Betekenisvolle Technologie in de Zorg - Sre

Betekenisvolle
Technologie
in de Zorg
Dr. Jan Rietsema
3

Betekenisvolle
Technologie
in de Zorg
Dr. Jan Rietsema
Lectorale Rede uitgesproken bij de installatie als
lector Technologie in de Zorg aan Zuyd Hogeschool
op vrijdag 25 november 2011

Inhoudsopgave
1 Inleiding 4
2 Technologie in de Zorg 8
3 Betekenisvolle technologie in de zorg 12
4 Samenwerking 16
5 Tot slot 20
Noten 22
Curriculum Vitae 24
3

1
Inleiding
Geacht College van Bestuur,
collega’s, samenwerkingspartners,
vrienden en familie,
Welkom bij Zuyd en welkom bij mijn lectorale rede, die ik als titel heb meegegeven
“Betekenisvolle Technologie in de Zorg”. Dat lijkt erg op de naam van het
lectoraat “Technologie in de Zorg”, maar ik heb er één woord aan toegevoegd:
betekenisvol. Dat is maar één woord extra en jullie vragen je wellicht af hoe
betekenisvol de toevoeging “betekenisvol” is? In deze rede ga ik jullie meenemen
in het landschap van de technologie in de zorg en duidelijk maken waarom ik voor
het toevoegen van het woord betekenisvol heb gekozen.
Tien jaar geleden startten de eerste lectoren in het hoger beroepsonderwijs en
sindsdien is er een traditie opgebouwd dat zij een lectorale rede uitspreken.
Meestal worden deze redes door de lector gebruikt om te vertellen welke
plannen zij hebben met hun lectoraat, welk onderzoek zij zullen gaan uitvoeren
en waarom. Mijn presentatie vanmiddag wijkt daar enigszins van af, omdat ik als
tweede lector binnen een al bestaand lectoraat ben aangesteld.
Het lectoraat Technologie in de Zorg 1 van Zuyd is al actief sinds 2006 en heeft zich
ontwikkeld tot een actieve en productieve onderzoeksgroep van meer dan 20
medewerkers en is daarmee één van de grootste lectoraten van het land. In
samenwerking met de opleidingen van Zuyd wordt gewerkt aan een groot aantal
innovatieprojecten in intensieve interactie met zorginstellingen, bedrijven en
andere kennisinstellingen. Er is een duidelijk herkenbaar onderzoeksprogramma
met drie thema’s: toepassingen van robotica in de zorg, monitoring en zorg op
afstand en (eenvoudige) hulpmiddelen. Als lector spring ik dus op een rijdende
trein en mijn eerste indruk is dat het een hogesnel heids trein is.
4

Naast het lectoraat Technologie in de Zorg zijn de lectoraten Autonomie en
Participatie van Chronisch Zieken en Zorginnovaties voor Kwetsbare
Ouderen 2 actief binnen het Kenniscentrum Gezondheidszorg van Zuyd.
Deze lectoraten doen onderzoek naar interventies die ertoe bijdragen dat
mensen met een chronische ziekte en kwetsbare ouderen het leven kunnen
leiden dat ze graag willen leiden. Omdat in de huidige tijd van zorgprofessionals
ook wordt gevraagd waarom gekozen wordt voor bepaalde
interventies en welke effecten worden verwacht, besteden deze lectoraten
aandacht aan het meten en evalueren van interventies en evidence based
handelen in de zorg. Evidence Based is mede door deze inspanningen
geïntegreerd in het onderwijs voor de studenten van Zuyd en voor professionals
in de praktijk. Vanuit het lectoraat Autonomie en Participatie van
Chronisch Zieken is in 2006 het lectoraat Technologie in de Zorg ontstaan,
dat zich specifiek richt op de implementatie en evaluatie van technologische
interventies in de zorg. De ambitie van Zuyd gaat echter verder en recent is
het initiatief genomen om deze activiteiten ook op grotere schaal te
verbinden met zorginstellingen en bedrijfsleven. Mijn aanstelling kan ook
worden gezien als een nieuwe stap bij het realiseren van deze ambitie.
Sinds 10 jaar zijn lectoren aangesteld voor het doen van praktijkgericht onderzoek
en het verbinden van de uitkomsten aan onderwijs en praktijk. Het lectoraat
Technologie in de Zorg doet dit ook. Dit is een taak die vraagt om veel samenwerkingsrelaties.
Het gaat over praktijkgericht onderzoek en sluit hiermee aan bij het
fundamentele, academische onderzoek. Onderzoek vraagt om een goede
methodologische opzet. Relaties met academische centra zijn dus erg belangrijk.
De uitkomsten van het onderzoek binnen het lectoraat moeten worden verbonden
met het onderwijs. Dit vraagt om een goede inbedding in de hogeschoolstructuur
en samenwerking met de diverse opleidingen. Daarbij komt nog het
doel om de uitkomsten te verbinden met de praktijk, wat in de situatie van het
lectoraat Technologie in de Zorg de zorgprofessionals, zorgorganisaties en het
bedrijfsleven zijn. Mijn eigen achtergrond, ervaring en netwerk omvat deze
laatste groepen. De bijzondere leerstoel Technologie in de Zorg aan de Universiteit
Maastricht, die mijn collega Luc de Witte bekleedt, borgt een sterke band
met de universiteit, de contacten met de zorginstellingen in en buiten de regio
zijn intensief en mijn netwerk zal de contacten met het bedrijfsleven verder
intensiveren.
5

