Sloterpolder, v5 - Hendrica Maria Heijungs en haar vader Henrich ...

3 Heijungs in de Sloterpolder
Gebeurtenissen voor 1829
1794 Pontje Sloterdijk vervangen door vaste brug
15 juni 1807 Maria Elizabeth Kemper geboren, d.v. Willem
Hendrik Kemper en Maria Vassee
17 juni 1807 Maria Elizabeth Kemper gedoopt
1808 Overhaal Overtoom vervangen door schutsluis
met dubbele klapbrug
13 maart 1809 Sophia Hendrica Kemper geboren, d.v.
Willem Hendrik Kemper en Maria Vassee
19 maart 1809 Sophia Hendrica Kemper gedoopt
juni 1810 Maria Vassee overleden
juni 1810 Willem Hendrik Kemper laat zijn twee dochters
achter bij zijn schoonmoeder Catharina
Elizabeth Cornelius
17 mei 1812 Willem Hendrik Kemper overleden in Den
nov. 1813
Helder, de omstandigheden zijn verdacht
Smid Harm Landwehr verhuist van Amsterdam
naar Sloterdijk en koopt een smederij
aan de Spaarndammerdijk
24 april 1824 Maria Elizabeth Kemper doet haar geloofsbelijdenis
bij ds. Bendinger
Oppervlakte
Bevolking
Structuur
Gemeente
Economie
De Sloterpolder in 1829
4.200 ha.
Ca. 2.300 inwoners, verspreid over diverse
dorpen en buurten
Veenweidegebied in drooggemalen polder
De gemeente Sloten omvat de dorpen en
buurten Sloten, de Vrije Geer, Osdorp,
Sloterdijk, Overtoom en Baarsjes
Melkveehouderij, tuinbouw, landbouw, enige
visvangst
Gebeurtenissen 1829 - 1853
mei 1829 Gezin Heijungs verhuist van Amsterdam naar
de Overtoomsebuurt
16 mei 1834 Smid Harm Landwehr overlijdt in Sloterdijk
28 okt. 1834 Carolina Catharina Martens overleden
23 jan. 1835 Henrich overgegaan op de Herstelden
29 jan. 1835 Henrich Heijungs en Maria Elizabeth Kemper
in ondertrouw
11 feb. 1835 Henrich J. Heijungs woont in Sloterdijk
11 feb. 1835 Maria E. Kemper woont aan de Zeedijk
11 feb. 1835 Henrich J. Heijungs trouwt Maria E. Kemper
28 okt 1835 Gezin Heijungs woont aan de Overtoom
28 okt. 1835 Hendrik Janse Heijungs geboren
23 sep. 1836 Henrich Jansen Heijungs koopt smederij aan
de Spaarndammerdijk
2 nov. 1836 Gezin Heijungs woont Sloterdijk
2 nov. 1836 Stiefdochter Theodora Huijer trouwt
29 nov. 1836 Orkaan veroorzaakt overstromingen in de
Haarlemmermeer. Ook de Sloterpolder wordt
getroffen
3 maart 1837 Maria Elisabeth Heijungs geboren
26 april 1837 Gezin Heijungs woont aan de Overtoom
1837 Afbraak van de oude Haarlemmerpoort
april 1837 Eerste spoorweg aanbesteed
mei 1837 Begin Grote Depressie in VS
30 juli 1837 Maria Elisabeth Heijungs overleden
1837 Gezin Heijungs woont Sloterdijk huis nr. 192
aug. 1837 HSM begint onteigening van gronden
27 aug. 1838 Willem Hendrik Heijungs geboren
juni 1839 Gezin Heijungs woont Sloterdijk
juni 1839 Henrich Heijungs in conflict met de HSM
20 sep. 1839 Eerste trein rijdt naar Haarlem en terug
17 dec. 1839 Rudolph Janssen Heijungs geboren
7 okt. 1840 Koning Willem I doet afstand van de troon
25 nov. 1840 Gezin Heijungs woont Sloterdijk huis nr. 203a
25 nov. 1840 Maria Elizabeth Heijungs geboren
27 nov. 1840 Nieuwe Haarlemmerpoort (de Willemspoort)
geopend
28 nov. 1840 Koning Willem II geïnstalleerd als koning
1841 Erven Landwehr bewonen de smederij aan de
Spaarndammerdijk
5 mei 1841 Rudolph Janssen Heijungs overleden
8 aug. 1841 Maria Elizabeth Heijungs overleden
23 maart 1842 Albertus Martinus Heijungs geboren
21 april 1843 Albertus Martinus Heijungs overleden
21 april 1843 Hendrica Maria Heijungs geboren
9 mei 1843 Hendrica Maria Heijungs gedoopt door ds.
Kerkhoff
1844 Gezin Heijungs woont Sloterdijk huis nr. 203
2 dec. 1844 Rudolph Janssen Heijungs geboren
15 dec. 1844 Rudolph Janssen Heijungs gedoopt door ds.
Kerkhoff
18 nov. 1846 De tweeling Antje en Albertus Martinus Heijungs
geboren
9 dec. 1846 Albertus Martinus Heijungs overleden
11 dec. 1846 Antje Heijungs overleden
1847 Loodwitfabriek de Star gesloopt
2 sep. 1848 Henrich Heijungs verkoopt de smederij aan de
Spaarndammerdijk
1848 Gezin Heijungs woont Haarlemmerweg 111,
d.i. de buitenplaats Wijkduin met hofstede.
Henrich Heijungs wordt veehouder
17 maart 1849 Koning Willem II overlijdt en wordt direct
opgevolgd door zijn zoon Koning Willem III
14 sep. 1850 Sophia Christina Wilhelmina Heijungs
geboren
3 nov. 1850 Sophia Christina Wilhelmina Heijungs
overleden
26 maart 1852 Henrich Janssen Heijungs doet zijn geloofsbelijdenis
bij ds. Kerkhoff
juli 1852 Haarlemmermeer drooggevallen
1 sep. 1852 Rudolph Janssen Hayungs trouwt Elisabeth
Bloemkolk, Henrich is getuige
23 sep. 1853 Henrich Janssen Heijungs overleden
De Sloterpolder
Geschiedenis
Het gebied tussen Amsterdam en Haarlem wordt begin
17 de eeuw ingericht als polder. Deze Sloterpolder wordt
begrensd door het IJ, de Kostverlorenvaart, Schinkel,
Nieuwe Meer en de Ringvaart van het Haarlemmermeer.
De gemeente Sloten bestaat uit de dorpen Sloten, Sloterdijk,
Osdorp en een aantal buurtschappen.
Buurtschappen
De agrarische productie in de polder is helemaal gericht
op Amsterdam. Producten worden met kleine vrachtbootjes
weggebracht. Deze varen door een wirwar van
slootjes en kanalen en worden uit de laagliggende polder
in een hoger gelegen vaart gebracht met een overhaal.
Via een glijbaan worden de platbodems omhoog
getrokken met kettingen die aan een groot wiel zijn
bevestigd. Langs de Kostverlorenvaart staan twee overhalen.
Bij de noordelijkste overhaal ontstaat de buurt-

3-2 Heijungs in de Sloterpolder
schap de Baarsjes. Ongeveer 500 meter zuidelijker
ontstaat de buurtschap Overtoom op de waterkruising
Schinkel, Slotervaart, Kostverlorenvaart en Overtoomsevaart.
Economie
Het landschap van de Sloterpolder is heel anders dan
dat van de stad Amsterdam. De polder is een veenweidegebied.
Boerderijen in lintbebouwing langs schaarse
wegen richten zich op de melkveehouderij. Melk wordt
dagelijks naar Amsterdam gebracht, evenals boter, kaas
en vlees. Daarnaast is er warmoezerij: groenteteelt,
eveneens gericht op de nabije stedelijke markt. Deze
tuinbouw gebeurt voornamelijk in de Baarsjespolder en
in het Overtoomse Veld nabij de buurtschappen Baarsjes
en Overtoom. Tuinders telen groentes op de koude
grond. Het aanbod is afhankelijk van het seizoen en het
weer. Broeiramen zijn al gangbaar om de oogst te beïnvloeden.
Tuinders brengen hun waren in eigen pramen
naar de groentemarkten op het water. Behalve groente
leveren zij ook fruit en in mindere mate bloemen.
Voorzieningen
Voorzieningen zoals water en riolering zijn plattelands,
d.w.z. eenvoudiger dan in de stad. Door de lagere bevolkingsdichtheid
is bijv. open riolering minder belastend
voor de omgeving. Evenmin is er immigratiedruk. Af en
toe wordt er een kind geboren in ‘een keet’. Dat duidt op
de eenvoudige onderkomens waarmee men genoegen
neemt en niet op woningnood. Er zijn voorbeelden van
tuinders die op hun land een gereedschapschuurtje
bouwen dat via tijdelijke bewoning raakt omgevormd tot
permanente bewoning.
Rondom deze agrarische activiteiten bestaat een hele
toeleveringsindustrie en dienstensector voor mens,
bedrijf en infrastructuur. Een bonte stoet beroepen 1 passeert
in akten van de burgerlijke stand: broodbakkers,
vleeshouwers, melkverkopers, tappers, (droog)scheerders,
schoenmakers, zeemtouwers, bontwerkers, kleermakers,
turfverkopers, vissers, inlandse kramers, winkeliers,
overhaalders, brugwachters, sluiswachters, tolgaarders,
molenaars, vroedmeesters en vroedvrouwen,
nachtwachten, scheepsjagers, schippers, schuitenmakers,
zeilmakers, postlopers, katoenververs, blauwververs,
stroopmakers, timmerlieden, schilders, metselaars,
leerlooiers, vellenbereiders, heel veel arbeiders zonder
nadere definitie, wagenmakers en ... smeden.
Polder smederijen
Zoals Amsterdamse smederijen zijn gespecialiseerd in
stadse behoeften zo zijn Sloterpolderse smeden toegespitst
op behoeften uit de polder. Deze agrarische
omgeving is dunner bevolkt maar heeft navenant meer
paarden te beslaan en vraagt verder om tuingereedschappen,
ploegen, wagens, stalinrichting, bouwbeslag,
tuigages, karngereedschap, kaasmaakgerei, werktuigen,
enz. Dat vergt een bredere technische oriëntatie dan
een stadssmederij.
Veel beroepen gebruiken het paard voor het zware werk
of voor vervoer. Het aantal paarden in de polder moet in
de honderden hebben belopen. 2 Een paard heeft wel
iedere twee maanden een nieuwe set ijzers nodig afhankelijk
van het soort ondergrond waarop het loopt. Het
maken van een hoefijzer is puur handwerk. Werk
genoeg dus voor een smid.
Hoeveel smeden heeft de Sloterpolder
Een smederij bestaat bij de gratie van een klantenkring
die groot genoeg is om in het levensonderhoud van de
smid te voorzien. Een relatie tussen de omvang van de
bevolking en het aantal smeden ligt dan voor de hand.
Amsterdam met 140.000 inwoners zou ruim 900 smeden
herbergen en het veel kleinere Utrecht in dezelfde
periode naar verhouding juist veel meer. Verhoudingsgetallen
uit de literatuur tonen een flinke spreiding en
laten zich daarom niet overzetten op de Sloterpolder. 3
Bij onderzoek in de Sloterpolder over de periode 1811-
1880 blijkt dat smeden zich concentreren in de dorpen
Sloten en Sloterdijk. Sloterdijk is één smederij rijk met
een gemiddelde bezetting van 3 à 5 smeden en knechten.
In Sloten gaat het ook om één smidse met gemiddeld
1 à 2 smeden en knechten. In de Overtoomsebuurt
is geen smederij ontdekt.
Heijungs verhuist naar de Overtoom in 1829
In het vorige hoofdstuk is te lezen dat Henrich Heijungs
als smidsgezel in Amsterdam is aangekomen waar hij
opgaat in de honderden gelukzoekers die Amsterdam
elke dag aandoen. Door een vroegtijdige blije gebeurtenis
met Carolina Martens is hij er blijven hangen.
Waarom hij vervolgens van Amsterdam naar de Overtoom
verhuist, kan te maken hebben met de woonsituatie.
De bovenwoning in het Blauwstraatje voldoet in 1826
nog goed voor Carolina, de baby en de dan 15-jarige
stiefdochter Theodora Huijer. 4
De omstandigheden worden steeds benauwder. Babies
worden kleuter en groter; tieners hebben meer ruimte
nodig. Wonen aan de Schinkel of de Overtoom heeft iets
van een Amsterdamse buitenwijk, terwijl de openheid
van de polder binnen handbereik ligt. Dat is een stuk
kind- en tienervriendelijker.
Opmerkelijk is nog dat stiefdochter Gertrudis C. Huijer in
1827 nog in Gravenstraat 19 woont en in mei 1829 met
haar man Henricus A. Caldenhoven in Blauwstraatje 19
wordt aangetroffen. De woonruimtes worden gewoon
doorgeschoven! Het jaartal 1829 markeert de verhuizing
van Amsterdam naar de Overtoom.
De Overtoomsesluis in de Schinkel
Het waterpeil in de polder is ietwat lager dan het binnenwater
van de stad Amsterdam. Bijgevolg is het water van
de Kostverlorenvaart en de Overtoomsevaart met een
dam afgesloten van dat van de Schinkel; althans dat
was altijd het argument om hier een dam te hebben. De
dam is echter meer een symbool van de machtsstrijd
tussen de stedenstaten Amsterdam, Leiden en Haarlem.
Door grote schepen te dwingen de route via de Spaarne
te nemen spekt Haarlem zijn kassen.
Eeuwenlang worden kleine schepen met de hand over
de dam getrokken (‘getoomd’), vandaar de naam Overtoom.
De dam heet ook wel de ‘Leidsche Overtoom’ of
‘grote overhaal’ ter onderscheid van die andere overhaal
waarmee pramen uit de Slotervaart worden opgetrokken
(toepasselijk de ‘kleine overhaal genoemd of de Slotervaartse
overhaal) die hier slechts een tiental meters vandaan
ligt.

Heijungs in de Sloterpolder 3-3
De meeste vrachtschepen en de trekschuit zijn te zwaar
om overgetrokken te worden. Wie vanuit Amsterdam
naar Leiden of Rotterdam wil reizen, vertrekt bij de Overtoom.
Daarmee is dit tevens een knooppunt in het landverkeer
tussen Amsterdam, Sloten en Amstelveen.
Hier wordt overgeladen en overgestapt. Als gevolg daarvan
ontstaat bedrijvigheid: herbergen, scheepsbenodigdheden,
levensmiddelen, op- en overslag, winkels, reparatie
en stalling. Volgens tekeningen en prenten is er
begin 17 de eeuw al een bedrijvige nederzetting met statige
panden, die zich met recht een voorstad van Amsterdam
mag noemen.
De Franse bezetters hebben, na de overname van de
Bataafse Republiek, belang bij een goede militaire infrastructuur.
Bovendien worden zij niet gehinderd door de
decentrale staatsstructuur van de Republiek. In korte tijd
realiseren zij ‘doorbraken’ op het terrein van land- en
waterwegen. Zo ook bij de Overtoom. De dam is aan het
begin van de 19 de eeuw een belangrijk obstakel geworden
in de scheepvaartroute. In 1808 wordt de dam vervangen
door een schutsluis: de Overtoomsesluis (ook de
‘Grote Sluis aan de Overtoom’ genoemd). Hiermee
wordt een rechtstreekse vaarverbinding tussen de
Schinkel enerzijds en de Kostverloren- en de Overtoomsevaart
anderzijds mogelijk.
De schutsluis is tussen de sluishoofden ruim 127 meter
lang met een doorvaartbreedte van 7,75 meter. Het
noordelijke sluishoofd verrijst op de plaats van de dam.
Iets ten zuiden ervan wordt een dubbele houten klapbrug
gebouwd. Het zuidelijke sluishoofd wordt in de
Schinkel gebouwd. De sluisdeuren worden bediend met
een lierwerk van kettingen en houten bomen. In september
1809 wordt het werk opgeleverd. De opening wordt
verricht door koning Lodewijk Napoleon.
De schutsluis is vanaf het begin te smal en te bochtig.
Alsmaar groter wordende schepen raken steeds vaker in
de knel. Ooit kwam een grote vrachtvaarder zo vast te
zitten dat de wal-beschoeiing gesloopt moest worden.
De Overtoomsebuurt
De buurt die kortweg de Overtoom wordt genoemd,
bestaat in feite uit twee buurtschappen. Aan de oostkant
van de sluis ligt de Dubbelbuurt, gemeente Nieuwer Amstel.
Aan de westkant ligt de Overtoomsebuurt, gemeente
Sloten.
Begin 19 de eeuw bestaat de Overtoomsebuurt slechts uit
één rij huizen langs de Sloterweg. De panden langs de
weg bevatten vrijwel allemaal bedrijfjes en winkeltjes. Op
de begane grond worden de zaken gedaan, boven wordt
gewoond. Nogal wat kavels bezitten achterhuizen, stallingen
en loodsen.
De huizen hebben hun voorzijde aan de Sloterweg en
kijken uit op de Overtoomsesluis en de Schinkel. Dit in
tegenstelling tot de huizen in de Dubbelbuurt. Die liggen
aan de Amstelveenseweg en staan met de rug naar de
schutsluis. Er is daar geen kade maar een voetpad langs
de sluis. 5
De huizen aan de Sloterweg zijn gemakkelijk toegankelijk
voor passanten die wachten op de trekschuit of op
vervoer naar de stad Amsterdam. Andere clientèle zijn
schippers die de sluizen passeren of die hun vrachten
lossen aan een der kades in de buurt.
De achterkant van de percelen wordt begrensd door een
sloot die uitmondt in de Slotervaart. Deze vaart vormt de
noordelijke grens en bezit een overhaal naar de Kostverlorenvaart.
Een doorlopend pad achter de huizen op de
hoek wordt als ‘de Melkgang’ aangeduid. Boven de overhaal
begint de Baarsjesweg. Aan het zuideinde van de
Overtoomsebuurt ligt een tol in de richting van het dorp
Sloten. 6
Slotervaart
kleine overhaal
Kostverlorenvaart
voormalige dam
Overtoomsevaart
Overtoomseweg
schutsluis
smederij Hendrik
van Weerdenburg
Schinkel
schutsluis
Sloterweg
Overtoomsebuurt langs de Overtoomsesluis en Schinkel,
gemeente Sloten. Hoewel de dam al 14 jaar is verdwenen
staat hij hier nog ingetekend. De kaart van de Dubbelbuurt
toont de sluizen. Kadaster 1832.
Amstelveenseweg
Dubbelbuurt met een voetpad langs de Overtoomsesluis,
gemeente Nieuwer Amstel. Kadaster 1832.

3-4 Heijungs in de Sloterpolder
Voor het eerst in 1829 duikt Henrich Heijungs op in deze
buurt wanneer hij (‘smid aan den Schinkel’) getuige is bij
de geboorte aangifte van een mogelijke kennis, de warmoezenier
Willem Mekel. 7 Willem Mekel is tweede generatie
Duitser, waarmee wellicht verklaard wordt waarom
beider levens elkaar raken. 8
Bij een volgende gebeurtenis in 1831 assisteert hij de
dagloner Theodorus Derksen met een geboorte aangifte
en weer laat Henrich zich ‘smid aan de Schinkel’ noemen.
In zijn woonplaats komt nu een kleine verandering. In
oktober 1834, bij de overlijdens aangifte van Carolina
Martens woont hij ‘aan de Overtoom’.
Alle gebeurtenissen worden geregistreerd in de gemeente
Sloten. Daarom moet zijn adres gezocht worden aan
de westkant van de Schinkel. Het eerste adres doet veronderstellen
dat Henrich aan de Sloterweg woont ten
zuiden van de sluizen en bij het tweede adres eveneens
aan de Sloterweg maar dan ter hoogte van de sluizen. In
1835 staat in het lidmaten register der Herstelden geschreven
‘Hinrich Jansen Haijungs met een kind, Overtoom
aan de sluis’.
Bij twee latere gelegenheden wordt bij hem opnieuw de
Overtoom vermeld als woonplaats, zonder verdere aanduiding
maar nog wel in de gemeente Sloten.
Zijn sociale netwerk rijkt niet zo ver dat hij genoemd
wordt in akten te Nieuwer Amstel, terwijl dit slechts aan
de andere kant van de sluis is. Daarin staat Henrich
overigens niet alleen. Mensen uit de Overtoomsebuurt
reizen naar Sloterdijk om hun aangifteplicht te doen;
toch gauw een uur gaans. Die uit de Dubbelbuurt moeten
naar Amstelveen, eveneens een uur gaans. 9 Zulke
reistijden maken een vriendendienst makkelijk tot teveel
gevraagd. De praktijk laat dan ook zien dat vaders uit de
Overtoomsebuurt voor een geboorte aangifte vaak alleen
naar Sloterdijk reizen en ter plekke gebruik maken
van gelegenheidsgetuigen. Een overlijdens aangifte laat
men soms helemaal over aan anderen.
Bij de kadastrale kaart hoort een lijst van eigenaren en
hun beroep. Deze namenlijst (de OAT) van de Overtoomsebuurt
noemt geen Henrich Heijungs. Er is zelfs
niemand met het beroep van smid waar Henrich eventueel
werkzaam kon zijn. Wel zijn er timmerlieden, een
bakker, een slager, een boommaker, een zeilmaker,
diverse winkeliers en kooplieden. Henrich zou gehuurd
kunnen zitten maar waar hij gewerkt kan hebben wordt
dan het volgende raadsel.
De Bonte Os aan de Sloterweg
Laten wij eens gedetailleerd kijken naar de Sloterweg
aan het begin van de 19 de eeuw. Aan deze weg, halverwege
de sluis ligt de Bonte Os. Het logement, ook wel
genaamd het Aalsmeerder Veerhuis, is gebouwd in
1634. Het is helemaal ingesteld op reizigersverkeer. Het
moet een levendige omgeving geweest zijn wanneer
families zoonlief uitzwaaiden op zijn reis naar de universiteitsstad
Leiden. Zondags zijn hier alle herbergen geliefde
oorden om te verpozen. Het is er buiten de drukte
van de stad maar heeft de levendigheid van het schutten
en de rust van de polder op steenworp afstand.
428 425
lierwerk om
sluis te openen
Sloterweg
voetpad
Dubbelbuurt
1893. Drukte in de schutsluis bij het noordelijk sluishoofd. Meteen na de sluis beginnen de Kostverlorenvaart (rechtdoor) en de
Overtoomsevaart (rechtsaf). Op de Sloterweg, ter hoogte van het huis de Ploeg (428), rijdt een kar met man en vrouw op de bok.
Twee veldwachters op de dubbele klapbrug kijken naar het scheepsverkeer. Achter de linker veldwachter is nog net het wiel van de
kleine overhaal zichtbaar. Hier is goed te zien dat de Dubbelbuurt geen loskade bezit. Fotograaf Jacob Olie.

