Nieuw hygiëneprotocol komkommer moet ... - Wageningen UR

KEURMERK
SUBSTRAAT
Tipkaart bevat foto’s en belangrijkste hygiënemaatregelen
Nieuw hygiëneprotocol komkommer
Bij komkommerbontvirus ontstaan licht- en donkergroene vlekken met donkergroene bobbels.
terugkerend
probleem
In het najaar 2008 is een nieuw hygiëneprotocol geschreven voor de teelt van
komkommer. In dit protocol staan de belangrijkste virussen met daarbij een
beschrijving van de symptomen en informatie over de verspreidingswijze. Het
protocol geeft per teeltfase diverse maatregelen die bijdragen aan het voorkomen
van een virusaantasting of helpen om de verspreiding tegen te gaan.
Het nemen van losse hygiënemaatregelen draagt zeker bij aan de preventie,
maar een totaalaanpak met een breed scala aan hygiënemaatregelen levert
veel betere resultaten op.
T E K S T E N B E E L D : I N E K E S T I J G E R E N M A R T I J N S C H E N K WAG E N I N G E N U R G L A S T U I N B O U W
Van alle virussen die komkommer
kunnen besmetten, zorgt het komkommerbontvirus
jaarlijks voor de meeste
problemen. Daarom neemt dit virus in
het protocol een prominente plaats in.
Door een gebrek aan bestrijdingsmaatregelen
met chemische of biologische
middelen is dit virus een terugkerend
probleem. Bovendien zijn geen resistente
rassen beschikbaar, wat voor een aantal
andere virussen wel het geval is. Daarom
moet een teler besmetting met dit virus
voorkomen door het nemen van hygiënemaatregelen.
De teeltwisseling is daarbij
de beste gelegenheid om van dit virusprobleem
af te komen.
Symptomen komkommerbontvirus
De symptomen van komkommerbontvirus
zijn zeer divers en hangen onder andere
af van de leeftijd van de plant, het tijdstip
van infectie en de omstandigheden
waaronder de plant groeit. De eerste ziekteverschijnselen
zijn vooral zichtbaar op
de jonge bladeren. Deze kunnen vlakbij
de groeipunten licht- en donkergroen
gevlekt zijn en tussen de vlakke lichtgroene
gedeelten kunnen donkergroene
bobbels voorkomen.
De symptomen verdwijnen meestal naarmate
het blad uitgroeit, maar het virus
blijft altijd in de plant aanwezig. Geïnfecteerde
planten vormen dus een continue
besmettingsbron voor andere planten.
Verspreiding komkommerbontvirus
Het komkommerbontvirus kan zich op
diverse manieren verspreiden, maar wordt
niet door insecten overgebracht. Het virus
kan zich wel via zaad verspreiden en via
mechanische overdracht. Medewerkers
kunnen het virus via het sap van zieke
planten bij alle gewashandelingen – zoals
indraaien, snoeien en oogsten – op gezonde
planten overbrengen. Verspreiding
van het virus is verder mogelijk via
besmet materiaal zoals mesjes, scharen,
kleding en fust.
Het virus kan zeer lange tijd overleven in
gewasresten zoals bladeren, wortels en
vruchten, maar het kan ook overleven op
materialen zoals glas, aluminium, beton,
hout en kunststof.
Tenslotte kan het virus zich via drainwater
verspreiden. Tijdens de periode dat
planten wel zijn geïnfecteerd maar nog
geen symptomen laten zien (incubatieperiode),
kan de ziekte zich gemakkelijk
ongemerkt verspreiden.
Grote risico’s door versnipperen
Om een aantasting uit de voorafgaande
teelt kwijt te raken, moet een teler bij
de grote teeltwisseling in november al
het organisch materiaal goed uit de kas
verwijderen.
Op veel bedrijven wordt het gewas tegenwoordig
eerst versnipperd, maar dit
brengt grote risico’s met zich mee. Loonbedrijven
die het versnipperen uitvoeren,
gaan van bedrijf naar bedrijf en kunnen
het virus zo verder verspreiden. Als
een teler toch kiest voor versnipperen,
via het sap
incubatieperiode
virus
verspreiden
46
O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9

moet verspreiding voorkomen
KEURMERK
SUBSTRAAT
niet
versnipperen
grote
schoonmaak
herbesmetting
apart
behandelen
gebruik dan schone machines. Zorg er
bovendien voor dat de sleepdoeken op
de juiste temperatuur zijn gestoomd of
gebruik eigen doeken die het bedrijf niet
verlaten.
Is er besmetting in de voorafgaande teelt
geconstateerd, dan is versnipperen eigenlijk
geen optie omdat het achterblijven
van aangetast organisch materiaal in
de kas een te groot risico vormt voor de
volgende teelten.
Na het verwijderen van het organisch
materiaal moet een teler alles goed
schoonmaken en vervolgens ontsmetten.