Zoals genoemd, zal ik deze rede niet gebruiken om mijn ideeën en plannen voor
nieuw onderzoek met jullie te delen, want er is al een stevig meerjaren onderzoeksprogramma.
Ik zal de rede wel gebruiken om de kansen van de samenwerking
met partijen te schetsen, waardoor innovaties in het domein “technologie in
de zorg” gestimuleerd zullen worden. Daar waar mogelijk zal ik voorbeelden
gebruiken van lopend onderzoek uit het lectoraat om het verder te verduidelijken.
Na een algemene inleiding over “technologie in de zorg”, ga ik uitgebreider
toelichten waarom ik heb gekozen voor “betekenisvolle technologie in de zorg”.
En om aan te geven hoe we deze betekenis zouden kunnen realiseren, zal ik in het
laatste deel van de rede ingaan op de samenwerking tussen onderwijs- en
kennisinstellingen, bedrijfsleven en zorgorganisaties in de benodigde innovatieprocessen.
“Social innovation” is hierbij een sleutelbegrip.
6

2
Technologie in de Zorg
Technologie in de zorg is niet iets van de afgelopen 100 jaar. Bij de oudste
cultuurvolkeren was er al sprake van geneeskunst en van zorg. En altijd heeft
technologie, hoe primitief ook, hierbij een rol gespeeld. Recent hebben drie
collega’s van het lectoraat, Frank Vlaskamp, Mathijs Soede en Gert Jan Gelderblom
een boekje uitgegeven met de geschiedenis van de ondersteunende technologie
(revalidatietechnologie) 3 . Het oudste voorbeeld in dat overzicht stamt van
3000 jaar voor Christus en is een afbeelding van een schouderkruk uit het Oude
Egypte.
Hoewel het dus zeker niet nieuw is, lijkt het of technologie in de zorg steeds meer
aandacht krijgt. Enkele recente adviesrapporten illustreren dit en maken duidelijk
waar deze aandacht vandaan komt.
De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) publiceerde in december 2010
het advies “Ruimte voor arbeidsbesparende innovaties in de zorg” 4 . De RVZ heeft
onderzocht wat de huidige stand is in de ontwikkeling en verspreiding van
arbeidsbesparende innovaties. Aanleiding zijn de toenemende zorgvraag en
bijbehorende zorgkosten en afnemende beschikbaarheid van personeel. Drijfveren
voor arbeidsbesparende innovaties komen ook voort uit de veranderende
vraag van patiënten. Patiënten willen in toenemende mate zo lang mogelijk thuis
blijven en zelf de regie houden. Dit vraagt om andere vormen van zorg. De RVZ
vindt het noodzakelijk om tot bredere en snellere verspreiding van arbeidsbesparende
innovaties te komen. De RVZ adviseert bestuurders en managers om in te
zetten op arbeidsinnovatie met meer samenwerking en ondernemerschap in de
zorg. Daarvoor zijn structurele aanpassingen in de bekostiging van innovaties
noodzakelijk.
Begin 2011 kwam er vervolgens een rapport uit van de Gezondheidsraad “Medische
producten: nieuw en nodig!” 5 . Investeringen in innovatieve medische
producten blijken niet altijd doelmatig te zijn en vanuit de behoeften van
8