Heijungs in de Sloterpolder 3-5
Zoals in veel herbergen gebruikelijk, worden er verkopingen
en veilingen gehouden: “alhier is aangekomen een
koopman uit Braband met naamen Hendrik Eijckmans,
met allerbeste kanarie vogels, mooi van pluim en zang,
zoo mannen als poppen, zingende zowel bij kaars als bij
daglicht”.
In zijn nadagen, toen de functies van herberg en tapperij
overbodig waren geworden, heeft het gebouw onderdak
geboden aan bedrijfjes van velerlei soort. Rond de 20 ste
eeuwwisseling zaten er een aardappelen- en
groentenhandel, een kruierij, een smederij, een handel
in 2 de hands meubelen, een stoffeerderij en wie weet wat
nog meer aan kleine handel. Sinds 1925 is het een
monument; het huidige adres is Sloterweg 21-23. Men
kan er dus oog in oog mee staan zoals Henrich Heijungs
dat ook vele jaren heeft gedaan.
Historie
In 1809 wordt de Bonte Os aangeprezen als “een van
ouds gerenomeerde herberg, genaamd de Bonte Os, of
wel het Aalsmeerder Veerhuis, met desselfs wagenhuis,
twee stallingen, en nog vijf aparte woonhuizen daarachter
(samen in één koop), staande en gelegen aan de
Sloterzijde, bij de nieuw gemaakt wordende sluis”. 10
In 1848 is het weer eens te koop: “een hecht, sterk en
zeer voordeelig gelegen tappers winkelhuis, met desselfs
paardenstalling, genaamd de Bonte Os, thans ook
bekend als het Alsmeerder Veerhuis, afzonderlijk verhuurd
wordende achterhuizen, houten loots, dienende
tot boommakerij, groot bleekveld, tuin en erve, staande
en gelegen aan den Overtoom, bij de schutsluis, in de
gemeente Sloten, get. W. 5, № 430.” 11
De nummers W 5 № 430, vermoedelijk het wijk nummer
en het verpondings nr., helpen niet om het pand te
localiseren. Dat wordt pas duidelijk wanneer acht jaar
later makelaar Barend Keuch zo vriendelijk is de kadastrale
nummers er bij te vermelden: “een hecht, sterk en
weldoortimmerd dubbel huis, van ouds de Bonte Os,
thans genaamd Aalsmeerder Veerhuis, waarin slijterij en
uitspanning, met koetshuis, loods, paardenstalling en
annexe boerderij met stalling voor 12 stuks hoornvee,
open plaats, tuin en erven, ter grootte van 9 roeden en
36 ellen, te zamen in één koop, staande en gelegen in
de gemeente Sloten, aan den Overtoom, bij de schutsluis,
wijk 5, № 430, kadaster sectie E, № 712, 713 en
714. Breeder bij biljetten omschreven; (...)”. 12 Het formaat
klopt precies; zie tabel.
te laten. Zijn vrouw Harmanna Barbara ten Oever erft de
herberg. Zij blijft niet lang weduwe, reeds op 1 februari
1801 maken zij en haar nieuwe man Christiaan van der
Akker hun testament bij notaris Jan Willaers. Zij wonen
dan aan de stille zijde van de Overtoomseweg.
De herberg, die slechts korte tijd door de eigenaar beheerd
is, wordt nu weer verpacht. Harmanna overleeft
ook haar tweede man, waarna zij het veerhuis op 8 april
1809 ten slotte in publieke veiling brengt (zie getranscribeerde
advertentie).
De Bonte Os wordt gekocht door Johan Harmen Rieman.
Deze heeft de herberg reeds in huur. Een bloeiende
zaak is het veerhuis ook dan nog niet, want Rieman
betaalt er slechts ƒ 500 contant voor en nog
ƒ 1.600 te voldoen in jaarlijkse termijnen van ƒ l00. Bij
de condities van de verkoop blijkt dat het gehele gebouw
in verschillende gedeelten verhuurd is. Rieman zelf huurt
de herberg voor ƒ 200, de kelder is verhuurd aan Dirk
Kouwenberg junior voor ƒ 152 per jaar. Een achterkamer
doet ƒ 40 per jaar, verder zijn er nog twee niet nader
aangeduide kamers, welke vermoedelijk op zolder liggen,
verhuurd voor respectievelijk ƒ 6 en ƒ 12 per jaar.
Niet alleen het hoofdgebouw, maar ook de achtergebouwen
zijn verhuurd. Drie woningen brengen respectievelijk
ƒ 28, ƒ 30 en ƒ 36 per jaar op, terwijl er eveneens
drie leeg staan, welke vroeger verhuurd geweest zijn
tegen een bedrag van ƒ 112 per jaar. Een stal is verhuurd
voor ƒ 122 en een kleine stal voor ƒ 15 per jaar.
Gedurende een aantal jaren zal dit bezit in handen van
Rieman blijven, eerst in 1827 verkoopt hij het. De toestand
van het geheel is dan nog niet verbeterd want op
430
kad. nr. verp. kadastrale omschrijving formaat
712 huising 1-42
713 430 huising 0-64
714
huis, erf en ‘verder gebouw’ 7-30
samen 9-36
Kadastrale opbouw van de Bonte Os in 1832, eigenaar Johan
Harmen Rieman.
Eigenaren en tappers Bonte Os 13
Wij pakken de historie van de Bonte Os op vlak voor de
19 de eeuw. Het complex van gebouwen is omstreeks
1788 in handen van Hendrik Kaavelaage of Caavelaage
gekomen voor de som van ƒ 5.420. Kaavelaage woonde
reeds in het huis en zal de waard van het veerhuis
geweest zijn. Hij sterft op 4 mei 1800 zonder kinderen na
1893. De Bonte Os. Rechts op de foto een groepje kadearbeiders.
Fotograaf Jacob Olie.

3-6 Heijungs in de Sloterpolder
het huis rust nog een hypotheek ten gunste van Harmanna
Barbara ten Oever.
Op 11 april 1827 draagt Rieman, die in deze akte als
tuinman wordt betiteld en het huis niet meer schijnt te
bewonen, de herberg met aangrenzende gebouwen over
aan Johannes Eggers, die in Amsterdam op de Keizersgracht
woont. Apart is nog te vermelden dat Rieman bij
het kadaster te boek staat als boommaker.
Eggers verkoopt het geheel op 1 juni in hetzelfde jaar
voor ƒ 2.550 door aan Paulus Schravezande, ontvanger
van de schutgelden der Overtoomse en Amstelsluizen.
Hij woont bij de Overtoom aan de Sloterzijde en heeft
meer bezit in deze omgeving. Het is zeer waarschijnlijk
dat Schravezande het huis aanmerkelijk verbeterd heeft;
hij schijnt ten minste in betere doen geweest te zijn dan
zijn voorgangers.
Begin 1848 overlijdt hij 14 , achterlatende zijn tweede
vrouw Maria Elizabeth Blombergen, die in het Buitengasthuis
verpleegd werd en onder curatele was gesteld.
Zijn testament: van zijn vijf kinderen zijn er twee uit zijn
eerste huwelijk met Maria Percou en drie uit het tweede
huwelijk. Tevens worden de drie natuurlijke kinderen van
wijlen mej. Antje Koopman bedacht. De erfgenamen
stellen er geen prijs op de boedel onverdeeld te laten,
426 de Roomtuin
431
432
427
429 het Rechthuis
430 de Bonte Os
428 de Ploeg
424
425
1832. Het noorden van de Overtoomsebuurt.
kleine overhaal
Melkgang
klapbrug
zodat het geheel geveild werd op 19 juni 1848 (zie
advertentie). Het blijkt dan, dat het hele huis, de loods
en het bleekveld bij de eigenaar in gebruik is en dat
slechts de vijf achterhuizen afzonderlijk worden verhuurd.
Het huis wordt voor ƒ 3.952 gekocht door een
van de zoons, Johannes Schravezande.
Op 15 mei 1856 draagt deze Johannes Schravezande
Paulusz., kastelein, wonende aan de Overtoom, aan
notaris Teengs te Amsterdam op openbaar te verkopen.
Vermeldenswaard is dat de andere zoon, Pieter Schravezande
zijn buurmeisje Alida Jutte huwt in 1840. 15
Verpondings nr. en de kadastrale kaart
De Bonte Os mag dan gelocaliseerd zijn met verpondings
nr. 430, in welke richting lopen hier de nummers
Het vraagstuk is op te lossen met een tweede orientatiepunt.
Dat punt wordt gevonden in verpondings nr. 429,
de noordelijke buurman: “een tappers-winkelhuis en erf
met het daaraan annex winkelhuis en erve, aan het
einde van de Overtoom, over de groote sluis, verp.
№ 429”. 16 Dit pand blijkt het Rechthuis te heten of het
voormalige Rechthuis naar gelang het tijdsgewricht.
Zijn de buren van het Rechthuis dan ook te vinden Er
zijn vele advertenties te vinden over deze bakkerij aan
de Overtoom. Verpondings nr. 428 komt overeen met de
kadastrale nrs. 717, 718 en 718, zie conversie tabel. Die
nrs. behoorden in 1832 aan de broodbakker Wilhelm
Gutte, voluit Johan Wilhelm Gutte uit Zierenberg (Hessen-D).
Hij overlijdt in 1837 aan de Overtoom. Zijn
naam, die van zijn kinderen en de afkomst is een bron
van verwarring. Men richt zich beste naar de klank en
niet naar de schrijfwijze. Van zijn 14 kinderen worden er
slechts 3 volwassen. In 1838 wordt de bakkerij voor
ƒ 3.600 verkocht; in 1856 gaat hij weg voor ƒ 4.425. Het
huis wordt diverse malen de Ploeg genoemd.
De buurwoning, nr. 425, kad. nr. 722, treft men op zeker
moment aan als ”Kom- en Eischwaren Affaire”. 17 Dit
merkwaardige woord, veel gebruikt door notarissen en
makelaars, betekent een winkel voor allerlei daagse
levensbehoeften, tegenwoordig heet dat een kruidenier.
Tot slot is verp. nr. 432 een “een kapitaal, hecht, sterk
en voordeelig gelegen winkel- achterhuis en erve, staande
en gelegen in de gemeente Sloten C.A., aan den
Overtoom bij de schutsluis, get. wijk 5, verp. № 432”. 18
Dit moet dan overeenkomen met kad. nr. 709.
430 429
1904. Pal voor de enkele klapbrug: het Rechthuis.SAA
Beeldbank.

verponding en commercie kadaster 1832
nr. / omschrijving / eigenaren e.d. nr. eigenaar omschrijving formaat
(wachthuis voor de overhalers) 725 stad Amsterdam huisje 0-04
424 en 424a
huis en erve, twee woningen met annexe timmerwerkplaats,
bij de overhaal
1857: huis en erve, zijnde twee woningen met annexe
timmermanswerkplaats, aan den Overtoom bij de
overhaal, gemeente Sloten, wijk 5, № 424 en 424a
724
723
Jan Laaper
timmerman
Jan Laaper
timmerman
huis en erf
huis en erf
1-60
0-50
425
1825: metselaars- en steenkopers affaire
1835: idem, wed. Holman
1851: winkelhuis met een kom- en eischwaren affaire
met achter hetzelve gelegene loodsen, op de hoek
van en in de Melkgang
426 de Roomtuin
1795: twee woonhuizen aan den Overtoom, ten einde
van de Melkgang, zijnde het ene van ouds genaamd
de Roomtuin
1857: twee huizen en erven, aan het einde van de
Melkgang, genaamd de Roomtuin, wijk 5, № 426
427
huis en erve, in de Melkgang
428 de Ploeg
1838: broodbakkerij met achterhuis en loods
1856: broodbakkerij met pakhuis, wagenloods, paardenstal,
erve en kommenij, al 100 jaar met goed succes
aan de sluis
1863: welgesitueerde broodbakkerij annex kom-eneisch-winkel,
benevens pakhuis, loods, paardenstalling
en erve, bij de schutsluis
429 het Rechthuis
1730: ‘Plaets Royael’
1830: een tappers-winkelhuis en erf, met het daaraan
annex winkelhuis en erve, aan het einde van de Overtoom,
tegenover de grote sluis, verp. № 429
1830: Hendrik Gier, herbergier
430 de Bonte Os
herberg
431
1859: broodbakkers-winkelhuis, achterhuis, verdere
getimmerten en erve, staande en gelegen aan den
Overtoom bij de schutsluis, gemeente Sloten, wijk 5,
№ 431
432
1847: een kapitaal, hecht, sterk en voordeelig gelegen
winkel-achterhuis en erve, staande en gelegen in de
gemeente Sloten C.A., aan den Overtoom bij de
schutsluis, wijk 5, № 432
722 Albert Holman
metselaar
721 Jan Laaper
timmerman
huis en verder gebouw 2-70
huis, erf en 2 gebouwen 6-70
720 Albert Holman
huis 0-48
metselaar
719 Wilhelm Gutte
huis 0-35
broodbakker
718 huis 0-28
717
huis, erf en loods 5-20
716 huis, erf en stalling 8-40
715 erven E.H.R Nieuwsteed
makelaar, metselaar,
steenkoper huis 0-84
714 wed. Johan H. Rieman huis, erf en verder gebouw 7-30
713 v/h herbergier
huising 0-64
712
huising 1-42
711 J.J. Doll
huis 2-00
710
vleeshouwer
tuin 3-00
709 P. van Bentum huis en erf 3-70
Conversie tabel verpondings nrs. - kadastrale nrs. in het noorden van Overtoomsebuurt
Evaluatie van het onderzoek
Hier zal niet iedere bewoner en ieder perceel aan de
Sloterweg voor het voetlicht gebracht worden. Enkele
dingen zijn duidelijk.
De locatie:
- De namenlijst bij de kadastrale kaart van de Overtoomsebuurt
dateert van enkele jaren ervoor. Albert
Holman wordt nog vermeld maar die was in
mei 1831 al overleden.
- Huizen bestaan uit meerdere woningen. Er zijn
diverse achterhuizen en bovenhuizen, die allemaal
apart verhuurd kunnen worden. Zo zijn er wel 2 à 3
keer meer bewoningen dan huizen. Bijgevolg kan
men wel aannemen dat er veel meer nering en
personen zijn dan de namenlijst suggereert. Langs
de Sloterweg kunnen wel 250 personen gewoond
hebben.
- De panden wisselen geregeld van eigenaar. De
ene nering is gevoeliger dan een andere voor het
economisch wel en wee ter plekke.
- Diverse winkeliers moeten een winkel in huur hebben
i.p.v. in eigendom.
- Veel particulieren zullen huren. Denk aan kadewerkers,
voerlieden, winkelpersoneel, knechten,
e.d.
- Henrich Heijungs moet in het noordelijke stukje
van de Overtoomsebuurt hebben gewoond want hij
woont ‘bij de sluis’. Hij zat er gehuurd.
Zijn er smederijen
- De namenlijst vermeldt geen enkele smederij of
smid.

3-8 Heijungs in de Sloterpolder
- Er zijn wagenhuizen, paardenstallen, wagens met
paarden voor te lossen vrachten, enz. Er zijn verkopingen
van rijpaarden, er worden wedstrijden
met sleeën gehouden. Bovendien is er een heel
achterland van boeren en tuinders, ook met paarden.
Waar paarden zijn is een smederij niet ver
weg. Er is dus werk voor een smid en er moet een
smederij in de buurt zijn.
- In het gebied boven de kleine overhaal worden
geen smeden of smederijen aangetroffen.
- In de Dubbelbuurt worden twee smederijen gevonden,
aan de Overtoomseweg. Vanuit het oogpunt
Algemeen Handelsblad 9 april 1838.
De Avondbode 7 mei 1838.
Opregte Haarlemsche Courant 27 mei 1856.
De Tijd 11 juni 1856.
Algemeen Handelsblad 28 maart 1863.
van landverkeer is die plaats wellicht iets logischer
dan de Sloterweg. Deze smederijen liggen
namelijk op de route Amsterdam–Overtoom. Iets
minder van belang is Amstelveen-Overtoom en
van weinig belang is de landroute Sloten-
Overtoom.
- De eerste smederij is die van Hendrik van Weerdenburg
in een naamloze zijstraat van de Overtoomseweg.
Het is niet meer dan een steeg en op
minder dan 100 meter verwijderd van de Overtoomsebuurt
en de Sloterweg. Deze smederij is te
vinden onder een der kadastrale nrs. 486, 520,
522, 523 en 524. De laatste vier nrs. liggen in de
zijsteeg.
- De tweede smederij ligt aan de Overtoomseweg
maar dan iets meer in de richting van Amsterdam.
Eigenaar is Johannes Theodorus Kersting. Zijn
werkplaats is te zoeken onder de nrs. 484, 487 en
488.
- Enig verband tussen beide smeden met Henrich
Heijungs is niet gevonden. Daartoe is het beschikbare
archiefmateriaal ontoereikend.
Andere ideeën:
- Er is nog een gedachte geweest dat de ondernemende
Carolina Martens misschien haar matressenschool
heeft verruild voor een winkeltje. Er zijn
geen aanwijzingen; het blijft een gedachte.
Carolina Martens overleden
Carolina Catharina Martens overlijdt op 28 oktober 1834
op 53 jarige leeftijd in een huis aan de Overtoom. Haar
overlijden wordt aangegeven door Johannes Jekel, de
Sloterdijkse postbode annex kleermaker die verklaart
bekende van de overledene te zijn (vaak een eufemisme
voor een onbekende), en Jacobus van Elven, een Overtoomse
winkelier en tevens veldwachter. Van Elven laat
opschrijven ‘gebuur van de overledene’ te zijn. Het
woord ‘gebuur’ moet men opvatten als buurtgenoot en
niet als buurman. 19
De aangevers laten noteren dat de ouders van Carolina
niet bekend zijn; correctie, de aangevers weten het niet
en de ambtenaar hecht er geen belang aan. Haar
ouders zijn namelijk heel goed bekend. Wij kennen ze uit
de huwelijks akte. Als Henrich het overlijden zelf had
aangegeven dan had hij het kunnen vertellen. De aangevers
moeten dus wel twee vreemden zijn en Henrich
nauwelijks bevraagd hebben. Zeker Van Elven kan
weten dat de ambtenaar hem deze vraag gaat stellen. 20
Vele Overtomers besteden hun aangifteplicht aan hem
uit. Zijn handtekening is decennia lang op tientalle akten
terug te vinden. Jekel is eveneens een gelegenheidsgetuige.
De combinatie Van Elven met een ‘vriendje’
komt zo geregeld voor dat daaruit te begrijpen valt dat
Van Elven c.s. burgerplicht diensten vervult; tegen een
vergoeding uiteraard. 21 Henrich wordt aangeduid als
”smid aan den Overtoom”.
Overigens wordt Van Elven evenmin genoemd in de namenlijst
van 1832 terwijl hij wel aan de Overtoom woont
van 1813 tot aan zijn dood in 1847. Waarschijnlijk heeft
hij dus een winkel in huur.
Hoe heeft Henrich zijn situatie beleefd Er is geen overlijdens
advertentie gevonden die iets los laat over de
aard van Carolina’s overlijden. Het is dus onbekend of
Henrich langzaam in zijn nieuwe situatie gegroeid is. En
hoe is Henrich zijn drieëneenhalve maand weduwnaar-

