bijlagen (.pdf) - FOD Sociale Zekerheid

ijlagen
Beleidsmaatregelen op het vlak van actief ouder worden en solidariteit tussen
de generaties van de regeringen op het federaal niveau en op het niveau van de
Gemeenschappen en Gewesten in België

Inhoudstafel
Bijlage 1 : Rapport over de opvolging van de Regionale Implementatiestrategie (RIS) van het
Internationaal Actieplan van Madrid inzake Veroudering in België 2
Bijlage 2 : Het Vlaams Ouderenbeleidsplan 2010 – 2014 31
Bijlage
3 : Ouderenbeleid in het Waals Gewest 2010-2014 en Waals Actieprogramma voor de
ziekte van Alzheimer en aanverwante ziekten 34
Bijlage 4 : Bijdrage van de Franse Gemeenschapscommissie (COCOF) 42
Bijlage 5 : Toekomstproject “sociale diensten hand in hand”: doelstellingen van de Duitstalige
Gemeenschap 43
1

Bijlage 1 :
Rapport over de opvolging van de Regionale Implementatiestrategie (RIS) van het
Internationaal Actieplan van Madrid inzake Veroudering in i
België
Tweede onderzoekscyclus (2007 – 2012)
2

Samenvatting
Grootste verwezenlijkingen
Om ouderen de kans te bieden ten volle aan het maatschappelijke leven deel te nemen, wordt gestreefd naar
een geïntegreerd en ‘inclusief’ beleid, waarbij rekening wordt gehouden met de verschillende aspecten die
bepalend zijn voor hun levensomstandigheden.
In Vlaanderen heeft dit geleid tot een globale benadering, vastgelegd in het ‘Vlaams ouderenbeleidsplan 2010-
2014’ 1 . Dit plan heeft als doel:
- de toegang tot de sociale, economische en culturele rechten van ouderen te verzekeren;
- elke vorm van discriminatie en sociale uitsluiting op basis van leeftijd tegen te gaan, te verminderen en uit
te sluiten;
- de betrokkenheid van ouderen bij dit beleid mogelijk te maken en te bevorderen.
Het ‘woonzorgdecreet’ van 2009 2 wil daarnaast ook een zorgaanbod op maat van de patiënt organiseren met
garantie van zorgcontinuïteit tussen de verschillende verzorgingsinstellingen en thuiszorgverleners, om zo de
levenskwaliteit van en de zorg voor de ouderen te verbeteren.
Wat het maatschappelijke en culturele leven betreft, stellen we vast dat het behoud en de toename van
middelen bestemd voor verenigingen en initiatieven op het vlak van levenslang leren de kans op uitsluiting van
de oudste groepen in de maatschappij terugdringen en zelfs voorkomen.
Tijdens de voorbije jaren werd in België bijzondere aandacht geschonken aan de strijd tegen
ouderenmishandeling. In Brussel werd de Service d’écoute pour personnes âgées maltraitées (SEPAM) door
de Franse Gemeenschapscommissie erkend. Deze dienst werkt samen met zijn Nederlandstalige
tegenhanger, het Brussels Meldpunt Ouderenmis(be)handeling.
In Wallonië werd bij een Decreet van 3 juli 2008 het Waals Agentschap voor de bestrijding van
ouderenmishandeling (Respect Senior) opgericht. Dit agentschap heeft in principe een preventieve en helende
rol. Voor de zwaarste gevallen wordt samengewerkt met de administratie, waarvan de agenten het statuut van
officier van gerechtelijke politie hebben.
Het decreet van 30 april 2009 betreffende de opvang en huisvesting van oudere personen is bedoeld om de
kwaliteit van de dienstverlening van de ouderen te verbeteren (kwaliteitshandvest, levensproject, verslag over
de evolutie van de instelling) op basis van indicatoren die de administratie bij de instellingen zal invoeren. Hier
betreden we het domein van de goede behandeling.
Ook het besluit van 3 december 2009 gaat over de opvang en huisvesting van ouderen. Dit besluit beoogt de
oprichting van een participatieraad, legt normen vast voor verschillende huisvestingstypes en bepaalt de
regels voor de groepering en fusie van instellingen voor ouderen.
Ook in Vlaanderen bestaat er sinds 2007 een agentschap voor de preventie van ouderenmishandeling
(“Meldpunt Ouderenmis(be)handeling”). De structurele verankering biedt het preventieagentschap bijkomende
mogelijkheden om zijn werking te verbeteren.
Deze diensten staan in voor sensibilisering, preventie en het verspreiden van informatie over deze
problematiek. Daarnaast bekommeren ze zich ook om de slachtoffers.
Aspecten die voor verbetering vatbaar zijn
Er bestaat al een wettelijke basis voor de erkenning van alternatieve woonvormen voor ouderen, maar tal van
andere voorstellen van alternatieven voor rusthuizen moeten nog worden uitgewerkt om ouderen de
mogelijkheid te bieden een aantrekkelijke en financieel haalbare huisvesting te kiezen.
1
Vlaams Ouderenbeleidsplan 2010-2014, Regering van de Vlaamse Gemeenschap, 21 september 2010.
2
Dit decreet vervangt het decreet van 1985 over de residentiële zorg en het thuiszorgdecreet van 1998 houdende de
erkenning en de subsidiëring van verenigingen en welzijnsvoorzieningen in de thuiszorg.
3

Op beleidsniveau van elke Staat moet men ervoor trachten te zorgen dat de gevolgen van de demografische
veroudering niet langer als iets negatiefs wordt beschouwd, maar wel als een vanzelfsprekend aspect van de
politieke, sociale en economische werkelijkheid.
Met dit in het achterhoofd zouden we de kosten en baten anders moeten gaan afwegen en meer aandacht
schenken aan de voordelen van de vergrijzing van de bevolking in een maatschappij als de onze (wat onder
meer het ontwikkelen van nieuwe sociaaleconomische indicatoren veronderstelt). In dat opzicht kunnen de
sectoren onderzoek, opleiding en cultuur waardevolle instrumenten zijn die in tijden van crisis moeten worden
gehandhaafd en zelfs bijzondere aandacht verdienen.
4

Algemene informatie
België is een grondwettelijke monarchie bestaande uit de federale Staat, de Gemeenschappen en de
Gewesten. België kent drie officiële talen: Nederlands, Frans en Duits.
De bevoegdheidsverdeling bij de opeenvolgende staatshervormingen verliep volgens twee hoofdlijnen. De
eerste heeft te maken met zogenaamde ‘persoonsgebonden’ materies: taal, cultuur, onderwijs,
gezondheidsbevordering, enz. Voor deze materies zijn drie ‘gemeenschappen’ bevoegd: De Vlaamse
Gemeenschap, de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap, evenals de
gemeenschapscommissies in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
De tweede lijn betreft de economische zaken: infrastructuur, ruimtelijke ordening, buitenlandse handel,
leefmilieu, enz. Voor deze materies zijn de ‘gewesten’ bevoegd: het Vlaamse Gewest, het Brussels
Hoofdstedelijk Gebied en het Waalse Gewest.
De Vlaamse Gemeenschap is evenwel met het Vlaamse Gewest samengesmolten omdat de bevoegdheden van
beide entiteiten in geografisch opzicht identiek zijn. Er is dan ook slechts één Ministerie van de Vlaamse
Gemeenschap.
Daarentegen heeft de Franse Gemeenschap in 1992 beslist een aantal van zijn bevoegdheden over te dragen
aan het Waalse Gewest en aan de Franse Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Het Waalse Gewest oefent zijn bevoegdheden uit in Wallonië, terwijl de Franse Gemeenschapscommissie
bevoegd is voor gemeenschapsaangelegenheden op het grondgebied van het tweetalige Brussels
Hoofdstedelijk Gewest. Bevoegdheden die volledig of gedeeltelijk aan het Waalse Gewest en de Franse
Gemeenschapscommissie zijn overgedragen, hebben voornamelijk te maken met culturele aangelegenheden
(onder meer sociale promotie) en persoonsgebonden materies (een deel van het gezondheidsbeleid, een deel
van het gezinsbeleid, het beleid inzake sociale steun, het onthaal en de integratie van migranten, het beleid
inzake personen met een handicap en het beleid in verband met de derde leeftijd).
In Brussel werden in 1989 samen met de gewestelijke instellingen ook drie gemeenschapscommissies in het
leven geroepen: de Vlaamse gemeenschapscommissie (VGC), de Commission communautaire française
(COCOF) en de Gemeenschappelijk Gemeenschapscommissie (GGC). De GGC is bevoegd voor Brusselse
instellingen die niet uitsluitend tot een van beide gemeenschappen behoren. Daarnaast is de GGC bevoegd
voor de rechtstreekse bijstand aan personen (zonder tussenkomst van een instelling), voor de goedkeuring
van normen die rechtstreekse verplichtingen voor natuurlijke personen inhouden en voor de uitoefening van
bevoegdheden als inrichtende macht wat aangelegenheden van algemeen belang betreft.
De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) keurt eigen wettelijke normen goed. Ze mag dat
alleen voor zogenaamde ‘bipersoonsgebonden’ aangelegenheden, dat wil zeggen sociale zaken en
gezondheidskwesties die beide gemeenschappen aanbelangen. Deze normen zijn van toepassing op de
instellingen die niet ressorteren onder de Vlaamse Gemeenschap of onder de Franse Gemeenschap (bv. de
OCMW’s, de openbare ziekenhuizen) of verband houden met de rechtstreekse bijstand aan personen.
De federale overheid blijft bevoegd voor onder meer defensie, justitie, financiën, sociale zekerheid en voor een
belangrijk deel van de volksgezondheid en binnenlandse zaken. Daarnaast zijn een aantal bevoegdheden
(economie, transport en leefmilieu) verdeeld tussen de federale overheid en de gewesten.
Elke entiteit heeft een eigen parlement en regering.
Het vergrijzingsbeleid valt onder de verschillende overheidsniveaus. De federale overheid is bevoegd voor de
sociale zekerheid en dus voor de betaling van de pensioenen en de terugbetaling van geneeskundige
verzorging, evenals voor de sociale bijstand. Daarentegen zijn de gemeenschappen bevoegd voor alle
persoonsgebonden materies, zoals het verzorgings- en welzijnsbeleid voor ouderen. De structuur van dit
verslag weerspiegelt deze situatie.
5

Gezien de bevoegdheidsverdeling in België met betrekking tot de materie die in de verslag aan bod komt, is er
in feite geen ‘nationaal plan’ waaraan de doelstellingen van Madrid zouden kunnen worden getoetst. Zowel op
federaal als op gemeenschapsniveau bestaan er verschillende bepalingen.
Verder dient te worden aangestipt dat er tijdens de periode in kwestie naast de ontwikkeling van nieuwe
initiatieven bijzondere aandacht werd geschonken aan de uitvoeringen van reeds eerder goedgekeurde
maatregelen. We denken onder meer aan de maatregelen van het generatiepact in 2005, de voortzetting van
de hervormingen van het pensioensysteem (met name het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd voor
vrouwen) of de wet op de aanvullende pensioenen van 2003.
6

Dit verslag werd opgesteld op basis van bijdragen van het Federaal Planbureau, de ministers van de Vlaamse
Gemeenschap, de Franse Gemeenschap, het Waalse Gewest en de Franse Gemeenschapscommissie van het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De volgende personen verleenden hun medewerking:
Nationaal contactpunt en redacteur van dit verslag:
De heer Dirk Moens
Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid
Finance Tower,
Kruidtuinlaan 50, bus 1
1000 Brussel
Dirk.Moens@minsoc.fed.be
Tel.: +32.2.528.63.26
Mevr. Micheline Lambrecht
Mevr. Nicole Fasquelle
Mevr. Greet De Vil
Federaal Planbureau
Kunstlaan, 47-49
1000 Brussel
email: ml@plan.be, nf@plan.be, gdv@plan.be
tel: 32-(0)2-507.73.11
fax: 32-(0)2-507.73.73
url: www.plan.be
Mevr. Lieve Vanderleyden
Studiedienst van de Vlaamse Regering
Boudewijnlaan 30
1000 Brussel
lieve.vanderleyden@dar.vlaanderen.be
Tel.: +32 (0)2 553 41 33
In samenwerking met: Lieve De Lathouwer, Eric Dekker, Mie Moerenhout, Anne Van Der Gucht
De heer Marien FAURE
Service Multilatéral mondial
Wallonie-Bruxelles International
Saincteletteplein 2
1080 Brussel
Tel.: +32 (0)2 421 85 70
Mevr. Joelle Philippot
Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie
Louisalaan 183
1050 Brussel
Tel. : +32 (0)2 502 60 01
Mevr. Françoise Renier
Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking
Karmelietenstraat 15
1000 Brussel
Francoise.Renier@diplobel.fed.be
Tel. : +32 (0)2 501 42 08
7

Demografische en economische context
Dit deel is gebaseerd op het Jaarverslag 2011 van de Studiecommissie voor de Vergrijzing, die jaarlijks een
verslag opstelt over de budgettaire en maatschappelijke gevolgen van de vergrijzing. Het schetst de macroeconomische
context en de voornaamste demografische ontwikkelen die België tegen 2060 mag verwachten.
Op basis van deze hypothesen worden ook de budgettaire kosten van de vergrijzing of de stijging van de sociale
uitgaven tussen 2010 en 2060 voorgesteld, uitgedrukt in het percentage van het BBP.
Tabel 1: 1 De demografische hypothesen van de “bevolkingsvooruitzichten 2010-2060”
2010 2030 2060
Vruchtbaarheidsgraad 1,85 1,86 1,86
Levensverwachting bij de geboorte: mannen (jaren) 77,93 81,87 86,24
Levensverwachting bij de geboorte: vrouwen (jaren) 83,23 85,82 88,78
Migratiesaldo (in duizendtallen) 63,8 24,3 32,6
Tabel 2: 2 Belangrijkste resultaten van de nieuwe demografische vooruitzichten 2010-2060
2010 2030 2060
Totale bevolking in duizendtallen 10884,1 12309,1 13537,2
Per leeftijdscategorie in duizendtallen
0-14 jaar 1841,9 2125,7 2275,1
15-64 jaar 7171,0 7456,1 7911,0
65 jaar en ouder 1871,1 2727,2 3351,1
Leeftijdsstructuur in %
0-14 jaar 16,9 17,3 16,8
15-64 jaar 65,9 60,6 58,4
65 jaar en ouder 17,2 22,2 24,8
Enkele indicatoren
Afhankelijkheid van de ouderen (65+/15-64) 26,1 36,6 42,4
Intensiteit van de vergrijzing (80+/65+) 29,0 28,9 38,9
De totale bevolking zou in 2060 meer dan 13,5 miljoen personen tellen, wat neerkomt op een stijging van meer
dan 25% ten opzichte van 2010. Terwijlde bevolkingsgroep van 0 tot 14 jaar relatief stabiel blijft tussen 2010 en
2060, daalt het aandeel personen tussen 15 en 64 ten voordele van het aandeel personen vanaf 65 jaar, wat
een aanzienlijke vergrijzing van de bevolking inhoudt. De totale afhankelijkheidsratio van de ouderen (of het
aandeel van de personen van 65 jaar en ouder ten opzichte van de bevolking op arbeidsleeftijd van 15 tot 64
jaar) stijgt van 26% in 2010 naar 42% in 2060, wat neerkomt op een stijging van 62%. De evolutie van de
indicator “intensiteit van de vergrijzing”, die het aantal 80-jarigen en ouder meet in de bevolking van 65 jaar en
ouder, wijst op een uitgesproken intensiteit van de vergrijzing die stijgt van 29 % in 2010 tot 39 % in 2060.
Bovendien gaat de vergrijzing gepaard met een duidelijke vervrouwelijking. Het aandeel van de vrouwen (en
weduwen) stijgt immers met de leeftijd: het bedraagt 56 % van de personen van 65 tot 69 jaar en 67 % van de
personen van 80 tot 84 jaar.
8

Tabel 3 : Macro-economische projectie 2010-2060, referentiescenario van juni 2011
Groeipercentage 2010-2016
2016 2016-2030
2030 2030-2060
2060 2010-2060
2060
Werkgelegenheid 1,0 0,3 0,2 0,3
Productiviteit per arbeidsplaats 1,2 1,5 1,5 1,5
BBP 2,2 1,8 1,7 1,8
BBP/hoofd 1,4 1,2 1,4 1,4
Het BBP stijgt gemiddeld 1,8% per jaar tussen 2010 en 2060. Dit volgt uit een hypothese over de groei van de
arbeidsproductiviteit met 1,5% per jaar op lange termijn en een stijging van de tewerkstelling met gemiddeld
0,3% per jaar.
Tabel 4: 4 De budgettaire kosten van de vergrijzing op middellange termijn volgens het SCvV-scenario van juni
2011
Componenten van de budgettaire kost
Referentiescenario SCvV van juni 2011
van de vergrijzing 2010 2016 2030 2050 2060 2010-2060
Pensioenen 9,7 10,5 13,3 14,3 14,0 4,3
Gezondheidszorg (acute en lange
termijn)
8,0 8,5 9,4 10,6 11,1 3,0
Arbeidsongeschiktheid 1,5 1,6 1,5 1,5 1,5 -0,1
Werkloosheid 2,2 1,9 1,4 1,3 1,3 -0,9
Brugpensioen 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 -0,1
Kinderbijslag 1,6 1,6 1,5 1,4 1,3 -0,3
Overige sociale uitgaven 3 1,7 1,7 1,6 1,5 1,5 -0,3
Totaal 25,3 26,2 29,1 30,9 30,9 5,6
Tussen 2010 en 2060 bedraagt de budgettaire kost van de vergrijzing 5,6% van het BBP. De uitgaven aan
pensioenen en aan gezondheidszorg stijgen respectievelijk met 4,3% en 3% tussen 2010 en 2060, terwijl het
geheel van andere uitgaven daalt met 1,7%.
3
Vooral de uitgaven voor arbeidsongevallen, beroepsziekten, Fondsen voor bestaanszekerheid, tegemoetkomingen aan
personen met een handicap en het leefloon.
9