patiënten en zorgverleners te worden ontwikkeld. Reden voor de Gezondheidsraad
om een investeringsagenda op te stellen voor onderzoek naar innovatieve
medische producten, op basis van de behoeften van gebruikers. Bedrijven kunnen
hierop vervolgens met hun innovatie-inspanningen aanhaken.
Niet alleen in Nederland staat het onderwerp in de belangstelling. In 2010 kwam
de WHO met een rapport “Medical devices: managing the mismatch” 6 . Het
belangrijkste doel van het project waaruit dit rapport resulteerde was, om de
kloof te identificeren tussen de beschikbaarheid van en de behoefte aan preventieve,
diagnostische, therapeutische en ondersteunende technologie in de markt.
Deze rapporten delen een aantal redenen voor de toenemende belangstelling
voor technologie in de zorg. Ten eerste is in de Westerse wereld de bevolking
sterk aan het vergrijzen. Deze vergrijzing gaat gepaard met een groeiende vraag
naar zorg. Over het toenemen van de vraag naar zorg bestaat geen twijfel,
hoewel de prognoses over de mate van groei van elkaar verschillen. Het blijven
immers prognoses en de rol van technologie, de veranderende levensstijlen, de
samenstelling van de bevolking en andere factoren zijn lastig te voorzien.
Ten tweede hebben we behalve met vergrijzing ook te maken met ontgroening,
waardoor er minder jongeren op de arbeidsmarkt beschikbaar zullen komen voor
een baan in de zorg. Toegenomen vraag en teruglopend aanbod zorgen voor een
scheefgroei op de arbeidsmarkt.
Ten derde nemen in het huidige systeem in Nederland de zorgkosten elk jaar
verder toe. In de Miljoenennota van 2012 7 had het Ministerie van VWS voor het
eerst de grootste begroting van alle ministeries, groter dan de kosten voor de
sociale zekerheid. VWS spendeert 74,5 miljard, of wel 29% van de totale rijksuitgaven.
Deze zorgkosten groeien harder dan de economie en het wordt duidelijk
dat dit op den duur niet vol te houden is.
Behalve de urgentie door de genoemde drie redenen is de inschakeling van
technologie in de zorg ook een logisch gevolg van onze industriëel-technologische
samenleving. Technologie levert een belangrijke bijdrage aan het huidige
niveau van welvaart en de hoge levensverwachting. We hebben dus veel plezier
van technologie. Door de technologie zijn ouderen en chronisch zieken ook steeds
beter geïnformeerd over de mogelijkheden en weten zij dat hun autonomie
langer ondersteund kan worden. Hierdoor verandert ook de houding van de
zorgconsument, die steeds mondiger wordt. De zorgconsument wil een steeds
actievere rol spelen in de beslissingen over en de uitvoering van zijn eigen zorg.
Technologie kan hierbij een belangrijke rol spelen om deze eigen rol te ondersteu-
9

nen. Begin jaren 90 heb ik bijgedragen aan het Instituut voor Gerontechnologie in
Eindhoven, dat het voortouw nam in een destijds nieuw vakgebied gerontechnologie
8 . De essentie van gerontechnologie is het richten van de technologie op de
aspiraties en kansen van ouderen, waardoor maatschappelijke participatie en
zelfstandigheid tot op hoge leeftijd mogelijk wordt. Deze benadering vanuit de
ambities van ouderen opent vele nieuwe mogelijkheden voor onderzoek en
ontwikkeling en sluit goed aan bij de keus van de Europese Commissie om 2012 te
benoemen tot het Europese Jaar van “Active Ageing”.
Hoewel er voldoende aanleiding en urgentie is om technologie in de zorg verder
te ontwikkelen, is er opvallend genoeg nog steeds sprake van een kloof tussen
technologie en zorg en van een traag verlopend innovatieproces. De ontwikkelingen
en de implementatie van technologie in de zorg verlopen moeizaam en
blijven achter bij de technologische ontwikkelingen 9,10 . Oorzaken hiervoor zijn
slechte verbindingen tussen de medische behoeften en het onderzoek. Ook
zouden patiënten en zorgprofessionals meer een sleutelrol in de zorginnovaties
moeten kunnen spelen en daarvoor moeten worden opgeleid. Resultaten uit
onderzoek moeten sneller en beter worden overgedragen aan de volgende
schakels in de innovatieketen. Het begrip ‘valorisatie’ is hiervoor een buzzwoord
geworden. Tot slot is implementatie lastig vanwege de sterk gereglementeerde
omgeving met veel verschillende instanties met ieder hun eigen belang.
Deze genoemde oorzaken vragen om een cultuurverandering, waardoor de
verschillende belanghebbenden beter geïntegreerd kunnen samenwerken. Met
de keus van “Betekenisvolle Technologie in de Zorg” als onderwerp van deze rede,
probeer ik naast allerlei andere mogelijke oplossingsrichtingen een sleutel te
bieden om wat van de genoemde knelpunten weg te nemen.
10

