xxxxx st Pioneering Boek Afstudeer opdr.indd - Stichting Pioneering

studenten
BouWen met
onderzoek
mee aan
hun eIgen
toekomst
stage- en afstudeeronderzoeken
uitgevoerd in samenwerking
met Stichting Pioneering

voorWoord
studenten bouwen met onderzoek mee aan hun eigen toekomst
In de huidige tijd betekent stilstand achteruitgang. Het is momenteel geen makkelijk tijd voor
de bouw. Dit maakt de noodzaak om te innoveren erg belangrijk. Onderzoek helpt hierbij,
zowel in het belang van het bedrijfsleven als voor het onderwijs. De studenten zijn immers
de bouwprofessionals van de toekomst. Met de onderzoeken ondersteunen wij een goede
aansluiting van het onderwijs naar de markt. Daardoor heeft zowel de afstudeerder alsook de
bouwsector hier veel profijt van.
Sinds de oprichting van Pioneering heeft een groot aantal studenten de theorie in de praktijk
kunnen uitvoeren. Hierbij valt te denken aan het meten en vergelijken van waarden, het werken
met speciale softwareapplicaties voor proces optimaliserende bouwmodellen en het ontwerpen
van flexibele bouwcomponenten. De kennismaking met het bedrijfsleven, hun processen en
wijze van werken en het extra leerproces dat ze gelijktijdig met hun onderzoek mee kunnen
pikken levert hun een groot voordeel op. Ook komt het geregeld voor dat studenten na hun
stage of afstudeeropdracht een baan vinden binnen het bedrijf. Hieruit kunnen we concluderen
dat Pioneering meewerkt om geschikte professionals voor te bereiden op de huidige praktijk.
Ik wens u veel leesplezier met deze onderzoekenbundel met zowel stage- als
afstudeeropdrachten, welke in opdracht van Pioneering zijn uitgevoerd.
Jan Bron,
Voorzitter bestuur Stichting Pioneering

Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
Cluster Integraal bouwen
Werkplaats Building
information Modeling
• Marktonderzoek naar de bekendheid van
BIM onder opdrachtgevers
• Marktonderzoek naar de huidige situatie
omtrent BIM in de Twentse bouwsector
Werkplaats Systems Engineering
• De effecten van systems engineering in de
woningbouw
• Systems Engineering in de realisatiefase
• Van traditioneel ontwerpproces naar
systems engineering
Cluster Industrieel bouwen
en productontwikkeling
Werkplaats Individueel Duurzaam
en Flexibel Bouwen
• Guiding the construction industry toward
more sustainable building
Werkplaats Master Industrieel Ontwerpen
• De levensduurprestatie van duurzame
renovatieconcepten
• Doorbreken van barrières voor innovatie met
Design en Construct
Werkplaats Productontwikkeling
• Integraal schuimbeton
• The Smartcube
Cluster Verduurzamen
Bestaande Bouw
Werkplaats Conversie en Hergebruik
• Verduurzamen “The Corridor” als business
case
• Herbestemming voor het bankgebouw
‘’Bank Jordaan’’ in Haaksbergen
Werkplaats Resultaatgericht Vastgoedonderhoud
• Communicatie & Prestatie bij
resultaatgericht vastgoedonderhoud
• Financiële en juridische risico’s voor
resultaatgericht vastgoedonderhoud binnen
woningcorporatie Domijn
• Helder taal in het Resultaatgericht
Vastgoedonderhoud
• Kostenvergelijking tussen traditioneel en
resultaatgericht vastgoedonderhoud
• Implementatie RGVO in de organisatie
Cluster Innovatie in de GWW
Werkplaats Innovatieve toepassingen in de GWW
• Stroomlijning van Binnenstedelijke
Rioleringsprojecten
Werkplaats Regelgeving en versnelling
• Informatieplicht voor dienstverleners
• De wet algemene bepalingen
omgevingsrecht
• Gebruiksbesluit, uniform of toch niet
• Een vergelijking tussen traditioneel
vastgoedonderhoud en resultaatgericht
Werkplaats Klimaatneutraal Renoveren
• Financiele haalbaarheid van energetische
maatregelen bij sociale huurwoningen
• Installaties in particuliere woningen
• De Total Cost of Ownership benadering en
woningcorporaties
• Klimaatneutraal renoveren op mutatiebasis
• Verbetering van het Beheersproces
van Energetische Verbeteringen bij de
Bestaande Woningbouw
• Werkelijk versus Theoretisch energieverbruik
4
5

Cluster
Integraal Bouwen
Building
information
Modeling
Systems
Engineering
6
7

marktonderzoek naar
de BekendheId van BIm
onder opdraChtgevers
(1.1.1) BIm
pioneering
De werkplaats BIM van de stichting
Pioneering is in oprichting maar heeft geen
duidelijk beeld van de situatie van BIM
rondom de Twentse opdrachtgevers.
De stichting Pioneering maakt deel uit van
het Cluster Bouw van het Innovatieplatform
Twente, een initiatief dat gesubsidieerd
wordt door de Provincie Overijssel en Regio
Twente. De stichting Pioneering stimuleert
innovaties en ontwikkelingen in technologie
en ondernemerschap. Het doel hiervan is om
de bouwsector van Twente, een economisch
zwaarwegende sector in de regio, een betere
concurrentiepositie te geven en zodoende
de werkgelegenheid en welvaart in Twente te
bevorderen.
Building information modeling
BIM staat voor Building Information
modeling. De Nederlandse vertaling is Bouw
Informatie Model of Bouwwerk Informatie
Model. Met BIM kunnen professionals
duurzamere en meer precieze projecten
opleveren met minder bouwfouten, wat
direct gunstig uitwerkt op winstgevendheid
en klanttevredenheid. BIM optimaliseert het
werken in teams, want met BIM kan worden
gecommuniceerd naar technici, aannemers,
constructeurs en eigenaars.
onderzoek
In opdracht van de werkplaats BIM is
er een marktonderzoek te uitgevoerd
naar hoe Twentse opdrachtgevers tegen
BIM aankijken, hoe bekend BIM is onder
de opdrachtgevers en waarom een
opdrachtgever met BIM wil werken. Zijn
de eerder omschreven voordelen bekend
Worden er al veel projecten aangestuurd
met BIM Dit zijn enkele vragen waarop de
werkplaats BIM antwoordt wil verkrijgen. Op
basis van deze gegevens kan de werkplaats
BIM in spelen op de behoeftes van uit de
Twentse opdrachtgever op het gebied van
BIM.
marktonderzoek
Om antwoord te vinden op de geformuleerde
onderzoeksvragen is er een marktonderzoek
verricht.
De totale populatie is 25 leden en 8 niet leden
van de stichting Pioneering. In totaal zijn
er dan ook 33 organisaties aangeschreven.
Het totaal aantal respondenten bedraagt 18
organisaties. Dat betekent dat meer dan 54%
van de ondervraagden heeft gereageerd. Wij
achten dat dit voldoende draagvlak geeft
voor dit onderzoek.
Met alle organisaties is voorafgaand van
het telefonisch afnemen van de enquête,
en/of voor het versturen van de enquête,
telefonisch contact opgenomen met
de vraag mee te willen werken aan dit
onderzoek. Na een positief antwoordt is het
enquête formulier telefonisch afgenomen,
of in overleg met het secretariaat van de
organisatie, het enquêteformulier per mail
naar de juiste medewerker opgestuurd.
Er zijn 3 verschillende soorten
opdrachtgevers benaderd welke actief zijn
in de vastgoed sector, te weten; Gemeenten,
Woningbouwverenigingen en Particulieren.
De verdeling van het aantal opdrachtgevers
per type opdrachtgever is als volgt: 9
Woningbouw corporaties, 9 Gemeentes /
Provincies en 15 Eigenaren en Gebruikers van
Onroerend Goed (OG).
resultaat
Van de 18 respondenten zijn er in totaal
7 bekend met BIM en kunnen hiervan
een juiste voorstelling geven, te weten;
“samenwerken op basis van informatie
overdracht”. Deze respondenten kijken
met intresse naar BIM en volgen de
ontwikkelingen. In totaal passen maar 2
organisaties BIM toe. Te weten 1 organisatie
bij Gemeenten en Provincies en 1 organisatie
bij Particulieren en Eigenaren OG.
In totaal laten 4 organisaties (1 organisatie
woningbouwvereniging en 3 organisaties
Particulieren) Het gehele BIM verhaal over
aan een extern bureau. Men kan concluderen
dat BIM nauwelijks wordt toegepast door
opdrachtgevers. Er zijn geen aanwijsbare
opdrachtgevers die op het gebied van BIM
voorop lopen, met uitzondering van één
organisatie bij Particulieren en Eigenaren OG.
De voordelen door het gebruik van BIM
zijn volgens de opdrachtgevers dan ook
ondergeschikt aan de nadelen. In feite zijn
er, volgens de opdrachtgevers, ook geen
aanwijsbare “gemeten” voordelen of het
gebruik van Bim ook daadwerkelijk voordeel
oplevert.
Om de werkelijke voordelen naar boven
te halen zou men 2 projecten op een
traditionele manier en 1 maal op Bim
georiënteerd moeten uitvoeren, danwel
fictief. Dit kan worden uitgevoerd als een
aanvullende onderzoek door studenten
van de afdeling Bouwkunde aan de Saxion
Hogeschool te Enschede.
Zoals eerder geconcludeerd is dat het gebruik
van BIM onder opdrachtgevers zeer laag
is. De stichting Pioneering zou haar leden
moeten informeren over BIM. Dit kan men
realiseren door enkele lezingen op de Saxion
Hogeschool te organiseren. Dit kan worden
uitgevoerd door enkele studenten. Als deze
lezingen zorgen voor intresse onder de
leden van Pioneering kan men aanvullende
brainstorm sessies plannen om de leden
actief met BIM bezig te laten zijn. Deze
brainstormsessies kunnen geevalueerd
worden. Tevens kunnen met deze actieve
leden enkele projecten in combinatie
met studenten worden uitgevoerd. Het is
belangrijk, vooral voor de achterliggende
gedachten bij BIM, dat de voordelen kunnen
worden onderbouwd met cijfers. Zolang
er geen feiten over de voordelen van BIM
gemeten zijn, zal BIM onder opdrachtgevers
geen toevlucht nemen.
Bronvermelding Foto Bim-01:
Vastgoed Business School
Auteur: Peter Edelijn
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2012
8
9

marktonderzoek naar
de huIdIge sItuatIe omtrent
BIm In de tWentse BouWseCtor
1.1.2 BIm
aanleiding
De werkplaats Bouw Informatie Modellering
(BIM) van de stichting Pioneering is in
oprichting maar heeft geen duidelijk beeld
van de situatie van BIM rondom de Twentse
bouwbedrijven. De belemmerende en
stimulerende factoren rondom BIM bij deze
bedrijven zijn door dit onderzoek zo goed
mogelijk in kaart gebracht en verwerkt tot
een rapport. Op basis van deze gegevens kan
de werkplaats BIM in spelen op de behoeftes
van uit de Twentse bouwbedrijven op het
gebied van BIM.
resultaten
BIM kan worden omschreven als een nieuwe
samenwerkingsmethodiek met als fundering
een bouw informatie model met daarin alle
relevante informatie dat centraal, actueel en
real-time beschikbaar is voor alle betrokken
partijen. De informatie dient beschikbaar te
zijn tijdens de gehele levenscyclus van het
bouwobject.
Deze manier van bouwen vereist wel een
andere instelling van de betrokken partijen
ten opzichte van de huidige situatie. Tevens
dienen de bestaande contractvormen mee
te veranderen om deze ketenintegrale
manier van samenwerken te ondersteunen
en te stimuleren. Het Expertise Centrum,
onderzoeksorgaan van de overheid op het
gebied van ICT en bestuur, claimt dat er met
behulp van BIM er minimaal tien procent
op de bouwkosten en zeven procent op de
bouwtijd bespaard kan worden.
Conclusies
Uit het marktonderzoek blijkt echter dat de
Twentse bouwbedrijven nog niet zover zijn.
Een kwart van de bouwbedrijven is actief
bezig met BIM. Echter als er gekeken wordt
op welk niveau de bedrijven zitten dan blijkt
dat acht van de dertien geïnterviewde nog in
het preBIM stadium zitten.
Het eerste deel van de vraagstelling : “Hoe
ver zijn uitvoerende bouwbedrijven in
Twente met BIM” wordt samengevat in het
volwassen-heidsmodel van dhr. B. Succar dat
hiernaast te zien is.
Het tweede deel van de vraagstelling :
“Welke beperkende en stimulerende factoren
komt men tegen tijdens de implementatie en
het gebruik van BIM tegen” vereist een wat
langer antwoordt.
Beperkende factoren rondom het gebruik
van BIm en de implementatie ervan:
• Het ontbreekt de Twentse bouwbedrijven
aan een duidelijk doel en/of plan aan een
BIM-implementatie. Hierdoor verloopt het
implementatieproces langzamer.
• Het gebrek aan draagvlak. Zowel top-down
als bottom-up ontbreekt het aan een
daadkrachtig draagvlak.
• Ketenintegratie en transparant
samenwerken is lastig en nieuw. Zeker
als er gekeken wordt naar de huidige
economische situatie en de gemiddelde
uitzuig mentaliteit in de sector.
• Elk bedrijf probeert op zijn eigen manier te
Bimmen en kijkt nog niet verder dan dat.
• Opdrachtgevers, de overheid,
onderaannemers en leveranciers beseffen
nog niet wat BIM voor ze kan opleveren en
stimuleren het gebruik er niet van.
• Er is een te kort aan goed opgeleid
personeel dat daadwerkelijk verstand heeft
van modelleren.
• Harde financiële voordelen van BIM zijn
moeilijk te bewijzen.
stimulerende factoren rondom het gebruik
van BIm en de implementatie ervan :
• De huidige economische situatie dwingt
bedrijven tot nieuwe wegen te vinden.
• Er zijn in andere sectoren en in het
buitenland genoeg succescases te vinden.
aanbevelingen voor bouwbedrijven
• Procesnotatie
Standaardisatie en notatie van de
primaire processen is de eerste stap. Een
fundamentele verandering in het primaire
proces kan niet in één keer maar dient
stapsgewijs uitgevoerd te worden.
• Bewust zijn van de implicaties
BIM is een totale andere manier van
werken, zowel intern als extern processen
veranderen. Het vereist een niveau
van procesnotatie, communicatie en
samenwerking.
• Werk op een gestructureerde manier
Zorg er voor dat er een plan ligt waarin
geschreven staat wat er bereikt dient te
worden met BIM en hoe en wanneer het
doel ongeveer bereikt dient te zijn.
• Draagvlak is cruciaal
Zorg er voor dat er een solide draagvlak is
onder het personeel alvorens er begonnen
wordt met BIM. Mensen moet begrijpen
dat de overstap naar een ander primair
proces noodzakelijk is en uitdagingen
en valkuilen met zich meebrengt. Het
personeel moet dusdanig in de verandering
geloven, zodat de benodigde extra
inspanningen geleverd kunnen worden.
• Kosten
Ondanks dat het vaak in eerste instantie
lijkt alsof software, hardware en de
implementatie-begeleiding de grootste
kostenposten zijn is dat niet het geval.
Het niet correct gebruiken van het BIMsysteem
en op een oncontroleerbare
manier toch in oude routines blijven werken
zorgen uiteindelijk voor meer kosten dan
het hele implementatieproces.
• Partners
Als er intentie is om integraal samen
te gaan werken selecteer partners dan
op een objectieve basis en zorg dat de
kennis en kunde volledig gedeeld wordt
om vertrouwen en samenhorigheid te
scheppen. Zorg er voor dat de kennis
en kunde van de betrokken partijen op
het zelfde niveau ligt als van uw bedrijf.
Leg goed vast waar elkaars rechten,
plichten, eigendommen en bevoegdheden
liggen voordat er daadwerkelijk
informatie uitgewisseld wordt. Na een
intentieverklaring zet dan ook door en
probeer waarnodig om technische en
wettelijke beperkingen heen te werken.
aanbevelingen voor
werkplaats BIm pioneering
• Focus op regels en proces
Zoals het marktonderzoek aangeeft is de
technologie op het moment rijp genoeg
om daadwerkelijk mee te kunnen bimmen.
De processen en inter-organisatorische
afspraken zijn punten waar Pioneering zich
op moet gaan focussen.
Auteur: Thijs Hajee
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2011
• Bouwbibliotheek
Ontwikkel samen met benodigde
partijen een framework voor het
opzetten van componenten voor een
universele bibliotheek. Het ontbreekt aan
bedrijfsoverstijgende uniformiteit op het
gebied van proces en regels maar ook op
het gebied van componenten. Opleidingen
van allerlei niveaus en richtingen kunnen
een bijdrage hierin leveren.
• Focus van pilotproject
Richt per pilotproject op een bepaald
aspect van BIM. Alles in één project
stoppen is niet reëel.
10
11

de effeCten van
systems engIneerIng
In de WonIngBouW
1.2.1 se
doel
Dit onderzoek is een analyse van het
ontwikkelproces van het Rombout
Verhulstlaan project in Almelo. In de
ontwerpfase van dit project zijn onderdelen
van de ontwerpmethode systems
engineering (SE) toegepast. Het management
van Beter Wonen wil weten welke effecten
SE heeft gehad op de projectbeheersing van
dit project.
Om de effecten van SE te kunnen bepalen
heeft de onderzoeker vier projecten van
Beter Wonen geëvalueerd. Drie ervan zijn
zonder SE uitgevoerd en één is mét SE
uitgevoerd. De resultaten van de projecten
zijn vervolgens met elkaar vergeleken. Om de
projecten te analyseren heeft de onderzoeker
interviews gehouden met betrokkenen,
documenten onderzocht en meegelopen in
het dagelijkse bedrijfsproces (participerende
observatie).
EEN EVALUATIEONDERZOEK
NAAR DE TOEPASSING VAN
SYSTEMS ENGINEERING BIJ
WONINGCORPORATIE BETER WONEN
resultaten
Analyse van de resultaten van de projecten
geeft aan dat SE een gunstig effect heeft op
de beheersing van het ontwerpproces. De
bouwkosten bij het project mét SE (Rombout
Verhulstlaan) bleven tijdens de ontwerpfase
binnen het budget terwijl de projecten
zonder SE niet binnen budget waren
opgeleverd. Ook wordt het ontwerpproces
met SE binnen de planning afgerond, in
tegenstelling tot de projecten die traditioneel
waren uitgevoerd. Op het gebied van
kwaliteit zijn geen waarneembare verschillen
op te merken tussen de projecten. Het SE
project scoort dus op kwaliteit hetzelfde als
de projecten zonder SE. Inmiddels geven
de bewoners aan naar alle tevredenheid te
wonen in de appartementen!
aanbevelingen
Op basis van dit onderzoek beveelt de
onderzoeker aan om de weg die Beter
Wonen met SE is ingeslagen, te blijven
volgen. De onderzoeker raadt ook aan
om nog enkele aanpassingen binnen het
proces door te voeren. Zo zou beter gebruik
gemaakt kunnen worden van een functioneel
programma van eisen. Dit kan namelijk beter
de ‘kracht uit de markt’ benutten doordat
ontwerpers en bouwers meer eigen inbreng
krijgen. Daarnaast dient bij de overgang
van de ene ontwerpfase naar de volgende
ontwerpfase beter vastgelegd te worden tot
op welk niveau het ontwerp uitgewerkt dient
te zijn. Het is dan voor iedereen duidelijk
wanneer een fase afgerond is en wanneer een
volgende fase kan starten.
Het onderzoek van Alexander Leicher is
gepubliceerd in het vaktijdschrift Building
Business (nummer 6, augustus 2012), zie ook:
www.buildingbusiness.nl
De website van Beter Wonen is te vinden op
www.beterwonen.nl
Auteur: Alexander Leicher
Studierichting:
MSc Civiele Techniek
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2010
12
13

