Geldzaken in de Praktijk 2011-2012 - Nibud

Juni 2012
Geldzaken in de praktijk
Auteurs
Tamara Madern
Daisy van der Burg

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Inhoudsopgave
Samenvatting en conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
2

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Samenvatting en conclusies
De kerntaak van het Nibud is de financiële zelfredzaamheid van consumenten te verhogen door ze planmatig met geld te
laten omgaan. Kennis over hoe huishoudens de financiële administratie organiseren, inzicht in hun betaal -, spaar en
leengedrag en houding ten opzichte van geld is uitermate belangrijk om in te spelen op de behoeften en problemen van
Nederlandse huishoudens.
Financiële zelfredzaamheid krijgt steeds meer aandacht in Nederland. Toenemende welvaart, marktwerking , digitalisering
en een terugtredende overheid zorgen ervoor dat financiën en financiële producten steeds ingewikkelder worden. Ook door
de huidige economische situatie en koopkrachtverlies worden veel consumenten geconfronteerd met financiële onzekerheid.
In dit onderzoek is onderzocht hoe Nederlandse huishoudens hun geldzaken in de praktijk or ganiseren. De competenties
voor financiële zelfredzaamheid van het Nibud vormen de leidraad van dit onderzoek.
Rondkomen algemeen
Het aantal huishoudens dat moeilijk rondkomt is gestegen. In 2009 gaf 37 procent van de huishoudens aan dat zij moeilijk
rondkomen, nu is dat 45 procent. Huishoudens die moeilijk rondkomen geven als belangrijkste reden aan dat zij hoge vaste
lasten hebben, of te maken hebben gehad met een inkomensterugval.
24 procent van de huishoudens geeft aan dat zij geldzaken lastig vinden . Bij de jongeren (leeftijd 18 tot 25 jaar) is dat zelfs
bijna de helft en bij huishoudens met een inkomen lager dan 1.200 euro is het zelfs iets meer dan de helft. Huishoudens die
geldzaken lastig vinden, komen moeilijker rond dan gemiddeld.
In kaart brengen van de financiën
Het in kaart brengen van je geldzaken is een belangrijke competentie. Deze is als volgt gedefinieerd:
De consument beschikt over een overzicht dat inzicht geeft in de mogelijkheden om zijn huishoudfinanciën in balans te
houden.
Huishoudens hebben slecht zicht op de hoogte van hun vaste lasten. Een kwart van de respondenten kan geen schatting
maken van de hoogte van huur of hypotheek.
3

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Het is belangrijk dat als een huishouden uit twee volwassenen bestaat, beide op de hoogte zijn va n de geldzaken. Als één
van de partners wat overkomt, dan kan de andere het overnemen, maar ook weet je dan beter wat je je wel of niet kunt
veroorloven. Bij 44 procent van de huishoudens regelt slechts één persoon de financiële zaken.
59 procent van de huishoudens werkt wekelijks of meerdere keren per week de administratie bij, 1 procent geeft aan dat zij
dit nooit doen. Opvallend is dat in de leeftijdscategorie tussen 18 en 35 jaar, 12 procent van de huishoudens hun
administratie nooit bijwerkt. Dat is zorgwekkend, zeker omdat in het onderzoek alleen zelfstandige huishoudens zijn
meegenomen en het dus geen thuiswonende jongeren betreft. Ook geeft 11 procent van de alleenstaanden met kinderen
aan nooit de administratie bij te werken. Respondenten die moeilijk rondkomen zijn slordiger in hun administratie. Ze
houden de administratie over het algemeen slechter bij en geven aan dat ze belangrijke papieren niet altijd op dezelfde plek
bewaren. Redenen om de administratie niet of nauwelijks bij te houden zijn dat de huishoudens er tegenop zien, er weinig
tijd voor hebben of andere prioriteiten stellen.
70 procent van de huishoudens houdt bij wat er wordt uitgegeven, de meeste doen dit door afschrijvingen te controleren.
Relatief nieuw zijn digitale rekeningen. Deze maken het moeilijker om overzicht te bewaren. 40 procent van de huishoudens
heeft hier moeite mee. Toch geeft 79 procent van de huishoudens aan dat zij overzicht hebben over hun inkomsten en
uitgaven. Huishoudens die moeilijk rondkomen hebben minder vaak overzicht en weten slechter in welke maanden zij meer
inkomsten en uitgaven hebben. Zij geven wel vaker aan dat zij een overzicht maken van hun uitgaven. Het maken van een
overzicht helpt dus niet direct om beter rond te komen, dit komt waarschijnlij k omdat huishoudens pas beginnen met het
maken van het overzicht als zij al in de problemen zitten. Alleen het overzicht maken is dan onvoldoende.
Verantwoord besteden
Een andere competentie is verantwoord besteden. Dit is als volgt gedefinieerd:
De consument besteedt zijn inkomsten zodanig dat zijn huishoudfinanciën op de korte termijn in balans zijn.
Als eerste is gekeken of huishoudens hun uitgaven plannen. 70 procent van de huishoudens maakt een
boodschappenlijstje, 94 procent van de huishoudens zegt dat zij bij een grote aankoop rekening houden met hun budget.
Bijna de helft van de respondenten zegt dat zij iedere maand plannen wat zij gaan uitgeven. Als er geen geld is voor een
aankoop dan geeft 19 procent van de huishoudens aan dat zij geld gaan lenen. Respondenten tussen de 25 en 35 jaar
lenen vaker dan gemiddeld (26 procent), ook alleenstaanden zonder kinderen lenen sneller (23 procent), lager opgeleiden
lenen juist minder vaak dan gemiddeld (17 procent).
4

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Naast uitgaven plannen is ook uitgaven controleren een onderdeel van deze competentie. 11 procent van de huishoudens
controleert hun afschrijvingen nooit.
67 procent van de huishoudens geeft aan dat zij de rekeningen altijd op tijd betalen. 31 procent geeft aan dat afgelopen jaar
rekeningen te laat werden betaald.
Aan de respondenten is een aantal stellingen voorgelegd over het doen van uitgaven. Opvallend is dat 64 procent van de
respondenten het eens is met de stelling ‘Ik vind het moeilijk om grote uitgaven te doen’, en 49 procent vindt zichzelf zuinig.
Hogere inkomens zijn meer geneigd om hun geld direct uit te geven, maar huishoudens met een lager inkomen komen vaker
in de verleiding dan huishoudens met een hoger inkomen 1 .
Vooruit kijken
De volgende competentie die we behandelen is de competentie ‘vooruit kijken’. Die is als volgt gedefinieerd:
De consument realiseert zich dat wensen en gebeurtenissen op de middellange en de lange termijn financiële gevolgen
hebben en stemt zijn huidige bestedingen hierop af.
Deze competentie gaat over vooruit plannen en anticiperen op verwachte en onverwachte gebeurtenissen. Sparen, lenen en
verzekeren zijn methoden om met deze gebeurtenissen te kunnen omgaan. Het gaat hierbij niet om de keuze voor het
product, maar om het inschatten wat voor type producten je nodig hebt en het omgaan met het product, bijvoorbeeld een
lening.
19 procent van de respondenten is het helemaal eens met de stelling ‘Ik richt me alleen op de korte termijn. De toekomst
wijst zichzelf wel uit’. Huishoudens die moeilijk rondkomen zijn het vaker eens met deze stelling. Wel spaart een groot deel
van de Nederlandse huishoudens, namelijk 82 procent. In 2009 spaarde driekwart van de huishoudens. Diegenen die
sparen, sparen gemiddeld wel minder dan in 2009, respectievelijk 225 euro per maand nu en 261 euro in 2009. 15 procent
van de huishoudens geeft aan dat zij geen spaargeld achter de hand hebben.
1 Onder lager inkomen wordt een inkomen tot 2.300 euro verstaan. Een hoger inkomen is een inkomen boven de 2.300 euro.
5

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
50 procent van de huishoudens stond het afgelopen jaar rood. 18 procent van de huishoudens staat maar zelden rood, bijna
een vijfde van de huishoudens staat elke maand rood. Nederlanders tussen 25 en 45 jaar zijn vaker vertegenwoordigd in
deze groep. In 2009 stond 54 procent van de huishoudens rood.
De groep huishoudens die niet rood kan staan is gegroeid, in 2009 was dit 16 procent, n u is dat 22 procent. Opvallend is dat
47 procent van de huishoudens die niet rood kunnen staan wel een andere lening heeft en 42 procent van deze groep heeft
een betalingsprobleem gehad het afgelopen jaar. Huishoudens die nooit rood staan, maar wel de mogelijkheid hebben om
rood te staan, hebben minder vaak betalingsproblemen en leningen. Waarschijnlijk is de toename van de huishoudens die
niet rood kunnen staan voor een deel veroorzaakt doordat banken de mogelijkheid om rood te staan hebben geblokkeerd.
Een andere optie is dat steeds meer mensen zichzelf proberen te beschermen tegen overbesteding.
Naast de lichte afname van roodstand zien we wel een toename van het aantal huishoudens met een lening. 52 procent van
de huishoudens heeft een lening, in 2009 was dat 37 procent. Hypotheken zijn niet meegenomen, informele leningen bij
vrienden, familie of kennissen wel. Met name bij die laatste groep is een toename, in 2009 leende 5 procent bij vrienden of
familie, nu is dat 9 procent. Ook zien we een toename van creditcardschulden, in 2009 had 3 procent een creditcardschuld,
nu is dat 7 procent. Jongere respondenten hebben vaker een lening. Van de 65-plussers heeft 31 procent een lening, bij de
respondenten tussen de 25 en 35 jaar is dit 63 procent. Het bedrag van de leningen is ook toegenomen: in 2009 had 56
procent van de huishoudens een lening hoger dan 500 euro, nu is dat 71 procent.
Van de huishoudens had 71 procent liever minder geleend en 61 procent ervaart de lening als een last. In 2009 gaf 67
procent aan dat zij liever minder hadden geleend en ervoer 58 procent hun lening als een last.
Huishoudens die de lening als een last ervaren, geven in 27 procent van de gevallen aan dat dit komt omdat ze het moeilijk
vinden om iedere maand de aflossing te betalen en 24 procent geeft zelfs aan dat zij door de lening meer
betalingsproblemen hebben. Huishoudens die een lening hebben, komen moeilijker rond dan huishoudens zonder lening.
Bewust financiële producten kiezen
De competentie ‘bewust financiële producten kiezen’ kijkt naar het keuzeproces bij het aangaan van een financiële
langetermijnverplichting en het afdekken van risico’s. De competentie is als volgt gedefinieerd:
De consument kiest financiële producten op basis van budgettaire overwegingen en passen d bij zijn persoon en persoonlijke
omstandigheden.
6

