en straatkinderen - Wilde Ganzen

PI-DOC 8: ZORG
VOOR WEES- EN
STRAATKINDEREN

Inhoud
Belang van opvang in eigen omgeving en in gezinsverband 4
Kinderopvang op maat 5
Een plan voor ieder kind 7
3 |

PI-Doc 8: Zorg voor wees- en
straatkinderen
Wereldwijd groeien miljoenen kinderen op zonder ouders. Ze zijn wees
geworden door bijvoorbeeld AIDS of een oorlog. Andere kinderen
wonen (tijdelijk) niet thuis, omdat hun ouders niet goed voor hen
(kunnen) zorgen. Ook zijn er kinderen die ergens anders wonen, omdat
hun ouders in het buitenland werken. Als deze kinderen niet bij familie
kunnen wonen, dan komen ze terecht in een pleeggezin of kindertehuis.
Helaas zijn er ook talloze kinderen die op straat belanden, of moeten
vluchten voor geweld in hun regio of land. In dit document lees je wat
belangrijk is bij de opvang van kinderen en welke middelen je kunt
gebruiken om de beste vorm van opvang te bepalen.
Kinderen hebben recht op ondersteuning en bescherming binnen hun familie
en hun eigen omgeving, dat is vastgelegd in het VN Kinderrechtenverdrag.
Een kind dat tijdelijk of voorgoed buiten het eigen gezin opgroeit, heeft
recht op bijzondere bescherming. De overheid moet in dat geval volgens
artikel 20 van het Kinderrechtenverdrag voor alternatieve opvang zorgen,
zoals een pleeggezin of eventueel een kindertehuis. De overheid doet dit
niet altijd of onvoldoende. Daarom nemen particuliere organisaties die zorg
vaak op zich. Zij moeten zich natuurlijk wel houden aan de wetten en regels
van het land waarin ze een project voor kinderopvang opzetten.
Belang van opvang in eigen omgeving en in gezinsverband
Elk kind heeft het recht om in een liefdevol gezin of in een
gezinsvervangende situatie op te groeien. Regeringen moeten hiervoor
zorgen. Kinderen zonder ouders moeten bij voorkeur opgroeien in een
andere gezinssituatie waar ze de nodige zorg en liefde krijgen. Uit
onderzoek blijkt dat langdurige opvang in een kinderhuis een negatieve
invloed kan hebben op de ontwikkeling van kinderen. In groepen met
wisselende verzorgers is het lastig om een kind individuele aandacht te
geven. Hierdoor is het voor kinderen ook moeilijker om zich te hechten.
Terwijl hechting juist zorgt voor veiligheid en een gezonde sociale
ontwikkeling. Die ontwikkeling is essentieel voor andere
ontwikkelingsaspecten als motoriek, het vermogen te leren en een opleiding
te volgen en het vermogen om sociale relaties aan te gaan.
De opvang in een kinderhuis heeft vaak ook effect op de zelfredzaamheid
van een kind in de maatschappij. Deze kinderen staan er vanaf hun
achttiende meestal alleen voor. Zij hebben niet altijd geleerd alleen te zijn
en zichzelf te redden. Hierdoor kunnen deze jongeren makkelijker
slachtoffer worden van uitbuiting en misbruik. Veel van hen eindigen in de
criminaliteit en/of prostitutie. Een familienetwerk ontbreekt, of ze zijn
vervreemd van hun oorspronkelijke milieu, cultuur en taal.
Met de opvang van een kind in een gezin (in het eigen netwerk of een
pleeggezin), gecombineerd met vroegtijdige gezinsondersteuning, kun je
voorkomen dat kinderen op straat of in de opvang belanden. Kinderen die
niet meer thuis kunnen wonen hebben veelal een trauma opgelopen. Zij
hebben bijvoorbeeld hun ouders zien sterven, ze zijn mishandeld of
WILDE GANZEN PI-DOC 8 Zorg voor wees- en straatkinderen
| 4