systems
engIneerIng In
de realIsatIefase
1.2.2
Inleiding
Midden in het Overijsselse dorp Nijverdal
werkt de Combinatie Leo ten Brinke aan
een megaproject: het Combiplan Nijverdal.
Het project omvat het verleggen van de
rijksweg N35 die momenteel nog dwars
door Nijverdal loopt en het bundelen van
deze weg met het spoor tussen Almelo en
Zwolle. Gedeeltelijk komen de rijksweg en
de spoorbaan in een 1,5 km lange tunnelbak
te liggen die deels overdekt wordt. Hierdoor
zal het verkeer in de toekomst beter kunnen
doorstromen, neemt de verkeersoverlast
in het dorp af, verbetert de veiligheid
en neemt de betrouwbaarheid van de
treinverbindingen toe. Het project kost
200 miljoen euro en de Combinatie Leo
ten Brinke is verantwoordelijk voor het
ontwerp en de uitvoering van dit project.
Deze aannemerscombinatie bestaat uit de
aannemers Van Hattum en Blankevoort,
Hegeman Beton- en Industriebouw, KWS en
HOMIJ. De combinatie voert dit project uit in
opdracht van Rijkswaterstaat.
een bijzonder project
Het bijzondere aan dit project is dat het
wordt uitgevoerd volgens de methodiek
Systems Engineering. Systems Engineering
belooft resultaten op te leveren die exact
aansluiten bij datgene wat de opdrachtgever
wenst. Dit stelt hoge eisen aan keurings- en
administratieprocessen, helemaal als meer
dan 6.500 eisen moeten worden aangetoond
zoals bij Combiplan Nijverdal het geval is. Om
deze keurings- en administratieprocessen in
goede banen te leiden heeft de Combinatie
Leo ten Brinke een nieuw format voor het
keuringsplan opgesteld. Het onderzoek van
Marc was erop gericht om na te gaan of dit
nieuwe format een werkbaar format is.
Bevindingen
Door middel van interviews met de
projectdeelnemers en Rijkswaterstaat,
en door het bestuderen van (contract)
documenten, is een beeld verkregen van
de mate waarin de aanpak van Systems
EEN ONDERZOEK NAAR
HET VERIFICATIEMANAGEMENT
BIJ HET PROJECT
COMBIPLAN NIJVERDAL
Engineering door de combinatie overeenkomt
met de verwachtingen van Rijkswaterstaat.
De belangrijkste bevindingen die uit het
onderzoek volgen zijn als volgt:
• Het nieuwe keuringsplan blijkt een
praktische en werkbare oplossing. Het
plan voldoet niet volledig aan de theorie
van Systems Engineering, maar er is intern
draagvlak voor en het voldoet aan de
verwachtingen van de opdrachtgever.
• De wijze waarop de combinatie
keuringsrapporten en –nota’s inricht, komt
goed overeen met de verwachtingen van
Rijkswaterstaat, maar sluit niet goed aan
op de contracteisen. Volgens het contract
moeten de resultaten van alle keuringen
in deze documenten worden opgenomen.
Conform de nieuwe werkwijze neemt de
combinatie de resultaten van de keuringen
uit het KMS die niet aan een eis gekoppeld
zijn echter niet op in de keuringsrapporten.
• De manier waarop de combinanten BCN
en KWS bewijsdocumenten traceerbaar
willen maken (namelijk archiveren per
object), komt tot slot goed overeen met
de verwachtingen van Rijkswaterstaat.
Volgens het contract dienen de
combinanten alle bewijsdocumenten
echter afzonderlijk te coderen. Dit is
tijdrovend en vormde voor de combinanten
juist aanleiding om de huidige aanpak te
veranderen.
aanbevelingen
Op basis van het onderzoek worden de
volgende aanbevelingen gedaan:
• Hanteer voortaan voor keuringsplannen
het nieuwe format;
• Stel richtlijnen voor de nieuwe werkwijze
vast en laat deze door Rijkswaterstaat
goedkeuren;
• Maak bewijsdocumenten per object
traceerbaar;
• Start bij BCN met het inscannen en digitaal
archiveren van bewijsdocumenten;
• Investeer in het communicatieproces
tussen werkvoorbereiders en uitvoerders;
• Stimuleer het expliciet nemen van keuzes in
de realisatiefase;
• Verzoek Rijkswaterstaat tot het bieden van
inzicht in de stakeholderbehoeften;
• Creëer meer betrokkenheid van de
tweedelijns toetsfunctionaris bij het
projectteam;
• Onderzoek hoe KAM-systemen geschikt
kunnen worden gemaakt voor Systems
Engineering;
• Onderzoek het nut van het invoeren
van een nieuw softwarepakket voor het
verificatieproces
Conclusie
Het opvolgen van de aanbevelingen leidt
tot meer gestructureerd en transparanter
verificatiemanagement. De Combinatie
Leo ten Brinke dient de nieuwe werkwijze
volledig te implementeren en daarom moet
de combinatie in kennis en communicatie
investeren. Ook dient hierover afstemming
met Rijkswaterstaat plaats te vinden.
Het onderzoek van Marc is gepubliceerd in
het vaktijdschrift Civiele Techniek
(jaargang 65, nummer 4, 2011).
Zie ook www.civieletechniek.net.
Auteur: Marc van den Berg
Studierichting:
BSc Civiele Techniek
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2010
14
15

van tradItIoneel
ontWerpproCes naar
systems engIneerIng
1.2.3 se
doel van het onderzoek
Het doel van dit onderzoek was om
te inventariseren wat de belangrijkste
knelpunten waren binnen het proces van de
traditionele planstudiefase van projecten
zoals de N34 en of een verbetervoorstel
op basis van Systems Engineering deze
knelpunten kon verminderen. De N34 is
een provinciale weg tussen Coevorden
en Hardenberg die opnieuw zal worden
ingericht als een zogenaamde stroomweg.
De Provincie Overijssel is de opdrachtgever
van het project en een combinatie van
ingenieursbureaus Tauw en Goudappel
Coffeng de opdrachtnemers. Het onderzoek
is bij beide organisaties uitgevoerd en
bestond uit een inventarisatieonderdeel en
een implementatieonderdeel.
knelpunten
In het inventarisatieonderdeel werden
interviews en enquêtes afgenomen met
specialisten en projectleiders van de
provincie Overijssel en de combinatie van
Tauw/Goudappel Coffeng. Uit dit onderdeel
kwamen de volgende vier hoofdknelpunten
naar voren:
1. Raakvlakken tussen specialisten: de
planstudiefase vergde intensieve
samenwerking tussen verschillende
disciplines, maar de specialisten werkten
geregeld langs elkaar heen.
2. Structurering van informatie: informatie
over het project werd onvoldoende
gestructureerd, waardoor belangrijke
informatie soms maar deels werd
meegenomen bij beslissingen.
3. Interpretatie van de vraagspecificatie:
door het impliciete karakter van de
vraagspecificatie was het moeilijk voor
opdrachtgever en opdrachtnemer om af
te stemmen wat men werkelijk van elkaar
verwachtte, dat leidde ondermeer tot
onnodige ontwerpherzieningen.
4. Moeilijke herleidbaarheid van eisen:
de eisen die werden gesteld aan een te
ontwerpen weg of een te ontwikkelen
rapportage waren veelal moeilijk
herleidbaar.
systems engineering als oplossing
De methode Systems Engineering was
gekozen om de ondervonden knelpunten
te verminderen. Systems Engineering is een
specificatie- en ontwerpmethode die sinds
de jaren negentig haar opmars maakt in de
Nederlandse bouw- en infrastructuurwereld.
Systems Engineering speelt in op het
beheersbaar, gestructureerd en transparant
maken van complexe projecten.
De ondervonden knelpunten uit het
inventarisatieonderzoek hadden
EEN ONDERZOEK NAAR HET VERMINDEREN VAN
KNELPUNTEN IN DE PLANSTUDIEFASE VAN
INFRASTRUCTUUR PROJECTEN DOORMIDDEL VAN
VERIFICATIEMATRICES VOLGENS SYSTEMS ENGINEERING
voornamelijk betrekking op het structureren
en beheren van informatie over het project
en tussen de disciplines. Binnen Systems
Engineering wordt het structureren en
beheren van informatie vormgegeven door
verificatiematrices gevuld met eisen die
samen de oplossingsruimte bepalen en
afspraken vastleggen. Als verbetervoorstel is
daarom gekozen voor deze oplossing. Binnen
het implementatieonderdeel is er eerst een
format voor een verificatiematrix ontwikkeld
en onderbouwd op basis van de theorie
van Systems Engineering. Daarna is het
verbetervoorstel toegepast voor een aspect
van het project N34. De uitgangspunten
voor het implementatieonderdeel waren
het vinden van een goede balans tussen
de theorie van Systems Engineering en
de functionele toepasbaarheid voor in de
praktijk.
resultaten van het onderzoek
De resultaten van het onderzoek waren dat
de toepassing van het verbetervoorstel de
ondervonden knelpunten in het proces van
de planstudiefase van de N34 grotendeels
konden verminderen. De projectinformatie
was beter gestructureerd en de behoefte
van belanghebbenden kon explicieter
worden overgebracht. Daarnaast waren
de eisen (beter) herleidbaar naar bronnen
en bovenliggende en onderliggende
eisen én specialisten konden elkaar beter
onderling een expliciete ‘deelopdracht’
meegeven. Door de vermindering van de
hoofdknelpunten wordt verwacht dat het
proces van de planstudiefase in de toekomst
minder te maken zal hebben met o.a.
vertragingen en budgetoverschrijdingen.
Dat de knelpunten niet in het geheel
werden verminderd, werd veroorzaakt
door afwegingen die zijn gedaan aan het
verbetervoorstel om de balans met de
praktische toepasbaarheid te behouden.
De afwegingen zijn mogelijk van tijdelijke
aard. De aanbevelingen voor de Provincie
Overijssel en Tauw/Goudappel Coffeng
waren vooral gericht op de toekomst. Daarbij
was aandacht voor het ontwikkelen van één
technische taal voor Systems Engineering,
waarbij kennis en ervaring uitwisselbaar
en toepasbaar zal zijn voor toekomstige
projecten.
Auteur: Pieter Smit
Studierichting:
BSc Civiele Techniek
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2010
16
17

Controle
vereIst
1.2.4 se
doel van het onderzoek
Bij aanvang van het afstudeeronderzoek bij
woningcorporatie De Woonplaats bestond er
bij deze corporatie een gevoel van onbehagen
met betrekking tot de ontwerpprocessen
van multifunctioneel vastgoed. De
Woonplaats was op zoek naar een manier
om de huidige werkwijze te verbeteren en
zag hierbij mogelijkheden in de toepassing
van de Systems Engineering, een methodiek
die reeds succesvol toegepast was bij
woningcorporatie Beter Wonen in Almelo.
een procesmodel
Het onderzoek naar de mogelijkheden
van systems engineering binnen het
ontwerpprocessen van De Woonplaats
heeft geresulteerd in een procesmodel.
Het model beschrijft een globale invulling
van de stappen die genomen moeten
worden om een project succesvol uit te
voeren en het ontwerpproces beheersbaar
en controleerbaar te houden. Toepassing
van dit model biedt verbeteringen in het
ontwerpproces doordat het een gelaagdheid
van abstract naar concreet aanbrengt en
ervoor zorgt dat het programma van eisen
altijd up-to-date is. Hierdoor ontstaat meer
controle over het eisenmanagement en meer
sturing over het algehele ontwerpproces.
resultaat
Een belangrijke bevinding van dit onderzoek
is ook dat het nieuwe proces het zwaartepunt
van de ontwikkeling meer in de voorfase
van het project legt. Het goed doordenken
van het project kost wellicht meer tijd in
het begin, maar dat betaalt zich tijdens de
uitvoering makkelijk terug.
Auteur: Peter Edelijn
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2012
ONDERZOEK NAAR DE MOGELIJKE TOEPASSING VAN
SYSTEMS ENGINEERING IN HET PLANVORMINGSPROCES
VAN MULTIFUNCTIONELE VASTGOEDONTWIKKELING
BIJ WONINGCORPORATIE DE WOONPLAATS
18
19

Cluster Industrieel
Bouwen en
Productontwikkeling
Individueel
Duurzaam Flexibel
Bouwen
Master Industrieel
Ontwerpen
Prodductontwikkeling
20
21

guIdIng the ConstruCtIon
Industry toWard more
sustaInaBle BuIldIng
2.1.1 Idf
De traditionele bouwmethodologie is niet
langer voldoende. De bouwindustrie zorgt
voor een zware belasting op het milieu,
terwijl overheden juist proberen de globale
CO2 footprint te reduceren. Gebouwen
worden steeds vaker gemaakt met slechts
één doel voor ogen, terwijl het steeds
vaker voorkomt dat er veranderingen nodig
zijn en de gewenste veranderingen zijn
steeds drastischer. Deze tendens vraagt
voor meer flexibiliteit terwijl hedendaagse
gebouwen steeds complexer worden. Dit
vraag voor beter passende, duurzamere
oplossingen. Hierop zijn verschillende
reacties gekomen. Zowel door overheden
in de vorm van regels en wetgeving, als
in beoordelingsprogramma’s en nieuwe
ontwerp methodes.
Hoewel deze allen gericht zijn op een
betere toekomst, bevatten ze toch een
heleboel verschillen. Door de verschillende
reacties te combineren is er een ruwe
omschrijving ontstaan van een veld
welke duurzaamheid definieert. Dit veld
bestaat uit zeven categorieën: Milieu,
Binnenklimaat, Levenscyclus economie,
Management, Materialen, Bruikbaarheid en
Visuele Kwaliteit. Al deze categorieën zijn
gedefinieerd met behulp van de ‘Tripple Top
Line’ filosofie.
IDF Bouwen is een van de meest recente
bouwmethodologieën, en probeert te leren
van het verleden door de sterke punten
van andere modellen toe te passen. De
IDF bouwmethodologie neemt de hele
levenscyclus van een gebouw en zijn
materialen in acht.
IDF Bouwen richt zich op: Industriële
Productie om zo tot kwalitatief hoogwaardige
producten te komen en het vereiste
vakmanschap te verlagen: Aanpassing van het
gebouw aan Individuele gebruikerswensen
gedurende de gebruiksfase van het gebouw
om zo het nuttige leven van een gebouw
te verlengen: Toepassing van ‘Cradle-to-
Cradle’ en ‘Triple Top Line’ denken om aan
het duurzaamheids vraagstuk te voldoen:
Gericht op ‘Design for Disassembly’
om flexibele systemen te creëren welke
vervangen, opnieuw gebruikt, en opnieuw
geconfigureerd kunnen worden. De
hoofddoelen van de IDF Bouwmethodologie
kunnen worden samengevat als: Hoge
Kwaliteit, Hoge Bruikbaarheid, Gebouwen
met unieke Identiteiten, Lage Impact op het
Milieu of een Positieve Impact en Economisch
Uitvoerbaar waarbij gekeken word naar de
gehele levenscyclus van het gebouw en zijn
materialen.
De IDF Bouwmethodologie heeft vier
hoofdstrategieën om deze doelen te
realiseren: Industriële Productie, Ontwerpen
voor de Individuele Identiteit, Duurzaam
Ontwerp, en Flexibele Gebouwen. De
vier hoofdcategorieën zijn gekoppeld aan
hoofdcriteria. Industrieel is gekoppeld
aan Organisatie en Productie, Individueel
aan Aanpasbaarheid, Milieu aan Energie,
Materialen, Vervuiling en Water, Flexibel
aan Gebouw Hiërarchie, Functionaliteit,
Interfaces, Materiaal Niveaus en
Herbruikbaarheid. Voor al deze hoofdcriteria
zijn subcriteria en bepalende factoren
gedefinieerd. En voor alle bepalende factoren
zijn opties en scores gedefinieerd om zo tot
een model te komen.
Om het model te testen zijn er twee
testcasus uitgevoerd, één op gebouwniveau
met het ‘Passend Wonen’ concept, en één op
systeemniveau met de ‘Plug’ . De resultaten
gaven nuttige terugkoppeling voor het
bouwconcept, het systeem en voor het
model zelf. ‘Passend Wonen’ kan zichzelf nog
verbeteren in de categorieën Industrieel en
Milieu, het concept scoorde heel hoog op
Individueel en Flexibel. Voor de ‘Plug’ lijken
alle drie concepten uitvoerbaar, het zou beter
zijn om een normalisatie toe te passen in het
IDF model voor systemen voordat het als
keuzemodel kan functioneren.
Toekomstige verbeteringen voor het
model kunnen in de volgende opties
liggen: Integratie van de mogelijkheid
een systeemtype te kiezen, dit maakt
normalisatie toe en geeft de mogelijkheid
om een selectie te maken in de bepalende
factoren welke relevant zijn voor het
specifieke systeem. Een diepteonderzoek
naar de sociale en industriële aspecten. Het
Auteur: Stefan Binnemars
Studierichting:
MSc Industrieel Ontwerpen
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2011
definiëren van de relaties tussen bepalende
factoren. Implementeren van een grotere
variëteit aan strategieën. Bepalen van de
verschillende niveaus van IDF Bouwen. En
als laatste Economische en Strategische
terugkoppeling.
22
23

