jg9_nr2_Lentevogels in het Gentse.pdf - Natuurpunt Gent

natuurstudie
Lentevogels
in het Gentse
De lente 2010 is gul geweest. Voor wie buiten kwam, viel er op vogelgebied
heel wat te beleven.
Guy Huylebroeck
Beflijster
Lentevogel 2010:
de beflijster
“De beflijster werd in 2005 enkel op
voorjaarstrek gezien. Gespreid over twaalf
waarnemingen werden 22 exemplaren
gemeld. In het algemeen vindt de voorjaarstrek
plaats vanaf midden maart tot
half mei, met een hoogtepunt in de tweede
helft van april en de eerste decade van
mei.” Dat lezen we in het Jaarboek van
het Gewest Gent en Kanaalzone, 2005.
En dat geeft ook weer hoe een gemiddeld
jaar eruitziet.
snavel en vooral een witte halve maan op
de borst (die bij eerstejaarsvogels niet altijd
zo duidelijk is, zeker niet bij de vrouwtjes).
Die witte band heeft de vogel zijn naam
gegeven. Ook in andere Europese talen,
trouwens: merle à plastron (Frans), ring
ouzel (Engels), Ringamsel (Duits), mirlo
de collar (Spaans), merlo dal collare (Italiaans).
In de vlucht vallen in alle kleden de
bleke vleugels van de beflijster op, die veel
lichter zijn dan die van de merel, omdat de
rand van de veren wit afgeboord is.
Er zijn in Europa drie gescheiden populaties
van de beflijster en daarmee verbonden
ook drie ondersoorten. In de Kaukasus
treffen we amicorum aan; in de Alpen,
de Pyreneeën en de Balkan de ondersoort
alpestris; en in Scandinavië en de Britse
eilanden de nominaat torquatus. Het is
alleen de Scandinavische ondersoort die
bij ons doortrekt, op terugkeer vanuit de
winterkwartieren in het Atlasgebergte. De
ondersoort alpestris wordt hier ook wel
eens gezien, maar dan als dwaalgast. Ze
is te onderscheiden van torquatus door de
witgerande veren van het onderlichaam.
Beflijsters broeden op kale berghoogvlakten
met verspreide struiken, berken en licht
naaldhout. Ook op doortrek vertoeven ze
graag in zulke landschappen: duinen en
vlakten met weinig bomen (zoals de Westerplas,
de Bourgoyen-Ossemeersen en het
Kluizendok). In België trekken ze vooral
door langs de kust, maar in mindere mate
ook via het binnenland. Het hoogtepunt
van de trek ligt in de tweede helft van april
en begin mei: de februariwaarneming aan
de Westerplas is een uitzonderlijk vroege
melding. Beflijsters trekken soms in kleine
groepjes, die tot twintig vogels groot kunnen
zijn. Het is dus niet zo uitzonderlijk om
ergens zeven vogels tegelijk aan te treffen,
maar het is natuurlijk wel leuk.
Lentespot 2010:
de Makegemse Bossen
Op 26 maart kreeg ik een leuk mailtje van
Norbert Huys: “Dag Guy, vorige week
mooie waarneming vanuit mijn tuin in
Makegembos: de vijf soorten specht:
zwarte, groene, kleine, middelste en grote
bonte specht met op de achtergrond het
Tabel 1: overzicht van de waarnemingen van beflijster in het Gentse, lente 2010
Vergelijk dit met de resultaten van 2010,
samengevat in Tabel 1, en je merkt meteen
dat dit jaar een uitzonderlijk beflijsterjaar
was: 62 exemplaren werden er gerapporteerd,
gespreid over 24 waarnemingen. Op
de Westerplas kan weliswaar een aantal
exemplaren blijven hangen zijn, zodat die
62 beflijsters niet noodzakelijk allemaal
verschillende individuen zijn, maar dan nog
is dit een heel hoog aantal.
Een beflijster lijkt erg goed op een merel,
maar heeft een zwarte punt aan zijn gele
50
Snep! · 2de trimester 2010

natuurstudie
gekikiki van de havik. De lente komt er
duidelijk aan...” Wie kronkelde er bij het
lezen van deze mail in een jaloeziestuip,
denk je Niet dat het Norbert niet gegund
is uiteraard, maar ik zou zelf ook wel eens
zo’n supermoment willen beleven. En
bedenk, beste lezer, dat dit één momentopname
is op één plekje in het uitgestrekte
Makegemse bossencomplex...
