In 1981 legde een brand het bedrijventerrein van de ... - Dimension

DOSSIER
Architectuur in hoge dosissen
Uit de as herrezen: het verhaal van de Vitra Campus
In 1981 legde een brand het bedrijventerrein van de Zwitserse meubelfabrikant Vitra in de
as. Het maakte de weg vrij voor de passie van voorzitter Rolf Fehlbaum. Die liet in de jaren
erop het ontwerp van de bedrijfsgebouwen over aan niets minder dan toparchitecten. Het
heeft geleid tot een site in Weil am Rhein (Duitsland) die de architectuurparels aaneenrijgt.
Het nieuwe opslag- en assemblagegebouw van SANAA valt op door haar ronde vorm.
De Zwitserse meubelfabrikant Vitra viert dit jaar de architectuur
op haar Campus. Het nieuwste bedrijfsgebouw, een
ontwerp van SANAA, is net afgewerkt, Zaha Hadids brandweerkazerne
staat er ondertussen 20 jaar én in het museum
loopt er een schitterende tentoonstelling over Louis Kahn.
Vitra is niet enkel bekend om zijn stoelen en ander meubilair.
Enkele daarvan zijn verworden tot echte designerklassiekers.
Maar ook de Vitra Campus zelf, in Weil am Rhein, is een staalkaart
van oogstrelend ontwerp. Het is een echte showcase. De
gebouwen zijn dan ook van de hand van enkele van de grootste
namen uit de architectuur. Sinds de brand in 1981 liet
Vitra immers stelselmatig gebouwen optrekken door wereldvermaarde
architecten. Philip Johnson schreef daarover:
“Sinds de bouw van de Weissenhof-wijk in Stuttgart in 1927
werden nergens ter wereld meer gebouwen van de beste
architecten van de westelijke hemisfeer opgericht.”
Op het vlak van Pritzkerprijslaureaten kan enkel de Serpentine
Gallery de Vitra Campus overtreffen. De tijdelijke paviljoenen
in Londen zijn echter slechts een zomer lang te bezichtigen.
Wat de verzameling gebouwen in Weil am Rhein
eveneens zo indrukwekkend maakt, is dat Rolf Fehlbaum
opdrachten gaf aan architecten vóór ze hun internationale
doorbraak maakten. In die zin kan Fehlbaum gerust visionair
genoemd worden.
Zaha Hadid:
over de brandweer die haar kazerne moest verlaten
Het duidelijkste voorbeeld hiervan is de brandweerkazerne
van Zaha Hadid. Hadid ontwierp dit gebouw voor de bedrijfsbrandweer
net na de verwoestende brand. De Iraaks-Britse
architecte had na een passage bij OMA, het bureau van Rem
Koolhaas, wel al naam gemaakt via wedstrijdontwerpen. Het
was echter pas in Weil am Rhein dat ze haar eerste project
kon realiseren.
Hadids kazerne is een krachtige betonnen sculptuur, een versteende
explosie. Het visuele geweld contrasteert sterk met
de andere rechthoekige bedrijfsgebouwen. De kazerne heeft
echter niet lang dienst gedaan. De scheve wanden in het interieur
hadden een dermate desoriënterend effect op de brandweermannen
dat het voor hen bijna onmogelijk was om zich
vanaf de kleedkamers een weg te banen naar de brandweerwagens.
De bedrijfsbrandweer vond een nieuw onderkomen
buiten de campus. Hadids gebouw huisvest nu tentoonstellingen.
In hetzelfde jaar, 1993, realiseerde Tadao Ando zijn eerste
gebouw buiten Japan op de Vitra Campus. Het conferentiepaviljoen,
met verschillende vergaderzalen, is onmiddellijk
herkenbaar als een werk van de Japanse meester. Het is - net
als bij Hadid - uit ter plaatse bekist beton opgetrokken. Ando’s
gebouw straalt echter rust uit, mede door de modulering van
de bekistingsplaten gebaseerd op de tatami’s uit de Japanse
architectuur. De geordende opbouw zorgt voor een ingetogen
constructie. Het opmerkelijke pad dat naar het paviljoen leidt,
versterkt die contemplatieve sfeer nog. Dit pad doet denken
aan de meditatiepaden in Japanse kloostertuinen. Eerst laat
het pad nog toe elkaar te kruisen, maar in de hoek gaat het
over naar een smaller pad. Daardoor moet iedereen achter
DIMENSION
28

