus cupreus ingezameld tijdens 5 periodes in 2 teelten met wintertarwe
Fig 50:Aantal individuen per periode per bodemval van Pterostichus cupreus
74

5 De Keverbank te Halen, Rotem
De keverbank of beetle bank, overgewaaid vanuit Groot-Brittannië
In het voorjaar van 2010 werd voor de eerste keer in ons land een “beetle-bank” aangelegd te
Halen/Rotem. Een beetle-bank is een verhoogde strook, ingezaaid met pollenvormende
grassen, dwars over de akker. De breedte van deze stroken varieert nogal maar ligt meestal
tussen de vijf en de vijftien meter. De beetle-bank is komen overwaaien van Groot-Brittannië
waar in de jaren ‘80 van vorige eeuw onbespoten akkerranden langs graanvelden werden
aangelegd om de teruglopende stand van jachtwild op te krikken. Naast heel wat onkruiden,
zaden en insecten bleken deze stroken ook heel veel kevers te bevatten en de term “beetle
bank” was geboren.
Een keverbank wordt dus voornamelijk aangelegd om natuurlijke ongewervelde predatoren
van plaaginsecten van gewassen meer overlevingskansen te geven. Deze predatoren kunnen
in de onbewerkte strook overwinteren in meerjarig grasland. Vaak nemen door o.a. spuit- en
ploegbeurten hun populaties in akkerland jaarlijks af. Vanuit deze keverbank kunnen deze
nuttige insecten de akker snel opnieuw koloniseren waardoor plagen efficiënter onderdrukt
kunnen worden.
Het beheer van een keverbank is vrij eenvoudig. Eens om de drie jaar maaien is in feite
voldoende. Best wordt er gefaseerd gemaaid. Als alles in één keer gemaaid wordt, verdwijnen
voedsel en dekking voor de natuurlijke belagers van plaaginsecten. In het jaar van de aanleg
kan het nuttig zijn meerdere maaibeurten te doen om ongewenste opkomst van
akkeronkruiden te voorkomen.
De keverbank te Halen/Rotem
De keverbank te Halen, Rotem grensde in 2010 aan een akker met wintertarwe, een perceel
vogelvoedselgewas met zomertarwe en een perceel suikerbiet (zie figuur 51). Bij het ploegen
en klaarleggen van de keverbank werden iets te diepe voren gecreëerd, waardoor het
onmogelijk was de strook machinaal te maaien. De keverbank werd er ingezaaid met een
grasmengsel (30% timoteegras, 30% rood zwenkgras, 10% kropaar en 30% veldbeemdgras).
Er werd te Halen/Rotem bemonsterd van 14 mei tot 7 juli en later van 15 september tot 27
oktober. Zes plots (telkens drie bodemvallen) werden opgevolgd gedurende 7 periodes
1. Keverbank 1: in de voor, het meest centraal in de keverbank, deze strook ligt 60 cm
hoger, en is bedekt met pollenvormige graslaag;
75

2. Keverbank 2: op de voor, deze plot ligt iets hoger centraal in de keverbank;
3. 5 meter in de wintertarweteelt grenzend aan de keverbank;
4. Niet opgeploegde rand 1: in een gemengde grasstrook aan de rand van de akker;
5. in het midden van het perceel zomertarwe grenzend aan de keverbank;
6. Niet opgeploegde rand 2: in de rand ter hoogte van fruitgaard.
Plots 1 en 2 bevinden zich in de opgeploegde stroken van de keverbank, plot 4 en 6 zijn niet
opgeploegde grasranden met een identiek ingezaaid mengsel.
Fig 51: Situering van de 6 plots met telkens 3 bodemvallen thv de keverbank te Rotem
De bedoelingen van de bemonstering thv de keverbank te Halen/Rotem waren meervoudig:
- In hoeverre verschilt de loopkevergemeenschap in de keverbank van deze
waargenomen in de niet opgeploegde gemengde grasstrook?
- Vinden we meer (Rode Lijst)soorten en aantallen in de keverbank zelf het eerste
seizoen na de aanleg?
- Vinden we een unieke loopkevergemeenschap in de keverbank het eerste seizoen na
de aanleg?
76

Fig 52 Aanleg Keverbank te Rotem/Halen in het voorjaar van 2010
Algemene resultaten
In totaal werden in de 7 periodes 6168 individuen en 41 soorten ingezameld. De vijf meest
ingezamelde soorten waren:
1. Pterostichus melanarius: n = 2764 ind.;
77

2. Bembidion lampros: n = 1320 ind.;
3. Bembidion tetracolum: n = 698 ind.;
4. Agonum dorsale: n = 338 ind.;
5. Pterostichus cupreus: n = 189 ind.
Rode lijst-soorten
In totaal werden acht Rode Lijst-soorten gevonden die allemaal als zeldzaam genoteerd staan
op die lijst: Agonum nigrum, Amara anthobia, Amara bifrons (niet in eerste 4 reeksen),
Amara curta (niet in eerste 4 reeksen), Amara eurynota (niet in eerste 4 reeksen), Harpalus
distinguendus, Trechus discus en Trechus micros.
Fig 53: Aantallen zeldzame en niet bedreigde soorten per bodemval ingezameld te Rotem/Halen as links en
aantal individuen van de Rode Lijst-soorten as rechts.
► Op de plot 5 meter in de wintertarwe werden geen Rode Lijst-soorten gevonden. Ook in
de zomertarwe werden nagenoeg geen Rode Lijst-soorten gevonden. In de keverbank en de
niet opgeploegde grasranden werden wel Rode Lijst-soorten gevonden.
Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen
Tijdens de herfstperiode werden op een aantal plots en periodes geen loopkevers ingezameld.
Daarom zal hier voor de verdere verwerking enkel gebruik gemaakt worden van de gegevens
78

van de eerste vier staalnames. Deze leverden 4112 individuen en 33 soorten. De top vijf
soorten waren dezelfde voor de eerste vier staalnames als voor de volledige staalname.
Het gemiddeld aantal soorten ligt het hoogst in de hoogste voor van de keverbank. Op de
voor keverbank 2 werden heel wat minder loopkeversoorten ingezameld. Het aantal
individuen loopkevers was duidelijk hoger in de voor van de keverbank. De Evenness index
was er wel het laagst wat aangeeft dat slechts een tweetal soorten (Pterostichus melanarius en
Bembidion tetracolum) daar wel de hoge aantallen individuen verklaren. In het midden van
het perceel zomertarwe werd de laagste gemiddelde Shannon Wiener index alsook het laagst
gemiddeld aantal soorten vastgesteld. In de rand ter hoogte van de fruitgaard werden het
minst individuen, maar een hoogste Shannon Wiener index gevonden.
S car n ind H car E car
LRB115 Keverbank 1 19 453 1.31 0.44
LRB116 Keverbank 1 16 369 1.46 0.53
LRB117 Keverbank 1 15 325 1.34 0.50
Gemiddelde 16.67 382.33 1.37 0.49
LRB118 Keverbank 2 11 291 1.29 0.54
LRB119 Keverbank 2 8 181 1.41 0.68
LRB120 Keverbank 2 11 104 1.66 0.69
LRB121
LRB122
LRB123
Gemiddelde 10.00 192.00 1.45 0.64
5m in
wintertarwe 14 269 1.63 0.62
5m in
wintertarwe 15 255 1.52 0.56
5m in
wintertarwe 10 131 1.05 0.45
Gemiddelde 13.00 218.33 1.40 0.54
LRB124 RAND 1 GRAS 16 232 1.56 0.56
LRB125 RAND 1 GRAS 11 141 1.37 0.57
LRB126 RAND 1 GRAS 16 370 1.44 0.52
Gemiddelde 14.33 247.67 1.46 0.55
LRB127 ZOMERTARWE 10 180 1.40 0.61
LRB128 ZOMERTARWE 10 186 1.41 0.61
LRB129 ZOMERTARWE 8 160 0.94 0.45
Gemiddelde 9.33 175.33 1.25 0.56
LRB130 RAND 2 15 125 1.67 0.62
LRB131 RAND 2 17 174 1.88 0.66
LRB132 RAND 2 15 166 1.79 0.66
Gemiddelde 15.67 155.00 1.78 0.65
Tabel 13: Diversiteitsindexen per bodemval en per plot te Rotem/Halen
Fenologie
Tijdens de periode van half tot eind mei neemt het aantal loopkevers op alle plots toe met
uitzondering van de plot op de voor van de keverbank. Vooral in de voor van de keverbank
worden grote aantallen ingezameld. Mogelijks werkt ook daar weer de voor zelf als een
trechter voor de rondlopende loopkevers. Na de zomer en de oogst van de wintertarwe in
augustus is duidelijk te zien dat de extra bewerking in die plot ervoor heeft gezorgd dat er
heel weinig tot nagenoeg geen loopkevers meer werden ingezameld tijdens het tweede
staalnameblok.
79