de levensduurprestatIe
van duurzame
renovatIeConCepten
2.2.1 mIo
Jetse Vink ontwikkelde tijdens zijn
afstuderen een nieuw model waarmee de
levensduurprestatie van renovatieconcepten
geëvalueerd kan worden. Het model
maakt inzichtelijk of een duurzaam
renovatieconcept aansluit bij de wensen
en eisen die eraan gesteld worden binnen
een project. Parallel daaraan heeft Jetse
onderzocht wat ervoor nodig is om
succesvolle nieuwe renovatieconcepten op
de markt te implementeren.
Jetse volgde de Master Construction
Management and Engineering. Voor zijn
afstuderen was hij al een half jaar betrokken
bij het onderzoeksproject Creative City Lab
in Amsterdam, waar hij samen met andere
studenten nadacht over een klimaatneutrale
wijk. Daardoor werd zijn interesse voor
sustainable building nog meer aangewakkerd.
“Het onderzoek naar het model heb ik
met name gedaan omdat er wel allerlei
duurzaamheidsmodellen, zoals Greencalc,
BREEAM, het energielabel en de epc-norm,
in de markt zijn, maar geen van alle compleet
is”, vindt Jetse. “Het belangrijkste deel wat
mist, is het kosten- en opbrengstenaspect.
Energielabel A bijvoorbeeld zegt nog niets
over de bedrijfseconomische haalbaarheid
van een renovatieconcept.” “Los van het
technische en bedrijfseconomische gedeelte,
speelt de implementatie van innovatieve
concepten op de markt een belangrijke
rol in het daadwerkelijk realiseren van
vooruitgang”. Daarom gaat het onderzoek
ook in op factoren die van invloed zijn op
succesvolle marktimplementatie. “Het was
niet mijn ambitie om een nieuw model te
introduceren, maar wel om te onderzoeken
welke factoren van invloed zijn op het kiezen
voor een renovatieconcept binnen een
project. Het grote probleem is namelijk dat
op dit moment technisch alles mogelijk is,
maar dat het vaak bedrijfseconomisch niet
haalbaar is. Dat is de grote uitdaging.”
Jetse formuleerde zelf zijn onderzoek en kon
het uitvoeren bij Local in Amsterdam. Het
model dat hij vervolgens ontwikkelde kon hij
direct toepassen bij Local, waar hij nu werkt
als ontwikkelaar van renovatieprojecten.
“Voor Local heb ik met behulp van het
ontwikkelde model het renovatieconcept
‘WarmBouwen’ vergeleken met ‘niets
doen’ en een ‘standaard renovatie’. In het
model wordt de levensduurprestatie van
deze concepten gemeten, bestaande uit de
levensduurkosten en opbrengsten, de milieu
impact, het energielabel en de kwaliteit van
het renovatieconcept. Sociale concepten,
zoals communicatie met de bewoners
en bewonersparticipatie zijn hierin niet
meegenomen. Wat meteen uit de resultaten
van de toepassing naar voren kwam, is dat
de scope van het renovatieproject een hele
belangrijk invloed heeft op de prestatie
van verschillende concepten. “Als een
eigenaar een investeringshorizon heeft van
10 jaar, is de uitdaging groot om deze terug
te verdienen. Dit in tegenstelling tot een
investeringshorizon van 50 jaar.” Uiteindelijk,
geeft Jetse aan, “moet een eigenaar voor
renovatie goed nadenken over de tijdshorizon
die hij in ogenschouw neemt en wat de
scenario’s zijn na verloop van deze periode.”
“Op het gebied van implementatie gaat de
discussie niet over techniek. Het gaat om
bedrijfseconomische waarde, en dus vaak
over geld of rendement.” De voorwaarde
is duurzaamheid, maar uiteindelijk is
het uitgangspunt dat een duurzame
renovatie bedrijfseconomische haalbaar en
aantrekkelijk is. Alleen dan zullen eigenaren
op grote schaal overgaan tot investeren.“
Jetse kreeg een 9 voor zijn
afstudeeronderzoek. “En het is dusdanig
interessant dat er misschien nog een
onderzoek aan gewijd wordt om een model te
ontwikkelen dat minder gedetailleerd is.”
Auteur: Jetse Vink
Studierichting:
MSc Civiele Techniek
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2010
24
25

doorBreken van BarrIÈres
voor InnovatIe met desIgn
en ConstruCt ContraCten
2.2.2 mIo
een stappenplan voor duurzaam Inkopen
Innovatie is de motor voor het
totstandbrengen van een duurzame toekomst
. De vraag is hoe de GWW-sector omgaat
met innovatie Hoe kan de opdrachtnemer
hiermee omgaan in een Design en Constructovereenkomst
dat duurzaam wordt gebouwd
en onderhouden.
Het belangrijkste resultaat is een
stappenplan voor duurzaam inkopen. De
totstandkoming van innovatie zal op de
lange termijn leiden tot oplossingen die
het verbruik van energie en materialen
verminderen en omvang en complexiteit
verminderen voor een specifiek probleem.
duurzaam Inkopen
Het behalen van een hoge mate van
“Duurzaamheidswinst” tijdens de gehele
levenscyclus wordt bereikt door dit punt zo
vroeg mogelijk in de levenscyclus mee te
nemen, tijdens de initiatief- en inkoopfase.
opdrachtnemer prikkelen duurzaam te
bouwen
Binnen een Design & Construct contract
wordt deze partij niet geprikkeld duurzaam
te bouwen voor de fases na Realisatie, de
Beheer en Onderhoudfase en de Sloopfase.
Innovaties kunnen gestimuleerd worden
door het inkoopproces hierop in te richten.
Dit zal op de lange termijn duurzame
oplossingen opleveren. Uit de praktijk
blijkt dat tijdens het inkoopproces nog veel
barrières voor innovatie bestaan. Een proces
waarmee innovatie wel aantrekkelijk wordt,
is vormgegeven in een Stappenplan. De basis
van dit stappenplan is het proces van TRIZ.
Innovatie en duurzaamheid
Brundtland stelt dat duurzaamheid is
wanneer aan de behoeftes van de huidige
generatie wordt voldaan, zonder volgende
generaties te benadelen om te voldoen aan
hun behoeftes. Elkington presenteerde de
bekende triple bottomline theorie, beter
bekend onder het vinden van de juiste balans
tussen People, Planet en Profit.
Een constructie doorloopt een bepaalde
levenscyclus (grofweg: initiatief, ontwerp,
bouw, gebruik en onderhoud en sloop).
Door de benadering van Brundtland hierop
toe te passen kan gesteld worden dat dit
bouwproces op zo’n manier ingericht moet
worden, dat dit over honderden jaren nog
steeds kan. Dat komt dicht in de buurt
van nog een derde bekende benadering:
Cradle2Cradle, afval is voedsel. Door de
laatste fase (sloop) van de bouw als eerste
te bekijken in de initiatiefase, ontstaat een
beeld van de afvalproductie die men graag
zou willen zien te voorkomen.
De ladder van Delft laat zien hoe dit het
beste kan (Figuur 3). Bovenaan de ladder
staat preventie. Aangenomen wordt dat het
voorkomen dat een systeem gebouwd wordt
(door slim te ontwerpen, of het maken van
een slimme analyse) het meest duurzaam is.
Dit kan bijvoorbeeld bereikt worden door de
functie van het systeem te verwerken in een
ander systeem.
trIz
TRIZ is een tool om effectief en efficient
innovatieve oplossingen te ontwerpen voor
specifieke problemen. Het wordt gesteld dat
TRIZ een belangrijke rol kan spelen om ervoor
te zorgen dat People, Planet en Profit niet
alleen kunnen samengaan maar ook kunnen
gedijen in een duurzame toekomst. De
methodologie richt zich op het behalen van
een hogere graad van Ideality, het vermindert
de schadelijke effecten en de kosten en
verhoogt de bruikbare effecten.
resultaat: een stappenplan voor
duurzaam Inkopen
Een praktische set van stappen is ontwikkeld,
die samen een Stappenplan vormen.
Conclusie
Het stappenplan voor duurzaam inkopen
voegt een extra proces toe tussen de
initiatiefase en de aanbestedingsprocedure
van de opdrachtgever. Door het stappenplan
te volgen krijgt Duurzaam Inkopen een
“totale benadering” en wordt “duurzaamheid”
niet slechts toegevoegd in een te late fase
van de bouwlevenscyclus.
Voordelen die met het ontwikkelde
stappenplan kunnen worden behaald zijn:
• De opdrachtgever zal zo vroeg mogelijk in het
bouwproces innovatie stimuleren.
Innovatie is de motor voor het
totstandbrengen van een duurzame
toekomst. Om innovatie te stimuleren moet
een opdrachtgever zich zo vroeg mogelijk
in het proces van de bouwlevenscyclus
hierop richten en om dit te doen moet de
opdrachtgever weten om te gaan met de
barrières voor innovatie die voorkomen
tijdens dit proces.
• Specificeer functioneel, compenseer de
opdrachtnemer voldoende, en bepaal een
waarde voor duurzaamheid.
Lettend op de initiele fases van
de levenscyclus van een object,
verdienen drie punten extra aandacht:
Specificeer functioneel, compenseer
de opdrachtnemer voldoende voor zijn
inspanningen en wees ervan bewust dat het
moeilijk is de waarde van ‘duurzaamheid’ te
bepalen.
• Opdrachtnemer wordt geprikkeld
duurzaam te bouwen.
Het gepresenteerde stappenplan
biedt de opdrachtgever een unieke
Auteur: Mees Beeker
Studierichting:
MSc Civiele Techniek
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2010
mogelijkheid om de weg vrij te maken
voor de opdrachtnemer om een object
te bouwen dat voldoet aan de criteria
voor duurzaamheid voor de beheer- en
onderhoudsfase.
26
27

Integraal
sChuImBeton
2.3.1 po
Integraal schuimbeton
materialen tijdens het productieproces
haalbare methodes opgeleverd. Andere
Auteur: Koen Hermsen
Integraal schuimbeton is een nieuw
materiaal bedacht door Jacob Alkema en
Wim Poelman, onderdeel van de leerstoel
samen te komen. Het gebruik van integraal
schuimbeton heeft meerdere voordelen:
doelen
Het doel van het afstudeerproject
was om één of meerdere haalbare
uitvoering
Om de structurele eigenschappen in kaart te
brengen zijn meerdere testen uitgevoerd:
methodes zijn afgekeurd of hebben verdere
ontwikkeling nodig.
De druksterkte, de puntbelasting en de
Studierichting:
MSc Industrieel Ontwerpen
product realisatie van de Universiteit Twente.
Het materiaalidee is ontstaan bij deze
• Minder materiaalgebruik
• Minder CO2 uitstoot
productiemethodes te krijgen en de
materiaaleigenschappen van integraal
• Drukbanktesten (druksterkte en
puntbelasting)
buigstijfheid van het integraal schuimbeton
zijn in kaart gebracht door de analyses
Soort: Afstuderen
twee personen en in samenwerking met
Pioneering is er een project opgestart om
• Lichtgewicht
• Hogere sterkte-eigenschappen met
schuimbeton in kaart te brengen. De
materiaaleigenschappen die zijn onderzocht
• Sterkteanalyse en berekeningen
(druksterkte, puntbelasting en buigstijfheid)
en de drukbanktesten. Daarnaast is door
een analyse van de impact op het milieu
Jaartal onderzoek: 2012
de toepassing van integraal schuimbeton in
dezelfde hoeveelheid materiaal
zijn de dichtheid, de druksterkte, de
• Geluidsabsorptietesten
aangetoond dat een combinatie van
producten te onderzoeken. Het project is
puntbelasting, de buigstijfheid en de
- Impedantiebuistesten
schuimbeton en normaal beton als schil
een samenwerking geweest van Temmink
Integraal schuimen worden reeds gemaakt
geluidsabsorptie. Het project is uitgevoerd
- In situ geluidsabsorptietesten
significant beter is dan normaal beton.
Infra, Morssinkhof Groep, Olde Hanter
van kunststoffen en metalen. Bij kunststoffen
bij Temmink Infra met als tweede doel om
De geluidsabsorptietesten tonen aan
Bouwconstructies, Raab Karcher en de
worden ze onder andere toegepast voor
integraal schuimbeton te gebruiken als
Naast het in kaart brengen van
dat schuimbeton niet adequaat geluid
Universiteit Twente.
dashboards van auto’s en fietszadels, en
materiaal voor een geluidsscherm. Daarbij
de materiaaleigenschappen is er
absorbeert, het materiaal absorbeert
het resultaat waarschijnlijk onvoldoende
bij metalen vind je ze terug in bijvoorbeeld
is het doel om een ontwerp voor het
ook labonderzoek verricht om de
ongeveer 50% minder geluid dan huidige
verbeteren. Het gebruik van schuimbeton
Integraal schuim houdt in dat schuim
auto-onderdelen. De voordelen zijn hierbij
geluidsscherm te maken en de toegevoegde
productiemethodes te testen op hun
materialen van geluidsschermen.
in geluidsschermen heeft daardoor geen
omgeven is door een dichte laag van
voornamelijk dat met weinig gewicht een
waarde van integraal schuimbeton te bepalen
haalbaarheid. Daarbij zijn niet haalbare
Aanpassingen van het schuimbeton zullen
toegevoegde waarde.
hetzelfde materiaal. Daarbij dienen beide
hoge sterkte behaald kan worden.
voor gebruik in geluidsschermen.
methodes afgestreept en haalbare methodes
getracht verder te ontwikkelen.
resultaten en conclusies
De tastbare resultaten van het project
zijn meerdere monsters van integraal
schuimbeton, een drijvende paal, een
prototype en schuimmodellen van de
ontworpen geluidsschermen. Het proces van
het schuimbeton maken is onder controle
en herhaalbaar, maar het materiaal vertoont
scheuren na het maken en uitharden. Dit
scheuren zou onder andere voorkomen
kunnen worden door wapening toe te voegen
of door het geschuimd beton volledig te
omhullen met dicht beton. Het labonderzoek
naar de productiemethodes heeft meerdere
28
29

de smartCuBe
2.3.2 po
de ‘smart Cube’
eenzelfde vormgeving met weinig aandacht
constructie-eisen om zelfregulerend en
uitstraling van de Smart Cube.
Auteur: Carmen Addink
De Smart Cube; een unieke, zelf-regulerende
en modulaire unit met verscheidende
mogelijkheden. Voor elk wat wils!
aan design.
Ongeveer een jaar geleden, is het principe
modulair te kunnen zijn. Daarnaast is de vorm
gebaseerd op het archetype ‘huis’ (gespiegelde
units). De afrondingen, nette afwerking en
De rechter- en linker wand zijn opgebouwd
uit kozijnen van Schipper Kozijnen die aan
Studierichting:
BSc Industrieel Ontwerpen
De groeiende belangstelling voor zowel
bewezen dat het mogelijk is om het aanbod
van een volledig zelfvoorzienende ‘box’ met
de simpele vorm dragen bij aan de unit een
zachtere en opvallendere uitstraling te geven
de ‘core unit’ bevestigd worden. Ook is er
de mogelijkheid om de achterwand van
Soort: Afstuderen
tijdelijke gebouwen als duurzame energie
in gebouwen leiden tot het idee om een
bepaalde materialen te reguleren (elektriciteit
en thermisch). De materialen en eisen
dan zijn concurrentie.
eenzelfde kozijn op te bouwen. Samen met de
hoekafwerking van de core unit vormen dit de
Jaartal onderzoek: 2012
unit dat volledig zelfvoorzienend is en
hiervoor zijn vervolgens gedefinieerd en
De Smart Cube is opgebouwd uit verschillende
personaliseerbare onderdelen van de Smart
geplaatst kan worden in verschillende
samen met een concept ontwerp van een
delen; een zogenoemde ‘core unit’, een
Cube.
gebieden te ontwerpen. Dit vormt de
tijdelijk gebouw dat milieuvriendelijk is,
bassin, en de rechter-, linker- en achterwand.
basis voor Carmen Addink haar afstuderen
voor de masteropleiding Industrial Design
Engineering aan de Universiteit Twente. Met
ondersteuning en begeleiding van het project
door het ontwerpbureau D’Andrea & Evers
Design.
vormde het de basis voor dit project.
Om tot een ontwerp voor deze Smart Cube
te komen, is er onderzoek uitgevoerd naar
de concurrentie, bestaande architectuur, de
toepassingen en eigenschappen van de unit
De combinatie van materialen maakt dat de
unit als ‘smart’ gezien kan worden. De ‘core
unit’ en de achterwand bestaan uit eenzelfde
soort wanden; sandwich panelen. Deze
zijn opgebouwd uit aan de buitenkant een
aluminium extrusieprofiel van Triple Solar
zit Phase Changing Material (PCM) van
Salca, dit materiaal zorgt tevens voor de
warmteregulatie; de fase overgang van het
materiaal zorgt ervoor dat het interieur het
gehele jaar rond de twintig graden is. Het PCM
Er zijn verschillende mogelijkheden van de
uitstraling van de Smart Cube gegeven door
de personaliseerbare onderdelen aan te
passen. Daarnaast is er de mogelijkheid om
unit uit te breidden. Door meerdere ‘core
units’ aan elkaar te koppelen, ontstaat er een
van de mogelijkheden van de ‘Smart Cube’
bestaande uit hoogwaardige materialen dat
zich onderscheidt van haar concurrentie,
uniek is in haar uitstraling, zowel individueel
als aaneengekoppeld kan worden met andere
segmenten en voor meerdere toepassingen
Tegenwoordig is de investering in een
en relevante literatuur betreft modulariteit en
autarkische onderwerpen. Daarnaast zijn er
die als waterdichte buitenwand fungeert
, waar een water/glycol mengel doorheen
is afgedekt met het modulaire wandsysteem
van Interwand waardoor het interieur een
‘rij’ van units. Tevens is er de mogelijkheid
om de ‘core unit’ te spiegelen, hierdoor
gebruikt kan worden.
tijdelijke ruimte een goed alternatief op een
uitbreidding van of een nieuw gebouw. Deze
accommodaties zijn al beschikbaar, maar
hebben vaak de volgende eigenschappen;
verschillende analyses uitgevoerd om inzicht
te krijgen in de mogelijkheden op de markt en
het gebruik van bepaalde grondoppervlaktes
van leef- of werkruimtes.
stroomt die ‘helpt’ met de warmteregulatie
van het interieur en de flexibele mat met
zonnecellen die erop geplaatst zijn op de juiste
temperatuur houdt.
nette uitstraling krijgt. De ‘core unit’ en
achterwand vormen de modulaire onderdelen
van de unit.
ontstaat een groter grondoppervlak. Met deze
mogelijkheden kunnen vele marktsegmenten
aangesproken worden.
Carmen Addink
Master Industrial Design Engineering
Universiteit Twente
niet energie- en milieuvriendelijk, ze hebben
Om ervoor te zorgen dat de Smart Cube
Een kleine greep waar de Smart Cube voor
soortgelijke basisdimensies en hebben
De vorm is gebaseerd op de vooraf opgestelde
Aan de binnenkant van de sandwich panelen
waterpas staat en tegen een (wind) stootje
gebruikt kan worden, zijn; thuiskantoor,
kan, is er gebruik gemaakt van het Permavoid
tuinhuis, schoonheidssalon, consultatiekamer,
infiltratie systeem van AKG Polymers. Dit
atelier, bouwkeet, WMO unit, studenten
systeem bestaat uit kratten waarin het water/
of ouderen woning, en wanneer de ruimte
glycol mengsel is opgeslagen. Dit wordt
vergroot is, als tijdelijke kantoorruimte,
gebruikt voor de temperatuurregulatie in
kantine, klaslokaal, hotelverblijf of voor
de Smart Cube. De plaatsing van dit bassin
tentoonstelling- of advertentiedoeleinden.
is onder de grond. Op deze manier kan er
gebruik worden gemaakt van standaard
Het resultaat van het project kan omschreven
dimensies en doet het geen afbreuk aan de
worden als een visualisering en onderbouwing
30
31