DOSSIER
Feuerwehrhaus/Fire Station
Zaha Hadid
1993
Produktionshalle/Factory Building
SANAA
2012
Produktionshalle/Factory Building
Nicholas Grimshaw
1986
Produktionshalle/Factory Building
Álvaro Siza
1994
Produktionshalle/Factory Building
Nicholas Grimshaw
1981
Produktionshalle/Factory Building
Frank Gehry
1989
Tankstelle/Petrol Station
Jean Prouvé
1953/2003
Dome
Richard Buckminster Fuller
and T.C. Howard
1975/2000
VitraHaus
Herzog & de Meuron
2010
Konferenzpavillon/Conference Pavilion
Tadao Ando
1993
Vitra
Design
Museum
Gallery
Frank Gehry
2003
Pforte/Gate
Frank Gehry
1989
Vitra Design Museum
Frank Gehry
1989
Airstream Kiosk
1968/2011
Balancing Tools
Claes Oldenburg & Coosje van Bruggen
1984
Bushaltestelle/Bus stop
Jasper Morrison
2006
Rolf Fehlbaum gaf opdrachten aan
architecten vóór ze hun internationale
doorbraak maakten
elkaar langs de muur lopen. Alles is erop gericht om een hoge
concentratie te bereiken eens binnen in het gebouw.
Naast het congresgebouw staat het beeldwerk “Balancing
Tools” (1984). Dat schonken de kinderen aan Vitra-oprichter
Willi Fehlbaum voor zijn 70ste verjaardag. Het kunstwerk,
van de hand van Claes Olenburg & Coosje van Bruggen, beeldt
op elkaar geplaatste gereedschappen van de stoffeerder uit.
Het was trouwens in de studio van Claes Oldenburg dat Rolf
Fehlbaum Frank Gehry ontmoette. Dit architectuuricoon
voerde voor Fehlbaum enkele belangrijke opdrachten uit.
De brandweerkazerne (1993) van Zaha Hadid: omwille van de scheve
wanden zocht de bedrijfsbrandweer uiteindelijk een ander onderkomen
Frank Gehry: kubussen, hellingen en torens
Frank Gehry’s interventies op de Campus vinden in 1989 een
aanvang met het Vitra Design Museum. Ondanks de bescheiden
afmetingen is het museum een indrukwekkend voorbeeld
van deconstructivistische architectuur. Een mijlpaal in het
oeuvre van Gehry. Samengesteld uit kubussen, hellingen en
torens biedt het verspreid over twee verdiepingen ongeveer
700m² tentoonstellingsruimte. Zenitaal daglicht verlicht de
collectie stoelen en meubels. Vitra Design Museum houdt zich
als een onafhankelijke instelling bezig met onderzoek en popularisering
van design en architectuur. In dat kader houdt
het nu een tentoonstelling over Louis Kahn (zie verder).
De erachter gelegen fabriekshal van Nicholas Grimshaw
(uit de jaren ’80) is gelijkaardig in grootte en hoogte. Gehry
voegde torens en hellingen toe zodat er een visuele link tot
stand kwam met het museum. De hal herbergt naast productieruimtes
ook een showroom, het testcenter, de kantine
en kantoren. In 2003 bouwde Frank Gehry ook nog de Vitra
Design Museum Gallery. In 1994 ten slotte was hij verant-
»
Het conferentiepaviljoen (1993) van de Japanse architect Tadao Ando
straalt rust uit
Het Vitra Design Museum (1989) van Frank Gehry: een indrukwekkend
samenspel van kubussen, hellingen en torens
DIMENSION
29

DOSSIER
woordelijk voor de hoofdkantoren van de meubelfabrikant in
het net over de Zwitserse grens gelegen Birsfelden.
Voorbij de gebouwen van Gehry, richting het Vitrahaus, kadert
een brugconstructie van Alvaro Siza de brandweerkazerne
op het einde van de straat. De brug-dakconstructie moet
de doorgang van de bakstenen productiehal van Siza naar
het Grimshaw-gebouw beschermen tegen de weerselementen.
Om het zicht op kazerne van Hadid te behouden is ze bij
goed weer hoog opgetrokken. Enkel bij regen komt ze naar
beneden.
Verder zien we ook nog een aantal opvallende reconstructies.
De Dome van Richard Buckminster Fuller uit 1975 vond
in 2000 op de site een nieuw onderkomen. Het door Jean
Prouvé ontworpen tankstation uit 1953 werd in 2003 toegevoegd
aan het patrimonium. Het gaat om een van de drie
resterende exemplaren die Prouvé samen met zijn broer
Henry ontwierp voor het bedrijf Mobiloil Socony-Vacuum.
Het werd weggehaald van het “Relais des Sangliers“ in het
Franse departement Haute-Loire. Het gebouw refereert aan
het meubilair van Prouvé door de hoekvormige aluminium
elementen, maar ook aan zijn eigen woning door de met
patrijspoorten geperforeerde platen.
Frank Gehry voegde torens en hellingen toe aan de oorspronkelijke
fabriekshal uit de jaren ‘80 van Nicholas Grimshaw. Zo ontstond er een
visuele link met het museum
Sinds de brand in 1981 liet Vitra
stelselmatig gebouwen optrekken
door wereldvermaarde architecten
Het sluitstuk: de ronde fabriek van SANAA
Uiteindelijk belanden we bij het Vitrahaus van Herzog & de
Meuron uit 2010. Herzog & de Meuron vertrokken voor de
presentatie van het meubilair vanuit het “oerhuis”. Daarvoor
plaatsten ze twaalf afzonderlijke “huizen” op vijf niveaus boven
elkaar. Deze volumes, met hun archetypische silhouetten,
dringen deels in elkaar en steken tot bijna 15 meter uit.
Aan de buitenzijde valt de spectaculaire stapeling in de geest
van de gebouwen van Gehry en Hadid op. Binnenin zijn de
meubelen opgesteld in een huiselijke schaal. De uiteinden van
bijna alle balkvormen zijn beglaasd zodat je in deze ruimtes
zichten krijgt naar het gebied rondom.
De brug-dakconstructie van Alvaro Siza komt enkel bij regen naar
beneden
SANAA kreeg de eer het voorlopige sluitstuk van de site
te ontwerpen. Het bureau moest een van de laatste oude
fabrieksgebouwen op een hoek van het terrein vervangen.
Het nieuwe opslag- en assemblagegebouw moest dubbel zo
groot zijn als het bestaande. De architecten kozen een ronde
vorm als alternatief voor de rechthoekige fabrieksgebouwen
op de site. Haar vorm en positie zetten het gebouw apart van
haar buren. Zonder voor- of achterkant kunnen we het vanuit
elke richting benaderen. De buitenste schil volgt de logistieke
»
De Dome van Richard Buckminster Fuller (1975)
DIMENSION
30