Het totaalplaatje was immers nog beter (en
dan zijn op het moment dat ik dit schrijf
de wespendieven nog niet aangekomen):
één bevestigd broedpaar zwarte specht
(het vierde in het Gentse, na Zelzate,
Moerbeke en Heusden) en wellicht nog
een tweede koppel, twee broedparen
middelste bonte (Heilig Geestgoed en
Makegembos) en mogelijk nog een derde
(Bruinbos), minstens vier koppels kleine
bonte specht maar wellicht meer, havik,
twee zangposten van nachtegaal, ... Misschien
komt daar nog wat ander leuks
als goudvink of glanskop bij, maar zelfs
als dat niet zo zou zijn, dan nog leidt het
geen twijfel: lente = Makegemse Bossen!
Hoewel de concurrentie stevig was, met
territoria van Cetti’s zanger en bruine kiekendief
in de Bolveerput, de gebruikelijke
rariteiten in het Kluizendok, steltlopergala
in de Bourgoyen-Ossemeersen en op de
Westerplas... Maar ja, er kan slechts één
gebied de lentespot bij uitstek zijn!
Dwaalgasten in het Gentse
Liefhebbers van zeldaamheden zijn dit
voorjaar op hun wenken bediend. De
meest spectaculaire vondst was ongetwijfeld
de steppekievit, die Filiep T’jollyn op
5 april ontdekte in Mendonk en die tot 10
april in de buurt bleef. Steppekievit is niet
alleen een zeldzame dwaalgast in België
(dit was pas de negende waarneming),
de soort is ook globaal bedreigd, vooral
Steppekievit (foto Koen Lepla)
Jan-van-gent (foto Maciej Sobieraj)
door habitatvernietiging. Naar schatting
blijven er maar zowat 5600 broedparen
meer over.
We kregen ook bezoek van twee Amerikanen:
als ze goedgekeurd worden, zijn
de waarnemingen van een Amerikaanse
smient in de Assels (Drongen) en van
een ringsnavelmeeuw in het Leeuwenhof
respectievelijk de achttiende en twintigste
waarneming voor België. Vooral ringsnavelmeeuw
is een Gentse specialiteit: maar
liefst twaalf van de Belgische waarnemingen
zijn in het Gentse gebeurd, vooral op
het spaarbekken van Kluizen.
Iets minder zeldzaam maar toch best leuk
waren de poelruiter die twee dagen aan
de Westerplas te zien was, de kuifduiker
die in het Rodenhuizedok overwinterde
en de laatste keer is gezien op 3 maart,
de twee grote burgemeesters (één in het
Rodenhuizedok en één in de Bourgoyen-
Ossemeersen), en een dwerggans en een
juveniele roodhalsgans op dezelfde dag in
de Bourgoyen-Ossemeersen .
Verder waren er nog wat zeevogels die
ongewoon diep in het binnenland verdwaalden:
twee zwarte zee-eenden op het
spaarbekken in Kluizen, twee grote zeeeenden
op de zandwinning van Lochristi
en ten slotte een uitgeputte Jan-van-Gent
die overgebracht werd naar het Vogelopvangcentrum
in Merelbeke.
Lentevogels in het Gentse
Ons lenteartikel handelt nog over een
stukje winter – vooral om heel praktische
redenen: de kopij moest begin mei binnen
zijn, zodat dit overzicht loopt van februari
tot eind april.
Door de strenge winter waren er op verscheidene
plaatsen roerdompen gemeld,
tot in tuinvijvers toe. Ook in februari en
tot begin maart verbleven er langdurig
roerdompen in Zevergem (Bruwé) en in de
Assels (Drongen). Geert Spanoghe had de
roerdomp van de Assels op een gegeven
ogenblik in één beeld met een waterral
en een ijsvogel: het leven kan soms toch
mooi zijn! Zoals elk jaar trokken er enkele
grote zilverreigers over (twee om precies te
zijn) en een stuk meer kleine zilverreigers
(een tiental), waarvan er één vijftien dagen
bleef pleisteren aan de afgraving van de
Bourgoyen-Ossemeersen. Om de reigerachtigen
af te sluiten: er zijn zeven doortrekkende
purperreigers gemeld (allemaal
in april) en twee lepelaars (we verwachten
er in mei weliswaar een pak meer).
Snep! · 2de trimester 2010 51

natuurstudie
Roerdomp
De hele maand februari waren er op diverse
plaatsen terugtrekkende kolganzen te zien,
soms in grote groepen tot 150 dieren. Er
werden ook twee kleine rietganzen gemeld,
één in Zevergem (Vaernewyck) en
een zeer laat dier in de Assels (Drongen):
eind april is voor kleine rietganzen abnormaal
laat, want de vogels zijn eind februari
normaal gezien al terug in Spitsbergen.
Verder werd ook een rotgans ontdekt
tussen de brandganzen in de Bourgoyen-
Ossemeersen en een toendrarietgans in de
Kluizendokken. Ganzendag van het jaar
was 25 februari, toen Geert Spanoghe in de
Bourgoyen-Ossemeersen een ongeringde
(dat wil zeggen wellicht wilde) juveniele
roodhalsgans, een dwerggans en maar
liefst 2630 brandganzen zag.