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
De Nederlandse huishoudens lijken het goed te doen op deze competentie. 73 procent van de huishoudens geeft aan dat zij
het eens zijn met de stelling ‘Als ik een verzekering of een abonnement wil afsluiten , vraag ik verschillende offertes aan’.
Aan de huishoudens die afgelopen vijf jaar een officiële lening hebben afgesloten is gevraagd of zij hebben gekeken of zij
de aflossing konden betalen. 80 procent zegt dat zij dat hebben gedaan, 14 procent niet of na uwelijks en 6 procent heeft
geen mening. Toch ervaart 61 procent van de huishoudens de lening als een last. Huishoudens beschikken dus
onvoldoende over het inzicht wat een lening daadwerkelijk betekent voor hun bestedingen of ze beseffen dit wel, maar
negeren dit gevoel.
Eenmaal afgesloten controleert ruim de helft van de huishoudens of een verzekering nog aan hun voorwaarden voldoet. 29
procent van de huishoudens heeft wel eens spijt gehad van een aangeschaft financieel product. De huishoudens hebben
echter geen concrete plannen hoe ze dit in de toekomst beter zouden kunnen aanpakken.
Financiële opvoeding
Financiële opvoeding speelt een belangrijke rol om later problemen te kunnen voorkomen. Door op jonge leeftijd te leren
omgaan met geld, leren om keuzes te maken en wensen te kunnen afstemmen op het budget, kunnen problemen in de
toekomst worden voorkomen. Huishoudens die een lening hebben geven minder vaak aan dat er in het ouderlijk huis zuinig
aan gedaan werd, zij hebben minder vaak goed met geld omgaan van huis uit meegekregen en ze denken hetzelfde over
geld als hun ouders. Ook geven leners vaker aan dan respondenten die niet lenen, dat hun ouders niet met geld om konden
gaan.
Een vergelijkbaar beeld zien we bij rondkomen. Consumenten die thuis een goed voorbeeld hadden, geven vaker aan dat ze
goed kunnen rondkomen.
Aanbevelingen
De meeste huishoudens hebben redelijk overzicht van inkomsten en uitgaven, maar hier is zeker nog wel terrein te winnen.
Met name de huishoudens die moeilijk rondkomen, proberen wel overzicht te krijgen maar slagen hier nog niet in. Ook zijn
veel huishoudens onvoldoende op de hoogte van hun vaste lasten. Huishoudens beginnen vaak pas met acties ondernemen
als ze al moeilijk rondkomen. Door te zorgen voor inzicht en overzicht als alles nog goed gaat, kan ook als het even tegenzit
meer grip op de situatie worden opgebouwd. De online huishoudboekjes, die het laatste jaar steeds verder zijn ontwikkeld,
kunnen hierbij ondersteunend zijn. Digitalisering kan ondersteunen, maar ook negatief werken. Digitale rekeningen maken
de administratie niet makkelijker. Er moet meer aandacht komen voor het omgaan met deze rekeningen.
7

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
Met name op de competentie vooruit kijken is nog terrein te winnen. Huishoudens beseffen onvoldoende wat het aangaan
van een lening voor hun maandelijkse uitgaven betekent. Het toenemende aantal leningen is verontrustend. Ook raadt het
Nibud af om vrienden of familie geld te lenen. Dit is alleen in uitzonderlijke gevallen een goede oplossing. Als er al sprake is
van meerdere leningen en het niet kunnen krijgen van krediet, dan is samen kijken naar het afsluiten van
betalingsregelingen of naar een adviesgesprek met een budgetcoach gaan vaak een veel betere oplossing. De site
www.zelfjeschuldenregelen.nl kan ondersteunen bij het aanpakken van beginnende schulden. Maar eigenlijk moeten de
huishoudens al veel eerder aan de slag. Voordat consumenten een lening afsluiten zouden zij beter moeten kijken of de
lening te betalen is. Dit kan met behulp van de Risicometer Lenen, www.nibud.nl/risicometerlenen.
Tot slot blijken de waarden die je vanuit huis meekrijgt zeer belangrijk te zijn. Goede financiële opvoeding helpt en de
aankomende jaren moeten we daar meer in investeren. Dat geldt niet alleen voor ouders en scholen, m aar ook de
intermediairs die de ouders weer kunnen ondersteunen, moeten zich hiervan bewust zijn. Hier is ook een rol voor het Nibud
weggelegd.
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
8

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
1 Inleiding
1.1 Aanleiding onderzoek
Het Nibud is dagelijks bezig met de huishoudportemonnee van de Nederlanders. De kerntaak van het Nibud is de financiële
zelfredzaamheid van consumenten te verhogen door ze planmatig met geld te laten omgaan. Kennis over hoe huishoudens
de financiële administratie organiseren, inzicht in hun betaal-, spaar en leengedrag en houding over geld is uitermate
belangrijk om in te spelen op de behoeften en problemen van Nederlandse huishoudens.
Financiële zelfredzaamheid krijgt steeds meer aandacht in Nederland. Toenemende welvaart, marktwerking en een
terugtredende overheid zorgen ervoor dat financiën en financiële producten steeds ingewikkelder worden. Ook door de
huidige economische situatie en koopkrachtverlies worden veel consumenten geconfronteerd met financiële onzekerheid.
Het Nibud omschrijft het begrip 'financiële zelfredzaamheid' als volgt:
Iemand is financieel zelfredzaam wanneer hij weloverwogen keuzes maakt, zodanig dat zijn financiën in balans zijn, zowel
op de korte als op de lange termijn.
Om je financiën in balans te krijgen en te houden is inzicht en overzicht in je eigen financiën belangrijk. In dit onderzoek is
bekeken hoe Nederlandse huishoudens hun geldzaken in de praktijk organiseren. De leidraad van dit rapport vormen de
competenties voor financiële zelfredzaamheid van het Nibud. Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in hoe
huishoudens hun financiën aanpakken en hoe dat doorwerkt op hoe zij rond kunnen komen. Dit onderzoek richt zich niet op
de competentie over voldoende kennis beschikken. Deze komt wel terug, maar wordt niet expliciet beschreven om dat dit
niet aansluit bij het doel van het onderzoek.
Dit onderzoek is een vervolg op het onderzoek Geldzaken in de praktijk uit 2009. Relevante verschillen tussen dit onderzoek
en het onderzoek uit 2009 worden vermeld.
9

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
1.2 Methode van onderzoek
Vragenlijst:
Online vragenlijst onder deelnemers van Opinieland, het panel van Survey Sampling International
(SSI).
Veldwerkperiode: Oktober – november 2011.
Doelgroep:
Nederlanders tussen de 18 en 75 jaar die een eigen huishouden voeren.
Steekproef: N = 2196.
De netto steekproef is zodanig gewogen dat de resultaten nationaal representatief zijn op geslacht,
leeftijd en opleiding voor de Nederlandse bevolking tussen 18 en 75 jaar.
Rapportage: Deze rapportage geeft de belangrijkste resultaten weer. Voor aanvullende vragen kunt u contact
opnemen met de auteurs van dit rapport. Ook kan het Nibud in opdracht extra analyses uitvoeren op
het databestand.
Het resultaat in de tabellen wordt op de volgende wijze weergegeven:
Gewoon:
Er zijn minimaal vijftig waarnemingen per cel en de waarde verschilt significant van gemiddeld en
binnen het kenmerk (bijvoorbeeld man ten opzichte van vrouw).
Schuin gedrukt: De waarneming verschilt niet significant.
1.3 Achtergrondvariabelen
In tabel 1 worden de achtergrondvariabelen van de huishoudens gepresenteerd, die een indruk geven van de populatie. In
het rapport worden de te verklaren variabelen besproken aan de hand van deze variabelen.
10

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 1: Achtergrondkenmerken respondenten
Totaal
Totaal
Totaal
%
%
%
Geslacht Inkomensniveau Religie
Man 50 Minder dan 1200 21 Geen 53
Vrouw 50 1200-1700 19 Christendom 41
Leeftijd 1700-2300 22 Islam 2
18 t/m 24 jaar 10 2300-3100 18 Boeddhisme 1
25 t/m 34 jaar 21 3100 of meer 21 Hindoeïsme 0
35 t/m 44 jaar 23 Dagactiviteit Jodendom 1
45 t/m 54 jaar 21 Loondienst 52 Anders 1
55 t/m 64 jaar 15 Zzp'er/ondernemer 4 Opleidingsniveau
65 t/m 75 jaar 11 Pensioen/VUT 13 Laag 35
Huishoudtype Uitkering 12 Middelbaar 42
Alleenstaand 29 Studerend 6 Hoog 23
Alleenstaande ouder 7 Overige 13
Paar 30 Woning
Paar met kinderen 34 Huurwoning 44
Anders 1 Koopwoning 56
Als in het rapport gesproken wordt over lagere inkomens, dan worden daar inkomens tot 2.300 netto euro per maand mee
bedoeld. Met hogere inkomens worden de inkomens hoger dan 2.300 euro netto per maand bedoeld.
1.4 Leeswijzer
De volgende hoofdstukken beschrijven de resultaten van het onderzoek per onderwerp. Het rapport kent de volgende
indeling:
11

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Hoofdstuk 2 gaat over de financiële situatie. Hoe goed komen huishoudens in Nederland rond met het inkomen dat ze
hebben
In hoofdstuk 3 worden de financiën van de respondenten in kaart gebracht. Er is gekeken of zij overzicht weten te
houden op hun financiën, bijvoorbeeld door het bijhouden van een geordende administratie.
Hoofdstuk 4 handelt over verantwoord besteden. Plant een huishouden de uitgaven goed Zijn er wel eens
betalingsproblemen
In hoofdstuk 5 wordt stilgestaan bij de competentie ‘vooruit kijken’. Richten respondenten zich alleen op de korte, of ook
op de langere termijn Hoe staan huishoudens tegenover roodstand en hoe gaan zij om met hun leningen
Het zesde hoofdstuk gaat over het kiezen van financiële producten. Er is gekeken naar hoe bewust mensen omgaan
met de keuze van zaken als verzekeringen en abonnementen.
Wie op jonge leeftijd goed leert om te gaan met geld, zal daar als volwassene profijt van hebben. In hoofdstuk 7 gaat
het over financiële opvoeding.
Hoofdstuk 8 bevat de resultaten van het onderzoek naar geluksbeleving en de invloed van slecht kunnen rondkomen
Bijlage 1 bevat de tabel ‘Rondkomen naar achtergrondkenmerken’. Bijlage 2 gaat nader in op de analyses uit het
onderzoek naar geluksbeleving.
12

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
2 Financiële situatie
Financiële zelfredzaamheid is een belangrijk begrip als we het hebben over de huishoudfinanciën. Het Nibud omschrijft het
begrip 'financiële zelfredzaamheid' als volgt:
Iemand is financieel zelfredzaam wanneer hij weloverwogen keuzes maakt zodanig dat zijn financiën in balans zijn, zowel
op de korte als op de lange termijn.
Financiële zelfredzaamheid bevat meerdere componenten. In de volgende hoofdstukken behandelen we deze. Een
objectieve manier om te meten hoe financieel zelfredzaam mensen zijn, is door te kijken naar hoe goed zij kunnen
rondkomen. Als huishoudens kunnen rondkomen dan zouden zij de financiën in elk geval op de korte termijn in balans
moeten hebben. In hoofdstuk 5 komen we terug op de lange termijn.
2.1 Rondkomen
Figuur 1 geeft een beeld hoe huishoudens nu rondkomen in categorieën van 'zeer moeilijk' tot 'z eer gemakkelijk'. 45 procent
van de respondenten komt zeer moeilijk tot eerder moeilijk dan gemakkelijk rond. In 2009 was dit 37 procent.
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Alleenstaande ouders, respondenten met een lage
opleiding en een inkomen beneden modaal komen
relatief het moeilijkst rond. Rondkomen hebben we
verdeeld in een groep eerder gemakkelijk dan
moeilijk, gemakkelijk en zeer gemakkelijk en een
groep eerder moeilijk dan gemakkelijk, moeilijk en
zeer moeilijk. 34 procent van de alleenstaanden met
kinderen komt gemakkelijk rond. Bij een
samenwonend of getrouwd stel zonder kinderen komt
68 procent gemakkelijk rond. De resultaten staan in
tabel 2. In bijlage 1 zijn de achtergrondkenmerken
gekruist met alle zes de categorieën opgenomen.
5%
7% Zeer moeilijk
10%
Moeilijk
19%
Eerder moeilijk dan gemakkelijk
30% Eerder gemakkelijk dan moeilijk
29%
Gemakkelijk
Zeer gemakkelijk
Figuur 1. Rondkomen
13