Het virus kan eigenlijk overal in de kas
aanwezig zijn, bijvoorbeeld in plukken
wortels in de draingootjes of in de groene
aanslag op kunststofleidingen. Zorg er
tijdens de teeltwisseling daarom voor
dat vuile en schone stromen elkaar niet
kruisen.
Na de grote schoonmaak kan een teler de
kas in gereedheid brengen voor de nieuwe
teelt. Is er een besmetting geweest, zorg
dan in ieder geval voor nieuw loopfolie
(geen kieren) en nieuw substraat. Laat ook
niemand in de kas toe die daar niet per
se hoeft te zijn.
Hygiëneprotocol komkommer
In het Hygiëneprotocol komkommer
staan alle hygiënemaatregelen uitgebreid
beschreven. Uit onderzoek is
gebleken dat bij juiste uitvoering van
deze maatregelen de eerste teelt zonder
een virusaantasting kan verlopen. Veelal
nemen de bedrijven pas in de tweede
teelt een virusaantasting waar. Er lijkt
dan dus sprake te zijn van een herbesmetting.
Hier kunnen diverse oorzaken
voor zijn, zoals aanneemploegen die op
meerdere bedrijven werken en tijdelijke
arbeidskrachten. Telers kunnen hier hun
aandacht op richten door de benodigde
maatregelen treffen, zoals het voeren van
bedrijfskleding voor uitzendkrachten en
gastkleding, stevige overschoenen en
handschoenen voor bezoekers.
Verspreiding vertragen
Het is ook mogelijk om verspreiding van
het virus binnen het bedrijf te beperken.
Dat heeft een teler bewezen door een
aantal rijen apart te behandelen. In deze
rijen gebruikte hij aparte jassen en handschoenen,
terwijl hij ook de karren en het
fust gescheiden hield. In het gebruikte
melkmesje werd een tweede gaatje
gemaakt, zodat er meer vloeistof beschikbaar
was. Deze manier van werken geeft
behoorlijk wat extra werk, maar als de
virusverspreiding hiermee effectief wordt
tegengegaan, levert dit meer op dan het
kost.
Het zal in de praktijk bijzonder lastig zijn
om verdere verspreiding van het virus
binnen het bedrijf geheel te stoppen,
maar vertraging van de verspreiding is
dus mogelijk. Voorwaarde daarbij is de
aanwezigheid van virussymptomen tijdig
te signaleren.
Herfstteelt tomaat
Het telen van herfsttomaten is een andere
manier om (tijdelijk) van komkommerbontvirus
af te komen. In dat geval staan
er ongeveer een half jaar geen waardplanten
voor het virus in de kas. Dit
brengt de infectiedruk zodanig omlaag
dat het vaak lukt om de eerstvolgende
komkommerteelt zonder virusinfectie te
draaien.
Tijdens de onderzoeken zijn meerdere
bedrijven gevolgd. Daarbij is vastgesteld
dat een virusaantasting in de nieuwe teelt
lang niet altijd op dezelfde plaats begint
als bij de vorige teelt. Bovenal is gebleken
dat er niet één eenduidige oorzaak voor
een besmetting valt aan te wijzen. Bovendien
zijn de besmettingsbronnen divers
en kunnen per bedrijf verschillen. Dit
geeft ook de noodzaak aan van een totaalaanpak
met een breed scala aan hygiënemaatregelen.
Tipkaart
Naast het hygiëneprotocol is er een
tipkaart verschenen waarop een
beschrijving en foto’s van het komkommerbontvirus
staan. Deze informatie
vergemakkelijkt de herkenning van het
virus. Hoe eerder een teler een aantasting
signaleert, hoe sneller hij de benodigde
maatregelen kan nemen.
Op de tipkaart staan ook de belangrijkste
hygiënemaatregelen opgesomd. De tipkaart
is geschikt om bijvoorbeeld in
de kantine te leggen of op te hangen,
zodat alle medewerkers kennis kunnen
nemen van de informatie.
Het hygiëneprotocol komkommer is als
pdf-document te downloaden via de
website www.glastuinbouw.wur.nl. Wie
belangstelling heeft, kan de tipkaart
aanvragen bij martijn.schenk@wur.nl
onder vermelding van naam en adres.
Op de tipkaart staan de belangrijkste hygiënemaatregelen.
Recent is een nieuw hygiëneprotocol voor
komkommer verschenen waarin de belangrijkste
virussen zijn weergegeven. Daarnaast
is ook een tipkaart verschenen wat een
verkorte versie is van dit protocol. In het
protocol neemt komkommerbontvirus een
prominente plaats in. Per teeltfase staan
allerlei maatregelen om de kas tijdens de
teeltwisseling grondig te reinigen. Belangrijk
is om al het organisch materiaal uit de kas te
verwijderen en daarna goed schoon te maken.
Voorkom dat het virus van buitenaf het
bedrijf binnen komt door bijvoorbeeld aanneemploegen
of loonwerkers.
S A M E N vAT T I N G
O n d e r g l a s n u m m e r 8 a u g u s t u s 2 0 0 9
47