Heijungs in de Sloterpolder 3-9
schap doorgekomen Burenhulp zal nog gangbaar
geweest zijn. Bereidwillige buurtbewoners hebben vader
en kind(eren) korte tijd opgevangen al moest dat niet
eeuwig duren.
Er wordt in die tijd niet moeilijk gedaan over opvoeding
en scholing. Kinderen worden heel gemakkelijk op jonge
leeftijd ingezet of meegenomen in het arbeidsproces. Er
zijn altijd werkjes die uitermate geschikt zijn voor kinderen.
De achtjarige Johannes Arnoldus Heijungs kan
dus heel goed door zijn vader zijn meegenomen om
klusjes te verrichten.
Als derde mogelijkheid kan de inmiddels 23 jarige nog
ongehuwde stiefdochter Theodora Huijer de zorg voor
Henrich en het achtjarige halfbroertje op zich genomen
hebben; al woonde zij niet meer thuis maar in Amsterdam.
De andere stiefdochter, de 28 jarige Gertrudis
Catharina Huijer, ligt niet voor hand. Die woont in 1833
met haar man Henricus Arnoldus Caldenhoven in Nijmegen,
daar gelegerd als schutter en kanonnier bij de
Noord-Hollandsche Schutterij. 22
De komst van een nieuwe vrouw in Henrich’s leven,
straks in 1835, is voor Theodora een goede gelegenheid
om op te stappen. In 1836, bij haar huwelijk, is haar
beroep kinderschoolhoudster net als indertijd haar echte
moeder. Theodora woont dan aan de Nes, een smalle
straat in de binnenstad van Amsterdam tussen de Dam
en de Grimburgwal. Al vroeg in het begin van de 19 de
eeuw staat deze straat bekend als uitgaanscentrum.
Naast bordelen vindt men hier café-chantants, het Salon
des Variétés, Tivoli en artiestencafés.
haar uiteindelijk de betrekking kosten.
Henrich besluit een brief naar zijn moeder in Norden te
schrijven en haar om raad te vragen. Hij verwacht er niet
te veel van want een brief is gemakkelijk een week
onderweg. Lieber Muttie begint hij en dan weet hij het
even niet meer. Dikke tranen van ingehouden emotie
spatten op het papier. De inkt wordt onleesbaar.
Hij begint opnieuw. Het is toch wel raar om je oude
moeder zo ver weg om raad te vragen. Hij ziet al hoe dat
gaat. Zij heeft slechte ogen en zal naar buiten gaan om
te proberen het handschrift te ontcijferen. Anders gaat
ze er mee naar de buren. Die zijn jonger en kunnen de
brief voorlezen. In zijn duidelijkste handschrift beschrijft
hij kort het sterfbed van Carolina, hoe ze samen nog
hebben gebeden. Hij doet een lok van het haar van
Carolina in de brief.
Dan vertelt hij nog hoe het haar kleinzoon gaat, hoe hij
het doet op school en dat hij steeds meer op zijn vader
gaat lijken.
Ook schrijft hij enkele woorden over Rudolph die een
paar dagen gelogeerd heeft maar nu terug moet naar
zijn werk in Sloterdijk. Ze zijn van plan daar een smederij
te kopen van een Duitse landgenoot die vorig jaar is
overleden. Rudolph heeft beloofd hem te helpen als
Ongetwijfeld heeft Henrich zijn moeder in Norden per
brief ingelicht over Carolina’s overlijden. Zijn schoonmoeder
heeft hij niet kunnen inlichten. Zij is ca. 1830 van
Zutphen naar Amsterdam verhuisd en overlijdt de volgende
dag op 29 oktober 1834 op 82 jarige leeftijd.
Een vertelling:
Een brief naar Norden
Na de dubbele begrafenissen van Carolina en haar
moeder overziet Henrich zijn situatie. Zoontje Johannes
begrijpt het nog niet zo goed en vraagt steeds waar
moeder blijft. Theodora Huijer heeft de hele week in zijn
huishouden gewerkt maar moet nodig terug naar haar
school. Een vervangster kost te veel geld en het kan
1894. Zicht op het noordelijke hoofd van de schutsluis.
Links de Dubbelbuurt. Fotograaf onbekend.
Carolina Catharina Martens overleden 28 oktober 1834 aan
de Overtoom. BS Sloten 1834.
1910. Het wiel van de kleine overhaal naar de Slotervaart.
De fotograaf staat met de rug naar het noordelijk hoofd van
de Overtoomsesluis. Fotograaf onbekend.

3-10 Heijungs in de Sloterpolder
smidsknecht.
In een ongewone ontboezeming vraagt hij Muttie om
goede raad. Hij mist de werklust van Carolina en haar
liefdevolle zorg voor het kind. Zal hij maar snel hertrouwen
of toch maar beter teruggaan naar Norden. Hij
hoopt dat moeder weet wat het beste zal zijn.
Johannes heeft een tekening gemaakt en enkele woorden
opgeschreven voor oma en ook dat briefje sluit hij
in. Hij doet een speciale groet aan zus Antje. Als zij een
bestaan ambieert in Amsterdam dan kan hij haar wel
aan een betrekking helpen. Het is hier goed toeven en er
is altijd veel werk. Hij sluit af met de woorden dat hij
hoopt elkaar snel weer te kunnen ontmoeten.
Zo zou het gebeurd kunnen zijn!

Heijungs in de Sloterpolder 3-11

3-12 Heijungs in de Sloterpolder
Sloterdijk
Na het wegspoelen van de landverbinding tussen Sloten
en Haarlem is de bochtige Spaarndammerdijk lange tijd
de enige landverbinding tussen Haarlem en Amsterdam.
Al het andere verkeer gaat over water. In 1631 besluiten
beide steden om een trekvaart aan te leggen. De vaart
wordt in een vrijwel rechte lijn gegraven tussen de Haarlemmerpoort
in Amsterdam en de Amsterdamse Poort in
Haarlem. In 1632 is de vaart gereed. Trekschuiten voeren
in een frequente dienst tussen beide steden. Langs
de trekvaart wordt een jaagpad aangelegd. Twee tolhekken,
een in de buurt van Haarlem en een andere bij Sloterdijk
(het Sloterdijker Hek) vragen passeergeld voor
het onderhoud van de weg. Het jaagpad wordt in 1762
van wegverharding voorzien. Dit is het begin van de
Haarlemmerweg.
Halverwege is de vaart onderbroken door uitwateringssluizen
van de polder. Hier moeten de reizigers overstappen.
Er ontstaat een buurtschap met herbergen etc.
genaamd Halfweg.
De aanleg van de Haarlemmertrekvaart brengt nieuwe
welvaart in Sloterdijk. Om stank en ziekten van de stad
te ontvluchten, en mede vanwege de makkelijke bereikbaarheid
met de trekschuit, jacht en rijtuig, bouwen welgestelde
Amsterdammers buitenplaatsen tussen Sloterdijk
en de Haarlemmerpoort. Deze zijn vooral gesitueerd
langs de trekvaart en de Spaarndammerdijk. Boeren
proberen een graantje mee te pikken en bouwen zomerverblijven
op hun terrein zodat ook groepen met een
kleine beurs kunnen ontsnappen aan de nadelen van het
stadse leven. In de 19 de eeuw komt er enige industrie.
In 1837 is de Haarlemmerpoort van Amsterdam zo
bouwvallig geworden dat besloten wordt tot afbraak. Drie
jaar later is de nieuwe poort gereed. Deze wordt op 27
november 1840 (een dag vóór de inhuldiging van koning
Willem II) geopend en omgedoopt tot Willemspoort. Henrich
Heijungs moet de bouw van deze poort gezien hebben!
Smeden in Sloterdijk
Een indicatie van het aantal smeden over de periode
1811 t/m 1880. In de akten van de burgerlijke stand van
Sloten worden 20 personen geteld die als beroep smid,
smidsknecht of hoefsmid opgeven in Sloterdijk. Zij zijn
opgenomen in een tabel met de termijn waarin zij minimaal
in dit ambacht werken. Van een, Peter Arnold
Scharwächter, is bekend dat hij baas is over de smeden
in dienst van de HSM. 23 Hij is niet meegeteld.
In Sloterdijk is er één smid die ondernemer is terwijl anderen
er voor enige tijd in dienst zijn. De oudst bekende
ondernemer is Harm Landwehr, opgevolgd door Henrich
Heijungs en Evert Jurjens Jansen. Henrich Heijungs
heeft korte tijd naast Landwehr een aparte smederij
gevoerd en neemt diens zaak later over. Jansen wordt
opgevolgde door Rudolph Heijungs. Harm Landwehr
wordt opgevolgd door zijn zoon Johannes. Na de broeders
Heijungs verschijnt Christian Muller ten tonele.
Alleen van diens zoons, Pieter Christiaan Muller en
Christiaan Cornelis Muller is een compagnonschap uit
september 1897 bekend. 24
Naam herkomst werkzaam
Landwehr, Harm Emtinghausen 1813-1834
Menten, Barend 1825
Velden, Focke v.d. 1826
Loor, Govert d. 1829
Heijungs, Henrich J. Norden 1829-1847
Jansen, Evert Jurjens 25 Norden 1831-1838
Landwehr, Johannes Sloterdijk ** 1835-1841
Heijungs, Rudolf J. Norden 1837-1847
Mirck, Johannes Petrus 26 Sloten ** 1838
Muller, Harm Aljes (Groningen) 1838
Beijers, Herman 1839
Eck, Jan van 1839
Schmid, Henrich J. 27 Norden 1839
Muller, Christiaan 28 Timmel 1843-1894
Dreijer, Jan Dirkse Groot-Borssum 1843-1845
Menke, Pieter 1851
Overeem, Jan 1853
Vrenegoor, Bernardus Velsen 1853-1856
Muller, Pieter Christiaan Sloten ** 1897-1921
Muller, Christian Corn. Sloten ** 1864-1921
Smeden en smidsknechten in Sloterdijk 1811-1880
Voor wagenmakers, beroepsmatig verwant aan smeden,
is ook een dergelijke opstelling te maken. Dan blijken
zowel Sloten als Sloterdijk elk één wagenmakerij te bezitten
waarin diverse wagenmakers werken.
Opvallend is het aantal Duits klinkende namen. Van
enkelen is achtergrond en herkomst opgenomen bij de
eindnoten. Het blijken eerste generatie migranten die
eerst in Amsterdam landden. De tweede generatie
Duitsers zijn gemarkeerd met sterretjes. De eerste generatie
migranten doet vermoeden dat Amsterdam was
opgenomen in Duitse gilde netwerken. De aantrekkingskracht
van de grote stad en de veelzijdigheid van diens
markt beschouwde men blijkbaar als prima leerschool.
Eerst gaan de Duitse smidsknechten naar Amsterdam
en na verloop van tijd trekken ze de polder in.
Zij bevinden zich overigens in gezelschap van talloze
andere Duits klinkende namen waarachter arbeiders,
schilders, broodbakkers, kleermakers, schoenmakers en
timmerlieden schuil gaan.
Hoe aanvechtbaar deze a-typische selectie ook moge
zijn, ze laat zien dat deze smeden en wagenmakers van
locale betekenis waren en daaruit het nodige werk haalden.
Dat blijkt ook wel uit hun vestigingsplaats. De werkplaats
van Landwehr was gevestigd aan de Spaarndammerdijk.
Deze bochtige onverharde dijk was lange tijd de
enige landroute tussen Haarlem en Amsterdam. Er liep
een enkel karrenspoor en koetsen hadden altijd veel
hinder van zijwinden. De route was niet populair maar
men vermeed er wel tolpoorten mee. Passanten genoeg
dus voor de smederij.
De wagenmakerij van Andries Ruselaar lag juist heel
strategisch aan de Haarlemmerweg voor de passanten
die de tolpoorten niet wilden mijden.
Henrich Heijungs hertrouwt
Henrich is niet lang alleen gebleven. Hij hertrouwt al na
drie en een halve maand. In de ondertrouw periode vervoegt
hij zich bij dominee Meijer. Om de situatie ter wille
te zijn laat hij zich inschrijven bij de kerk der Herstelden:
‘Hinrich Jansen Haijungs met een kind, Overtoom aan
de sluis, overgegaan’ staat er 23 januari 1835 29 in het
lidmatenregister. Zijn bruid is al sedert haar 17 de lidmaat.
Henrich zal zijn geloofsbelijdenis op een later tijdstip
doen.

Heijungs in de Sloterpolder 3-13
De datum van 23 januari markeert Henrich’s overgang
van gewone Evangelisch-Lutherse kerk naar de Hersteld
Evangelisch-Lutherse kerk. Beide gemeenten bewandelen
pas 40 jaar gescheiden wegen. De scheidingspijn zit
er nog flink in en zieltjes-winnerij is relevant.
Op 11 februari 1835 trouwt Henrich de Amsterdamse
Maria Elisabeth Kemper wonend aan de Zeedijk. 30 Het
burgerlijk huwelijk wordt voltrokken op de gratis woensdag.
De getuigen zijn: ‘ Rudolph Janssen Heijungs,
broeder der echtgenoots, 39 jaar, koekbakker te Sloten;
Joost Hendrik Luecke, 57 jaar, oom der echtgenoten,
zonder beroep, Johannes Habig, 29 jaar, neef derzelve,
timmerman, Moses Elias Snitsler 31 , 43 jaar, zaakwaarnemer’,
allen wonende in Amsterdam. Drie van de getuigen
zijn familieleden, Moses niet. Hij is een door de
rechtbank aangesteld toeziend voogd van de bruid;
Maria had formeel zijn toestemming nodig. Ook de naam
Leucke moet men even onthouden. Hij gaat nog een
belangrijke rol spelen.
Het is een raadsel hoe Henrich en Maria elkaar hebben
kunnen ontmoeten. Hij woont aan de Overtoom, ten
zuidwesten van Amsterdam; zij woont in het noordoosten
aan de Zeedijk. Verder uit elkaar is bijna niet mogelijk.
Zou Henrich vertier hebben gezocht op de Zeedijk
en haar daar ontmoet hebben Of zouden zij elkaar kennen
via het Duitse netwerk van migranten. Maria was
tenslotte ook een tweede generatie Duitse.
Of kennen zij elkaar via de kerk; ook een veelvoorkomend
bemiddelingsinstituut op de huwelijksmarkt. Maria
Kemper is namelijk ‘wees der gemeente’. Dit betekent
dat zij wordt onderhouden op kosten van de diaconie. Er
wordt enig eigenbelang van de kerk verondersteld, bijvoorbeeld
dat men erin bemiddelde om haar aan de man
te brengen. De wees komt zogezegd onder de pannen
en het onderhoud komt te vervallen. Heijungs was een
gemakkelijk te bemiddelen kandidaat: hij zat in nood met
een jong kind, had werk en was trouwlustig. Van huis uit
hoorde Henrich niet bij de Herstelden. Maar hij was aan
de Overtoom wel omringd met diverse personen, zoals
de dochters van makelaar Ernst Nieuwensteed, broodbakker
Wilhelm Gutt en vleeshouwer Johan Jurriaan
Doll, die wel uit die kringen kwamen en die ook eerste of
tweede generatie Duitser waren.
De hypothese krijgt grond omdat Henrich zich onmiddellijk
heeft geafficheerd met de kerk der Herstelden, de
kerk van Kemper.
Wat is er bekend over Harm Landwehr
Het is 16 mei 1834 wanneer de 49 jarige smid Harm
Landwehr overlijdt in Sloterdijk. 32 Hij is geboren in het
Nedersaksische Em(p)tinghausen, ten zuiden van Bremen.
Een kort overzicht van zijn leven.
De 26 jarige smidsknecht Harm Landwehr (Langweer)
trouwt op 17 november 1811 in Amsterdam met de 28
jarige Elsje Margaretha Klink uit Aalsmeer. 33 Harm is
eerste generatie Duitse emigrant, Elsje tweede. Elsje
trekt in bij Harm aan de Buiten Dommerstraat 24 in
Amsterdam, een volksbuurt bij het Haarlemmerplein. Dit
plein is een logistiek knooppunt van in- en uitgaand verkeer
richting Haarlem; een ideale plek dus voor stalhouderijen,
wagenmakers en smederijen. De aanleiding tot
het huwelijk is een vroegtijdige blije gebeurtenis. Op 24
januari 1812 wordt een dochtertje geboren met de naam
Maria Margaretha Landweer. 34
Zondag 7 maart 1813 overlijdt Elsje in het kraambed om
20.00 uur. 35 Vlak daarvoor heeft zij een zoon gebaard:
Johannes, geboren om 18.00 uur. 36 Tot overmaat van
ramp overlijdt vlak daarop het eenjarig dochtertje om
22.00 uur. 37 Harm blijft achter met de pasgeboren baby!
De nu 27 jarige Harm hertrouwt in Sloten op 7 november
1813 met de 36 jarige Duitse Anna Maria Elisabeth Tapmeijers
uit Hilter (dorpje in de buurt van Osnabrück). 38 In
zijn huwelijksaangifte, akte en huwelijks bijlagen ontbreekt
de notitie dat Harm weduwnaar is. Hierdoor ontstaat
het idee met een ander te maken te hebben, terwijl
die pasgeboren baby er na verloop van jaren wel blijkt te
zijn. Na korte tijd overlijdt Anna op 4 september 1814. 39
Uit dit huwelijk is geen kind bekend. In de huwelijksaangifte
is Harm charon demeurant a Slooten, bij zijn huwelijk
is hij forgeron demeurant a Slooterdijk ofwel smid
wonende in Sloterdijk.
Harm, nu 29 jaar oud, trouwt voor een derde maal, weer
in de gemeente Sloten op 5 mei 1815. 40 De 39 jarige
Amsterdamse bruid heet Catharina Gulik. Van dit echtpaar
zijn evenmin kinderen bekend.
In 1832 bezit Harm drie gebouwen aan de Spaarndammerdijk:
een smederij met travaille, een boerenbruiker,
een schuur en nog wat verspreide perceeltjes land
elders in Sloterdijk. 41
Johann Otto Meijer, predikant bij de Hersteld Evangelisch
Lutherse Gemeente te Amsterdam (1804-1836).
Er zijn geen bewijzen voor het zakelijke contact tussen
Landwehr en Henrich Heijungs. Voorgaande tabel doet
het wel vermoeden. Uit literatuur is bovendien bekend
dat Duitse landgenoten elkaar via informele netwerken
kennen en contact houden met elkaar. Ze komen vaak in
dezelfde kerk, ontmoeten elkaar in dezelfde logementen,

3-14 Heijungs in de Sloterpolder
bezoeken dezelfde Biergarten en hebben dezelfde toeleveranciers
van halffabrikaten. Ze spreken onder elkaar
Duits, ondersteunen elkaar met tips, baantjes en huwelijkskandidaten
uit het thuisland.
Het is ook mogelijk dat Henrich zelf of via via van de
mogelijkheden op de hoogte raakte toen hij toch in Sloterdijk
moest zijn voor het vervullen van een aangifteplicht.
Leerschool of overname
Hebben de adresveranderingen van Schinkel en Overtoom
naar Sloterdijk te maken met zijn persoonlijke
situatie of heeft Henrich Heijungs kans gezien een stap
te maken in zijn beroepscarrière wanneer hij verneemt
dat Harm Landwehr overleden is De klanten van Landwehr
moeten wel bediend blijven! De smederij kan wel
een tijdje drijven op het personeel maar heeft op termijn
behoefte aan een zakelijk verantwoordelijke eigenaar.
Daarin kan Henrich voorzien door de smederij over te
nemen. Bij de analyse van woonlocaties zal blijken dat
hij een korte tijd een smederij voert apart van Landwehr.
Is er een ander scenario mogelijk
Een ander scenario is dat Henrich Heijungs al eerder,
tijdens zijn Wanderschaft, bij Landwehr in Sloterdijk verzeild
raakt. Dat is op loopafstand van de Jordaan. Landwehr
moet aangenaam getroffen geweest zijn met een
dergelijke jonge gast uit de Heimat. De vroegtijdige blije
gebeurtenis waarin Heijung in 1826 raakt, komt Landwehr
bekend voor. Het schept een band al is het
onzeker welke gevolgen dit krijgt voor hun relatie. Is
bijvoorbeeld besproken hoe Heijungs meer bestaanszekerheid
kan krijgen Er kan een compagnonschap
besproken zijn. Als de gelegenheid zich nu niet heeft
aangedient dan kan dat in 1834 door Landwehr’s overlijden
vanzelf gebeurd zijn.
De beide levens passen fraai in elkaar ware het niet dat
de zoon van Harm, Johannes Landwehr 42 , in 1834 21
jaar oud, ook smid wordt. Het ligt dan meer in de lijn der
dingen dat de zoon het bedrijf voortzet. Dat doet hij ook
een tijdje. In 1841 is Johannes nog smid in Sloterdijk in
huis nr. 163; een der eerder genoemde gebouwen aan
de Spaarndammerdijk. In 1852 is hij inwonend bij zijn
oude stiefmoeder in Amsterdam met als beroep couranten-ombrenger
(krantenbezorger). 43 Verderop volgt
een toelichting.
Het is dus heel wel mogelijk dat Henrich de smederij van
Landwehr na 1834 heeft overgenomen of in huur heeft
voortgezet. De weduwe Landwehr kan met de stiefzoon
in de smidswoning blijven wonen, terwijl Henrich nog
niet naar Sloterdijk verhuist maar voorlopig aan de Sloterweg
blijft wonen in de Overtoomsebuurt.
Wat is er bekend over Maria Elizabeth Kemper
Zoals zoveel levens uit die tijd start het hare met haperingen.
Maria wordt op 15 juni 1807 geboren en gedoopt
in de Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk te Amsterdam
op 17 juni. 44 Door ds. Bendinger, een opvliegerig type,
wordt zij op 12 april 1824 als lidmaat aangenomen.
Haar vader heet Willem Hendrik Kemper en haar moeder
Maria Vassee. 45 Die gaan in ondertrouw in Amsterdam
op 1 augustus 1806. 46 In maart 1809 wordt er nog
een zusje geboren, Sophia Hendrica Kemper. 47 Helaas
overlijdt de moeder al in juni 1810. Ze wordt begraven
op het St.-Anthonius Kerkhof in Amsterdam. 48 Vader kan
niet voor de kinderen zorgen en brengt beide meisjes
naar zijn schoonmoeder aan de Zeedijk bij de Waterpoortsteeg.
De Zeedijk en omgeving behoren tot de oudste buurten
van Amsterdam. Tot in de 17 de eeuw was het een van
de meest respectabele plekken waar men als rijkaard
kon wonen. Na de aanleg van de luxueuzere Herengracht
raakt de Zeedijk minder in trek en trekken de
rijken geleidelijk weg. Het wordt daarop een uitgaansgebied
voor passagierende zeelieden met cafés, logies
en winkels voor scheepsbevoorrading. In de 19 de eeuw
raakt de sfeer op de Zeedijk verbonden met de naast
gelegen rosse buurt. Daarmee raakt de buurt verwaarloosd
en verpauperd.
Trouw akte van Henrich Janssen Heijungs en Maria Elizabeth
Kemper op 11 februari 1835. BS Amsterdam 1835.
De ouders van Maria Vassee heten Harmen Hendrik
Vassee en Catharina Elizabeth Cornelis. Zij bezitten een
winkel en gaan in 1800 failliet “wonende op de Kalkmarkt
doende de negotie in diverse goederen”. Naar de
boedelinventaris te oordelen is het een rommelwinkeltje.
49 Harmen H. Vassee overlijdt in 1804. 50 Catharina
hertrouwt met de schoenmaker Hendrik Louterbach die
12 mei 1826 overlijdt. 51