1ste verbintenis: Op alle actiedomeinen rekening houden met de vergrijzing, om de maatschappij en de
economie aan te passen aan de demografische ontwikkelingen en werk te maken van een samenleving waarin
plaats is voor alle leeftijden.
Om ervoor te zorgen dat de verschillende overheden bij hun beleidsbeslissingen rekening zouden houden met
de verschillende aspecten van de vergrijzing, werden een aantal studiecommissies en adviesraden opgericht:
Studiecommissie voor de vergrijzing: deze commissie stelt jaarlijks een verslag op met een analyse van de
financiële gevolgen van de demografische evolutie voor de verschillende wettelijke pensioenstelsels, de
socialezekerheidsregeling voor werknemers en zelfstandigen en de regeling inzake de inkomensgarantie voor
ouderen. De commissie kan op eigen initiatief of op vraag van de overheid gerichte studies in verband met de
vergrijzing uitvoeren (armoede, tweedepijler pensioenen,…).
Federaal Planbureau (FPB):
Het FPB staat in voor de uitwerking van bevolkingsvooruitzichten in samenwerking met de Algemene Directie
Statistiek en economische informatie (voormalig Nationaal Instituut voor de Statistiek) en experts
(demografen, geografen, sociologen, economen, gezondheidsspecialisten, enz.).
In het kader van het technisch en administratief secretariaat van de Studiecommissie voor de Vergrijzing staat
het FPB in voor de analyse van de federale overheidsuitgaven die te maken hebben met de vergrijzing.
Op het niveau van de Europese Unie neemt het Federaal Planbureau mee deel aan de activiteiten van de
Ageing Working Group (AWG) van het Comité voor economische politiek, dat de internationale samenhang van
de demografische verwachtingen en van de analyse van de financiële houdbaarheid van de sociale uitgaven in
de lidstaten verzekert.
“Service de la prospective démographique” (Dienst Demografische Vooruitzichten):
In 2009 werd bij het Ministerie van de Franse gemeenschap een dienst Demografische Vooruitzichten (Service
de la prospective démographique) opgericht. Deze dienst biedt recente en geactualiseerde demografische
gegevens waarvan gebruik kan worden gemaakt bij de voorbereiding van transversale en pluridisciplinaire
maatregelen met betrekking tot de demografische ontwikkeling en het intergenerationeel beleid.
Vlaamse ouderenbeleidsplan:
Het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin van de Vlaamse Gemeenschap coördineert het Vlaams
ouderenbeleidsplan 2010-2014, dat een globale visie ontwikkelt op de plaats van senioren in onze
maatschappij en hun participatie wil bevorderen volgens de visie van het Actieplan van de Verenigde Naties
(MIPAA). Dit plan werd opgesteld in samenwerking met de verschillende actoren, na advies van Vlaamse en
Brusselse ouderenraden, de seniorenverenigingen en vijf lokale raden.
Alle beheersdomeinen komen hierin aan bod: informatie, participatie, armoede en sociale bescherming,
diversiteit en discriminatie, gezondheid, sport en welzijn, actief en productief ouder worden, huisvesting en
energie, mobiliteit, toegankelijkheid en veiligheid, cultuur, verenigingsleven, levenslang leren, toerisme en
media. Concrete objectieven worden vooropgesteld, zelfs al zijn de voorgestelde acties en objectieven niet
altijd meetbaar.
“Vlaamse Conferentie Eerstelijnsgezondheidszorg”
Deze conferentie vond plaats in december 2010 en ging in eerste instantie over de mogelijkheden van de
directe omgeving, met name dankzij de inbreng van zelfstandige helpers, mantelzorgers en vrijwilligers in
samenwerking met de professionele sector. Zij kunnen ondersteund worden door ervaring uit de tweede- en
derdelijnshulp.
Brusselse interministeriële conferentie sociale zaken – gezondheid:
Het Brussels Gewest organiseerde in 2010 een interministeriële conferentie sociale zaken en gezondheid.
De volgende domeinen kwamen aan bod: begroting, sociale zekerheid en de verschillende pensioenstelsels
evenals de ziekteverzekering (geneeskundige verzorging), huisvesting, tewerkstelling, opleiding, mobiliteit,
10

stadsplanning, integratie en participatie, sociale en economische rechten, discriminatie enz. De
multidisciplinaire en multidimensionele aanpak maakt een omvattende en samenhangende benadering in een
brede economische, demografische en maatschappelijke context mogelijk.
Op gewestelijk en lokaal niveau zijn er tal van initiatieven die erop e
gericht zijn bij te dragen tot het
beantwoorden van de uitdaging van de vergrijzing:
- In het Brussels Gewest werd in 2011 een werkgroep over ouderen opgericht. Op het programma stonden de
problematiek van het thuis blijven wonen en van de dementies.
- De Vlaamse Gemeenschap heeft een maatregel ingevoerd in de strijd tegen discriminatie op basis van
leeftijd door de leeftijdsgrenzen in verschillende beleidsdomeinen gelijk te schakelen. Een oudere is een
persoon die de leeftijd van 60 jaar heeft bereikt (decreet van 30 april 2004). Toch moeten er nog heel wat
inspanningen worden geleverd:
- de leeftijdsgrens voor personen met een handicap is nog steeds 65 (wie ouder is en voor het eerst als
persoon met een handicap wordt erkend, kan geen beroep meer doen op het ‘Vlaams Agentschap van
Personen met een Handicap’ voor technische hulpmiddelen);
- Openbaar vervoer: enkel personen vanaf 65 hebben recht op gratis vervoer (De Lijn) of een
prijsvermindering (trein);
- In het “woonzorgdecreet” worden bestaande en nieuwe verzorgingsvormen in de thuiszorg, de
thuiszorgondersteunende en -aanvullende zorg en de residentiële ouderenzorg gecombineerd. Voor
de meeste van deze maatregelen wordt het doelpubliek niet begrensd op basis van leeftijd, ook al zijn
sommige verzorgingsvormen voorbehouden voor personen van 65 jaar en ouder;
- Participatie op de arbeidsmarkt: ondanks activeringsmaatregelen is het vanaf 50 jaar moeilijk een
nieuwe job te vinden. Het aantal tewerkstellingen van 50-plussers blijft dalen (- 5,7% tussen 2007 en
2008 (Sels 4 ))
Op het niveau van de plaatselijke overheden (steden en gemeenten) kan de verplichte oprichting van
adviescomité met de (lokale) ouderen worden vermeld.
In 2010 hebben het Waalse Gewest en de Franse Gemeensschapscommissie (FGC) ondersteuning geboden
aan een koepelorganisatie voor ouderenverenigingen die een studie heeft uitgevoerd over de werking van de
gemeenschappelijke ouderenadviesraden om na te gaan hoe deze kan worden verbeterd. In Vlaanderen werd
een gelijkaardige studie uitgevoerd over de werking van de ouderenadviesraden 5 .
4
De Standaard, Oud is nog te vaak out, dinsdag 30 maart 2010.
5
Messelis, E. (2011). Lokale ouderenadviesraden anno 2010: de visie van 173 voorzitters. Brussel: Hogere leergangen voor
Fiscale en Sociale Wetenschappen.
11

2de verbintenis: de volledige integratie van de ouderen in de maatschappij waarborgen. In het kader van deze
verbintenis dienen de volgende actiedoelstellingen worden bereikt:
- ontwikkelen van de maatschappelijke, economische, politieke en culturele participatie van de ouderen;
- bevorderen van de integratie van ouderen door hun actieve participatie aan de gemeenschap aan te
moedigen en intergenerationale relaties te ontwikkelen;
- bevorderen van een positief beeld van de vergrijzing;
Terwijl de federale overheid bevoegd is voor economische integratie (participatie op de arbeidsmarkt en
verlenging van het actieve leven (zie 3de verbintenis) en de sociale uitkeringen, valt het beleid inzake de
maatschappelijke integratie van ouderen grotendeels onder de bevoegdheid van de gemeenschappen.
Een goede integratie van ouderen in de maatschappij is ook een zaak van burgerinitiatief. Vrijwilligerswerk
door ouderen zou meer erkenning moeten krijgen en gevaloriseerd worden. Uit een recente studie blijkt dat
gepensioneerden die vrijwilligerswerk doen, doorgaans langer leven en een goede gezondheid genieten
dankzij een goede maatschappelijke integratie. Ook zorgt vrijwilligerswerk door ouderen voor een positiever
beeld van de vergrijzing.
In België is de zogenaamde ‘bottom up’-benadering geïnstitutionaliseerd. Ze typeert het beleid van de
deelgebieden zowel op vlak van de toekenning van toelagen als wat betreft het soort partnerschappen dat ze
ondersteunt of teweegbrengt. De taak van deze ouderenraden bestaat er in eerste instantie in advies te
verstrekken over elk beleid van de deelentiteiten dat de belangen van de ouderen raakt. Daarnaast spelen ze
onder meer een rol op gebied van informatieverstrekking, sensibilisering en de bevordering van initiatieven in
de sector van ouderenverenigingen en, meer algemeen, bij het middenveld. Deze raden hebben niet alleen een
adviserende functie; ze nemen ook eigen initiatieven. In Vlaanderen is er de “Vlaamse ouderenraad” (opgericht
in het kader van het decreet van 30 april 2004 houdende de stimulering van een inclusief Vlaams
ouderenbeleid in de beleidsparticipatie van ouderen), die niet alleen zijn adviezen voorlegt op vraag van de
bevoegde minister, maar ook zelf initiatieven heeft genomen rond dementie, sport en lichamelijke beweging,
en de verzorging van ouderen van vreemde oorsprong.). 6
Een aantal voorbeelden van de evolutie en de vooruitgang betreffende de activiteiten van deze verenigingen op
het vlak van 60-plussers of intergenerationele relaties:
- adviezen over de dementieproblematiek;
- sport en lichaamsbeweging voor senioren;
- verzorging van ouderen van vreemde origine;
- ontwerpen, maken en verspreiden van speciaal pedagogisch materiaal;
- sterke culturele verwezenlijkingen (publicatie van verhalen, tentoonstelling van foto’s en beeldhouwwerken,
theaterproducties) om aandacht te vragen en rechten te verdedigen;
- groeiende en regelmatige samenwerking met kunstenaars uit alle disciplines;
- samenwerking met sectoren als onderwijs, dienstverlening, gezondheid, onderzoek, radio en televisie, …
- ontwikkelen en doorgeven van welbepaalde vaardigheden (o.a. met betrekking tot permanente opleiding van
vakmensen) ;
- reconstructie van het collectieve, familie- of individuele geheugen; publicatie;
- oprichting van lokale en regionale seniorenraden;
- briefwisseling tussen schoolgaande kinderen en vereenzaamde ouderen;
- filosofieclubs voor jong en oud.
De volledige participatie van senioren (m/v) aan het leven en aan maatschappelijke ontwikkelingen en de
erkenning van hun bijdragen, is het werk van tal van verenigingen, maar vooral van twee soorten verenigingen:
ouderenverenigingen als dusdanig en verenigingen die zich inzetten voor de creatie en het behoud van een
dynamiek tussen verschillende generaties.
Er wordt actief beleid gevoerd om de maatschappelijke integratie en participatie van ouderen te
vergemakkelijken, in eerste instantie door de solidariteit tussen de generaties te bevorderen. Dit beleid streeft
tegelijk naar een betere beeldvorming rond ouderen om de stigmatisering van deze mensen (bv. als
‘zorgbehoevende personen’) tegen te gaan en naar meer mogelijkheden voor senioren om ten volle aan de
huidige maatschappij deel te nemen.
6
Moerenhout, M. (2011). Mee-spreken is een recht….ook voor ouderen. In: Van Leuven, N. & De Hert, P. (eds.)
Fundamentele rechten van ouderen. Antwerpen: Intersentia.
12

Bovendien worden een aantal gerichte initiatieven genomen:
Vlaamse Gemeenschap:
- Campagne (2010) om de beeldvorming over senioren te verbeteren: ‘Generatie nu – Jong van hart’, die een
actueel imago wil geven van de ouderen in de samenleving en in wil gaan tegen het stereotype beeld van
ouderen als zorgbehoevende personen.
- De campagne ‘Vergeet dementie, onthou mens’ is bedoeld om de stereotype beeldvorming rond personen
met dementie te veranderen en te nuanceren. Tegen 2020 zal hun aantal met 30% gestegen zijn, waardoor
een andere benadering noodzakelijk wordt. Het “Dementieplan 2010-2014’ moet het pad effenen voor een
maatschappij die positiever staat ten opzichte van demente personen.
Franse Gemeenschap:
- Het decreet van 26 mei 2011 tot inrichting van de Seniorencommissie van de Franse Gemeenschap, dat tot
doel heeft een speciaal instrument in het leven te roepen om bij de uitwerking van het beleid van de Franse
Gemeenschap een stem te geven aan en rekening te houden met de belangen van de senioren.
- In het “Plan 2010-2013 voor gelijkheid en diversiteit in de audiovisuele media van de Franse Gemeenschap”,
gecoördineerd door de “Conseil supérieur de l’audiovisuel”, wordt rekening gehouden met het
leeftijdscriterium. Aan de hand van een jaarlijkse “barometer” kan met name de aanwezigheid van ouderen in
televisieprogramma’s worden gemeten;
- Een “reglement betreffende de toegankelijkheid van programma’s voor personen met een zintuiglijke
handicap”, voornamelijk bedoeld om meer tegemoet te komen aan de reële omstandigheden en beperkingen
waarmee onze senioren te maken krijgen, werd in 2011 goedgekeurd door het “Conseil supérieur de
l’audiovisuel”. De invoering ervan (vanaf 2011) betekent in eerste instantie dat televisieprogramma’s
toegankelijk moeten zijn door middel van ondertitels, vertolking in gebarentaal, audiobeschrijvingen of andere
technische hulpmiddelen.
- dankzij het decreet van 17 juli 2003 met betrekking tot de steun aan het verenigingsleven op het gebied van
permanente opvoeding kunnen verenigingen worden gesubsidieerd die werken voor en met senioren, met het
oog op een betere participatie en inspraak van de burger. Andere instanties op verenigingsgebied worden
ondersteund door middel van meerjarenovereenkomst voor de realisatie van specifieke opdrachten, zoals de
coördinatie van de universiteiten voor senioren of de ondersteuning van en het verstrekken van informatie aan
ouderenverenigingen die deel uitmaken van een netwerk.
Brussels Gewest:
- De Franse Gemeenschapscommissie (FGC) heeft in 2011 samen met het Koning Boudewijn Stichting een
projectoproep gelanceerd voor initiatieven op basis van vrijwilligerswerk door senioren, bedoeld voor senioren
of andere leeftijdsgroepen.
- De FGC steunde in 2011 het project “mémoire vive”, dat getuigenissen van ouderen op DVD vastlegt. Het gaat
zowel om anonieme personen als om mensen die bijvoorbeeld een en ander hebben meegemaakt als
verzetstrijder of gedeporteerde.
- Om ouderen, en zeker bejaarde migranten, te helpen een rol te blijven spelen in onze maatschappij, moeten
we hen de nodige middelen geven. Zo werd in 2011 een onthaalbeleid ingevoerd voor nieuwkomers. In het
geval van oudere nieuwkomers gaat het vooral om mensen die via gezinshereniging of als vluchteling het land
zijn binnengekomen;
- Uitgaand van de vaststelling dat er in de zorgverlening, de thuiszorg en in rusthuizen geen rekening
gehouden wordt met de culturele achtergrond, werd in de Borinage een actie/onderzoek opgestart over ouder
worden bij de migrantenbevolking. In een eerste fase werden statistische gegevens verzameld en werd de
situatie van bejaarde migranten in de zorgverlening en in zorginstellingen onderzocht;
- In een rust- en verzorgingstehuis lopen momenteel proefprojecten: het personeel kreeg opleidingen over
interculturele communicatie om goede praktijken vast te leggen en in te voeren, rekening houdend met de
culturele achtergrond van de bejaarde migrant.
- Belangrijke aandachtspunten tijdens de periode 2005-2010 waren de vergrijzing van de bevolking en
intergenerationele initiatieven. In 2009 werden in het kader van het beleid inzake de sociale cohesie een
aantal intergenerationele projecten opgestart. De FGC, overtuigd van de noodzaak van een omvattende aanpak
van de vergrijzing van de bevolking, heeft de nadruk gelegd op initiatieven die de solidariteit tussen de
generaties bevorderen. Dit zijn immers niet alleen belangrijke pijlers van het sociale weefsel maar ook
positieve projecten zonder meer. In het Brussels Gewest werd op initiatief van de FGC de overkoepelende
organisatie “Courants d’âge” in het leven geroepen. Deze groepeert 28 verenigingen die zich op allerlei
gebieden (vrijwilligerswerk, tewerkstelling, huisvesting, het sociale en culturele vlak) inzetten voor
intergenerationele initiatieven. Sinds 2008 werkt de FGC samen met de Franse Gemeenschap aan het door de
Koning Boudewijn Stichting opgestarte project “Carrefours des Générations”, dat eveneens tot doel heeft
13

ontmoetingen tussen leeftijdsgroepen te bevorderen aan de hand van intergenerationele initiatieven. Intussen
hebben al bijna 100 gemeenten in de Franse Gemeenschap hieraan meegewerkt.
- Sinds april 2011 is de vereniging “Courants d’âges” betrokken bij het project “Carrefours des générations”.
Daarnaast bestaat er sinds 2008 ook een website intergenerations.be.
- In het kader van het Europees Jaar van het vrijwilligerswerk in 2011 heeft de FGC haar medewerking
verleend aan een projectoproep van de Franse Gemeenschap om het engagement en de kennis van senioren
beter te laten renderen. Een honderdtal verenigingen actief in verschillende sectoren (gezondheid, sociaalculturele
sector, sociale cohesie, permanente vorming, jeugd) die een beroep doen op vrijwilligers van alle
leeftijden (meestal ouderen), zijn hierop ingegaan.
14