misbruikt, hebben ouders met verslavingsproblemen of zijn opgegroeid in
een oorlogssituatie.
Deze kinderen hebben individuele problemen waarbij ze hulp nodig hebben.
Dat kan alleen als ze ook individueel worden opgevangen, met vaste
verzorgers. Net als echte ouders die ook 24 uur per dag voor hun kind
klaarstaan.
Pleeggezin voor Cambodjaanse wezen
Wanneer een gezin in Cambodja wordt getroffen door AIDS, is het vaak
de vader die het eerst geïnfecteerd is en overlijdt. Als ook de moeder ziek
wordt en sterft, is er niemand meer die voor de kinderen kan zorgen.
Ruim honderd vrijwilligers van een hulporganisatie bezoeken de
patiënten thuis en helpen gezinnen met voedsel, medicijnen en
verpleegmiddelen. Ook bieden ze morele steun.
Moeders maken zich vaak grote zorgen over wat er met hun kinderen
gebeurt als zij er niet meer zijn. De hulporganisatie neemt ook die zorg
op zich door nog tijdens haar leven samen met de moeder een geschikt
pleeggezin te vinden voor haar kinderen. Dat kan bij grootouders,
andere familieleden of bevriende dorpsgenoten zijn. Het streven is om
broertjes en zusjes zoveel mogelijk samen in één gezin en bij voorkeur in
het eigen dorp onder te brengen.
Contract
Doordat pleeggezinnen bij de zorg voor de kinderen steun en begeleiding
krijgen van de hulporganisatie, kunnen ook arme families het zich
veroorloven weeskinderen op te vangen. Pleegouders tekenen een contract
waarin ze beloven de kinderen liefde en zorg te bieden, naar school te
sturen, niet te verkopen en te behandelen als hun eigen kinderen. Ook het
dorpshoofd en de schoolleiding medeondertekenen het contract. En dat
wordt natuurlijk gecontroleerd als de organisatie materiële hulp komt
brengen en de pleegouders helpt bij het opvangen van de kinderen.
Kinderopvang op maat
Net als elk kind is ook elk gezin uniek. Dat betekent dat er niet één
standaardoplossing is voor kinderen in probleemsituaties. Het werkt dus niet
om bij elke ramp een kinderhuis neer te zetten, of pleeggezinnen te zoeken
die allemaal op elkaar lijken. Het is juist van belang om diverse
opvangmogelijkheden te hebben. Op die manier kun je elk kind passende
opvang bieden. Daarnaast is het belangrijk om te inventariseren welke
oplossing bij welk kind past en dit in een plan op te stellen.
DE WERELDDRIEHOEK: EEN INDIVIDUEEL ONDERZOEKSHULPMIDDEL
De werelddriehoek (ook wel assessment triangle genoemd) is een goed
hulpmiddel om te bepalen wat een kind nodig heeft. Hierbij moet je uitgaan
van zijn of haar ontwikkelingstaken en -behoeften. Wees je ervan bewust
dat het kind altijd centraal staat. Het heeft behoefte aan veiligheid en
geborgenheid, het kind heeft een gezonde omgeving nodig en moet weten
hoe het gezond kan blijven. Het kind moet leren zichzelf te redden,
verantwoordelijkheid te nemen en goed te communiceren.
5 |
| WILDE GANZEN PI-DOC 8 Zorg voor wees- en straatkinderen

Een kind heeft mensen nodig die voor hem of haar opkomen en waaraan het
zich kan hechten: dat gevoel van veiligheid en geborgenheid is belangrijk
voor de ontwikkeling van een positief zelfbeeld en maakt ruimte voor
verdere ontwikkelingen op motorisch en cognitief gebied. Een onzeker
gehecht kind zal zich ook op andere terreinen niet goed ontwikkelen.
TAKEN VAN VERZORGERS
Verzorgers hebben als taak dat kinderen zich veilig voelen en dat ze weten
wat er met hen gaat gebeuren. Zij moeten ervoor zorgen dat kinderen de
juiste zorg krijgen, dat zij geholpen worden bij hun ontwikkeling en dat zij
leren de juiste keuzes te maken. Daarnaast is het de taak van de verzorgers
dat kinderen de geschiedenis van hun familie en cultuur leren kennen, dat ze
naar school gaan en dat ze kunnen spelen en plezier maken.
Het is ook belangrijk dat kinderen weten dat er altijd volwassenen zijn op
wie ze kunnen terugvallen. Alleen zo kan een kind zich veilig en geborgen
voelen; dit is een voorwaarde voor een goede hechtingsrelatie. Boven alles
is het belangrijk dat verzorgers kinderen beschermen.
Als deze taken duidelijk zijn, breng je vervolgens in kaart met welke
problemen ouders kampen in de zorg voor hun kinderen, maar ook wat wel
goed gaat. Hierdoor kun je gepaste hulp bieden om te voorkomen dat
kinderen uit huis worden geplaatst en ga je tegelijkertijd uit van de sterke
kanten van de ouders of verzorgers.
In veel landen blijkt dat er in de gemeenschap of familie mensen zijn die
zich voor de kinderen verantwoordelijk voelen, met de juiste ondersteuning
zouden zij de kinderen goed kunnen opvangen.
Denk bij je onderzoek ook aan andere factoren. Hebben ouders bijvoorbeeld
geen inkomen of goede huisvesting, dan kunnen dat redenen zijn om
kinderen in een kinderhuis te plaatsen. De ouders zouden op deze gebieden
geholpen kunnen worden om hun kinderen een goed thuis te bieden. En zijn
er hulpbronnen aanwezig, zoals maaltijden op school en naschoolse
programma’s, of is er hulp beschikbaar in de buurt of van de familie?
WILDE GANZEN PI-DOC 8 Zorg voor wees- en straatkinderen
| 6