Cluster
VERDUURZAMEN
BESTAANDE BOUW
Conversie & Hergebruik
Resultaatgericht
Vastgoedonderhoud
Klimaatneutraal
Renoveren
32
33

verduurzamen
“the CorrIdor”
als BusIness Case
3.1.1 C&h
Inleiding
Verduurzamen van bestaande leegstaande
vastgoedkantoren is een actueel thema
anno 2012. Er staan in Nederland veel
kantoorpanden leeg. Dit is ook het geval op
het Kennispark Twente in Enschede.
Voorafgaand aan dit onderzoek zijn reeds
door studenten van de minor “regie stedelijke
vernieuwing” van Saxion in Deventer
duurzame concepten ontwikkeld voor het
kantoorpand The Corridor gelegen op dit
Kennispark. Hierbij is onderzoek gedaan
naar hoe het pand in 2013 tot het meest
duurzame pand van Nederland gerenoveerd
kan worden, rekening houdend met het
ecosysteem van het Kennispark.
het afstudeeronderzoek
Het afstudeeronderzoek van Christiaan
Luttikhuis is geschreven in het kader
van de laatste fase van de opleiding
Bouwtechnische Bedrijfskunde aan
Saxion, ten behoeve van het Lectoraat
Gebiedsontwikkeling en Recht.
In dit onderzoek staat de volgende
hoofdvraag centraal:
“Welke van de reeds onderzochte duurzame
concepten kan via een verdienmodel
inzicht geven in de bedrijfseconomische
effecten van het kantoorpand The Corridor
aan de hand van de criteria: duurzaam
renoveren, vastgoedtrends, kosten en baten
en haalbaarheid voor de eigenaar van het
kantoorpand op het Kennispark Twente”
Het pand The Corridor is een kantoorpand
gelegen aan de Hengelosestraat 525/527 in
Enschede. Aanvankelijk had het gebouw een
onderwijsfunctie, echter de laatste jaren werd
het gebouw vooral gebruikt voor huisvesting
van startende kleine bedrijven. Het pand
heeft totaal 5200 m2 bruto vloeroppervlakte
en bezit ruim 80 parkeerplekken. Het pand is
sterk verouderd. De huidige huurders zijn
startende ondernemers die kleinschalige
bedrijfsruimtes huren.
Het doel van het onderzoek van Christiaan
Luttikhuis is de ontwikkeling van een
verdienmodel om de eigenaar, de gemeente
Enschede, inzicht te geven in de concepten:
Green 4U, Green Innovation Lab en The
Ecopoort en in duurzaam renoveren.
Deze concepten zijn aan de hand van de
volgende criteria onderzocht: duurzaam
renoveren, vastgoedtrends, kosten en
baten en haalbaarheid.
Gedurende het onderzoek is gebruik
gemaakt van zowel desk- als fieldresearch.
Het deskresearch bestaat voornamelijk
uit het in kaart brengen van duurzame
concepten en vastgoedtrends. Bij het
fieldresearch draait het voornamelijk om
het houden van interviews met zowel de
eigenaar, huurders, beleggers en exploitant
van het pand The Corridor. Door middel
van deze informatie zijn de financiële
gevolgen van de drie duurzame concepten
in kaart gebracht en is de haalbaarheid
hiervan inzichtelijk gemaakt.
Omdat het pand duurzaam gerenoveerd
wordt, gaan hier verschillende kosten en
opbrengsten mee gepaard. Deze kosten
en opbrengsten zijn inclusief de overige
verbouw- en inrichtingskosten.
Het gaat om acht
duurzaamheidsmaatregelen die invloed
hebben op de financiële haalbaarheid
van de verschillende concepten. In
het onderzoek komt naar voren dat
beleggers een exploitatieperiode van 15
jaar aanhouden en tijdens deze periode
het geïnvesteerde bedrag terugverdiend
moeten hebben met een reëel rendement;
dit ligt tussen de zes en acht procent.
De terugverdientijd van de duurzame
renovatie bedraagt 15 jaar.
Tijdens het onderzoek zijn vastgoedtrends
in kaart gebracht om te kijken in hoeverre
deze invloed hebben op een betere
verhuurbaarheid van het pand. De vraag
naar hoogwaardig kantoorvastgoed zal
in de komende jaren alleen maar stijgen.
Door de duurzame renovatie zal het pand
The Corridor toegevoegd worden aan
hoogwaardig kantoorvastgoed. Dit zal
de verhuurbaarheid van het pand The
Corridor ten goede komen.
De drie concepten die financieel zijn
uitgewerkt, zijn niet rendabel op basis van
financiële gegevens van de verschillende
concepten. Dit komt met name door de
te hoge verbouw- en inrichtingskosten.
Verder zijn de opbrengsten te laag voor de
kosten die hier tegenover staan.
In het onderzoek is ook gekeken of
het een optie zou zijn om het pand
duurzaam te renoveren en de huidige
kantoorfunctie te behouden. Dit concept
is wel rendabel en heeft een positieve
zgn. “discounted cash flow” na 30 jaar
en een reële terugverdientijd van acht
Auteur: Christiaan Luttikhuis
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2012
jaar. Met een goed en rendabel concept
kan The Corridor een aantrekkelijke
tegenhanger worden dan andere duurzame
bedrijfsverzamelgebouwen in de buurt zoals
“The Gallery”.
34
35

herBestemmIng voor
het BankgeBouW ‘’Bank
Jordaan’’ In haaksBergen
3.1.2 C&h
Het oude bankgebouw ‘’Bank Jordaan’’,
gelegen in Haaksbergen op de hoek
van de Ruisschenborgstraat en de
Blankenburgerstraat, heeft momenteel geen
functie en staat al enkele jaren leeg. De
gemeente Haaksbergen, de eigenaar van de
locatie, wil het pand slopen indien er niet
op korte termijn een passende en haalbare
herbestemming voor het pand gevonden
wordt. De historische kring Haaksbergen wil
dit voorkomen omdat daardoor de historische
waarde van het pand en de uitstraling van de
locatie verloren zullen gaan.
Doel van de opdracht is om door middel
van een haalbaarheidsonderzoek te
onderzoeken welke mogelijkheden er zijn
voor herbestemming van het bankgebouw en
wat van deze verschillende mogelijkheden de
haalbaarheid is.
Om het onderzoek te structureren zijn er
drie fases doorlopen; de onderzoeksfase,
de ontwerpfase en de financiële
haalbaarheidsfase. Bij de onderzoeksfase
is de Ist- en de Soll situatie onderzocht,
is er een externe analyse uitgevoerd aan
de hand van de DESTEP-factoren en de
omgevingsanalyse en is er een marktanalyse
uitgevoerd. De verkregen resultaten uit deze
onderzoeksfase hebben vervolgens geleid
tot een SWOT analyse met bijbehorende
confrontatiematrix. Hieruit is gebleken wat
voor dit project de hoofdaandachtspunten
zijn en welke invloed deze kunnen hebben
op het onderzoek. Uit de onderzoeksfase is
eveneens gebleken voor welke functies het
pand geschikt zou kunnen zijn.
Omdat tijdens deze fase een geïnteresseerde
partij is gevonden voor een kantoorruimte op
de gehele begane grond is er voor gekozen
om de begane grond in ieder geval een
kantoorfunctie te geven. In de ontwerpfase
zijn vervolgens drie functies bepaald die
voor de verdiepingen het meeste perspectief
hebben. Aan de hand van een aantal
uitgangspunten zijn deze uitgewerkt tot
concepten.
Deze drie concepten waren; kantoorfunctie
met een bed and breakfast, kantoorfunctie
met appartementen en een kantorencomplex.
Voor elk concept is een vlekkenplan gemaakt
en is er een grof exploitatieplan opgesteld
waaruit is gebleken wat het plansaldo van
de verschillende concepten is. Om van deze
drie concepten te bepalen welke het meest
geschikt is voor de herbestemming is er een
multicriteria analyse uitgevoerd. Hieruit is
gebleken dat een kantorencomplex het meest
geschikt zou zijn voor de herbestemming
van het bankgebouw. Dit winnende concept
is vervolgens uitgewerkt tot schetsontwerp,
waarbij aan de hand van een uitgebreid
programma van eisen een 3D ontwerp is
gemaakt in het programma sketch-up. Bij
dit ontwerp is door middel van een risico
inventarisatie gekeken welke risico’s er
kunnen ontstaan bij het gemaakte ontwerp
voor de kantoorfunctie. Ook is gekeken welke
risico’s er kunnen ontstaan indien het pand
in de toekomst aangepast moet worden naar
een andere functie. In de laatste fase is de
financiële haalbaarheid van het gemaakte
ontwerp onderzocht. Uit de berekeningen is
gebleken dat de totale investeringskosten
€ 1.008.851,21 bedragen en de te verwachten
opbrengsten in totaal € 1.010.328,19. Hieruit
blijkt dat het kantorencomplex een positief
plansaldo heeft, waardoor het gemaakte plan
financieel haalbaar is.
Deze conclusie leidt in het
onderzoeksrapport tot de volgende
aanbevelingen:
• Zowel de begane grond als de verdiepingen
van het bankgebouw een kantoorfunctie
geven.
• Onderzoek laten uitvoeren naar de
mogelijkheden om de draagconstructie aan
te passen.
• De gemeente Haaksbergen op de hoogte
brengen van de ontwikkelingen rondom de
herbestemming.
• Een taxatierapport op laten stellen door
een objectieve makelaar.
• Onderzoeken welke
subsidiemogelijkheden er zijn indien het
pand een monumentenstatus krijgt.
• Onderzoeken of er mogelijkheden zijn
om het pand als ‘’Stichting Bank Jordaan’’
voor een symbolisch bedrag over te nemen
van de gemeente Haaksbergen om de
investeringskosten omlaag te brengen.
• Buurtbewoners en bedrijven bij de
herbestemmingsplannen betrekken om
draagvlak te creëren.
• In een vroeg stadium beginnen met het
zoeken naar potentiële afnemers, zodat
een eventuele belegger kan worden
overtuigd van de haalbaarheid van het
herbestemmingsplan.
Deze aanbevelingen moeten ervoor
zorgen dat de haalbaarheid van het
herbestemmingsproject vergroot worden,
zodat behoud van het bankgebouw ‘’Bank
Jordaan’’ daadwerkelijk
gerealiseerd wordt.
Auteur: Thomas Kraesgenberg
Bjorn Kienhuis
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2012
36
37

CommunICatIe & prestatIe
BIJ resultaatgerICht
vastgoedonderhoud
3.2.1 rgvo
Stichting Pioneering is onderdeel van
Innovatieplatform Twente houdt zich bezig
met innovaties en vraagstukken die vanuit de
bouwbranche komen. De werkplaats
‘Resultaatgericht Vastgoedonderhoud’ van
Stichting Pioneering is bezig met een nieuw
onderhoudsconcept. Dit onderhoudsconcept
draagt dezelfde naam als de werkplaats,
namelijk Resultaatgericht
Vastgoedonderhoud (RGVO).
RGVO is als volgt te definiëren: “Het geheel
van technische, organisatorische en daarbij
samenhangende administratieve activiteiten
om vastgoed functioneel, esthetisch en
technisch op het overeengekomen
kwaliteitsniveau te houden, passend binnen
de doelstellingen en de strategie van de
opdrachtgever.”
De kwaliteitsniveaus bij RGVO die bepaald
worden door de opdrachtgever zijn in de
huidige inspectiebibliotheek vastgelegd. De
inspectiebibliotheek is niet werkbaar genoeg,
omdat er verschil van interpretatie is over de
verschillende kwaliteitsniveaus.
Om dit probleem te verhelpen is een
onderzoek opgestart met de volgende
hoofdvraag:
“Welke kwaliteitsniveaus moeten worden
onderscheiden in de systematiek van
RGVO en welke eisen moeten aan de
communicatiemiddelen (referenties),
tussen de verschillende disciplines* in de
onderhoudsbranche, worden gesteld om
tot een eenduidige interpretatie van deze
niveaus te komen”
Om deze vraag te kunnen beantwoorden is
middels desk research informatie gehaald uit
verschillende literatuurstukken en van
het internet. Daarna is bij verschillende
disciplines in de onderhoudsbranche
informatie opgevraagd over de wijze waarop
deze bedrijven met RGVO omgaan en hoe ze
kwaliteitsniveaus vastleggen.
Deze informatie is gebruikt om een nieuw
soort communicatiemiddel op te stellen
waarmee kwaliteitsniveaus bepaald
kunnen worden. Prestatiedatabase
De prestatiedatabase is opgesteld als
onderlegger voor de communicatiedatabase.
Belangrijk voor deze database is dat alle
gebouwonderdelen opgenomen worden. Er is
daarom gebruik gemaakt van de NL-SfB
codering, die ook toegepast is in de NEN-
2767. De NEN-2767 is de nederlandse
norm voor conditiemeten van bouw- en
installatiedelen. In deze norm zijn alle
gebouwonderdelen aan de hand van de
NL-SfB codering verdeeld in verschillende
hoofdstukken. Bij de verschillende
gebouwonderdelen zijn de gebreken en de
methode om conditie te meten van de
gebouwonderdelen vastgesteld.
In de prestatiedatabase zijn aan de hand van
de gebrekenlijst, die vastgesteld is volgens de
NEN-2767, verschillende kwaliteitsniveaus
beschreven. Het beschrijven van de
kwaliteitsniveaus gebeurt aan de hand van:
- Omschrijving van de omvang het gebrek
- Meetbare gegevens over het gebrek
- Fotomateriaal waarin duidelijk gemaakt
wordt hoe het betreffende gebrek eruit ziet
Communicatiedatabase Voor opdrachtgevers
is het moeilijk om aan de hand van de
prestatiedatabase kwaliteitsniveaus te
bepalen, omdat de opdrachtgever in de
meeste gevallen te weinig bouwkundige
kennis heeft om deze te kunnen begrijpen.
De prestatiedatabase dient daarom als
onderlegger voor de communicatiedatabase.
De communicatiedatabase is tussen
opdrachtgever en onderhoudsbedrijf het
belangrijkste
communicatiemiddel als het gaat om het
bepalen van de kwaliteitsniveaus. Tijdens de
communicatie moet gebruik worden gemaakt
van functie-denken.
Functie-denken is een methode om naar het
eindresultaat te kijken, zonder het
onderhoudsbedrijf gelijk te beperken in
de oplossingen. Opdrachtgevers dienen
de strategie & visie van een complex om
te zetten in functies en daar meetbare
waardes aan te koppelen. Wanneer dit in
kaart is gebracht ligt de expertise bij het
onderhoudsbedrijf om een adviesrol te
vervullen wat betreft het bepalen van de
kwaliteitsniveaus.
Conclusies van het onderzoek
Kwaliteitsniveaus De verschillende
kwaliteitsniveaus die opgenomen zijn
in de databases zijn aan de hand van de
NEN-2767 bepaald. In onderstaande tabel
staat hoe de kwaliteitsniveaus van de
NEN-2767 overgenomen worden in de
prestatiedatabase en communicatiedatabase.
Tweedeling database
Gekozen is om gebruik te maken van een
communicatiedatabase met als onderlegger
de prestatiedatabase. De reden hiervan
is dat de prestatiedatabase dusdanig veel
bouwkundige kennis bevat, die niet altijd
aanwezig is bij de opdrachtgevers.
Voor verschillende disciplines werkbaar
Door gebruik te maken van de NEN 2767
zijn de databases voor alle disciplines in
de werkbaar. Zowel de prestatie- als de
communicatiedatabase is zo veel mogelijk
voorzien van de termen die in de NEN 2767
voorkomen.
Weergeven kwaliteitsniveaus
Om de kwaliteitsniveaus volgens de
SMART-systematiek te formuleren, zijn deze
weergeven met een foto, een omschrijving en
meetbare gegevens.
Auteur: Lars Willemsen
Tiemen Leus
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2012
38
39

fInanCIËle en JurIdIsChe rIsICo’s voor resultaatgerICht
vastgoedonderhoud BInnen
WonIngCorporatIe domIJn
3.2.3 rgvo
Deze scriptie beschrijft het onderzoek
dat is uitgevoerd bij woningcorporatie
Domijn te Enschede. Domijn wenst
in de toekomst gebruik te maken van
resultaatgericht vastgoedonderhoud
(RGVO) dat naar verwachting bijdraagt
aan een duurzame samenwerking in de
sector vastgoedonderhoud. De gewenste
duurzame samenwerking leidt naar
verwachting tot een hoger kwaliteitsniveau
van de onderhoudsstaat van de complexen,
efficiënter verbruik van materialen tijdens
onderhoud en een kostenbesparing in de
keten (total cost of ownership), omdat
verwacht wordt dat onderhoudsbedrijven
hier als specialisten zijnde efficiënter
mee om kunnen gaan. Hiervoor zijn wel
vernieuwde samenwerkingscontracten nodig
en Domijn wil weten met welke risico’s het
geconfronteerd wordt, wanneer het deze
vernieuwde samenwerkingscontracten
ondertekent.
De hoofdvraag van het onderzoek betreft
daarom:
Welke financiële en juridische risico’s en
beheersmaatregelen zijn er voor Domijn om
tot RGVO-Domijn-contracten te komen
Domijn is toegevoegd in de benaming van
deze contractvorm, omdat Domijn een
andere betaalwijze wenst te hanteren dan op
regulier RGVO van toepassing is.
In februari 2012 is gestart met het beschrijven
van Domijn als organisatie. Nadat het
plan van aanpak werd goedgekeurd is een
theoretisch kader opgesteld. Daarna is
de methodologie beschreven in. Op basis
daarvan is begonnen met het vooronderzoek.
Hierin worden verschillende vormen van
vastgoedonderhoud beschreven evenals
de voor- en nadelen van deze vormen. Het
tweede deel van dit onderzoek betreft
de analyse van de processen en voorbeeldcontracten.
Het onderzoek borduurt voort op de
voorgaande analyse en brengt de risico’s
in kaart met behulp van het COSO IImodel.
Uit het onderzoek blijkt dat
een groot aantal risico’s ontstaan door
onvoldoende afbakening van het gewenste
kwaliteitsniveau en de samenwerking tussen
Domijn en onderhoudsbedrijven. Door
onvoldoende afbakening kan onenigheid
ontstaan over het te leveren resultaat.
Voortzetting van de samenwerking is
afhankelijk van dit resultaat en daarom
dienen afspraken en eisen helder en
uitgebreid te worden vastgelegd. Door
universele kwaliteitsnormen en afspraken
te gebruiken (o.a. de NEN 2767 voor het
uitvoeren van een conditiemeting) worden
afspraken ingekaderd en vele risico’s beperkt
tot een minimum. Het financiële risico,
dat inherent is aan de betalingswijze van
RGVO-Domijn, wordt sterk beperkt door
de betalingen van RGVO Domijn in te delen
volgens het diversiteitsverschijnsel.
De conclusie van dit onderzoek is dat
Domijn door kan gaan met de implementatie
van RGVO-Domijn als variant op het
reguliere RGVO. Deze variant, waarvan
alleen de betaalwijze verschilt, is wettelijk
toegestaan aangezien er geen sprake is
van een mogelijke bankiersfunctie van het
onderhoudsbedrijf. Aanbevolen wordt om
een soortgelijk vervolgonderzoek uit te
voeren dat in tegenstelling tot dit onderzoek
uitgevoerd wordt in het belang van een
onderhoudsbedrijf.
Daarbij zou een risicomanagementmodel
gericht op vastgoedonderhoud en
contractmanagement naar verwachting
leiden tot een betere inventarisatie en dus
Auteur: Rudy Bunte
Stefan ter Bekke
Studierichting:
Bedrijfseconomie
Soort: Stage
Jaartal onderzoek: 2012
ook beheersing van risico’s. Zolang aandacht
wordt geschonken aan het beheersen
van de benoemde risico’s wordt verwacht
dat Domijn op verantwoorde wijze het
onderhoud aan de complexen voor een lange
periode kan uitbesteden.
Wel wordt aanbevolen om in het geval
van risicomanagement te documenteren
hoe medewerkers van Domijn om dienen
te gaan met risico’s, waardoor de houding
van Domijn met betrekking tot risico’s en
de benaderingswijze ervan eenduidig is en
interpretatie door de medewerkers hetzelfde
zal zijn.
40
41