Fig 54: Aantallen loopkevers per datum voor de 6 bemonsterde plots thv de keverbank te Rotem
Conclusies
We mogen stellen dat bepaalde plaatsen op de keverbank inderdaad vooral in het voorjaar een
plaats is waar hogere loopkeveractiviteit is gemeten dan elders. Het aantal soorten en
individuen in de ploegvoor van de keverbank was nagenoeg even groot als in de beide
ongeploegde akkerranden. Dit was niet zo tijdens de eerste staalnameblok voor de site op de
ploegvoor van de keverbank.
Toch bleek ook de manier van aanleg van de keverbank een effect te hebben op aantallen en
soortenrijkdom. In de diepe voor van de keverbank werden meer soorten en individuen
ingezameld dan op de voor van de keverbank. Te Rotem werd bij de aanleg een hogere
ploegvoor geploegd dan aanvankelijk voorzien.
Op beide akkers werden nagenoeg geen Rode Lijst-soorten gevonden. In de keverbank en de
niet opgeploegde grasranden werden wel Rode Lijst-soorten gevonden.
Het aanleggen van een keverbank en een opgeploegde voor biedt ongetwijfeld meer
mogelijkheden voor loopkevers dan een mooi vlak-gelegde pas ingezaaide akker. Mogelijk
biedt de lossere grond meer voordelen voor de kevers. In de ruwe ploegvoor is meer
schuilmogelijkeid voor de kevers als voor eventuele prooien. Er ontstaan microhabitats en
dus meer mogelijkheden aan niches.
80

6.Loopkevers van akkers en akkerranden in het Vlaamse
landschap
6.1 Soortenaantal, aantallen loopkevers en diversiteiten van akkers en
akkerranden versus andere habitats
De grote aantallen en de hoge diversiteit aangetroffen op de 7 hier bemonsterde sites doet
suggereren dat akkers een grote biodiversiteit aan loopkevers kunnen herbergen. Maar vinden
we nu meer soorten en meer individuen in akkers en akkerranden dan in andere habitats? Om
dit na te gaan bekeken we voor een identieke periode en identieke vangstinspanning hoeveel
individuen, hoeveel soorten en welke Shannon Wiener diversiteit er recent werden
ingezameld in andere habitattypes elders in Vlaanderen. Het vergelijken van de
loopkeverfauna’s van zeer uitlopende habitats voor slechts een beperkte periode is niet ideaal.
In bepaalde habitats is de piek van aantallen en soorten mogelijks op een ander moment dan
de piekperiode in akkers. Daarom moeten de hier besproken resultaten met de nodige
voorzichtigheid worden geïnterpreteerd.
We vergelijken het aantal soorten, aantal individuen en Shannon Wiener index van 3
bodemvallen vanaf begin mei tot en met eind juli van:
-de vier akkerranden te Gelinden-Heers/Sint-Truiden;
-de 4 plots op 80m in de akker te Gelinden-Heers/Sint-Truiden;
de twee plots in de keverbank te Rotem/Halen;
-enkele duingraslanden te Nieuwpoort;
-een mosduinvegetatie op een binnenduin te Lokeren;
-een rietkraag in het Meetjesland;
-een natte heide gebied in het Leen (Eeklo);
-enkele bosbestanden: Kalmthoutse Heide, Zonienwoud, Populierenbos bij Antwerpen en een
gemengd loofbos te Gontrode;
-twee schorvegetaties te Nieuwpoort;
-en twee akker en één weide in de voerstreek die reeds 5 jaar verlaten zijn en spontaan
verbossen.
81

Aantal soorten
In figuur 55 worden van 27 plots (telkens 3 bodemvallen) het aantal soorten dat werd
ingezameld vanaf begin mei tot en met eind juli voorgesteld.
Fig 55: Het gemiddeld aantal soorten per 3 bodemvallen verzameld vanaf begin mei tot eind juli voor heel wat
uiteenlopende habitats in Vlaanderen (de 4 akkerranden te Gelinden-Heers in groen, 80 m in diezelfde akkers in
bruin, de twee plots op de keverbank te Rotem in rood).
►In de meeste akkerranden verzamelden we veel soorten en ook meer soorten dan in de
andere hier bekeken habitattypes. De randen te Engelmanshoven en op de Saffraanberg
scoren nagenoeg evenveel soorten als de soortenrijkste vegetatie die we hier bekeken hebben;
de rietkraag in het Meetjesland. Ook de twee verlaten akkers en weide met spontane
verbossing in de Voerstreek halen hoge soortenaantallen. In de akker zelf werden relatief
minder soorten gevonden (met uitzondering van de akker op de Saffraanberg) vergelijkbaar
met het aantal soorten van enkel duingraslanden te Nieuwpoort. Toch werden er meer soorten
gevonden dan in de hier bekeken bosbestanden.
►Het aantal soorten dat in de keverbank in de voor werd gevonden, is vergelijkbaar met het
aantal soorten van het natte heide gebied in het Leen en de rand te Ovelingen. Op de voor op
de keverbank werden zeer weinig soorten gevonden.
82

Aantal individuen
►Het gemiddeld aantal individuen dat op 80 m in de akker werd ingezameld bleek met
uitzondering van de aantallen in het schor te Nieuwpoort, het hoogst te zijn. Ook in de randen
en in de voor van de Keverbank werden heel veel loopkevers gevonden.
Fig 56: Gemiddeld aantal individuen per 3 bodemvallen per plot verzameld vanaf begin mei tot eind juli voor
heel wat uiteenlopende habitats in Vlaanderen (de 4 akkerranden te Gelinden-Heers in groen, 80 m in diezelfde
akker in bruin, de twee plots op de keverbank te Rotem in rood).
Diversiteiten
In de 5 jaar oude akkers en weiland te Voeren alsook de akkerrand in de Armenberg en in de
voor van de Keverbank werden de hoogste diversiteiten gemeten. De diversiteiten op 80m in
de akker behoorden tot de laagste hier beschouwde diversiteiten.
83

Fig 57: Gemiddelde Shannon Wiener diversiteit voor drie bodemvallen per plot verzameld vanaf begin mei tot
eind juli voor heel wat uiteenlopende habitats in Vlaanderen (de 4 akkerranden te Gelinden-Heers in groen, 80
m in diezelfde akker in bruin, de twee plots op de keverbank te Rotem in rood).
6.2 Impact van het omliggend landschap en vergelijking met historische
gegevens uit de Belgische loopkeverdatabank CARABEL
De Belgische loopkeverdatabank (CARABEL) bevat meer dan 300.000 waarnemingen van
loopkevers in België (oudste waarnemingen van 1820) en was de basis voor de up-date van
de Vlaamse Rode Lijst (Desender et al., 2008b) alsook de recent verschenen
verspreidingsatlas van alle in België voorkomende loopkeversoorten (Desender et al., 2008).
Alle hier verzamelde gegevens werden toegevoegd aan de Belgische loopkeverdatabank (met
bijhorend UTM 5x5 hm hok). Om de aanwezigheid van een aantal loopkeversoorten die niet
karakteristiek zijn voor akkers en akkerranden te verklaren, werd in de databank nagegaan
welke soorten ooit werden waargenomen in het UTM 5x5 km hok waar de akker zich situeert
of aan grenst. Bovendien kan op die manier ook worden nagegaan welke te verwachten
soorten voor akkers en akkerranden, niet werden ingezameld tijdens de staalname.
Het moet ons ook informatie geven of er loopkeversoorten van bv bossen en droge schrale
graslanden in de onmiddellijke omgeving aanwezig zijn. Mogelijks dienen ook akkerranden
als kleine landschapselementen als habitat voor deze soorten. Deze informatie moet ons ook
een indicatie geven van welke soorten de akkers en akkerranden eventueel tijdelijk gebruiken
als refugia, tijdelijke toevallige foerageerplaats of tussenstop bij kolonisatie.
84