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 2: Moeilijk of gemakkelijk rondkomen, naar achtergrondkenmerken
Gemakkelijk rondkomen
Moeilijk rondkomen
Geslacht Man 58 42
Vrouw 52 48
Leeftijd 18-34 56 44
34-54 51 49
55-74 64 36
Huishoudsamenstelling Alleenstaand 51 49
Alleenstaand met kinderen 34 66
Paar zonder kinderen 68 32
Paar met kinderen 51 49
Opleidingsniveau Laag 46 54
Midden 55 45
Hoog 69 31
Inkomen Minder dan 1200 29 71
1200-1699 48 52
1700-2299 54 46
2300-3100 63 37
3100 of meer 76 24
Totaal 55 45
14

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
2.2 Reden moeilijk rondkomen
Aan de respondenten die aangaven moeilijk rond te komen hebben we gevraagd wat zij zelf als de reden zien dat ze
moeilijk rondkomen, zie tabel 3. De meest voorkomende reden is hoge vaste lasten (39 procent). De respondenten die
anders hebben aangekruist geven meestal aan dat zij moeilijk kunnen rondkomen door de stijging van andere lasten of hoge
kosten voor bijvoorbeeld kinderen of door ziekte.
Tabel 3:
Belangrijkste reden dat huishouden moeilijk rondkomt
Totaal
%
Door hoge vaste lasten 39
Als gevolg van een inkomensterugval 29
Door een gebeurtenis die afgelopen jaar heeft plaatsgevonden 12
Doordat ik graag geld uitgeef 5
Door te weinig inkomsten 5
Doordat mijn partner graag geld uitgeeft 2
Anders 8
Uit voorgaande onderzoeken weten we dat het meemaken van een gebeurtenis, zoals verlies van baan, samenwonen of
kinderen krijgen, van invloed kan zijn op de financiële situatie van mensen (Madern & Van der Schors, 2012; Antonides e.a.,
2008; Nibud, 2009; Van Ommeren e.a., 2009). Aan alle respondenten is gevraagd of zij het afgelopen jaar een gebeurtenis
hebben meegemaakt. Bij 40 procent was dat het geval. In tabel 4 staat de top 5 van meegemaakte gebeurtenissen. Andere
gebeurtenissen die niet in de op 5 staan, zijn bijvoorbeeld gezinsuitbreiding, huwelijk, ga an studeren et cetera.
Tabel 4:
Gebeurtenissen die huishoudens in de afgelopen 12 maanden meemaakten (meerdere antwoorden mogelijk)
Totaal
%
Verandering/verkrijging van baan 9
Verhuizing 8
(Gedeeltelijk) werkloos geworden (ontslag) 6
Meer uren gaan werken 5
Samenwonen 4
15

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
Aan de respondenten die een gebeurtenis hebben meegemaakt is gevraagd of dat invloed had op hun financiële situatie. 39
procent van de huishoudens geeft aan dat de gebeurtenis tot gevolg had dat ze minder geld hadden (tabel 5).
Tabel 5:
Verandering in inkomenssituatie na gebeurtenis (meerdere antwoorden mogelijk)
Totaal
%
Heb ik meer te besteden 16
Heb ik minder te besteden 39
Heb ik ongeveer evenveel te besteden 26
Heb ik meer uitgaven 23
Heb ik minder uitgaven 6
Meer zicht op financiële situatie 36
Minder/geen overzicht op financiële situatie 16
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
Huishoudens die aangeven na een gebeurtenis minder te besteden hebben, komen minder vaak gemakkelijk rond dan
andere huishoudens. Van deze huishoudens geeft 14 procent aan gemakkelijk tot ze er gemakkelijk te kunnen rondkomen.
Gemiddeld geeft 26 procent aan gemakkelijk tot zeer gemakkelijk te kunnen rondkomen.
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
16

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
2.3 Mening over omgaan met geld en rondkomen
24 procent van de huishoudens vindt geldzaken lastig, zie figuur 2. Jongeren (leeftijd 18 tot 25 jaar) geven vaker aan dat zij
geldzaken lastig vinden. Bijna de helft van hen, 47 procent, is het eens met de stelling ‘Ik vind geldzaken lastig’. Ook lage r
opgeleiden vinden geldzaken vaak lastiger, 46 procent van hen is het met de stelling eens. Van de huishoudens met een
inkomen lager dan 1.200 euro is ruim de helft (51 procent) het eens met de stelling, 18 procent van deze groep geeft zelfs
aan het helemaal eens te zijn met deze stelling.
De respondenten die aangeven dat zij het helemaal eens zijn met de stelling ‘Ik vind geldzaken lastig’, komen vaker dan
gemiddeld moeilijk rond (19 procent ten opzicht van 12 procent gemiddeld), zie figuur 3.
3%
Helemaal mee oneens
12%
24%
Meer oneens dan eens
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
27%
34%
Meer eens dan oneens
Helemaal mee eens
Geen mening
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Figuur 2. Ik vind geldzaken lastig
Bijlagen
100%
80%
60%
40%
20%
0%
19
35
29
17
Moeilijk rondkomen
7
22
40
31
Makkelijk
rondkomen
Helemaal mee eens
Meer eens dan oneens
Meer oneens dan eens
Helemaal mee oneens
Figuur 3. Ik vind geldzaken lastig naar rondkomen
17

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
46 procent van de huishoudens maakt zich vaak zorgen over hun financiën. Toch vindt ruim driekwart van de huishoudens
dat zij goed met geld kunnen omgaan. In tabel 6 staat weergegeven hoe de houding van mensen ten opzichte van geld is.
Tabel 6: Stellingen omgaan met geld (%)
Helemaal
mee
oneens
Meer
oneens
dan eens
Meer
eens dan
oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
Geld geeft mij zekerheid in het leven 3 7 47 41 2
Ik vind luxe belangrijk 18 37 34 8 2
Geld is voor mij vooral een middel om leuke dingen
te kunnen doen
5 18 48 28 2
Ik maak mij vaak zorgen over mijn financiën 17 36 30 16 2
Ik vind dat ik goed met geld omga 3 12 46 37 2
Ik ben niet zo met geld bezig 15 38 36 9 2
Ik kom elke maand uit met mijn geld 7 17 37 39 1
Gemak speelt een belangrijke rol bij mijn gedrag en
mijn besluiten
14 24 37 18 7
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Respondenten die gemakkelijk rondkomen
zijn het vaker eens met de stelling ‘Ik vind dat
ik goed met geld omga’ dan respondenten die
moeilijk rondkomen, zie figuur 4. Toch vindt
een deel van de huishoudens die moeilijk
rondkomen wel dat zij goed met geld omgaan.
100%
80%
60%
40%
20%
0%
27
48
46
47
20
5 1
6
Moeilijk rondkomen Makkelijk
rondkomen
Helemaal mee eens
Meer eens dan oneens
Meer oneens dan eens
Helemaal mee oneens
Figuur 4. Ik vind dat ik goed met geld omga naar rondkomen
18

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
3 In kaart brengen van de financiën
In kaart brengen van je geldzaken is een belangrijke competentie. Dit is als volgt gedefinieerd:
De consument beschikt over een overzicht dat inzicht geeft in de mogelijkheden om zijn huishoudfinanciën in balans te
houden.
Dit houdt onder meer in dat consumenten in staat zijn om een inkomen te verwerven, een overzicht van de inkomsten en
uitgaven te maken, hun administratie overzichtelijk te bewaren en hun bankrekening te beheren. Deze onderwerpen staan in
dit hoofdstuk centraal.
3.1 Inkomensondersteuning en toeslagen
Iemand met een laag inkomen kan in Nederland rondkomen, mits hij aan de volgende drie voorwaarden voldoet:
1. Hij kan goed met geld omgaan;
2. Hij heeft geen onvermijdelijke persoonlijke uitgaven (zoals extra zorgkosten);
3. Hij heeft alle inkomensondersteuning aangevraagd waar hij recht op heeft.
Aan de respondenten is gevraagd of zij gebruik maken van zorgtoeslag. 51 procent van de huishoudens maakt daar gebruik
van. Aan de huishoudens die geen gebruik maken is gevraagd waarom niet, zie tabel 7. Van de respondenten is alleen hun
netto-inkomen bekend, daarom is niet met zekerheid te zeggen welke personen geen recht meer zouden hebben op
zorgtoeslag. Als we alleen naar het netto-inkomen kijken, geven de huishoudens met een hoger inkomen vaker aan dat zij
denken dat ze teveel verdienen of er geen recht op hebben. Slechts 4 procent van de respondenten met een inkomen lager
dan 1200 euro zonder zorgtoeslag denkt dat zij teveel verdienen. Bij de respondenten met een inkomen hoger dan 3100
euro is dat 55 procent.
19

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
Tabel 7:
Reden waarom geen zorgtoeslag is aangevraagd
Totaal
%
Ik heb de toeslag berekend, maar ik blijk hier geen recht op te hebben 26
Ik verdien teveel 33
Ik denk dat ik teveel vermogen heb 2
Ik vind het aanvragen lastig 2
Ik wil niet al mijn gegevens afstaan 2
Ik ben bang dat ik het achteraf moet terugbetalen 5
Ik denk dat ik er geen recht op heb 15
Ik ken de mogelijkheden niet 7
Nog nooit over nagedacht 17
Anders 3
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
3.2 Uitgaven
Om goed je financiën te kunnen beheren is het belangrijk te weten wat er maandelijks inkomt en te weten wat eruit gaat. Op
die manier weet je hoeveel geld er beschikbaar is voor leuke dingen. Als iemand niet precies wist hoeveel geld hij aan
bepaalde vaste lasten uitgeeft, is gevraagd om een schatting. Het blijkt dat een groot deel van de respondenten helemaal
niet op de hoogte is van hun vaste uitgaven. Een kwart van de respondenten kan geen schatting maken van hun huur of
hypotheek, zie tabel 8. Het minst goed zijn de respondenten op de hoogte van de kosten van de verzekeringen anders dan
de zorgverzekering, 40 procent weet dat niet. 21 procent van de respondenten weet niet hoe hoog alle vaste lasten
(huur/hypotheek, energie, zorgverzekering, overige verzekeringen) van het huishouden zijn . Respondenten met een
inkomen lager dan 1.200 euro en respondenten met een laag opleidingsniveau zijn het slechtst op de hoogte van hun vaste
lasten. Dit zullen vaak dezelfde personen betreffen.
20

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 8:
Percentages respondenten die niet weten hoeveel geld het huishouden waar aan uitgeeft, naar inkomen en
opleidingsniveau
Minder
dan
1200
1200-
1699
1700-
2299
2300-
3099
3100
of
meer
Inkomen
onbekend*
Laag Midden Hoog Totaal
Huur / hypotheek 24 19 15 15 13 49 31 24 18 25
Energie 31 25 19 22 20 54 34 30 26 31
Zorgverzekering 25 22 15 19 17 50 32 26 21 27
Andere verzekeringen 36 34 29 30 27 65 46 37 34 39
Mobiele telefoon 22 21 16 16 14 45 32 22 16 24
Internet, tv en vaste
26 22 14 17 15 50 32 26 20 26
telefoonabonnement
Aflossing studiefinanciering 33 33 22 23 17 51 42 30 19 32
Afbetaling
34 30 20 22 18 51 41 29 21 31
leningen/betalingsregelingen
* Dit betreft respondenten die de hoogte van hun inkomen of het inkomen van hun partner niet hebben ingevuld.
3.3 Wie zorgt voor de financiën
Ruim de helft van de huishoudens regelt financiële zaken samen, maar slechts een vijfde geeft aan dat beide partners
evenveel doen (tabel 9). 44 procent van de huishoudens met een partner geeft aan dat een van de twee de administratie
bijhoudt. Onder financiële zaken wordt niet alleen de administratie verstaan, maar bijvoorbeeld ook het bijhouden van de
inkomsten en uitgaven tot het afsluiten van verzekeringen.
21