Over brandganzen gesproken: dit is wat
Geert te vertellen heeft over de brandganzenwinter.
“Door de strenge winter
‘herontdekten’ de brandganzen de Gentse
Leievallei. Waar deze soort de laatste
winters in aantal afnam, is ze nu weer
verdrievoudigd. Tijdens de koudegolf van
eind februari zaten er meer dan 3000 in
het Gentse. Overdag zitten er meer dan
2000 in de Hoge Laken, ‘s avonds gaan
ze slapen in de Bourgoyen-Ossemeersen.
In de eerste week van maart zijn het er
nog niet veel minder en tot april kan dit
aantal hoog blijven. Daarna zullen ze op
enkele tientallen na allemaal terug naar
Nederland trekken, maar wellicht ook tot
Scandinavië en mogelijk zelfs Rusland en
Siberië. De Gentse zomerpopulatie bestaat
nu uit minder dan honderd exemplaren
en zelfs die bevat waarschijnlijk vooral
wilde vogels, zelfs al broeden die ergens
in een mooi parkje. Brandgans kende een
vertienvoudiging van de populatie sinds
1950 en breidde zijn broedgebied zo uit
van de eilanden aan de Noordpool over
Rusland en de Baltische staten tot Nederland
en België. Ontsnapte of uitgezette
exemplaren konden dit proces plaatselijk
katalyseren, maar vormen hoe dan ook
een minderheid.”
Door de iets koudere winter kregen we in
het binnenland ook meer grote zaagbekken
(twaalf) en nonnetjes (dertien) te zien
dan in andere jaren. Ook voor topper was
het geen slecht jaar: behalve de Damvalleiklassieker
zat er de hele tweede helft
van februari een koppeltje in de draaikom
van de Ringvaart in Belzele en gedurende
een week pleisterde er een vrouwtje op
het Eendenmeer in Heusden. De plaats
bij uitstek voor rare eenden was – niet
verwonderlijk – het spaarbekken in Kluizen,
waar Eef Thoen op 14 maart dertig
brilduikers, twee zwarte zee-eenden en
twee nonnetjes zag.
Wat de roofvogels betreft, was deze lente
vrij gewoontjes. Zoals verwacht zijn er een
paar (zes om precies te zijn) smellekens
waargenomen en was bijna elk bezoek
aan het Kluizendok goed voor minstens
één bruine en blauwe kiekendief. Een van
de beste roofvogeldagen in de Kluizendokken
was 12 maart, toen Luc Teugels twee
blauwe en één bruine kiekendief zag, samen
met een velduil en een smelleken, zijn
favoriete roofvogeltje. Bruine kiekendieven
werden vanaf eind april ook bijna dagelijks
jagend waargenomen rond Zevergem en
Eke en al spoedig werd duidelijk waarom:
in de Bolveerput (Semmerzake) werd een
koppeltje bruine kiek gespot en het wijfje
werd met nestmateriaal gezien. Op dit
ogenblik is nog niet duidelijk hoe deze
broedpoging zal aflopen, maar we hopen
op het beste. Verder vlogen er nog drie
rode wouwen over en negen zwarte wouwen,
werden er drie trekkende visarenden
gemeld en werd er in de Kluizendokken een
velduil opgestoten.
De laatste week van april startte het steltlopergeweld,
maar daarover meer in het
herfstnummer. Zoals andere jaren hadden
we ook nu weer overtrekkende kraanvogels
eind februari-begin maart (groepen
van 4, 28, onbekend want auditief, en 9) en
doortrekkende dwergmeeuwen eind april.
Er was ook volop sternentrek eind aprilbegin
mei: vijf waarnemingen van zwarte
stern, vier Noordse sternen die in Kluizen
overtrokken en een mooi groepje van zestien
witwangsternen, dat overnachtte op
de zandafgraving in Melle.
Na een lange vorstperiode is het altijd
bang afwachten hoe de ijsvogeltjes het er
vanaf gebracht hebben. Op veel plaatsen
waar vorig jaar ijsvogels aanwezig waren,
werden ze deze lente gelukkig teruggezien.
De populatie zal wel een dipje hebben
gekregen, maar op het eerste gezicht niet
dramatisch. Opvallend: er waren maar liefst
vier meldingen van hop in maart en april,
allemaal ten zuiden van Gent (Gentbos
in Bottelare, Hospicebossen in Nazareth,
Bruinbos in Merelbeke en Melle). Hop
is bij ons een zeldzame doortrekker, vier
waarnemingen op één lente duiden dan
ook op een goed hoppenjaar.