3
Betekenisvolle technologie in de zorg
Het woord betekenisvol roept direct een aantal vragen op. Voor wie is het van
betekenis? Waarom is het van betekenis? Hoe kunnen we technologie betekenis
geven? Betekenis is gekoppeld aan een persoon. Betekent het iets voor hem of
haar? Gebruikers bepalen of iets betekenis heeft of niet. Hier ligt voor mij een
sleutel voor succesvolle implementatie van technologie in de zorg. In de zorg zijn
in ieder geval de patiënt en de zorgprofessional personen die de betekenis
moeten zien. Binnen het lectoraat ‘Technologie in de Zorg’ is dit ook de belangrijkste
doelstelling.
De kloof tussen technologie en zorg wordt weleens toegeschreven aan angst
voor technologie. Maar net als overal en door iedereen wordt er in de zorg al de
hele dag door technologie gebruikt. Technologie verschaft comfort. Het gemak
dient de mens en dat gemak bestaat vaak uit technologie. Dus angst voor
technologie is niet een juiste verklaring. Wel zien we vaak twijfel over het nut van
nieuwe technologie en wordt er een afweging gemaakt tussen de inspanning die
het kost om het gebruik eigen te maken en de mogelijke opbrengsten. Anders
gezegd: “heeft het wel voldoende betekenis?”
In de wereld is voldoende technologie beschikbaar, maar de betekenis ervan is
niet altijd vanzelf sprekend. Vanuit het lectoraat willen wij eraan bijdragen dat
technologie betekenis krijgt en ook daadwerkelijk gebruikt wordt. Ik zal dit
verduidelijken met een voorbeeld van één van de lopende onderzoeken.
Robotica is een technologie die in de industrie op grote schaal is omarmd.
Wereldwijd worden robots gebruikt om taken sneller, nauwkeuriger en goedkoper
uit te voeren. Robots zijn hier dan ook van grote betekenis, zowel voor de
bedrijven als voor de werknemers die hierdoor minder saai, zwaar of gevaarlijk
werk hoeven te doen. Ook de zorg zou veel mogelijkheden kunnen bieden voor
het toepassen van robots. Het toekennen van betekenis aan een robot in de zorg
is echter een stuk lastiger.
12

We verwachten van een robot in de zorg dat deze vriendelijk is, iets dat in de
industrie totaal niet aan de orde is. Een robot in de zorg heeft impact op zowel de
zorgprofessional, die zijn taken ziet veranderen, als op de patiënt waarmee de
robot contact heeft. De collega’s Roger Bemelmans, Gert Jan Gelderblom en
Nadine Spierts voeren onderzoeken uit naar de ontwikkeling van betekenisvolle
toepassingen van sociale robotica. Dit onderzoek wordt uitgevoerd met PARO 11 ,
een robot zeehondje dat via sensoren kan reageren op aanraking, licht, temperatuur,
beweging en geluid. PARO kan kwispelen met zijn poten en staart en kan de
ogen openen en sluiten. PARO kan emoties tonen zoals verbazing, blijdschap en
boosheid en het produceert klanken die lijken op een echte baby zeehond. PARO
is in eerste instantie ontworpen als een therapeutisch hulpmiddel bij de zorg voor
dementerende ouderen, maar wordt inmiddels ook bij andere patiëntgroepen
ingezet. Hoewel PARO al in 2005 werd geïntroduceerd zijn er nog nauwelijks
effectstudies uitgevoerd. Hierdoor blijft de betekenis van PARO ook onduidelijk.
Door de genoemde onderzoekers worden nu bij drie zorginstellingen effectstudies
uitgevoerd, waarvoor in samenspraak met de professionals vooraf een aantal
zorginterventies is geselecteerd. Dit moet conclusies opleveren over de meerwaarde
die PARO zou kunnen hebben en informatie voor de zorgprofessionals om
de uiteindelijke implementatie van de PARO-interventies te ondersteunen. PARO
krijgt pas betekenis als het iets toevoegt aan het werk van de zorgprofessional en
aan de patiënt.
Het beschreven voorbeeld illustreert dat technologische innovaties in de zorg pas
betekenis krijgen als die innovaties goed worden geïmplementeerd en rekening
houden met de zorgverleners en met de patiënt. De effecten van de implementatie
moeten ook gemeten en goed geëvalueerd worden. Helaas ontbreekt het
hieraan in veel gevallen.
In september was ik op het Ambient Assisted Living Forum 12 , waar een groot
aantal door de EU gefinancierde onderzoeksprojecten werden gedemonstreerd,
met als doel om met behulp van ICT-oplossingen de kwaliteit van leven van
ouderen te verbeteren en hen in staat te stellen zo lang mogelijk zelfstandig te
wonen en te leven, ook als ze last krijgen van lichamelijke en/of geestelijke
beperkingen. Hoewel de behoeften en de wensen van ouderen en hun mantelzorgers
worden genoemd als uitgangspunt, heb ik hier toch verschillende projecten
zien langskomen, die voornamelijk vanuit de technische mogelijkheden waren
gedefinieerd en waarbij de betekenis voor de oudere of de zorgverlener ver te
zoeken was.
Zo werd er een monitoringsysteem gepresenteerd om mensen met dementie in
staat te stellen langer in hun eigen thuissituatie te wonen. In dit systeem is
13