Heijungs in de Sloterpolder 3-15
De vader van Maria en Sophia, Willem Hendrik Kemper,
zoekt werk en vindt dat bij de bouw van de vesting
LaSalle bij Den Helder. Daar wordt hij op 17 mei 1812
dood uit de gracht van het fort opgevist. Bij het werk aan
de versterkingen gebeuren wel meer ongelukken. De
vader overkomt er een: “(...) Willem Kemper, oud vier en
dertig jaren nagissing, geboren int Osnabrügsche, op
dato voornoemt en overleden, en doot uit het water der
gragt van ’t fort le Salle is opgehaald (...)”. 52 Na onderzoek
wordt de aangifte verricht door een politieman en
een chirurgijn, acht dagen na de vondst van het lijk.
Beide gegevens maken de omstandigheden rond de
drenkeling verdacht; dat vond men toen ook al. De akte
onthult overigens niets over mogelijke misdaad of ongeluk.
Sinds de landing van Engelsen en Russen in 1799 wordt
door opeenvolgende regimes gewerkt aan versterking
van de kop van Noord-Holland. Fort LaSalle (thans fort
Erfprins) is een van de versterkingen die Napoleon er
laat bouwen. Behalve werklieden uit de omgeving, uit
Amsterdam en het Utrechtse zijn er nog eens 3 à 4.000
Spaanse krijgsgevangenen aan het werk. Het fort is een
groot vijfhoekig bastion op 49 ha. omzoomd met een
aarden wal, met twee grote en een kleiner ravelijn aan
de zeezijde. In 1814 bestaat het complex binnen de
wallen uit een fort van 9 houten kazernes voor 2.300
manschappen, vier bomvrije houten bergplaatsen voor
levensmiddelen, een bomvrije houten hospitaal, een
bakkerij, een regenwaterbak, een bomvrij gemetseld
buskruitmagazijn en zeven houten buskruitmagazijntjes.
De fortificaties worden 16 oktober 1811 persoonlijk geïnspecteerd
door keizer Napoleon tijdens zijn bezoek aan
Amsterdam. Er is grote kans dat Willem Hendrik Kemper
keizer Napoleon in levenden lijve heeft gezien. In 1814
verlaten de Fransen het fort.
Grootmoeder Catharina Elizabeth Cornelius, in 1810 al
67 jaar oud en voor die tijd een bejaarde vrouw, neemt
haar kleinkinderen Kemper in huis en zorgt de rest van
haar leven voor de meisjes. In 1835 geeft de hoogbejaarde
grootmoeder van 92 jaar nog consent voor het
huwelijk van beide meisjes! 53 Onze Maria E. Kemper
woont tot haar huwelijk bij haar grootmoeder. Het is
onduidelijk waarmee de dames zichzelf in leven hebben
kunnen houden. Een aanwijzing kan het volgende zijn.
Zowel Maria en Sophia komen voor in het lidmatenboek
en – op de plaats waar bij iedereen een woonadres staat
– is bij hen vermeld ‘wees der gemeente’. Dit is op te
vatten als dat zij door de kerk worden onderhouden!
Maria’s jongere zusje Sophia trouwt in 1835 met timmerman
Johannes Habig. 54 Johannes, geboren 13 januari
1806 en gedoopt bij de Herstelden op 15 januari 1806 55 ,
treedt op als getuige in de huwelijken van ondermeer
zijn schoonzus Maria E. Kemper en zwager Rudolph J.
Heijungs. Uit het huwelijk Kemper x Habig zijn diverse
kinderen geboren. Een dochter, bijvoorbeeld Maria
Dorothea Hendrika Habig, emigreert omstreeks 1860
naar Zuid-Afrika en is stammoeder van een zeer talrijk
nageslacht. 56 De verschillende relaties zijn samengevat
in de parenteel Harmen Hendrik Vassee.
Adolph August Bendinger, predikant bij de Hersteld Evangelisch
Luthersche Gemeente te Amsterdam (1822-1841).
1814. Fort LaSalle. Aquarel door marine officier Quirijn
Maurits Rudolf Ver Huell.

3-16 Heijungs in de Sloterpolder
Harmen Hendrik Vassee †1804
(1) × 1773
Catharina Elisabeth Cornelius 1743-1840
(2) × 1806
Hendrik Lauterbach 1749-1826
kleermaker
1778-1810 1775-1864 1774-1806
Maria Vassee Magdalena Sophia Dorothea Vassee Margaretha Christina Vassee
× × × (1)
Willem Hendrik Kemper 1778-1812 Joost Herman Hendrik Luecke 1777-1858 Johan Fredrik Sprenger 1756-1814
schoenmaker, kruiersknecht, arbeider broodbakker stoelenmatter
× (2)
Anna Mathijssen †>1814
Maria Elizabeth Kemper 1807-1857 Sophia Hendrica Kemper *1809 Ephraim Andreas Sprenger 1804-1864
III × 1835 × 1835 wagenmaker, zadelmaker
Henrich Janssen Heijungs 1798-1853 Johannes Habig *1806 × 1828
smid, veehouder schoenmaker, timmerman Agina Henrietta Garrels *1795
zie genealogie Heijungs
o.a.
Maria Dorothea Hendrika Habig
× 1861 Kaapstad
Jan Domisse
Parenteel Harmen Hendrik Vassee (met 3 van zijn 9 kinderen)
Allemaal van Duitse herkomst
In de akten passeren een aantal namen die familie zijn
van elkaar. Een zijdelings uitstapje in het wereldje van
Duitse migranten.
Neem bijvoorbeeld de afstammelingen van Harmen
Hendrik Vassee. Voor zover nog na te gaan heeft men
te maken met een groep Duitse migranten die in verschillende
perioden naar Amsterdam zijn gekomen. Van
Henrich en Rudolph J. Heijungs is het al bekend: uit
Norden in Oost-Friesland. Willem H. Kemper en Johan
Fredrik Sprenger komen uit de omgeving van Osnabrück.
Joost H.H. Luecke sterft op 80 jarige leeftijd en
blijkt afkomstig uit Werther Oldendorf, te lokaliseren
zuidoostelijk van Osnabrück.
Duitse namen vinden in de burgerlijke stand is overigens
niet altijd even gemakkelijk. Een aantal voorbeelden.
Heijungs is niet alleen te vinden onder Heij-ungs maar
ook als Hei-jungs, Hay-ungs, Ha-jungs en Haij-ungs. In
de krant kan men tevens zoeken op Heysungs en Heyjungs.
Vassee wordt geschreven onder alle denkbare
fonetische varianten: Fassee, Vasé, Fasé, Vasee,
Fasee. Lauterbach kent als variaties Louterbach, Lautenbach,
Loutenbach, Lauwterbach, Louterbag en Lauwterbag.
Habig komt voor als Habich. De naam Sprenger
wordt ook geschreven als Springer en Cornelius als
Cornelissen.
De onderzoeker moet op nog meer verdacht zijn. Op
zoek naar de smid Jan Engelbart Kijk dan ook bij
Engelberts en Engelbarts. Maar let op. Behalve Johan
Engelbart noemt hij zich ook Jan Dreijer Engelbarts,
waarbij hij de familienaam van zijn moeder (Clara Catharina
Dreijer) heeft geannexeerd. Zo zijn er mogelijkheden
genoeg om iemands spoor te verliezen in de bronnen.

Heijungs in de Sloterpolder 3-17
I
Redolph Janssen Hayungs
II
Jann Redolphs Hayungs 1749-1811
timmerman
×
Gertrud Hinrichs
IIa IIb IIc=III IId
Antje Janssen Heijungs Rudolph Janssen Heijungs Henrich Janssen Heijungs Grietje Janssen Hayungs
1790-1853 smid, 1795-1875 smid, 1798-1853 ×
ongehuwd × 1852 × 1826 Jan v. Tempel
Elisabeth Bloemkolk Carolina Catharina Martens schoenmaker
× 1835
Maria Elizabeth Kemper
geen nageslacht × 1856
Johannes A. Angenent
veldwachter
uit Heijungs × Martens uit Heijungs × Kemper Antje Janssen v. Tempel
1826 Johannes Arnoldus H. 1835 Hendrik Janse H. × 1847
1837 Maria Elisabeth H. Jan Dreijer Engelbarts
1838 Willem Hendrik H. smid
1839 Rudolph Janssen H.
1840 Maria Elizabeth H.
1842 Albertus Martinus H.
1843 Hendrica Maria H.
1844 Rudolph Janssen H.
1846 Antje H.
1846 Albertus Martinus H.
1850 Sophia Wilhelmina H.
Parenteel Redolph Janssen Hayungs, met nummering volgens genealogie
De kinderschare:
Uit het huwelijk Heijungs x Martens is één kind geboren.
Dat kan verklaarbaar zijn vanwege de gevorderde leeftijd
van Carolina Martens. Jammer dat er niets over haar
omstandigheden bekend is. Het zou begrip kunnen brengen
voor de vlotte wijze waarop het tweede huwelijk
wordt aangegaan. Henrich is namelijk niet lang op
vrijersvoeten en treft begin januari 1835, mogelijk onder
druk van de omstandigheden, alle nodige voorbereidingen
om een nieuw huwelijk aan te gaan met Maria Elizabeth
Kemper.
Maria Elizabeth Kemper, geboren in 1807, is een stuk
jonger en een stuk vruchtbaarder dan Carolina. Zij trouwen
op 11 februari 1835 en hun eerste kind wordt
geboren 28 oktober. Dit kind lijkt het resultaat van een te
innige viering van hun ondertrouw op 29 januari 1835.
Diverse documenten, benodigd voor de huwelijksvoltrekking,
worden begin januari 1835 al opgevraagd en
gekregen. Ja, de verloofden nemen vast een voorschotje
op de geneugten van de samenleving en zijn verrast
over hun vruchtbare succes.
Alle kinderen worden gedoopt in de kerk der Herstelden.
Hij doet op late leeftijd zijn geloofsbelijdenis op 26 maart
1852 bij ds. Kerkhoff.
Op 28 oktober 1835 om 11 uur ’s avonds wordt Hendrik
Janse Heijungs geboren ‘aan de Overtoom’. 57 Het is
duidelijk dat Henrich trots is. De zoon wordt helemaal
naar hem vernoemd. Dit is de stamhouder van zijn
nieuwe leven.
De geboorte is aangegeven door Henrich. Het lijkt er op
dat hij connecties heeft in Sloterdijk. De getuigen zijn
Johannes de Glas, 27 jaar, kleermaker te Sloterdijk en
Pieter Schouten, 28 jaar, veehouder te Sloten. Johannes
de Glas wordt vaker door Henrich uitgenodigd voor dit
soort gebeurtenissen.
Het volgende kind, nummer twee, wordt geboren op 3
maart 1837: Maria Elisabeth Heijungs. 58 Het meisje is
helemaal vernoemd naar de moeder en slechts vier
maanden oud geworden. 59 Onze Henrich woont nu in
Sloterdijk (geen huis nr. vermeld maar vermoedelijk is
dat nr. 192, net als bij de volgende twee geboorten).
Niet lang daarna, augustus 1838 verschijnt het derde
kind: Willem Hendrik Heijungs, geheel vernoemd naar
de grootvader van moeders kant, Willem Hendrik Kemper.
60
Het volgende kind, geboren te Sloterdijk op 17 december
1839, heet Rudolph Janssen Heijungs. 61 Waarschijnlijk
is dit kind vernoemd naar Henrich’s broer en
niet naar zijn eigen grootvader. De broer is namelijk een

3-18 Heijungs in de Sloterpolder
der getuigen bij de aangifte. Het kind is maar anderhalf
jaar oud geworden en overlijdt op 5 mei 1841. 62
Kind nummer vijf (zesde inclusief die uit het eerste
huwelijk) wordt op 25 november 1840 geboren, ook in
Sloterdijk. De naam is Maria Elizabeth Heijungs. 63 In de
namen herkent men een vernoeming naar de moeder.
Het kind overlijdt op de leeftijd van acht en halve maand
op 8 augustus 1841. 64
Het adres van het gezin is Sloterdijk 203a. Waar dat is
wordt verderop uitgelegd. De toevoeging van een letter
aan het huisnummer kan er op duiden dat men een deel
van een huis bewoont.
Het zesde kind heet Albertus Martinus Heijungs en is
geboren 23 maart 1842 in Sloterdijk, in huis nr. 203a. 65
De voornamen van het kind kunnen niet in relatie tot
enig familielid gebracht worden. Toch moeten de namen
uit een vernoemtraditie voortkomen want als dit kind
overlijdt op 21 april 1843 wordt een volgend kind alsnog
zo genoemd. 66 Het tijdstip van overlijden is 12.00 uur
volgens de overlijdensakte.
Er moet nu toch even flinke paniek in het gezin geweest
zijn. Een overlijden en een geboorte op dezelfde middag.
Enkele dagen later laat Henrich twee akten passeren.
Het overlijden van Albertus en de geboorte van
onze hoofdpersoon. Geboren op 21 april 1843 om 16.00
uur: Hendrica Maria Heijungs. 67
op het oude adres worden geboren. Hun namen zijn
Antje 69 en Albertus Martinus. 70 Antje is vernoemd naar
een zuster van Henrich. Later zal blijken dat deze
ongetrouwde zuster inwoont bij Henrich, mogelijk als
gezinsdienstbode. De naam Albertus Martinus kon al
eerder niet in verband gebracht worden met de families
Heijungs of Kemper. Het raadsel blijft. Beide kinderen
zijn jong overleden Albertus al op 9 december 1846 71 en
Antje twee dagen later, 11 december 1846. 72
Ergens tussen 1848 en 1850 is het gezin verhuisd van
Sloterdijk 203 naar de Haarlemmerweg 111.
Het laatste kind, nummer tien, met de fraaie namen
Sophia Christina Wilhelmina wordt geboren op 14 september
1850. 73 In deze dagen wordt Henrich zowel
vader als grootvader. Zes dagen hiervoor is hij ook al op
het gemeentehuis, om getuige te zijn bij de geboorte
aangifte van een kleindochter; het eerste kind van zijn
zoon Johannes Arnoldus.
De eerste voornaam van zijn laatste kind refereert aan
de zuster van de moeder. De andere namen kunnen niet
thuisgebracht worden. Het kind is jong overleden op 3
november 1850. 74
Het is moeilijk in te schatten hoe de ouders zich gevoeld
kunnen hebben. De 21 ste april zal er een met gemengde
gevoelens geweest zijn ondanks dat de mensen in die
tijd geneigd zijn zich nog niet te veel te hechten aan een
boreling, juist vanwege de hoge zuigelingen sterfte.
Na Hendrica wordt het achtste kind geboren op 2
december 1844 met de namen Rudolph Janssen Heijungs,
adres Sloterdijk 203. 68 Het adres is in 1841 nog
203a.
Dit kind wordt 15 jaar oud. In een ander verband komt dit
overlijden nog aan de orde omdat het een grote rol gaat
spelen in leven van Hendrica. Het kind is vernoemd naar
oom Rudolph. Die is aanwezig als getuige bij de geboorte
aangifte.
Willem Hendrik Heijungs, geboren 27 augustus 1838 in
Sloterdijk. BS Sloten 1838.
Kinderen nrs. acht en negen zijn een tweeling, geboren
op 18 november 1846. Het zijn tevens de laatste die nog
Hendrik Janse Heijungs, geboren 28 oktober 1835 in Sloterdijk.
BS Sloten 1835.
Hendrica Maria Heijungs, geboren 21 april 1843 om 16.00
uur in Sloterdijk. BS Sloten 1843.

Heijungs in de Sloterpolder 3-19
Waar woont Henrich met zijn gezin
Tussen 1834 en 1837 lijkt hij, al of niet met zijn gezin,
afwisselend te wonen in de Overtoomsebuurt en in Sloterdijk:
in 1835 bij zijn tweede huwelijk wordt Sloten
genoemd maar hier wordt altijd de ‘gemeente Sloten’
bedoeld waarbij hij feitelijk nog steeds aan de Overtoom
kan wonen. In 1835 laat hij nog steeds Overtoom noteren,
75 in 1836 Sloterdijk 76 , in 1837 toch weer even Overtoom.
77 Daarna is het definitief Sloterdijk.
In de akten van geboorte en overlijden worden in october
1838 de vage plaats van de gebeurtenis als ‘wonende
te Sloterdijk’ uitgebreid met een nummer, bijvoorbeeld
‘Sloterdijk № 176’. De akten noemen het een huis
nr. maar in feite is dit het verpondings nr. Het gezin Heijungs
woont in huis nr. 192 in Sloterdijk, voor het eerst
vermeld in 1839 maar waarschijnlijk al vanaf het moment
van vestiging in 1837.
In andere media gebruikt men naast het verpondings nr.
ook nog wel een ander nummer, zoals in 1811: “een weldoortimmerd
huis en erve, benevens een daarnaast
staand nieuw gebouwd huis en een stalling voor 5 paarden,
met een koetshuis, zijnde een herberg, genaamd
de Star, staande in het dorp Sloterdijk, № 169 en 170,
V. № 191 en 192”. 78
Of in 1826, anders en toch perfect herkenbaar als hetzelfde:
“№ 4. Een huis en erve, beneevens een daarnaast
nieuw gebouwd huis en erve, zijnde de herberg
Morgenstar, staanden naast elkanderen in het dorp Sloterdijk.
G. 2, № 169, V. № 191. № 5. Een koetshuis en
paardenstalling, naast het perceel № 4, № 170,
V. № 192”. 79
De vermoedelijke betekenis van alle codes: ‘G. 2’ is het
wijk nr. van de gemeente Sloten: Sloterdijk, ‘№ 169’
mogelijk een in onbruik rakend huis nr. en ‘V. № 191’ het
verpondings nr.
In 1833 worden de nrs. 191 en 192 ter veiling aangeboden:
“een woonhuis, koetshuis, paardenstalling en erven,
staande en gelegen in het dorp Sloterdijk, V. № 191
en 192. 80 Nu wordt alleen nog het verpondings nr.
gebruikt. De krant meldt het resultaat van de veiling als:
“f 550. f 50. dito”. 81 Of Henrich Heijungs achter deze
koop zit of huurder is geworden, valt niets te zeggen.
Stap voor stap raken meer details bekend. Alle bekende
veilingen doen de nrs. 191 en 192 steeds in één koop. In
1842 is het opnieuw te koop. De Opregte Haarlemsche
Courant (zie onder): er was voorheen een smederij
gevestigd en nu is het ingericht tot herberg. Met het
eerste is het verband met Heijungs opnieuw gelegd.
Verdere bijzonderheden: het is een dubbelhuis aan de
Spaarndammerdijk en in de nabijheid van de spoorweg.
De panden worden gekocht door makelaar P. Subiese
voor 2.200 gulden. 82 Of Henrich Heijungs de verkoper is
valt niet te zeggen. Hij heeft het pand in ieder geval vóór
november 1840 verlaten en woont dan in nr. 203a.
De nrs. 191 en 192 zijn in 1844 opnieuw bekend onder
de naam herberg de Star: “eene herberg en uitspanning,
genaamd de Star, met stalling, erve en tuin, in het dorp
Sloterdijk, naast den spoorweg, wijk 2, № 192, gemeente
Sloten C.A.”. 83
Begin jaren dertig komt het kadaster op als een nauwkeurige
bron van de plaats, de omvang en rechtssituatie
van onroerend goed. Notarissen, veilingen en verkopingen
gebruiken enige tijd verpondings nrs. en kadastrale
nrs. naast elkaar. Dat helpt ons om het stelsel van huis
nrs. te begrijpen en om huizen te localiseren. Van daaruit
kan men een gecalculeerde slag slaan naar onvermelde
nummers, want ieder stelsel kent wel een logische
ordening.
Begin jaren zestig stapt de gemeente over op een ander
systeem van huis nummering. 84
Een veiling in 1833 schrijft over nr. 193: “Eene huismanswoning,
in het dorp Sloterdijk, op den hoek van den
Spaarndammerdijk № 193, mitsgaders twee huizen,
onder één dak № 194, naast het voornoemde perceel
(alles te zamen in één koop). ƒ 800. H.F. Straatman”. 85
Of “Eene huismanswoning, met stalling voor hoornvee,
benevens twee huizen en erven, op de hoek van de
Spaarndammerdijk, te Sloterdijk, nr. 193 en 194”. 86 Dus
naast nr. 193 ligt nr. 194, en nr. 194 is twee huizen
onder één kap.
Nu kunnen de nrs. 191-194 niet allemaal op de hoek
liggen. Vermoedelijk moet men dit dus ruim zien: de
huizen liggen in de buurt van de hoek.
Nu is nog vast te stellen in welke richting de nrs. lopen.
Huizen staan als een lint alleen binnendijks. De laagste
kadastrale nrs. beginnen in het westen en gaan via de
Spaarndammerdijk, rechtsom naar de Dorpsstraat-west
tot aan het Rechthuis. Daar steken de nrs. als het ware
over naar de Dorpsstraat-oost en vervolgen richting dijk,
dan rechts de hoek om over de Spaarndammerdijk-oost.
Het huis nr. systeem beweegt anders. Huis nr. 203 wordt
bij een verkoping genoemd met het corresponderende
kadastrale nr.: “Een huis, tuin en erve, staande en gelegen
te Sloterdijk aan den dijk, get. № 203, kad. sectie B,
gedeeltelijk № 27 en 29, groot 6 roeden, 20 ellen”. 87 De
nrs. 191-194 lagen bij de hoek. De huis nrs. lopen tegengesteld
aan de kadastrale! 88 Daaruit valt te schatten(!)
dat de huis nrs. 191-192 overeenkomen met de kadastrale
nr. B45-B46.
Op twee volgende pagina’s enkele sfeerbeelden van de
Spaarndammerdijk west in de 20 ste eeuw. Alleen B46-
B45 zijn nog origineel, de rest is herbouwd na een fikse
brand in 1859.
Nrs. 191 en 192: voorheen smederij thans ingericht als herberg.
Opregte Haarlemsche Courant, 23 juni 1842.