3de verbintenis: Een rechtvaardige en duurzame economische groei bevorderen om het hoofd te bieden aan de
vergrijzing van de bevolking, onder meer door de groeitrend te versterken
Verbintenissen 3 en 4 zijn nauw met elkaar verbonden. Sommige aspecten die zullen worden behandeld
gelden dan ook voor beide.
De doelstellingen van het Belgische economische beleid zijn gebaseerd op de doelstellingen van de Europese
Unie ‘EU2020’.
Sedert het vorige verslag hebben verschillende landen de gevolgen van de financiële en economische crisis
van 2008 en 2009 moeten ondervinden, onder meer op het vlak van werkloosheid en tewerkstelling. Er werden
inspanningen geleverd om de impact hiervan binnen de perken te houden.
België kent steevast een relatief lage werkzaamheidsgraad, in het bijzonder voor 55-plussers (37,3% in 2010
(concept Eurostat)). De effectieve pensioenleeftijd is wel gestegen van 56,8 jaar in 2000 naar 61,6 jaar in 2007.
Toch blijft de werkzaamheidsgraad voor mensen vanaf 55 onder het streefcijfer dat de Europese Unie
vooropstelt voor 2020. Daarom streeft de federale overheid ernaar de werkzaamheidsgraad en dus ook de
effectieve pensioenleeftijd te doen stijgen.
De volgende maatregelen werden genomen en versterkt tijdens de crisis:
- vermindering van de fiscale en parafiscale lasten;
- betere opvolging en begeleiding van werklozen;
- invoering van een systeem van tijdelijke werkloosheid voor bedienden.
Ten slotte heeft het in oktober 2005 door de federale regering aangekondigde Generatiepact (wet van 23
december 2005) dit beleid verder aangevuld met verschillende tewerkstellingsmaatregelen voor ouderen:
- de leeftijd voor het gewone brugpensioen werd in 2008 opgetrokken van 58 tot 60 jaar, de
loopbaanvoorwaarden in acht genomen;
- maatregel om pseudobrugpensioen (“canada dry”) te ontmoedigen door middel van de heffing van bijzondere
werkgeversbijdragen;
- in het pensioenstelsel voor werknemers wordt het geldende maximumloon bij de pensioenberekening in
twee gesplitst: het eerste geldt voor lonen en invaliditeitsuitkeringen en het tweede voor de
werkloosheidsuitkering, het brugpensioen en de loopbaanonderbrekingsvergoeding. Enkel het eerste
maximumbedrag zal om de twee jaar verhoogd worden. De aanpassing van het tweede zal afhangen van het
verschil tussen beide;
- de invoering vanaf 2007 van de pensioenbonus per werkdag gepresteerd vanaf de leeftijd van 62 jaar of op
basis van minstens 44 loopbaanjaren;
- de verhoging van het maximumbedrag voor de cumulatie toegelaten arbeid / pensioen na de wettelijke
pensioenleeftijd;
- verlaging van het maximumbedrag voor de cumulatie toegelaten arbeid / pensioen vóór de wettelijke
pensioenleeftijd;
- recht op 1/5 tijdskrediet voor 55-plusser;
- recht op tijdskrediet na een jaar arbeid voor nieuw aangeworven 55-plussers;
- werkhervattingstoeslag voor oudere werklozen die terug aan het werk gaan;
- het tweedepijlerpensioen van werknemers die blijven werken tot de wettelijke pensioenleeftijd wordt minder
belast;
- nieuw personeelsbeleid: ondernemingen aansporen om diversiteitsplannen in functie van leeftijd te
ontwikkelen; sensibiliseringscampagne om komaf te maken met leeftijdsgebonden vooroordelen, preventief
personeelsbeleid dat rekening houdt met de uitstapleeftijd van de werknemer; werknemers ouder dan 40
kunnen om de twee jaar samen met hun werkgever of met een personeelsconsulent hun
toekomstperspectieven bespreken;
- beroepsopleiding;
- nieuwe definitie van bedrijfsherstructureringen… ;
Maar ook de tewerkstelling van jonge werkzoekenden:
- vermindering van bepaalde lasten voor jongeren onder de 30;
- aanmoedigen van stages tijdens alternerend leren;
- verhoging van het aantal federale tewerkstellingspremies;
- begeleiding van jongeren die als zelfstandige aan de slag gaan;
- startbonus voor jongeren die hun stage met succes afronden.
15

Het meerbanenplan van de Vlaamse Regering (“Samen voor meer banen”) van januari 2006 bevat
verschillende maatregelen ter aanvulling bij de maatregelen van het Generatiepact (zie ook 4de verbintenis):
Beheersovereenkomst tussen de Vlaamse Regering en de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling voor de
periode 2005-2009: de nadruk ligt op een positieve oververtegenwoordiging in de trajectwerking van
kansengroepen zoals 50-plussers, allochtonen, mensen met een beroepshandicap, enz.:
- vanaf hun 3de werkloosheidsmaand worden werkzoekenden automatisch uitgenodigd voor een verplichte
gemeenschappelijke infosessie;
- oprichting van meerdere 50+ clubs (specifieke en exclusieve sollicitatieruimte waar 50-plussers steeds
terecht kunnen om het jobaanbod te doorzoeken);
- aanstelling van professionele begeleiders die mensen uit kansengroepen (o.m. oudere werknemers)
ondersteuning bieden tijdens het tewerkstellingsproces.
Tewerkstellingsbeleid
stellingsbeleid:
- Het departement Werk en Sociale Economie heeft een Expertisecentrum Leeftijd en Werk opgericht, onder
meer voor de ondersteuning, inventarisering en bevordering van goede praktijken met betrekking tot het
personeelsbeleid, waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijd van de werknemer en de ontwikkeling van
instrumenten en werkwijzen op het gebied;
- werknemers die een werkloze 50-plusser aanwerven die minstens 14 dagen werkzoekend geweest is,
genieten hiervoor een loonlastenverlaging gedurende een jaar;
- begeleiding: outplacement van ontslagen oudere werknemers;
Door rekening te houden met de leeftijd van de werknemer wil de Vlaamse Regering een voorbeeldfunctie
vervullen op het vlak van personeelsbeleid. Een aantal maatregelen bij wijze van voorbeeld:
- personeelsleden die zware en veeleisende arbeid in ploegendienst verrichten krijgen voorrang voor een
dagjob in het bedrijf;
- mogelijkheid van loopbaanonderbreking in de vorm van een vermindering van de prestaties met 1/4 of 1/5
(wordt een recht vanaf de leeftijd van 50 jaar),
- om werken vanaf een bepaalde leeftijd aan te moedigen (cf. Generatiepact) wordt vanaf januari 2008 een
anciënniteitsverlof toegekend aan personeelsleden ouder dan 55.
- een kader ontwikkelen waarbinnen telewerk mogelijk is, thuis of in een satellietkantoor.
Op het niveau van het Waalse Gewest bestaan er sinds 2005 herstelplannen (Marshall-plan ‘1’ en ‘2.Vert’) om
de Waalse economie en tewerkstelling een positiever elan tegen. Deze bevatten onder meer de volgende
maatregelen:
- Arbeidspotentieel ten volle benutten door middel van ‘levenslang leren’ / beroepsopleiding;
- bedrijfsnetwerken versterken;
- investeren in wetenschappelijk onderzoek;
- ondersteuning voor de oprichting van ondernemingen;
- ‘groene economie’ ontwikkelen;
- beroep en gezin (met name verzorgingstaken) helpen combineren door de ontwikkeling van buurtdiensten
en investering in onthaal- en rusthuisinfrastructuur.
16

4de verbintenis: het sociale beschermingssysteem aanpassen aan de demografische evolutie en de sociale en
economische gevolgen ervan. In het kader van deze verbintenis zouden volgende doelstellingen moeten
bereikt worden:
- de kernopdracht van de sociale bescherming handhaven en verder uitbouwen, met name door het
armoederisico te bestrijden en aan iedereen de nodige uitkeringen te bieden;
- een wettelijk kader invoeren of ontwikkelen voor het opbouwen van beroeps- en privépensioenen;
- de huidige sociale beschermingsystemen aanpassen aan de demografische ontwikkeling en aan
wijzigingen in verband met de gezinssamenstelling;
- meer aandacht schenken aan de sociale bescherming van vrouwen en mannen gedurende hun hele leven.
De sociale zekerheid is een federale bevoegdheid. De financiering van de pensioenen en de organisatie van het
langetermijnbeleid op dit vlak worden dan ook op federaal niveau gewaarborgd.
Terwijl de Belgische pensioenen gekenmerkt worden door een lage bruto vervangingsratio (bruto pensioen
gedeeld door het loon van het laatste jaar vóór het pensioen) in vergelijking met andere landen van de
Europese Unie, werden de laagste pensioenen de voorbije jaren verhoogd. Sinds het generatiepact is de
regering verplicht tweejaarlijks met de sociale partners overleg te plegen over aanpassing van de
minimumpensioenen.
De pensioenen (sociale zekerheid) worden aangevuld met sociale bijstand voor gepensioneerden met
bestaansmiddelen lager dan een bepaald minimumbedrag: de IGO (inkomensgarantie voor ouderen), die moet
bijdragen tot de bescherming tegen armoede. De toekenning ervan gebeurt automatisch voor nieuwe
gepensioneerden (ook voor vervroegd pensioen), maar er is nog te weinig informatie voor personen die al op
pensioen zijn, wat tot een onderbenutting van de tegemoetkoming zou kunnen leiden.
Daarnaast kent de federale overheid de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden (THAB) toe aan 65plussers
die zorgbehoevend zijn ten gevolge van gezondheidsproblemen. De tegemoetkoming dient om de bijkomende
kosten van noodzakelijke hulp te dekken, maar ook op dit vlak is er nog te weinig informatie.
In het kader van het regeerakkoord van 2008 organiseerde de Belgische regering een ‘Nationale
Pensioenconferentie’. De conclusies hiervan werden in 2010 gepubliceerd in het groenboek ‘Een toekomst
voor onze pensioenen’. Deze conferentie had tot doel de Belgische pensioenstelsels onder de loep te nemen
met het oog op de (voornamelijk demografische) uitdagingen die ons te wachten staan:
- Hoe kunnen we de betaling van de pensioenen in de toekomst garanderen (duurzaamheid)
- Hoe kunnen we de solidariteit tussen de generaties waarborgen
- Hoe waarborgen we een goed evenwicht tussen solidariteit en verzekering
In het kader van dit groenboek werden analyses uitgevoerd: de huidige situatie, sterkten en zwakten.
Dit groenboek moet uitmonden in een witboek met voorstellen en aanbevelingen om ons pensioensysteem te
hervormen en te moderniseren.
Het sociaal beleid dat in het Brussels Gewest gevoerd wordt door de FGC is een aanvulling op het federaal
sociale zekerheidsbeleid. Zo staat de federale overheid in voor de financiering van de verzorging in rust- en
verzorgingstehuizen, maar hoe die verzorging en de bijstand concreet worden georganiseerd, is een
bevoegdheid van de deelgebieden, en wat de Franstalige Brusselaars betreft dus van de FGC. In 2007 werd een
nieuw decreet goedgekeurd (inwerkingtreding 2009) om zowel de residentiële als de niet-residentiële
opvangstructuren voor ouderen (bvb. dagopvangdiensten) te verbeteren en te diversifiëren. Daarnaast zijn er
thuishulpdiensten die hulp bieden tegen een verminderd tarief in functie van het inkomen. Dit heeft ook
gevolgen voor de tweetalige Brusselaars die gebruik maken van huisvestingsinstellingen georganiseerd en
erkend door de GGC.
Verschillende diensten en instellingen bieden ondersteuning aan mantelzorgers die zich bekommeren om een
afhankelijke persoon:
- mogelijkheid van kort verblijf of nachtopvang (wettelijke basis bestaat, maar deze dienstverlening bestaat
nog niet);
- verzorgingsdiensten of dagopvang.
Al deze maatregelen zijn ook van toepassing in het Waalse Gewest (zie verder, decreet van 30 april 2009).
Vlaamse Gemeenschap:
Wat armoede bij ouderen betreft, heeft de Vlaamse Regering een specifieke doelstelling vooropgesteld:
17

- er is een voorstel ingediend om decreten te onderwerpen aan een ‘armoedetest’, waarbij zal worden
onderzocht of voorgestelde maatregelen voldoende toegankelijk zijn voor kwetsbare sociale groepen.
- Vlaanderen wil een ‘armoedebarometer’ ontwikkelen die een aantal indicatoren bevat om de toestand en de
evolutie van de armoede in Vlaanderen op te volgen. Momenteel leeft 23% van de 65-plussers onder de
armoedegrens (voor de totale bevolking van Vlaanderen is dit 12%). 7
Daarnaast biedt de ‘Vlaamse zorgverzekering’ een forfaitaire tussenkomst van € 130 / maand, ongeacht de
plaats waar de zorgverlening plaatsvindt. Voor thuiszorg moet de afhankelijkheid wel worden aangetoond,
terwijl gebruikers van de residentiële zorg de tussenkomst krijgen ongeacht hun afhankelijkheidgraad.
Hoewel de invoering ervoor heeft gezorgd dat meer mensen in aanmerking kwamen voor een verblijf in een
rusthuis, moeten we toegeven dat de kosten voor de verzorging van chronisch zieken en van personen die
intensieve verzorging nodig hebben, vaak nog zeer zwaar wegen op het budget van de patiënten.
Vlaanderen heeft een voorontwerp van decreet opgesteld over een Vlaamse sociale bescherming. Het is
bedoeld om het beleid inzake de sociale bescherming van de Vlamingen en de inwoners van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest die voor deze sociale bescherming kiezen. Het is de bedoeling de mogelijkheden van
zorgbehoevende personen verder uit te bouwen, ondersteuning te bieden aan gezinnen met kinderen en zo te
investeren in een zorgzamere maatschappij. Het decreet bestaat uit 5 onderdelen die de komende jaren stap
voor stap zullen worden ontwikkeld: 1. consolidatie van de “Vlaamse zorgverzekering” (2012); 2. invoering van
een maximumfactuur in de thuiszorg (2013); 3. nieuwe maatregelen voor financiële ondersteuning van
kinderen (2012); 4. een Vlaamse basishospitalisatieverzekering (2014); 5. een nieuw systeem van begrenzing
van de kosten voor residentiële zorg (2014).
7
Noppe, J. (2011). Vlaamse armoedemonitor. Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering.
18