sprake van een groot aantal verschillende sensoren, die de fysieke en geestelijke
gesteldheid van de persoon met dementie en zijn gedrag in- en buitenshuis kan
monitoren. Met complexe algoritmes worden in de grote hoeveelheid data
patronen herkend en vervolgens risico inschattingen gemaakt. Het systeem heeft
ook nog een functionaliteit waarmee de bewoners games kunnen spelen en één
voor het leggen van sociale contacten (chats). Natuurlijk waren er in dit onderzoek
gebruikersgroepen betrokken, want anders zou het door AAL ook niet
geaccepteerd zijn, maar gebruikersgroepen in een pilot-situatie is iets anders dan
gebruikers in de zorgpraktijk van alle dag. Dit systeem is uitermate complex. De
op statistiek gebaseerde uitkomsten roepen voor de zorgprofessional of de
mantelzorger veel onzekerheid op. En als persoon met dementie voel je de
afhankelijkheid van de technologie om je heen. Ondanks alle goede bedoelingen
en methodologisch correct uitgevoerd onderzoek en ontwikkeling, moeten we
ons toch afvragen wie er betekenis aan deze toepassing kan toekennen.
Een ander voorbeeld komt weer uit het eigen lectoraat, waar collega’s een
implementatiestudie 13,14 hebben uitgevoerd met het Quiet Care systeem bij
Proteion Thuis, een zorg- en welzijnsorganisatie in Midden- en Noord-Limburg.
Het Quiet Care systeem biedt gerichte informatie over het functioneren van
thuiswonende cliënten, door veranderingen in het activiteitenpatroon vast te
stellen. Hiervoor worden er in de woning een aantal infrarood bewegingsmelders
geplaatst. Via een computerprogramma worden de meetgegevens geïnterpreteerd
en na een periode van twee weken is het mogelijk om veranderingen in het
activiteitenpatroon vast te stellen en te gebruiken bij het aansturen van zorg- en
dienstverlening. Acute en grote veranderingen waarbij mogelijk een directe actie
is vereist worden direct gemeld aan de zorgcentrale. Geleidelijke veranderingen
kunnen via de cliëntspecifieke internetpagina worden gevolgd. Na enkele
maanden gebruik van het systeem, bleek dat met name deze geleidelijke veranderingen
waarbij een oranje stoplicht aan de zorgprofessional werd getoond,
geen betekenis hadden en ook niet de gewenste actie tot gevolg hadden. Het
systeem en de informatie die werd geleverd sloten niet aan bij de dagelijkse wijze
van zorgverlening. Op dat moment is besloten om de implementatie opnieuw te
starten, waarbij er een specifiek ontwikkelde training aan de zorgverleners werd
aangeboden. De training schonk uitgebreid aandacht aan de innovatie Quiet Care
in relatie tot het professioneel handelen. Door deze training kreeg de technologie
of eigenlijk de door de technologie geleverde informatie wel betekenis, werden
zorgplannen erop aangepast en werden meer cliënten geworven voor het
gebruik van Quiet Care.
Dit laatste voorbeeld illustreert hoe zorgvuldig we om moeten gaan met de
introductie van technologie in de zorg, zodat het voor alle betrokken partijen
14

etekenis krijgt en er in de dagelijkse praktijk ook iets mee gedaan gaat worden.
Dit past bij de missie van het lectoraat waar we onderzoek uitvoeren hoe we de
technologie ten goede kunnen laten komen aan professionals, aan cliënten in de
zorg en aan de opleidingen van de Hogeschool. De route die we hiervoor kiezen is
de onderzoeksprojecten in intensieve samenwerking te doen met zorginstellingen,
andere kennisinstellingen en bedrijfsleven.
15

