PDF File - Rede H.J. ter Bogt - Rijksuniversiteit Groningen

op basis van een specifiek contract, bijvoorbeeld voor een op voorhand beperkte
duur. Kortom, diverse gemeenten werkten met vormen van prestatiebeloning, maar
de betekenis ervan was vrij bescheiden.
Uit een door mij verricht onderzoek bij enige (intern) verzelfstandigde provinciale
en gemeentelijke organisatie-onderdelen kwam naar voren dat het financieel
beheer er gemiddeld genomen wat was versterkt. Bij één verzelfstandigd onderdeel
nam de efficiëntie wellicht ook al licht toename. Voorzover te beoordelen, was in de
andere gevallen veeleer sprake van een gelijkblijvende, of licht dalende efficiëntie
(Ter Bogt, 1997, pp. 171-302; zie ook Van Thiel, 2000, pp. 140-144; 2002).
Uit diverse onderzoeken op het gebied van de planning en control, vooral bij
gemeenten, komt naar voren dat ook kritische kanttekeningen zijn te plaatsen bij de
effecten van de vernieuwingen in het financieel management. Zo werd contractmanagement,
na de introductie bij diverse gemeenten rond 1990, in diverse gevallen na
verloop van enige tijd gezien als een ‘papiercircus’ en een ‘tomeloze bureaucratie’
(Jacobs en Jacobs, 2001, pp. 60-61). Dit onder meer vanwege de gedetailleerd op
papier vast te leggen afspraken over doelen en prestatieniveaus en de regelmatige
rapportages erover. Dit leidde ertoe dat diverse gemeenten stopten met het gebruik
van contractmanagement. De afgelopen jaren zou overigens onder politieke bestuurders
en soms ook onder ambtelijke topmanagers de interesse ervoor wel weer eens
toegenomen kunnen zijn (zie bijvoorbeeld Visch Eijbergen, 2003 en ook de verderop
gepresenteerde uitkomsten van recent praktijkonderzoek).
Beukert (1998) liet zien dat in de vier door hem onderzochte, grote gemeenten
56% van de prestatie-indicatoren in de begroting betrekking had op de outputs.
De overige indicatoren hadden soms betrekking op de te bereiken effecten, de outcomes,
maar beperkten zich in het algemeen tot de inputs en de activiteiten van de
organisatie. Veelal was de begroting dus slechts in beperkte mate outputgericht (zie
voor soortgelijke uitkomsten in twee grote gemeenten Ter Bogt en Van Helden,
1999, pp. 14-16). Bovendien was de outputinformatie die in de begrotingen werd
vermeld inhoudelijk gezien beperkt. Zo ontbrak in veel gevallen informatie over de
kwaliteit en kostprijs per eenheid product.
Uit ander onderzoek kwam naar voren dat er ook vraagtekens geplaatst mochten
worden bij de relevantie en beheersbaarheid van de in de begrotingen en andere
planning- en controlstukken vermelde prestatiegegevens (zie bijvoorbeeld Bordewijk
en Klaassen, 2000; Van Helden en Johnson, 2002). Als de vermelde gegevens
geen betrekking hebben op werkelijk belangrijk geachte prestaties, of als de organisatie
ze niet of slechts zeer beperkt kan beïnvloeden via het eigen beleid, hebben ze
slechts beperkte betekenis voor de sturing en beheersing en de besluitvorming.
In 1997 verrichtte Van Helden (1998a) onderzoek naar de aanwezigheid en
het gebruik van BBI-instrumenten in acht Nederlandse gemeenten met tussen de
31