Frankrijk en de Verenigde Staten: een gepassioneerde relatie

Kritiek op de Amerikaanse afwijzing van het Kyoto-protocol en het Internationale Strafhof
alsmede het handhaven van de doodstraf is niet alleen van Frankrijk afkomstig, maar het is wel
Frankrijk dat zich graag als woordvoerder profileert.
Het zoeken naar een tegenwicht tegen de enig overgebleven supermacht manifesteert zich ook
in de Francophonie, een voornamelijk cultureel-geïnspireerd Franstalig blok, en in de speciale
banden die Frankrijk altijd gehad heeft met de Arabische landen. Frankrijk houdt er sinds De
Gaulle een uitgebalanceerde Midden-Oostenpolitiek op na (Syrië en Libanon waren in het
interbellum Franse mandaatgebieden) die Israël zijn veiligheid gunt, maar ook ijvert voor een
Palestijnse staat. Ook de banden met de landen in de Golfregio zijn niet nieuw. Het waren niet
alleen de economische (olie)belangen die Frankrijk tot zijn verzet tegen de Irak-oorlog brachten,
maar ook de traditionele overweging het Amerikaanse machtsmonopolie in de Golfregio te
breken. Deze politiek botste ineens met een andere constante in het Franse buitenlandse
beleid: namelijk zelf, indien nodig via Europa, een rol op het wereldtoneel te spelen en daarvoor
zijn permanente zetel in de Veiligheidsraad ten volle te benutten. Het heeft er alle schijn van dat
Frankrijk had ingezet op deelname aan de Irak-oorlog om daarmee te kunnen meebeslissen
over de toekomst van de regio. In diplomatiek opzicht heeft het daarbij zijn hand overspeeld
omdat het niet gerekend had op zoveel vastberadenheid van de Verenigde Staten de klus
desnoods alleen te klaren. Veiligheidsraadmandaten zijn voordelig voor Frankrijk omdat het
daarbij vaak de Russische Federatie aan zijn zijde vindt. Het machtsspel dat in de
Veiligheidsraad gespeeld is, is op zich niet ongewoon. Nieuw is wel de positie van één
hypermogendheid die het zich kan permitteren andermans overwegingen naast zich neer te
leggen. De Verenigde Staten gebruiken hun macht zoals Frankrijk dat in de zeventiende en
achttiende eeuw deed. Na het verlies van die macht moest Frankrijk wel zijn toevlucht
zoeken tot het streven naar machtsevenwicht. En daaraan hebben de Amerikanen
regelmatig geen boodschap. Dat heeft minder met de neoconservatieve ideologie te maken
dan menigeen denkt. Ook de Amerikanen hebben de laatste twee eeuwen een zelfbeeld
ontwikkeld over hun rol in de wereld en dat zelfbeeld is voor een groot deel cultureel bepaald.
Cultuur
Beide landen hebben aan hun revoluties een zendingsdrang overgehouden, die in beide
gevallen universalistisch is. Beide landen zijn uitermate trots op hun eigen cultuur en vinden
dat hun normen en waarden over de hele wereld uitgedragen moeten worden. Maar omdat
de Verenigde Staten zich losmaakten van een koloniale overheerser en Frankrijk tegen de
absolute monarchie met zijn standenprivileges in opstand kwam, zijn er wel
nuanceverschillen in wat ze willen exporteren. Amerika verzette zich vooral tegen de
economische onderdrukking door Engeland en sindsdien staat economische vrijheid met
weinig staatsbemoeienis daar hoog in het vaandel geschreven. In Frankrijk is precies het
omgekeerde het geval. Daar was een sterke staat het resultaat van de strijd tegen de
standenmaatschappij (ook noodzakelijk om de regio’s via taal en cultuur aan zich te binden)
en die staat bemoeide zich intensief met de economie. Frankrijk exporteert daarom graag de
verworvenheden van zijn revolutie: humanitaire waarden, filosofische begrippen als rationele
argumentatie en politieke denkkaders, ofwel het model van zijn staatsinrichting. Van de
pensée unique van het pure marktdenken moeten de meeste Fransen niets hebben. Dat
betekent overigens niet dat de Verenigde Staten nooit protectionistisch zijn. Net als Frankrijk
beschermen ze graag hun eigen industrie als het zo uitkomt , en vooral de boeren, die in
beide landen op een speciale band met hun regering kunnen rekenen.
Export van democratie en individuele vrijheden is voor de Amerikanen even belangrijk als
voor de Fransen. Alleen betekent vrijheid voor Amerika toch meer vrijheid van ondernemen
dan dat bij de Fransen het geval is. Als steun aan dictaturen noodzakelijk is om hun invloed
te vergroten, hebben beide landen daar overigens weinig principiële bezwaren tegen. Het
doel heiligt vaak de middelen.
4