4
Samenwerking
Het ontwikkelen van technische innovaties die voldoende betekenis hebben om
succesvol geïmplementeerd te kunnen worden, is binnen de huidige structuren
en werkwijzen in de gezondheidszorg moeilijk. Een van de problemen is het
bestaan van eilanden, waartussen niet voldoende samenwerking is. Uit onderzoek
van de Erasmus Universiteit 15 volgt dat 30% van het succes van innovaties in
de gezondheidszorgtechnologie kan worden verklaard uit de technologische
innovaties en 70% van het succes wordt bepaald door social innovation. Social
innovation is een aanpak waarbij organisaties, overheden en bedrijven nieuwe
marktmechanismen en business modellen ontwikkelen in een samenwerkingsverband.
Ik gebruik hier de Engelse term social innovation om onderscheid te
maken met sociale innovatie waar traditioneel de betekenis aan wordt gegeven
van vernieuwing van de wijze waarop een onderneming is georganiseerd en
wordt bestuurd.
TISIL, Tilburg Social Innovation Lab16, hanteert de volgende definitie van
social innovation: Het creëren van nieuwe businessmodellen in een
multistakeholder community, gericht op het realiseren van maatschappelijke
waarde, door het inbrengen van hoogwaardige kennis van mens- en
maatschappij wetenschappen.
Drie begrippen staan centraal bij social innovation: samenwerken in een multistakeholder
community, businessmodellen en maatschappelijke waarde.
De laatste is bij zorginnovatie vrijwel altijd een vanzelfsprekendheid.
Om aan zorginnovaties betekenis te geven is het raadzaam om de personen voor
wie de innovatie iets kan betekenen er ook in het ontwikkelingsstadium al bij te
betrekken. Hiermee wordt dan een multistakeholder community gevormd. Voor
16

zorginnovaties zijn zorginstellingen, verzekeraars, patiënten of patiëntenorganisaties,
kennisinstellingen en bedrijfsleven belangrijk om alle aspecten van een
innovatie voldoende te kunnen belichten.
Een voorbeeld uit onze eigen omgeving, waar invulling wordt gegeven aan deze
wijze van innoveren is de Zorgacademie Parkstad Limburg 17 . Dit is een samenwerking
van de onderwijsinstellingen Arcus College, Zuyd en de Open Universiteit
Nederland, en de zorginstellingen Atrium Medisch Centrum, Mondriaan en
Sevagram. Door intensiever samen te werken, wil de Zorgacademie de kwaliteit
van de opleidingen verbeteren en een betere aansluiting van het onderwijs op de
arbeidsmarkt bevorderen. De Zorgacademie krijgt medio 2012 ook een fysieke
plek. Op dit moment wordt hiervoor een gebouw gerealiseerd in de Zorgvallei
Heerlen naast het Atrium MC en dicht bij Mondriaan en Sevagram. Hierin komen
onderwijs- en onderzoeksfaciliteiten waarin door de partners samen gewerkt kan
worden aan innovatieve zorgconcepten. Onderdeel van de Zorgacademie is het
Zorginnovatie centrum waar nieuwe technieken worden ontwikkeld en getest.
Onderzoekers, zorgprofessionals, zorgprofessionals in opleiding en patiënten
kunnen in deze setting gemakkelijk bij elkaar komen en samenwerken.
De eerste projecten uit de Zorgacademie zijn succesvol, leveren bruikbare
resultaten en tevreden professionals. Om de ambitie van de Zorgacademie echter
volledig waar te maken is er meer nodig. In de huidige samenwerking zijn de
contacten met het bedrijfsleven minder goed ontwikkeld. Wij denken na, hoe we
dit in een Zorgacademie 2.0 kunnen realiseren. Om dit verder uit te werken en
duurzaam op te bouwen, moeten we nieuwe vormen van business modellen en
nieuwe markt concepten uitwerken, waarbij de trias zorg, onderwijs en bedrijfsleven
hun inbreng hebben.
In de huidige Zorgacademie zijn de onderzoeksprojecten door de samenwerking
van de onderwijs instellingen en de zorginstellingen praktijk gericht, maar
ontbreekt nog een infrastructuur om de resultaten ook grootschalig uit te rollen
of te vercommercialiseren. Hierdoor laten we kansen liggen om de onderzoeksresultaten
de maximale betekenis te geven. In de infrastructuur die hiervoor nodig
is, spelen bedrijven een belangrijke rol, maar zouden ook faciliteiten voor
start-ups een plaats moeten krijgen. Bij de aanvang van onderzoek moet er al
gedacht worden over de mogelijkheden van commercialisering en exploitatie en
kunnen de potentieel geschikte partijen worden betrokken. Dit past geheel bij de
ambitie van Zuyd om de Zorgacademie Parkstad Limburg de komende jaren uit te
bouwen naar een bovenregionaal Centre of Expertise Care Technology, waarvoor
eind oktober de eerste bijeenkomst met belanghebbenden werd georganiseerd.
17