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 9:
3%
16%
15%
Wie zorgt voor de financiële zaken
1% Zodra de post of de rekening
6%
binnenkomt
Meerdere keren per week
22%
Eens per week
23%
14%
Meerdere keren peer maand
Eens per maand
Minder dan eens per maand
Nooit
Totaal
Mijn partner doet dit altijd 11
Mijn partner doet het meeste, maar ik doe ook een deel 12
Mijn partner en ik doen ongeveer evenveel 20
Ik doe het meeste, maar mijn partner doet ook een deel 21
Ik doe dit altijd 33
Er zijn geen vaste regels: net hoe het uitkomt 2
Geen van beiden 2
Aan de respondenten is ook gevraagd of zij hulp van buitenaf hebben bij het doen van de administratie. 4 procent van de
huishoudens heeft hulp van familie of vrienden. 2 procent geeft aan vrijwillig in budgetbeheer te zitten en nog eens 2
procent zit in een schuldregeling. Naast hulp bij de dagelijkse administratie geeft 3 procent aan dat zij de financiële planning
hebben uitbesteed aan een financieel adviseur.
3.4 Administratie bijhouden
59 procent van de huishoudens houdt minimaal eens per week de financiële administratie bij, 15 procent doet dat meerdere
keren per maand, zie figuur 5. In 2009 waren de resultaten nagenoeg gelijk.
%
Figuur 5. Hoe vaak de administratie bijgehouden wordt
22

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Er is duidelijk een leeftijdseffect te zien. 12 procent van de respondenten tussen de 18 en 3 5 jaar geeft aan nooit hun
financiële administratie bij te werken ten opzichte van 1 procent gemiddeld. Ook alleenstaanden zonder kinderen geven
vaker aan nooit hun administratie te doen (11 procent).
Op de vraag of er wordt bijgehouden wat er wordt uitgegeven, antwoordt 70 procent bevesti gend (tabel 10). In 2009 was dit
iets hoger, namelijk 75 procent. Op de vraag op welke manier men de uitgaven bijhoudt, konden meerdere antwoorden
worden gegeven. De meest voorkomende manier om de uitgaven bij te houden, is door de afschrijvingen te contr oleren. Dat
doet ruim een derde van de huishoudens.
Tabel 10:
Percentage huishoudens dat bijhoudt wat uitgegeven wordt (meerdere antwoorden mogelijk)
Totaal
%
Nee 30
Ja, door af en toe de afschrijvingen te bekijken (op papier of via internet) 20
Ja, via een kasboek op de computer of op internet 20
Ja, door het exact controleren van de afschrijvingen (op papier of via internet) 17
Ja, in mijn hoofd 15
Ja, een kasboek op papier 11
Anders 1
De frequentie waarmee huishoudens hun uitgaven bijhouden verschilt. Van de huishoudens die de uitgaven bijhouden doet
15 procent dat meerdere keren per week (tabel 11). 27 procent van de huishoudens houdt alleen de uitgaven bij als de
financiën afwijken van de dagelijkse uitgaven.
23

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Tabel 11:
Frequentie waarin uitgaven binnen het huishouden worden bijgehouden
Totaal
%
We hebben/ ik heb een (digitaal) kasboek dat we meerdere keren per week invullen 15
1x per 2 weken 25
1x per maand 21
1x per half jaar 3
Als ik een verandering in inkomsten heb of verwacht 6
Als ik veel uitgaven heb of verwacht 13
Alleen na een specifieke gebeurtenis 6
Weet niet 12
Aan de respondenten is ook gevraagd waarom zij de uitgaven bijhouden. De meest gegeven antwoorden waren:
Anders kom ik geld tekort;
Om inzicht te hebben;
Ter controle;
Weten waar het geld heen gaat;
Overzicht;
Weten hoeveel geld ik overhoud.
Literatuurlijst
Bijlagen
24

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Het grootste deel van de huishoudens, 86 procent, geeft aan onrustig te worden als hun financiële administratie niet op orde
is (zie tabel 12). De meeste huishoudens geven aan dat zij hun administratie regelmatig verwerken, namelijk 88 procent.
Tabel 12: Stellingen over bijhouden administratie (%)
Helemaal
mee oneens
Meer oneens
dan eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
Ik open post altijd meteen 3 5 17 75 0
Ik houd mijn administratie bij 3 7 25 63 2
Als de financiële administratie niet op
orde is, geeft mij dat een onrustig gevoel
3 7 20 66 4
Aan de huishoudens die aangeven dat zij de post niet meteen openen of die de administratie niet of nauwelijks bijhouden is
gevraagd waarom ze dat niet doen. Zij geven aan dat zij er tegenop zien, dat zij er weinig tijd voor hebben of dat ze andere
prioriteiten stellen.
Om hun geldzaken te beheren maakt in totaal 90 procent van de huishoudens gebruikt van internetbankieren.
Jongvolwassen tussen de 18 en 25 jaar maken minder vaak gebruik van online bankieren (82 procent), respondenten
tussen de 45 en 55 jaar maken juist meer gebruik van bankieren via het web (94 procent). 55-plussers maken niet minder
gebruik van internetbankieren dan gemiddeld.
40 procent van de huishoudens heeft moeite met digitale rekeningen en het overzicht bewaren. Zie tabel 13.
Tabel 13: Stellingen over administratie opruimen (%)
Ik bewaar belangrijke papieren, zoals
garantiebewijzen, loonstrookjes en
contracten altijd op dezelfde plek
Digitale bankafschriften print ik en
bewaar ik in een map
Door digitale rekeningen is het moeilijk
om overzicht te houden
Helemaal
mee oneens
Meer oneens
dan eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
4 3 11 81 1
41 19 12 17 11
28 24 22 18 8
25

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
3.5 Overzicht hebben
Het doel van bijhouden van de administratie is overzicht krijgen in persoonlijke financiën, om daarmee aan de slag te
kunnen gaan. 79 procent van de huishoudens heeft overzicht over hun inkomsten en uitgaven en 81 procent weet in welke
maanden er meer inkomsten zijn en in welke maanden er meer uitgaven zijn, zie tabel 14.
Tabel 14: Stellingen overzicht over inkomsten en uitgaven (%)
Ik maak elke maand een overzicht van
mijn uitgaven
Ik heb altijd overzicht over mijn
inkomsten en uitgaven
Helemaal
mee oneens
Meer oneens
dan eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
27 25 21 24 4
8 11 34 45 2
Ik weet altijd precies wat mijn saldo is 7 16 39 36 2
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
Ik weet in welke maanden ik meer
inkomsten heb en in welke maanden ik
meer uitgaven heb
7 9 31 50 4
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
19 procent van de huishoudens geeft aan dat zij weinig overzicht hebben van hun inkomsten en uitgaven. Aan deze
respondenten is gevraagd waarom zij geen overzicht hebben. 14 procent van hen heeft aan dat zij geen interesse hebben
en 17 procent geeft aan andere prioriteiten te hebben. 21 procent van de huishoudens geeft aan dat zij dit niet nodig vinden,
want ze komen nooit geld tekort. 11 procent doet het niet omdat ze er erg tegenop zien.
26

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3.6 Rondkomen en de financiële administratie
Respondenten die moeilijk rondkomen geven vaker aan dat zij het oneens zijn met de stelling ‘ Ik heb altijd overzicht over
mijn inkomsten en uitgaven’ (figuur 6) en met de stelling ‘Ik weet in welke maanden ik meer inkomsten heb en in welke
maanden ik meer uitgaven heb’ (figuur 7). Opvallend is dat zij het wel vaker eens zijn met de stelling ‘Ik maak elke maand
een overzicht van mijn uitgaven’.
Lagere inkomens (inkomens tot 2.300 euro) die gemakkelijk rondkomen hebben meer overzich t over hun inkomsten en
uitgaven dan lagere inkomens die moeilijk rondkomen. Hetzelfde geldt voor hogere inkomens (inkomen vanaf 2.300 euro).
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
100%
80%
43 48
Helemaal mee eens
5. Vooruit kijken
60%
Meer eens dan oneens
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
40%
20%
0%
36
34
12
11
10 7
Moeilijk
rondkomen
Makkelijk
rondkomen
Meer oneens dan eens
Helemaal mee oneens
Literatuurlijst
Bijlagen
Figuur 6. Ik heb altijd overzicht over mijn inkomsten en uitgaven
27

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
100%
80%
60%
26 23
24
19
Helemaal mee eens
Meer eens dan oneens
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
40%
20%
0%
25
25 31
Moeilijk
rondkomen
Figuur 7. Ik maak elke maand een overzicht van mijn uitgaven
27
Makkelijk
rondkomen
Meer oneens dan eens
Helemaal mee oneens
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
28

Inhoudsopgave
Respondenten die moeilijk rondkomen zijn slordiger in hun administratie. Ze houden de administratie over het algemeen
slechter bij en geven aan dat ze belangrijke papieren niet altijd op dezelfde plek bewaren , zie tabel 15.
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
Tabel 15: Stellingen overzicht naar rondkomen (%)
Helemaal mee
oneens
Meer oneens
dan eens
Ik weet in welke maanden ik meer inkomsten heb en in welke maanden ik meer uitgaven heb
Meer eens dan
oneens
Helemaal mee
eens
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Moeilijk 9 11 33 47
Makkelijk 5 7 32 55
Ik bewaar belangrijke papieren, zoals garantiebewijzen, loonstrookje, contracten, altijd op dezelfde plek
Moeilijk 5 4 13 77
Makkelijk 3 2 10 85
Ik houd mijn administratie bij
Moeilijk 4 8 28 60
Makkelijk 2 6 24 68
Door digitale rekeningen is het moeilijk om overzicht te houden
Moeilijk 27 24 27 22
Makkelijk 34 28 20 18
29

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
4 Verantwoord besteden
Een andere belangrijke competentie is verantwoord besteden. Dit is als volgt gedefinieerd:
De consument besteedt zijn inkomsten zodanig dat zijn huishoudfinanciën op de korte termijn in balans zijn.
Dit houdt onder meer in dat consumenten hun uitgaven bewaken, hun betalingsverplichtingen nakomen, zich assertief
opstellen en eventuele financiële problemen aanpakken.
4.1 Uitgaven plannen
Aan de respondenten is gevraagd of zij hun uitgaven van tevoren plannen (tabel 16). Het maken van een boodschappenlijst
is een middel om planmatig de dagelijkse of wekelijkse boodschappen te doen. In totaal geeft 70 procent van alle
huishoudens aan het eens te zijn met de stelling, zij maken altijd tot regelmatig een bo odschappenlijstje. In 2009 gaf
driekwart van de huishoudens aan vaak of regelmatig een boodschappenlijstje te maken, 45 procent van de huishoudens
maakt altijd een boodschappenlijstje. Paren maken vaker een boodschappenlijstje dan alleenstaanden, 49 procen t van de
paren is het helemaal eens met de stelling ten opzichte van 38 procent van de alleenstaanden.
Bij een grote aankoop houden de meeste huishoudens rekening met hun budget. Slechts 6 procent van de huishoudens
zegt dat zij meestal niet eerst kijken of ze een grote aankoop kunnen betalen. Huishoudens met een lager inkomen (tot
2.300 euro) zijn het vaker eens met de stelling ‘Ik plan elke maand wat ik ga uitgeven’ (53 procent), dan huishoudens met
een hoger inkomen (47 procent). 92 procent van de huishoudens met een lager inkomen is het eens met de stelling ’Ik reken
altijd uit of ik voldoende geld heb voordat ik iets koop’. Bij de hogere inkomens is 87 procent het hier mee eens.
30