5e verbintenis: de arbeidsmarkten helpen zich aan te passen aan de economische en sociale gevolgen van de
vergrijzing. Om te voldoen aan deze verbintenis, moeten volgende doelstellingen bereikt worden:
- het werkloosheidspercentage aanzienlijk verminderen, in het bijzonder voor de ouderen;
- de inzetbaarheid van oudere werknemers verbeteren;
- de arbeidsparticipatie van alle mannen en vrouwen doen toenemen;
- maatregelen nemen om de gemiddelde effectieve pensioenleeftijd op te trekken en ervoor zorgen dat de
pensionering soepeler en geleidelijker verloopt.
Op het federale niveau voorziet het “Generatiepact” van 2005 in een aantal maatregelen om de oudere
leeftijdsgroepen in de actieve bevolking aan te moedigen en te stimuleren aan de slag te blijven:
- De“pensioenbonus”: ouderen die na hun 62e of na een loopbaan van 44 jaar aan de slag blijven, krijgen
aanvullende pensioenrechten;
- Beperking van de mogelijkheden tot vervroegde uitstap uit de arbeidsmarkt: de minimumleeftijd voor
een conventioneel brugpensioen werd opgetrokken van 58 naar 60 jaar (met uitzonderingen voor
“zware” beroepen). Bovendien moeten de bruggepensioneerden voortaan beschikbaar blijven voor de
arbeidsmarkt (en kunnen zij dus werkaanbiedingen krijgen). Door deze maatregelen en het optrekken
van de wettelijke pensioenleeftijd voor vrouwen is het aandeel van “jonge” bruggepensioneerden in
deze bevolkingsgroep gedaald;
- Uitwerking van tijdskredietformules die de mogelijkheid bieden minder te werken om werk- en
privéleven beter op elkaar af te stemmen, ook voor de 50-plussers.
Zoals hierboven aangegeven, beoogt het Marshall-Plan 2.Groen in het Waals Gewest – in het kader van zijn
doelstelling om het menselijke kapitaal te opwaarderen – een betere inzetbaarheid, onder andere van de
oudere werknemers, door “levenslang leren” te ondersteunen.
Tegelijk werd in bepaalde sectoren voor maatschappelijke hulp aan personen (opvang van personen in sociale
moeilijkheden, opvang en huisvesting van personen met een handicap, …) het zogenoemde plan Tandem
uitgewerkt. Zoals de naam aangeeft, kunnen uitgebluste werknemers (onderwijzend personeel) op het einde
van hun loopbaan hun toekomstige vervangers opleiden en begeleiden. Het systeem financiert zichzelf
(verschil in lonen) en wordt beheerd binnen de paritaire comités (werkingskosten betaald door het Waals
Gewest).
Vlaamse Gemeenschap:
- “Vlaams meerbanenplan” (2006): vult het Generatiepact aan. Heeft een tewerkstellingspremie voor 50-
plussers ingevoerd, namelijk een financiële tegemoetkoming voor werkgevers die ingeschreven
werkzoekende 50-plussers in dienst nemen. Het bedrag van deze premie schommelt tussen € 400 en € 1.000
per maand en dekt tevens deeltijdwerk.
Tegelijk wordt de begeleiding van werkzoekende 50-plussers ontwikkeld: na een (verplichte) informatiesessie
kunnen werkzoekenden doorstromen naar de “50+ clubs”, waar gespecialiseerde consultants de
werkzoekenden sollicitatietechnieken aanleren en motivatie en werkattitude stimuleren.
Het plan voorziet tevens in specifieke communicatiekanalen voor beschikbare betrekkingen, in samenwerking
met de sociale partners, met name de werkgeversorganisaties (Voka, Unizo en VCSPO). Deze kanalen zijn
toegankelijk voor oudere werknemers, allochtonen en personen uit de risicogroepen.
Voorts werd een expertisecentrum opgericht om goede praktijken inzake HR-beleid voor oudere werknemers
en diversiteitsplannen te promoten.
Het akkoord "Samen op de bres voor 50+" van december 2008 versterkt dit plan: na de informatiesessies
gaat de werkzoekende verplicht op gesprek bij een consultant van de diensten voor arbeidsbemiddeling
voor 50- tot 52-jarigen. Zodoende krijgt de werkzoekende een specifiek begeleidings- of opleidingstraject,
dat meer gericht is op de aangepaste beoordeling van zijn vaardigheden.
Sinds 14 januari 2011 hebben de Vlaamse Regering en de sociale partners deze plannen uitgebreid tot de
oudere leeftijdsgroepen (tot 58 jaar) 8 . In dit kader zullen de sociale partners onder meer bewustmakingsen
motiveringscampagnes opzetten (“dejuistestoel.be”) om mensen aan het werk te blijven houden.
8
Voor meer informatie, zie: De Lathouwer, L. (2011). De activeringsaanpak van 50+werkzoekenden gewikt en gewogen,
L&W - berichten 6-2011, Brussel: Expertisecentrum Leeftijd en Werk.
19

Ook opleidingen gedurende de hele loopbaan zijn een belangrijk werkdomein. De diensten voor
arbeidsbemiddeling investeren dus in opleidings- en loopbaanbegeleidingsprogramma’s, met de steun
van de agentschappen van het Europees Sociaal Fonds.
Wie overweegt deeltijds te gaan werken om werk en privéleven beter op elkaar af te stemmen, kan
aanspraak maken op een aanmoedigingspremie om contact te houden met de arbeidsmarkt.
In het tewerkstellingsbeleid van de regering van de Vlaamse Gemeenschap wordt ook nog op verschillende
manieren gestreefd naar een langere beroepsactiviteit:
• EAD (Evenredige arbeidsdeelname): overeenkomsten met de subregio’s over de evenredige
arbeidsdeelname: uitwerking van “diversiteitsplannen”. In 2010 werden 750 diversiteitsplannen
ingevoerd, die voorzien in de werving, het behoud en de opleiding van werknemers uit alle kwetsbare
groepen (ook de ouderen).
o Jobkanaal van de werkgeversorganisaties VOKA, UNIZO, Verso en VKW combineert een
strategisch en kwaliteitsvol HR-beheer met het werk maken van vacante betrekkingen door
een netwerk uit te bouwen met organisaties voor arbeidsbemiddeling, in de eerste plaats met
de VDAB. In 2010 hebben de consultants 2.744 ondernemingen bezocht om vacante
betrekkingen te creëren en werden 3.896 personen uit kwetsbare groepen aan werk
geholpen. De doelstelling (5.000 banen scheppen) werd weliswaar niet bereikt, maar de
resultaten waren aanzienlijk beter dan in volle economische crisis in 2009.
o In het recente verleden kreeg het streven van 25 “diversiteitsconsultants” naar diversiteit in
de vakbonden een boost: de drie vakbonden hebben de handen ineen geslagen voor de
campagne “effe checken”, die opgestart werd in 2010 met een website, begeleiding en
opvolging op het terrein. Zodoende zijn zij erin geslaagd diversiteit ingang te doen vinden in de
sociale overlegorganen in meer dan 800 ondernemingen. Enkele duizenden
vakbondsafgevaardigden werden gesensibiliseerd in het kader van het huidige protocol met
de Vlaamse regering en hebben een opleiding gevolgd over diversiteitsbeleid in de
ondernemingen en de rol die de vakbonden op dat vlak kunnen spelen.
• Sectorale overeenkomsten: de Vlaamse overheidsinstanties sluiten akkoorden af met de economische
sectoren om acties uit te werken rond de problematiek van de vergrijzing van de actieve bevolking, de
knelpuntberoepen en de kwetsbare groepen onder de werklozen (ouderen, laaggeschoolden, …).
• Expertisecentrum
“Leeftijd en Werk” (eL&W): steunt de ondernemingen en organisaties bij hun
inspanningen om langer werken aantrekkelijker te maken door middel van goede praktijken, studies,
cijfers en instrumenten, ... (website: www.leeftijdenwerk.be).
• E-portfolio “Mijn loopbaan”: helpt bij het opstellen van cv’s door een digitale ruimte beschikbaar te
stellen waarin iedereen zijn loopbaangegevens kan invoeren (persoonlijke gegevens, ervaring,
vaardigheden, …).
• POP-project
(persoonlijk ontwikkelingsplan): een digitaal platform om de ontwikkelingsprocessen van
de vaardigheden van het individu te volgen, te ondersteunen en te organiseren door middel van een
samenwerking tussen het individu, arbeidsbemiddelaars (begeleiders) en ondernemingen. De
begeleiding behelst de opleiding, begeleiding tijdens de loopbaan (intern en extern), ontwikkeling van
de vaardigheden bij ontslag/reorganisatie, …).
• Universele dienstverlening aan werkzoekenden (VDAB): werknemers en werkgevers kunnen er
terecht met al hun vragen over opleidingen, loopbanen, … (“werkwinkels”).
• Vakbonden
akbonden: organiseren bijscholingen voor hun leden.
• Centra voor loopbaanbegeleiding: 19 centra worden gefinancierd door het agentschap van de ESF’s
(medegefinancierd door de Vlaamse regering). Zij bieden werknemers en zelfstandigen professionele
ondersteuning bij het nemen van keuzen en beslissingen voor hun loopbaanontwikkeling. Zij streven
er onder meer naar werknemers op het einde van hun loopbaan gemotiveerd te houden.
• “Ervaringsbewijs”
rvaringsbewijs”: hiermee kunnen ouderen hun verworven vaardigheden doen gelden. Ook ervaring
door de dagelijkse praktijk telt mee. Dit is in het bijzonder voor oudere werknemers een voordeel
omdat zij bepaalde vaardigheden al te vaak niet meer met een diploma kunnen staven. Vandaag
bestaat dit ervaringsbewijs voor ongeveer 60 beroepen en werden om en bij de 3.000 bewijzen
afgeleverd (85% daarvan aan personen uit kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt voor 50-plussers,
meer bepaald laaggeschoolden, allochtonen en personen met beperkingen).
20

6e verbintenis: permanente vorming promoten en het onderwijssysteem aanpassen om gelijke tred te kunnen
houden met de economische, sociale en demografische situatie. Om te voldoen aan deze verbintenis, moeten
volgende doelstellingen bereikt worden:
- permanente vorming vergemakkelijken en aanmoedigen;
- ervoor zorgen dat het onderwijssysteem ieders inzetbaarheid verbetert.
De ondersteuning van intergenerationele verenigingen die de participatie van ouderen opwaardeert, maakt
integraal deel uit van het beleid van de federale overheid. De participatie en het verenigingsleven blijken
belangrijke hefbomen voor ouderen om betrokken te worden bij de maatschappij. In Vlaanderen nemen 4 op 5
senioren deel aan het cultuur- of sportverenigingsleven.
In de Franse Gemeenschap kunnen de verenigingen die reeds in 2007 erkend waren, nog steeds steun krijgen
omdat er meer budgettaire middelen uitgetrokken worden voor de uitvoering van het Decreet van de Franse
Gemeenschap van 17 juli 2003 met betrekking tot de permanente vorming van volwassenen en de steun aan
het verenigingsleven. Acht verenigingen die in het decreet of bij overeenkomst erkend zijn, ondernemen
specifieke (intergenerationele) acties voor en met senioren (budget 2011: € 979.000). Daarnaast trokken drie
verenigingen in die periode profijt van een afzonderlijke overeenkomst die hen in staat stelde werk te maken
van een grotere participatie en emancipatie van de oudere of intergenerationele publieksgroepen (voor een
budget van € 88.000 in 2011).
Het Participatiedecreet legt in Vlaanderen het kader vast om voor de kwetsbare groepen (inclusief de
senioren) de drempels voor cultuurparticipatie en het verenigingsleven zo veel mogelijk weg te nemen, zelfs al
is het decreet niet uitsluitend voor hen bedoeld. Zo wordt een specifieke culturele programmatie voor
senioren op het lokale niveau ondersteund.
Het Decreet van 30 april 2009 van de Franse Gemeenschap betreffende de omkadering en de subsidiëring van
de federaties voor amateuristische kunstbeoefening, van de federaties die centra voor expressie en creativiteit
vertegenwoordigen en van de centra voor expressie en creativiteit voorziet in de erkenning en financiering van
lokale centra die gericht zijn op de creativiteit van alle publieksgroepen, inclusief de ouderen. De nadruk ligt
op de bijeenkomst van generaties en culturen naargelang van de plaatselijke situatie.
Leren is tevens een instrument voor integratie 9 . In de Franse Gemeenschap hebben alle verenigingen die
gericht zijn op ouderen en op de generationele verhoudingen hun ICT-leermiddelen en -leermethodes sinds
2007 uitgewerkt en uitgebreid. Deze verenigingen zetten aangepaste leermodules (o.a. gebruik van internet
thuis, om diensten te kunnen gebruiken en ter informatie of om werk te zoeken na 50 jaar; gebruik van een
gsm) en buurtinitiatieven voor bepaalde doelgroepen (bijv. Cyberbus van Espace seniors) op, en blijven
daarnaast proberen van de overheden te verkrijgen dat allerhande vormen van toegang tot ICT afgestemd
worden op de (economische, fysieke, …) mogelijkheden van de ouderen.
In Wallonië streeft het project “Papy et Mamy surfers” ernaar ouderen de grondbeginselen van
informaticatechnieken bij te brengen, door middel van paragemeentelijke diensten (in de steden), maar ook op
het platteland (rondreizende bus).
In Vlaanderen wordt het aanbod van educatieve programma’s voor ouderen actief gepromoot bij de
ouderenverenigingen en -raden; ze zijn erop gericht digitale ongeletterdheid uit de wereld te helpen 10 .
9
In 2006 heeft 13% van de 55- tot 64-jarigen in Vlaanderen deelgenomen aan een programma levenslang leren. De
deelname lijkt met de leeftijd af te nemen: 25% van de 55- tot 64-jarigen was geïnteresseerd, tegenover 13% van de 65- tot
74-jarigen en 4% van de 75- tot 85-jarigen. (Bron: Vanweddingen, M. (2008). Leren een leven lang in Vlaanderen
SVR-Rapport 2008/6).
10
Ontwerp Vlaams Ouderenbeleidsplan 2010-2014, Vlaamse Regering, 21 september 2010.
21

7e verbintenis: ernaar streven een goede levenskwaliteit op elke leeftijd te verzekeren en een zelfstandig
leven te behouden, ook op het vlak van gezondheid en welzijn. Om te voldoen aan deze verbintenis, moeten
volgende doelstellingen bereikt worden:
- gezondheid en welzijn op elke leeftijd bevorderen, door gezondheid op te nemen in het intersectorale
beleid;
- instaan voor gelijke toegang tot de sociale en gezondheidsdiensten, meer bepaald tot langdurige
verzorging voor mensen van alle leeftijden;
- een toereikende financiering van de gezondheidszorg en de sociale diensten waarborgen voor mensen van
alle leeftijden;
- mensen de kans geven te kiezen voor hun gezondheid.
Gezondheid en voldoende bestaansmiddelen bepalen in belangrijke mate de levenskwaliteit. Toch heeft in
Vlaanderen ongeveer 1 op 5 65-plussers, ondanks een goede fysieke gezondheid, te kampen met psychische
problemen. Levenskwaliteit krijgt bij 65-plussers een score van 7,74 op een schaal van 10 11 .
Burgerbetrokkenheid en vrijwilligerswerk kunnen ook de levenskwaliteit en de fysieke en sociale
zelfredzaamheid van ouderen verhogen. De meeste senioren mogen dan wel zelfstandig in een eigen huis
wonen, vaak nemen hun fysieke en psychologische gezondheidsproblemen – de voornaamste risico’s voor een
vroegtijdige opname van ouderen in een instelling – toe wegens een gebrek aan sociaal contact.
Het Rode Kruis van België organiseert acties om isolement en eenzaamheid bij ouderen te bestrijden,
bijvoorbeeld Hestia (waarbij vrijwilligers ouderen thuis bezoeken), gemeenschapsactiviteiten en
groepsbijeenkomsten voor alleenstaande ouderen.
Op het vlak van psychisch welzijn worden beleidslijnen voor de bestrijding van oudermishandeling (zowel thuis
als in instellingen) uitgewerkt. Meldpunten voor mishandeling werden opgericht. Deze contactpunten bieden
sinds 2007 structureel steun ter zake in Vlaanderen: er werden 502 gevallen gemeld in 2008, 503 in 2009 en
499 in 2010. Zij zullen eveneens zorgen voor doorverwijzing naar gespecialiseerde hulp en de opvolging,
sensibilisatie en ontwikkeling van expertise.
Voorts worden ook beleidsmaatregelen op het gebied van gezondheidspromotie en preventie genomen, ook al
zijn zij niet specifiek op senioren gericht: kankerscreeningprogramma’s worden opgezet, en hoewel deze
programma’s deels verder reiken dan de in het MIPAA vastgelegde oudere bevolkingsgroep, betreffen zij toch
vooral deze categorie (borstkanker: vrouwen tussen 50 en 69 jaar – colorectale kanker: mannen en vrouwen
tussen 50 en 74 jaar). Door beide kankers in een beslissende fase vast te stellen streven deze
beleidsmaatregelen naar een lager sterftecijfer door een vroegtijdige curatieve behandeling en naar een
kwalitatieve en kwantitatieve verbetering van de gezonde levensjaren. Toch bleek het doel om in 2012 75% van
de vrouwen te laten deelnemen aan borstkankerscreening te hoog gegrepen in Vlaanderen 12 .
Tevens worden beleidsmaatregelen voor valpreventie bij ouderen uitgevoerd. Zij voorzien in een begeleiding
om ouderen thuis te laten blijven in de beste omstandigheden wat comfort en veiligheid betreft (bijv. valrisico).
Bepaalde projecten betreffen de medewerking van ergotherapeuten: zij geven advies voor aanpassingen aan
de woning en de inrichting en werken specifieke normen uit.
De federale Staat heeft een kaderprotocol voor 6 jaar (2005 – 2011) afgesloten met de Gemeenschappen en
Gewesten, het “protocol 3”. Dit protocol legt een aantal gemeenschappelijke doelstellingen voor ouderenzorg
vast, waarbij de verscheidenheid tussen Gemeenschappen en Gewesten niet uit het oog verloren wordt.
Daarom vermeldt het de extra financiële middelen die de federale Staat met het oog op enige soepelheid in het
gebruik als “RVT-equivalenten” ter beschikking stelt van de Gemeenschappen en Gewesten. De
oorspronkelijke programmatie voor rust- (en verzorgings-)tehuizen werd uitgebreid tot transmurale
structuren en thuiszorgondersteunende zorgvernieuwing.
Afhankelijk van hun noden konden de deelgebieden met een budget voor een bepaald aantal nieuwe RVTbedden
uiteraard nieuwe RVT-plaatsen ter beschikking stellen, maar ook ROB-bedden tot RVT-bedden
omvormen, centra voor dagverzorging of kortverblijf oprichten, en zorgvernieuwing financieren voor ouderen
die thuis willen blijven wonen.
11
Vanderleyden, L. (2011). Vlaamse ouderen in cijfers en letters. In: Van Leuven, N. & De Herdt, P. (eds.).Fundamentele
rechten van ouderen, Antwerpen: Intersentia.
12
Ryssaert, L. e.a. (2011). Gezondheid en zorg in Vlaanderen, Europees gekaderd. In: Noppe, J., Vanderleyden, L. & Callens
M. In: De Sociale Staat van Vlaanderen 2011. Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering.
22