Een plan voor ieder kind
Zijn de zwakke en sterke kanten van de situatie van een kind in kaart
gebracht, dan kunnen op al die terreinen bij kind, verzorgers en omgeving
werkdoelen worden bedacht. Ook kun je bepalen wat ouders of families zelf
kunnen doen voor de zorg van het kind en waarbij ze hulp nodig hebben.
Het verschaft ook inzicht of kinderen ergens anders opgevangen moeten
worden, op welke plek en om welke redenen. Dan blijkt ook of een kind in
een pleeggezin kan worden geplaatst, of dat er eerst noodopvang of
behandeling in een gespecialiseerd tehuis nodig is.
Opvang in de eigen gemeenschap
De aidsepidemie heeft de Zuid-Afrikaanse provincie Kwazulu Natal
zwaar getroffen. Veel kinderen zijn wees geworden, omdat hun ouders
aan de gevolgen van de ziekte zijn overleden. Ook worden veel kinderen
misbruikt, want in deze regio leeft het idee dat wanneer je met een
maagd seks hebt, je weer gezond wordt. Speciaal voor deze misbruikte
kinderen is er een opvangtehuis. In eerste instantie werden de kinderen
in grote groepen met leeftijdsgenoten opgevangen, maar de resultaten
waren niet positief. Hierop zijn de kinderen individueel onderzocht en
zijn er nieuwe opvangprogramma’s ontwikkeld.
Bij elk nieuw kind dat in het tehuis komt, wordt uitgebreid de situatie
van het kind en zijn of haar achtergrond in kaart gebracht. Vervolgens
maken de hulpverleners een behandelplan en wordt onderzocht of het
kind bij familie of in de eigen gemeenschap kan wonen. Gaat dit niet,
dan wordt gezocht naar een pleeggezin met dezelfde culturele
achtergrond. Dit lukt meestal binnen zes maanden nadat het kind in het
tehuis is opgenomen. Door de goede ondersteuning van de
pleeggezinnen zijn nieuwe pleegouders veel makkelijker te vinden.
In een goed plan voor een kind staan naast de noden ook de doelen waaraan
gewerkt moet worden. Bijvoorbeeld dat een kind onderwijs of fysiotherapie
moet krijgen, of dat er psychische zorg nodig is om trauma’s te verwerken.
Opvang alleen is dus niet voldoende. Professionele hulp op praktisch en
emotioneel vlak zijn voor verzorgers én kinderen noodzakelijk. Evenals
regelmatige evaluaties aan de hand van het plan.
STRAATKINDEREN
Kinderen die op straat hebben geleefd en in een tehuis terechtkomen,
vormen een speciale groep. Zij kunnen meestal niet van het straatleven
direct in een gewone gezinssituatie worden geplaatst, tenzij ze pas kort op
straat leven. Voor hen zou eerst opvang – zoals hierboven beschreven – in
een tehuis een goede oplossing zijn. Maar ook voor deze kinderen moet
uiteindelijk een leven in een gezin of in een gezinsgroep mogelijk zijn.
7 |
| WILDE GANZEN PI-DOC 8 Zorg voor wees- en straatkinderen

Indiase gezinshuizen voor straatkinderen
Op stations in India leven veel straatkinderen. Medewerkers van een
project bezoeken twee keer per week de kinderen op de stations. Zij
bieden nieuwe straatkinderen opvang aan en heel jonge kinderen
worden sowieso meegenomen naar de opvang. Er wordt onderzocht of
deze kinderen – vaak plattelandskinderen – weer naar huis kunnen.
Ouders en familie worden benaderd en ze krijgen hulp aangeboden. Lukt
dat niet, dan kunnen kinderen naar ‘Mogga’s’, pleeggezinnen met aan
het hoofd een echtpaar of moederfiguur die met maximaal acht kinderen
in een gewoon huis wonen. Een jongen vertelde: “We have parents
where we lost ours before, we see that they love us.”
Meer informatie
Om meer te weten te komen over goede opvang van wees- en straatkinderen kun je
terecht bij Better Care Network Netherlands. Zij kunnen aanvullende informatie
geven en verwijzen naar geschikte literatuur. Kijk op
www.bettercarenetwork.org voor o.a.:
Guidelines for the Alternative Care of Children (UN, 20 November
2009)
Toolkit for Child Care Practitioners (Better Care Network)
Families, Not orphanages. (John Williamsen and Aaron Greenberg,
September 2010)
WILDE GANZEN PI-DOC 8 Zorg voor wees- en straatkinderen
| 8

Wilde Ganzen
Heuvellaan 36
1217 JN Hilversum
t 035 - 625 10 30
f 035 - 624 66 77
rekening 40 000
info@wildeganzen.nl
www.wildeganzen.nl