Tabel 16: Stellingen plannen (%)
Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Helemaal
mee oneens
Meer
oneens dan
eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
Ik plan elke maand wat ik ga uitgeven 22 26 28 21 3
Ik maak altijd een boodschappenlijstje 13 15 25 45 2
Als ik iets groots / duurs wil kopen, bekijk ik
eerst welke (grote) uitgaven ik op korte
termijn nog meer verwacht
Als ik iets groots / duurs wil kopen, bekijk ik
eerst of ik dat kan betalen
Ik kijk altijd wat een product in een andere
winkel of op internet kost voordat ik het
koop
Ik let altijd op of ik wat ik wil kopen in de
aanbieding kan krijgen
Ik bedenk altijd waar een product aan moet
voldoen voordat ik het koop
Ik reken altijd uit of ik voldoende geld heb
voordat ik iets koop
5 6 27 59 3
3 3 14 78 2
7 15 35 42 2
4 10 33 53 1
4 10 38 47 2
3 7 28 61 1
Aan de respondenten is gevraagd wat zij doen als zij onvoldoende geld hebben voor een aankoop, zie tabel 17. 40 procent
van de huishoudens geeft aan dat zij dan niets doen. Bij de huishoudens met een inkomen tot 2.300 euro, ligt dit percentage
iets hoger, namelijk 41 procent, bij de hogere inkomens is dit 36 procent. Gemiddeld geeft 16 procent aan dat het nooit
voorkomt dat er geen geld is voor een aankoop, bij de lagere inkomens is dat 12 procent en de inkomens boven de 2.300
euro is dit 18 procent. Hoger opgeleiden (28 procent) kiezen vaker voor de optie om te gaan bezuinigen dan lager
opgeleiden (21 procent). 19 procent van de huishoudens gaat een vorm van een lening aan als zij geld tekort komen.
Respondenten tussen de 25 en 35 jaar lenen vaker dan gemiddeld (26 procent), ook alleensta anden zonder kinderen lenen
sneller (23 procent), lager opgeleiden lenen juist minder vaak dan gemiddeld (17 procent). Huishoudens met een lager
inkomen lenen vaker bij familie/vrienden dan huishoudens met een hoger inkomen, respectievelijk 8 en 4 procent.
31

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 17:
Oplossingen als er geen geld voor een aankoop is (meerdere antwoorden mogelijk)
Totaal
%
Ik doe niets, op=op 40
Ik neem geld op van mijn spaarrekening 26
Ik ga bezuinigen/sparen 24
Dat komt nooit voor 16
Ik ga rood staan 7
Ik ga meer werken om extra geld te hebben 7
Ik leen geld bij familie/vrienden 5
Ik koop op afbetaling 5
Ik betaal met een creditcard 4
Ik sluit een lening af, bijvoorbeeld bij een bank of financieringsmaatschappij 2
Ik vraag een voorschot op mijn loon 1
Anders 2
4.2 Uitgaven controleren
Het controleren van je uitgaven (afschriften) is belangrijker dan veel mensen denken. Vaak wordt alleen gedacht aan de
hoogte van het saldo, maar controleren gaat ook over ervoor zorgen dat automatische afschrijvingen daadwerkelijk worden
gedaan en controleren of er geen onrechtmatige afschrijvingen hebben plaatsgevonden. 11 procent van de huishoudens is
het oneens met de stelling ‘Ik controleer altijd of mijn rekeningen en afschriften kloppen’ , zie figuur 8.
32

Inhoudsopgave
2%
7%
4%
Helemaal mee oneens
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
66%
Het overgrote deel van de huishoudens, 66 procent, controleert minstens één keer per week de bankrekening.
Alleenstaanden controleren de bankafschriften minder vaak dan paren. 62 procent van de alleenstaanden bekijkt de
bankrekening minimaal één keer per week, bij de paren is dat 73 procent. Jongeren controleren minder vaak hun
rekeningen, 13 procent van de respondenten tot 25 jaar bekijkt minder dan eens per maand hun rekeningen, bij de
respondenten tussen de 25 en 35 jaar is dat 8 procent.
Huishoudens bekijken hun bankrekening vaker als ze meer uitgaven verwachten of hun saldo laag is, maar ook wanneer er
extra inkomsten verwacht worden (tabel 18).
Tabel 18:
21%
Meer oneens dan eens
Meer eens dan oneens
Helemaal mee eens
Geen mening
Figuur 8. Ik controleer altijd of mijn rekeningen en afschrijvingen kloppen
Momenten waarop respondenten hun bankrekening(en) of afschriften vaker bekijken (meerdere antwoorden mogelijk)
%
Als ik meer uitgaven heb of verwacht (bijvoorbeeld tijdens
44
verbouwing, of rondom de feestdagen)
Als mijn saldo aan de lage kant is 37
Als ik extra inkomsten verwacht 33
Aan het einde van de maand 26
Als ik minder inkomsten verwacht 9
Als mijn saldo aan de hoge kant is 5
Anders 7
33

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
4.3 Betalingsproblemen
Aan de respondenten is gevraagd of zij van zichzelf vinden dat zij de rekeningen altijd op tijd betalen. Van de respondenten
is 67 procent het helemaal eens met de stelling, 23 procent geeft aan dat ze het er meer eens dan oneens mee zijn (figuur
9). In 2009 was nog 91 procent het eens met de stelling ‘Ik ben netjes in het betalen van mijn rekeningen’. Een kwart van de
huishoudens heeft het afgelopen jaar een aanmaning ontvangen, in 2009 was dat 21 procent.
2. Financiële situatie
2%
3%
5%
Helemaal mee oneens
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
23%
Meer oneens dan eens
Meer eens dan oneens
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
67%
Helemaal mee eens
Geen mening
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Figuur 9. Ik betaal mijn rekeningen altijd op tijd
Literatuurlijst
Bijlagen
34

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
In totaal heeft 63 procent van de huishoudens de afgelopen twaalf maanden een of meer van gebeurtenissen in tabel 19
meegemaakt. De helft heeft afgelopen jaar rood gestaan. In hoofdstuk 5 gaan we verder in op de roodstand en andere
soorten leningen.
Tabel 19:
9%
Gebeurtenissen die huishoudens de afgelopen 12 maanden meemaakten (meerdere antwoorden mogelijk)
3%
17%
4%
Helemaal mee oneens
Meer oneens dan eens
Totaal
%
Roodstand op de lopende rekening 50
Rekeningen te laat betaald 31
Een aanmaning ontvangen 25
Geen geld meer kunnen opnemen 18
Weigering van een automatische incasso 17
De huur/hypotheek te laat betaald 11
Loonbeslag gelegd op uw salaris 4
Energie afgesloten door te laat betalen 3
Voorschot op salaris aangevraagd 3
Aan de respondenten is de volgende stelling voorgelegd: ‘Ik onderneem direct ac tie wanneer ik merk dat ik achterloop met
betalingen’. 67 procent geeft aan dat zij het helemaal eens zijn met deze stelling, zie figuur 10.
Meer eens dan oneens
67%
Helemaal mee eens
Geen mening
Figuur 10. Ik onderneem direct actie wanneer ik merk dat ik achterloop met betalingen
35

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
4.4 Uitgaven doen
Aan de respondenten is een aantal stellingen voorgelegd over hoe zij denken over hoe zij geld uitg even. Opvallend is dat 64
procent van de respondenten het eens is met de stelling ‘Ik vind het moeilijk om grote uitgaven te doen’, zie tabel 20. Een
lager percentage, in totaal 49 procent, geeft aan dat ze het eens zijn met de stelling ‘ Ik vind het moeilijk om geld uit te
geven, ik ben zuinig’. Slechts 4 procent is het helemaal eens met de stelling ‘Ik geef mijn geld het liefst direct uit’. Hogere
inkomens (meer dan 2.300 euro) zijn meer geneigd om hun geld direct uit te geven, maar huishoudens met een lag er
inkomen komen vaker in de verleiding dan huishoudens met een hoger inkomen.
3. In kaart brengen van de
financiën
Tabel 20: Stellingen uitgaven doen, naar inkomen (%)
Totaal Lagere inkomens Hogere inkomens
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Ik geef gemakkelijk geld uit 47 45 50
Ik vind het moeilijk om geld uit te geven, ik ben zuinig 49 52 42
Ik vind het moeilijk om grote uitgaven te doen 64 70 58
Ik kom vaak in de verleiding om dingen te kopen 33 36 31
Geld is voor mij vooral een middel om leuke dingen te
kunnen doen
76 75 81
Ik geef mijn geld het liefst direct uit 20 19 21
Noot: alleen de percentages op de antwoordmogelijkheden ‘helemaal mee eens’ en ‘meer eens dan oneens’ staan
weergegeven.
Van de alleenstaanden zonder kinderen geeft 51 procent aan dat zij gemakkelijk geld uitgeven. Lager opgeleiden zijn het
vaker oneens met de stelling (41 procent).
Jongeren tot 25 jaar vinden het moeilijker dan gemiddeld om grote uitgaven te doen (76 procent vindt het moeilijk, ten
opzichte van 65 procent gemiddeld). Ook alleenstaanden met kinderen (77 procent) en lager opgeleiden (73 procent) vinden
grote uitgaven doen lastiger.
36

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
4.5 Rondkomen en verantwoord besteden
Respondenten die moeilijk rondkomen, geven vaker aan in de verleiding te komen en zijn het vaker eens met de stelling ‘Ik
geef mijn geld het liefst direct uit’, zie tabel 21. Van de huishoudens die een lager inkomen hebben en die moeilijk
rondkomen is 42 procent het eens met de stelling ‘Ik geef gemakkelijk geld uit’. Bij de huishoudens met een hoger inkomen
en die moeilijk rondkomen is dit 51 procent. De helft van de huishoudens met een lager inkomen en die moeilijk rondkomen
vinden het moeilijk om geld uit te geven, omdat ze zuinig zijn. Van de huishoudens die moeilijk rondkomen met een hoger
inkomen geeft 38 procent aan zuinig te zijn en daardoor moeilijker geld uit te geven. Van de huishoudens die moeilijk
rondkomen, komen lagere inkomens minder snel in de verleiding dan hogere inkomens, 40 procent ten opzichte van 50
procent. Ook geven de hogere inkomens vaker hun geld het liefst direct uit ten opzichte van de lagere in komens,
respectievelijk 35 en 27 procent.
Tabel 21: Stellingen verantwoord besteden, naar rondkomen (%)
Ik geef gemakkelijk geld uit
Helemaal mee
oneens
Meer oneens
dan eens
Meer eens dan
oneens
Helemaal mee
eens
Moeilijk 22 34 30 14
Makkelijk 16 36 39 10
Ik vind het moeilijk om geld uit te geven, ik ben zuinig
Moeilijk 16 35 31 18
Makkelijk 12 38 36 14
Ik kom vaak in de verleiding om dingen te kopen
Moeilijk 25 34 29 12
Makkelijk 28 45 23 5
Ik geef mijn geld het liefst direct uit
Moeilijk 36 37 21 7
Makkelijk 43 42 13 2
37