Bedoeling hiervan is onder andere het uitwerken van alternatieve projecten voor huisvesting in rustoorden, en
de coördinatie van zorg en zorgondersteuning voor afhankelijke ouderen (zelfs al vloeit het grootste deel van
de financiële middelen naar de sector voor institutionele zorg). In 2010 werden 67 vernieuwingszorgprojecten
geselecteerd (waarvan 47 in Vlaanderen, 11 in het Waals Gewest, 8 in Brussel en 1 in de Duitstalige
Gemeenschap). Deze projecten beogen diversificatie van het bestaande residentiële zorgaanbod door middel
van nieuwe thuiszorgondersteunende zorgvormen (bijvoorbeeld nachthotels voor zwakke senioren,
crisiscentra voor noodgevallen met de patiënt zelf of zijn mantelzorger), diversificatie en betere coördinatie
van het thuiszorgaanbod (psychosociale begeleiding en ondersteuning, ergotherapie aan huis, case
management, …) of alternatief wonen.
In Vlaanderen werden in 2002 nog andere gezondheidsdoelstellingen geformuleerd:
- Programma’s ter preventie van infectieziekten efficiënter maken. Vaccinatie moet niet alleen bij kinderen
veralgemeend worden; ook bij senioren wordt ingezet op programma’s die erop gericht zijn vaccinatie
tegen pneumokokken (hersenvliesontsteking, sinusitis, longontsteking, …) te promoten, gecombineerd met
een regelmatige controle van de gekregen vaccinaties (ook bij personen in een instelling);
- Het aantal dodelijke ongevallen in het wegverkeer en in de privésfeer doen dalen;
- Tegen 2015 de gezondheid verbeteren door het gebruik van tabak, alcohol en andere drugs terug te
dringen;
- Het aantal mensen met voldoende beweging, een gezond en evenwichtig eetpatroon en een gezond
gewicht, doen toenemen. In het plan “Voeding en beweging” zijn specifieke acties erop gericht de senioren
aan te zetten tot fysieke activiteit (beter bewegen en minder stilzitten) en gezond eten. Het plan wil tegen
2015 het aantal personen met voldoende beweging doen stijgen van 17 tot 27% bij de mannen en van 11 tot
21% bij de vrouwen. Op het vlak van zwaarlijvigheid wordt gestreefd naar een gezond gewicht bij 38,0% van
de mannelijke 60-plussers en bij 43,5% van de vrouwelijke 60-plussers. In samenwerking met de
seniorenverenigingen zullen informatie- en sensibiliseringscampagnes georganiseerd worden.
In 2007 ging het actieplan voor zelfmoordpreventie in Vlaanderen van start (met de bedoeling het aantal
zelfmoorden met 8% te doen verminderen ten opzichte van 2000). In 2011 wordt het actieplan beoordeeld en
hernieuwd. Bijzondere aandacht zal naar zelfmoorden bij ouderen gaan. Anderzijds hebben het Waals Gewest
en de FGC samen een reflectie opgestart over de zelfmoordproblematiek bij ouderen.
In het Waals Gewest voorziet het Decreet van 30 april 2009 betreffende de opvang en huisvesting van ouderen
in gezinsopvang. Deze specifieke bepalingen zullen vanaf 1 januari 2013 van kracht zijn. In afwachting werd
een toelage voor actie / onderzoek toegekend aan de Vereniging van de steden en gemeenten van Wallonië om
het sociale en fiscale statuut van de opvangpersonen en de opgevangen personen te verfijnen. Zij gaat gepaard
met een projectoproep voor het instellen van 5 begeleidingsdiensten voor het opdoen en opvolgen van
concrete ervaringen van gezinsopvang.
Na de proefperiode van dit project moeten de conclusies van de verschillende begeleidingsdiensten resulteren
in aanbevelingen. Op basis van deze aanbevelingen zal de “gezinsopvang” eventueel bijgeschaafd worden,
zodat deze met de jaren vorm krijgt en de kwaliteit van het dienstverleningsaanbod voor onze ouderen
verbeterd wordt. Sommige van de volgende maatregelen dragen hiertoe bij: thuiszorgdiensten, alternatieve
woonvormen (naast rusthuizen proberen wij serviceflats en gemeenschapshuizen op te richten (3 projecten
waarvoor de erkenningsprocedure aan de gang is)) of SEPAM (hulp aan mishandelde ouderen).
In Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt sinds 1999 het concept van serviceflats (opvang in
specifieke woningen van ouderen die in zekere mate zelfstandig kunnen leven, maar die baat zouden hebben
bij bepaalde ter plaatse georganiseerde diensten) uitgewerkt. Serviceflats bevinden zich voornamelijk in
handen van de commerciële privésector en zijn helaas duur. Het Waals Gewest heeft dus initiatieven
uitgewerkt om serviceflats open te stellen voor een groter doelpubliek:
- een projectoproep voor de openbare en verenigingssector beoogt de financiering van 60% van de
infrastructuurkosten door het Gewest; de operatoren leggen een redelijke maandhuur vast opdat de
serviceflats toegankelijk zouden zijn voor personen met een bescheiden inkomen;
- of nog een voorontwerp van decreet voor het invoeren van “sociale serviceflats“, dit zijn etablissementen die
als sociale huisvesting opgericht worden, die daartoe gefinancierd worden en uitsluitend voor personen met
recht op dergelijke huisvesting toegankelijk zijn, maar met de bedoeling een serviceflat te maken met een
aanvullende toelage om te voldoen aan de specifieke woningsvereisten.
In Brussel legt het besluit van de GGC van december 2009 werkingsnormen op aan de serviceflats en
serviceflats in mede-eigendom (onder andere participatieraad).
23

De Brusselse Interministeriële Conferentie Sociale Zaken - Gezondheid werkt een dementieplan uit voor een
betere preventie, opsporing en behandeling, en ook een betere ondersteuning van de mantelzorgers
(eveneens in Vlaanderen: zie campagne “Vergeet dementie, onthou mens”).
Sinds 2009 werd in de GGC een platform opgericht dat zich bezighoudt met de vraag welke maatschappelijke
hulp geboden kan worden aan dementen en hun naasten. Er werd beslist een “dag van de dementie en
maatschappelijke hulp” te organiseren in juni 2012 na een eerste colloquium over dit thema.
In Vlaanderen heeft de Vlaamse Gemeenschap het “Woonzorgdecreet” aangenomen. Dit decreet trad in
januari 2010 in werking en regelt de inschrijving, erkenning en subsidiëring van de thuiszorgdiensten en
verzorgingstehuizen voor ouderen. De provisies voor thuiszorg, de centra voor dagopvang en kortverblijf
worden uitgebreid en opengesteld voor personen die niet in de instelling wonen, om met name de ouderen
blijvend kwaliteitsvolle verzorging te kunnen aanbieden.
24

8e verbintenis: een strategie integreren waarbij rekening gehouden wordt met de noden en specifieke
eigenschappen van mannen en vrouwen in een vergrijzende maatschappij. Om te voldoen aan deze verbintenis
moeten volgende doelstellingen bereikt worden:
- volledige gelijkheid tussen mannen en vrouwen instellen;
- volledige gelijkheid tussen mannen en vrouwen instellen op het vlak van hun bijdrage aan de economie;
- zorgen voor gelijke toegang tot de socialebeschermings- en socialezekerheidssystemen;
- de verdeling van de taken tussen mannen en vrouwen in het gezin aanmoedigen.
In België is elke vorm van discriminatie op basis van leeftijd, geslacht, handicap of etnische afstamming bij wet
verboden.
Mannen en vrouwen hebben identieke sociale rechten, inclusief pensioenrechten. Indien de rechten toch
zouden verschillen, dan is dit, op het vlak van pensioen, grotendeels te wijten aan het verschillende
loopbaanparcours van mannen en vrouwen. Om hier een mouw aan te passen, worden zorgverloven
gelijkgesteld met gewerkte periodes voor de berekening van de pensioenrechten van personen die hun
loopbaan onderbreken om voor een kind, een ziek (palliatief) of bejaard gezinslid te zorgen (doorgaans betreft
het vrouwen).
Université des femmes heeft haar opleidingskader in 2010-2011 gericht op “De zenuw van de oorlog … van de
geslachten Sociale verhoudingen en geld”. Meerdere vrouwenverenigingen of vrouwenafdelingen van
ziekenfondsen hebben campagne gevoerd rond mobiliteit en hebben de overheden ondervraagd over de
toegankelijkheid en beschikbaarheid van openbaar vervoer, meer bepaald in landelijke gebieden, en over de
veiligheid.
Verschillende praktijken, die sinds 2007 toegenomen zijn, bevorderen de mondigheid en bewustwording van
vooral verzwakte vrouwelijke 55-plussers. Het verspreiden van de resultaten en van hun inhoud maken
integraal deel uit van deze acties.
“Empowerment” als middel om oudere vrouwen vertrouwd te maken met de openbare vervoersmiddelen en
hen aan te zetten deze te gebruiken, moet aangemoedigd en versterkt worden. In het Brussels Gewest biedt
de vzw Garance verschillende opleidingsniveaus aan (voor het betrokken vrouwelijke doelpubliek of voor hun
animatoren) op verzoek van de gemeentelijke sociale diensten, rust- en verzorgingstehuizen en/of plaatselijke
verenigingen o.a. uit het immigrantenmilieu.
25

9e verbintenis: gezinnen helpen die zorgen voor ouderen en de solidariteit tussen generaties en binnen
eenzelfde generatie bevorderen. Om te voldoen aan deze verbintenis, moeten volgende doelstellingen bereikt
worden:
- voldoen aan de noden van alle gezinsleden, rekening houdend met de evolutie van de rollen;
- de solidariteit tussen de generaties en binnen eenzelfde generatie bevorderen.
De sociologische evolutie van de Westerse samenlevingen toont aan dat het gezin zich beperkt tot het
kerngezin: echtgeno(o)t(e) (partner) en kinderen. Uit een recente studie blijkt dat slechts 11% van de Belgen
bereid is hun ouders met een verminderde zelfredzaamheid te huisvesten, zelfs al zorgt 1 op 5 personen
tussen 18 en 85 jaar in Vlaanderen regelmatig voor een zieke, gehandicapte of oudere persoon (gezinslid,
buur, kennis) 13 . Ook tussen de generaties bestaat solidariteit: 1 op 4 personen tussen 55 en 64 jaar vangt
regelmatig kinderen op (doorgaans hun kleinkinderen).
De intergenerationele solidariteit komt tot uiting in wederzijdse hulp tussen de generaties. Ook zijn de taken
vaak lastig en worden ze nauwelijks gewaardeerd, toch wordt een ondersteunend beleid voor mantelzorgers
uitgestippeld opdat ouderen zo lang mogelijk thuis opgevangen kunnen worden, of naar huis kunnen
terugkeren. Daarom wordt in België nagedacht over een specifiek en erkend sociaal statuut voor
mantelzorgers.
Specifieke ondersteuning is voorzien: respijthulp door middel van bijv. “zorghotels”, opvang en nachtzorg. In
bepaalde gevallen is deze hulp evenwel beperkt in tijd of omvang en wordt deze achteraf geëvalueerd. De
bijstand bestaat in een begeleiding van de mantelzorger bij zijn taken.
De bijstand voor mantelzorgers van personen die aan Alzheimer of aanverwante ziekten leiden, geniet
bijzondere aandacht (ongeveer 2/3 van de patiënten worden thuis verzorgd door mantelzorgers, doorgaans de
echtgeno(o)t(e) en kinderen). Een van de 13 voorgestelde acties is de bijstand voor mantelzorgers als
essentiële actoren in de begeleiding. Deze bijstand kan de vorm aannemen van psychologische hulp, het
opstellen van een gids of het invoeren van een groene telefoon. Interessant is dat er bij senioren meer vraag is
naar hulp (die zij ook krijgen), maar dat er zich onder de 75-plussers meer verzorgers dan patiënten bevinden.
Specifieke initiatieven:
- Sinds 2010 ondersteunt de FGC, in het Brussels Gewest, een vernieuwend intergenerationeel woonproject
“Un toit deux âges” (www.1toit2ages.be). Bedoeling van dit initiatief is de intergenerationele huisvesting uit te
breiden door studenten onder te brengen bij senioren in ruil voor diensten of een bescheiden huur. Thans
beheert de vereniging 45 dergelijke woningen in het Brussels en het Waals Gewest.
In Vlaanderen:
- opleiding voor verzorgers om de woning te leren evalueren (moeilijke punten opsporen, ergonomie van de
zorgverlening analyseren en verbeteren) met de bedoeling thuiszorg aan te moedigen;
- het project “vertrouwensburen” in de plaatselijke gemeenschap (dorp) om de maatschappelijke
verwevenheid op het lokale vlak te versterken;
- het project “Buren voor buren”, dat tot doel heeft de activiteiten van de professionele gezondheidswerkers
en de vrijwilligers te coördineren opdat hoogbejaarde buren zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving
kunnen blijven;
- vorming en sensibilisatie van de vertegenwoordigers van de plaatselijke overheden om het vrijwilligerswerk
in de residentiële ouderenzorg te verbeteren;
- erkende verenigingen van mantelzorgers: hierbij kunnen mantelzorgers terecht.
13
Vanderleyden, L. en Moons, D. (2010). Informele zorg in Vlaanderen. SVR-rapport 2010/3, Brussel: Studiedienst van de
Vlaamse Regering.
26

10e verbintenis: de toepassing en opvolging van de strategie bevorderen door middel van regionale
samenwerking
Vergrijzing is voor alle landen een uitdaging, zelfs al is dat niet altijd op hetzelfde ogenblik of in dezelfde mate.
Processen die wederzijdse leren (goede praktijken, expertise, ...) tussen landen en regio’s mogelijk maken,
zijn bijgevolg belangrijk. De verschillende Belgische overheidsinstanties nemen dus actief deel aan de
internationale processen.
Zo zal België in 2012 het Bureau van de UNECE-werkgroep rond vergrijzing ontvangen.
In Vlaanderen is het “Vlaams Europees Verbindingsagentschap” (VLEVA) een belangrijke schakel in de
contacten tussen het Vlaamse regionale niveau en de Europese processen. Ook de ouderenraad beoogt
toegang tot dit verbindingsagentschap.
In 2009 heeft “Wallonie-Bruxelles International” met de Raad van Europa een internationaal colloquium in
Brussel georganiseerd om de vergrijzing van immigranten niet uit het oog te verliezen bij het vorm geven aan
het nationale beleid.
In de Franse Gemeenschap zijn verschillende verenigingen die ijveren voor intergenerationele dynamiek,
actief en regelmatig betrokken bij projecten en programma’s in het Europese netwerk.
- Zo is de vzw “Courants d’âges” actief in het EMIL-netwerk (European Map of Intergenerational Learning),
dat opgestart werd in 2008 en dat de uitwisseling van goede praktijken over ontmoetingen en leren tussen
generaties wil bevorderen.
- De vzw “Entr’âges” maakte deel uit van het project InCReaSe (Intercultural Creativity by Seniors), dat, op
basis van het netwerk age-culture.net, de partnerinstellingen/-verenigingen van 8 Europese landen
(Duitsland (2), Oostenrijk, België, Schotland, Spanje, Hongarije, Nederland en Portugal) gedurende twee
jaar (2008 - 2010) bijeenbracht.
- Tussen 2007 en 2009 sloten verschillende Europese landen (Duitsland, België, Spanje, Frankrijk,
Griekenland, Italië en Slovenië) zich aan bij HiStory, een project waarin senioren hun verhalen over
gebeurtenissen in de 20e eeuw konden uitwisselen. Voor Franstalig België houdt “Entr’âges” zich hiermee
bezig.
Overigens nemen vertegenwoordigers van intergenerationele verenigingen in België (personen-hulpkrachten)
incidenteel of regelmatig deel aan universitaire onderzoeks- of hogere opleidingseenheden in verschillende
Europese landen.
Op te merken valt tevens dat de betrokkenheid in Europese projecten stimulerend werkt: ook na het officiële
einde van de projecten worden de uitwisselingen in het netwerk in stand gehouden en kunnen zij aanleiding
geven tot nieuwe projecten voor uitwisseling van kennis en knowhow.
De samenwerking kan ook op lokale geografische schaal grensoverschrijdend zijn. Zo heeft de werkgroep
“Dienstverlening aan de bevolking” van Eurometropool, een samenwerkingsverband tussen de regio Nord-
Pas-de-Calais, de provincie West-Vlaanderen en Wallonië, zich toegelegd op de problematiek van de
vergrijzing.
Na het seminarie van 23 mei 2011 werden drie werkdomeinen vastgelegd:
1. De overheidsinstanties/belanghebbenden bijeenbrengen voor een regelmatig overleg over de definitie en
opvolging van de gemeenschappelijke grens- en regio-overschrijdende projecten;
2. De voorlichting over de verschillende opvang-, huisvestings- en thuiszorgstructuren vergemakkelijken,
inclusief de juridische gevolgen, de gevolgen op het vlak van sociale zekerheid, de fiscale en
administratieve gevolgen voor de mobiliteit;
3. Projecten over de opvangstructuren, de eventuele uitwerking ervan, goede praktijken, … uitwisselen en
uitwerken, …
27