3-20 Heijungs in de Sloterpolder
B47
dubbelhuis
B46 - B45
dubbelhuis
B44 - B42
B41
afb. 1
Afb. 1. Sfeerbeeld van huizen langs de Spaarndammerdijk west in 1905. Kadastraal nr. B47 ligt op de hoek van de Dorpsstraat en
de Spaarndammerdijk en werd pas in 1957 afgebroken voor de aanleg van de Coentunnel. Rechts van B47 ligt dubbelhuis B46-B45
(wellicht huis nrs. 192 en 191). Het gezin Heijungs woonde van ca. 1837-1840 in nr. 192. Het lijken twee woningen op elkaar, zie
afb. 4 en was het enige gebouw dat in de brand van 1859 gespaard blijft.
200 – 200a
B41
dubbelhuis
B40 - B39
B38
dubbelhuis
B33 - B32
B31
B29
X
afb. 2
Afb. 2. Sfeerbeeld van huizen langs de Spaarndammerdijk west in 1905. Kadastraal nr. B29 is gelijk aan huis nr. 203 waarheen het
gezin Heijungs ca. 1840 verhuisde; het geboortehuis van Hendrica Heijungs. B33 en B32 waren in 1848 ook eigendom van Heijungs.

Heijungs in de Sloterpolder 3-21
dubbelhuis
B40 - B39
B31
afb. 3
Afb. 3. Spaarndammerdijk west ca. 1920. Dubbelhuis B40-B39 is goed herkenbaar
aan de bijzondere zijkant. Pand B31 is volledig veranderd t.o.v. afb. 2.
afb. 4
Afb. 4. Dubbelhuis B46-B45 blijft gespaard in de brand van 1859. Zichtbaar zijn
ingangen voor een onder- en bovenhuis.
Afb. 5. Gespaard na de brand, naar een tekening van W. Hekking.
afb. 5

3-22 Heijungs in de Sloterpolder
De eerste trein
In 1830 is de Nederlandse artillerie officier W.A. Bake in
Engeland getuige van de opening van de spoorweg
tussen Liverpool en Manchester. Thuisgekomen werkt
hij een plan uit voor een spoorweg tussen Amsterdam
en Keulen. Door tegenwerking van de binnenvaart en
een slechte pers over stoomtractie mislukt het om kapitaal
bijeen te brengen.
Tegenstanders van veranderingen en moraaltijgers
publiceren artikelen waarin zij de negatieve kanten van
de spoorweg belichten. Mensen zouden duizelig worden
van de snelheid, koeien zouden zure melk geven, paarden
zouden op hol slaan en wonen langs de lijn zou tot
overlast leiden door “het gedruisch en de rook der
stoomwerktuigen, zoo wel als het voorbij trekken van
zulk eene grote menigte reizigers”. De scepsis wordt
aangewakkerd door ontploffingen van stoomketels op
schepen en in fabrieken. Is het wel gepast mannen en
vrouwen bij elkaar in een te krappe ruimte te laten verblijven
Blijkbaar wordt het reizen in een treinrijtuig
anders beleefd dan het rijtuig van een postwagen. De
heersende mode, met wijde japonnen, zwierige hoeden
voor de dames en hoge hoeden voor de heren, wordt
door sommigen gezien als een onoverkomelijk bezwaar.
Bakes medewerker W.C. Brade weet in 1835 de Amsterdamse
kooplieden L.J.J. Serrurier en R. Le Chevalier te
interesseren om een concessie te verwerven voor het
aanleggen van een ijzeren spoorweg. Zij krijgen steun
van koning Willem I. In 1836 wordt de Hollandsche IJzeen
Spoorweg Maatschappij (HSM) opgericht. In eerste
instantie wil men de spoorweg van Amsterdam naar
Haarlem aanleggen als een soort proef. De lijn staat in
toenmalige kranten onder diverse namen bekend: Hollandschen
IJzeren Spoorweg, Haarlemschen spoorweg
of Haarlemmer spoorweg. De HSM gaat wel eens door
voor de Haarlemsche Spoorweg Maatschappij. Iedereen
moet er nog erg aan wennen!
Amsterdam weigert alle medewerking, bevreesd als het
is voor verminderde belangstelling voor de trekvaart en
teruggang in de tolopbrengsten van de Haarlemmerweg.
De nieuwe vennootschap gaat voortvarend te werk. Het
werk wordt in april 1837 aanbesteed. Het spoor volgt
een 15 meter breed tracé, geschikt voor dubbelspoor,
evenwijdig aan de Haarlemmertrekvaart. Ter hoogte van
Sloterdijk buigt de spoorweg lichtelijk naar het noorden.
Om kosten te besparen en om met zo weinig mogelijk
grondeigenaren van doen te hebben doorsnijdt de baan
het dorp op het smalste punt, met een brug over de
Kerksloot ten zuiden van de Petruskerk. 89
Deze kneuterigheid is Sloterdijk duur te staan gekomen.
Het dorp wordt eerder al door de trekvaart afgesloten
van de polder. Er komt wel een pontje dat in 1794 door
een vaste brug en later een klapbrug, wordt vervangen.
Nu knipt de spoorweg het dorp feitelijk in tweeën. Naarmate
het traject drukker wordt, raakt het dorp opgesloten
tussen het IJ en de spoorbaan. De spoorwegovergang
wordt het toneel van diverse ernstige ongelukken. 90
Vanaf medio1837 probeert de HSM de benodigde gronden
te verwerven. Daartoe moeten onwillige grondeigenaren
onteigend worden. De onteigeningswet van 8
maart 1810, een napoleontisch relict, biedt veel bescherming
aan eigenaren. In 1825 stuit een poging een betere
wet tot stand te brengen op de bezwaren van de vele
adelijke landheren in de beide kamers der Staten-Generaal.
Zij zijn niet te porren voor eventueel gedwongen
afstaan van hun eigendommen tegen een door de overheid
vastgestelde prijs.
Anders dan sommige literatuur ons doet geloven verloopt
de verwerving van gronden in Sloterdijk niet zonder
slag of stoot. 91 Sommige grondeigenaren schroeven de
waarde van hun grond op. Anderen weigeren iets af te
staan of stellen exorbitante eisen. Er zijn er die zich
geschaad voelen met een trein op hun terrein. Weer
anderen traineren de voortgang in de hoop dat de HSM
van louter frustratie een betere prijs zal bieden. De
spoorwegmaatschappij probeert natuurlijk zo goedkoop
mogelijk aan grond te komen. Het heeft wel een concessie
van de koning en het provincie bestuur staat achter
de plannen, maar toch ....
Na ruim een jaar zijn er nog steeds onwillige eigenaren.
De Avondbode van 28 juni 1838 bericht: “(...) Daar het
aan den raad van Administratie der Hollandsche IJzeren
Spoorweg Maatschappij, zoo het schijnt, niet gelukt was
om in der minne de overdragt der voor den Haarlemschen
Spoorweg benoodigde gronden te verkrijgen, zijn
voor eenige tijd de eigenaren opgeroepen, om aan eene
1839. Het ontwerp van het tracé van de spoorweg door Sloterdijk. Sloterdijk zelf is schematisch weergegeven. Noord-Hollands
Archief, Beeldbank foto 51-000854_02.

Heijungs in de Sloterpolder 3-23
kommissie uit het kollegie van Gedeputeerde Staten,
geadsisteert met den Burgemeester der gemeente Sloten,
hunne belangen voor te dragen. De door hun aangevoerde
gronden schijnen echter geenen ingang
gevonden te hebben (...)”. 92 Deze hoorzitting brengt
weinig verandering.
Wanneer het overleg niets meer uithaalt gaat de HSM
over tot juridische middelen. De laatste twee waarmee
de HSM niet tot overeenstemming kan komen zijn ene
Beukman en Henrich Heijungs. Beukman is geen Sloterdijker
93 en verder is niets over hem bekend.
In eerste instantie, september 1838, lijken Beukman en
Heijungs aan de winnende hand nadat hun advocaat
meent een fout ontdekt te hebben in de procedure zoals
die in de onteigeningswet van 1810 is bepaald. Deze
winst is echter van korte duur want het is een flut-fout
die gemakkelijk te herstellen is door de HSM. 94 Beukman
procedeert tot aan de hoge raad en wordt uiteindelijk
in juni 1840 niet ontvankelijk verklaard (hij is geen
belanghebbende). 95
Reukman en Heysungs (moet zijn Beukman en Heijungs)
scoren een punt in het proces tegen de HSM. Groninger
Courant, 14 september 1838.
De HSM en Heijungs worden het maar niet eens over
een vergoeding voor een stukje tuingrond van 90 ellen of
90 m 2 in hedendaagse maten. Nu krijgt de HSM met de
Oost-Friese koppigheid van Heijungs te maken! De
kwestie sleept voort tot april 1839. De rechtbank besluit
dan dat er wel onteigend mag worden. De HSM mag niet
op het terrein van Heijungs komen zolang er geen
afspraken zijn. Een tegenvaller voor de HSM want de
werken zijn al ver gevorderd.
Er worden deskundigen aangesteld die de waarde van
de grond en de geleden schade moeten vaststellen. Zij
komen tot de conclusie dat ƒ 900,- een redelijke vergoeding
is. De rechtbank volgt de vaststelling en velt in juli
1839 een oordeel. In het vonnis krijgen beide een veeg
uit de pan: de HSM biedt te karige vergoedingen en Heijungs
wil te veel. De kosten van het geding zijn voor de
HSM.
Daarmee is de zaak eindelijk gesloten. Dat is maar goed
ook want de HSM heeft de openstelling voorzien op 24
augustus 1839, de verjaardag van koning Willem I.
Het stuk grond van Heijungs dat de aanleg van de
spoorweg kon belemmeren is niet van huis nr. 192. Dat
is slechts 80 m 2 groot en bezit geen tuin. Huis nr. 192 is
onderdeel van een dubbelhuis met nr. 191. Dat staat op
160 m 2 . Er is twijfel of de bestreden 90 m 2 tuingrond
daarvan afkomstig kan zijn. 96
Het werk wordt in augustus 1838 gegund aan aannemer
M.C. Plooster uit Ameide, die het werk inclusief gebouwen,
locomotieven en rijtuigen aanneemt. De aanleg
brengt nieuwe bedrijvigheid in Sloterdijk. Arbeiders
moeten gehuisvest worden en gevoed. Eindeloze karrenvrachten
met klei, zand, schelpengrit, dwarsliggers,
langsliggers en ijzerwerk passeren het anders zo rustige
dorp. Door de slappe ondergrond wordt de spoorweg
gefundeerd op z.g.n. wiepen (lange rollen van met tenen
omwonden rijshout).
Vanuit huis nr. 192 zit Henrich op de eerste rij en heeft
alle werkzaamheden van dichtbij kunnen meemaken. Uit
niets blijkt dat zijn smederij om diensten wordt gevraagd.
Houtschroeven en verbindingsplaten komen uit Enge-
Beëdiging van taxateurs (H.J. Heyjungs moet zijn H.J. Heijungs).
Algemeen Handelsblad, 26 april 1839.
De taxateurs hebben de schade begroot op ƒ 900,-. Algemeen
Handelsblad, 19 juni 1839.
Uitspraak in de onteigeningszaak. Algemeen Handelsblad,
7 juli 1839.

3-24 Heijungs in de Sloterpolder
land. Rails komen voor een groot deel uit Engeland en
deels van de Grofsmederij te Leiden. 97 Zoiets gaat de
capaciteit van een dorpssmederij met enkele vuurplaat
als die van Heijungs te boven. Er zijn liefst 100.000 grote
schroeven nodig om de rails op de langsliggers te
bevestigen.
De Bredasche Courant van 21 juni 1839 weet te melden
dat “Met den aanleg van den ijzeren spoorweg tusschen
Amsterdam en Haarlem wordt zeer ijverig voortgegaan,
en zijn daaraan zo vele arbeiders werkzaam, dat men
zich vleijen mag dien weg op 24 augustus eerstkomende,
zijnde ’s konings geboortedag, te zullen zien openen.”
Die wens is niet uitgekomen, misschien wel mede
door de koppigheid van Henrich Heijungs.
De spoorweg legende
Er gaat het verhaal dat Henrich Heijungs betrokken was bij de
spoorweg Amsterdam Haarlem. Hij zou hebben gewerkt aan
het eerste station d’Eenhonderd Roe. Om het verhaal kracht bij
te zetten wordt beweerd dat Henrich er speciaal voor verhuisde
naar Sloterdijk.
De auteur:
Het tijdelijk station d’Eenhonderd Roe wordt gebouwd in 1839
buiten de Haarlemmerpoort en ligt in feite in Sloterdijk. Henrich
Heijungs verhuist tussen 1835 en 1839 naar Sloterdijk. Hij heeft
beslist de eerste trein zien rijden. Kort daarvoor voert hij nog
een proces tegen de toenmalige HSM over een stukje tuingrond
van 90m 2 waarvoor hij meent een te lage onteigeningsvergoeding
te krijgen. De grond is niet gelokaliseerd maar misschien
liep de spoorweg haast wel door zijn achtertuin. Van betrokkenheid
bij het station is niets gebleken.
Bovendien zal de HSM na het juridisch gesteggel niet van zins
zijn geweest met Heijungs zaken te doen.
Door de tegenwerking van Amsterdam komt het oostelijke
station tegen de stadsgrens te liggen, feitelijk dus in
Sloterdijk. Het wordt genoemd naar de nabij gelegen
herberg, d’Eenhonderd Roe.
Door gebrek aan eigen ervaring laat men de Engelse
machinist John Middlemiss overkomen. Die bestuurt de
trein voor een vorstelijk jaarloon van 1.700 gulden en
moet tevens Hollandse machinisten opleiden. Hij krijgt
de beschikking over een dienstwoning, de hofstede
Groenhoven aan de trekvaart plus een toelage voor ‘vrij
vuur en licht’.
Het Algemeen Handelsblad van 23 augustus 1839 doet
verslag van een proefrit. Het moet een curieus schouwspel
opgeleverd hebben. “Sommige reizigers langs het
gedeelte grooten wegs tusschen Amsterdam en Haarlem
hebben, naar wij vernemen, in den voormiddag van
heden het zeldzame schouwspel genoten, van eenen
wagentogt met mast en zeil, die, wat snelheid aangaat,
ongetwijfeld boven den beroemden togt met den zeilwagen
van Stevin gesteld mag worden, zonder dat men
daarom op de verdienste van dien grooten bouwkundige
iets behoeft af te dingen.
Het geval is dit, dat de aannemer of een der opzigters
van den spoorweg van Amsterdam naar Haarlem, die
zich van Haarlem naar Amsterdam wilde begeven, op
den vernuftige inval kwam, om zulks te doen per as
langs den spoorweg zelven. Daar de wind gunstig was,
bevestigde hij aan eenen geschikten spoorwagen een
klein zeil, en daarmede ging het voorwaarts naar
wensch. Te Half weg werden nog een of meer personen
ingenomen, en op dezelfde wijze kwam het gezelschap
spoedig te Amsterdam aan. Dit geval, in zich zelven zoo
aardig als zeldzaam, levert het bewijs op, dat de geheele
spoorweg alsnu bereden kan worden en mitsdien is
voltooid.” 98
De schouwburgtent op de Herenmarkt voert op 9 september
1839 na de toneelvoorstelling nog een extra
stukje op getiteld “het vertrek van den spoorwagen naar
Haarlem”, vergezeld van “eene vliegende kapel, met
expresselijk daartoe vervaardigde decoratiën en costumes”.
De stoomtrein moet enorm tot de verbeelding
gesproken hebben.
Op vrijdag 20 september 1839 is het dan zo ver. Het
station de Eenhonderd Roe wordt feestelijk geopend en
om precies 13.30 vertrekt locomotief de Arend met een
sleep van negen rijtuigen richting Haarlem. Ook stoomlocomotief
de Snelheid rijdt mee voor het geval de Arend
zou uitvallen.
Ondernemende lieden zien direct mogelijkheden met de
nabijheid van de spoorweg. Een buitenplaats met zicht
op de spoorlijn betekent extra levendigheid: “Voorlopige
aankondiging. In den loop dezes jaars, dag en plaats
nader te bepalen, zal den makelaar P. van Coersel,
residerende te Sloterdijk, als last hebbende van zijn
principaal, publiek te koop worden gepresenteerd: een
ter plaatse voormeld alleraangenaamst gelegen zomeren
winterverblijf, genaamd Vaart- en IJzigt; voorzien van
een modern en spacieus woonhuis, waarin verscheidene
vertrekken, ruime keuken, kelder, zolders en velerlei
commoditeiten; voorts uit zeer uitgestrekte tuinen met
exquise vruchtboomen en overvloed van moestuinen,
hebbende van achteren, uit een grooten koepel, met
galerij, waaronder een schuitenhuis, een allezins riant
uitzigt aan den eenen kant op de trekvaart en weg naar
Haarlem, en aan de andere zijde op den ijzeren spoorweg
naar Haarlem, die juist van achteren het perceel
eene schuinsche rigting neemt naar de vaart. Er is
zeker tusschen Amsterdam en Haarlem geen punt te
vinden, van waar men een vrijer en onbelemmerder
gezigt gedurende eene wijle tijds op de passage
langs de ijzerbaan zal kunnen genieten. Uit dien
hoofde zou het ook bijzonder geschikt zijn om er eene
lustplaats of herberg voor den fatsoenlijken stand op aan
te leggen, of wel voor eenig in Amsterdam bestaand
particulier collegie. Liefhebbers van de visscherij vinden
hiermede eene gunstige gelegenheid hunnen lust te
boeten (...)”. Aldus een kranten advertentie in 1838. 99
Een vertelling
Geen trein op mijn terrein
1836
Diverse malen zijn er al berichten verschenen over een
nieuw soort vervoermiddel: een stoomkoets op een
ijzeren baan. Het stoomwerktuig wordt met veel enthousiasme
in Engeland op enkele trajecten ingezet. Landen
als België, Duitsland en Frankrijk volgen spoedig.
Henrich spelt de krant en leest: een nieuw opgerichte
maatschappij in Amsterdam wil deze nieuwigheid ook in
Nederland aanleggen. Men heeft een proeftraject tussen
Amsterdam en Haarlem in gedachten.
juli 1837
Op maandag klopt een zeer beleefde nette heer aan bij
huize Heijungs. Antje Heijungs, de inwonende zuster
van Henrich die meestal als dienstbode fungeert, doet