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
5 Vooruit kijken
In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan de competentie ‘vooruit kijken’. Die is als volgt gedefinieerd:
De consument realiseert zich dat wensen en gebeurtenissen op de middellange en de lange termijn financiële gevolgen
hebben en stemt zijn huidige bestedingen hierop af.
Deze competentie gaat over vooruit plannen en anticiperen op verwachte en onverwachte gebeurtenissen. Sparen, lenen en
verzekeren zijn methoden om met deze gebeurtenissen te kunnen omgaan. Het gaat hierbij niet om de keuze voor het
product, maar om het inschatten wat voor type producten je nodig hebt en het omgaan met het product, bijvoorbeeld een
lening. Het kiezen van een specifiek product komt in het volgende hoofdstuk aan de orde.
5.1 Denken aan morgen
19 procent van de respondenten is het helemaal eens met de stelling ‘Ik richt me alleen op de korte termijn. De toekomst
wijst zichzelf wel uit’ (tabel 22). Alleenstaanden met kinderen zijn vaker op de korte termijn gericht. Van hen geeft 26
procent aan het helemaal eens te zijn met de stelling. Hoog opgeleiden zijn het juist vaker helemaal oneens met de stelling
(25 procent). Een groot deel van de huishoudens vindt geld opzij leggen voor later wel belangrijk, 49 procent is het helemaal
eens met deze stelling.
Tabel 22: Stellingen vooruit kijken (%)
Ik richt me alleen op de korte termijn. De
toekomst wijst zichzelf wel uit
Helemaal
mee
oneens
Meer
oneens dan
eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
19 29 30 19 4
Ik leef meer voor de dag van vandaag dan voor
de dag van morgen
Ik vind het belangrijk om wat opzij te leggen voor
later
Als ik geen geld achter de hand heb, maak ik
mij zorgen
20 33 28 16 4
3 10 33 49 5
5 14 40 39 3
38

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
5.2 Sparen
Een huishouden heeft financiële reserves nodig om financiële tegenvallers te kunnen opvangen.
82 procent van de huishoudens spaart. In 2009 was dit nog driekwart van de huishoudens. De manier waarop de
huishoudens geld opzij zetten verschilt: de meesten zetten een vast bedrag per maand opzij. 22 procent van de
respondenten spaart alleen als er geld overblijft. Diegenen die sparen, zetten gemiddeld 225 euro per maand opzij. In 2009
was dit nog 261 euro per maand.
15 procent van de huishoudens geeft aan dat zij geen spaargeld achter de hand hebben. 29 procent van de respondenten
wil niet zeggen hoeveel geld zij op hun spaarrekening hebben staan. Van de huishoudens die geld op hun spaarrekening
hebben staan, heeft 20 procent minder dan 2.000 euro.
40 procent van alle respondenten geeft aan het helemaal eens te zijn met de stelling ‘Ik spaar elke maand’, 24 procent is
het meer eens dan oneens, zie tabel 23.
Tabel 23: Stellingen sparen (%)
Helemaal
mee
oneens
Meer
oneens dan
eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
Ik spaar elke maand 16 16 24 40 3
Als ik onverwacht een keer extra geld krijg, geef
ik dat nooit meteen uit
Ik spaar altijd wanneer ik iets wil kopen dat ik
niet meteen kan betalen
5 11 31 52 2
5 9 31 52 4
Ik vind het zonde om geld van mijn
spaarrekening te halen
Als ik geld van mijn spaarrekening haal, probeer
ik het zo snel mogelijk weer aan te vullen
6 14 35 35 10
4 10 32 43 11
39

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
5.3 Lenen
Deze paragraaf gaat in op het leengedrag van huishoudens. Bewust lenen is een belangr ijk onderdeel van de competenties
van het Nibud. Volwassenen moeten in staat zijn om kredietvormen af te sluiten die binnen het budget en bij de persoonlijke
wensen passen. Dit hoofdstuk behandelt roodstand, het soort leningen en de hoogte van de schuld.
5.3.1 Rood staan
50 procent van de huishoudens stond het afgelopen jaar rood stond (figuur 11). Daarbij zijn ook de huishoudens
meegenomen die slechts een enkele keer rood hebben gestaan. 18 procent van de huishoudens staat maar zelden rood,
bijna een vijfde van de huishoudens staat elke maand rood. Nederlanders tussen 25 en 45 jaar en respondenten met een
uitkering zijn vaker vertegenwoordigd in deze groep.
In 2009 stond 46 procent van de huishoudens nooit rood, 16 procent kon niet rood staan en 30 procent had wel de
mogelijkheid. Het percentage huishoudens dat niet rood kan staan is dus toegenomen. Redenen hiervoor kunnen zijn dat
dit vanuit de bank is opgelegd vanwege langdurige roodstand, of dat huishoudens zichzelf ‘beschermd’ hebben en het zo
ingesteld hebben dat zij niet rood kunnen staan. Van de huishoudens die niet rood kunnen staan, heeft 47 procent een
lening en 42 procent heeft het afgelopen jaar een betalingsprobleem gehad. Huishoudens die nooit rood staan, maar wel de
mogelijkheid daartoe hebben, hebben minder betalingsproblemen en leningen. 15 procent heeft het afgelopen jaar een
betalingsprobleem gehad, 23 procent heeft een lening. Het percentage leningen en betalingsproblemen 2 is het grootst bij de
huishoudens die elke maand rood staan, van hen heeft 73 procent een lening en 70 procent heeft het afgelopen jaar een
betalingsprobleem gehad.
Bijlagen
2 Onder betalingsprobleem wordt de opsomming in tabel 19 bedoeld, exclusief de roodstand.
40

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
13%
9%
19%
9%
22%
28%
Figuur 11. Rood staan op betaalrekening
Nooit, want we kunnen niet roodstaan
Nooit, maar we hebben wel de
mogelijkheid om rood te staan
Ongeveer één keer per jaar
Ongeveer twee keer per jaar
Ongeveer één keer per kwartaal
Elke maand
Huurders staan vaker maandelijks rood (22 procent) dan huishoudens met een koopwoning (17 procent). Jongvolwassenen
tussen 18 en 25 jaar en personen ouder dan 55 jaar staan minder vaak rood dan mensen tussen 25 en 55 jaar, zie tabel 24.
Tabel 24: Roodstand naar leeftijd (%)
Nooit, want we kunnen niet
rood staan
Nooit, maar we hebben wel de
mogelijkheid om rood te staan
Totaal 18-24
jaar
25-34
jaar
35-44
jaar
45-54
jaar
55-64
jaar
65 jaar
en ouder
22 40 30 25 17 11 11
28 23 17 21 29 41 49
Maximaal 1x per jaar 9 11 8 7 12 8 12
Maximaal 2x per jaar 9 6 5 9 10 11 9
Maximaal 1x per kwartaal 13 8 14 14 13 15 10
Elke maand 19 13 26 24 19 14 9
Aan de respondenten is gevraagd wat de belangrijkste reden is dat zij rood kunnen staan. De meeste huishoudens (38
procent) geeft aan rood te kunnen staan voor de zekerheid als ze een keer krap zitten. 17 procent geeft aan dat zij de
41

Inhoudsopgave
financiële ruimte echt nodig hebben. Een kwart heeft er eigenlijk niet over nagedach t en het aanbod van de bank
aangenomen. De personen die deze reden geven, staan wel minder vaak dan gemiddeld rood.
Samenvatting en
conclusies
9%
11%
Dat vind ik makkelijk
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
37%
26%
17%
Ik heb die extra financiële
ruimte nodig
Niet over nagedacht, de bank
bood het aan
Voor de zekerheid, mochten we
een keertje krap zitten
4. Verantwoord besteden
Anders
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Figuur 12. Reden voor roodstand
5.3.2 Leningen
De respondenten is gevraagd of ze bij een instelling, familie of kennis een lening h ebben afgesloten. Hypotheken worden
hier niet meegenomen. Ruim de helft van de respondenten heeft een lening, zie tabel 25. In 2009 had bijna tweederde van
de huishoudens geen lening, het aantal huishoudens met een lening is dus toegenomen. Wanneer we de 50 procent van de
respondenten die rood hebben gestaan meenemen, dan heeft zelfs 62 procent van de huishoudens een lening. Jongere
mensen hebben vaker een lening. Van de 65-plussers heeft 31 procent een lening (zonder roodstand), bij de respondenten
tussen de 25 en 35 jaar is dit 63 procent.
42

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 25:
Percentage huishoudens met een lening, naar achtergrondkenmerken
Totaal
%
18-24 jaar 61
25-34 jaar 63
35-44 jaar 58
45-54 jaar 52
55-64 jaar 39
65 jaar en ouder 31
Getrouwd/samenwonend, zonder kinderen 42
Getrouwd/samenwonend, met kinderen 58
Alleenstaand, zonder kinderen 55
Alleenstaand, met kinderen 61
Huur 57
Koop 49
Totaal 52
De meest voorkomende leningen in Nederland zijn die bij een bank (23 procent) en die bij familie, vrienden of kennissen (9
procent), zie tabel 26. Het aantal huishoudens met een lening bij vrienden en familie was in 2009 een stuk lager namelijk 5
procent. Daarnaast is er een toename te zien van creditcardschulden. In 2009 had 3 procent een creditcardschuld, nu is dat
7 procent. In 2009 stond de studieschuld op de tweede plaats (7 procent in 2009). Van alle huishoudens heeft 40 procent
één type lening, 8 procent heeft twee type leningen, 3 procent heeft drie type leningen en 1 procent heeft 4 of meer type
leningen.
43

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 26:
Type leningen die huishoudens nu of de afgelopen 12 maanden hebben gehad (meerdere antwoorden mogelijk)
Totaal
%
Ik heb geen leningen 48
Een lening bij een bank of financieringsmaatschappij 23
Een lening bij familie, kennissen of vrienden 9
Een schuld op de creditcard 7
Een studieschuld 6
Iets gekocht op afbetaling 5
Een afbetalingsregeling 5
Een lening bij een postorderbedrijf 4
Een lening via mijn werkgever 1
Wil ik niet zeggen 5
Geen mening 4
Anders 1
Ook is gevraagd naar de hoogte van de lening. Een derde heeft aangegeven een lening onder de 500 euro te hebben
afgesloten, 12 procent van de respondenten die lenen, heeft een lening tussen de 500 en 2.500 euro. Ook wil 12 procent
van de leners niet zeggen hoe hoog hun lening is.
De hoogte van de lening is fors toegenomen. In 2009 had 44 procent minder dan 500 euro geleend, afgelopen jaar had nog
geen kwart minder dan 500 euro geleend. Zowel in 2009 als nu geeft een deel van de huishoudens aan dat zij niet weten
hoeveel spaargeld ze hebben of dat zij dat niet willen zeggen. Dat betreft ongeveer een vijfde van de huishoudens, zij zijn
niet meegenomen in tabel 27.
44

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Tabel 27:
Totale hoogte van de leningen en schulden die een huishouden heeft (inclusief roodstand), exclusief hypotheek/schuld
voor eigen woning (2009 en 2011-2012).
2009
%
2011-2012
%
Minder dan 500 euro 44 29
500 tot 2.000 euro 16 18
2.000 tot 5.000 euro 9 15
5.000 tot 10.000 euro 13 12
10.000 tot 25.000 euro 13 15
25.000 tot 50.000 euro 5 6
Meer dan 50.000 euro 3 5
Van de huishoudens die een lening en schulden hebben, spaart 76 procent. Van de respondenten met een lening of schuld
tot 500 euro, heeft 72 procent minimaal 500 euro achter de hand. Bij een lening of schuld van 500 tot 2.000 euro heeft 40
procent tenminste 2.000 euro achter de hand. Bij een lening of schuld van 2.000 tot 5.000 euro heeft 28 procent meer dan
5.000 euro spaargeld. Uit de spaarbedragen blijkt dat een deel van de huishoudens die lenen, genoeg geld gespaard heeft
om het geleende bedrag te kunnen bekostigen.
Met een aantal stellingen is gemeten hoe leners hun eigen leengedrag ervaren (tabel 28). Deze stellingen zijn voorgelegd
aan de respondenten die in de afgelopen 5 jaar een officiële lening afsloten. Hoeveel rente zij moeten betalen voor hun
lening weet 13 procent van hen niet. 71 procent had liever minder geleend en 61 procent ervaart de lening als een last. In
2009 gaf 67 procent aan dat zij liever minder hadden geleend en ervoer 58 procent hun lening als een last.
45