Hiertoe werd de soortenlijst van elke site vergeleken met een lijst van soorten die ooit in de
omgeving werden waargenomen. Hierbij zal worden onderscheid gemaakt tussen historische
waarnemingen van soorten van akkers en ruigten en recente waarnemingen van soorten
karakteristiek voor andere habitatten.
Triorand te Waasmont
In het de onmiddellijke omgeving van de Triorand te Waasmont werden er na 1975 nog
enkele algemene bossoorten (o.a. Abax ater en Pterostichus madidus) waargenomen die we
niet terugvonden op de akkerrand. Tijdens de bemonstering vonden we vijf bossoorten:
Badister bullatus, Notiophilus biguttatus, Notiophilus rufipes, Pterostichus niger en
Bembidion quinquestriatum. Deze laatste soort is een kwetsbare, stenotope bossoort die
blijkbaar toch de akkerrand gebruikt om zich van het één naar het ander nabijgelegen
bosbestanden te verplaatsen.
Verder werden ook een aantal soorten karakteristiek voor allerlei vochtige habitats gevonden.
Eentje werd voordien ook in de buurt gevonden maar niet tijdens deze bemonstering: de
algemene soort Agonum obscurum. Ook voor loopkevers typisch voor vochtige habitats blijkt
de akkerrand en akker zelf een tijdelijke verblijfplaats te zijn.
Akkers en akkerranden te Heers-Gelinden/Sint-Truiden.
Tijdens 2008 werd door de LIKONA Werkgroep Ongewervelden de loopkeverfauna van
enkele akkerranden in de regio Gelinden-Sint-Truiden bemonsterd. Dit leverde een
uitgebreide soortenlijst op van 55 soorten loopkevers op 8 verschillende sites (Beuckx et al.,
2009). Resultaten uit onderzoek en een screening van de CARABEL toonden aan dat er
zeven soorten gekend zijn van akkerranden in de onmiddellijke omgeving die niet werden
ingezameld tijdens dit onderzoek.
Twee soorten Amara familiaris en Harpalus rubripes die ontbreken zijn beide algemene
soorten van droge habitats. Vier soorten die ontbreken zijn karakteristiek voor vochtige
habitats en stilstaande waters: Bembidion biguttatum, Bembidion lunulatum, Pterostichus
minor en Bembidion quadripustulatum. Deze laatste soort, staat als zeldzaam genoteerd op de
Rode Lijst. Verder werd ook een bossoort niet gevonden; Asaphidion curtum.
Hooibos te Landen
Na 1980 werden in de buurt van het Hooibos nog negen soorten gevonden die niet werden
waargenomen tijdens dit project. Het gaat om één bossoort (Abax ater), twee soorten van
droge graslanden Amara aenea en Calathus melanocephalus, verder nog vier soorten van
85

moerassen oevers en vochtige graslanden: Acupalpus dubius, Bembidion articulatum,
Bembidion assimilum, Bembidion dentellum, en twee eurytope soorten van vochtige
graslanden: Bembidion properans en Elaphrus cupreus.
Stalhille
In de omgeving van de bemonsterde akkerrand en akker te Stalhille werden in het verleden
drie soorten gevonden die we niet verzamelden tijdens dit onderzoek. Eén soort Amara
similata is een soort van akkers en ruigten. Verder ontbraken Asaphidion flavipes een soort
van droge habitatten en de bedreigde soort Carabus monilis een soort van moerassen, oevers
en vochtig grasland.
►De tijdens dit project bemonsterde akkers en vooral akkerranden bleken naast wat heel
algemene eurytope soorten ook vaak de plaats te zijn waar soorten typisch voor andere
habitats (vochtige habitats (VH), droge graslanden (DG) en bossen (BO)) zich ophouden.
Voor de meeste soorten gaat het hier om kleine aantallen, maar een aantal bleek ook relatief
leefbare populaties te hebben in de akkerranden: o.a. Anisodactylus binotatus (VH);
Demetrias atricapillus (VH); Asaphidion stierlini (DG); Harpalus smaragdinus (DG);
Pterostichus niger (BO).
86

7 Conclusies en Discussie
Niet wetenschappelijke en niet technische samenvatting
Biodiversiteit in een akker en de akkerrand wordt vaak getoetst en geassocieerd met
zichtbare, aaibare en gekende soorten zoals akkervogels en specifieke akkerflora. Zelden
worden ook rondvliegende dagvlinders en eventueel zelfs bloembestuivende insecten
bekeken, laat staan andere insecten en of ongewervelden. Bodemfauna zoals loopkevers,
spinnen, kortschildkevers, roofwantsen,… spelen echter zeker ook een belangrijke rol bij de
plaagbestrijding in het gewas en het in standhouden van een natuurlijk evenwicht op de akker
en in de akkerrand. Op het menu van een belangrijk deel van deze bodemfauna nl; de
loopkevers staan zowel plantaardig en dierlijk afval (detritivoor), plantenmateriaal
(herbivoor) als andere insecten en insectachtigen (carnivoor of omnivoor) (Turin, 2000).
Het individueel op naam brengen van loopkevers levert veel extra informatie op de
natuurwaarde, samenstelling en historiek van een belangrijk deel van deze bodemfauna
(Noordijk et al., 2010). Helaas is dit specialistenwerk en zijn er maar weinig mensen in staat
om de grote aantallen te identificeren.
In dit rapport werden loopkevervangsten van 2010 afgetoetst aan verspreidingsatlassen (met
aandacht voor Rode Lijst-soorten) en werden de mogelijke effecten van het aanleggen van
akkerranden op de loopkeverdiversiteit en in het algemeen de aanwezige bodemfauna
besproken. Verder was het ook de bedoeling de verspreiding van deze karakteristieke
bodemfauna naar de aanpalende akkers in kaart te brengen en de mogelijke effecten van
beheer van de stroken op de loopkevergemeenschap te bespreken. Dit alles om te kunnen
inschatten welke natuurwaarde akkers en akkerranden voor bodemfauna hebben en in welke
mate en in welke omstandigheden loopkevers bijdragen tot functionele agrobiodiversiteit.
Hiervoor werden een uitgebreide dataset van in 2010 verzamelde loopkevers geanalyseerd
aan de hand van de dominante soorten en werden karakteristieke loopkevergemeenschappen
per site gedefinieerd. Verder werd er onderzocht -indien mogelijk- wat het effect is van o.a.
de samenstelling van het ingezaaide mengsel, de afstand tot de rand, het beheer, de
aanpalende teelt op de samenstelling van de gemeenschappen. Daarbij werd per site een
soortenlijst opgemaakt voorzien van o.a. voorlopige Rode Lijst-status, habitatpreferentie, en
informatie over de zeldzaamheid in Vlaanderen van elke aangetroffen soort (cf Desender et
al., 2008). De data die verzameld werden overheen verschillende percelen in 2010 werden
verwerkt in een databank, die bij toekomstige aanvullende projecten met gelijkaardige
doelstellingen en opzet kan aangevuld worden.
Uit deze gegevens en analyses konden enkele zeer nuttige conclusies getrokken worden
inzake de status van loopkevers op akkers en akkerranden in de regio rond Gelinden/Sint
Truiden en het oosten van Vlaams-Brabant. Het aandeel van typische akkersoorten was zeer
hoog in akkers en akkerranden. Bovendien bleken heel wat abundante soorten een zeer
87

elangrijke functie voor landbouw te kunnen vervullen. Deze akkerranden bleken soms een
zeer belangrijke natuurwaarde te hebben als gemengde grasstrook of erosiestrook, maar zeker
ook als geschikt habitat voor typische akker- en ook andere bijzondere loopkeversoorten. De
biodiversiteit bleek verrassend hoog en ook het aantal Rode Lijst-soorten was soms
verbazend indrukwekkend.
7.1.Enorme aantallen en een indrukwekkende biomassa
In zeven akkers en akkerranden verspreid over Vlaanderen (2 sites in Vlaams-Brabant, 4 in
Limburg en 1 te West-Vlaanderen) werden in totaal 52198 loopkevers ingezameld gedurende
enkele maanden in 2010. Er werden maar liefst 89 verschillende soorten loopkevers
gevonden (ongeveer 1/4 van alle tot op heden in Vlaanderen waargenomen soorten). De vijf
het meest ingezamelde loopkeversoorten waren: i) Pterostichus melanarius: 20888
individuen; ii) Bembidion lampros 6389 individuen; iii) Agonum dorsale 5118 individuen; iv)
Bembidion tetracolum 3381 individuen en v) Pterostichus cupreus 3293 individuen.
Pterostichus melanarius was met voorsprong de meest ingezamelde loopkeversoort. Het is
een soort die zich massaal tegoed doet aan bladluizen (Pollet & Desender, 1988). Bovendien
is deze relatief groot 15-16mm en weegt ze gemiddeld ongeveer 82,5 mg (gemiddeld gewicht
Pterostichus oblongopunctatus 55mg en 10 mm groot cf Zygmunt et al., 2006). Dit betekent
dat in totaal van deze soort alleen ongeveer 1,723 kg tijdens deze bemonstering in akkers en
akkerranden werd gevonden. Dit is slechts een kleine fractie van het totale aantal individuen
van deze voor de landbouw zeer nuttige soort aanwezig in de akkerranden, en vooral de
akkers zelf.
7.2. Verrassend veel bijzondere loopkevers
In de akkers en akkerranden werden ook 23 soorten ingezameld die op de Rode lijst van
Vlaanderen staan genoteerd. Eén soort Zabrus tenebrioides, de graanloopkever, een met
uitsterven bedreigde soort werd gevonden in Gelinden-Armenberg. Verder werden drie
kwetsbare (Bembidion quinquestriatum, Dyschirius intermedius, Harpalus smaragdinus) en
één bedreigde soort gevonden (Harpalus puncticollis). Maar liefst 18 zeldzame soorten
werden verspreid over nagenoeg alle akkers en akkerranden gevonden (Agonum nigrum,
Amara anthobia, Amara aulica, Amara bifrons, Amara convexior, Amara curta, Amara
eurynota, Amara tibialis, Chlaenius nigricornis, Diachromus germanus, Harpalus
ardosiacus, Harpalus distinguendus, Harpalus puncticeps, Harpalus rufibarbis, Notiophilus
quadripunctatus, Panagaeus bipustulatus, Trechus discus en Trechus micros).
Akkers en akkerranden blijken absoluut geen groene woestijn in het Vlaamse agrarische
landschap. Akkerranden blijken door heel wat verschillende loopkeversoorten als
88