DOSSIER
stromen. De trucks circuleren rondom de rand van het gebouw,
leggen aan en rijden weg in verschillende richtingen.
De vrije rand maakt binnenin plaats voor een strikte lay-out.
Alles, van structuur tot sprinklerinstallatie, is georganiseerd
volgens een grid waarbinnen ook de verschillende stapelplaatsen
een plaats hebben. De structuur van de hal bestaat
uit 9,5m hoge fijne stalen kolommen, de horizontale I-liggers
overspannen 17,5 bij 22,8 meter. De betonnen façade bezorgt
het gebouw de stabiliteit. Daardoor konden de stalen structuren
tot een minimum beperkt worden. Problemen met de
huid van de façade zorgden voor een vertraging, maar nu is
het een schitterende nieuwe aanwinst voor de Campus.
De passie van Rolf Fehlbaum, in 1997 in het alleraardigste
rode boekje “Chairman. Rolf Fehlbaum” verbeeld, heeft tot
een site geleid die bulkt van de toparchitectuur. Het maakt
een bezoek aan Weil am Rhein een belevenis die niet stopt bij
het museum, maar je onderdompelt in de recente architectuurgeschiedenis.
Het is zeker de moeite om ook de architectuurrondleidingen
mee te pikken om enkele gebouwen binnen het bedrijventerrein
van naderbij te bezichtigen. Dagelijks zijn er architectuurrondleidingen
om 12 en 14u (duur ca. 2u).
www.vitra.com
Redactie: Ingenieur-architect Arnaud Tandt
Het Vitrahaus van Herzog & de Meuron (2010): een spectaculaire
stapeling van volumes in de geest van de gebouwen van Gehry en Hadid
Het door Jean Prouvé ontworpen tankstation (1953)
Louis Kahn
DIMENSION
32

Maak het verschil met SmartZone!
• Ventileren waar de bewoner zich bevindt
dankzij het revolutionaire SmartZone-principe
• Intelligente vocht- en CO2-gestuurde afvoer
van vervuilde lucht
• Automatische inregeling van het systeem,
foutloos in gemiddeld 12 minuten
tot -24 E-punten!
EVO II
Wenst u meer informatie ? www.renson.be
dimension_HDC_NL_0313_205x132.indd 1 13/03/13 09:48
Louis Kahn, The Power of Architecture
De Amerikaanse architect Louis Kahn (1901
- 1974) wordt gezien als één van de grootste
bouwmeesters van de 20ste eeuw. Met complexe
ruimtecomposities en een meesterlijke lichtchoreografie
ontwierp Kahn bouwwerken van
archaïsche schoonheid en universele symboolkracht.
Belangrijke werken van Kahn zijn onder
andere het Salk Institute in La Jolla (Californië,
1959-‘65), het Kimbell Art Museum in het
Texaanse Fort Worth (1966-72) en het
parlementsgebouw van Bangladesh in Dhaka
(1962-‘83). De tentoonstelling „The Power of
Architecture“ in het Vitra Design Museum is de
eerste grote terugblik gewijd aan het werk van
Louis Kahn sinds twee decennia. De tentoonstelling
was eerder al te zien in het NAi in Rotterdam.
Tot 11/08. Vitra Design Museum,
Weil am Rhein (Duitsland).
Het parlementsgebouw van Bangladesh in Dhaka (1962-‘83)
DIMENSION
33