Conclusies en toekomstige aandachtspunten
Het is de taak van de overheid om een beleidsomgeving te creëren die de burger de mogelijkheid geeft zich ten
volle te ontwikkelen, maar daarnaast ook, waar nodig, ondersteuning te bieden.
De overheid moet een gunstig economisch kader creëren; er moeten echter ook socialebeschermingsystemen
worden ontwikkelend die het welzijn van de bevolking garanderen.
Omdat de burger ook inspraak moeten hebben met betrekking tot zaken die hem aanbelangen, is het de taak
van de overheid te zorgen voor participatiekanalen, impulsen te geven, een kansrijk klimaat creëren, enz.
Dit mag de burger er echter niet van weerhouden zelf verantwoordelijkheid te nemen en in het bijzonder zo
lang mogelijk een zelfstandig leven te leiden.
Eerste verbintenis.
De bevoegde overheden:
- zullen oog hebben voor de positieve aspecten van de vergrijzing van de bevolking zoals de ontwikkeling van
spitstechnologie (o.m. in de chirurgie, domotica, communicatietechnologie, enz.). Dit houdt in: een oproep tot
sociale en technologische innovatie, uitbreiden van de sociaal-culturele sector, diversifiëren van het
vrijwilligerswerk, preventie inzake gezondheid, een oproep tot tewerkstelling in verschillende
dienstverleningssectoren, …);
- zullen inzien en onderstrepen dat elke maatregel die gunstig is voor een bepaalde groep begunstigden, dit in
feite ook is voor alle andere.
In Wallonië werden prioriteiten vastgelegd die te maken hebben met de evolutie van de behoeften op het vlak
van de thuiszorg en met het onderzoek, de verwachtingen en de financiering met betrekking tot de hulp voor
ouderen bij het dagelijkse leven. In Vlaanderen en Wallonië heeft de overheid bijkomende financiële middelen
voorzien om de mogelijkheden voor residentiële opvang verder uit te breiden. Wat de thuiszorg betreft, komt
er ook een verhoging van het aantal beschikbare uren verzorging.
De komende 12 maanden gaat de aandacht naar de lancering van het actieprogramma rond Alzheimer en
gerelateerde ziekten, de verhoging van het aantal prestaties zorg aan huis en, in het kader van de verhoging
van het thuiszorgaandeel, de verdere uitdieping en actualisering van het instrument voor de evaluatie van de
behoeften.
Tweede verbintenis
De bevoegde overheden zullen elke gelegenheid te baat nemen om in het publiek de aandacht te trekken op de
gunstige impact van (de activiteiten van) oudere bevolkingsgroepen op de gehele maatschappij.
Derde verbintenis
Wil de UNECE een eerlijke en duurzame economische groei ondersteunen, dan mag ze zich bij haar
beslissingen en engagementen niet laten leiden door een rampzalige logica die uitgaat van winst op korte
termijn.
In zijn niet-aflatend streven naar rechtvaardigheid en duurzaamheid, is het verenigings- en sociaal-culturele
leven een betrouwbare factor in het kader van de economische groei en de burgerlijke verantwoordelijkheid.
Daarom moeten de sectoren permanente vorming, gezondheid en hulp aan personen beschouwd worden als
instrumenten, als indicatoren en als actoren die bijdragen tot de economie, en niet alleen als passieve en dure
begunstigden van overheidstoelagen.
Vierde verbintenis
België beschikt over een sociale beschermingsregeling die ons land wat betreft de waarborg van ieders
rechten tot een van de beste in de EU maakt. In plaats van deze regeling te verzwakken streeft België ernaar
het levensvatbaar te houden in tijden van crisis. Daarom doen de beleidsmakers meer dan ooit een oproep aan
de sociaalpolitieke en economische verbeelding, wetende dat elke ernstige aantasting van ons ingenieus
28

systeem rampzalige gevolgen zou hebben voor de jongste generaties, zowel in de nabije als in de verdere
toekomst.
Om de levenskwaliteit van de mensen te verbeteren, is er absoluut nood aan een socialezekerheidsysteem dat
iedereen in gelijke mate toegang verschaft tot geneeskundige verzorging.
Vergrijzing is een opportuniteit, geen crisistoestand. Dit jaar moeten er acties in die zin worden opgestart die
kunnen worden opgenomen in het programma van het Europees Jaar van actief ouder worden en de
solidariteit tussen de generaties.
Vijfde verbintenis
In de overheidssector: maatregelen treffen (aanpassing van de werktijdregeling, aanpassing/verdeling van de
betrekkingen of taken, halftijds pensioen, …) om 50-plussers aan te moedigen een volledige loopbaan op te
bouwen daarbij gebruik makend van bijscholingsmogelijkheden en, binnen hun competenties en tegen
vergoeding, nieuwkomers op te leiden.
In de privésector: de (fiscale) incentives diversifiëren die werkgevers ertoe brengen 50-plussers in dienst te
nemen of te houden.
Zesde verbintenis
Hulpmiddelen voor toegang tot het hoger onderwijs (hogescholen of universiteiten) ontwikkelen voor de 60-
/70-plussers die (opnieuw) een opleiding willen volgen die afgestemd is op hun huidige projecten. Ook
bepaalde rollen en functies in het vrijwilligerswerk vergen gespecialiseerde vaardigheden, die direct of op
termijn nuttig kunnen zijn.
Zevende verbintenis
Leggen we de inhoud van deze verbintenis naast de definitie van de WGO (Ottawa), dan blijkt duidelijk dat
dergelijke verbintenis pas zinvol en efficiënt zal zijn indien zij gekoppeld wordt aan begeleidende maatregelen
op het vlak van milieu, transport, huisvesting, onderwijs, werkgelegenheid, sociale bescherming, …
Ongetwijfeld is deze verbintenis enkel houdbaar met een echt “mainstreamingbeleid”, m.a.w. een streng
beleid op het vlak van uitvoeringsbesluiten. In ieder geval veronderstelt zij een wettelijke erkenning en
bescherming van alle individuele, niet afgeleide rechten, dus een ingrijpende hervorming met de juiste
middelen.
Achtste verbintenis
Wij vinden het nuttig de aandacht te vestigen op eventuele ongewilde gevolgen van verschillende maatregelen
die een beter evenwicht tussen werk en privéleven beogen. Deze maatregelen worden als “geslachtsneutraal”
voorgesteld (bijv. deeltijds verlof om een zieke of naaste te verzorgen, palliatief verlof, …), maar vooral
vrouwen maken er gebruik van, waardoor zij geen of te weinig kans op promotie maken. Deze maatregelen
leiden dus tot een lager loon, en mogelijk ook een lager pensioen, waardoor ze discriminatie ten opzichte van
vrouwen versterken.
Tevens mogen de maatregelen voor een betere balans tussen werk en privéleven niet ten koste gaan van een
sociaal beleid dat voorziet in voldoende diensten voor gezinshulp en professionele zorg om gezinnen echt de
keuze te laten en de zorgtaak niet volledig te laten terechtkomen op de schouders van de gezinnen, meer
bepaald van de vrouwen, wat het geval zou zijn bij onvoldoende professionele dienstverlening.
Uiteraard is ook de wettelijke erkenning van de individuele rechten een bijzonder efficiënt beleid voor
vrouwen.
Negende verbintenis
Ingeval de overheden voor ouderen maatregelen (bijv. toegang tot thuiszorgdiensten, tijdelijke verkorting van
de werktijd zonder loonverlies, …) treffen om de solidariteit tussen gezinsleden te ondersteunen, dan moeten
deze toegankelijk zijn voor al wie door huwelijk, afstamming, een andere verwantschap in een of andere graad
of door een nieuwe samenstelling deel uitmaakt van eenzelfde gezin.
29

Tiende verbintenis
Zoals uit de gerealiseerde projecten blijkt, hebben de UNECE-lidstaten er alle belang bij de regionale
samenwerking op het vlak van goede praktijken te bevorderen opdat zij zich zouden kunnen uitbreiden en
vermenigvuldigen en zodoende hun geloofwaardigheid en hun impact binnen de regio kunnen verhogen.
30

Bijlage 2:
Het Vlaams ouderenbeleidsplan 2010 – 2014 14
De Vlaamse Regering wil in tijden van vergrijzing en verzilvering haar verantwoordelijkheid naar de groep van
oudere burgers opnemen. Dit uitgangspunt in het Vlaams Regeerakkoord en het decreet houdende de
stimulering van een inclusief Vlaams ouderenbeleid en de beleidsparticipatie van ouderen (30 april 2004),
vormen de basis van het Vlaams ouderenbeleidsplan voor de periode 2010-2014. Het plan past binnen het Pact
2020 waarin de Vlaamse Regering een warme samenleving wil tot stand brengen. Deze warme samenleving
moet resulteren in een hoge mate van sociale bescherming, in gelijke kansen, in een toegankelijk, betaalbaar
en kwaliteitsvol zorg- en dienstverleningsaanbod en in ruimte voor zelfontplooiing, ook voor de ouderen.
Het Vlaamse ouderenbeleid houdt rekening met het toenemende aantal zorgbehoevende ouderen, maar wil
zich hiertoe niet beperken. Het gaat uit van vertrouwen in de competenties van ouderen en van geloof in de
kracht van de ouder wordende mens. Het Vlaamse ouderenbeleidsplan 2010-2014 beoogt alle ouderen, wil
hun basisrechten borgen en maakt dit concreet via doelen en acties geordend volgens 8 algemene
beleidsdoelen:
1. Informatie, inspraak en participatie: Ouderen kunnen pas volwaardig aan de samenleving participeren
als ze voldoende geïnformeerd zijn. We ordenen de informatie en bieden ze op maat aan. We
stimuleren de participatie en inspraak van ouderen aan de besluitvormingsprocessen en verstevigen
zo het maatschappelijk draagvlak.
a. Een betere kennis en (zoveel mogelijk automatisch) toekennen van sociale rechten moet er
toe leiden dat ouderen beter op de hoogte zijn van de maatregelen die hun leven kunnen
verbeteren;
b. Publieke informatie dient voor iedereen verder leesbaar en verstaanbaar gemaakt. Het
actieplan leesbare en verstaanbare overheidsinformatie wordt uitgevoerd;
c. Participatie van ouderen in het Vlaams en lokaal beleid wordt bevorderd.
2. Armoede en sociale bescherming: : Om een waardig en onafhankelijk leven te leiden, is een minimum
aan financiële middelen noodzakelijk. In Vlaanderen leven te veel mensen in armoede, , onder hen heel
wat ouderen. Armoede leidt tot een lagere cultuurparticipatie, minder sociale contacten, een lagere
scholingsgraad, minder goede woonomstandigheden en uitstel van gezondheidszorgen. Vlaanderen
bestrijdt bestaansonzekerheid en armoede. We verruimen v
de sociale bescherming van de Vlamingen
zodat we hun grondrechten beter kunnen waarborgen.
a. Ouderen en stille armoede zijn vervat in het Vlaams actieplan armoedebestrijding.
b. De ‘armoedetoets’ wordt ontwikkeld als instrument om bij nieuwe decreten na te gaan of een
maatregel ook voor de zwakste doelgroepen in onze samenleving voldoende toegankelijk is.
c. Er komt een basisdecreet sociale bescherming met o.a.:
i. Behoud en indexatie van de zorgverzekering. Voor de zwaarst zorgbehoevenden komt
er een bijkomend forfait.
ii. Het principe van de maximumfactuur in de thuiszorg wordt ingevoerd.
iii. Een nieuw systeem van begrenzing van de kosten voor de residentiële
ouderenvoorzieningen wordt uitgewerkt.
iv. Een basishospitalisatieverzekering wordt uitgewerkt voor elke Vlaming.
d. Het aanbod aan woonzorgvoorzieningen moet meer ouderen in (stille) armoede bereiken (o.a.
gezinszorg, diensten maatschappelijk werk).
e. Ouderen die geconfronteerd worden met schulden, moeten terecht kunnen bij de
schuldbemiddelingsdiensten. De huidige organisatie van deze diensten wordt onderzocht met
het oog op het stimuleren van de kwaliteit en de mogelijke financieringspistes.
f. De thuislozenproblematiek in Vlaanderen en Brussel zal op een gestructureerde manier in
kaart gebracht worden. Een monitoringsysteem wordt ontwikkeld om het beschikbare aanbod
gerichter in te zetten.
3. Diversiteit en discriminatie: : De ouderengroep is geen homogene groep. Ouderen verschillen in
opvoeding, sociale achtergrond, seksuele geaardheid, religie, gezinssamenstelling, inkomen,
14
Het betreft een samenvatting. Het plan kan integraal geraadpleegd worden via de volgende website:
http://wvg.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/ouderen/ouderenbeleidsplan.htm .
31

gezondheid, leefstijl... We staan open voor alle ouderen, stimuleren interculturalisering en bestrijden
discriminatie op grond van leeftijd, etnische afkomst, seksuele voorkeur of gender.
a. Discriminatie op grond van leeftijd wordt voorkomen en bestreden waarbij de Meldpunten
Discriminatie zich meer gaan toespitsen op ouderen (o.a. 2-jaarlijkse rapportage
leeftijdsdiscriminatie).
b. De impact van de leeftijdsgrens bij het aanbod voor personen met een handicap wordt
nagegaan en budgettair ingeschat;
c. Er worden acties opgezet die het zorgaanbod voor ouderen van etnisch-culturele
minderheden toegankelijker maken;
d. De aanpak ouderenmisbehandeling wordt geoptimaliseerd;
e. De Vlaams overheid stimuleert als voorbeeldwerkgever een open en respectvolle
arbeidsorganisatiecultuur met plaats voor ouderen (leeftijdsbewust personeelsbeleid).
4. Gezondheid, sport en welzijn: Zoals voor andere leeftijdsgroepen is gezondheid ook voor ouderen het
hoogste goed. Vlaanderen kiest voor het behoud van een autonoom en kwaliteitsvol leven en moedigt
een gezonde en sportieve leefstijl aan. Een passend, voldoende, op elkaar afgestemd en vernieuwend
zorgaanbod speelt in op lichamelijke, psychische en sociale noden. Hierbij wordt vertrokken van drie
uitgangspunten: 1. Zelfredzaamheid staat centraal; al; 2. Voorrang aan de meest kwetsbaren en zwaarst
zorgbehoevenden 3. Ondersteuning aan al wie zorg vraagt om zo lang mogelijk en zo zelfstandig
mogelijk in de vertrouwde thuisomgeving te blijven.
a. Bereiken van de gezondheidsdoelstellingen ‘Voeding en Beweging’ (o.a. stijging inname van
water, hogere inname van groenten en melkproducten, meer fysiek actief);
b. Seniorensport richt zich meer op ouderen (o.a. sensibilisatie, verhoging kennis van
sportaanbieders en begeleiders van seniorensport, projecten tot hogere sportparticipatie van
ouderen);
c. Preventie van infectieziekten en geneesmiddelengebruik (o.a. hogere vaccinatiestatus voor
griep, preventie ziekenhuisinfecties, vermindering overconsumptie van
geneesmiddelengebruik);
d. Voldoende, passend, op elkaar afgestemd en vernieuwend aanbod aan woonzorgvoorzieningen
(o.a. uitbreiding van de thuiszorg en thuiszorgondersteunende voorzieningen, verhoging
investeringkredieten voor residentiële ouderenzorgerkenning, realiseren van nieuwe
concepten zoals assistentiewoningen, …)
e. Uitdrukkelijk meer aandacht voor ouderen in het aanbod van geestelijke gezondheidszorg (o.a.
meer ouderenteams, ouderen erkend als doelgroep bij suïcidepreventie);
f. Gehandicaptenzorg met voldoende capaciteit die aangepast is aan de specifieke noden van
ouder wordende personen met een handicap;
g. Het Dementieplan Vlaanderen (2010-2014) omvat het totaalbeleid ten aanzien van personen
met dementie en hun omgeving.
5. Actief en productief ouder worden: : Ouderen zijn actief. Ze nemen allerlei rollen op en vervullen len op die
manier een belangrijke maatschappelijke functie. Vlaanderen wil het actief en productief ouder
worden bestendigen en stimuleren en zo de integratie in de samenleving en het welbevinden van
ouderen bevorderen;
a. Langer werken wordt gestimuleerd (o.a. door verhoging draagvlak voor leeftijdsbewust
personeelsbeleid, realisatie van minimaal 100 diversiteitsplannen Leeftijd & Werk, versterkte
begeleiding en loopbaanheroriëntatie voor 50+);
b. De rol van oudere ondernemers wordt meer onderkend en ondersteund;
c. Ouderen als mantelzorgers en vrijwilligers worden gevaloriseerd en meer ondersteund (o.a.
door specifieke regelgeving voor vrijwilligerswerk, betere subsidiëring voor erkende
organisaties met zorgvrijwilligers, betere omkadering voor de diensten voor oppashulp, ….).
6. Wonen en energie: : Naarmate mensen ouder worden, zijn ze in toenemende mate aangewezen op hun
directe leefomgeving, hun woning en de buurt waar ze wonen. Vlaanderen zorgt voor aanbod
aangepaste, betaalbare en duurzame woningen in een duurzame omgeving.
a. Actualisering van woonpremies en sociaal huurbesluit;
b. Stimulansen voor woningaanpassing;
c. De publieke ruimte wordt toegankelijker gemaakt;
d. Stedelijke kernen worden aantrekkelijker voor jong én oud;
e. Ook ouderen worden gestimuleerd tot het het nemen van energiebesparende maatregelen.
32