Tabel 28: Stellingen lenen (%)
Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Helemaal
mee oneens
Meer
oneens dan
eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
Ik weet hoeveel rente ik moet betalen voor
4 9 19 59 8
mijn lening
Ik had liever minder geleend 10 11 25 46 8
Mijn leengedrag is geheel verantwoord 6 8 23 55 7
Mijn leningen ervaar ik als een last 12 20 26 35 7
Ik sta liever rood dan dat ik geld van mijn
spaarrekening haal
31 23 23 15 8
Aan de respondenten die aangeven dat zij hun lening als een last ervaren is gevraagd waarom zij de lening als een last
beschouwen (tabel 29). 27 procent geeft aan dat zij het moeilijk vinden om iedere maand de aflossing te betalen en 24
procent geeft zelfs aan dat zij door de lening meer betalingsproblemen hebben. In totaal is dat 15 procent van alle
huishoudens met een lening. Bij ‘anders’ werd vooral genoemd dat de lening een vervelend gevoel geeft. Respondenten
konden niet goed aangeven waardoor dat wordt veroorzaakt.
Tabel 29:
Redenen waarom de lening als een last ervaren wordt (meerdere antwoorden mogelijk)
Totaal
%
Het is moeilijk om iedere maand de aflossing te betalen 27
Door de lening heb ik nu meer betalingsproblemen 24
Ik had onvoldoende over de consequenties nagedacht 17
De lening leverde me minder plezier op dan ik had gedacht 14
De lening was om iets financieren dat eigenlijk niet gewenst / de bedoeling was 11
Ik heb de lening gebruikt om iets te kopen dat ik nu niet meer gebruik 8
Anders 26
46

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Aan alle respondenten met een lening is gevraagd hoe zij de maandelijkse afbetalingen ervaren (tabel 30). In totaal geeft 22
procent van de respondenten aan moeite te hebben met de betalingen. Respondenten die aangeven moeilijker aan de
maandelijkse verplichtingen te kunnen voldoen, hebben een hogere maandelijkse aflossing.
Tabel 30:
Ervaringen met het betalen van de rente en aflossing (de maandelijkse verplichtingen) van leningen en schulden
Ik ben goed in staat om aan de maandelijkse verplichtingen te
voldoen
Gemiddelde aflossing
Totaal
per maand
€
%
109 31
Ik kan aan de maandelijkse verplichtingen voldoen 114 25
Ik kan met moeite voldoen aan de maandelijkse verplichtingen 190 15
Ik kan eigenlijk niet aan de maandelijkse verplichtingen voldoen; ik
296 5
maak daarom keuzes in wat ik wel en niet betaal
Ik kan de maandelijkse betalingen niet meer opbrengen, ik ben
130 2
gestopt met betalen
Ik heb geen maandelijkse aflossingen 14 11
Geen mening 62 12
5.4 Rondkomen en vooruit kijken
Huishoudens die een lening hebben komen moeilijker rond dan huishoudens zonder lening , zie figuur 13.
100%
80%
60%
40%
9% 4%
13%
26%
34%
25%
36%
Zeer gemakkelijk
Gemakkelijk
Eerder gemakkelijk dan moeilijk
Eerder moeilijk dan gemakkelijk
20%
0%
24%
6%
2%
Geen lening
13%
8%
Wel een lening
Moeilijk
Zeer moeilijk
Figuur 13. Rondkomen naar de aanwezigheid van een lening
47

Inhoudsopgave
Respondenten die moeilijk rondkomen geven vaker aan dat zij het eens zijn met de stelling ‘Ik richt me alleen op de korte
termijn. De toekomst wijst zichzelf wel uit’ (figuur 14).
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
100%
80%
60%
24%
38%
16%
26%
Helemaal mee eens
Meer eens dan oneens
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
40%
20%
0%
23%
15%
Moeilijk
36%
22%
Makkelijk
Meer oneens dan eens
Helemaal mee oneens
6. Bewust financiële
producten kiezen
Figuur 14. Stelling ‘Ik richt me alleen op de korte termijn’ naar rondkomen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
48

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
6 Bewust financiële producten kiezen
De vorige drie competenties zijn met name gericht op de huidige financiën van een persoon, van het op orde houden tot
producten beheren. De competentie ‘bewust financiële producten kiezen’ kijkt naar het keuzeproces bij het aangaan van een
financiële langetermijnverplichting en het afdekken van risico’s. De competentie is als volgt gedefinieerd:
De consument kiest financiële producten op basis van budgettaire overwegingen en passend bij zijn persoon en persoonlijke
omstandigheden.
6.1 Afsluiten
73 procent van de huishoudens geeft aan dat zij het meer eens dan oneens of helemaal eens zijn met de stelling ‘Als ik een
verzekering of een abonnement wil afsluiten, vraag ik verschillende offertes aan’ (figuur 15).
5% 6%
Helemaal mee oneens
16%
Meer oneens dan eens
8. Geld en geluk
39%
Meer eens dan oneens
Literatuurlijst
Bijlagen
34%
Helemaal mee eens
Geen mening
Figuur 15. ‘Als ik een verzekering of een abonnement wil
afsluiten, vraag ik verschillende offertes aan’
De stellingen in tabel 31 zijn alleen voorgelegd aan de respondenten die in de afgelopen vijf jaar een lening hebben
afgesloten. 66 procent is het helemaal eens met de stelling ‘Voordat ik de lening heb afgesloten, h eb ik bekeken of ik de
aflossing kan betalen’. Ruim de helft van de respondenten is het helemaal eens met de stelling ‘Ik let altijd op de hoogte van
de rente voordat ik een lening afsluit’.
49

Tabel 31: Stellingen afsluiten van een lening (%)
Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
Voordat ik de lening heb afgesloten, heb ik
bekeken of ik de aflossing kan betalen.
Voor ik een lening afsluit, vergelijk ik
verschillende leenvormen met elkaar
Ik let altijd op de hoogte van de rente
voordat ik een lening afsluit
6.2 Onderhouden
Helemaal
mee oneens
Meer
oneens dan
eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
7 7 14 66 6
7 9 27 48 9
6 10 24 52 9
Ruim de helft van de huishoudens controleert verzekeringen af en toe of regelmatig op de voorwaarden (figuur 16).
5%
13%
Helemaal mee oneens
7. Financiële opvoeding
22%
Meer oneens dan eens
8. Geld en geluk
28%
Meer eens dan oneens
Literatuurlijst
Bijlagen
32%
Helemaal mee eens
Geen mening
Figuur 16. Stelling ‘Ik bekijk regelmatig of ik nog wel de juiste
verzekeringen tegen de gewenste voorwaarden heb afgesloten’
50

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
29 procent van de respondenten is het oneens met de stelling ‘Ik heb nog nooit spijt gehad van een financieel product dat ik
heb aangeschaft’ (figuur 17). Aan deze respondenten is gevraagd wat zij in de toekomst anders zouden doen. 56 procent
antwoord ‘niets’, de respondenten die het wel anders willen gaan doen hebben daar vaak geen concreet plan voor. Zij geven
antwoorden als ‘niet meer doen’ en ‘beter oriënteren’.
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
35%
9% 10%
Helemaal mee oneens
Meer oneens dan eens
19%
Meer eens dan oneens
Helemaal mee eens
5. Vooruit kijken
27%
Geen mening
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
Figuur 17. ‘Ik heb nog nooit spijt gehad van een financieel
product dat ik heb aangeschaft’
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
6.3 Rondkomen en bewust financiële producten kiezen
Huishoudens die gemakkelijk rondkomen bekijken vaker of ze de aflossing kunnen betalen, voordat zij een lening afsluiten.
Ook hebben zij minder vaak spijt gehad van een financieel product dat zij hebben afgesloten en vergelijken zij vaker
verschillende leenvormen met elkaar. Als laatste letten zij vaker op de hoogte van de rente voordat zij een lening afsluiten.
Bij deze stellingen over leningen, gaat het alleen om de respondenten die een lening hebben . Zie tabel 32.
51

Tabel 32: Stellingen bewust financiële producten kiezen, naar rondkomen (%)
Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
Helemaal mee
oneens
Meer oneens dan
eens
Meer eens dan
oneens
Helemaal mee eens
Als ik een verzekering of een abonnement wil afsluiten, vraag ik verschillende offertes aan
Moeilijk 8 18 33 41
Makkelijk 5 16 38 40
Voordat ik de lening heb afgesloten, heb ik bekeken of ik de aflossing kan betalen
Moeilijk 10 8 18 64
Makkelijk 5 5 12 77
Ik heb nog nooit spijt gehad van een financieel product dat ik heb aangeschaft
Moeilijk 14 24 30 33
Makkelijk 8 18 30 44
Voor ik een lening afsluit, vergelijk ik verschillende leenvormen met elkaar
Moeilijk 11 12 29 49
Makkelijk 5 8 30 57
Ik let altijd op de hoogte van de rente voordat ik een lening afsluit
Moeilijk 9 14 28 49
Makkelijk 4 7 24 66
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
52

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
7 Financiële opvoeding
Financiële opvoeding speelt een belangrijke rol om later problem en te kunnen voorkomen. Door op jonge leeftijd te leren
omgaan met geld, leren om keuzes te maken en wensen te kunnen afstemmen op het budget, kunnen problemen in de
toekomst worden voorkomen. In dit hoofdstuk kijken we naar de financiële opvoeding die de respondenten vroeger hebben
gehad.
7.1 Zak- en kleedgeld en een bijbaan
Driekwart van de respondenten geeft aan dat zij als scholier zakgeld kregen (tabel 33). Het percentage dat kleedgeld kreeg,
ligt veel lager. 40 procent betaalde vroeger kostgeld aan ouders.
Tabel 33: Financiële opvoeding
Ja Nee Weet ik niet
Als scholier kreeg ik zakgeld 75 19 6
Als scholier kreeg ik kleedgeld 28 66 6
Als scholier had ik een vast bijbaantje 54 40 6
Als scholier werkte ik in de zomervakantie vaak 63 31 6
Ik betaalde kostgeld aan mijn ouders 40 53 7
7.2 Thuissituatie
Zakgeld is een goed middel om te leren omgaan met geld, maar het goede voorbeeld krijgen is ook belangrijk. Slechts 16
procent is het meer oneens of oneens met de stelling ‘Goed omgaan met geld heb ik van huis uit goe d meegekregen’ (tabel
34).
53

Tabel 34: Stellingen financiële opvoeding (%)
Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
Bij ons thuis werd vroeger altijd zuinig aan
gedaan
Goed omgaan met geld heb ik van huis uit goed
meegekregen
Helemaal
mee oneens
Meer
oneens dan
eens
Meer eens
dan oneens
Helemaal
mee eens
Geen
mening
5 11 29 46 8
7 9 29 48 7
Mijn ouders konden niet met geld omgaan 56 20 10 5 9
Mijn ouders en ik denken hetzelfde over hoe je
met geld moet omgaan
7.3 Financiële opvoeding en lenen
8 12 32 33 15
Gekeken is of er verschillen zijn tussen huishoudens met een lening en zonder lening en de financiële opvoeding die zij
hebben gehad (tabel 35). Respondenten die lenen, geven minder vaak aan dat er vroeger thuis zuinig aan werd gedaan, dat
zij goed met geld omgaan van huis uit hebben meegekregen en dat ze hetzelfde over geld denken als hun ouders. Zij geven
vaker dan respondenten die niet lenen aan, dat hun ouders niet met geld om konden gaan.
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
54