passageplaats te worden gebruikt bij hun verspreiding van het ene kleine landschapselement
naar het andere (bosranden, houtkanten, sloten, …).
7.3. De Triorand te Waasmont :impact van beheer en mengsel op loopkevers
Op een experimentele gemengde grasstrook (0,5 ha) die werd o.a. opgedeeld in 14 hokken
van 18 bij 18 meter en waar verschillende mengsels (raaigras-, Festuca-,biodivers- en holle
zodenmengsel) werden ingezaaid en er een triorandbeheer werd uitgevoerd, werden
loopkevers ingezameld. De interpretatie van de loopkevergegevens lieten ons toe enkele
uitspraken te doen over type inzaai, beheer en natuurwaarde voor bodemfauna.
Geen echte specifieke fauna voor één of ander mengsel
We stelden geen echt grote verschillen vast in de samenstelling van de aangetroffen
loopkevergemeenschappen. Maw de soortensamenstelling per type mengsel bleek min of
meer dezelfde. In het algemeen werden vooral droge eurytope soorten en enkele typische
soorten voor akkers en ruigten gevonden. We vonden geen duidelijk groter aandeel van
soorten met een specifieke habitatpreferentie voor één van de verschillende type
inzaaimengsel. Er werd echter wel een (groot) verschil in verhouding van de aantallen van
enkele dominante soorten gevonden per mengsel. In de plots met het biodivers mengsel en
het Festuca-mengsel worden duidelijk minder individuen aangetroffen, maar stellen we een
hogere diversiteit vast en een uniformere verdeling van de soorten en aantallen dan in de
plots met raaigras en holle zoden mengsel. Daar domineert voornamelijk de soort
Pterostichus melanarius de loopkevergemeenschap.
Impact van triorandbeheer op loopkevers
In bodemvallen met maairegime 1 (eerste klepelbeurt 1 mei) vonden we gemiddeld meer
soorten met habitatpreferentie voor droge open habitatten. Verder bleek er geen duidelijk
verschil in habitatpreferentie van de aangetroffen loopkeversoorten tussen de stroken met
niets doen en klepelen. Maar voor het inzaaimengsel met raaigras bleek maairegime 3 (eerste
klepelbeurt 1 juni) duidelijk hogere diversiteiten op te leveren dan de andere maairegimes.
Binnen maairegime 3 vonden we heel weinig verschil in diversiteitsindexen tussen de
verschillende inzaaimengsels en bleek het inzaaimengsel niet de loopkeverfauna te bepalen,
wel het maairegime.
7.4. Akkerranden en akkers te Gelinden/Sint-Truiden
Op vier akkers in de omgeving van Sint-Truiden-Gelinden werd een identieke bemonstering
opgezet (een akker en akkerrand op de Saffraanberg, de Armenberg, Engelmanshoven en
Ovelingen). Er werd ingezameld in het midden van de akkerrand, in de voor (de ondiepe
uitgraving tussen akkerrand en de akker zelf), op 5m, 10m, 40m en 80m in de akker. Met een
89

dergelijke opzet was het de bedoeling na te gaan welke soorten en in welke aantallen in de
rand of de akker zelf vertoeven tijdens een aanzienlijke periode van het groeiseizoen; tevens
een periode wanneer heel wat bladluizen en andere pestsoorten in grote aantallen aanwezig
zijn. We gingen ook na of er verschillen in de loopkeverfauna werden waargenomen in
chicoreiteelt (Engelmanshoven) en de wintertarwe-akkers.
Verrassend soortenrijk en hoge aantallen loopkevers in de aangelegde akkerranden !
De aangelegde akkerranden, niettegenstaande ze vaak zeer jong zijn (Saffraanberg 1 jaar;
Engelmanshoven en Armenberg 3 jaar en Ovelingen 2 jaar oud), blijken een zeer soortenrijke
loopkeverfauna te herbergen. In de vier bemonsterde akkers te Gelinden/Heers bv. werden
maar liefst 17 Rode Lijst-soorten gevonden waarvan enkele uiterst zeldzame soorten zoals de
graanloopkever. Er zijn heel wat indicaties dat heel wat soorten -onder hen ook soorten niet
karakteristiek voor akkers en akkerranden- in de aangelegde randen vertoeven of mogelijks
zelfs levensvatbare populaties hebben. Voor heel wat soorten zijn deze randen een
veelgebruikt tijdelijk of permanent habitat in een groene woestijn van ons versnipperd
agrarische landschap.
Hoge aantallen loopkevers in de akker !
We stelden minder soorten en minder uniforme verdeling van loopkevers diep in de akker
vast. Voor alle sites blijkt het aantal soorten af te nemen met toenemende afstand in de akker.
De aantallen loopkevers daarentegen bleken het hoogst diep in de akker. Vooral de biomassa
nuttige loopkevers lag het hoogst diep in de akker met hoge aantallen van Pterostichus
melanarius, een nuttige soort bij bestrijding van bladluizen. M.a.w. het moment dat deze
loopkevers nuttig kunnen zijn voor landbouwer en teelt blijken zij vooral in de akker voor te
komen. Aangezien nergens bij het begin van de bemonstering hogere aantallen in de rand
werden gevonden dan later in het seizoen en aangezien ook nooit de hoogste aantallen diep in
de akker later op het bemonsteringsseizoen werden ingezameld, vermoeden we dat soorten
die massaal diep in de akker werden gevonden daar ook hun volledige levenscyclus
voltooien. Voor soorten zoals Pterostichus melanarius is de akker bijna zeker de plaats waar
de larven overleven.
Invloed van de teelt en eventuele voorjaarsbewerking akker
In Engelmanshoven waar chicorei geteeld werd en er een voorjaarsbewerking was, lag het
aantallen individuen duidelijk lager zowel in de rand als in de akker. Deze
voorjaarsverstoring in de akker zorgt voor mindere aantallen alsook minder soorten.
Mogelijks zijn aanvankelijk open teelten met chicorei ook minder gunstige habitats voor
loopkevers, alwaar ze minder beschutting vinden tegen vijanden. De bewerkingen voor
cichorei gebeuren net voor het voorjaarsoptimum van de loopkevers. Onder organisch
materiaal, in scheuren en spleten in de bodem wachten de volwassen kevers het juiste
moment af om zich voort te planten. Het keverbestand komt de terugval door de snel
opeenvolgende bewerkingen maar moeizaam te boven. Herkolonisatie van uit de rand is dan
90