7. Mobiliteit, toegankelijkheid en veiligheid: : De mogelijkheid om je te verplaatsen is een noodzakelijke
voorwaarde om volwaardig te kunnen deelnemen aan het maatschappelijke leven. Vlaanderen maakt
daarom werk van een toegankelijke en veilige omgeving en bouwt de vervoersmogelijkheden voor
minder mobiele mensen uit.
a. Verbeteren van het vervoer van ouderen van en naar voorzieningen;
b. Verkeersveiligheid en verkeersleefbaarheid wordt bij ouderen verhoogd door campagnes en
educatieve projecten;
c. Het niet-dringend liggend ziekenvervoer wordt momenteel geëvalueerd en zal leiden tot
beleidsinitiatieven;
d. Inzetten op zorgtechnologie kan leiden tot verhoging van de veiligheid en mobiliteit van
zorgbehoevenden (cf. projecten Flanders Care, vermissingsprotocol personen met dementie,
…);
e. We verhogen de toegankelijkheid van voertuigen en haltes van De Lijn;
f. Er komen meer en betere fietspaden;
g. Aanpak 800 gevaarlijke verkeerspunten met aandacht voor de zwakke weggebruiker.
8. Cultuur, verenigingsleven, levenslang leren, toerisme en media: : Deelname aan cultuur en aan het
verenigingsleven zijn hefbomen voor deelname aan de samenleving. Onze samenleving verandert
snel. We investeren in levenslang en levensbreed leren nodig opdat ouderen kunnen bijblijven. We
moedigen de media aan om bij te dragen tot een genuanceerde beeldvorming over ouderen.
a. Erkenning en verdere ondersteuning van het verenigingsleven;
b. Maatregelen worden genomen om de participatie van ouderen in het cultuuraanbod te
verhogen;
c. Intergenerationele initiatieven in de cultuur- en gemeenschapscentra worden geëvalueerd en
gestimuleerd;
d. Culturele competenties bij ouderen wordt gestimuleerd;
e. Inzetten op levenslang leren voor ouderen met ondermeer het dichten van de digitale kloof
(o.a. via acties van lokale bibliotheken, specifieke seniorenprogrammering, drempels
wegwerken in het volwassenenonderwijs);
f. Verdere uitbouw van een toegankelijk reisaanbod voor ouderen en zorgbehoevenden;
g. Oprichting kenniscentrum mediawijsheid met o.a. aandacht voor ouderen;
h. De maatschappelijke return van de VRT moet centraal staan, ook voor ouderen.
33

Bijlage 3:
Ouderen
uderenbeleid in het Waals Gewest 2010-2014 2014 en
Waals actieprogramma voor de ziekte van Alzheimer en aanverwante ziekten
Eliane Tillieux, Minister van Gezondheid, Sociale Actie en Gelijke Kansen
1. Ouderenbeleid in het Waals Gewest 2010-2014
2014
Ouderen zijn een uiterst belangrijke groep voor onze maatschappij. De langere levensverwachting, de
vergrijzing en het samenleven van vier of vijf generaties zullen de grote uitdagingen voor onze maatschappij in
de 21e eeuw zijn.
De aanwezigheid van steeds meer senioren is een rijkdom en biedt onze maatschappij de mogelijkheid te
veranderen, een ongekende kans om na te denken over de keuzes van onze maatschappij en deze zo te
formuleren dat alle generaties, ook de ouderen, erbij gebaat zijn en zich goed erbij voelen.
Pensioen is geenszins synoniem met inactiviteit. Senioren zijn actief op allerlei vlakken in onze maatschappij:
onderwijs, gezondheid, cultuur, verenigingsleven, huishoudelijke activiteiten. Zij beschikken over een unieke
ervaring en zijn, in die zin, essentieel om de jongeren hun kennis en raad over te dragen. Ouderen vervullen
een cruciale rol in de maatschappij.
Tijdens deze regeerperiode wil ik een ouderenbeleid uitstippelen dat op fundamentele waarden berust:
• nu en in de toekomst een centrale plaats voor de oudere bij beslissingen en levenskeuzen die
betrekking op hem hebben;
• respect voor de persoon in alle fasen van zijn leven;
• wil om de ouderen als een rijkdom en niet als een last te beschouwen;
• wil om de ouderen aan te moedigen volop deel te nemen aan het sociale, economische, politieke en
gezinsleven;
• erkenning en opwaardering van de rol van de ouderen in de maatschappij;
• wil om de wens in te willigen van al wie zo lang mogelijk thuis van een goede levenskwaliteit wil
genieten; voor deze prioriteit wordt een algemene doelstelling voor het behoud van een zo groot
mogelijke zelfredzaamheid geformuleerd;
• vindingrijkheid om ouderen tijdens hun levensloop te begeleiden door hun gevarieerde, soepele
oplossingen en een coherente en omkeerbare overgang tussen de voorgestelde oplossingen te
bieden.
Om vorm te geven aan een globaal, coherent en multifactorieel ouderenbeleid, hebben wij gekozen voor vier
aanvullende actiedomeinen:
• Het eerste actiedomein beoogt een geschikt kader voor een betere integratie van de ouderen in onze
maatschappij.
• In het tweede actiedomein wordt ernaar gestreefd wie dat wil, zo lang mogelijk en in de beste
omstandigheden thuis te laten blijven. Bijgevolg moeten zij gevarieerde, toegankelijke en
kwaliteitsvolle thuiszorg en -hulp tot hun beschikking krijgen wanneer zij wegens tijdelijke of
onomkeerbare problemen minder zelfredzaam beginnen te worden.
• Neemt hun zelfredzaamheid verder af en kunnen ze niet langer thuis blijven, dan moeten er – en dit is
het doel van het derde actiedomein – kwaliteitsvolle onthaal- en huisvestingsmogelijkheden geboden
worden.
• Het vierde actiedomein behelst gerichte acties op het vlak van aandoeningen of leeftijdsgebonden
problemen, zoals de ziekte van Alzheimer en andere aanverwante ziekten, ondervoeding of
oudermishandeling. Deze specifieke acties moeten logischerwijze in de lijn van de eerste drie
actiedomeinen liggen.
34

Elk actiedomein bestaat uit operationele doelstellingen, waarin gedefinieerd moet worden welke specifieke
acties ontwikkeld of uitgebreid moeten worden.
Actiedomein 1: voor het opwaarderen van de ouderen als essentiële actoren in onze maatschappij
Doelstelling 1: de actieve participatie patie van de ouderen aan onze maatschappij aanmoedigen en opwaarderen
In het dagelijkse leven vervullen ouderen meerdere rollen in onze maatschappij: gezinsondersteuning, oppas
voor de kleinkinderen, vrijwilligersactiviteiten, ... Dit moet op verschillende manieren aangemoedigd en
opgewaardeerd worden, bijvoorbeeld door:
• de vaardigheden van de ouderen te promoten via verschillende communicatiekanalen;
• de vrijwilligersactiviteiten aan te moedigen door gericht te informeren en te oriënteren;
• de deelname van ouderen in verschillende lokale structuren aan te moedigen, bijvoorbeeld door de
adviesraden voor ouderen te veralgemenen;
• te zorgen voor meer ontmoetingsplaatsen: gepensioneerdenclubs, gemeenschapshuizen,
intergenerationele ontmoetingsplaatsen, …
• onze ouderen aan te moedigen zich de elektronische informatie- en communicatiemogelijkheden
eigen te maken.
Doelstelling 2: de coördinatie en coherentie van de lokale initiatieven ondersteunen
Cruciaal element in deze algemene doelstelling – namelijk de ouderen de mogelijkheid bieden ten volle deel
te nemen aan het economische, sociale, politieke en gezinsleven – is de coördinatie en coherentie van de
concrete lokale initiatieven van de verenigingssector, de openbare sector en de plaatselijke politieke
overheden.
Bijgevolg willen wij de Waalse gemeenten voorstellen zich in te schrijven voor het project “leeftijdvriendelijke
stad/gemeente”, naar het WHO-model. De gemeente of stad in kwestie zou zodoende, met de steun van de
Regering, vrijwillig een vernieuwende aanpak kunnen ontwikkelen, met respect voor de autonomie van de
gemeente.
Doelstelling 3: intergenerationele initiatieven ondersteunen en ontwikkelen
Voor het eerst in de geschiedenis van onze maatschappijen leven drie, vier, soms zelfs vijf generaties samen.
Zelfs al is deze evolutie het gevolg van betere levensomstandigheden, toch lijkt het alsof de generatiekloof nog
nooit zo groot en de uitwisselingen nog nooit zo complex geweest zijn. Behalve het grote aantal generaties
speelt namelijk nog een fenomeen een rol: de diversiteit van de generaties. Meer dan ooit zijn de generaties
gekenmerkt door verschillende normen, cultuurpatronen, voorstellingen, waarden en ambities, die
samenhangen met de steeds snellere veranderingen in onze maatschappijen.
Bijgevolg moeten constructieve sociale banden tussen de generaties gestimuleerd, ontwikkeld en bevorderd
worden – constructief in die zin dat sociale banden een echte dynamiek van wederzijdse solidariteit tot stand
moeten brengen. Het gaat niet langer om hulp van de jongeren aan de ouderen, maar wel om wederzijdse
hulp, een opwaardering van de vaardigheden en bestaansmiddelen, de uitwisseling, aanvaarding en erkenning
van de verschillen.
Concreet komt het er met name op aan:
• te zorgen voor coherente, lokale of gewestelijke vernieuwende initiatieven, meer bepaald door
initiatieven zoals de “Intergenerationele Dag” te ondersteunen;
• initiatieven voor nieuwe intergenerationele woonvormen te helpen uitwerken;
• de dynamische solidariteit binnen gezinnen te steunen.
35

Doelstelling 4: de bepalende factoren voor de mobiliteit van ouderen beïnvloeden
Voor ouderen is mobiliteit een noodzakelijke voorwaarde om te kunnen deelnemen aan onze maatschappij.
Het is belangrijk te bepalen welke factoren bepalend zijn voor de mobiliteit en deze te beïnvloeden.
Een eerste doorslaggevende factor is de fysieke conditie van ouderen. Wij stellen voor de regelmatige
beoefening van fysieke, op ouderen afgestemde activiteiten aan te moedigen, met name door lokale en
gerichte initiatieven te ondersteunen. Naast de fysieke activiteiten moet beslist aandacht besteed worden aan
het evenwicht, om onder andere valincidenten – waarvan de vele negatieve consequenties gekend zijn
(invaliditeit, vroegtijdige opname in een instelling, wegglijden, …) – te voorkomen; er moeten initiatieven als
evenwichtscursussen georganiseerd worden zodat zo veel mogelijk ouderen bereikt kunnen worden.
Een tweede factor is de kwaliteit en aanpassing van de openbare zones; initiatieven voor veiligere en
aangenamere openbare zones zijn nodig: voetpaden in goede staat, veel openbare banken, vlot toegankelijke
culturele plaatsen, cafés en restaurants, …
Het aanbod van vervoermiddelen is een derde bepalende factor voor de mobiliteit van ouderen. Bijgevolg is het
belangrijk de aanpassing en uitbreiding van vervoermiddelen voor ouderen te steunen: afstemming van het
openbaar vervoer op de specifieke noden van de ouderen (frequentie van de bediening, haltes, traject,
toegankelijkheid van de vervoermiddelen voor personen met een handicap, halte op verzoek, bushokjes, beter
toegankelijke treden in de trein, onderhoud van de roltrappen in de metro’s, …), initiatieven als “taxi’s voor
ouderen”, …
Actiedomein 2: voor een beleid ter ondersteuning van een goede levenskwaliteit in de thuisomgeving
Doelstelling 5: de diensten voor gezins- en bejaardenhulp uitbreiden
De diensten voor gezins- en bejaardenhulp zijn essentieel voor ouderen. Thans worden in Wallonië jaarlijks
meer dan 6 miljoen uur dagelijkse hulp verleend. In deze sector wordt het volgende nagestreefd:
• door middel van voldoende financiële middelen de sector uitbreiden om gepast te antwoorden op de
toenemende noden van de ouderen;
Deze noden moeten geobjectiveerd kunnen worden: samen met het Waalse Waarnemingscentrum
inzake gezondheid zal een instrument uitgewerkt worden om de noden en de evolutie van de noden
van de rechthebbenden van dergelijke dienstverlening te kunnen beoordelen.
• de aangeboden diensten toegankelijk maken door het deel ten laste van de rechthebbende te
verlagen;
• de kwaliteit van de dienstverlening verhogen, door onder andere te voorzien in een continue opleiding
voor de professionele gezondheidswerkers en de informatisering van de diensten;
• de zichtbaarheid van deze sector vergroten opdat mogelijke rechthebbenden geïnformeerd worden
over de specifieke hulp waarop zij een beroep kunnen doen;
• de beroepen in de sector opwaarderen om mensen voor dit werk aan te trekken en de huidige
aanwervingsproblemen te verhelpen.
Doelstelling 6: de ontwikkeling van aanvullende hulp h
ondersteunen
Er moet dringend nagedacht worden over het ontwikkelen van diensten voor thuisopvang en respijtvormen
waarnaar steeds meer vraag is, voornamelijk om te voorzien in een actieve en deskundige aanwezigheid bij de
zwaarst zorgbehoevenden.
Een voorbeeld van aanvullende thuiszorg die zijn deugdelijkheid bewezen heeft, is biomonitoring. Met dit
systeem kan iemand in moeilijkheden snel zijn naaste omgeving of een professionele gezondheidswerker
waarschuwen. Gezien het belang en de exponentiële uitbreiding van deze diensten is het wenselijk de
werkingscriteria ervan vast te leggen en ervoor te zorgen dat ze voor iedereen toegankelijk zijn.
Doelstelling 7: de rol van de coördinatiecentra voor thuiszorg en -hulp versterken
36

De coördinatiecentra voor thuiszorg en -hulp vervullen een cruciale rol in het kader van het zo lang mogelijk
thuis blijven wonen: zij organiseren en coördineren de hulp van verschillende professionele
gezondheidswerkers wanneer dit nodig is, bijvoorbeeld wanneer iemand na een ziekenhuisopname weer naar
huis gaat.
Thans geldt een nieuw regelgevend kader en na een procedure in 2010 zullen nieuwe erkenningen verleend
worden. Vanaf 2011 zullen, naast het huidige aanzienlijke werk door de informatisering van de centra, grootse
inspanningen geleverd moeten worden om de zichtbaarheid van de coördinatiecentra te vergroten opdat al wie
in Wallonië problemen heeft, weet welke dienstverlening er bestaat.
Doelstelling 8: voor een platform ter ondersteuning van de zelfredzaamheid thuis
Thuis wonen veronderstelt dat het huis zo veilig mogelijk is en afgestemd op de problemen van de persoon. De
inrichting en beveiliging van het huis zijn bedoeld om valincidenten met ingrijpende medische en sociale
gevolgen te voorkomen, maar ook om personen die het als gevolg van een ziekte moeilijk hebben, te helpen
een zekere zelfredzaamheid te behouden. Voor doeltreffende aanpassingen moet een beroep gedaan worden
op professionele adviesorganen, maar tevens op hulp voor het uitvoeren van de aanbevolen aanpassingen.
Doelstelling 9: solidariteit en niet-professionele hulp aan ouderen opwaarderen en ondersteunen, en in het
bijzonder de mantelzorgers ondersteunen
Vaak geeft de omgeving van een oudere met een verminderde zelfredzaamheid de doorslag of hij al dan niet
thuis kan blijven wonen, vooral bij een groot verlies van zelfredzaamheid. Het is dus van essentieel belang dat
de mantelzorgers opgewaardeerd en ondersteund worden door middel van:
• de beoordeling en eventuele aanpassing van de specifieke hulp voor de mantelzorgers waarin het
nieuwe decretale kader voor de diensten voor gezins- en bejaardenhulp voorziet;
• toegang tot informatie over bestaande professionele hulp, meer bepaald via de coördinatiecentra voor
thuiszorg en -hulp;
• sociale en psychologische begeleiding in het kader van patiëntenverenigingen en sociale
dienstencentra;
• mogelijkheden om “op adem te komen” dankzij verschillende respijtvormen: thuisoppas, specifieke
initiatieven voor bepaalde aandoeningen, dagcentra, …
Actiedomein 3: voor een kwaliteitsvol beleid inzake het onthaal en de huisvesting van ouderen
Doelstelling 10: de ontwikkeling van de ROB- en RVT-sector verzekeren
Gezien de vergrijzing moet het aantal plaatsen in de ROB’s en RVT’s uitgebreid worden. Alleen al uit het aantal
80-plussers blijkt dat er tegen 2020 nood is aan minstens 6.000 extra plaatsen. Er moet dus opnieuw
onderhandeld worden over het moratorium op het aantal bedden en vastgelegd worden met welke parameters
rekening gehouden moet worden om een tijdschema op te stellen voor de uitbreiding van het aantal plaatsen
in de komende jaren.
Daarnaast moeten middelen vrijgemaakt worden om de ROB’s en RVT’s tegen 2015 in overeenstemming te
brengen. Deze noden stoelen op verschillende elementen:
• de algemene evolutie van de noden;
• de naleving van de gewestelijke en federale regels;
• de brandveiligheid;
• de evolutie van de vraag: steeds meer eenpersoonskamers met toilet;
• specifieke noden, bijv. van verwarde ouderen (met name Alzheimer);
• betere arbeidsomstandigheden van het personeel.
37

