PDF File - Rede H.J. ter Bogt - Rijksuniversiteit Groningen

nagement afgestemd dienen te zijn op de specifieke situatie waarin die organisatie
verkeert (Emmanuel et al. 1990, p. 57).
De contingentietheorie hanteert als uitgangspunt dat organisaties bewust, op
basis van ‘economisch-rationele’ overwegingen van efficiëntie en effectiviteit, de
middelen kiezen die moeten leiden tot realisatie van de organisatiedoelen – en uiteindelijk
tot het ‘overleven’ op de lange termijn (zie ook Covaleski et al., 1996, pp.
4-7). De contingentietheorie veronderstelt weliswaar dat de redenen voor veranderingen
in organisaties liggen in de wens de economische efficiëntie en/of effectiviteit
te verhogen, maar het hoeft niet zonder meer te gaan om een streven naar maximale
efficiëntie of effectiviteit.
In praktijkonderzoek in diverse organisaties, vooral commerciële bedrijven, is
inmiddels voor uiteenlopende contingente variabelen nagegaan wat de invloed ervan
was op het systeem voor management control en de ingezette managementmiddelen.
Het ging hierbij om variabelen als de mate van onzekerheid waarmee de organisatie
intern en extern wordt geconfronteerd, de dynamiek en complexiteit in de omgeving
van de organisatie, de meetbaarheid van de voortgebrachte producten, de gebruikte
productietechnologie, de omvang van de organisatie, de organisatiestructuur en de
strategie van de organisatie (Fisher, 1995, p. 30; Chenhall, 2003). Zo is er bijvoorbeeld
onderzoek dat aangeeft dat naarmate organisaties te maken krijgen met meer
onzekerheid en snellere veranderingen in hun omgeving en meer onder druk staan –
bijvoorbeeld door verandering in omstandigheden of regelgeving –, deze organisaties
meer de neiging hebben gebruik te maken van stringente vormen van control,
met een nadruk op financiële budgetten (Chenhall, 2003, pp. 138-139; zie ook
Khandwalla, 1977; Chenhall and Morris, 1986, pp. 19-20 and 30-31; Chapman,
1998, pp.764-765). Verder is er onderzoek dat suggereert dat er een relatie bestaat
tussen het controlsysteem en de organisatie-omvang. Een grotere omvang zou bijvoorbeeld
kunnen betekenen dat een organisatie beschikt over de deskundigheid en
middelen om gebruik te maken van meer ‘geavanceerde’ financieel managementtechnieken,
zoals een kwaliteitsmodel als het INK-model, kostenallocatie met behulp
van Activity-Based Costing, of ‘brede’ prestatiemeting via de Balanced Scorecard
(zie bijvoorbeeld Innes en Mitchell, 1995, pp. 142, 150; Chenhall en Langfield-
Smith, 1998, pp. 12-13; Tillema, 2005).
De factoren die in de contingentietheorie aan de orde komen, zouden ook van
invloed kunnen zijn op de veranderingen die zijn doorgevoerd in Nederlandse overheidsorganisaties.
Waar factoren als onzekerheid en dynamiek van invloed kunnen
zijn op alle overheidsorganisaties, kan een factor als organisatiegrootte de aandacht
vestigen op eventuele verschillen in de mate waarin grotere en kleinere overheidsorganisaties
managementveranderingen hebben doorgevoerd.
14