Sloterpolder, v5 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

3-22 Heijungs in de Sloterpolder
De eerste trein
In 1830 is de Nederlandse artillerie officier W.A. Bake in
Engeland getuige van de opening van de spoorweg
tussen Liverpool en Manchester. Thuisgekomen werkt
hij een plan uit voor een spoorweg tussen Amsterdam
en Keulen. Door tegenwerking van de binnenvaart en
een slechte pers over stoomtractie mislukt het om kapitaal
bijeen te brengen.
Tegenstanders van veranderingen en moraaltijgers
publiceren artikelen waarin zij de negatieve kanten van
de spoorweg belichten. Mensen zouden duizelig worden
van de snelheid, koeien zouden zure melk geven, paarden
zouden op hol slaan en wonen langs de lijn zou tot
overlast leiden door “het gedruisch en de rook der
stoomwerktuigen, zoo wel als het voorbij trekken van
zulk eene grote menigte reizigers”. De scepsis wordt
aangewakkerd door ontploffingen van stoomketels op
schepen en in fabrieken. Is het wel gepast mannen en
vrouwen bij elkaar in een te krappe ruimte te laten verblijven
Blijkbaar wordt het reizen in een treinrijtuig
anders beleefd dan het rijtuig van een postwagen. De
heersende mode, met wijde japonnen, zwierige hoeden
voor de dames en hoge hoeden voor de heren, wordt
door sommigen gezien als een onoverkomelijk bezwaar.
Bakes medewerker W.C. Brade weet in 1835 de Amsterdamse
kooplieden L.J.J. Serrurier en R. Le Chevalier te
interesseren om een concessie te verwerven voor het
aanleggen van een ijzeren spoorweg. Zij krijgen steun
van koning Willem I. In 1836 wordt de Hollandsche IJzeen
Spoorweg Maatschappij (HSM) opgericht. In eerste
instantie wil men de spoorweg van Amsterdam naar
Haarlem aanleggen als een soort proef. De lijn staat in
toenmalige kranten onder diverse namen bekend: Hollandschen
IJzeren Spoorweg, Haarlemschen spoorweg
of Haarlemmer spoorweg. De HSM gaat wel eens door
voor de Haarlemsche Spoorweg Maatschappij. Iedereen
moet er nog erg aan wennen!
Amsterdam weigert alle medewerking, bevreesd als het
is voor verminderde belangstelling voor de trekvaart en
teruggang in de tolopbrengsten van de Haarlemmerweg.
De nieuwe vennootschap gaat voortvarend te werk. Het
werk wordt in april 1837 aanbesteed. Het spoor volgt
een 15 meter breed tracé, geschikt voor dubbelspoor,
evenwijdig aan de Haarlemmertrekvaart. Ter hoogte van
Sloterdijk buigt de spoorweg lichtelijk naar het noorden.
Om kosten te besparen en om met zo weinig mogelijk
grondeigenaren van doen te hebben doorsnijdt de baan
het dorp op het smalste punt, met een brug over de
Kerksloot ten zuiden van de Petruskerk. 89
Deze kneuterigheid is Sloterdijk duur te staan gekomen.
Het dorp wordt eerder al door de trekvaart afgesloten
van de polder. Er komt wel een pontje dat in 1794 door
een vaste brug en later een klapbrug, wordt vervangen.
Nu knipt de spoorweg het dorp feitelijk in tweeën. Naarmate
het traject drukker wordt, raakt het dorp opgesloten
tussen het IJ en de spoorbaan. De spoorwegovergang
wordt het toneel van diverse ernstige ongelukken. 90
Vanaf medio1837 probeert de HSM de benodigde gronden
te verwerven. Daartoe moeten onwillige grondeigenaren
onteigend worden. De onteigeningswet van 8
maart 1810, een napoleontisch relict, biedt veel bescherming
aan eigenaren. In 1825 stuit een poging een betere
wet tot stand te brengen op de bezwaren van de vele
adelijke landheren in de beide kamers der Staten-Generaal.
Zij zijn niet te porren voor eventueel gedwongen
afstaan van hun eigendommen tegen een door de overheid
vastgestelde prijs.
Anders dan sommige literatuur ons doet geloven verloopt
de verwerving van gronden in Sloterdijk niet zonder
slag of stoot. 91 Sommige grondeigenaren schroeven de
waarde van hun grond op. Anderen weigeren iets af te
staan of stellen exorbitante eisen. Er zijn er die zich
geschaad voelen met een trein op hun terrein. Weer
anderen traineren de voortgang in de hoop dat de HSM
van louter frustratie een betere prijs zal bieden. De
spoorwegmaatschappij probeert natuurlijk zo goedkoop
mogelijk aan grond te komen. Het heeft wel een concessie
van de koning en het provincie bestuur staat achter
de plannen, maar toch ....
Na ruim een jaar zijn er nog steeds onwillige eigenaren.
De Avondbode van 28 juni 1838 bericht: “(...) Daar het
aan den raad van Administratie der Hollandsche IJzeren
Spoorweg Maatschappij, zoo het schijnt, niet gelukt was
om in der minne de overdragt der voor den Haarlemschen
Spoorweg benoodigde gronden te verkrijgen, zijn
voor eenige tijd de eigenaren opgeroepen, om aan eene
1839. Het ontwerp van het tracé van de spoorweg door Sloterdijk. Sloterdijk zelf is schematisch weergegeven. Noord-Hollands
Archief, Beeldbank foto 51-000854_02.