waarschijnlijk noodzakelijk. Ook de mechanische onkruidbestrijding tussen de rijen heeft
eveneens een negatieve invloed op de aantallen. Het oppervlakkige schoffelen doet de
aantallen drastisch dalen.
Impact van de voor tussen akkerrand en akker en verspreiding van de loopkevers
Met uitzondering van de Saffraanberg bleek de voor meer individuen te bevatten dan de rand
en net in de akker. In de voor bleek in bepaalde gevallen een hoge activiteit van loopkevers
waar te nemen; als het ware een autostrade van passage van loopkevers. Mogelijks vormt
deze voor ook een barrière voor migratie naar de akker. Niettegenstaande vaak veel soorten
en individuen werden ingezameld in de voor bleek op 5 meter in de teelt meestal het laagst
aantal loopkevers waargenomen. Mogelijks blijven heel wat individuen in de voor foerageren
alwaar ze ook minder beschut zijn voor hun vijanden. Dit is zeker het geval als de rand wordt
gemaaid. Op dat ogenblik komt de voor tussen de teelt en de rand helemaal bloot te liggen.
Het valt niet te miskennen dat de voor, zeker een diepe voor, een barrière vormt voor grote
aantallen loopkevers..
Invloed leeftijd en aanleg akkerrand
In Gelinden/Heers/Sint-Truiden blijkt de site op de Saffraanberg toch een andere
loopkeverfauna te herbergen dan in de andere sites. Bovendien bleek daar ook minder
duidelijk dat er meer individuen in de akker zelf voorkwamen. De rand van de bemonsterde
wintertarweteelt in de Saffraanberg was de meest recent aangelegde rand. Toch bleek het
aantal soorten en de diversiteitsindexen daar duidelijk hoger dan elders.
►Toekomstig onderzoek?
Of de hoge soortenaantallen en aantal individuen in de bemonsterde akkerranden blijven met
toenemende ouderdom van de akkerrand en of het beheer hier een grote rol in speelt dient
nog te worden onderzocht. Mogelijks spelen meerdere factoren een rol in de hoge aantallen
en soorten in akkerranden: leeftijd, directe omgeving (grenzend aan bos of niet), de
opeenvolging van verschillende teelten, type mengsel dat is ingezaaid (raaigras en holle
zoden versus Festuca en biodivers) en moment van klepelen al dan niet afvoeren van maaisel.
Het zou vooral zeer leuk en interessant zijn mochten de in 2010 bemonsterde sites kunnen
gemonitord worden om de twee jaar bijvoorbeeld.
7.5. Akkerranden onmiddellijk grenzend aan bosranden: het Hooibos
In de rand en op korte afstand van de rand in de teelt werden het meest individuen en soorten
gevonden. In de rand werden gemiddeld 25 soorten per bodemval ingezameld dit is de
hoogste gemiddelde soortenaantal dat tijdens dit project gevonden werd. De aanwezigheid
van het Hooibos direct naast de rand alsook enkel beekvalleien verderop in het landschap
kunnen hiervoor een verklaring zijn.
91

In de akker werden heel weinig soorten gevonden en in tegenstelling tot de bemonsterde
gebieden te Gelinden Heers ook opvallend weinig individuen. Een mogelijke verklaring is de
moeilijke staalname met bodemvallen ter plekke. Bij aanhoudende droogte barst de kleigrond
en kunnen loopkevers zich ophouden in de barsten en spleten in de bodem. Mogelijks
beïnvloedt dit de kwaliteit van bemonstering met de potvallen. Een andere verklaring is dat in
kleigronden gewoon minder mogelijkheden zijn voor loopkevers. De grondwatertafel is er
vaak lange perioden hoog omdat kleigronden minder waterdoorlatend zijn dan zandgronden.
7. 6. Migratie vanuit een brede akkerrand naar de akker toe: Stalhille
In de meeste van de hier bemonsterde akkerranden en akkers vonden we geen evidentie van
een massale verhuis van in de rand overwinterde loopkevers naar de akker zelf. We zijn er
zelfs bijna zeker van dat de soorten die in zeer grote aantallen diep in de akker werden
gevonden zoals Pterostichus melanarius (in Vlaanderen zijn vliegende exemplaren nog maar
zelden waargenomen) ook daar overwinteren en maw een volledige levenscyclus in de akker
doorbrengen. Ze blijken ook niet echt veel hinder te vinden van voorjaarsbewerking. Te
Stalhille zagen we wel enige indicatie dat de soort Pterostichus cupreus vanuit de rand naar
de akker migreert naarmate het groeiseizoen vordert.
Toekomstig onderzoek?
Om effectief te kunnen nagaan of er migratie is en of bepaalde soorten hun volledige
levenscyclus diep in de akker vertoeven zouden bijkomende experimenten in het veld kunnen
helpen. We denken hierbij aan capture-recapture proeven en bodemstaalanalyses op zoek
naar larven.
7.7. De Keverbank te Halen/Rotem: een veelbelovend experiment !
In het voorjaar van 2010 werd voor de eerste keer in ons land een “beetle-bank” aangelegd te
Halen/Rotem. Een beetle-bank is een verhoogde strook, ingezaaid met pollenvormende
grassen, dwars over de akker. Een keverbank wordt voornamelijk aangelegd om natuurlijke
ongewervelde predatoren van plaaginsecten van gewassen meer overlevingskansen te geven.
Deze predatoren kunnen in de onbewerkte strook overwinteren in meerjarig grasland. Vanuit
de keverbank kunnen deze nuttige insecten de akker snel opnieuw koloniseren waardoor
plagen efficiënter onderdrukt kunnen worden.
We mogen stellen dat bepaalde plaatsen op de keverbank inderdaad vooral in het voorjaar een
plaats is waar hogere loopkeveractiviteit is gemeten dan elders. Het aantal soorten en
individuen in de voor van de keverbank was nagenoeg even groot als in de beide
ongeploegde akkerranden.
92

Toch bleek ook de manier van aanleggen van de keverbank een effect te hebben op aantallen
en soortenrijkdom. In de diepe voor van de keverbank werden meer soorten en individuen
ingezameld dan op de voor van de keverbank. Te Rotem werd bij de aanleg een hogere voor
geploegd dan aanvankelijk voorzien. Op beide akkers naast de keverbank werden nagenoeg
geen Rode Lijst-soorten gevonden. In de keverbank en de niet opgeploegde grasranden
werden wel Rode Lijst-soorten gevonden.
Het aanleggen van een keverbank en een opgeploegde voor biedt ongetwijfeld meer
mogelijkheden voor loopkevers dan een mooi vlak-gelegde pas ingezaaide akker. Mogelijk
biedt de lossere grond meer voordelen voor de kevers. In de ruwe ploegvoor zijn meer
schuilmogelijkeden voor de kevers alsook voor hun eventuele prooien.
7.8. Algemene conclusies
Akkerranden zijn waardevol voor natuur en landschap en dragen bij aan het verbeteren van
de waterkwaliteit en kunnen een uitgebreide bodemfauna herbergen. Een belangrijke groep
blijkt op de meeste akkers en akkerranden in grote aantallen aanwezig namelijk loopkevers.
Een groot aantal van de dominante loopkevers op akkers en akkerranden hebben een
belangrijke functie bij natuurlijke plaagbestrijding in deze rand en de akker zelf.
De focus in dit rapport lag op de natuurwaarde die loopkevers in akkerranden
vertegenwoordigen. Bovendien leek het interessant te weten welke loopkeverfauna er op de
akker zelf kan worden aangetroffen en hoe die verschilt met de fauna in de rand. Hopelijk
bereiken de belangrijkste bevindingen van deze studie en ander gelijkaardig onderzoek de
bepalende actoren die het beleid van akkers en graslanden in het landschap uitstippelden. De
hier gepresenteerde belangrijke kennis omtrent de nuttige functie van loopkevers voor de
landbouw, verschaffen namelijk sterke argumenten om meer rekening te houden met
loopkevers en insecten in het algemeen, in het huidige beleid.
93

Referenties
Agten K, 2006. Beheer van akkerranden : onderzoek van grasstroken in Haspengouw,
Katholieke Hogeschool Kempen, campus Geel, 100 pp.
Alderweireldt M, Desender K, 1994. Belgian carabidological research on high-input agriculural
fields and pastures: a review. In: Carabid beetles: ecology and evolution (Desender, K. et al.,
eds.). Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Boston, London, pp. 409-415.
Beuckx J-P, Crèvecoeur L, Janssen M & Stassen G, 2009. De ongewervelden van de
akkerranden in Engelmanshoven (Sint-Truiden). Rapport LINKONA Werkgroep
Ongewervelden.
Bommarco R, 1997. Feeding, reproduction and rispersal of a generalist predator, Pterostichus
cupreus L. (Coleoptera, Carabidae) related to agricultural landscape composition. Thesis,
Uppsala: 1-94.
Den Boer P J, Van Huizen THP, Den Boer-Daanje W, Aukema B & Den Bieman FM, 1980.
Wing Polymorphism and Dimorphism in Ground Beetles as Stages in an Evolutionary
Process (Coleoptera: Carabidae). Entomol. Gener. 6:107-134.
Cassaert M, Vogels L, Wauters S, Ver Berne A, 2012. Onderzoek naar de landbouweffecten
van aangepast (akker)randen beheer in functie van akkervogelbescherming. Katholieke
Hogeschool Kempen vzw. Departement agro- en biotechniek, Geel.
Collins K, Boatman N, Wilcox A, Holland J, Chaney K, 2002. Influence of beetle banks on
cereal aphid population predation in winter wheat. Agriculture, Ecosystems and Environment,
93: 337-350.
Coombes DS & Sotherton NW, 1986. The dispersal and distribution of polyphagous
predatory Coleoptera in cereals. Annals of Applied Biology, 108: 461-474.
D’Haene K, Laurijssens G, Van Gils B, De Blust G, Turkelboom F, 2010. Agrobiodiversiteit,
Een steunpilaar voor de 3de generatie agromilieumaatregelen?, Rapport van het Instituut voor
Natuur- en Bosonderzoek (INBO) i.s.m. het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek
(ILVO). I.o.v. het Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, 38 pp.
Dekoninck W, Versteirt V & Grootaert P, 2001. Praktijkgericht onderzoek naar kansen en
belangrijke stuurvariabelen voor natuurontwikkeling op gronden met voormalig intensief
landbouwgebruik. Partim Invertebraten VLINA99/02, Rapport ENT.2001.05, KBIN, 262 pp.
Dekoninck W, Desender K & Grootaert P, 2005. Faunistische evaluatie en vergelijking van
bosuitbreiding via bebossing, spontane verbossing, en extensieve begrazing van open
terreinen: een studie in de Voerstreek. Rapport ENT.2005.01 in opdracht van Aminal
afdeling Bos & Groen, project AMINAL/B&G/30/2002, 189 pp.
94