Tabel 35: Stellingen financiële opvoeding, naar lenen (%)
Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Helemaal mee Meer oneens dan Meer eens dan Helemaal mee eens
oneens
eens
oneens
Bij ons thuis werd vroeger altijd zuinig aan gedaan
Niet lenen 4 10 30 57
Wel lenen 7 14 34 46
Goed omgaan met geld heb ik van huis-uit goed meegekregen
Niet lenen 5 6 29 61
Wel lenen 9 15 34 43
Mijn ouders konden niet met geld omgaan
Niet lenen 67 20 8 5
Wel lenen 56 24 13 7
Mijn ouders en ik denken hetzelfde over hoe je met geld moet omgaan
Niet lenen 7 10 37 47
Wel lenen 13 18 38 31
7.4 Financiële opvoeding en rondkomen
Uit het onderzoek Kans op financiële problemen (Madern & Van der Schors, 2012) bleek dat iemand die van huis uit heeft
meegekregen hoe met geld om te gaan, een lager risico heeft op financiële problemen. Dit geldt ook voor rondkomen,
Respondenten die een goed voorbeeld thuis hadden, geven vaker aan dat ze goed kunnen rondkomen. Respondenten die
moeilijk rondkomen zijn het vaker helemaal oneens met de stelling ‘Bij ons thuis werd vroeger altijd zuinig aan gedaan’ en
met de stelling ‘Goed omgaan met geld heb ik van huis uit goed meegekregen’.
55

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Bij ons thuis werd vroeger Goed omgaan met geld heb ik
altijd zuinig aan gedaan van huis-uit goed meegekregen
100%
80%
44%
50% 52%
58%
Helemaal mee eens
60%
Meer eens dan oneens
40%
31%
Meer oneens dan eens
29%
34%
31% Helemaal mee oneens
20%
12%
14%
11%
7%
8%
10%
0%
3%
5%
Moeilijk Makkelijk Moeilijk Makkelijk
Figuur 18. Stellingen financiële opvoeding
Literatuurlijst
Bijlagen
56

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
8 Geld en geluk
8.1 Geld en geluk
In dit onderzoek is gevraagd naar de geluksbeleving. Op de vraag hoe gelukkig huishoudens zijn over allerlei zaken, lopen
de antwoorden uiteen. Gemiddeld genomen scoren de oordelen over de economische situatie in Nederland en
carrièremogelijkheden een onvoldoende, zie tabel 36. Verder zijn de respondenten het minst gelukkig met hun baan en hun
financiële situatie. Het hoogst scoren de woonsituatie, de gezinssituatie, de hoeveelheid vrije tijd en het leven in zijn geheel.
Tabel 36: Geluksbeleving
Gemiddelde
2009
Gemiddelde
2011-2012
Uw woonsituatie 7,8 7,7
Uw relatie, de gezinssituatie 7,4 7,5
De hoeveelheid vrije tijd 7,3 7,4
Uw leven in zijn geheel 7,5 7,4
De manier waarop u uw vrije tijd besteedt 7,3 7,2
Uw gezondheid 7,3 7,1
Uw sociale leven 7,1 7,1
Uw bank 6,9 6,8
Het milieu 6,2 6,4
Uw financiële situatie 6,7 6,3
Uw baan 6,9 5,6
Uw carrièremogelijkheden 6,2 5,2
De economische situatie in Nederland 5,4 4,9
57

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
Vergeleken met 2009 zijn respondenten nu een stuk ongelukkiger met hun financiele situatie, baan, carrièremogelijkheden
en de economische situatie in Nederland. Op slechts enkele gebieden zijn respondenten gemiddeld genomen iets
gelukkiger.
Met de scores van geluksbeleving is bekeken wat de invloed van bepaalde achtergrondkenmerken is op het geluk. In 2009
is dit ook gedaan. Toen is onderscheid gemaakt tussen psychologische en economische geluksbeleving. Ook nu weer
blijken dezelfde dimensies waar te nemen. Het onderscheid tussen psychologische en economische geluksbeleving is
aangeduid in figuur 19.
De conclusie van 2009 was dat niet alleen inkomen gelukkig maakt, maar dat de manier waarop huishoudens omgaan met
geld ook een belangrijke rol speelt in de geluksbeleving. Dit beeld wordt in dit onderzoek bevestigd. De gemiddelde score
voor huishoudens die gemakkelijk rondkomen is hoger voor zowel economisch geluk als voor psychologisch geluk (figuur
19). De invloed van rondkomen is wel groter op economisch geluk dan op psychologisch geluk.
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Ook is een regressieanalyse uitgevoerd waaruit blijkt wat
de belangrijkste verklarende variabelen van de
geluksbeleving zijn. De resultaten zijn te vinden in bijlage
2. De hoogte van het inkomen heeft geen significante
invloed op de psychologische geluksbeleving en een licht
positief effect op economisch geluk. Rondkomen heeft een
positief effect op zowel psychologische als economische
geluksbeleving.
8
6
4
2
0
Psychologisch geluk
Economisch geluk
Figuur 19. Geluk uitgezet naar rondkomen
58

Inhoudsopgave
Literatuurlijst
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Antonides, G., Groot, I. M. de & Raaij, W. F. van, (2008). Resultaten Financieel inzicht van Nederlanders.
Publieksonderzoek over 4280 consumenten in opdracht van CentiQ. Den Haag: CentiQ.
Madern, T. & Schors, A. van der, (2012). Kans op financiële problemen. Utrecht: Nibud.
Nibud (2009). Geldzaken in de praktijk. Utrecht: Nibud.
Ommeren C.M. van, Ruig, L.S. de & Vroonhof, P. (2009). Huishoudens in de rode cijfers. Panteia: Zoetermeer.
59

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Bijlagen
Bijlage 1: Rondkomen naar achtergrondkenmerken (%)
Zeer moeilijk Moeilijk Eerder
moeilijk dan
Eerder
gemakkelijk
Gemakkelijk
Zeer
gemakkelijk
gemakkelijk dan moeilijk
Geslacht
Man 5 10 27 29 21 8
Vrouw 6 10 33 30 17 5
Leeftijd
18-24 6 12 24 25 26 9
25-34 7 11 30 24 20 9
35-44 6 10 36 29 15 5
45-54 7 10 31 33 18 3
55-64 4 7 29 31 22 8
65-74 0 8 24 37 23 8
Huishoudtype
Paar zonder
2 7 24 34 25 10
kinderen
Paar met
5 10 35 30 18 3
kinderen
Alleenstaand 7 12 30 27 18 7
Alleenstaand
met kinderen
13 16 37 20 9 5
60

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Zeer moeilijk Moeilijk Eerder
moeilijk dan
Eerder
gemakkelijk
Gemakkelijk
Zeer
gemakkelijk
gemakkelijk dan moeilijk
Inkomen
Tot 1200 euro 15 21 36 18 8 2
1200-1699 7 11 35 31 14 3
1700-2299 4 9 34 34 15 4
2300-3100 2 7 28 32 25 6
3100 of meer 1 4 19 33 30 14
Woonsituatie
Huur 9 14 36 25 13 4
Koop 2 6 26 33 24 8
Opleiding
Laag 9 12 34 27 15 5
Middel 4 11 30 31 19 5
Hoog 3 5 23 30 26 12
Werkstatus
Loondienst 4 8 30 31 21 6
Ondernemer 7 8 30 29 18 10
Gepensioneerd 1 6 22 37 26 8
Uitkering 15 19 40 18 6 2
Totaal 5 10 30 29 19 7
61

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
Bijlage 2 Geluk
Met behulp van een factoranalyse zijn de scores op het leven in zijn geheel, de huishoudsituatie, het sociale leven, de
hoeveelheid vrije tijd en de manier waarop men de vrije tijd besteedt, de woonsituatie en de gezondheid in te delen in één
cluster. Dit noemen we psychologische geluksbeleving.
De gegeven scores op het werk, de financiële situatie, de carrièremogelijkheden en de economische situatie in Nederland
zijn in te delen in het cluster economische geluksbeleving.
In figuur 20 staat het inkomen uitgezet tegen het psychologische en economische geluk. Bij een hoger inkomen geeft men
een hogere score aan de psychologische geluksbeleving. Hetzelfde geldt voor het economische geluk. In figuur 21 staat de
huishoudsamenstelling uitgezet tegen geluk. Paren zonder en met kinderen zijn het meest gelukkig en eenoudergezinnen
het meest ongelukkig.
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
8
6
4
2
8
6
4
2
0
Tot 1200 1200 - 1699 1700 - 2299 2300 - 3099 3100 of
meer
0
Alleenstaand Eenouder-gezin
Paar zonder
kinderen
Paar met
kinderen
Psychologisch geluk
Economisch geluk
Psychologisch geluk
Economisch geluk
Figuur 20. Inkomen en geluk
Figuur 21. Hishoudsamenstelling en geluk
62

Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
Respondenten die met (vroeg) pensioen zijn, kennen de hoogste scores toe aan psychologische geluksbeleving,
respondenten met een uitkering de laagste (zie figuur 22). Gepensioneerden en respondenten met een uitkering zijn niet
meegenomen in dit figuur, omdat niet alle deelaspecten van economisch geluk op hen van toepassing zijn, zoals
carrièremogelijkheden.
1. Inleiding
10
2. Financiële situatie
8
3. In kaart brengen van de
financiën
6
4. Verantwoord besteden
4
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
2
0
Werkend Ondernemer
(Vroeg)
pensioen
Uitkering
7. Financiële opvoeding
Psychologisch geluk
Economisch geluk
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Bijlagen
Figuur 22. Inkomstenbron en geluk
Ook is een regressieanalyse uitgevoerd naar geluk, om te onderzoeken welke factoren van invloed zijn op geluk. Bij de
regressie met als afhankelijke variabele economisch geluk zijn de gepensioneerden en respondenten met een uitkering niet
meegenomen. Uit de regressies blijkt dat huishoudens die gemakkelijker rondkomen, gelukkiger zijn. Het resultaat van de
regressie is te vinden in tabel 37.
63

Tabel 37:
Richting significante gestandaardiseerde bèta coëfficiënten uit regressieanalyse
Inhoudsopgave
Samenvatting en
conclusies
1. Inleiding
2. Financiële situatie
3. In kaart brengen van de
financiën
4. Verantwoord besteden
5. Vooruit kijken
6. Bewust financiële
producten kiezen
7. Financiële opvoeding
8. Geld en geluk
Literatuurlijst
Psychologisch geluk
Economisch geluk
Leeftijd ++ - -
Opleidingsniveau -
Geslacht (vrouw) +
Inkomen +
Activiteit (werk) 1 ++
Activiteit (pensioen) 1
Activiteit (uitkering) 1 - - XX
Paar zonder kinderen 2 ++
Paar met kinderen 2 ++
Alleenstaande zonder kinderen 2
Rondkomen ++ ++
++ is statistisch positief significant op 99%, + is statistisch positief significant op 95%
- - is statistisch negatief significant op 99%, - is statistisch negatief significant op 95%
XX betekent variabele is niet meegenomen in de regressie
1
Referentiegroep is Activiteit (ondernemer)
2 Referentiegroep is Alleenstaande met kinderen
R 2 (psychologisch geluk) = 0,228, R 2 (economisch geluk) = 0,232
XX
Bijlagen
64