Heijungs in de Sloterpolder 3-25
open. De nette heer neemt zijn eenvoudige hoed in de
hand en vraagt of de heer des huizes te spreken is.
“Nee, die is niet thuis, ik vraag het aan mevrouw.” Maria
Kemper komt aan de deur. De man maakt zich nogmaals
bekend en spreekt haar aan over het doel van zijn
bezoek. Kemper neemt zijn visitekaartje aan en maakt
een afspraak.
Een week later ontvangt Henrich de man-met-de-eenvoudige-hoed
in de zondagse kamer. Hij vertegenwoordigt
de HSM. De plannen zijn om een spoorbaan aan te
leggen en daarbij treft het ongelukkig – maar onvermijdelijk
– dat de baan over een randje van zijn grond loopt.
De HSM-man vraagt of Heijungs genegen is het randje
aan de HSM te verkopen. Men biedt uiteraard een eerlijke
prijs.
Er is enige haast geboden. De plannen zijn namelijk
gereed, het tracé is vastgesteld en er is goedkeuring van
alle overheden. Vrijwel alle eigenaren zijn enthousiast
over de stoomtrein. Zij zullen allen uitgenodigd worden
om de ingebruikname mee te maken. Daarom wil de
man weten tegen welke prijs Henrich kan verkopen.
Koopman Henrich laat zich niet inpakken door mooie
praatjes en laat zich al helemaal niet verleiden een prijs
te noemen.
Het gesprek valt stil. Het pokerspel is begonnen!
De man-met-de-eenvoudige-hoed brengt naar voren
geen mandaat te hebben om een prijsvoorstel te doen.
Hij treedt op als boodschapper en mag een eventuele
vraagprijs doorgeven. Henrich reageert niet.
Augustus 1837
Henrich is via enkele klanten te weten gekomen wie
reeds grond heeft verkocht aan de HSM en tegen welke
prijs. Weinigen hebben bezwaar tegen de stoomtrein en
niemand heeft geprobeerd een hoger bedrag te bedingen.
Dan komt een bode aan de deur die een brief van de
HSM bezorgt. Daarin vraagt de HSM beleefd nog eens
na te denken over een vraagprijs voor de grond. Het
hoofd van het departement grondverwerving zal daartoe
1839. Opening tijdelijk station d’Eenhonderd Roe in Sloterdijk.
In de verte de molens op de bolwerken van de vesting
Amsterdam. Op de tijdelijke voetbrug wordt publiek geweerd
en aan de andere kant van de trekvaart gehouden.
SAA, Beeldbank, lithografie door Jean François Michel
Mourot.
een afspraak maken om de prijs te vermenen. Het hoofd
is gerechtigd vaste afspraken te maken. Ter vermijding
van verdere kosten is het voor beide partijen beter nu tot
een overeenkomst te komen.
Henrich reageert niet; hij pokert verder.
Als het hoofd van het departement arriveert kan men
meteen zien dat hij een belangrijke positie bij de HSM
inneemt. Hij laat zich brengen door een huurkoets. Zijn
hele doen en laten getuigt van belangrijkheid. De man
draagt geen eenvoudige hoed maar een echte hoge. Het
uiterlijk wordt gekompleteerd door een rechte spanbroek
zoals die thans in de mode is, hoge schoenen en korte
getailleerde jas met borstvullingen.
De man-met-de-hoge-hoed wordt in de zondagse kamer
gelaten. Hij heeft een plattegrond van de spoorbaan bij
zich en vraagt verlof deze te mogen uitspreiden over de
tafel. Henrich wordt bijgepraat over de achtergronden
van het tracé, de onwenselijkheid – nee, de onmogelijkheid
- dat te wijzigen. En passant vallen er details over
het overleg met het gemeentebestuur en hoe de HSM
ook grote grondeigenaren tevreden heeft kunnen stellen.
Henrich voelt zich meegenomen in een groot en belangrijk
initiatief: de stoomtrein. De status van de provincie is
in het geding en Henrich mag daarin bijdragen. Als grote
mannen onder elkaar wordt er overlegt, gewikt en gewogen.
Weer probeert de HSM een koopprijs te ontlokken maar
Henrich laat zich niet haasten. De man-met-de-hogehoed
peilt of Henrich misschien genegen is voor ƒ 450,-
te verkopen waarbij de HSM alle verdere kosten op zich
zal nemen. Dat is toch een fraai aanbod!
De man-met-de-hoge-hoed vertrekt zonder resultaat.
Henrich wil verder pokeren.
Een nieuwe onderhandelaar stelt zich. Behalve door een
hoge hoed wordt zijn nog hogere status aangegeven
door de wandelstok met de zilveren knop en horloge met
ketting. Het mouwloze vest met knopen onderstreept dat
de man-met-de-wandelstok weet hoe het hoort. Hij wordt
gebracht in een rijtuig met koetsier.
Terwijl de koetsier buiten wacht worden de onderhandelingen
meteen geopend. Neen, de man-met-de-wandelstok
hoeft geen thee. De tijd dringt echt en alle argumenten
zijn gehoord. Het tracé ligt vaster dan ooit. Henrich
kan ƒ 500,- krijgen of hij kan zijn perceel ruilen met een
ander.
De man-met-de-wandelstok wil het nu weten en kan
afspraken maken. Hij vist een contract uit zijn binnenzak
en vraagt verlof dit te mogen voorlezen. Wanneer dat
geen doel treft, vervolgt hij met: “Jammer dat u niet
instemt met dit genereus aanbod. De kosten voor onteigening
zijn aanzienlijk. U weet toch ook wel dat uw
advocaat straks met een dikke pen schrijft”.
Henrich weet niet of hij zijn positie dreigt te overspelen.
Na een korte overdenking besluit hij verder te pokeren.
Dan volgt er een hoorzitting die op niets uitloopt. De
zaak wordt grimmiger als de HSM de bezwaarmakers
voor het gerecht daagt.
Zo zou het gebeurd kunnen zijn!

3-26 Heijungs in de Sloterpolder
huis nr. 203
Spaarndammerdijk-oost
dubbelhuis
nrs. 200 en 200a
B29
huis nrs.
163 – 164
B123 smederij, B124
schuur, B125 boerderij.
Nrs. 123 en 125 zijn
samengevoegd tot
huidige adres Spaarndammerdijk
657.
B41
Petruskerk
voormalige smederij,
later herberg de Star,
nrs. 191 en192
B47
spoorweg
Dorpsstraat
loodwitfabriek
Rechthuis
dorpsssloot
trekvaart
1832. Sloterdijk met het tracé van de spoorweg van 1839 en diverse herkenningspunten. Het gestippelde komt overeen met de
luchtopname (2012). Deel uit de kadastrale kaart van 1832, sectie B, blad 01 van Sloten. Sloterdijk, Osdorp en de Vrijegeer met
kadastrale nummers.

Heijungs in de Sloterpolder 3-27
Woonlocatie vanaf 1840, huis nr. 203 enz.
Mogelijk al vóór november 1840 heeft het gezin huis nr.
192 verruilt voor nr. 203a. De transactie van 1842 van
huis nr. 192 zou het moment kunnen zijn waarop Heijungs
het eindelijk kwijt is, vooropgesteld dat hij eigenaar
is. De komst van de spoorweg kan aanleiding geweest
zijn voor Heijungs’ verhuizing. Vrijwel alle huizen in het
centrum van Sloterdijk krijgen met de stoomtrein te
maken. Daar waar de spoorbaan de Dorpsstraat doorsnijdt
is de overlast het ergst.
Overlast wordt heel verschillend ervaren. Sommigen
vinden de stoomtrein maar een gevaarlijk, stinkend en
lawaaierig ding. Anderen beschouwen het zicht op de
spoorweg en de trein als een bijzondere attractie. Er
passeren wel 16 treinen per dag. Dat kan voor teergestemde
zielen te veel zijn; anderen veren er juist van op.
De eerste trein komt om 8 uur ’s morgens voorbij. Verderop
langs de Spaarndammerdijk, in westelijke richting,
zoals bij huis nr. 203, is de overlast minder.
In 1843, bij de geboorte van Hendrica wordt huis nr. 203
opnieuw genoemd als de woonstede. Het verband tussen
huis nr. 203 en het kadaster is al vastgesteld bij de
vorige woning. De OAT voegt er aan toe dat beide delen
zijn gelegen in een ‘aanleg tot vermaak’. Dat zijn in die
tijd een soort parkjes met wandeltuinen, waterpartijen,
vijvers, bloemen- en/of moestuinen. Meestal kan men er
iets nuttigen. Soms kan men er schommelen of een
bootje huren.
Henrich Heijungs is in ieder geval eigenaar van een
ander dubbelhuis, nrs. 200 en 200a, genoemd als de
vierde post in een advertentie in 1848 (zie rechts). 100 Op
eerder vertoonde prentbriefkaarten zijn het de kadastrale
nummer B33 en B32. Om de advertentie goed te begrijpen
moet men weten dat Henrich in dat jaar de boerderij
op de buitenplaats Wijkduin bewoont. Blijkbaar is hij de
vierde post niet kwijt geraakt op de veiling en biedt het in
1850 te huur aan (zie onder) naast de mogelijkheid om
op Wijkduin een zomerverblijf te huren. De burgerwoning
wordt geïdentificeerd omdat Heijungs’ naam er bij staat!
420+860=1280 m2. De omschrijving laat zien met een
boerenbedrijf te maken te hebben kompleet met stallingen
voor paarden, koeien, en een bergplaats voor hooi
en wagens.
Volgens de OAT van 1832 van Sloten zijn de nrs. 123,
124 en 125 in Sloterdijk eigendom van smid Harm Landwehr,
op dat moment de enige smid in Sloterdijk die
onroerend rijk is. Dat komt overeen met de tabel aan het
begin van dit hoofdstuk waarbij wordt gesteld dat er één
smidswerkplaats is waarin verschillende smeden en
smidsknechten werkzaam zijn.
Bezittingen Harm Landwehr in 1832 volgens kadaster
kad. nr. soort m 2
B6 weiland 8.790
B6a polderwater 1.010
B7 weiland 7.640
B8a weiland 6.050
B123 huis 183
B124 huis 420
B125 huis 860
B252 hooiland 410
B253 hooiland 35.640
B281 weiland 330
Op 24 augustus 1848 verschijnt een advertentie waarin
de smederij per veiling wordt aangeboden. Door de
betrokkenheid van notaris Bok is nu na te gaan wie
verkoopt. Dat was eerder niet goed mogelijk omdat er
tientalle notarissen actief zijn in Amsterdam. Het repertoire
van notaris Bok onthult dat de verkoper van alle
vier posten onze Henrich is! 103 Het repertoire verhaalt
het resultaat van de veiling: “Procesverbaal van
toewijzing door en ten verzoeken van Hendrik Jansen
Huijungs wonende te Sloterdijk van een huis en erven
aldaar met een stukje gronds verponding numero 163
sectie B numero 123 van het kadaster te samen groot
een roeden drie en tachtig ellen voor zeven honderd
De advertenties uit 1855 en 1856 geven geen aanleiding
om te denken dat huis 203 een smederij omvatte, net zo
min als het dubbelhuis nrs. 200 en 200a. Waar ligt dan
toch de smederij
Ligging van de smederij, de nrs. 123, 124 en 125
De volgende advertentie over een ‘willige verkooping’ 101
uit 1848 legt het verband tussen de kadastrale nrs. en
een drietal huis nrs. Het biedt niet de nauwkeurigheid
van het kadaster, maar koop 1, 2 en 3 zijn goed herkenbaar.
Aanknopingspunt zijn koop 1 en 2. Koop 1 is een
woonhuis met smederij, huis nr. 163 en kadastraal nr.
123 op 1 roede 83 ellen ofwel 183 m2. 102 Koop 2 is een
boerderij (nr. 125) en een schuur (nr. 124) tesamen op
Burgerwoning in het dorp (nrs. 200 en 200a) en de buitenplaats
Wijkduin te huur. Algemeen Handelsblad, 1 februari
1850.
Aankondiging van een veiling met de smederij. Nr. 123 is
de smederij, nrs. 124 en 125 zijn resp. een boerderij en
schuur. Algemeen Handelsblad, 24 augustus 1848.

3-28 Heijungs in de Sloterpolder
gulden”. 104 De boerenbruiker met de schuur, nrs. 124 en
125, gaan weg voor ƒ 750, 105 de wei- en hooilanden in
de Overbrakerpolder nrs. 252 en 253 voor ƒ 2.500
contant, dan nog twee woningen onder één kap nr. 200
en 200a voor ƒ 1.125. 106
Advertentie 1848
Kad. Huis soort m2
koop 1
B123 163 huis met smederij 183
koop 2
B124 boerenbruiker, ligt naast koop 1
164
B125
stalling, hooi- en wagenhuis
1.280
B252
B253
B32
B33
B34
koop 3
252 wei- en hooiland 36.050
200
200a
koop 4
woonhuis met alle gemakken,
tuin en erf; nog een woonhuis
Kad. = kadastrale nrs., Huis = huis / verponding nrs.
617
Wat wel te raden is: een deel der goederen is afkomstig
van Catharina Gulik, weduwe Harm Landwehr en Johannes
Landwehr. De smederij wordt op 23 september 1836
overgedragen via notaris mr. Rutger Jan toe Laer en het
wei- en hooiland op 15 december 1841 bij notaris Cornelis
Hendrik Deune. 107
De verkoop toont een staartje van afhandeling van de
erfenis van de in 1834 overleden Harm Landwehr. Eind
1836 wordt de smederij gekocht door Heijungs maar
Johannes Landwehr mocht blijven wonen zo blijkt nu; hij
woont er nog in 1841 terwijl Heijungs elders in Sloterdijk
woont. Heijungs is niet lang eigenaar. Smid Christian
Muller bewoont de smederij in 1851! 108
Er begint een beeld te dagen dat Henrich Heijungs zijn
geld goed kan verdienen met de ‘smederij affaire’. Hij
verdient zo goed dat hij ruim geld overhoudt om een
eigen huis te kopen, hij kan zelfs investeren in ander
onroerend goed.
Henrich Heijungs wordt veehouder
In 1848, Henrich is dan 50 jaar oud, verkoopt hij de smederij
en koopt de buitenplaats Wijkduin. Daar begint hij
een veebedrijf. Later zullen wij nog zien dat het een
kapitale bedoening was met koeien, paarden, varkens,
pluimvee, rijtuigen, agrarisch gereedschap, hooi, enz.
Het is gissen naar de aanleiding van deze verandering.
Als de jonge Henrich Heijungs op zijn 12 de begint als
smidsleerling in Norden heeft hij nog geen idee wat de
toekomst hem gaat brengen. Als gezel trekt hij de wereld
in. Door voortdurend bijleren en ervaring opdoen kan hij
zich smidsknecht en later smid noemen. Eenmaal zelfstandig
wordt hij zelfs meester smid. Dit is typisch de
carrière van de smid-oude-stijl. Van een meester smid
De opvolger van Henrich Heijungs, Christian Muller, adverteert
om een smidsknecht voor zijn hoefsmederij aan de
Spaarndammerdijk. Het Nieuws van den Dag, 21 juni 1877.
wordt uiteraard verwacht dat hij een uitstekend vakman
is, een bedrijf tot een financieel succes kan maken en
nieuwe leerlingen zal opleiden.
Henrich heeft het eerste aspect waargemaakt, anders
zou het tweede aspect nooit zijn opgetreden. Hij heeft
zijn verdiende geld geïnvesteerd in huizen. Dat komt
naar voren wanneer hij overlijdt en zijn bezittingen te
gelde gemaakt worden. Daarover later meer.
Het derde aspect is ook geloofwaardig. De tabel ‘smeden
en smidsknechten in Sloterdijk 1811-1880’ toont dat
wel aan.
Minder opvallend is vernieuwing in het ambacht. Aanvankelijk
gaat dat niet verder dan dat een poldersmid
technisch breder geörienteerd moet zijn dan een stadssmid.
In het vierde en vijfde decennium van de 19 de
eeuw komt daar verandering in. De stoommachine doet
zijn intrede in allerlei sectoren. De komst van aangedreven
werktuigen vergt nieuwe kennis en kunde. Aanvankelijk
leveren de fabrikanten (meestal Engelse) deze
kennis maar gaandeweg wordt een smid-nieuwe-stijl
verlangd.
De opkomst van stoomwerktuigen wordt een grote hulp
bij het zware smidswerk. Fabrieksmatig geproduceerde
en gestandaardiseerde ijzerwaren maken zijn werk minder
belastend. Door deze efficiency is er wat minder
werk bij de locale smid en wordt overcapaciteit zichtbaar.
Hoe was de situatie in de Sloterpolder
Agrariërs in de Sloterpolder – vooral veehouders en tuinbouwer
– hebben honderden paarden in gebruik. De
invloed van stoomtractie is hier in de jaren 40 en 50 nog
onbeduidend. Henrich Heijungs heeft het begin van deze
ontwikkeling wel meegemaakt maar heeft hierin niet
hoeven meegaan.
Waar hij wel mee te maken heeft gekregen zijn de gevolgen
van het in populariteit groeiende vervoer per trein,
dit ten koste van vervoer per paard. Minder vervoer per
paard heeft direct gevolgen voor het aantal hoefbeslagen.
Hoefijzerfabrieken kent men nog niet; bijgevolg is
alles smids handwerk. Het teruglopen van belang van
paarden kan Henrich gemerkt hebben door de verminderde
aanloop van passanten aan de Spaarndammerdijk.
Van de andere kant kan dit nog geen dramatische
omvang hebben gehad. Hij weet betrekkelijk
gemakkelijk een koper te vinden voor zijn smederij, die
vervolgens nog ruim een eeuw wordt voortgezet in
enigerlei vorm.
Voor Henrich geldt wellicht dat de smederij hem te
zwaar geworden is na 35 jaar beuken op het aambeeld.
Versleten gewrichten, doofheid en stoflongen waren
bekende beroepsziektes onder smeden. Aan het slechter
worden van zijn handschrift (zie hoofdstuk Amsterdam)
zou af te leiden zijn dat gewrichtsslijtage wel eens
aan de orde kan zijn.
Uitstapje naar de 20 ste en 21 ste eeuw.
Kadastraal nr. 123 is het gebouw dat men terugziet op
de postkaart uit 1903. Het huidige adres is Spaarndammerdijk
657. Volgens de eigenaar van de kaart zijn de
personen: “Spaarndammerdijk. Net voorbij de Petruskerk
richting Amsterdam staat bij de boom met pet opa

Heijungs in de Sloterpolder 3-29
Spijker en tegen het huis geleund hoefsmid Mulder. Op
de dijk loopt mevrouw Schuk”. 109 De andere personen
dragen werkkleding zoals bij smeden gebruikelijk was.
Uit de burgerlijke stand is bekend dat Henrich Heijungs
in 1847 nog smid is en in 1850 niet meer. Dat ligt dus
helemaal in lijn met de verkoop in 1848.
Het is dus wel zeker dat Henrich actief was aan de
Spaarndammerdijk. Dit dijkje is door Henrich belopen,
zijn kinderen hebben hier vast wel gespeeld: ook onze
hoofdpersoon. Het is een romantische gedachte dat
Hendrica Heijungs hier gelopen heeft als klein meisje
aan de hand van haar vader. Wat het helemaal intrigerend
maakt is dat het gebouw van de smederij nog
bestaat. Het adres is nu Spaarndammerdijk 657 Amsterdam.
Het pannendak is vervangen door een rietenkap.
De hoefsmederij is tot in de jaren 60 van de 20 ste eeuw
in bedrijf geweest; met een open smidsvuur, wist een
locale Sloterdijker te vertellen. Tegenwoordig is het
huisje rijksmonument; huisje nr. 657 zou een kern uit de
16 de eeuw bezitten. De delen B123 en B125 zijn samengevoegd
tot één huis. De andere huizen van Henrich zijn
gesneuveld in de moderne tijd.
Hoe dat zit vergt enige toelichting.
In februari 1813 wordt Wijkduin een “boerenbruiker”
genoemd 110 , d.w.z. een boerderij met bijbehorende landerijen.
111 Langs de Haarlemmertrekvaart ontstonden in
de 17 de eeuw buitenplaatsen, waar toen vermogende
Amsterdammers, een goede bestemming zochten voor
hun rijkdom. Van bestaande pachtboerderijen bedong de
eigenaar dat één kamer, meestal de mooiste ruimte, die
als zijn zomerverblijf beschikbaar moest blijven: de
herenkamer. Eigenaren namen gaandeweg steeds meer
ruimten in beslag en de pachtboer verkaste op den duur
naar een andere behuizing of raakte de pachtboerderij
kwijt. De eigenaar zette de landbouwgrond om in een
tuin of park met lanen, waterpartijen en tuinbeelden. Na
verloop van tijd kwamen de buitenhuizen op zichzelf te
staan. Ze groeiden uit tot statusobjecten waarmee rijke
kooplieden en elite met aristocratische allures graag
pronkten. 112 659
In 1848 is Henrich gestopt met zijn werkzaamheden als
smid. In 1850 woont het gezin aan de Haarlemmerweg
111. Waar dat is te lokaliseren beantwoord de eerder
vertoonde advertentie uit 1850. Uit advertenties blijkt dat
behalve huis nr. 203 ook de buitenplaats Wijkduin in de
verhuur is, kompleet met tuin en koepel. Dit is Haarlemmerweg
111. Maar waar woont Henrich dan Uit de
geboorte aangifte van september 1850 is bekend dat hij
veehouder is geworden. Waar staat het vee gestald
649
Spaarndammerdijk 657
Kad. nrs. B123 – B124
verp. nrs.163 – 164
1903. Spaarndammerdijk oost. De smederij met woonhuis ligt rechts bij een groepje van vijf personen. De ingang tot de smederij ligt
om de hoek. Huis aanduiding volgens verschillende stelsels.