helder taal In het
resultaatgerICht
vastgoedonderhoud
3.2.4 rgvo
Het doel van dit onderzoek is een
aanbeveling of oplossing bieden voor
meer eenduidige en effectievere middelen
ten behoeve van de interpretatie en
verwerking van kwaliteitsverwachtingen en
conditiemetingen t.a.v. RGVO teneinde een
meer eenduidige overeenstemming t.b.v.
effectievere contractvorming en uitvoering.
Het antwoord op de hoofdvraag van
dit onderzoek: opdrachtgever en
opdrachtnemer zullen zowel intern als
extern zo eenduidig en effectief mogelijk
met elkaar kunnen communiceren over de
kwaliteitsverwachtingen en gebouwcondities
wanneer er bewuste keuzes gemaakt worden
in inspectiemethoden en organisatievorm
en hogere eisen gesteld worden aan de
gebruikte communicatiesoorten.
Uit het onderzoek kunnen de volgende zaken
geconcludeerd worden:
Verbale afspraken zijn een momentopname
en heeft weinig waarde voor de toekomst;
er kan niet op teruggekomen worden.
Schriftelijke en visuele vastlegging van
afspraken zijn uiterst duurzaam wanneer
voldaan aan eisen. Alle keuzes en afspraken
dienen te worden vastgelegd op eenduidige
wijze d.w.z. aan de hand van schriftelijke
omschrijvingen gecombineerd met de nodige
referentiebeelden (visuele communicatie).
Deze referentiebeelden in bijvoorbeeld
de Inspectiebibliotheek e.d. dienen aan
strengere eisen te voldoen waarbij de
kwaliteit, eenduidigheid en uniformiteit een
rol speelt. Hiervoor zou een combinatie van
inspectiemethoden en communicatiesoorten
in de vorm van een uniforme ‘tool’
ontwikkeld moeten worden.
Er moet directe feedback gegeven worden
t.b.v. het valideren van keuzes. Feedback
wordt mogelijk gemaakt door één op één
communicatie. De ‘tool’ zou hierbij een rol
kunnen gaan spelen doordat de bevindingen
middels software op bijvoorbeeld een
handheld verwerkt kunnen worden waarbij
direct kan worden voorzien in beeldmateriaal
e.d. Slimme software maakt hier dan een
sluitend geheel van in een eindrapportage/
weergave.
Een conditiemeting laten uitvoeren door
(RGD/NVDO) gecertificeerde, onafhankelijke
en ervaren inspecteurs kan een extra
zekerheid zijn voor een correcte inspectie
en een goed onderbouwd plan voor het
scenario. Het is ook te adviseren om
uitgevoerde inspecties steekproefsgewijs
te laten controleren aan de hand van
controle-inspecties door een onafhankelijk
gecertificeerd inspectiebureau.
Voor effectieve en eenduidige communicatie
binnen RGVO is het van belang de
organisaties in te richten op een manier
waarop de validatie van keuzes snel geschied,
de gegevens centraal worden gehouden
middels een server die toegang verschaft
aan alle betrokken partijen en personen met
kennis bij alle partijen.
Richt een digitale omgeving in waar
kennis, gegevens, informatie, validatie en
hulpmiddelen open en beschikbaar zijn
voor elke betrokkene waarbij uniformiteit,
kwaliteit en eenduidigheid centraal staat.
Gebaseerd op de aanbeveling om een
uniforme referentiedatabase te ontwikkelen,
wordt is hier en implementatie plan
opgesteld. Het plan is geschikt voor gebruik
in de gehele schilder/ onderhoudsbranche.
De basis voor dit implementatieplan zijn
wensen en ervaringen vanuit de praktijk.
De ontwikkeling van dit instrument
gebeurt bij voorkeur door een organisatie
of instituut die de gehele branche kan én
wil voorzien van deze “Tool”. Uitgangspunt
van dit implementatieplan is dus:
commerciële ontwikkeling van een uniforme
referentiedatabase, geschikt voor de gehele
onderhoudssector die te verbeteren is op
aanvraag en goedkeuring.
De volgende implementatieaspecten
gelden voor een onderhoudsbedrijf die
zich deze ontwikkeling eigen wil maken. De
implementatieaspecten zijn:
• Proces
• Organisatie (intern)
• Organisatie (extern)
• Kennis
• Inzet medewerkers
• Financieel
Auteur: Wout Hegeman
Studierichting:
Bouwmanagement
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2010
• Tijd/ planning
• Techniek
• Duurzaamheid en flexibiliteit
42
43

kostenvergelIJkIng tussen
tradItIoneel en resultaatgerICht
vastgoedonderhoud
3.2.5
Resultaatgericht onderhoud is een
nieuwe methode van samenwerken om
gebouwen functioneel en esthetisch op
niveau te houden, zodanig dat het binnen
de doelstellingen en strategie van de
opdrachtgever past. Hierbij is sprake van
een resultaatverplichting en een win-win
situatie voor zowel de opdrachtgever
als het onderhoudsbedrijf. Voor de
opdrachtgever kan het een verlaging van
de onderhoudskosten opleveren, voor
het onderhoudsbedrijf kan het leiden tot
verhoging van de continuïteit.
Uit landelijk onderzoek door OTB te Delft
is gebleken dat bij onderhoudsprojecten
gemiddeld 20% bespaard kon worden.
Door het toepassen van RGVO ten opzichte
van het traditionele onderhoud wilde de
Woonplaats kijken of het ook besparend is
binnen haar onderneming.
De Woonplaats is in 2006 begonnen met het
initiatief om RGVO binnen haar onderhoud
toe te passen. Van de afgelopen 3 jaar is
er een tussenevaluatie uitgebracht op het
gebied van knelpunten, kosten en risico’s
die in dit rapport naar voren zijn gekomen
en waarop conclusies en aanbevelingen zijn
gegeven. Daarnaast is er getracht om een
kostenvergelijking te maken tussen deze
projecten versus de traditionele referentie
projecten. Voor dit onderzoek zijn viertal
RGVO projecten geselecteerd en vergeleken
met de traditionele manier van onderhoud.
Uit onderzoek kwam naar voren dat er binnen
de organisatie nog bepaalde knelpunten
zijn, deze zijn op het gebied van organisatie,
bijhouden van geïnvesteerde uren aan het
RGVO traject e.d.
Conclusies:
Uit de gesprekken met de medewerkers van
de opdrachtgever en de opdrachtnemer is
gebleken dat RGVO veel voordelen biedt
namelijk:
• Er zijn verder faalkosten geconstateerd als
gevolg van de uitvoeringsfouten en het
toepassen van onjuiste materialen tijdens
het bouwen. Door het toepassen van RGVO
worden faalkosten (bouwfouten) eerder
gesignaleerd, dus het toepassen van RGVO
biedt hier een goede uitgangspositie voor
een complex.
• Met RGVO kan de kwaliteit en de
functionaliteit van een bouwdeel
gewaarborgd worden. Dit door
de vertaalslag van het gewenste
kwaliteitsniveau naar resultaat eisen
en naar technische en organisatorische
oplossingen.
In het kader van de geanalyseerde projecten
en de ervaingen van de betrokkenen daarbij is
er toch een aantal knelpunten te benoemen:
• Uit de analyse van de projecten blijkt dat
er leereffecten in de projecten zitten,
waardoor men hieraan veel tijd moet
besteden. Dit kan te maken hebben met de
onwennigheid en onvoldoende kennis met
de werkwijze RGVO.
• De omschakeling van traditioneel naar
resultaatgericht vastgoed onderhoud roept
veel
weerstand en wantrouwen op bij de
medewerkers. Dit vanwege minder
betrokkenheid bij hele proces en het
bekleden van een andere functie, namelijk
onderhoudbeheerder. Men gaat er nog vanuit
dat ze binnen het bedrijf overbodig worden
door het toepassen van RGVO.
• Omdat er bij de Woonplaats nooit de
uren bijgehouden worden kon men geen
duidelijk zicht krijgen over de eventuele
gemaakte indirecte kosten. Tijdens de
kostenanalyse bleek dat de benodigde
informaties zoals de aanneemsommen en
de indirecte kosten, van de traditionele
situatie, niet te achterhalen waren.
Hierdoor is er een kostenanalyse gemaakt
aan de hand van schattingen, aannames
en gemiddelden en de vergelijkbare RGVO
projecten van OTB (onderzoeksinstituut).
• Er zijn geen besparingen op de indirecte
kosten van de 4 geanalyseerde projecten.
Voor de directe kosten geldt dat bij een
project van de Woonplaats wel een
besparing van ± 10 tot 15% haalbaar zou
kunnen zijn, maar omdat het project
vergeleken is met een overeenkomstig
project is dit niet een bindende uitspraak.
Voor de drie overige projecten waren er
geen overeenkomstige projecten te vinden.
Aanbevelingen:
Men is ervan overtuigd dat RGVO
binnen De Woonplaats rendabel wordt
als er maatregelen getroffen worden ter
verbetering van deze knelpunten en de
aanbevelingen gevolgd en toegepast worden:
• Binnen de organisatie is belangrijk dat
iedereen weet wat RGVO inhoudt en
wat ervan verwacht wordt. Medewerkers
van het bedrijfsbureau onderhoud
krijgen een andere functie, namelijk
onderhoudsbeheerder. Het RGVO proces
moet een top-down beslissing zijn, binnen
de onderneming.
• Om alle kosten in de toekomst goed
in kaart te hebben, kan het model van
OTB goed bestudeerd en bijgehouden
worden. Deze moet ook binnen de taken
en verantwoordelijkheden vallen voor
de medewerkers. Iedereen moet uren op
projectbasis bijhouden, hiervoor is tijdens
dit onderzoek een tool ontwikkeld die weer
Auteur: Bahez Abdallah
Ismail Kaya
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2009
goed bruikbaar is voor het invullen van het
rekenmodel van OTB.
• Medewerkers wiens minder bekend zijn
met de RGVO, meer kennis laten doen op
de theorieën van RGVO. En daarnaast ze de
mogelijkheden bieden om cursussen over
RGVO te volgen.
• Door het toepassen van RGVO kunnen
veel voordelen behaald worden. Als
men eenmaal het gehele traject goed
volgt en ermee leert om te gaan, zijn er
in de toekomst nog meer voordelen en
besparingen te behalen.
• Om in de toekomst de betere en teven
nauwkeurigere vergelijkingen gemaakt te
worden tussen de traditioneel en RGVO,
dienen dan de vergelijkbare traditionele
en de RGVO projecten qua kenmerk
(complexiteit, grootte, bouwlagen, aantal
enz.) bijgehouden te worden.
44
45

ImplementatIe
rgvo In de organIsatIe
3.2.6 rgvo
Joost Hoogeveen en Stefan Maatman hebben
tijdens hun afstudeerperiode onderzoek
idee dat opdrachtgevers zich weer kunnen
bezighouden met hun kernactiviteiten,
is het beperken van de onderhoudskosten
en het in stand houden van een minimale
organisatie een probleem. Opdrachtgevers
stuiten op problemen bij het aanpassen
toepassen van RGVO. Dit geldt voor zowel
opdrachtgevers als opdrachtnemers. Lange
Auteur: Stefan Maatman
Joost Hoogeveen
gedaan naar de optimale implementatie van
Resultaatgericht Vastgoedonderhoud bij
opdrachtgevers en opdrachtnemers.
namelijk het ontwikkelen van beleid en
het strategisch beheer van vastgoed. Bij
RGVO ligt de nadruk op het uitvoeren van
kwaliteit over de gehele levenscyclus van
een vastgoedobject. Ondanks het feit dat
het gedachtegoed RGVO door de initiërende
van de interne factoren, waardoor de
optimalisatie van RGVO binnen de eigen
organisatie niet tot uiting komt. Uiteindelijk
termijn denken is voor alle partijen belangrijk.
Daarnaast is draagvlak belangrijk gebleken
voor het succesvol implementeren van RGVO
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
De kerngedachte achter Resultaatgericht
vastgoedonderhoud is gebaseerd op het
onderhoud op basis van resultaatgerichte
afspraken. Het doel van deze benadering
opdrachtgevers wordt onderschreven, blijkt
het toepassen van RGVO binnen de eigen
leidt dit tot een lager draagvlak voor RGVO
onder opdrachtgevers. Ook opdrachtnemers
in de organisatie. Draagvlak voor RGVO
wordt verkregen door goede en duidelijke
Soort: Afstuderen
moeten hun interne factoren anders
inrichten. Hoewel deze verandering minder
communicatie en communicatie over de
veranderingen die de medewerkers staan te
Jaartal onderzoek: 2012
ingrijpend is, ondervinden ook zij hierbij
wachten en wat er van ze verwacht wordt.
problemen. Vanuit deze probleemstelling is
Ook de resultaten van de eerste (pilot)
de volgende onderzoeksvraag geformuleerd:
projecten moeten gepresenteerd worden.
Positieve- en verbeterpunten moeten hierbij
Wat zijn de resultaten en ervaringen van
benoemd worden.
reeds gestarte RGVO projecten en op
Voorts is gebleken dat de shared value:
met RGVO of het RGVO-proces willen
welke wijze moeten opdrachtgevers en
“het hebben van vertrouwen in elkaar”,
verbeteren. Door Pioneering kunnen deze
opdrachtnemers hun interne en externe
essentieel is voor het succesvol toepassen
implemantatieplannen worden gebruikt voor
factoren inrichten om RGVO succesvol in de
van RGVO. Een vertrouwensband ontstaat
het schrijven van een praktijkhandleiding
organisatie te implementeren en de kloof
niet van de ene op de andere dag. Het is
RGVO.
tussen theorie en praktijk te dichten
een gevoelskwestie die wordt bepaald
door vele jaren van samenwerking. Voor
Met behulp van het 7S-model zijn de
opdrachtnemers is er daarom veel aan
organisaties van 15 opdrachtgevers en
gelegen te zorgen dat opdrachtgevers geen
opdrachtnemers onderzocht middels
aanleiding kunnen krijgen om het vertrouwen
het afnemen van interviews. Hierbij is
te verliezen. Afspraken waarmaken, duidelijke
gekeken naar de interne factoren, strategy,
communicatie en meedenken met de
structure, systems, style, skills, staff en
opdrachtgever zonder direct het eigen belang
shared values en naar de stakeholders,
te dienen, zijn de belangrijkste voorwaarden
huurders, opdrachtgevers/opdrachtnemers,
voor het creëren van een vertrouwensband.
leveranciers en externe partijen.
Voor zowel opdrachtgevers als
Uit het onderzoek is gebleken dat het
opdrachtnemers is een uitgebreid
opstellen en uitdragen van een duidelijke
implementatieplan geschreven met
visie en een goed onderbouwd strategisch
daaarin praktijkrichtlijnen die handvatten
plan essentieel zijn voor het succesvol
bieden voor partijen die willen starten
46
47

fInanCIËle haalBaarheId
van energetIsChe maatregelen
BIJ soCIale huurWonIngen.
3.3.1 knr
Om sociale huurwoningen in de toekomst
betaalbaar te houden voor huurders moeten
de woningen energetisch worden verbeterd.
In dit rapport wordt inzicht gegeven in de
financiële haalbaarheid van investeringen
in energetische verbetering van sociale
huurwoningen. De hoofdvraag die daarbij
gesteld is luidt als volgt:
In hoeverre was de renovatie van het project
Velve-Lindenhof financieel haalbaar en
hoe zou De Woonplaats in de toekomst
soortgelijke woningen financieel verantwoord
energetisch kunnen renoveren
Om antwoord te krijgen op deze vraag
is het renovatieproject Velve-Lindenhof
van woningcorporatie De Woonplaats
geanalyseerd. Bij dit project zijn twee type
woningen gerenoveerd naar woningen met
energielabel A en A++. De investeringen ten
behoeve van energetische verbeteringen
bedragen respectievelijk Ð18.000,- en
Ð25.000,-. De investeringslasten; in
combinatie met de onderhoudslasten en de
opbrengsten van de energie-investeringen
leveren de volgende netto contante waardes
van de energetische investeringen:
Uit de netto contante waarden blijkt
dat de investering die gedaan is bij het
renovatieproject Velve-Lindenhof niet
rendabel is. Dit is vooral te wijten aan de
lage huurinkomsten door het toepassen
van huurverhoging na mutatie. Worden de
huren direct verhoogd dan zijn toekomstige
energie-investeringen mogelijk wel rendabel.
De uitdaging om energetische investeringen
financieel haalbaar te maken, ligt bij het
onderzoeken naar de mogelijkheden om
energetische maatregelen vraaggestuurd aan
te bieden. Door de woningen vraaggestuurd
aan te bieden kunnen de energie-investering
sneller worden terugverdiend omdat de
huurverhoging direct wordt toegepast.
Naast dit voordeel is er echter ook een aantal
hindernissen die genomen moeten worden,
wil de corporatie energetische maatregelen
succesvol vraaggestuurd aan kunnen bieden.
Bouwproces. Wanneer meerdere woningen
projectmatig worden gerenoveerd, levert dit
een kostenbesparing op. Er kan in grotere
volumes worden ingekocht, materieel hoeft
maar één keer naar de bouwplaats te worden
gebracht en het bouwproces kan efficiënter
worden uitgevoerd. Zodra De Woonplaats
overgaat op renovatie op woningniveau
zullen de kostenvoordelen wegvallen.
De investeringskosten voor energetische
maatregelen zullen daardoor hoger uitvallen.
Belangstelling huurders. Op het moment dat
energetische maatregelen vraaggestuurd
aan worden geboden, ligt het initiatief
bij de huurder. Huurders zullen dus
overtuigd moeten raken van het belang
van energiebesparende maatregelen.
Gerichte communicatie is erg belangrijk.
Daarnaast moet er gezocht worden naar
mogelijkheden om energetische maatregelen
zo goed mogelijk te presenteren richting
huurders. Deze aanpak, in combinatie met
eventuele woonlastengaranties die huurders
krijgen, draagt wellicht bij aan het succesvol
vraaggestuurd aanbieden van energetische
maatregelen.
Een andere mogelijkheid om energieinvestering
rendabel te maken is door
woningen tussentijds uit te ponden; bij de
investeringskosten wordt namelijk uitgegaan
van een volledige afschrijving over de
exploitatietermijn. Om meer inkomsten
te generen kunnen woningen voor afloop
van de exploitatietermijn worden verkocht.
Zodra de koper bereid is om meer te
betalen voor een energiezuinige woningen
dan de boekwaarde van de woning, levert
dit de woningcorporatie winst op. Bij een
stijgende energieprijs is het mogelijk,
dat de marktwaarde van energiezuinige
woningen zal stijgen. Hierdoor worden
meer inkomsten gegenereerd met als
gevolg dat dit de rendabiliteit van het totale
investeringsbedrag vergroot.
Tot slot moet er gelet worden op de
haalbaarheid van energetische renovaties
bij woningen die al beschikken over een
energielabel C of D. Naar verwachting ligt
het rendement van investeringen in deze
woningen veel lager dan bij investering in
woningen met een slechter energielabel.
Auteur: Stefan Maatman
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Stage
Jaartal onderzoek: 2011
48
49