En daarmee zijn we bij de zangvogels
aanbeland. Er werden kleine aantallen
doortrekkende boompiepers (vijf) en één
roodkeelpieper (Assels) gemeld en ook
Brandganzen (foto Martin Steenbrugge)
Blauwe kiekendief (foto Koen Lepla)
52
Snep! · 2de trimester 2010

natuurstudie
twee pestvogels die terugkeerden naar het
noorden: één in het centrum van Drongen
en één langs de R4 in Wondelgem. Er werd
opnieuw rouwkwikstaart gemeld op de
Westerplas in Sint-Martens-Latem, maar
deze keer een mannetje (bij het gemengde
broedgeval van vorig jaar was de rouwkwik
een vrouwtje: de verleiding is groot om
het flauwe ‘vrouwkwik’ te gebruiken).
Ook elders zijn rouwkwikken gespot: in
Desteldonk, de Gentbrugse Meersen en
het Leeuwenhof in Drongen.
Fenologie
Lente betekent terugkerende zomergasten. De studie van de terugkeerdatum valt onder
de fenologie, die terugkerende natuurfenomenen bestudeert. Tabel 2 geeft een overzicht
van de terugkeerdata voor 2010, vergeleken met die van de voorgaande jaren. Zware
conclusies hoeven we hier niet te trekken (het is gewoon een leuke tijdsreeks), behalve
dat we de terugkerende boomvalken collectief gemist hebben en dat de wespendieven
laat waren dit jaar.
Tabel 2: Terugkeerdata 2010 in vergelijking met vorige jaren
Nachtegaal werd één keer gemeld in de
zandwinning in Melle, maar werd maar
op drie plaatsen gedurende een langere
periode gehoord: één zangpost aan de
zandafgraving bij Heusdenbrug en twee in
de Makegemse Bossen. Dit zijn mogelijke
broedgevallen: drie is niet veel, maar toch
meer dan de voorgaande jaren. Ook Cetti’s
zanger breidt uit als broedvogel: naast de
vaste stekken in de Bolveerput (Semmerzake)
en de Bourgoyen-Ossemeersen (Mariakerke)
werd dit jaar ook een territorium
vastgesteld in De Putten (Melsen).
Om af te sluiten: er werd (maar) één
doortrekkend paapje gemeld (Bourgoyen-
Ossemeersen, Mariakerke) en alleen in het
Kluizendok zijn roodborsttapuiten gezien
(wel wat raar, de vogel komt normaal gezien
nog op andere plaatsen in onze regio voor).
Tapuitentrek werd wel overvloedig gemeld
(28 op 13 waarnemingen), maar het aantal
trekkende Europese kanaries (twee: één in
Moortsele en één in De Pinte) en geelgorzen
(drie: één in de Bourgoyen-Ossemeersen,
één in Moortsele en één zingend in Merelbeke)
lag dan weer aan de lage kant. Ten
slotte werd begin april nog één vliegerige
klapekster gespot in het Kluizendok.
Stadswaarnemingen
Geen vogelrubriek is compleet zonder een
overzicht van interessante stadswaarnemingen.
Er zitten deze keer een paar soorten
tussen die je niet in het centrum van Gent
zou verwachten. In februari bleven een
achttal putters foerageren in de elzen voor
het MIAT (Museum Industriële Archeologie
en Textiel). De allereerste zwarte roodstaart
voor het Gentse werd dit jaar gehoord op
het ABVV-gebouw aan de Vrijdagsmarkt!
‘t Is dan natuurlijk wel een roodstaart hé,
voor blauwstaarten moet je in Heist zijn,
dat is lekker dicht bij Knokke. Zingende fitissen
waren te horen in de Stoppelstraat en
de Huidevettersstraat en aan de Coupure
zat zowaar een tuinfluiter te zingen in een
grote tuin met een smeedijzeren poort. Nog
straffer: bosuil in de Koersenstraat, dicht
bij de Sterre. Maar de hoofdprijs gaat deze
keer toch naar een sperwer die op een tak
van een kerselaar in de tuin van een rijhuis
gefotografeerd werd in Nieuwland.
CBR biedt slechtvalken onderdak
Cementproducent CBR nam het initiatief
om samen met het Fonds voor
Instandhouding van Roofvogels (FIR)
een nestkast voor slechtvalken te plaatsen
op een van zijn silo’s, op 86 meter
hoogte. In 2008 werd voor het eerst
een koppel slechtvalken waargenomen.
Eén jaar later nestelde het koppel zich
en werden twee eieren uitgebroed. Ook
dit jaar zijn de valken weer van de partij.
Eind april werden drie kuikens geboren.
Op 12 mei werden ze geringd, gemeten
en gewogen en werd een DNA-staal
genomen.
Foto’s van de jonge kuikens kun je
bewonderen op de webpagina: http://
users.skynet.be/bs281548/cbr_slechtvalkenproject.html
Snep! · 2de trimester 2010 53