download de pdf-versie - Erfgoedcel Hasselt

Na de Kruistochten bouwen de ridderorden burchten of commanderijen. omdat deze ridderorden vaak
adellijk en tegelijkertijd ook geestelijk zijn, krijgt de burchtkapel meestal een bijzondere plaats. Er is ook
een gastenkwartier en zelfs een tiendenschuur. alden Biesen houdt daarom bijvoorbeeld het midden tussen
een burcht en een abdij. Sommige laathoven, huizen van drossaarden en van andere ambtsdragers hebben
eveneens een versterkt karakter.
Het romantische beeld van de burcht die door veel mensen (ridders) bewoond is, klopt niet helemaal. de
leenmannen van een burchtheer houden maar een beperkt aantal dagen de wacht (stagium) in de burcht. de
horigen en lijfeigenen verrichten er wel talrijke hand- en spandiensten. Het wemelt er ook van (agrarische)
bedrijvigheid, vooral in het neerhof of de voorburcht.
de Kruistochten zijn een krachtige impuls voor de ontwikkeling van defensieve nieuwigheden in Europese
burchten. de kruisvaarders bewonderen de arabische krijgsbouw en imiteren die dan ook in hun kraks en
later ook in Europa. de meeste burchten zijn gebouwd naar het defensieve systeem ‘van de linkerhand’.
In het sterk verbrokkelde, feodale duitse rijk, waarbij het graafschap Loon hoorde, staan ca. 6000 burchten.
Vele burchten worden in de vorstentijd (ca. 14 0-1789) omgevormd tot lusthoven, vaak door een van de
vier vleugels te slopen. Zo geeft het bouwwerk uit op de natuur. rond de kastelen worden dan ook parken
gecreëerd. dit staat in nauw verband met de uitvinding van het buskruit en het absolutisme van de vorsten,
waardoor de rol van de (feodale) adel geleidelijk aan taant.
Van de huisarchitectuur zijn er nog mooie resten, zoals het romaanse korenstapelhuis ‘de spijker’ aan de
graslei in gent.
3. De romaanse beeldhouwkunst
de romaanse sculptuur beperkt zich grotendeels tot de architecturale sculptuur. Kapitelen en portalen
zijn met reliëfs bedekt. deze reliëfs moeten zich aanpassen aan de bouwvormen, waardoor de figuren
‘vervormen’. Ze krijgen hierdoor een eerder geometrisch en dus ook abstract karakter. In een boogvormig
timpaan lijken mensen bijvoorbeeld in boogvorm te zitten. de bouwvlakken en volumes worden maximaal
opgevuld met deze figuren.
Het grafisch-lineaire karakter van de romaanse bouwsculptuur is ook opvallend. alleen het essentiële wordt
weergeven. dit draagt bij tot het didactische karakter van de voorstellingen. Het lijnenspel is vaak sterk
decoratief en ornamenteel opgevat. figuren staan in een symmetrische of diagonale compositie of worden
in een ritmische herhaling geplaatst. ook het plooienspel van gewaden wordt vaak geritmeerd tot een
abstracte tekening.
deze kenmerken geven de sculptuur een onwerkelijk, verheven karakter. Het roept met grote
zeggingskracht een bovenwereldse realiteit op. de thematiek sluit hierbij aan. god, het einde van de wereld
(apocalyps, laatste oordeel) en de chaos (strijd tussen goed en kwaad, monsters en duivels) zijn belangrijke
items. Maar ook de lofzang op de schepping is een thema. de kunst heeft dus een uitgesproken didactisch
karakter en houdt de mens een spiegel voor van het goddelijke universum.
de romaanse kunst is ook symbolisch geladen. de rol van het getal en van allegorische figuren is groot.
Bovendien wordt de romaanse sculptuur beschilderd, de kleuren hebben hun eigen betekenis en symboliek.
Maar hiervan is weinig bewaard gebleven.
In het rijn- en Maasland bloeit de koper- en bronskunst, die vooral voor liturgisch meubilair gebruikt wordt.
Een beroemd voorbeeld is de doopvont van de Sint-Barthelémykerk in Luik. Even bekend is het reliekschrijn
van de kathedraal te doornik, gemaakt door Nicolaas van Verdun.
4. De romaanse schilderkunst
de wand- en gewelfschilderkunst kent in de romaanse kunst een grote bloei. gebouwen hebben weinig
vensters, die bovendien maar klein zijn. Hierdoor komt veel muuroppervlakte vrij die beschilderd kan
worden. ook in de schilderkunst is het de bedoeling de eenvoudige mensen te ‘beleren’. Veel kerken zijn dan
ook van binnen volledig beschilderd.
de stijl waarmee profane en religieuze thema’s aangebracht worden, ligt volledig in de lijn van de
Secundair onderwijS, tweede graad, geSchiedeniS • 2