Desender K, 1986. Distribution and ecology of carabid beetles in Belgium (Coleoptera,
Carabidae). Part 1–4. Studiedocumenten van het Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen 26, 27, 30, 34.
Desender K, 1989. Dispersievermogen en Ecologie van Loopkevers (Coleoptera, Carabidae) in
België: een evolutionaire benadering. Studiedocument Nr 54, Koninklijk Belgisch Instituut
voor Natuurwetenschappen, Brussel, 135 pp.
Desender K & Maelfait J-P, 1986. Pitfall trapping within enclosures: a method for estimating
the relationship betweenthe abundance of coexisting carabid species (Coleoptera, Carabidae).
Holarctic Ecology, 9: 245-250.
Desender K & Turin H,1989. Loss of habitats and changes in the composition of the groundand
tiger beetle fauna in four West-European countries since 1950 (Coleoptera:
Carabidae, Cicindelidae). Biological Conservation, 48: 277-294.
Desender K, Ervynck A & Tack G, 1999. Beetle diversity and historical ecology of woodlands
in Flanders. Belgian Journal of Zoology, 129: 139-156.
Desender K & Bosmans R, 1998. Ground beetles (Coleoptera, Carabidae) on set-aside fields
in the Campine region and their importance for nature conservation in Flanders (Belgium).
Biodiversity and Conservation, 7: 1485-1493.
Desender K, Alderweireldt M & Pollet M, 1989. Field edges and their importance for
polyphagous predatory arthropods. Mededelingen Faculteit landbouwwetenschappen
Rijskuniversiteit Gent, 54: 823-833.
Desender K, De Bakker D & Dekoninck W, 2004. Verkennende inventarisatie van
loopkevers, spinnen, en mieren in het provinciaal Domein 'de Halve Maan' (Diest).
Resultaten van een kortetermijnbemonstering in 6 habitatten met vermelding van bijkomende
gegevens van enkele andere insectengroepen. Rapport Onderzoeksopdracht Econnection. 17
pp. + bijlagen.
Desender K, Dekoninck W & Maes D, 2008a. An updated Red List of the ground and tiger
beetles (Coleoptera, Carabidae) in Flanders (Belgium). Bulletin van het Koninklijk Belgisch
Instituut voor Natuurwetenschappen, Entomologie, 78: 113-131.
Desender K, Dekoninck W & Maes D m.m.v. Crevecoeur L, Dufrêne M, Jacobs M,
Lambrechts J, Pollet M, Stassen E & Thys N, 2008 b. Een nieuwe verspreidingsatlas van de
loopkevers en zandkloopkevers (Carabidae) in België. Rapporten van het Instituut voor
Natuur- en Bosonderzoek 2008 (INBO.R.2008.13). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
& Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Brussel.
Dicker GHL, 1951. Agonum dorsale Pont. (Col. Carabidae): An unusual egg-laying habit and
some biological notes. Entomologist’s Monthly Magazine, 87: 33-34.
95

Fadl A, Purvis G & Towey K, 1996. The effect of soil cultivation on the incidence of
Pterosichus melanarius (Illig.) (Coleoptera: Carabidae) in arable land in Ireland. Annales
Zoologici Fennici 33: 207-214.
Felix R, Muilwijk J, Dekoninck W & Desender K, 2010. Lijst met Nederlandse namen van
loopkevers (Coleoptera: Carabidae) van België en Nederland. Entomologishe Berichten
Amsterdam, 70: 128-139.
Fuchs G, 1969. Die ökologische Bedeutung der Waldhecken in der Agrarlandschaft
Nordwestdeutschlands am Beispiel der Käfer. Pedobiologia, 9: 432-458.
Hof A & Bricht P, 2010.The impact of grassy field margins on macro-invertebrate abundance
in adjacent arable fields, Elsevier. Agriculture, Ecosystems and Environment 139: 280-283.
Kirchner H, 1960. Untersuchungen zur Ökologie feldbewohnender Carabiden.
Proefschrift, Universität Köln.
Krehan In 1970. Die Steuerung von Jahresrhytmik und Diapause bei Larval- und
Imagoüberwinterern der Gattung Pterostichus (Col. Carab.). Oecologia 6: 58-105.
Lindroth CH, 1945. Die Fennoskandischen Carabiden I, Spezieller Teil; II, Die Karten.
Göteborg.
Lindroth CH, 1985. The Carabidae (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark I. Fauna
Entomologica Scandinavica,, 15 (1): 1-226.
Lindroth CH, 1986. The Carabidae (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark II. Fauna
Entomologica Scandinavica, 15 (2): 227-497.
Pollet M & Desender K, 1986. Detailed distribution and faunistics of carabid beetles
(Coleoptera, Carabidae) in a meadow habitat (Western Flanders). Bulletin et Annales de la
Société royale belge d'Entomologie, 122: 203-211.
Pollet M & Desender K, 1987. Feeding ecology of grassland-inhabiting carabid beetles
(Carabidae, Coleoptera) in relation to the availability of some prey groups. Acta
Phytopathologica et Entomologica Hungarica 22: 223-246.
Pollet M & Desender K, 1988. Quantification of prey uptake in pasture inhabiting carabid
beetles. Mededelingen Faculteit landbouwwetenschappen Rijskuniversiteit Gent, 53: 1119-
1129.
Dixon PL & McKinley RG, 1992. Pitfall trap catches of and aphid predation by Pterostichus
melanarius and Pterostichus madidus in insecticide treated and untreated potatoes.
Entomologia Experimentalis et Applicata, 64: 63-72.
96

Liberloo M, Leestmans S, Bernaerts J, Dielis G, Steeno R, Jardin S, Boyen M, Beele C,
Jonckheere F, 2012. Beheersovereenkomsten, nieuwe sporen voor het beleid. Kennis en
ervaringen uit het SOLABIO-project. Vlaamse Landmaatschappij, Brussel, 163pp.
Maelfait J-P & Baert L, 1975. Contribution to the knowledgeof the arachno- and
entomofauna of different woodhabitats.Part I. Sampled habitats, theoretical study of the
pitfall method, survey of the captured taxa. Biologisch Jaarboek Dodonaea, 43: 179-196.
Marggi WA, 1992. Faunistik der Sandlaufkäfer und Laufkäfer der Schweiz (Cicindelidae &
Carabidae, Coleoptera). Documenta Faunistica Helvetiae, 13 (1-2): 1-243.
Mc Cune B & Grace JB, 2002. Analysis of Ecological Comunities. MjM Software Design,
Glenden Beach, Oregeon, USA, 300 pp.
Petersen MK, 1997. Life histories of two predaceous Beetles, Bembidion lampros and
Tachyporus hypnorum in the agroecosystem. Thesis, Uppsala.
Riedel W, 1991. Overwintering and spring dispersal of Bembidion lampros (Coleoptera,
Carabidae) from established hibernation sites in a winter wheat field in Denmark In: Polgar
L. et al. (red.). Behaviour and impact of Aphidophaga, SPB Academic Publications: 235-241.
Schoones L, 1973. Experimenten over de verspreiding van Carabidae in Zuidelijk Flevoland.
Doctoraalverslag K.U.-Nijmegen, Dieroecologie.
Skuhravy V, 1959. Die Nahrung der Feldcarabiden. Acta Societatis Entomologicae
Cechosloveniae, 56: 1-18.
Symondson WOC, Glen DM, Wiltshire CW, Langdon CJ & Liddell JE, 1996. Effects of
cultivation techniques and methods of straw disposal on predation by Pterostichus
melanarius (Coleoptera: Carabidae) upon slugs (Gastropoda: Pulmonata) in an arable field.
Journal of Applied Ecology, 33: 741-753.
Temmerman F., France, P., Delanote, L. , Liberloo M. 2012. Onderzoek naar het effect van
akkerranden op functionele biodiversiteit en natuurlijke plaagbeheersing. Inagro. Afdeling
Biologische productie, Rumbeke-Beitem.
Thiele HU, 1977. Carabid Beetles in their environments. A study on habitat selection by
adaptions in physiology and behaviour. Zoophysiology and ecology 10, Berlin, Heidelberg,
New York.
Thomas S, 2000. Progress on beetle banks in UK arable faming, Pesticide Outlook 11: 51-53.
Turin H & Van Alebeek F, 2007. Loopkevers in agrarische milieus – een faunakarakteristiek,
Entomologische berichten, 67 (6): 246-248.
Turin H, 2000. De Nederlandse Loopkevers, Uitgeverij KNNV, Naturalis & EIS Nederland,
666 pp.
97