InstallatIes In
partICulIere WonIngen
3.3.2 knr
De gemeente Enschede heeft de ambitie in
de komende jaren Enschede duurzamer en
blijven met deze verbeteringen. Om de
interesse naar mogelijke verbeteringen
dit niet voldoende om zekerheid te hebben
over de uitspraken. Volgens berekening
isolatie technische verbeteringen. Dit zal
voor Enschede betekenen dat er 6.500
Het plaatsen van voorbeeldwoningen op
strategische plekken in de verschillende
Auteur: Tobias Reimert
Dominique Schreuder
energiezuiniger te maken. Enschede
bestaat uit ongeveer 40.000 woningen,
hiervan is ongeveer 50% huurwoningen.
onder woningeigenaren te toetsen is er
een schriftelijke enquête afgenomen.
Doormiddel van een begeleidende brief zijn
kan er met de behaalde response een
betrouwbaarheidsniveau van 65% behaald
worden. Uitspraken in dit onderzoek zijn op
woningeigenaren bereid zijn mee te
werken aan dit project. Eigenaren die niet
geïnteresseerd zijn geven voornamelijk aan
wijken geeft daarnaast de mogelijkheid om
de verbeteringen duidelijk weer te geven.
Om het project te doen laten slagen zijn
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Bij veel van deze huurwoningen worden
er door woningcorporaties duurzame
nauwkeurig geselecteerde woningeigenaren
op de hoogte gesteld van het onderzoek.
dit betrouwbaarheidsniveau gebaseerd.
dat het project voor hun financieel gezien
niet mogelijk is. Toch is het voor eigenaren
de eerste wijken die aangepakt worden
van groot belang. Naar aanleiding van de
Soort: Stage
verbeteringen gedaan om aan te sluiten
op de ambitie van de gemeente Enschede.
De enquête is verspreid via internet en
schriftelijk huis aan huis afgenomen. In totaal
Uit de enquête blijkt 50% van de
respondenten mee wil werken aan een
met geringe financiële middelen een zeer
interessant project. Door het toepassen van
afgenomen enquête blijkt dat de eigenaren
in de leeftijdscategorie van 41-60 jaar en
Jaartal onderzoek: 2012
De ambitie van de gemeente is echter
is er een response van 85 woningeigenaren
project waarbij er een aanbod gedaan
duurzamere installaties zal er uiteindelijk
met een inkomen van Ð40.000- Ð50.000
niet haalbaar als koopwoningen achter
bereikt. Volgens steekproef berekeningen is
wordt met mogelijke installatie als
bespaard kunnen worden op energiekosten.
voornamelijk geïnteresseerd zijn in het
Onderzoek naar mogelijke subsidies en
project. Deze groep woont veelal in 2 onder 1
financieringsmogelijkheden kan uitwijzen
kap of vrijstaande woningen.
opzet uit dit rapport zal verder ontwikkeld
op welke manier de verbeteringen zo
Echter is het gemiddelde inkomen van
moeten worden door de installatie- en
voordelig mogelijk aangeboden kunnen
Enschede veel lager. Om ook de interesse van
bouwbranche. Het implementeren van de
worden. Er wordt aanbeveelt te kijken naar
woningeigenaren met een lager inkomen
bouwkundige verbeteringen in de quickscan
de mogelijkheid van subsidies van uit de
te wekken zouden de eerste wijken die
is zeer complex. Er zal door de verschillende
gemeente, provincie en overheid. Eigenaren
aangepakt worden ook representatief
partijen overlegd moeten worden over alle
zullen tevens sneller investeren wanneer zij er
moeten zijn voor deze groep eigenaren.
mogelijkheden om de isolatietechnische
100% zeker van zijn deze investering terug te
Gekeken moeten worden naar wijken met
aanbeveling als nog aan de hand van de
verdienen. Gekeken
veel 2 onder 1 kappen waarin eigenaren
quickscan te doen. Wanneer blijkt dat dit
moet worden naar de mogelijkheid van de
een inkomen hebben tot Ð30.000,- en een
onmogelijk is zal er gekozen moeten worden
installatie- , bouw- en renovatiebranche om
gemiddelde leeftijd van ongeveer 40 jaar.
om als aanbeveling over de isolatietechnische
garant te staan voor het rendement dat zij
Wijken zoals Deppenbroek, Stevenfenne,
verbeteringen geen uitspraken te doen. Wel
beloven.
Boswinkel- de Braker en Varvik-Diekman
zal de bouwkundige staat van de woning
zouden uitgangspunten moeten zijn.
opgenomen worden in de quickscan.
In een vroeg stadium zullen woningeigenaren
Wanneer blijkt dat het
betrokken moeten worden bij het project. In
Een quickscan zal gebruikt worden om de
isolatieniveau te laag is zal er contact
bijeenkomsten zal er voorlichtingen gegeven
huidige staat van elke woning in kaart te
opgenomen worden met de bouwbranche
moeten worden over de ambitie van de
brengen. Aan de hand van de uitkomst
welke bewoners op een ander tijdstip
gemeente en de rol van de woningeigenaren.
van deze quickscan zullen de mogelijke
inlichten over de mogelijkheid tot
Ook zal er door de installatiebranche in
verbeteringen met daarbij de financiële
isolatie technische en de daarbij horende
deze voorlichtingen duidelijk weergegeven
overzichten als aanbeveling naar de
investeringsbedragen en het te behalen
moeten worden wat de mogelijkheden zijn.
woningeigenaren aangeboden worden. De
rendement.
50
51

de total Cost of
oWnershIp BenaderIng
en WonIngCorporatIes
3.3.3 knr
Een onderzoek, in samenwerking met
Stichting Pioneering, naar op welke wijze de
Total Cost of Ownership (TCO) benadering
bij woningcorporaties kan bijdragen aan het
rendabel maken van de investeringen om de
energielasten van huurders te reduceren.
Conclusies
Uit het literatuuronderzoek is gekomen
dat veel bedrijven de investeringskeuze
laat afhangen van de hoogte van de
stichtingskosten. Met de exploitatiekosten
die jarenlang daarna betaald moeten worden,
wordt vaak geen rekening gehouden. De TCO
benadering daarentegen neemt niet alleen
de stichtingskosten mee, maar ook de kosten
in de exploitatieperiode. Dit zijn niet alleen
de kosten van het product (life cycle cost,
LCC), maar ook de proceskosten. Binnen het
onderzoek is de structuur gehanteerd van de
NEN normen 2631 (stichtingskosten) en 2632
(exploitatiekosten).
Om de TCO inzichtelijk te maken, is er
een rekenmodel opgesteld waarmee
woningcorporaties niet alleen de TCO
kan berekenen, maar ook scenario’s kan
doorberekenen. Naast deze functionaliteit
is het mogelijk om met het rekenmodel
scenario’s door te rekenen. Om de werking
van het rekenmodel te demonstreren heeft
de onderzoeker het model ingevuld aan de
hand van het casus project ‘Kotmanpark’.
Uit deze berekening is gebleken dat één
appartement, over een exploitatieperiode
van 50 jaar, een negatieve netto contante
waarde van Ð 94.575. Hierbij is geen rekening
gehouden met de restwaarde van de opstal.
Tevens is aan de hand van het rekenmodel
onderzocht of energiereducerende
investeringen,
daadwerkelijk bijdragen aan een lagere
energierekening. Voor het passiefhuis
bedragen de netto contante energielasten,
voor 50 jaar Ð 54.026. Voor een appartement
met een EPC van 0,6 bedragen de netto
contante energiekosten Ð 115.860.
Naast deze berekening is er een
gevoeligheidsanalyse opgesteld om de
invloed van veranderende parameters weer
te geven. Hieruit is naar voren gekomen
dat, als de disconteringsvoet met 1% daalt,
het rentetarief op het vreemd vermogen
met 1% daalt en er geen leegstand is, het
eindresultaat met 25% positief beïnvloed
wordt. Daarentegen als de disconteringsvoet
met 1% stijgt, het rentetarief op het vreemd
vermogen met 1% stijgt en er 5 jaar leegstand
is, wordt het eindresultaat met 36,8%=
negatief beïnvloed.
Om te inventariseren of het opgestelde
rekenmodel daadwerkelijk bruikbaar is voor
woningcorporaties, is er een enquête
opgesteld waaraan acht woningcorporaties
hebben deelgenomen. In de enquête
wordt onderscheid gemaakt tussen de
beoordeling van uitsluitend het rekenmodel
en de bruikbaarheid van het model bij
woningcorporaties. Naast deze onderdelen
is er gevraagd naar verbeterpunten en sterke
elementen van het rekenmodel.
Uit het onderzoek is gekomen dat het
rekenmodel compleet, eenvoudig te
gebruiken is en logisch opgebouwd. Over
de bruikbaarheid van het rekenmodel
lopen de meningen van de geënquêteerden
sterk uiteen. Vooral voor bedrijven die
geen gebruik maken van gespecialiseerde
programmatuur voor woningcorporaties,
geven een hogere waarderingsscore
dan woningcorporaties die wel over
deze software beschikken. Over het
algemeen kan gesteld worden dat het
opgestelde rekenmodel bruikbaar is voor
woningcorporaties. Bij de woningcorporaties
met speciale programmatuur zal het
rekenmodel als verkenning gebruikt kunnen
worden om snelle berekeningen te kunnen
maken.
Een aantal verbeterpunten die uit het
onderzoek zijn gekomen zijn:
• Opstellen handleiding
• Vastlegging varianten in een Logboek
• Invoegen grafieken
• Toevoegen Internal Rate of Return (IRR) Een
aantal sterke elementen van het rekenmodel
zijn volgens de geënquêteerden:
• Snelheid
• Compleet
• Gebruiksgemak
• Toepasbaar bij kleine corporaties die niet
over gespecialiseerde programmatuur
beschikken
Aanbevelingen
Aan de hand van het opgestelde rekenmodel
kan de Total Cost of Ownership berekend
worden en kunnen er meerdere scenario’s
doorberekend worden.
De aanbeveling voor het gebruik van dit
rekenmodel luidt, gebruik zoveel mogelijk
realistische getallen. Hierdoor stijgt de
Auteur: Jan Geert ten Hove
Studierichting:
Bedrijfskunde
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2012
nauwkeurigheid van de uitkomsten. Ook
voor de parameters moeten getallen gebruikt
worden die realistisch zijn, omdat een kleine
afwijking
kan resulteren in grote veranderingen.
Om de kwaliteit van het rekenmodel verder
te vergroten wordt aanbevolen om het te
laten toetsen door een deskundige. De
onderzoeker heeft getracht een foutloos
en juist rekenmodel te ontwikkelen, maar
door de complexiteit van het model kunnen
summiere fouten niet uitgesloten worden.
Indien Pioneering ervoor kiest om
het rekenmodel uit te geven aan
woningcorporaties, doet Pioneering er
verstandig aan hier een korte handleiding
voor op te stellen. Met deze handleiding
moet het duidelijk worden hoe het
rekenmodel werkt en hoe hij ingevoerd dient
te worden.
52
53

klImaatneutraal
renoveren op
mutatIeBasIs
3.3.4 knr
In dit vooronderzoek zijn de gevolgen van
het energetisch renoveren op mutatiebasis
onderzocht. Het doel was om woningen
bij mutatie energetisch op te plussen. Met
het standaardiseren van het proces en de
uitvoering wordt het mogelijk gemaakt om
sneller tot opeenvolgende resultaten te
komen. Dit onderzoek geeft antwoord op de
volgende onderzoeksvraag:
“Wat zijn de mogelijkheden voor het
verbeteren van de energieprestatie van een
sociale huurwoning op mutatiebasis”
De sociale woningvoorraad is opgebouwd
uit diverse woningtypen. Na vaststelling van
een aantal selectiecriteria is de keuze op een
rijwoning uit de bouwperiode 1946 – 1964
gevallen. Het gaat hierbij met name om
woningen met een energieprestatie boven de
1,60 (energielabel D n slechter).
Voor de geselecteerde woning zijn drie
besparingspakketten uitgewerkt en
doorgerekend. Per pakket is de haalbaarheid
op verschillende criteria onderzocht en
geëvalueerd. Met name de technische
maatregelen en de financiële haalbaarheid
voor corporatie en bewoners hebben
prioriteit bij het bepalen van het toe te
passen pakket.
Per pakket zijn technische aspecten
in de vorm van bouwkundige en
installatietechnische mogelijkheden uitgezet.
Bouwkundige afwegingen zijn gemaakt
in de mate en uitvoering van isolatie en
luchtdichtheid. Installatietechnische
afwegingen hebben betrekking op de
energievoorziening en klimaatbeheersing.
Financiële aspecten hebben betrekking
op investeringen, onderhoudskosten,
huurprijzen en besparing op energiekosten.
Werkelijke besparingen moeten voor een
huurder aansluiten bij de huurverhoging.
Voor de corporatie moet de huurverhoging
aansluiten bij de investering in besparende
maatregelen. Het terugverdienmodel voor
de besparingspakketten is afgestemd op een
exploitatieperiode van dertig jaar. Hierin
wordt rekening gehouden met bijkomende
onderhoudskosten voor nieuwe installaties.
Met het afsluiten van servicecontracten
wordt een goede werking van de installaties
gewaarborgd.
De technische haalbaarheid is toe te spitsen
op uitvoerbaarheid en toepasbaarheid. Alle
pakketten kunnen in de praktijk worden
uitgevoerd. Het standaard verbeterpakket
en het duurzame pakket zijn ook toepasbaar
op grote schaal. Het pakket met extra
isolerende wanden is voorwaardelijk
aan de grootschaligheid van overig
mutatieonderhoud. Individuele uitvoering is
bewerkelijker, tenzij een seriematig effect kan
worden bereikt.
Uit de investeringsanalyse blijkt
dat de werkelijke energiebesparing
voor een huurder niet aansluit bij de
mogelijkheden tot huurverhoging vanuit het
woningwaarderingsstelsel. Door aansluiting
te vinden bij de werkelijke energetische
investering op basis van voorcalculatie, is
huurverhoging op basis van het toegepaste
pakket wel realistisch. Verbeterpakket 1 en
3 worden binnen de exploitatieperiode van
30 jaar terugverdiend, waarbij pakket 2 de
gehele periode nodig heeft.
Het uitgangspunt bij huurverhoging is
dat de huurder geen financieel nadeel
mag ondervinden van de huurverhoging
ten opzichte van de energiebesparing.
Historische en toekomstige energielasten
wijken af per type huishouden. De
gezinssamenstelling en het bewonersgedrag
hebben hier invloed op. Aanbevolen wordt
om een aantal profielschetsen van diverse
bewonersgroepen te maken (leefstijlen).
Een toekomstige bewoner kan zich hiermee
identificeren en inschatten wat de besparing
ten opzichte van een onzuinige woning is.
Om de energielasten voor huurders neutraal
te houden wordt aanbevolen als corporatie
te investeren in energiebesparende
maatregelen. Gezien de toekomstige
ontwikkeling van de energieprijzen,
uitputting van eindige brandstoffen en het
verbeterde comfort is het zeer interessant
om hierin te investeren. Klimaatneutraal
Renoveren op Mutatiebasis is hiervoor een
goede methode of oplossing.
Betrokken partijen geven aan dat een
transparante samenwerking tussen alle
betrokkenen van algemeen belang is.
Vanaf de initiëring wordt draagvlak en
betrokkenheid gecreëerd door op één lijn te
communiceren.
Auteur: Martijn van der Veen
Studierichting:
Vastgoed en Makelaardij
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2011
54
55