Deze vorm van samenwerken vraagt ook om nieuwe businessmodellen, waarin
alle drie de sectoren uit de trias zorg, onderwijs en bedrijfsleven zich in voorkomende
gevallen ondernemend moeten opstellen. Een businessmodel beschrijft
hoe een product of dienst waarde krijgt. Voor innovaties waarvoor een multistakeholder
samenwerking nodig is, wordt die waarde door de verschillende partijen
geleverd. Het businessmodel moet de waardetoevoeging van de verschillende
partners, de onderlinge relaties en de eigendomsrechten goed vastleggen, samen
met afspraken over de verdeling van de investeringen en de uiteindelijke revenuen.
Voor onderwijs en voor de zorgsector is dit vaak nieuw en vraagt om veranderingen
in de cultuur. Onderzoek is niet afgerond op het moment dat de nieuwe
kennis is gecreëerd en vastgelegd in een rapport, maar onderzoek kan worden
gezien als een investering, met een kans op rendement. Dit rendement hoeft niet
per se financieel te zijn. Deze kijk op onderzoek vraagt ook dat er moet worden
gedacht over de risico’s. Voor een goede samen werking met bedrijven kunnen
niet de risico’s eenzijdig bij die bedrijven worden gelegd.
In de komende tijd ga ik de ervaring en kennis die ik tot nog toe in mijn loopbaan
heb opgebouwd en de inzichten uit de activiteiten in mijn andere werkkring bij
Minase inzetten om het lectoraat en Zuyd op deze aspecten van innovatie en
valorisatie te versterken. Met elkaar kunnen we betekenis geven aan de technologie
in de zorg.
Ik heb in deze rede bewust veel voorbeelden uit het lectoraat Technologie in de
Zorg naar voren gehaald. Hiermee heb ik een indruk willen geven van de onderwerpen
en de aanpak van ons onderzoek. Jullie moeten deze voorbeelden
nadrukkelijk zien als een uitnodiging om met ons in gesprek te gaan over wat wij
voor jullie nog meer kunnen betekenen. Zuyd en het lectoraat Technologie in de
Zorg staan open voor samenwerking en wij proberen dit op een zo ondernemend
mogelijke manier te doen. Mijn ideeën hierover heb ik hiervoor met jullie gedeeld.
18

5
Tot slot
Tot slot wil ik nog een aantal mensen, die voor vandaag belangrijk zijn bedanken.
Ik begin met mijn thuisfront: Lieneke en Inge, Simon en Annet. Jullie merken het
plezier waarmee ik werk en tegelijkertijd ook de tijd die erin gaat zitten om de
verschillende werkzaamheden te combineren. Toch waren jullie ook enthousiast
over de rol als lector en het is fantastisch om die steun te voelen. Jullie belangstelling
is belangrijk voor mij. Ook stimuleren jullie mij om invulling te blijven
geven aan een balans tussen werk en andere leuke dingen.
Natuurlijk bedank ik het College van Bestuur van Zuyd voor het in mij gestelde
vertrouwen om mij aan te stellen als lector.
Bovenal wil ik mijn collega lector Luc de Witte bedanken voor zijn vertrouwen in
mij en het initiatief dat hij heeft genomen om tot deze aanstelling te komen.
Zonder Luc zijn voortdurende blik op de toekomst, zou ik niet als tweede lector
binnen de kenniskring Technologie in de Zorg aan het werk zijn gegaan.
Ik wil mijn collega’s van Minase, mijn andere werkomgeving, bedanken voor het
enthousiasme waarmee zij deze aanstelling en daarmee de verbinding van
Minase met een kennisinstelling hebben omarmd.
Ik ben pas 3 maanden bezig als lector binnen Zuyd, maar heb al veel nieuwe
collega’s ontmoet. Natuurlijk vanuit de eigen kenniskring, het Kenniscentrum
Gezondheidszorg en het expertisebureau Quality of Life, maar ook uit andere
faculteiten, afdelingen en diensten. Jullie helpen mij om snel wegwijs te worden
binnen de organisatie en om een bijdrage te kunnen leveren. Hiervoor bedank ik
jullie en ik weet zeker dat we nog veel leuke projecten en opdrachten samen
zullen oppakken. In het bijzonder wil ik Yolande Keulers en Bea Diederen bedanken
voor hun ondersteuning om snel mijn draai te kunnen vinden, maar ook voor
hun ondersteuning om deze middag goed georganiseerd te krijgen.
20

Het is ondoenlijk te benoemen wie ik zou willen bedanken voor hun samenwerking,
inspiratie, stimulans, kritiek enzovoort, wat er voor heeft gezorgd dat ik nu
met veel plezier bij Zuyd en bij Minase werk en dat ook nog lang hoop te kunnen
doen.
Ik dank jullie wel voor de aandacht.
21