Van Alebeek F, Visser A & Van Den Broek R, 2007. Akkerranden als (winter)schuilplaats
voor natuurlijke vijanden. Entomologische berichten, 67 (6): 223-225.
Zygmunt PMS, Maryanski M & Laskowski R, 2006. Body mass and caloric value of the
ground beetle Pterostichus oblongopunctatus (Coleoptera, Carabidae) along a gradient of
heavy metal pollution. Environmental Toxicology and Chemistry, 25: 2709-2714.
98

Inhoudsopgave
Samenvatting .......................................................................................................................................... 2
1. Inleiding ............................................................................................................................................... 4
1.1 Loopkevers in het agrarisch landschap ......................................................................................... 4
1.2 Doelstellingen ............................................................................................................................... 5
2.Staalname en methode van de gebruikte analyses ............................................................................. 7
2.1 De bemonsterde sites ................................................................................................................... 7
2.2 Bespreking van de staalname en de voor- en nadelen van de hier verkregen karakteristieke
dataset ................................................................................................................................................ 8
2.3.Staalname ..................................................................................................................................... 9
2.4 Gebruikte analyses ...................................................................................................................... 10
2.4.1 Aantal individuen en aantal soorten ingezameld per site ................................................... 10
2.4.2 Loopkeverdiversiteit voor een vaste periode per bodemval of per plot ............................. 11
2.4.3 Gemeenschapsanalyses ....................................................................................................... 12
3. Resultaten ......................................................................................................................................... 13
3.1 Algemene resultaten ................................................................................................................... 13
3.2 Waasmont TRIORAND, inzaai verschillende mengsels en verschillend maaibeheer.................. 15
3.2.1 Aanleg en beheer van de gemengde grasstrook te Waasmont ........................................... 15
3.2.2 Opzet bemonstering ............................................................................................................ 17
3.2.3 Algemene resultaten loopkevers ......................................................................................... 18
3.2.4 Impact van het inzaaien van verschillende mengsels .......................................................... 19
3.2.5 Impact van verschillende types van maairegime in de akkerrand ....................................... 22
3.2.6 Impact van verschillende types mengsels EN maaibeheer .................................................. 25
3.2.7 Conclusies loopkeveronderzoek Triorand Waasmont ......................................................... 26
3.3 Akkers en akkerranden in Sint-Truiden-Gelinden ....................................................................... 28
3.3.1 Saffraanberg, Sint-Truiden ................................................................................................... 30
3.3.2. Armenberg Gelinden ........................................................................................................... 36
3.3.3 Engelmanshoven Gelinden .................................................................................................. 40
3.3.4. Ovelingen Gelinden-Heers .................................................................................................. 45
3.3.5. Akkers en akkerranden te Sint-Truiden/Gelinden: Saffraanberg, Armenberg,
Engelmanshoven en Ovelingen ..................................................................................................... 49
3.3.6. Conclusies ........................................................................................................................... 52
3.4 Landen Hooibos .......................................................................................................................... 55
99

3.5 Stalhille wintertarwe ................................................................................................................... 60
3.6 Aantal soorten, individuen en diversiteitsindexen van alle bemonsterde akkers en akkerranden
.......................................................................................................................................................... 63
4.Soortbespreking: enkele zeer interessante en abundante loopkeversoorten .................................. 66
4.1 Pterostichus melanarius, gewone zwartschild ............................................................................ 66
4.2 Agonum dorsale, akkersnelloper ................................................................................................ 69
4.3 Bembidion lampros, de puntglanspriemkever ............................................................................ 71
4.4 Pterostichus cupreus koperen kielspriet ..................................................................................... 73
5 De Keverbank te Halen, Rotem .......................................................................................................... 75
6.Loopkevers van akkers en akkerranden in het Vlaamse landschap .................................................. 81
6.1 Soortenaantal, aantallen loopkevers en diversiteiten van akkers en akkerranden versus andere
habitats ............................................................................................................................................. 81
6.2 Impact van het omliggend landschap en vergelijking met historische gegevens uit de Belgische
loopkeverdatabank CARABEL............................................................................................................ 84
7 Conclusies en Discussie ...................................................................................................................... 87
7.1.Enorme aantallen en een indrukwekkende biomassa ................................................................ 88
7.2. Verrassend veel bijzondere loopkevers ..................................................................................... 88
7.3. De Triorand te Waasmont :impact van beheer en mengsel op loopkevers .............................. 89
7.4. Akkerranden en akkers te Gelinden/Sint-Truiden ..................................................................... 89
7.5. Akkerranden onmiddellijk grenzend aan bosranden: het Hooibos ........................................... 91
7. 6. Migratie vanuit een brede akkerrand naar de akker toe: Stalhille ........................................... 92
7.7. De Keverbank te Halen/Rotem: een veelbelovend experiment ! .............................................. 92
7.8. Algemene conclusies .................................................................................................................. 93
Referenties ............................................................................................................................................ 94
Bijlagen ................................................................................................................................................ 101
100

Bijlagen
Bijlage 1: Publicaties loopkevers in graslanden en akkers Ugent 1981-1994
DESENDER, K., MAELFAIT, J.-P., D'HULSTER, M. & VANHERCKE, L., 1981. Ecological and
faunal studies on Coleoptera in agricultural land. I. Seasonal occurrence of Carabidae in the grassy edge
of a pasture. Pedobiologia, 22: 379-384.
DESENDER, K., 1982. Ecological and faunal studies on Coleoptera in agricultural land. II. Hibernation
of Carabidae in agro-ecosystems. Pedobiologia, 23: 295-303
DESENDER, K., MAELFAIT, J.-P. & VANHERCKE, L., 1982. Variations qualitatives saisonnières des
Carabidae (Coleoptera) d'une prairie pâturée à Melle (Flandre Orientale, Belgique), étudiés à l'aide de
différentes méthodes d'échantillonnage. Biologisch Jaarboek Dodonaea, 50: 83-92.
D'HULSTER, M. & DESENDER, K., 1982. Ecological and faunal studies on Coleoptera in agricultural
land. III. Seasonal abundance and hibernation of Staphylinidae in the grassy edge of a pasture.
Pedobiologia, 23: 403-414.
DESENDER, K., 1983. Ecological data on Clivina fossor (Coleoptera, Carabidae) from a pasture
ecosystem. 1. Adult and larval abundance, seasonal and diurnal activity. Pedobiologia, 25: 157-167.
DESENDER, K. & CRAPPE, D., 1983. Larval and adult morphology and biometry of two sibling species
Bembidion lampros (Herbst) and Bembidion properans Stephens (Coleoptera, Carabidae). Biologisch
Jaarboek Dodonaea, 51: 36-54.
DESENDER, K. & MAELFAIT, J.-P., 1983.. Population restoration by means of dispersal, studied for
different carabid beetles (Coleoptera, Carabidae) in a pasture ecosystem. In: LEBRUN, Ph., ANDRE,
H.M., DE MEDTS, A., GREGOIRE-WIBO, C. & WAUTHY, G. (eds.). New Trends in Soil Biology.
Proceedings of the VIII. International Colloquium on Soil Zoology, Louvain-la-Neuve (Belgium), August
30 - September 2, 1982. Dieu-Brichart, Ottignies-Louvain-la-Neuve, 541-550.
DESENDER, K., MERTENS, J., D'HULSTER, M. & BERBIERS, P., 1984. Diel activity patterns of
Carabidae (Coleoptera), Staphylinidae (Coleoptera) and Collembola in a heavily grazed pasture. Revue
d'Ecologie et Biologie du Sol, 21: 347-361.
D'HULSTER, M. & DESENDER, K., 1984. Ecological and faunal studies of Coleoptera in agricultural
land. IV. Hibernation of Staphylinidae in agro-ecosystems. Pedobiologia, 26: 65-73.
DESENDER, K. & POLLET, M., 1985. Ecological data on Clivina fossor (Coleoptera, Carabidae) from a
pasture ecosystem. II. Reproduction, biometry, biomass, wing polymorphism and feeding ecology. Revue
d'Ecologie et Biologie du Sol, 22: 233-246.
DESENDER, K., VAN DEN BROECK, D. & MAELFAIT, J.-P., 1985. Population biology and
reproduction in Pterostichus melanarius ILL. (Coleoptera, Carabidae) from a heavily grazed pasture
ecosystem. Mededelingen van de Faculteit Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit Gent, 50:
567-575.
POLLET, M., & DESENDER, K., 1985. Adult and larval feeding ecology in Pterostichus melanarius
ILL. (Coleoptera, Carabidae). Mededelingen van de Faculteit Landbouwwetenschappen van de
Rijksuniversiteit Gent, 50: 581-594.
POLLET, M., DESENDER, K. & MAELFAIT, J.-P., 1985. Onderzoek naar de voedselkeuze van
loopkevers (Carabidae, Coleoptera) in weide-oecosystemen. Bulletin et Annales de la Société royale
belge d'Entomologie, 121: 494-497.
DESENDER, K., 1986. On the relation between abundance and flight activity in Carabid beetles from a
heavily grazed pasture. Zeitschrift für Angewandte Entomologie, 102: 225-231.
DESENDER, K. & POLLET, M., 1986. Adult and larval abundance from Carabid Beetles (Col.,
Carabidae) in a pasture under changing grazing management. Mededelingen van de Faculteit
Landbouwwetenschappen van de Rijkuniversiteit Gent, 51/3a: 943-955.
. POLLET, M. & DESENDER, K., 1986. Prey selection in Carabid Beetles (Col., Carabidae): are diel
activity patterns of predators and prey synchronized? Mededelingen van de Faculteit
Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit Gent, 51/3a: 957-971.
101