verBeterIng van het BeheersproCes van
energetIsChe verBeterIngen BIJ de Bestaande
WonIngBouW
3.3.5 knr
De Woonplaats woningcorporatie heeft
een verbeterambitie uitgesproken
aangaande het beheersproces van
energetische verbeteringen bij de bestaande
woningvoorraad op basis van vernieuwend
opdrachtgeverschap. Dit naar aanleiding
van de aanhoudende strubbelingen tussen
opdrachtgever en opdrachtnemer in de
markt de laatste jaren, het achterblijven van
kwaliteit van de woningen, de alsmaar kleiner
wordende marges in de bouwbranche en de
wet- en regelgeving betreft CO2-reductie en
het labelen van de woningvoorraad. Om een
compleet beeld te schetsen van de huidige
situatie is er onderzoek uitgevoerd op drie
niveaus: markt-, branche- en organisatie
niveau. Dit is gedaan met behulp van analyse
modellen en interviews met medewerkers
van De Woonplaats en personen uit de
gehele bouwkolom.
De vraagstelling is aan de hand van de
doelstelling als volgt te omschrijven: “Hoe is
een energetische renovatie procesmatig te
beheersen”
Onderzoek heeft uitgewezen dat er over het
algemeen een gebrek aan kennis over het
begrip ‘vernieuwend opdrachtgeverschap’
bestaat, zowel intern als extern. Dit heeft als
gevolg dat werknemers van de opdrachtgever
kritisch tegenover deze werkwijze staan.
Daarnaast is het wederzijds vertrouwen
tussen opdrachtgever en opdrachtnemer
decennia lang niet optimaal geweest.
Tegenstrijdige belangen waren jarenlang
oorzaak van conflicten en discussies.
Vernieuwend opdrachtgeverschap biedt
hier bij een uitkomst, door in te spelen op
kwaliteit door prestatie eisen en de daarbij
komende kwaliteitsborging. De kennis
van de markt wordt optimaal benut door
enkel functionele eisen te stellen, waardoor
oplossingen geboden kunnen worden
door personen met meer kennis over het
onderwerp.
en zal De Woonplaats hier op aan worden
gekeken. Ook zullen de reparatieverzoeken
door gebreken in de basis vele malen vaker
voorkomen dan wanneer er eisen worden
gesteld aan de prestatie van de woning en
optioneel een onderhoudstermijn.
Om deze manier van werken gestructureerd
te laten werken is het wenselijk om een
processchema te ontwikkelen die rekening
houdt met de specifieke speerpunten van
De Woonplaats en haar organisatie. In
dit processchema zal rekening gehouden
moeten worden met de verbeterpunten in
de huidige situatie: communicatielijnen,
controlemomenten in het proces,
bewonersparticipatie en behandeling,
evaluaties en dergelijke. Hiervoor is het
specifieke processchema opgesteld naar
aanleiding van het onderzoek, en hier liggen
de diverse interviews zowel intern en extern
aan ten grondslag. Ook de handleiding die
is geschreven door de samenwerkende
marktpartijen van het LenteAkkoord zijn een
basis voor de resultaten van dit onderzoek.
Wanneer het processchema gevolgd kan
worden tijdens een uit te voeren project, is
het mogelijk om het schema te finetunen.
Hierdoor kunnen de kinderziektes als zijnde
een proefmodel er uit gefilterd worden,
waardoor het schema naar aanleiding van
de praktijk definitief kan worden gemaakt.
Belangrijk is, met name in de beginfase,
het organisatorisch goed neerzetten. Dit
kan gedaan worden met behulp van een
onafhankelijke partij. Voordeel van een
Auteur: Roel Navis
Studierichting:
Bouwtechnische Bedrijfskunde
Soort: Stage
Jaartal onderzoek: 2012
externe partij is dat zonder belangen kan
worden aangewezen waar de verbeterpunten
zitten of welke persoon zich waar mee
bezig dient te houden. Door een heldere
organisatie zijn gevaren eenvoudiger op te
sporen en kunnen er veranderingen eerder
worden doorgevoerd.
Uiteindelijk gaat het voor De Woonplaats om
de bewoner. Het gebrek aan beheersing van
het energetisch verbeterproces kan als gevolg
hebben dat de woning niet de energetische
prestatie haalt zoals dat vooraf is berekend
en belooft aan de bewoner. Hierdoor
zullen de maandelijkse lasten, (huur- en
energielasten) buiten de verbruikslasten, niet
voldoen aan de verwachtingen. Daarnaast is
er gevaar voor de gezondheid door eventuele
schimmelvorming, tocht en het daarbij
behorend gebrek aan het basiscomfort.
Uiteindelijk zal de bewoner niet tevreden zijn
56
57

WerkelIJk versus
theoretIsCh
energIeverBruIk
3.3.6
Met dit onderzoeksrapport wil de stichting
Pioneering inzicht en duidelijkheid krijgen
over de investeringen in labelverbeteringen
van huurwoningen. Deze investeringen
moeten een duidelijke energiebesparing/
CO2 reductie opleveren. Daarbij hoort voor
de corporatie een sluitende businesscase
(investering- exploitatiebegroting).
Anderzijds kan dit rapport gebruikt worden
door woningcorporaties om duidelijkheid
te verschaffen richting de huurder over de
gevolgen voor de woonlasten, bestaande
uit huur(verhoging) en energielasten. De
uitgaven voor energielasten moeten nu en
in de toekomst blijven passen binnen het
budget dat Nibud voor de doelgroep heeft
gesteld.
Door middel van dit onderzoek is geprobeerd
om antwoord te krijgen op de volgende
hoofdvraag:
“Komen de berekende en werkelijke
energieverbruikscijfers van woningen van
de leden van WoON overeen of wijken ze bij
bepaalde energielabels significant af Wat
zijn hierdoor de financiële gevolgen voor
bewoners en corporaties.”
Uit dit onderzoek naar het energieverbruik
van 558 woningen van verschillende
woningcorporaties in Twente is gebleken
dat het werkelijk energieverbruik niet
overeenkomt met het theoretisch berekende
energieverbruik.
Vooral in het gasverbruik is het onderlinge
verschil tussen de energie labels kleiner dan
vooraf berekend. Uit dit onderzoek, waarin
het energieverbruik van 558 woningen is
geanalyseerd, is gebleken dat woningen
met energielabel A gemiddeld 38% meer
gas verbruiken dan vooraf berekend, terwijl
woningen met energielabel F 20% minder
gas verbruiken. Ook in het energieverbruik
per energielabel blijken grote verschillen te
zitten. Bij de onderzochte woningen met
energielabel B is een spreiding geconstateerd
van 9 m3 gas per m2 woonoppervlak.
Bij energielabel C is dit zelfs 19 m3 per
m2. Dit verschil per energielabel laat zien
dat het bewonersgedrag meer invloed
heeft op het gasverbruik bij energetisch
mindere woningen. Bij de energetisch
betere woningen wordt het onzuinige
gedrag grotendeels gecompenseerd door de
energetische kwaliteit van de woning.
Ook het werkelijke elektriciteitsverbruik
komt niet overeen met het vooraf berekende
verbruik. Voor
alle energielabels blijkt het werkelijke,
gemeten elektriciteitsverbruik fors hoger
dan vooraf berekend. Dit komt doordat
bij het berekenen van het energielabel
geen rekening gehouden wordt met
persoonsgebonden elektriciteitsverbruik
en het gebruik van persoonlijke elektrische
apparatuur
ervoor zorgt dat het werkelijke
elektraverbruik hoger is dan berekend.
Het verschil tussen het theoretische en
werkelijke energieverbruik heeft gevolgen
voor bewoners en
corporaties. De woningcorporaties in Twente
zijn in gesprek over het reduceren van 60
kiloton CO2. in de bestaande bouw. Dit
willen ze bereiken door alle woningen twee
energielabels te verbeteren. Echter door
bij de berekening gebruik te maken van het
werkelijke energieverbruik van de woningen,
wordt duidelijk dat de besparing door het
‘oplabelen’ van de woningen niet gehaald
wordt. Slechts 38.4 Kiloton CO2 in plaats van
de gestelde 60 kiloton. Wel is het ‘oplabelen’
een goede stap in CO2 reductie, maar zou
er vooral meer gericht moeten worden op
bewonersgedrag.
Het ‘oplabelen’ van de woningen heeft
ook gevolgen voor de bewoners. Zo zal de
woningcorporatie de energetische renovatie
van de woning terug willen verdienen door
middel van huurverhoging. Dit onderzoek
laat zien dat een directe huurverhoging geen
negatieve invloed hoeft te hebben op de
netto woonlasten van bewoners. Zo wordt de
maximaal mogelijke huurverhoging, op basis
van het WWS, grotendeels opgevangen door
Auteur: Michiel Bosch
Studierichting:
Vastgoed en Makelaardij
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2011
een daling in de energielasten.
Wanneer ook de mogelijk te ontvangen
huurtoeslag meegenomen wordt, blijkt dat
de netto
woonlasten voor bewoners kunnen dalen.
Door dit inzichtelijk te maken voor bewoners
kan een groot deel van de weerstand, dat
een renovatie en huurverhoging oproept,
weggenomen worden.
Uit dit onderzoek blijkt ook de noodzaak tot
energetisch verbeteren van woningen voor
bewoners.
Bij de energetisch slechtere woningen zullen
de energielasten een steeds groter deel
van de netto woonlasten vormen, en zelfs
hoger worden dan de gemiddelde huurprijs,
waardoor een groot deel van de woningen in
de toekomst onbetaalbaar wordt.
58
59

Cluster
Innovatie in de GWW
Inn2GWW
Regelgeving
en Versnelling
60
61

stroomlIJnIng van BInnenstedelIJke rIolerIngsproJeCten
4.1.1 gWW
Ontwikkelingen in de Nederlandse
ligt, neemt de kans op overlast, uitloop en
goed ingepast zijn in de organisatorische
samengevat in vier deelproducten:
ondergrond te verbeteren, worden gebruikt
Auteur: Leon Olde Scholtenhuis
ondergrond staan niet stil. In de afgelopen
decennia werden water-, energie-, en
telecomnetten gelegd en in de komende jaren
budgetoverschrijding op veel projecten toe.
Om werkzaamheden goed te kunnen plannen
en uitvoeren worden partijen daarom tot
omgeving, ook een verstorende werking
hebben op de betrouwbaarheid van
planning- en uitvoeringsprocessen.
In het eerste deel belichten we de organisatie
van binnenstedelijke bouwprojecten
vanuit het perspectief van betrouwbaar
door projectteams. We laten zien hoe
individuele denkwijzen, gezamenlijke
werkwijzen en technologische kenmerken
Studierichting:
MSc Civiele Techniek
komen daar glasvezelkabels, warmte koude
opslagbuizen en afvaltransportsystemen
samenwerking gedwongen.
Om hier beter mee om te gaan zijn
Met dit afstudeerrapport richten we
ons daarom op de volgende vraag: Hoe
organiseren (HRO-theorie). We belichten hoe
liberalisering en privatisering, commerciële
invloed uitoefenen op het gebruik van tools
in de praktijk. We constateerden onder
Soort: Afstuderen
bij. Goed nieuws, zou je zeggen! Vanuit
perspectief van een bouwprojectmanager
diverse stroomlijningsalternatieven
in het leven geroepen. Denk hierbij
kunnen reconstructiewerkzaamheden aan
ondergrondse infrastructuur met behulp van
en strategische belangen een betrouwbare
coördinatie van uitvoeringsprocessen
andere dat bestaande werkwijzen met
papieren communicatie en het ‘uit het hoofd
Jaartal onderzoek: 2012
is de aanleg en reconstructie van deze
aan de Wet Informatie-Uitwisseling
nieuwe tools en technieken betrouwbaarder
onder druk heeft gezet. Het voorkomen en
plannen’ van rioleringswerkzaamheden niet
ondergrondse infrastructuur echter
Ondergrondse Netten (WION) en de
worden gepland en uitgevoerd
beheersen van onverwachte, ongewenste
matchen met de gestructureerde digitale
problematisch. Eén van de redenen
CROW Richtlijn Zorgvuldig Graafproces.
Om dit onderzoek uit te kunnen voeren
situaties op de bouwplaats wordt daardoor
multidisciplinaire planningswijze die horen bij
hiervoor is dat het aantal netbeheerders
na de liberalisering en privatisering van de
nutssector toe nam en lokale overheden
als gevolg daarvan het verloop van
reconstructieprojecten minder konden
beïnvloeden. Omdat de verantwoordelijkheid
voor een snelle en betrouwbare uitvoering
van werkzaamheden in de ondergrond nu
in handen van een groot aantal partijen
Gelijktijdig doen tools en technieken als
bouwprocesvisualisaties, 3D-ontwerp,
Virtual Reality, en de KLIC-online, hun
intrede in bouwwereld. Deze tools kunnen
ontwerpers en werkvoorbereiders helpen
om een robuuster ontwerp en betere
planning te maken en communiceren.
Ondanks deze potentie, kunnen veel
tools, wanneer deze bijvoorbeeld niet
hebben we op een aantal plaatsen in
Twente (onder andere rioleringsprojecten
Kuipersdijk en Twekkelerzoom Enschede en
Anninksweg Hengelo) technologiegebruik op
de bouwplaats en tijdens bouwvergaderingen
bestudeerd. We hebben tevens zelf
visualisaties en simulaties ontwikkeld en
deze toegepast op een aantal pilotprojecten.
De resultaten van dit onderzoek hebben we
lastiger. Gebruik van ICT en vroegtijdige
betrokkenheid van uitvoeringskennis
zouden de betrouwbaarheid van het
uitvoeringsproces kunnen vergroten.
In het tweede deelproduct beschrijven
we hoe nieuwe tools en technieken,
die in potentie kunnen helpen om
planning en uitvoeringsprocessen van
reconstructiewerkzaamheden in de
bestaande planningstools.
Als volgende stap hebben we een ontwerp
van een Virtuele Bouwplaats gemaakt. Deze
zal de basis vormen van de ontwikkeling die
projectmanagers van rioleringsprojecten
ondersteunt bij een snelle en scenariogebaseerde
analyse van hun bouwplannen.
De tool integreert bestaande visualisatie
en simulatietechnieken, maar past deze aan
op de individuele denk- en werkwijzen van
projectmanagers uit de praktijk.
Het laatste deelproduct beschrijft onze
eerste stap in de daadwerkelijke ontwikkeling
van de Virtuele Bouwplaats. In deze
stap ontwikkelden we een overzicht van
belangrijke bouwactiviteiten en -objecten die
projectmanagers opnemen in hun planning.
Dit overzicht leidden we af uit visualisaties
die we opstelden voor het bouwproces van
het project Anninksweg Hengelo.
Tot slot vloeit er uit het onderzoek ook een
aanbeveling voor de praktijk en wetenschap.
Deze punten zijn als volgt:
• Om voorbereiding en uitvoering
van reconstructiewerkzaamheden
betrouwbaarder te kunnen maken, zal
in beeld moeten worden gebracht welke
oponthoudmomenten voorkomen. Door
bovendien uit te wisselen hoe verscheidene
projectmanagers en uitvoerders deze
situaties voorkomen of beheersen, kan iedere
projectmanager een meer informatierijke
planning opstellen.
• Tools en technieken voor planning
62
63
en uitvoering van werkzaamheden in
de binnenstedelijke ondergrond zullen
moeten worden afgestemd met de

InformatIeplICht
voor dIenstverleners
4.2.1 r&v
Aanleiding en doelstelling
4) Wat zijn de consequenties als deze
hierover in de praktijk.
worden verricht en deze vergoeding moet de
informatieplicht handhaven.
Auteur: Daan Swarts
Aanleiding voor dit onderzoek is de
bepalingen niet worden nageleefd
economische tegenprestatie van de activiteit
De onrechtmatige daad en/of wanprestatie
onbekendheid onder dienstverleners in
de bouwsector met de informatieplicht
Opzet en methoden
Afbakening
Het onderzoek is in de centrale vraagstelling
zijn. Ten slotte, moet het vrij verkeer van
diensten op de verrichting van toepassing
zijn hiervoor de belangrijkste instrumenten.
Voor het collectief van consumenten
Studierichting:
Hogere Juridische Opleiding
voor dienstverleners. In de eerste plaats
Het onderzoek is een praktijkgericht,
goed afgebakend. Het gaat hier om de
zijn. Is er een ander vrij verkeer (goederen,
heeft de wetgever een aanvullende
is gebleken dat dienstverleners in de
kwalitatief onderzoek. Daarnaast
informatieplicht voor dienstverleners,
kapitaal of personen) op de activiteit van
rechtsbescherming in het leven geroepen
Soort: Afstuderen
bouwsector overhet algemeen niet of
beeldvormend , omdat het
voortvloeiende uit de dienstenrichtlijn, en
toepassing, dan is de activiteit geen dienst.
middels het publiekrecht. Hiervoor heeft
nauwelijks bekend zijn met het bestaan van
onderzoeksonderwerp nieuw was voor mij.
de mate waarin deze van toepassing is op
**De dienstenrichtlijn is op de diensten in
de Consumentenautoriteit een extra taak
Jaartal onderzoek: 2011
de informatieplicht. Ten tweede heerst er bij
Het merendeel van het onderzoek bestond
diensten in de bouwsector.
de bouwsector, met inbegrip van diensten
gekregen. De Consumentenautoriteit
degenen die wel weten van het bestaan ervan
uit bureauonderzoek. Hierbij zijn met name
van architecten, van toepassing. Als gevolg
kan, tegen dienstverleners die haar
onduidelijkheid over de toepassing ervan.
de betreffende wetteksten en bijbehorende
Conclusies
hiervan moeten deze dienstverleners voldoen
informatieplicht schendt ten opzichte
Het doel van dit rapport is de onbekendheid
documenten, zoals memories van antwoord
De bevindingen uit het bureau- en
aan de bepalingen uit de informatieplicht.
van een collectief van haar afnemers, een
informatieplicht voor
en onduidelijkheden bij dienstverleners
en toelichting, bestudeerd. Ook is er
veldonderzoek hebben geleid tot belangrijke
**Dienstverleners in de bouwsector moeten
bestuurlijke boete of last onder dwangsom
dienstverleners. Op grond daarvan wordt aan
in de bouwsector met betrekking tot de
veldonderzoek verricht. In het kader daarvan
conclusies.
voldoen aan de informatieplicht. Op grond
opleggen. Zij kan dit op eigen initiatief doen,
stichting Pioneering aanbevolen gebruik te
informatieplicht weg te nemen, door de
hebben er twee interviews plaatsgevonden.
**De belangrijkste conclusie is reeds
hiervan moet zij
maar ook naar aanleiding van een klacht van
maken van de informatiefolder die aan deze
verplichtingen die zij schept duidelijk in kaart
Met behulp van het bureauonderzoek zijn de
voor aanvang van het onderzoek gedaan
inlichtingen verschaffen aan de afnemer.
consumenten of consumentenorganisaties.
scriptie is bijgevoegd en deze in de praktijk
te brengen en antwoorden op vragen vanuit
inlichtingen die door de dienstverlener aan
en was de reden voor het formuleren
De meeste inlichtingen moeten verplicht
uit te zetten. Op die manier kunnen juridische
de praktijk te geven.
de afnemer moeten worden verstrekt in kaart
van deze afstudeeropdracht, namelijk de
worden afgegeven, zoals informatie over
Aanbevelingen
consequenties worden voorkomen.
gebracht. Daarnaast is dit type onderzoek
onbekendheid onder dienstverleners in de
vergunningen die benodigd zijn voor de
Op basis van de onderzoek conclusies kunnen
**Er bestaat onduidelijkheid over de vraag
Vraagstelling
gebruikt om te bepalen of de dienstenrichtlijn
bouwsector met de informatieplicht voor
dienst, eventuele aanvullende garantie
er twee belangrijke aanbevelingen worden
of het niet meedelen van het bestaan van
Wat betekenen de bepalingen in het
van toepassing is op de bouwsector en in
dienstverleners. Niet alleen is dit vóór het
en het eventuele lidmaatschap van een
gedaan. Deze staan hieronder weergegeven
aanvullende garantie leidt tot schending van
Burgerlijk Wetboek betreffende de
welke mate. Ten slotte, is door middel van
onderzoek geconcludeerd, maar ook tijdens
branche- of beroepsvereniging met een
**Dienstverleners in de bouwsector
de informatieplicht, aangezien de garantie
dienstenrichtlijn voor de bouwsector
bureauonderzoek overzichtelijk gemaakt wat
het verrichte veldonderzoek opnieuw
klachten- of geschillenregeling. Ook zijn er
moeten voldoen aan de bepalingen van de
in beginsel pas aanwezig is, wanneer dat is
Daarbij zijn de volgende deelvragen
de rechten en bevoegdheden van afnemers
bevestigd.
enkele inlichtingen die op verzoek aan de
informatieplicht. Het wordt aanbevolen
meegedeeld. In dat opzicht wordt aanbevolen
geformuleerd:
zijn en wat de juridische consequenties zijn
**Een dienst is een dienst in het kader van de
afnemer moeten worden verschaft, zoals een
aan deze dienstverleners om hun
aan stichting Pioneering om hiernaar verder
1) Voor welke diensten (en contractsvormen)
bij schending van de informatieplicht door de
informatieplicht wanneer deze voldoet aan
kostenraming, wanneer de prijs niet exact kan
informatievoorziening aan afnemers parallel
onderzoek te laten verrichten teneinde
in de bouw zijn de nieuwe wetsbepalingen
dienstverlener.
vier vereisten.
worden vastgesteld en over het eventueel
aan de bepalingen uit de informatieplicht
hierover meer duidelijk te verkrijgen.
relevant
Het veldonderzoek heeft bijgedragen aan
Ten eerste moet de dienst een economische
van toepassing zijn van gedragscodes op de
te trekken. Dit om eventuele consequenties
2) Welke verplichtingen roepen deze
mijn beeldvorming van het onderwerp en
activiteit zijn. Dit betekent kortweg dat de
dienstverlener.
te voorkomen, zoals het moeten voldoen
bepalingen voor hen in het leven
de praktijk. Hierdoor kreeg ik een betere
activiteit tegen vergoeding (loondienst of
van schadevergoeding of het opgelegd
3) Welke rechten en bevoegdheden worden
‘feeling’ met het onderzoekssubject.
dienstverrichting)moet worden verricht.
**De afnemers van een dienst zijn te verdelen
krijgen van een bestuurlijke boete door de
door de bepalingen toegekend aan
Daarnaast heb ik op deze manier informatie
Ten tweede moet de activiteit anders dan in
in consumenten en zakelijke afnemers.
Consumentenautoriteit.
de opdrachtgevers van de betrokken
verzameld over de ervaring met de
loondienst worden verricht. Ten derde moet
Individuele consumenten en zakelijke
**Het is gebleken dat er in de bouwsector
dienstverleners
informatieplicht en onduidelijkheden
de activiteit tegen een reële vergoeding
afnemers kunnen middels het privaatrecht de
grote onbekendheid is met de
64
65