3-30 Heijungs in de Sloterpolder
657 659
2010. Spaarndammerdijk 657 waarin links de smederij was
gevestigd. (Rijksmonument)
2011. Achter de leibomen nr. 657. Nr. 659 is geen Rijksmonument.
2011. V.l.n.r., twee blokken huisjes naast nr. 659, nu
genummerd 663-665-667, nr. 661 ontbreekt, nr. 667 grenst
aan de begraafplaats. (Rijksmomunenten)
2011. Begraafplaats met Petruskerk, Spaarndammerdijk
681 (Rijksmomument). Alle afbeeldingen Google Earth
2011.
De huidige bewoners over de voormalige smederij:
Mijn overgrootvader, grootvader, vader en ikzelf waren en zijn
geboren en getogen Sloterdijkers, en ik weet hoe de smederij
er in detail uit heeft gezien. Nadat Mulder de Smid [Muller] wilde
vertrekken van Sloterdijk moest hij het pand aan het Gemeentelijk
Grondbedrijf van Amsterdam verkopen omdat Sloterdijk
zou worden gesloopt voor kantoor- en industriebouw.
In 1962 zijn mijn ouders van een onderhuis op Sloterdijk verhuisd
naar deze woning / smederij. De afspraak met de
gemeente was dat zij op ieder moment wanneer de sloophamers
op de dijk kwamen het pand zouden verlaten. Wij hebben
hier tot medio 1972 gewoond en mijn vader heeft de smederij
gehouden tot 1982 als opslag van verwarmingsapparaten
waarna ik er ben gaan wonen tot heden.
ingang
smederij
Vanaf 1984 is dit huis in diverse fases veranderd van een
woonhuis annex bedrijfspand naar een woonhuis. Tijdens de
grote restauratie van 1989 is er een studie gedaan door een
hoogleraar uit Delft die in de arm was genomen door Monumentenzorg
voor onderzoek naar de ouderdom van dit pand.
Vanaf deze periode is niets meer van de smederij overgebleven.
Als nog aanwezige authentieke elementen zijn te noemen de
fundatie op koeienhuiden, een zijmuur, de voordeur en de
inpandige draagconstructie.
Op het moment van de verbouwing is de toegang tot de smidse
dichtgemetseld, de smidsschouw ontmanteld en de travaille
gesloopt. Er lagen honderden gereedschappen: tangen, priemen
en hamers. Allemaal opgeruimd. Achteraf is dat jammer.
Plattegrond van de smederij vóór 1985.

Heijungs in de Sloterpolder 3-31
spoorlijn
trekvaart
tolhek
Wijkduin
Haarlemmerweg
1850. Wijkduin ligt aan de Haarlemmerweg en het straatje
richting Slatuinen en Baarsjes. Tracé spoorweg in wit.
Topografische militaire kaart 1850, Nationaal Archief, opgetekend
door G. Schuurman.
Elk voorjaar kwamen de buitenplaatsen tot leven wanneer
velen de drukte en de stank van de stad wilden
ontvluchten. Begin april werd het huishoudelijk personeel
vooruit gestuurd om het huis uit zijn winterslaap op
te wekken en schoon te maken. Doordat de familie
maanden in het buiten verbleef, werden bestek, keukengerei,
muziekinstrumenten en soms ook meubels
ingepakt en meeverhuisd.
Niet iedereen was puissant rijk. Naast kasteelachtige
buitenplaatsen waren er ook eenvoudigere huizen en
optrekjes die tijdelijk bewoond konden worden wanneer
de stedeling er eens uit wilde zijn. Talloze boerderijen
voorzagen in die behoefte door op hun erf een flink huis
te bouwen speciaal voor de verhuur.
Wijkduin is een dergelijke buitenplaats: een hofstede
met op het terrein een gemeubileerd optrekje dat tijdelijk
te huur is. 113 In het volgende hoofdstuk volgen meer
bewijzen waaruit blijkt dat zich op Wijkduin een groot
aantal gebouwen bevinden waarvan eigenaar Heijungs
er maar enkele voor eigen gebruik heeft. 114
ca 1910. In de verte de klapbrug van Sloterdijk. De fietser
staat op de Haarlemmerweg. Links staan boerderijen à la
Wijkduin.
De wisseling van beroep komt misschien op een goed
moment voor Henrich. De introductie van de spoorweg is
fnuikend voor zaken die het moeten hebben van passerende
reizigers met paarden. De treindienst is een groot
succes en vormt onmiddellijk een concurrent van de
trekschuit en het landverkeer per paard. De tolvrije route
over de bochtige Spaarndammerdijk is al niet populair.
Nu verliest ook de Haarlemmerweg zijn betekenis voor
het doorgaande verkeer. De spoorweg verzorgt zelfs het
vervoer van paarden en rijtuigen.
De tolopbrengsten dalen dramatisch. In 1846 doet Amsterdam
pogingen de Haarlemmerweg weer rijksweg te
laten worden. Zonder succes, waarop de stad in 1859
het onderhoud staakt.
In de aanloop naar deze teloorgang lijdt een hele
bedrijfstak onder de vermindering van passages. Alles
wordt minder: wagens, paarden, koffiedrinkers, eters,
reparaties, hoefbeslag, stallingen, verhuur en koetsiers.
De trekvaart wordt in 1883 opgeheven.
Nog enkele losse vondsten over Henrich’s boerenleven:
een harddraverij met landbouwerspaarden, gehouden in
de Haarlemmermeer op 5 september 1851. Paard Neptunes,
eigenaar H.J. Heijungs, wint een premie. Het
paard wordt bereden door H.J. Heijungs junior. In de
laatste herkent u de tweede zoon Hendrik Janse Heijungs.
Als lid van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw,
afdeling Sloten stelt Henrich in juli 1852 nog een stuk
grasland ter beschikking om er een wedstrijd grasmaaien
te houden.
1893. Deze foto zou gemaakt zijn tijdens de bouw van de
klapbrug bij Sloterdijk. Rechts liggen dan boerderijen zoals
Wijkduin. Fotograaf Jacob Olie.
Harddraafwedstrijd. Algemeen Handelsblad, 9 september
1851 en Nieuwe Rotterdamse Courant, 10 september 1851.

3-32 Heijungs in de Sloterpolder
Trouw annonce van Heijungs en Bloemkolk. Algemeen
Handelsblad, 3 september 1852.
Grasmaai wedstrijd op het land van Heijungs. Algemeen
Handelsblad, 2 juli 1852.
Trouw annonce van Heijungs en Bloemkolk. De Tijd, 4
september 1852.
Het is woensdag 23 september 1853. Henrich overlijdt
omstreeks 4 uur ’s middags, op adres Haarlemmerweg
111, Wijkduin. Zijn overlijdens advertentie meldt dat hij
vrij plotseling is overleden aan “eene korte doch hevige
ongesteldheid”. Achter zo’n uitspraak moet men niet te
veel zoeken. Het was een hele gewone uitspraak waarin
verteld wordt dat de overledene plotseling ziek is geworden,
als gevolg daarvan is overleden en dat de tijd er
tussen slechts kort was.
In overleg met de verwanten legt de kantonrechter in
een proces verbaal van 10 oktober 1853 vast dat de
voogdij over de minderjarigen blijft bij de moeder, geassisteerd
door haar stiefzoon Johannes Arnoldus Heijungs.
115
Wat is bekend over Rudolph Janssen Heijungs
Rudolph is de oudere broer van Henrich en geboren in
Norden op 2 december 1795. Hij is gedoopt in de Ludgeri
kerk op 6 december. Beroepsmatig is hij een duizendpoot.
In 1835 is hij als getuige bij het tweede
huwelijk van zijn broer Henrich. Zijn beroep is dan koekbakker.
Anderhalf jaar later is hij weer getuige, nu bij
Henrich’s stiefdochter Theodora Huijer. Dan is hij broodbakker,
daarna smidsknecht of smid in Sloterdijk (1839-
40), later landman (1847), nog later melkverkoper of
melkslijter (1847-53). Op latere leeftijd is hij logementhouder
in Amsterdam (1875). Naar de reden van dergelijke
wisselingen blijft het gissen. Misschien was hij
gewoon ondernemend en steeds op zoek naar de beste
mogelijkheden zijn kost te verdienen.
Tijdens zijn verblijf in Sloterdijk had hij zijn nichtje Antje
Janssen van Tempel inwonen, een dochter van zijn zus
Grietje. Antje was samen met haar oom melkslijtster
(1847), misschien verzorgde ze tevens het huishouden
van haar ongetrouwde oom Rudolph. In 1847 trouwt
Antje in Amsterdam; oom Rudolph is daarbij getuige. 116
De gelukkige bruidegom is smid en heet Jan Dreijer
Engelbarts, zoon van Dirk Engelbarts en Clara Catharina
Dreijer(!). Die vertoont een opvallende gelijkenis met
Jan Dirkse Dreijer. 117 Deze was smid in Sloterdijk in de
jaren 1843-45 en werkte bij de gebroeders Heijungs. De
naam lijkt er op, de leeftijd klopt, het beroep klopt, het
patroniem klopt, de annexatie van moeders naam kan
kloppen (omdat hij enig kind was); de handtekeningen
lijken wat minder. Zou dit een Sloterdijkse romance zijn
Op 23 september 1853 om 4 uur ’s-middags is overleden
Henrich Janssen Heijungs, in zijn huis aan de Haarlemmerweg
nr. 111 in de ouderdom van 55 jaar, voorheen veehouder.
BS Sloten 1853.
De overlijdens advertentie van Henrich Janssen Heijungs.
Centraal Bureau Genealogie, familie advertenties.
In Amsterdam 1848 kan men hun eerste kind vinden,
Margaretha Johanna Engelberts. 118 Een der aangevers
is Rudolph Janssen Heijungs. Ook bij het tweede kind, in
1850, Klara Elisabeth Engelbarts is Rudolph aanwezig.
119 Nog een detail: het koppel woont in bij oom
Rudolph: Kattengat 15 Amsterdam. De straat bestaat
nog steeds, de huizen zijn verdwenen. Een derde kind
Antje is geboren in 1854. Het stelletje met de kinderen is
inmiddels verhuisd naar de Anjeliersgracht. 120 Getuige
oom Rudolph woont nog steeds aan het Kattengat. Bij
een vierde kind ontbreekt hij.
Op 1 september 1852 is Henrich getuige bij het huwelijk
van zijn broer. 121 Eindelijk gaat Rudolph eens trouwen;
hij is tenslotte al bijna 57 jaar. Het huwelijk van Rudolph
in Amsterdam met de 25 jaar jongere Elisabeth Bloemkolk
122 is lastig te vinden omdat de burgerlijke stand hem
kent als Redolph Janssen Hayungs. En hé, een der
getuigen is ... Johan Engelbart, een 34 jarige (aangetrouwde)
neef van de bruidegom en nog smid ook. De

Heijungs in de Sloterpolder 3-33
neef tekent als J.D. Engebarts (dus zonder de letter l).
Dat is een foutje want de handtekening is verder identiek
aan die van Jan Dreijer Engelbarts. Hopelijk kan de lezer
de auteur nog volgen. Het schema van relaties ziet men
in de parenteel Redolph Janssen Hayungs; een aantal
pagina’s hiervoor.
7. 123 Elisabeth hertrouwt in Amsterdam 10 februari 1876
met Anders Lundgren 124 , een Zweedse zeilmaker die al
voor hun huwelijk in haar logement woonde. 125 De
auteur vermoedt een romance in de Brugsteeg!!
Amsterdam, 11 februari 1835 (39)
Sloten, 5 februari 1840 (44)
Sloten, 28 mei 1845 (49)
Sloten, 2 augustus 1855 (59)
In het hoofdstuk over Amsterdam is uitgebreid stilgestaan
bij de ontwikkeling van Henrich’s handtekening.
Geconcludeerd werd dat Henrich Heijungs er mee worstelde.
Is het Haijungs of Huijungs, zeker geen Heijungs.
Van Rudolph zijn minstens net zo veel handtekeningen
bekend maar Rudolph schreef gewoon Heijungs hoe hij
ook genoemd werd. Omdat zijn handtekeningen niet zo
van elkaar verschillen worden er slechts vier getoond.
Op 12 april 1875 overlijdt Rudolph (en niet 11 april zoals
de overlijdens annonce vermeld staat) op de respectabele
leeftijd van liefst 79 jaar in de Nieuwe Brugsteeg
Overlijdens advertentie Rudolph J. Heijungs met drukfouten.
De naam is fout gespeld, de datum is een dag vóór het
overlijden. Algemeen Handelsblad, 15 april 1875.
Overlijdens advertentie Elisabeth Bloemkolk. Algemeen
Handelsblad, 21 januari 1879.

3-34 Eindnoten H. 3
Eindnoten H. 3 (Heijungs in de Sloterpolder)
1 Opmerkelijk in de burgerlijke stand van Sloten is de opkomst van een aantal nieuwe beroepen m.b.t. de spoorwegen:
conducteur, kruier, opzichter, opziener, machinist, wachter. Om het beroep extra status te geven werd menigmaal
toegevoegd: “aan den spoorweg”.
2 Henrich Heijungs bezat bij zijn dood 11 paarden op 17 ha. land. Die paarden had hij nodig om zijn land te bewerken
voor het veevoer van 37 koeien. Misschien verhuurde hij ze ook. Het is speculatief deze getallen te extrapoleren naar
de grootte van de Sloterpolder (4.200 ha.) maar duidelijk is dat er honderden paarden in de polder waren.
3 Er zijn diverse verhoudingsgetallen bekend.
Slokker, blz. 110: In Gouda waren er in de vroegmoderne tijd 6,5 smeden per 1000 inwoners en in een handelsstad
als Amsterdam slechts 1,5. In Leeuwarden was het slechts 0,67, terwijl 2 per 1000 inwoners voor kleine steden in
Friesland niet ongebruikelijk was.
Idem, blz. 249: Ritter, Het Utrechtse smedengilde, schatte het aantal smeden in 1793 op 170-200.
Schover, blz 197: Naast de geweermakers waren er in de periode van 1849 tot 1879, 26 Duitse smeden die verspreid
over de stad woonden, (...). De Duitse smeden vormden een klein deel van de in totaal bijna vierhonderd smeden die
in 1849 in Utrecht werden geteld.
Noot van de auteur:
Ritter’s en Slokker’s verhoudingsgetallen: Utrecht 1793, 30.000 inwoners, 170-200 smeden, verhouding 5,7-6,7
smeden per 1.000 inwoners; Amsterdam 1820, 140.000 inwoners, verhoudingsgestal 1,5 dus ca 900 smederijen.
Schover: Utrecht 1849, 46.000 inwoners, 400 smeden, verhoudingsgetal is dan 8,7. Gegeven deze spreiding is het
wel duidelijk dat de verhoudingsgetallen afhangen van tijdsperiode, demografie en exportpositie, en daarom voor de
Sloterpolder niet overgenomen kunnen worden.
4 Meer informatie over Huijer in het vorige hoofdstuk.
5 Enkele opvallende veranderingen op deze locatie die helpen om afbeeldingen te dateren. De dubbele houten klapbrug
wordt in 1900 vervangen door een enkele stalen klapbrug op dezelfde plek. In 1921 annexeert Amsterdam de
gemeente Sloten en een deel van van Nieuwer Amstel, w.o. de Dubbelbuurt. De enkele klapbrug wordt in 1925
vervangen door een brede ophaalbrug meer naar het noorden. Rond die tijd is de kleine overhaal eveneens gesloopt.
De Overtoomsesluis wordt in 1942 vervangen door een nieuwe in het Nieuwe Meer, de Schinkelersluis. In 1931 werd
reeds een deel van de Dubbelbuurt gesloopt om ruimte te geven aan het wegverkeer. Voor het op breedte brengen
van de doorvaart wordt niet alleen de Overtoomsesluis gesloopt maar ook de rest van de Dubbelbuurt.
6 De Sloterweg is de enige landverbinding tussen Sloten en de Overtoom. De weg wordt in 1816 bestraat en beplant.
Perceeleigenaren financieren het project. Om de kosten te dekken heffen zij tol voor het gebruik van de weg. Met het
tolgeld wordt de Sloterweg vervolgens ruim een eeuw lang onderhouden. In 1921 annexeert Amsterdam de gemeente
Sloten. Twee jaar later wordt de tol opgeheven. Er bevond zich een tolgaarderskantoortje aan de oostkant van Sloten
en eentje aan de zuidkant van de Overtoom (kadastraal kavel 682: directie van de Sloterweg).
7 BS Sloten 1829, geboorten, akte 50. Let op de schrijfwijze door de ambtenaar: Heinrich Johan Huyungs. En BS
Sloten 1831, geboorten, akte 26.
8 Willem (doopnaam Wilhelmus) Mekel is zoon van Arie Mekel en Anna Catharina Harte. Arie heet eigenlijk Johann
Heinrich Arnold Mekel. Hij was afkomstig uit Dinklage, een dorp in de Kreis Vechta, Oldenburg, d.i. ongeveer 60 km
ten noorden van Osnabrück. Hij vestigde zich ca. 1785 in de Sloterpolder bij de Overtoom. Willem komt in de OAT
van 1832 voor als Willem Meckel; hij woont langs de Sloterweg op de kadastrale nummers 654 en 654a.
9 Het gemeentehuis van Nieuwer Amstel lag indertijd aan de Amsteldijk. Amsterdam annexeert Nieuwer Amstel voor
een deel in 1896. Na een tweede onteigening in 1921 werd het overblijvende deel Amstelveen genoemd.
10 Opregte Haarlemsche Courant 23 maart 1809.
11 Algemeen Handelsblad 6 juni 1848. Idem Opregte Haarlemsche Courant 9 juni 1848.
12 Algemeen Handelsblad 7 mei 1856. Idem Opregte Haarlemsche Courant 13 mei 1856.
13 Gegevens gebaseerd op Amstelodamum, 44 ste jaargang, januari 1957, bl. 2-15, met enkele tekst verbeteringen en
aanvullende vondsten.
14 BS Sloten, overlijdens 1848, akte 9, overlijdens datum 16 januari 1848, adres Overtoom 430. Dat is dus de Bonte Os.
15 Pieter Schravezande, geboren Amsterdam 21 april 1818 trouwt Sloten 25 januari 1840 met Alida Jutte, geboren
Overtoom (gemeente Sloten) 10 mei 1820, overleden Vrijenban 18 december 1895. Alida is dichter van Johann
Wilhelm Jutte en Sieske Martens Kok. Vader Jutte heet soms slecht Wilhelm Gutte. Naast Jutte en Gutte komt ook de
variatie Jütte voor bij de 14 kinderen van Wilhelm Jutte. De broodbakkerij van Jutte huisde op verpondings nr. 428
(kadastrale nrs. 717, 718, 719). Bij de herontwikkeling van de wijk in het begin van de 20 ste eeuw is hier veel gesloopt.
Het Rechthuis ging tegen de vlakte om ruimte te maken voor de Bosboomstraat (na 1922 Andreas Schelfhoutstraat).
16 Opregte Haarlemsche Courant 8 april 1830.
17 Algemeen Handelsblad 27 oktober 1851.
18 Algemeen Handelsblad 23 april 1847.
19 In Slotense overlijdens akten wordt Jacobus van Elven zo frequent buurman en gebuur genoemd dat men – als dit
woord te letterlijk wordt opgevat - ongewild de indruk krijgt dat iedere dode naast hem woont.
20 Men moet dit wellicht in het licht van de tijd zien waarbij een burgemeester in een kleine gemeente geen dagtaak
heeft aan zijn werkzaamheden, zelfs niet wanneer hij tevens secretaris is. Ten tijde van burgemeester Schuijt zijn er
klachten over zijn afwezigheid in het gemeentekantoor. Het verwijt is dat hij teveel tijd besteedt aan zijn andere baan
als veilingmeester. Een boze briefschrijver beweert in de krant dat Schuijt de akten door onbevoegden laat schrijven,
waarna Schuijt die achteraf ondertekent. Het bezwaar is dat de akte iets beweert wat niet waar is, namelijk dat een
aangifte bij de ondertekenaar is gebeurd! Schuijt trad daarmee min of meer in de voetsporen van Matthijs Hanenberg,
zijn voorganger, die naast hoofd van de gemeente vooral openbaar notaris was en veel aandacht besteedde aan
veilingen e.d. Bovendien hield hij een kantoor aan in Amsterdam op de Nieuwezijds Voorburgwal achter het paleis.
21 De buurtschap Overtoom heeft voldoende stadse allures om allerlei gebruiken uit Amsterdam te hebben overgenomen.
In grote steden was het heel gebruikelijk dat een uitvaartondernemer ook de aangifte verzorgde. Het zou de
auteur niet verbazen wanneer Van Elven er ook een uitvaartonderneming op na hield.
22 BS Nijmegen 1833, geboorten, akte 425.
23 Reeuwijk blz 60.