Om de ingrijpende aanpassingen voor het in overeenstemming brengen van de instellingen tegen 2015 te
kunnen uitvoeren, zullen minstens 250 miljoen € gewestelijke subsidies extra nodig zijn. Op 11 maart 2010
heeft de Waalse Regering 117 miljoen € vrijgemaakt voor deze doelstelling, een eerste cruciale stap.
Doelstelling 11: instaan voor de kwaliteitsontwikkeling van de ROB- en RVT-sector
Direct na de inwerkingtreding van het decreet van 30 april 2009 zal de kwaliteit van het huisvestingsaanbod
verder verbeterd worden:
• invoer van een label voor de ROB’s/RVT’s dat past in een leefproject voor de bewoners, waarbij de
kwaliteitsnormen inzake de noden van de bewoners nageleefd worden;
• hervorming van de inspectie: eenvormige werkwijzen, betere opleiding en begeleiding van de
inspecteurs, werk meer gericht op advies aan de instellingen waarbij het belang van de bewoners
centraal staat;
• waakzaamheid voor misbruik en vaak torenhoge tariefsupplementen voor nochtans fundamentele
noden.
Doelstelling 12: de voorgestelde alternatieven voor de ROB’s/RVT’s diversifiëren
Het aantal serviceflats, een kwaliteitsvol alternatief voor rustoorden, moet verder uitgebreid worden. Tegen
het einde van de regeerperiode moeten er 1.000 woningen ingericht zijn. Belangrijk is dat dit huisvestingstype
toegankelijk blijft voor de minstbedeelden.
Op 11 maart 2010 heeft de Waalse Regering beslist € 22.000.000 uit te trekken voor de alternatieve
financiering van medisch-sociale infrastructuren. Dit budget moet de bouw of inrichting van 500 nieuwe
woningen in serviceflats in de openbare en verenigingssector mogelijk maken.
In het kader van de laatste fase van de uitvoering van het protocol nr. 3 van 13 juni 2006 kunnen er 600 nieuwe
bedden voor kortverblijf gecreëerd worden.
Proefprojecten zullen georganiseerd worden om nieuwe alternatieven voor de ROB’s/RVT’s, zoals
gemeenschapshuizen, gezinsopvang en kangoeroewonen, uit te werken en te evalueren.
Actiedomein 4: voor concrete beleidslijnen rond aandoeningen of leeftijdsgebonden problemen
Doelstelling 13: een Waals actieprogramma voor de ziekte van Alzheimer en aanverwante ziekten uitwerken
In het licht van de vergrijzing zijn de verschillende vormen van dementie een van de grote uitdagingen voor de
komende decennia. Thans lijden naar schatting tussen 6,3% en 9,3% 65-plussers aan een bepaalde vorm van
dementie; voor Wallonië zijn dit tussen 35.782 en 52.822 personen. Voor 85-plussers loopt dit percentage op
tot 26,4%.
De Waalse Regering wil, in het raam van zijn bevoegdheden, een actieprogramma uitwerken voor het
ontwikkelen en intensiveren van oplossingen voor de personen die lijden aan deze aandoeningen en voor hun
omgeving, en zal zich hiervoor baseren op de aanbevelingen in de resolutie die het Waals Parlement ter zake
aangenomen heeft op 28 november 2008.
Dit programma, dat in samenspraak met de verschillende betrokken sectoren op het terrein ontworpen moet
worden, heeft tot doel gepaste antwoorden te vinden voor de verschillende stadia van de ziekte, meer bepaald
de getroffen personen en hun omgeving thuis te ondersteunen, de opleiding van professionele
gezondheidswerkers te verzekeren, respijtzorg te ontwikkelen, de oprichting van meer gespecialiseerde
eenheden voor de huisvesting van dergelijke bewoners in rustoorden en rust- en verzorgingstehuizen te
bevorderen.
Doelstelling 14: een strategie uitwerken voor het behoud van een aangepaste kwaliteitsvolle voeding en
ondervoeding van ouderen bestrijden
38

Thans is er ruimschoots bewijs voorhanden dat de voeding en voedingstoestand van ouderen wezenlijk
bijdragen tot gezond ouder worden. Door gevarieerd, evenwichtig en voldoende te eten, voornamelijk om in
hun energie- en eiwitbehoeften te voorzien, kunnen ouderen een goede gezondheidstoestand en een betere
levenskwaliteit behouden, of zelfs hun zelfredzaamheid verlengen.
Ondervoeding daarentegen, een wijdverbreid maar onderschat fenomeen, jaagt het ziekte- en sterftecijfer, het
risico op ziekenhuisopname en de kosten voor verzorging de hoogte in. Het is belangrijk zowel onze ouderen
als de professionele gezondheidswerkers bewust te maken van dit fenomeen, dat zo vroeg mogelijk aangepakt
moet worden om de vicieuze cirkel “ondervoeding – aandoening – ondervoeding” te voorkomen. Bijgevolg
moet een beleid ter zake uitgestippeld worden dat tot doel heeft:
• geschikte informatie over de voedingsbehoeften van ouderen en de evolutie ervan te verspreiden,
zowel onder de ouderen zelf als onder het thuiszorgpersoneel en de onthaal- en huisvestingsplaatsen;
• de voedingswaarde te verbeteren van thuis geleverde maaltijden of maaltijden in de onthaal- en
huisvestingsplaatsen;
• vernieuwende initiatieven te promoten: “finger food”, keukenateliers, …
Doelstelling 15: specifieke initiatieven promoten die streven naar een verbetering van de gezondheidsfactoren
die een invloed hebben op de levenskwaliteit en de zelfredzaamheid van de ouderen
Om te kunnen voldoen aan de gezondheidsbeleidslijnen op het federale en gemeenschapsniveau, is het van
belang dat Wallonië meehelpt de leeftijdsgebonden gezondheidsfactoren met een wezenlijke invloed op de
levenskwaliteit en zelfredzaamheid van ouderen te beïnvloeden, zoals:
• gezondheidsproblemen die leiden tot isolement, zoals doofheid of spreekproblemen;
• overmatig gebruik van geneesmiddelen, meer bepaald psychotrope geneesmiddelen, wat onder
andere het valrisico verhoogt;
• slechtere mond- en tandgezondheid van ouderen, bijvoorbeeld door initiatieven als tandartsen aan
huis aan te moedigen;
• leeftijdsgebonden depressie.
Doelstelling 16: ouderen
enmishandeling blijven bestrijden
Sinds 1 mei 2009 is er een erkend Waals agentschap, Respect Seniors, dat ouderenmishandeling bestrijdt.
Wallonië beschikt zodoende over een belangrijk instrument voor een coherente en overlegde aanpak van de
problematiek en voor het bereiken van de gemeenschappelijke doelstellingen van de verschillende antennes
op het volledige grondgebied van het Waalse Gewest, zoals het invoeren van één gratis telefoonnummer, de
organisatie van info- en bewustmakingscampagnes voor het grote publiek of de organisatie van opleidingen
voor professionele gezondheidswerkers op het terrein.
Nu moet de ontwikkeling ervan ondersteund en beoordeeld worden en, afhankelijk van hoe de context
evolueert, eventuele bijkomende opdrachten gedefinieerd worden.
2. Waals W
actieprogramma voor de ziekte van Alzheimer en aanverwante ziekten
Om een Waals programma voor 2011 en later te kunnen uitwerken, moeten actiedomeinen en doelstellingen
gedefinieerd worden die stoelen op een aantal principes waarmee de interventies verankerd en de coherentie
en deugdelijkheid ervan gewaarborgd kunnen worden. Het betreft de volgende principes:
de persoon in zijn geheel, zijn omgeving en zijn relatie met zijn mantelzorgers centraal stellen;
de personen en hun mantelzorgers het liefst bekijken als actoren met vat op hun leven;
het behoud van de zelfredzaamheid en de best mogelijke levenskwaliteit in elk stadium van de ziekte
bevorderen;
de verschillende aspecten van zorg aan de personen holistisch en ruim bekijken;
39

voorrang geven aan de acties die een persoonlijke afstemming op de bestaansmiddelen van de zieke
en zijn mantelzorgers en een persoonlijke afstemming op de verschillende stadia van de ziekte
mogelijk maken;
de acties waarbij de zorg- en hulpverstrekkers en de rechthebbenden van deze dienstverlening
respectvol met elkaar omgaan, bevorderen.
Uit te voeren actiedomeinen en doelstellingen
Actiedomein 1: zorgen voor meer inzicht en relevante aandacht voor deze aandoeningen in de maatschappij
• Doelstelling 1: 1 bij het grote publiek een genuanceerde en niet-karikaturale kijk op deze ziekten
promoten
• Doelstelling 2: het opzetten van lokale projecten bevorderen om de maatschappelijke verwevenheid op
het lokale vlak te versterken
Actiedomein 2: de levenskwaliteit van de zieken en hun omgeving in de verschillende stadia van de ziekte
verbeteren
• Doelstelling 3: 3 in elk stadium van de ziekte zorgen voor kwaliteitsvolle informatie voor de zieken en
hun mantelzorgers
• Doelstelling 4: 4 de mantelzorgers als essentiële actoren van de begeleiding ondersteunen
• Doelstelling 5: 5 zorgen voor aangepaste professionele thuiszorg
• Doelstelling 6: 6 een aangepaste opvang in de onthaal- en huisvestingsstructuren waarborgen
• Doelstelling 7: 7 het ziekenhuisnetwerk beter afstemmen op deze aandoeningen
• Doelstelling 8: 8 de zieken palliatief begeleiden
• Doelstelling 9: 9 continuïteit en coherentie in de interventies bevorderen
• Doelstelling 10: de specifieke opleiding van de professionele gezondheidswerkers uitwerken
• Doelstelling 11: aangepaste antwoorden voor subgroepen zoals jongeren uitwerken
Actiedomein 3: meer inzicht krijgen in de ziekte en de dynamiek op het gewestelijke niveau bevorderen
• Doelstelling 12: komen tot betrouwbare gegevens op het gewestelijke niveau
• Doelstelling 13: de handelingsgerichte onderzoeken naar de niet-medicamenteuze aspecten van deze
aandoeningen ondersteunen
Operationele doelstellingen d
voor 2011
Lancering van een projectoproep voor innoverende initiatieven voor niet-medicamenteuze behandeling van
zieken en hun mantelzorgers
In september 2011 organisatie van een Waals colloquium in Namen voor alle betrokken sectoren, met de
nadruk op de zieken en best practices voor een netwerk
40

Voorbereiding van de oprichting van een Alzheimercentrum Wallonië dat bepaalde opdrachten zal uitvoeren
die profijt zullen trekken uit de gewestelijke dimensie, meer bepaald:
1) voorlichting en bewustmaking van het grote publiek, inclusief een eerste voorlichting en oriëntatie
voor de personen die aan een aandoening lijden: groen nummer, bewustmakingscampagnes,
Alzheimerdag in Wallonië, …
2) vastleggen van de inhoud van de opleiding en organisatie van bijscholingscursussen
voor de
actoren op het terrein: ROB-/RVT-personeel, thuiszorgpersoneel, …
3) samen met het Waalse Waarnemingscentrum inzake gezondheid en de professionele
gezondheidswerkers op het terrein inzameling van gegevens om te kunnen kiezen welke
initiatieven uitgewerkt worden en om ze te kunnen beoordelen;
4) methodologische expertise en stuwende kracht voor vernieuwing, bijvoorbeeld: praktijken
verzamelen die hun deugdelijkheid bewezen hebben bij het heractiveren van Alzheimerpatiënten
in rustoorden; methodologische ondersteuning van de gemeenten die lokale projecten wensen uit
te werken; inzameling van gegevens over de specifieke noden van subgroepen zoals patiënten
jonger dan 60 jaar, …
5) overleg tussen de verschillende actoren op Waals grondgebied: wetenschappelijk comité,
vergaderingen over specifieke dimensies, …
41

Bijlage 4:
Bijdrage van de Franse Gemeenschapscommissie (COCOF)
• Wat betreft tewerkstelling bestaan er in de gereglementeerde non-profit sector (sociale sector,
gezondheid, gehandicaptenbeleid en sociaalprofessionele insluiting) van de FGC sinds 2001
maatregelen inzake werktijdvermindering en loopbaaneinde (36 uur/week vanaf de leeftijd van 45, 34
uur/week vanaf 50 jaar en 32 uur/week vanaf 55 jaar), waardoor men werknemers betere
arbeidsvoorwaarden kan bieden.
• Maatschappelijke participatie
Deze doelstelling staat centraal bij tal van voorzieningen waarvoor de FGC instaat, onder meer op het
vlak van permanente vorming. Verenigingen die intergenerationele activiteiten organiseren, worden in
dit kader ondersteund (bv. Courants d’âges)
Er staat een project in de steigers met betrekking tot ‘cre-actief’ ouder worden. Dit project heeft als
doel de artistieke creaties van ouderen in de kijker te plaatsen, met name tijdens kunstworkshops die
door de FGC worden georganiseerd.
In 2011 werd vrijwilligerswerk van ouderen ondersteund na een projectoproep in samenwerking met
Koning Boudewijnstichting. De projecten uitgevoerd in 2011 zullen worden geëvalueerd met het oog op
een eventuele voortzetting of bestendiging in 2012.
Op 15 juni 2012 (de dag van de oudermishandeling) organiseren we een colloquium over de
maatschappelijke participatie en in het bijzonder de uitoefening van de individuele rechten en het
beslissingsrecht bij afhankelijke hoogbejaarde personen.
• Zelfstandig wonen
Wat de mogelijkheid betreft om zelfstandig te wonen trachten we de ouderen verschillende
huisvestingsvormen aan te bieden. Alternatieven voor de traditionele huisvesting (rusthuizen of
serviceresidenties) worden aangemoedigd. Het gaat hier bv. om gemeenschappelijk wonen of
familieopvang
42

Bijlage 5:
Toekomstproject “sociale diensten hand in hand”: doelstellingen van de Duitstalige Gemeenschap
Een van de hoofddoelstellingen van het toekomstproject “Sociale Diensten hand in hand” bestaat erin het
netwerk van de sociale diensten die vandaag in de Duitstalige Gemeenschap (DG) bestaan, beter uit te bouwen.
Het kwalitatief hoogstaande aanbod van sociale diensten voor alle mogelijke levenssituaties, van de opvang
van jonge kinderen tot thuishulp voor ouderen, moet worden behouden en verbeterd. Dit vergt de uitwerking
van samenwerkingsverbanden en een betere organisatie. Het aantal aanspreekpunten voor personen die een
beroep willen doen op de verschillende diensten moet tot een minimum worden beperkt zodat alles
overzichtelijk blijft.
Er moet worden nagegaan of de overheidsdoelstellingen inzake gezondheidsbevordering en preventie nog
actueel zijn. De zwaartepunten ervan moeten worden gewogen en ze moeten op een efficiënte en coherente
manier worden uitgevoerd als onderdeel van een netwerk. Tevens moeten de bestaande methodes in de
verschillende organisatie gecontroleerd en eventueel aangepast worden. Bovendien dienen de methodes
regelmatig te worden geëvalueerd. Om de zwaartepunten bij de herstructurering te bepalen dient men uit te
gaan van de belangrijkste leeftijdsgroepen: kinderen en adolescenten, volwassenen, ouderen van de derde en
de vierde leeftijd.
Belangrijk is dat ook de doelgroep van de kansarme gezinnen wordt bereikt. Bovendien dient door het creëren
en waarborgen van een kwaliteitsvol aanbod afgestemd op de behoeften van de verschillende levensfasen, in
het bijzonder die van ouderen, een gepast antwoord te worden gevonden op de huidige maatschappelijke
ontwikkelingen. Daartoe moet informatie worden verstrekt en indien mogelijk ook de toegang tot dit aanbod
verzekerd worden, ook bij een wijziging van de levensomstandigheden en in het bijzonder van de
gezondheidstoestand van de rechthebbende. Daarenboven moet men het geografisch evenwicht bewaren en
private samenwerkingsverbanden de kans geven verstrekkingen aan te bieden. Gezien de toenemende
behoeften in de ouderenzorg is het tevens van belang in de DG nieuwe huisvestings- en begeleidingsvormen te
ontwikkelen.
Een voorbeeld van de manier waarop het dienstenaanbod in een netwerk wordt samengebracht, is de geriatrie
in ziekenhuizen, waarbij steeds meer aandacht geschonken wordt aan de koppeling van de therapie in het
ziekenhuis met de thuissituatie van de oudere en ambulante verzorgingsvormen. Daardoor worden de
dienstverlening in het ziekenhuis en de ondersteuning thuis op elkaar afgestemd. Het is dan ook belangrijk dat
er duidelijke en eenvoudige criteria worden vastgelegd voor de toegang tot de dienstverlening. Dit zou in het
bijzonder ook ten goede komen van ouderen in een toestand van afhankelijkheid.
De solidariteit van alle burgers in de DG, en in het bijzonder de familieleden van zorgbehoevende personen, is
zeer belangrijk voor de intergenerationele cohesie. In die optiek moet onderzocht worden hoe familieleden die
zich intensief inzetten voor de verzorging van ouderen, ondersteund kunnen worden.
Om deze doelstellingen in de DG te kunnen verwezenlijken zal een totaalconcept worden uitgewerkt, waarbij
rekening zal worden gehouden zowel met de actuele gerontologische kennis als met het oogpunt van de
ouderen zelf, hun familie, de professionele hulpverleners en de vrijwilligers van de diensten en organisaties,
de beleidsmakers en het administratief personeel van de DG en de gemeenten. Eerst zal de bestaande situatie
worden onderzocht zodat er een planning kan worden opgesteld en de nodige dienstverlening en
infrastructuurprojecten systematisch kunnen worden ingevoerd. In een tweede fase zal vervolgens door
middel van een doelgroepenanalyse worden nagegaan hoe de demografische spreiding van ouderen in de DG
en de verwachte demografische evolutie eruit zien.
Deze twee fasen moeten het mogelijk maken te bepalen welke organisatorische maatregelen nodig zijn op de
volgende actieterreinen: leefomgeving, levenswijze, advies en informatie, maatschappelijke participatie,
maatschappelijk engagement, gezondheid en verzorging, ondersteuning van familieleden die verzorging
verstrekken, voorstellen voor specifieke doelgroepen, samenwerkings- en netwerkstructuren.
43