Noten
1 http://www.technologyincare.nl
2 http://aenp.hszuyd.nl
3 History of Assistive Technology. 5000 Years of technology development for
human needs. F. Vlaskamp, M. Soede & G.J. Gelderblom, ISBN 978-94-6190-
228-3, September 2011
4 Ruimte voor arbeidsbesparende innovaties in de zorg. Raad voor de Volksgezondheid
en Zorg, ISBN 978-90-5732-227-3, 2010
5 Medische producten: nieuw en nodig! Een investeringsagenda voor onderzoek
naar innovatieve en relevante medische producten. Gezondheidsraad,
ISBN 978-​90-​5549-​819-​2, 2011
6 Medical Devices: Managing the Mismatch. An Outcome of the Priority Medical
Devices Project. World Health Organisation, ISBN 978-92-4-156404-5, 2010
7 Miljoenennota 2012. Rijksoverheid, ISSN 0921 – 7371, september 2011
8 Gerontechnology: Emerging technologies and their impact on ageing in
society. H. Bouma. In: Gerontechnology, a sustainable investment in the
future. Edited by J. Graafmans, V. Taipale & N. Charness. Studies in health
technology and informatics, Volume 48, pp. 93-104, ISSN 0926-9630, 1998
9 Advies Knarsende Schakels. Technologische innovatie en gezondheidszorg.
Raad voor Gezondheidsonderzoek, Advies 36, Juni 2002
10 http://www.zorgvoorinnoveren.nl
11 http://www.parorobots.com
12 http://www.aal-europe.eu
13 Activity monitoring to support independent living in Dutch homecare support.
C.G. Willems, M.D. Spreeuwenberg, L. Van der Heide, A.P. Glascock, D.L. Kutzik,
L. De Witte & J. Rietman. In: Everyday Technology for Independence and Care
- AAATE 2011. Edited by G. J. Gelderblom, M. Soede, L. Adriaens & K. Miesenberger.
Assistive Technology Research Series, Volume 29, pp. 145-151,
ISSN 1383-813X, 2011
14 Evaluation of the implementation process of “customized care by lifestyle
monitoring”. R. Claassen & C.G. Willems. In: Everyday Technology for Independence
and Care - AAATE 2011. Edited by G. J. Gelderblom, M. Soede, L. Adriaens
& K. Miesenberger. Assistive Technology Research Series, Volume 29,
pp. 152-160, ISSN 1383-813X, 2011
22

15 Meer Rendement uit R&D. Nederlandse Life Sciences en Medische Technologie.
J.J.P. Jansen, V. van den Vrande en H.W. Volberda. Rotterdam School of
Management, 2008.
16 http://www.tilburguniversity.edu/nl/samenwerken/tilburg-social-innovation-lab
17 http://www.zorgacademieparkstadlimburg.nl
23

Curriculum Vitae
Met de aanstelling als lector Technologie in de Zorg komt de verschillende
ervaring op een mooie wijze bij elkaar. Jan (1964) heeft oorspronkelijk experimentele
natuurkunde gestudeerd en is afgestudeerd in de medische fysica. Na zijn
promotieonderzoek over het karakteriseren van weefsel met behulp van een
ultrageluids-afbeeldingstechniek, heeft hij aan de Technische Universiteit
Eindhoven het Instituut voor Gerontechnologie mee opgebouwd. Binnen dit
instituut werd in een multidisciplinaire omgeving onderzoek uitgevoerd en
onderwijs ontwikkeld over ouderen in hun technische omgeving.
Na ruim 10 jaar toegepast onderzoek en onderwijs aan de universiteit heeft hij als
business developer medische technologie gewerkt bij TNO Industrie en Techniek.
Hier was hij verant woordelijk voor het verbinden van de verschillende technisch
georiënteerde afdelingen en instituten met de medisch-technische markt in
Nederland en daar buiten. Na de periode van het verbinden van kennis van TNO
met het bedrijfsleven en de zorg, waren kenniscirculatie en innovatie voor de
‘human health’ leidende thema’s als innovatie adviseur en teamleider bij Syntens,
innovatie netwerk voor MKB ondernemers. Hier heeft hij een groot netwerk van
medisch-technische MKB in Zuid-Nederland opgebouwd.
Vanaf 2009 is hij senior consultant bij Minase in Tilburg. Minase richt zich op de
definitie en inrichting van innovatieve businessmodellen waarbij meerdere
stakeholders betrokken zijn, onder andere in life sciences, medische technologie
en zorg.
Een drijfveer en rode draad in de loopbaan zijn toegepast onderzoek en crosssectoraal
werken. Hij vindt het een uitdaging om goed samen te werken en
resultaat te bereiken met professionals uit verschillende disciplines.
24