POLLET, M. & DESENDER, K., 1986. Detailed distribution and faunistics of carabid beetles
(Coleoptera, Carabidae) in a meadow habitat (Western Flanders). Bulletin et Annales de la Société royale
belge d'Entomologie, 122: 203-211.
ALDERWEIRELDT, M. & DESENDER, K., 1986. Faunistisch interessante loopkevers (Coleoptera,
Carabidae) van een weide met berm te Sint-Denijs-Westrem. Bulletin et Annales de la Société royale
belge d'Entomologie, 122: 303-305.
DESENDER, K., POLLET, M. & GOOSSENS, R., 1986. The larvae of Amara curta Dejean, 1928 and
Amara tibialis (Paykull, 1789) (Col., Carabidae) with notes on the life cycle of both species. Biologisch
Jaarboek Dodonaea, 54: 104-115.
DESENDER, K. & MAELFAIT, J.-P., 1986. The relation between dispersal power, commonness and
biological features of carabid beetles (Col., Carabidae). Annales de la Société royale zoologique de
Belgique, 116: 94.
POLLET, M., DESENDER, K. & MAELFAIT, J.-P., 1986. Aspects of the feeding ecology of
Pterostichus melanarius in a heavily grazed pasture. Annales de la Société royale zoologique de
Belgique, 116: 110-111.
MAELFAIT, J.-P., SEYS, J., DE KEER, R., DE KIMPE, A., DESENDER, K. & POLLET, M., 1986.
Relations between the agricultural management and epigeic arthropod fauna of grasslands. Annales de la
Société royale zoologique de Belgique, 116: 105.
MAELFAIT, J.-P., DESENDER, K., DE KEER, R. & POLLET, M., 1986. Ecological investigations on
the arthropod fauna of agro-ecosystems at Melle (Eastern Flanders, Belgium). Annales de la Société
royale zoologique de Belgique, 116: 103-104.
DESENDER, K. & POLLET , M., 1987. Life cycle strategies in the most abundant ground beetles from a
heavily grazed pasture ecosystem. Mededelingen van de Faculteit Landbouwwetenschappen van de
Rijksuniversiteit Gent, 52/2a: 191-199.
POLLET, M. & DESENDER, K., 1987. The consequences of different life histories in ground beetles for
their feeding ecology and impact on other pasture arthropods. Mededelingen van de Faculteit
Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit Gent, 52/2a: 179-190.
POLLET, M. & DESENDER, K., 1987. Feeding ecology of grassland-inhabiting carabid beetles in
relation to the availability of some prey groups. Acta Phytopathologica Entomologica Hungarica, 22: 223-
246.
POLLET, M., DESENDER, K. & VAN KERCKVOORDE, M., 1987. Prey selection in Loricera
pilicornis (Col., Carabidae). Acta Phytopathologica Entomologica Hungarica, 22: 425-431.
MAELFAIT, J.-P., DESENDER, K., DE KEER, R & POLLET, M., 1988. Investigations on the
arthropod fauna of grasslands. In: PARK, J.R. (ed.). Environmental Management in Agriculture,
European Perspectives. Belhaven Press, London, New York : 170-177.
DESENDER, K. & ALDERWEIRELDT, M., 1988. Population dynamics of Carabid beetles and larvae in
a maize field and its boundary. Zeitschrift für angewandte Entomologie, 106: 13-19
DESENDER, K., 1988. Spatial distribution of Carabid beetles in a pasture. Revue d'Ecologie et Biologie
du Sol, 25(1): 101-113.
DESENDER, K. & POLLET, M., 1988. Sampling pasture carabids with pitfalls: evaluation of species
richness and precision. Mededelingen van de Faculteit Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit
Gent, 53/3a: 1109-1117.
POLLET, M. & DESENDER, K., 1988. Quantification of prey uptake in pasture inhabiting carabid
beetles. Mededelingen van de Faculteit Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit Gent, 53/3a:
1119-1129.
MAELFAIT, J.-P., DESENDER, K. & DE KEER, K., 1988. The arthropod community of the edge of an
intensively grazed pasture. In : SCHREIBER, K.-F. (ed.). Connectivity in Landscape Ecology.
Münstersche Geographische Arbeiten 29, Munster : 115-117
DE KEER, R., ALDERWEIRELDT, M., DECLEER, K., SEGERS, H., DESENDER, K. & MAELFAIT,
J.-P., 1989. Horizontal distribution of the spider fauna of intensively grazed pastures under the influence
of diurnal activity and grass height. Zeitschrift für angewandte Entomologie, 107: 455-473.
ALDERWEIRELDT, M. & DESENDER, K., 1989. Faunistisch araneologisch onderzoek van intensief
bewerkte akkers en hun randen in België: een korte evaluatie. Phegea, 17: 161-164.
DESENDER, K., ALDERWEIRElDT, M. & POLLET, M., 1989. Field edges and their importance for
polyphagous predatory arthropods. Mededelingen van de Faculteit Landbouwwetenschappen van de
Rijksuniversiteit Gent, 54/3a: 823-833.
102

POLLET, M. & DESENDER, K., 1989. Prey uptake in subdominant, small to medium-sized carabid
beetles from a pasture ecosystem. Mededelingen van de FaculteitLandbouwwetenschappen van de
Rijksuniversiteit Gent, 54/3a: 809-822.
POLLET, M., DESENDER, K. & ALDERWEIRELDT, M., 1989. Evaluation of the seasonality of
predation and the degree of food specialization in grassland-inhabiting carabid beetles (Col., Carabidae).
Verhandelingen van het Symposium "Invertebraten van België, Brussel 25-26 nov. 1988, pp. 331-338.
POLLET, M. & DESENDER, K., 1990. Investigating the food passage in Pterostichus melanarius
(Coleoptera, Carabidae): an attempt to explain its feeding behaviour. Mededelingen van de
Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit Gent, 55 (2b): 527-540.
ALDERWEIRELDT, M. & DESENDER, K., 1990. Variation of Carabid Diel Activity Patterns in
Pastures and Cultivated Fields. In: The role of Ground Beetles in Ecological and Environmental Studies
(Stork, N.E., ed.) : 335-338.
DESENDER, K. & M. ALDERWEIRELDT, 1990. The carabid fauna of maize fields under different
rotation regimes. Mededelingen van de Faculteit Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit Gent,
55 (2b): 493-500.
DESENDER, K. & ALDERWEIRELDT, M., 1990. Yearly and seasonal variation of carabid diel activity
in pastures and cultivated fields. Revue d'Ecologie et de Biologie du Sol, 27(4): 423-433.
ALDERWEIRELDT, M., POLLET, M., DESENDER, K., 1991. Abundance and dynamics of adult and
larval Coleoptera in different agro-ecosystems. In: Advances in Coleopterology (ZUNINO, M., BELLES,
X., BLAS, M., eds.): 223-231.
ALDERWEIRELDT, M., DESENDER, K., 1992. Diel activity patterns of carabid beetles in some croprotated
fields studied by means of time-sorting pitfall traps. Mededelingen van de Faculteit
Landbouwwetenschappen van de Rijksuniversiteit Gent, 57/3a: 603-612.
ALDERWEIRELDT, M., DESENDER, K., 1994. Belgian carabidological research on high-input
agriculural fields and pastures: a review. In: Carabid beetles: ecology and evolution (Desender, K. et al.,
eds.). Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Boston, London, pp. 409-415.
103

Bijlage 2: De experimentele strook (0,5 ha) aangelegd onderaan een hellende akker in
kerngebied voor akkervogels in Waasmont, Landen
104