de Wet algemene
BepalIngen
omgevIngsreCht
4.2.2. r&v
Het ministerie van Volkshuisvesting,
Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
(VROM) is al enkele jaren bezig met het
verminderen, verbeteren en moderniseren
van de VROM-regelgeving. Als onderdeel van
deze verbeteringen is op 1 oktober 2010 de
Wet algemene bepalingen omgevingsrecht
(Wabo) inwerking getreden.
De kern van de Wabo is de
omgevingsvergunning. In de
omgevingsvergunning zijn circa 25
vergunningen, een groot aantal ontheffingen
en meldingen samengevoegd in één
vergunningstelsel. Deze samenvoeging heeft
het mogelijk gemaakt om voor verschillende
vergunningen op het gebied van de fysieke
leefomgeving, één omgevingsvergunning aan
te vragen (integrale omgevingsvergunning).
De Wabo biedt drie manieren
waarop een omgevingsvergunning
kan worden aangevraagd: een
integrale omgevingsvergunning, een
omgevingsvergunning voor een deel
van het project of een gefaseerde
omgevingsvergunning.
Het is mogelijk dat het project van de
aanvrager een onderdeel of aspect bevat dat
cruciaal is voor het slagen van het project. In
dat geval heeft de aanvrager de mogelijkheid
om te kiezen voor een omgevingsvergunning
voor een deel van het project of een
gefaseerde omgevingsvergunning.
Bij het kiezen van een aanvraagmogelijkheid
moet de aanvrager rekening houden met
het criterium van onlosmakelijkheid (art. 2.7,
eerste lid Wabo). Dit criterium houdt in dat,
indien een aanvraag betrekking heeft op
een activiteit die behoort tot verschillende
categorieën van activiteiten als bedoeld
in art. 2.1 en 2.2. Wabo, de aanvrager er
zorg voor dient te dragen dat de aanvraag
betrekking heeft op elk van die activiteiten.
Als er sprake is van onlosmakelijk verbonden
activiteiten is het dus niet mogelijk om het
project op te delen in deelprojecten.
De regeling met betrekking tot de gefaseerde
aanvraag om omgevingsvergunning
doet denken aan de voormalige regeling
met betrekking tot de gefaseerde
bouwvergunning. De beide regelingen
verschillen echter op meerdere fronten van
elkaar.
Ondanks dat er verschillen zijn tussen beide
regelingen, is het voor aanvragers mogelijk
gebleven om, door gebruik te maken van
de gefaseerde omgevingsvergunning,
zekerheid te verkrijgen over de planologische
aanvaardbaarheid van de bouwplannen.
Hierdoor kan de bouwtechnische uitwerking
van de bouwplannen worden uitgesteld.
Voor de invoering van de Wabo werd veel
geklaagd over het vergunningenstelsel.
Door het invoeren van de Wabo moest het
vergunningenstelsel en daardoor ook de
dienstverlening van de overheid aan de
maatschappij worden verbeterd.
Het tot stand komen van de Wabo heeft jaren
geduurd en de kosten die zijn gemaakt om
de vergunningverlening te verbeteren zijn
dan ook erg hoog. Hier tegenover staat dat
de Wabo zorgt voor een grote vermindering
van de administratieve lasten, waardoor veel
kosten bespaard gaan worden.
Ook het verlenen van vergunningen is
verbeterd door de invoering van de Wabo en
de omgevingsvergunning. De verschillende
aanvraagmogelijkheden maken het namelijk
mogelijk om de vergunningaanvraag te laten
aansluiten bij het realiseren van zijn project.
Zo kan de aanvrager voor een integrale
omgevingsvergunning kiezen als er geen
onzekere aspecten binnen zijn project zijn.
Zijn die onzekere aspecten er wel, dan heeft
hij de keuze uit een omgevingsvergunning
voor een deel van het project of een
gefaseerde omgevingsvergunning. Bij een
deelvergunning geldt echter het criterium
van onlosmakelijkheid. Als er sprake is van
onlosmakelijk verbonden activiteiten zou
de aanvrager dus moeten kiezen voor een
gefaseerde omgevingsvergunning.
Uit interviews met verschillende gemeenten
is gebleken dat de meerderheid van de
gemeenten positief is over de invoering
van de Wabo. Zij zien voordelen in de
één-loket gedachte en in de verschillende
aanvraagmogelijkheden van de Wabo.
Zij zijn van mening dat het, door middel
van de invoering van één loket, voor de
aanvrager eenvoudiger is geworden om een
vergunning aan te vragen. Ook vinden zij dat
de verschillende aanvraagmogelijkheden het
voor de aanvrager mogelijk maken, om de
aanvraag te laten aansluiten bij de realisatie
van het project.
Uit interviews met ondernemers in de
bouwsector is gebleken dat zij voorzichtiger
zijn. Zij zijn er nog niet geheel van overtuigd
dat de Wabo de vergunningverlening
gaat verbeteren. De ondernemers
verwachten dat het tijd zal kosten voor de
vergunningverlening werkelijk soepeler
verloopt. Het is te verwachten dat ook
de ondernemers na verloop van tijd de
voordelen zullen zien van de verschillende
aanvraagmogelijkheden.
Bij complexe en grote projecten wordt de
aanvragers van een omgevingsvergunning
geadviseerd om in vooroverleg te gaan met
de gemeente. In het vooroverleg kunnen
alle onderdelen van het project worden
Auteur: Marloes Meijerink
Studierichting:
Rechten
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2011
beoordeeld. Zo kan bijvoorbeeld worden
nagegaan of de gemeente eventueel bereid is
om af te wijken van het bestemmingsplan.
Door middel van het vooroverleg kan samen
met de gemeente worden beoordeeld welke
aanvraagmogelijkheid het best aansluit op
het project van de aanvrager.
66
67

geBruIksBesluIt,
unIform of toCh nIet
4.2.3 r&v
Sinds 1 november 2008 is het Besluit
In dit onderzoek wordt geanalyseerd of
uniform worden toegepast. Het eerste
vier of vijf deelnemers uniform beantwoord.
Auteur: Edward Wigger
brandveilig gebruik bouwwerken
(kortweg: Gebruiksbesluit) inwerking
getreden. Voor de inwerkingtreding van
het Gebruiksbesluit daadwerkelijk voor
landelijke uniforme gebruiksvoorschriften
wat betreft brandveiligheid heeft gezorgd.
meetinstrument is de ‘casus woon- en
zorgcentrum’. Deze is verstuurd naar een
vijftal gemeenten in de regio Twente. Het
Gemiddeld wordt een vraag 80%
overeenkomstig beantwoord, wat betekend
dat 1 op de 5 respondenten een afwijkend
Studierichting:
Integrale Veiligheidskunde
het Gebruiksbesluit ontstonden lokale
verschillen doordat gemeenten haar eigen
Uit artikelen uit de installatiebranche (zie
bijlage 8) en van vakbond VNO-NCW blijkt
tweede meetinstrument is de internetenquête.
Deze is verstuurd naar alle
antwoord geven.
Uit het bovenstaande blijkt dat het ‘besluit
Soort: Afstuderen
brandveiligheidsvoorschriften opstelden
in de gemeentelijke bouwverordening.
dat de voorschriften regelmatig verschillend
toegepast worden, waardoor de uniformiteit
medewerkers brandpreventie van de
veertien gemeenten binnen de regio Twente.
brandveilig gebruik bouwwerken’ een hoge
uniformiteit heeft. Echter op de punten waar
Jaartal onderzoek: 2009
Om meer rechtsgelijkheid en uniformiteit
deels te niet wordt gedaan.
Daarnaast is een enquête verstuurd naar een
de uitvoerder een bepaalde discretionaire
in de regelgeving te brengen zijn de
Door middel van een tweetal
achttal installatiebedrijven in Nederland.
ruimte heeft of de situatie complex is
voorschriften landelijk geüniformeerd in het
meetinstrumenten is gemeten in hoeverre
Internet-enquête:
bijvoorbeeld bij de gelijkwaardige oplossing
Gebruiksbesluit.
de brandveiligheidsvoorschriften
Uit de enquêtevragen blijkt dat onderwerpen
uit het Gebruiksbesluit waarover al discussie
- bepalen van de gebruiksfunctie (voor zorg)
bestaat als minder uniform worden ervaren.
of het bepalen van de aanwezigheid van
complexe situaties door een specialist
Het bepalen van de gebruiksfunctie,
brandveiligheidinstallaties.
op HBO-niveau zoals een moeilijke
bepalen van de melding- of vergunningplicht
Het volgende wordt aanbevolen ter
gelijkwaardige oplossing, discutabele
(woonfunctie voor zorg) en het installeren
verbetering van de uniformiteit van het
aanwezigheid van een brandmeldinstallatie
van een brandmeldinstallatie (en de omvang
Gebruiksbesluit:
en het bepalen van de gebruiksfunctie voor
daarvan) blijken nog wel eens verschillend
de gebruiksfunctie ‘wonen met zorg’ en de
toegepast te worden. Respondenten met een
1. Het verhogen van het kennisniveau van de
‘gezondheidszorgfunctie’.
HBO-opleiding blijken het Gebruiksbesluit
uitvoerders van het Gebruiksbesluit. Dit
als meer uniform te ervaren dan
kan door middel van een cursus toepassing
respondenten met een MBO-opleiding.
gebruiksbesluit en bijscholing.
Casus gebruiksvergunning:
2. Het instellen van een onafhankelijke
Op basis van de ‘casus gebruiksvergunning’
commissie praktijktoepassing
kan geconcludeerd worden dat de
brandveiligheid. Op grond van de
antwoorden op de vragen met betrekking
complexe situaties die hier binnenkomen
tot de gebruiksfunctie – beoordeling van
kunnen voorschriften geschrapt worden,
gelijkwaardigheid in het kader van de
hergeformuleerd worden of vereenvoudigd
brandmeldinstallatie – het opstellen van
worden. Voor veel voorkomende complexe
aanvullende voorwaarden in het kader
situaties kunnen landelijke beleidsregels
van gelijkwaardigheid en de wijze waarop
geschreven worden om de uniformiteit in
gehandeld wordt indien er geen geldig
de toekomst te kunnen garanderen.
certificaat aanwezig is, uiteenlopend zijn.
3. Het opleidingsniveau aanpassen aan de
Het grotendeel van de vragen wordt door
werkzaamheden. Het beoordelen van
68
69

een vergelIJkIng tussen tradItIoneel
vastgoedonderhoud en
resultaatgerICht
4.2.4
Resultaatgericht Vastgoedonderhoud
Om de kennis over het resultaatgericht
vastgoedonderhoud (RGVO) te vergroten
heeft de werkplaats Regelgeving en
Versnelling een onderzoek verzocht naar
een vergelijking tussen het traditionele
uitbesteden van onderhoud en RGVO.
Dit rapport is geschreven om de volgende
vraag van de Werkplaats Regelgeving en
Versnelling te beantwoorden:
“Hoe verhoudt resultaatgericht
vastgoedonderhoud zich tot de
traditionele methode van uitbesteding
van vastgoedonderhoud en welke
methode kan in concrete gevallen het
best worden gehanteerd” Om deze vraag
te beantwoorden zijn door middel van
literatuurstudie en interviews een aantal
deelvragen beantwoord.
Traditioneel vastgoedonderhoud richt
zich op het uitvoeren van werkzaamheden
aan de hand van een vooraf opgestelde
processpecificatie. De uitbesteding richt zich
op de inspanning van de opdrachtnemer,
maar deze inspanning komt niet verder
dan het uitvoeren van het bestek. Het
traditionele vastgoedonderhoud is meestal
gericht op een incidenteel onderhoud.
RGVO daarentegen verwacht van de
opdrachtnemer een actieve houding gericht
op het ontwerpen van onderhoudsscenario’s
en het uitvoeren hiervan en richt zich op
onderhoudssamenwerking over een langere
termijn, vaak de levensduur van eencomplex.
Het RGVO heeft ten opzichte van
het traditionele vastgoedonderhoud een
aantal verbeteringen. Als eerste wordt bij
vastgoedonderhoud op lange termijn een
lagere prijs gerealiseerd door het gebruik van
RGVO dan wanneer men het traditionele
uitbesteden van vastgoedonderhoud
gebruikt. Daarnaast is bij het RGVO het
afspreken van risico’s makkelijker geworden.
Wanneer een opdrachtnemer met zijn
kennis het onderhoudsscenario opstelt kan
hij meteen de risico’s inzien en uitrekenen.
Ten derde is er de garantie van kwaliteit, de
opdrachtnemer is meer betrokken omdat
ook hij belang heeft bij een goed resultaat.
Dit levert
hem immers meer werk en dus geld op,
daarnaast bewijst hij hiermee zijn kunnen.
Daarnaast valt de verandering in de
taakverhouding op. Door professionalisering
van beide partijen is het voor de
opdrachtgever een verlichting en voor
de opdrachtnemer juist een uitdaging.
Het vastgoedonderhoud is bij de meeste
opdrachtgevers geen core business, door het
gebruiken van RGVO hebben zij niet langer
de kennis nodig om een bestek op te stellen
en ook is het niet langer nodig om intensief
toezicht te houden.
De opdrachtnemers worden bij het
traditionele uitbestedingproces gezien als
slechts uitvoerders. Zij geven een prijs voor
de uitvoering en voeren daarna uit wat in
het bestek staat. Bij RGVO gaan zij juist ook
actief deelnemen aan het ontwerpproces.
Hiermee verschuift ook meteen een deel van
de aansprakelijkheden, is de opdrachtgever
bij het traditionele uitbesteden nog
aansprakelijk voor de fouten in ontwerpen,
schade door materialen en aangewezen
onderaannemers, bij het RGVO neemt de
opdrachtnemer de keuze voor deze
zaken en daarmee ook de aansprakelijkheid
over.
De keuze voor RGVO of traditioneel
vastgoedonderhoud is ten eerste gebaseerd
op het beleid met betrekking tot het
complex, het RGVO levert pas voordeel
op bij een onderhoud dat bestaat uit
meerdere intervallen en het traditionele
vastgoedonderhoud is gebaseerd op in
principe incidenteel onderhoud. Echter, een
opdrachtgever kan er ook voor kiezen om
geen nulbeurt te accepteren, wanneer een
nulbeurt niet noodzakelijk is valt een grote
investering in de eerset onderhoudsinterval
weg. Hier moet men echter wel rekening
houden met de hoge kosten die de
opdrachtnemer voor de eerste interval maakt
aan onderzoeks- en
ontwerpkosten, deze zullen moeten worden
vergoed. Hij kan ze waarschijnlijk niet in
Auteur: Wilco Langenhof
Studierichting:
Management, Economie & Recht
Soort: Afstuderen
Jaartal onderzoek: 2009
één interval terugverdienen. Daarnaast is
het van belang dat beide partijen de kennis
en de kunde hebben om om te gaan met
RGVO. De toepassing van RGVO op een
specifiek complex is niet verklaard, volgens
verschillende gebruikers kan het op elk
complex toegepast worden.
70
71

de student van nu,
de professIonal
van de toekomst
Studenten voeren jaarlijks, in het kader van hun stage of afstuderen, onderzoek uit op
meerdere gebieden in de bouw. Pioneering begeleid een groot aantal van deze studenten.
Met deze bundel delen we de kennis met u die de studenten hebben opgedaan tijdens hun
onderzoeksfase. De volledige onderzoeken zijn te vinden op www.pioneering.nl .
*Banier wordt mede mogelijk gemaakt door plaatsen onderaan.
studenten
BouWen met
onderzoek
mee aan
hun eIgen
toekomst
stage- en afstudeeronderzoeken
uitgevoerd in samenwerking
met Stichting Pioneering