Eindnoten H. 3 3-35
24 Algemeen Handelsblad 15 september 1897.
25 BS Sloten 1830, huwelijken, akte 17. Evert Jurjens Janssen is geboren op 2 december 1798 in Norden. Zijn ouders
heten Jurjen Jansen en Engel Everts. De bruid heet volgens de huwelijksakten Janna Husink en geen Hensdingen,
d.v. Jan Husink en Hermina Volkers. Zij is gedoopt in Hengelo op 5 januari 1800.
26 Johannes Petrus Mirck, geboren in Sloten in 6 maart 1817 verhuisde na 1838 van Sloterdijk naar Purmerend. Daar
bezat hij een smederij annex ijzerhandel. Twee van zijn zoons werkten met hem in dat bedrijf: Adolf Johannes en
Johannes Petrus (Jan). Adolf was smid en een voortreffelijk vakman. Uit de wijde omtrek kwamen de boeren gereedschappen
bij hem bestellen. Jan was verkoper in de ijzerhandel. Toen vader op zijn sterfbed lag riep hij beide zoons
bij zich en deelde hen mede dat hij de smederij had toegedacht aan Adolf. Hij kon daar goed zijn brood in verdienen.
De ijzerhandel, inclusief de hele voorraad, waren voor Jan. Vader bedoelde het goed, maar ... in de smederij stond
een aambeeld en een blaasbalg, terwijl de winkelvoorraad van de ijzerhandel een behoorlijke som vertegenwoordigde.
Dit was niet naar de zin van Adolf, die zich benadeeld voelde. Hij gooide de kop in de wind, liet zijn vrouw en
elf kinderen in de steek, werkte nog een dag in de week, kocht voor het verdiende geld drank en ging later zelfs
zwerven. Heel Purmerend was begaan met het lot van zijn vrouw Trijntje Verberne. Er werd een collecte voor haar
georganiseerd, die zoveel opbracht dat ze gedurende twee jaar haar huur kon betalen. Verder verdiende ze met
strijkwerk de kost voor haar kinderen. Toen de meeste kinderen de deur uit waren kwam ze in contact met Jacob
Geugjes, die een café had in Ilpendam. Ze ging met hem samenwonen in het café. Daar waren de kinderen niet
welkom en die werden aan hun lot overgelaten. Sinds de erfeniskwestie is er een breuk ontstaan in de familie, die
generaties heeft geduurd. Johannes Petrus Mirck was een zeer gelovig mens. Volgens de mededelingen van zijn
oudste kleinzoon (Johannes Petrus, geb. 17 september 1882) heeft hij onder druk van de pastoor nog op zijn sterfbed
zijn zoon Adolf Johannes onterfd wegens zijn afvalligheid van de rooms-katholieke kerk. Dit heeft grote onenigheid
onder de broers gebracht en Adolf heeft nooit kunnen verwerken dat zijn vader hem niet langer als zijn zoon erkende.
Hij raakte geheel aan lager wal.
27 BS Sloten 1838, huwelijk register 11 augustus 1838, akte 19. Hinrich Juilfs Schmid is geboren in Norden op 14
november 1811, z.v. Juilf Hengen Schmid, meester smid en Hileke Albers. Maria Heckraath is geboren in Amsterdam
op 30 december 1814, d.v. Willem Gerardus Heckraath en Maria Alberts.
28 BS Sloten 1842, huwelijken, akte 21. De ouders van Christiaan zijn Cornelius Christians Muller, timmerman uit Timmel
en Gesche Behrends. Christian is geboren 9 oktober 1820. Antje is geboren in Zevenhoven & Noorden op 13
november 1816 als dochter van Pieter Broeder en Hendrina van den Haak.
29 Lidmaten register Herstelden, mannen deel, 23 januari 1835.
30 In het lidmatenboek van de Hersteld Evangelische-Lutherse kerk kan men vinden: Hinrich Jansen Hayungs, met een
kind, Overtoom aan de sluis, ingeschreven door ds. J.O. Meijer, op 23 januari 1835. De code O bij zijn naam kan
betekenen ‘overgegaan van de Vrijzinnigen naar de Herstelden’.
31 De joodse Moses is zoon van Elias Liepman Schnietsel Levie-Wiener en Judith Mozes Polak.
32 BS Sloten 1834, overlijdens, akte 24.
33 BS Amsterdam 1811, huwelijken, register 6, folio 88v.-89. De ouders van Harm heten Johan Henrick Langwehr (smid
te Emtinghausen) en Trina Margretha Kothen. De geboorteplaats van Harm wordt Emtinghausen genoemd (doopboek
Thedinghausen), gedoopt 2 juni 1785. De geboorteplaats van Elsje is onbekend; de ouders eveneens. Zij is
opgevoed in een Amstelveens weeshuis. Een vrederechter stelt na onderzoek vast dat de leeftijd van Elsje 28 jaar
moet zijn.
34 BS Amsterdam 1812, geboorten, register 1, folio 74, akte 293.
35 BS Amsterdam 1813, overlijdens, register 1, folio 217.
36 BS Amsterdam 1813, geboorten, register 2, folio 159v. Idem BS Sloten 1813, huwelijken, akte 9, huwelijk tussen
Johannes Landweer en Geertje de Vos. De gegevens over de ouders staan in de huwelijkse bijlagen.
37 BS Amsterdam 1812, geboorten, register 1, akte 293. Geboren op 24 januari 1812. Idem, overlijden, register 2, folio
220.
38 BS Sloten 1813, huwelijks aangiften, akten 48 en 50. “(...) Herman Langwehr agé de trentedeux ans charon né a
Emtinghausen demeurant à Slooten majeur fils de Johan Henrich Langwehr et Trina Margrita Koten et demoiselle
Anna Maria Elisabeth Tapmeijers agé de trentesix ans né a Hilter demeurant à Slooten filles majeure de feu Jurgen
Hendrik Tapmeijers et de feue Maria Gertrud Reetmans (...)”. Let op het beroep van Harmen: “charon”. Wellicht wordt
“charron” bedoeld oftewel wagenmaker! Idem, huwelijken, akte 22. De ouders van Harm heten hier Johann Hinrich
Langwehr en Crina Margrith Colhen. De ouders van Anna heten Jurgen Hendrik Tapmeijers en Maria Gertrud
Reetmanns.
39 BS Sloten 1814, overlijdens, akte 64.
40 BS Sloten 1815, huwelijken, akte 14. De ouders van Harm heten Johann Henrich Langwehr en Trina Margaretha
Koten. De ouders van Catharina heten Jan Adam Gulik en Hillegonda de Vries
41 OAT is de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel, een moment opname van het kadaster per 1 oktober 1832.
42 BS Sloten 1836, huwelijken, akte 9. Johannes Landwehr trouwt met de Aalsmeerse Geertje de Vos. Er is minstens
één kind bekend.
43 BS Amsterdam 1852, overlijdens, register 3, folio 66, Op 72 jarige leeftijd is overleden Catrina Gulik op 27 mei 1852,
weduwe van Harm Landwehr. Het sterfhuis is Goudsbloemstraat 99-7. Het overlijden wordt aangegeven door de
inwonende behuwde zoon Johannes Landwehr, oud 39 jaar, van beroep courant-ombrenger (krantenbezorger).
44 SAA, inv. 295, Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk, blz. 533, nr. 9, Maria Elizabeth Kemper, geboren 15 juni 1807,
gedoopt 17 juni 1807 (kerk aan huis), vader Willem Hendrik Kemper, moeder Maria Fassee, getuigen Hendrik Lauterbach
en Catharina Elizabeth Cornelius.
45 BS Amsterdam 1835, huwelijks bijlagen van akte uit register 2 folio 40v.
46 SAA, DTB inv. 654, blad 438.
47 SAA, Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk, DTB inv. 296, blz. 581, nr. 1, Sophia Hendrica Kemper, geboren 13 maart
1809, gedoopt 19 maart 1809, vader Wilhelm Hendrik Kemper, moeder Maria Fasse, getuigen Joost Harmen Leuke
en Magdalena Sophia Dorothea Fassee.
48 SAA, begraafregister vóór 1811: begraven op het St.-Anthonius kerkhof op 11 juni 1810 Maria Fassé, huisvrouw van
Willem Kemper.
49 SAA, toegang 5072, inv. 6168, desolate boedels

3-36 Eindnoten H. 3
50 SAA, DTB 1206, blz. 577 en 578. Ook BS Amsterdam 1835, huwelijks bijlage van akte uit register 2 folio 40v., Harme
Hendrik Fasse begraven 23 december 1804 op het St.-Anthonius kerkhof.
51 BS Amsterdam 1826, overlijdens, register 4 folio 119.
52 BS Den Helder 1812, overlijdens, akte folio 157v.
53 De grootmoeder overleed in 1840 in de ouderdom van 97 jaar, BS Amsterdam 1840, overlijdens, register 5, folio 85.
Ze kwam uit Kirchdingen in Pruisen (D).
54 BS Amsterdam 1835, huwelijken, register 4, folio 91v.
55 SAA, Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk, DTB inv. 195, blz. 493, nr. 1, Johannes Habig, geboren 13 januari 1806,
gedoopt 15 januari 1806, vader Johan Peter Habig, moeder Maria Catharina Zanin, getuigen Joseph Schrijver en
Maria Catharina Magern.
56 Maria D.H. Habig, geboren Amsterdam 26 mei 1838, overleden Piketberg (Zuid-Afrika) 27 augustus 1915, trouwt
Kaapstad (Zuid-Afrika) 17 juni 1861 Jan Domisse, geboren Vlissingen 2 mei 1838, overleden Piketberg (Zuid-Afrika)
17 september 1896. Hieruit 11 kinderen, allen geboren in Zuid-Afrika.
57 BS Sloten 1835, geboorten, akte 54.
58 BS Sloten 1837, geboorten, akte 21.
59 BS Sloten 1837, overlijdens, akte 50.
60 BS Sloten 1838, geboorten, akte 66.
61 BS Sloten 1839, geboorten, akte 99
62 BS Sloten 1841, overlijdens, akte 30.
63 BS Sloten 1840, geboorten, akte 40.
64 BS Sloten 1841, overlijdens, akte 50.
65 BS Sloten 1842, geboorten, akte 24.
66 BS Sloten 1843, overlijdens, akte 19.
67 BS Sloten 1843, geboorten, akte 38.
68 BS Sloten 1844, geboorten, akte 84.
69 BS Sloten 1846, geboorten, akte 79.
70 BS Sloten 1846, geboorten, akte 80.
71 BS Sloten 1846, overlijdens, akte 111.
72 BS Sloten 1846, overlijdens, akte 115.
73 BS Sloten 1850, geboorten, akte 68.
74 BS Sloten 1850, overlijdens, akte 80.
75 BS Sloten 1835, geboorten, akte 34.
76 BS Amsterdam 1836, huwelijken, register 6 folio 45v.
77 BS Sloten 1837, geboorten, akte 36.
78 Opregte Haarlemsche Courant 19 februari 1811.
79 Opregte Haarlemsche Courant 9 januari 1826.
80 Algemeen Handelsblad 23 juli 1833. Idem Opregte Haarlemsche Courant 23 juli 1833.
81 Veiling in het het Oudezijds Herenlogement te Amsterdam op 29 juli 1833. Aankondiging in Algemeen Dagblad 27 juli
1833. Geveilde bedragen in Algemeen Handelsblad 31 juli 1833.
82 Algemeen Handelsblad 6 juli 1842, verkoping van huizen. De koper is de joodse makelaar Pije Abraham Subiese
(Soubice) uit Amsterdam.
83 Algemeen Handelsblad 1 maart 1844.
84 De informatie over het verpondings stelsel van Sloterdijk is verloren gegaan bij de brand van 1859.
85 Algemeen Handelsblad 17 april 1833. Het betreft de “verkooping van huizen enz.”. H.F. Straatman is een bekende
Haagse opkoper van onroerend goed.
86 Opregte Haarlemsche Courant 23 maart 1833, idem 11 april 1833.
87 Algemeen Handelsblad, 10 april 1855.
88 Een niet te missen huis: de pastorie. Kadastraal bekend als B103, huis nr. 168.
89 Algemeen Handelsblad 25 mei 1839: “(...) dat de grootste bogten bestaan bij Halfweg en Sloterdijk, dat de eerste in
geen geval te vermijden was, en de tweede niet dan door aankoop van onderscheidene buitenplaatsen, loodwitfabrieken,
logementen, enz. welke gelegen zijn te Sloterdijk aan de Vaart, die de onkosten van den Spoorweg (reeds
zoo zeer overschreden door de verbreeding van het spoor, de onkosten der onteigening en verdere omstandigheden),
nog maar des te meer hadden doen overschrijden. (...). De ingnr. direct. der Holl. IJzer Spoorweg-Maatsch.
W.C. Breda”.
90 Algemeen Advertentie Blad 16 september 1857: de spoorwachter Henricus Medze wordt 14 september gegrepen
door de trein, waarna hij thuis om 11 uur ’s avonds overlijdt aan zijn verwondingen. BS Sloten 1857, overlijdens, akte
62. Enkele Sloterdijkse notabelen doen een oproep de weduwe te ondersteunen met giften. Er wordt ruimhartig
geschonken. Opregte Haarlemsche Courant, 26 september 1857; idem 23 oktober 1857; idem 28 oktober 1857. In
1860 gebeurde er weer ongeluk. Nieuw Amsterdams Handels- en Effectenblad van 18 september 1860: Een smidsgezel
uit Haarlem met veel haast springt ter hoogte van Sloterdijk uit een rijdende trein. Hij belandt tegen een stapel
rails en wordt met ernstig letsel afgevoerd naar een ziekenhuis.
91 Zoals Reeuwijk, blz. 85 e.v.
92 Ook Dagblad van ’s Gravenhage 29 juni 1838.
93 Beukman komt niet voor als grondeigenaar in de OAT van 1832.
94 De procedure schrijft voor dat de bezwaren beoordeeld worden door een ingenieur. In de beoordelingscommissie
zitten echter alleen rijksambtenaren. Hieruit menen de bezwaarmakers te mogen afleiden dat er ondeskundigen aan
het werk zijn die geen recht doen aan hun claim. De rechtbank onderschrijft de procedure fout. Hierop brengt de HSM
een deskundige met de juiste titulaturen in het gevecht.
95 Dagblad van ’s Gravenhage 4 september 1838, Beukman vs. de gouverneur van de provincie Noord-Holland: Beukman
wordt erkend als partij. Arnhemsche Courant, 7 maart 1839: Beukman wordt niet ontvankelijk verklaard. Algemeen
Handelsblad 1 juni 1840 (Hoge Raad): Beukman blijft ontvankelijk. Er mag onteigend worden.
96 Er is in de OAT van Sloterdijk uit 1832 geen enkel perceel te localiseren dat van zichzelf 90 ellen groot is. Het moet
dus onderdeel van groter perceel geweest zijn. Heijungs bezit nog wel enkele grotere percelen hooi- en weiland maar

Eindnoten H. 3 3-37
die liggen in de Overbrakerpolder, buitendijks aan het IJ; dus helemaal niet op het tracé van het spoor. Of Heijungs op
dat moment nog andere bezittingen heeft is onbekend.
97 Reeuwijk, blz. 35 e.v.
98 De Avondbode 23 augustus 1839. Idem Nederlandsche Staatscourant 24 augustus 1839.
99 Algemeen Handelsblad 11 juni 1838.
100 Algemeen Handelsblad 1 februari 1850, zie afbeelding.
101 WNT, ‘willig’ betekent ‘willend, verlangend, bereidwillig, zin hebbend een bepaalde handeling te verrichten; belust,
begerig om iets bepaalds te doen’. Een ‘willige verkooping’ is dus ‘bereid tot verkoop’. Dit staat er om aan te geven
dat er geen sprake is van gedwongen verkoop.
102 Maatstelsel van na 1816: 1 bunder = 10.000 m2; 1 roede = 100 m2; 1 el = 1 m2.
103 SAA, toegang 5075, inv. 21537, repertoire notaris Bok, minuut 59 van 26 augustus 1848, veilconditiën door Hendrik
Jansen Huijungs.
104 SAA, toegang 5075, inv. 21537, repertoire notaris Bok, minuut 67 van 2 september 1848.
105 SAA, toegang 5075, inv. 21537, repertoire notaris Bok, minuut 68 van 2 september 1848.
106 SAA, toegang 5075, inv. 21537, repertoire notaris Bok, resp. minuut 69 en 70 2 september 1848.
107 SAA, toegang 5075, inv. 21537, repertoire notaris Bok, minuut 85 van 2 oktober 1848.
108 BS Sloten 1851, geboorten, akte 21 van 17 maart 1851. Daarvoor woonde Muller in huis nr. 174 volgens BS Sloten
1847, geboorten, akte 22.
109 Lücke, blz. 26 e.v. Korrekties op deze gegevens door de auteur.
De juiste naam van opa Spijker is Johannes Speijker, geb. Sloten 21 juli 1843. Mevrouw Schuk moet zijn Annette van
Wijk die getrouwd is met Gerrit Schukking, winkelier aan de Spaarndammerdijk B 117. De winkel moet in het rijtje
huisjes links voorbij nr. 649 gelegen hebben. Hoefsmid Mulder is smid Pieter Christiaan Muller. Wia Swijgsman,
achter-achterkleindochter van Pieter C. Muller schrijft: “Pieter Christiaan Müller geb. 15 maart 1851 op huisnummer
163 te Sloterdijk. (...). Pieter was in 1883 machinist bij de spoorwegen en daarna werkzaam als smid bij zijn vader
Christian Muller, in de smederij te Sloterdijk. In januari 1891 heeft hij de betrekking aanvaard van machinist op het
stoomgemaal van de Overbrakerbinnenpolder maar bleef tevens als smid werkzaam in de smederij te Sloterdijk. Na
het overlijden van zijn vader Christian op 9 juli 1897 in huis B nr.126 te Sloterdijk zijn Pieter en zijn elf jaar jongere
broer Cornelius Christiaan (geb. 1862 en ook als smid in de smederij werkzaam) in datzelfde jaar op 3 september
1897 een vennootschap aangegaan en ging de smederij verder onder de naam Gebroeders Muller. Pieter is overleden
17 januari 1921 's morgens om half zeven aan een hartstilstand op het gemaal Haarlemmerweg 20 te Amsterdam.
Hij is begraven op de kerkelijke begraafplaats van de Petruskerk te Sloterdijk, Bovenhofje 62”. Aanvulling door
de auteur: het graf was in 2012 nog aanwezig.
110 Amstelodamum 1961, blz. 230 e.v. “(...) een z.g. boerenbruiker genaamd Wijkduin aan de Haarlemmerweg (...)”.
111 WNT, Boerenbruiker: houder of gebruiker (hetzij als pachter, hetzij anderszins) van een boerderij met bijbehorende
landerijen.
112 Abrahamse, blz. 29.
113 Andere namen voor deze buitenplaats zijn Wijkerduin, Wijk-Duin en Wijk en Duin.
114 Liep men het dorp uit in zuidelijke richting via de Dorpsstraat dan arriveerde men via de brug over de trekvaart op de
Haarlemmerweg. Hier was a.h.w. een driesprong. West: Haarlem via het tolhek, oost: Amsterdam, zuid: Sloten. Langs
de weg naar Amsterdam worden huizen, bedrijfjes, boerderijtjes en riante buitenplaatsen gevonden. Aan de noordzijde
van de trekvaart, eveneens tussen Sloterdijk en de Haarlemmerpoort, lagen molens en buitenplaatsen. Deze
percelen waren alleen bereikbaar over het water of via een pad vanuit Amsterdam. Haarlemmerweg 111 is geen
adres maar een verpondings nummer.
115 SAA, toegang 190, inv. 737, “Stukken betreffende de wezen”, dossier 332. Van het bestaan van dit proces verbaal
wordt melding gemaakt in de boedelscheiding van 4 maart 1858 door notaris J.H. Bok jr.
116 BS Amsterdam 1847, huwelijken, register 3, folio 152.
117 BS Sloten 1843, geboorten, akte 93: Jan Dirkse Dreijer, smid te Sloterdijk, 26 jaar; tevens aanwezig Christian Muller,
smid te Sloterdijk. BS Sloten 1845, geboorten, akte 43: Jan Dirkse Drijer, smidsknecht te Sloterdijk, 28 jaar; tevens
aanwezig Rudolph Jansen Heijungs, smidsknecht te Sloterdijk. Beiden zijn geboorteaangevers bij een kind van
Christan Muller.
118 BS Amsterdam 1848, geboorten, register 3, folio 103.
119 BS Amsterdam 1850, geboorten, register 1, folio 178v.
120 BS Amsterdam 1854, geboorten, register 5 folio 199v.
121 BS Amsterdam 1852, huwelijken, register 8, akte 96v.
122 BS Amsterdam 1820, geboorten, register 6, folio 160.
123 BS Amsterdam 1875, overlijdens, register 3, folio 90, akte 2937.
124 BS Amsterdam, huwelijks bijlagen, Lundgren geboren Wik (Zweden) 21 oktober 1828, zoon van Hakow Lundgren en
Bergte dochter van Anders.
125 BS Amsterdam 1876, huwelijken, register 2, folio 23v.