RDM_Campus_Magazine_04

3D-
De haven als proeftuin
Kenniscentrum mainport innovation
nummer 04 – november 2012 – 2De jaargang – www.rDmcampus.nl
technologie
binnen
Drie jaar
mainstream
lectoren Delen Kennis tijDens openbare les
creating comfortable climatic cities / blue revolution
heijplaat
hier heb je pas echt het gevoel dat je in een havenstad woont
RDM CAMPUS MAGAZINE #04

Inhoud
02
Made@RdM
04
ColuMn
InnovatIe dooR adaptatIe
05
dnaMo 2.0
06
In ontwIkkelIng
08
3d-teChnologIe bInnen
dRIe jaaR MaInstReaM
10
de haven als pRoeftuIn
12
pRoduCtIe en InnovatIe
hand In hand
14
hIeR heb je pas eCht het gevoel
dat je In een havenstad woont
16
leCtoRen delen kennIs
tIjdens openbaRe les
18
weRken Met de MaChInes
van MoRgen
19
bIobased pavIljoen
bIj ICdubo
20
50 jaaR RdM
ContaCt
RDM Campus
Heijplaatstraat 23
3089 JB Rotterdam
+31(0)10 794 9229
office@rdmcampus.nl
www.RDMCaMpus.nl
hoofdRedaCtIoneel
pRoeftuin vooR staD en haven
De unieke combinatie van stedelijke functies en havenfuncties in het gebied
RDM/heijplaat maakt dat RDM Campus steeds meer een levend laboratorium
voor innovaties in stad en haven wordt. Deze editie van RDM Campus Magazine
illustreert deze ontwikkeling en laat zien met welke projecten en partnerships
RDM Campus een bijdrage levert aan havenstad Rotterdam.
In het centrum van Rotterdam ervaar je nauwelijks meer dat de grootste haven van
Europa aan je voeten ligt. Hoe anders is dat in Heijplaat. Buitendijks en ingeklemd
tussen de Waal- en Eemhaven is dit voormalige arbeidersdorp van de RDM-werf een
ideale proeftuin voor stedelijke herontwikkeling. Of het nu gaat om adaptief bouwen,
verduurzaming van de bestaande woningvoorraad of het experimenteren met
conceptuele woningen, op Heijplaat gebeurt het allemaal. Dit is te danken aan een
unieke samenwerking tussen bewoners, (deel)gemeente, het Havenbedrijf Rotterdam,
woningcorporatie Woonbron en RDM Campus en hun bereidheid om buiten de
gebaande paden te treden. Door samen te investeren is het gelukt om tot onconventionele
oplossingen te komen en perspectief te creëren voor behoud en vernieuwing van
een uniek stuk Rotterdam. De eerste stappen zijn gezet en vanuit de campus zullen we
actief bijdragen in het uitvoeren en monitoren van projecten in het kader van de Kennisagenda
die we met de partners vastgesteld hebben.
Op de campus zelf wordt in de tussentijd ook hard gewerkt om de Rotterdamse haven
te ondersteunen in haar ambitie om in 2030 de meest innovatieve en duurzame haven
van de wereld te zijn. Steeds meer bedrijven uit de haven en de maritieme sector vinden
hun weg naar de campus en werken samen met Albeda College en Hogeschool Rotterdam
aan het opleiden van technisch talent en met Dnamo aan het stimuleren van
ondernemerschap in de haven. Ook het toegepaste onderzoek rond de haven wordt
versterkt. Naast het reeds bestaande kenniscentrum Sustainable Solutions RDM vestigt
Hogeschool Rotterdam per 1 november het nieuwe kenniscentrum Mainport Innovation
op RDM Campus. Tevens wordt de samenwerking met andere kenniscentra
uitgebreid. Een concreet voorbeeld hiervan leest u in het artikel over 3D-technologie.
Met alle ingrediënten van RDM Campus is het begrip proeftuin geen holle frase. Dat
merken wij ook aan de vele delegaties uit binnen- en buitenland die ons bezoeken.
Zien is geloven. We hopen dat het u als lezer van dit magazine inspireert om ook aan
te haken en samen met ons er voor te zorgen dat havenstad Rotterdam de werknemers
en ondernemers krijgt die nodig zijn voor een succesvolle en duurzame MAINport.
Gabrielle Muris & Bert Hooijer
dIReCtIe RdM CaMpus
Colofon
Redactie: Frank van der Zwan grafisch ontwerp: Medamo, Rotterdam fotografie: Marijke Volkers, Marcel Vogel druk: Printvisie
RDM CAMPUS MAGAZINE #04 01
fotogRafIe: MaRCel vogel

RDM CaMpus is Dé
loCatie vooR het
ontwikkelen en testen
van pRoDuCtinnovaties.
oM u een iDee te geven
welke MogelijkheDen
De CaMpus bieDt, liChten
we eR gRaag een aantal
vooR u uit.
02
RegenwateRtank
Van februari tot juli hebben 50 eerstejaarsstudenten
van de opleiding Industrieel
Product Ontwerpen (IPO) een
project uitgevoerd voor Dragon Plastics,
fabrikant van rotatiegietproducten.
Rotatiegieten is een techniek waarmee
met relatief lage investeringskosten middelgrote
tot zeer grote holle kunststofproducten
uit één stuk in serie kunnen
worden geproduceerd. Denk daarbij
aan producten als vloeistofcontainers,
waterwegmarkeringen en wegafscheidingselementen.
De opdracht aan de
studenten was een regenwatertank voor
particulieren ontwerpen voor een klant
van Dragon Plastics. Met hun technische
tekening van het eerste ontwerp zijn de
studenten naar het bedrijf gegaan, waar
ze nuttige feedback op hun ontwerp gekregen
en het productieproces van dichtbij
konden bekijken. Begin juli werden de
definitieve eindresultaten tentoongesteld
in Innovation Dock, met een korte pitch
van elke student aan de opdrachtgever.
Dragon Plastics toonde zich zeer enthousiast
over de samenwerking met de
eerstejaarsstudenten en kon zijn klant
uiteindelijk blij maken met maar liefst 50
realistische, technisch uitgewerkte ontwerpvoorstellen.
Het bedrijf heeft aangegeven
de samenwerking graag voort
te zetten.
tCC hoogvliet
Training en Cursus Centrum TCC is verhuisd
van Hoogvliet naar de Scheepsbouwloods
op RDM Campus. Dit
trainingscentrum is al vele jaren gespecialiseerd
in het verzorgen en ontwikkelen
van industriële opleidingen op het gebied
van veiligheid. Hun opleidingen zijn
erkend door de SOG, SIR en Deltalinqs,
oftewel alle toonaangevende instituten
binnen de petrochemie. De organisatie
kenmerkt zich door serviceverlening en
flexibiliteit. Trainingen in de avonduren,
weekeinden, in meerdere talen, op maat
en in-company behoren tot de mogelijkheden.
Bij TCC kunnen mensen de
basiscursus veiligheid (VCA) volgen of
worden ze opgeleid tot mangatwacht.
Ook kun je er leren om veilig te werken
met heftrucks of hoogwerkers. Allemaal
opleidingen die aansluiten bij de vereisten
van de hedendaagse petrochemie.
Daarnaast detacheert TCC ook mensen
naar de petrochemie. Dit doen zij via het
uitzendbureau voor de industrie, TCC
Personeelsdiensten.
www.tRaining-
CuRsusCentRuM.nl
RDM CAMPUS MAGAZINE #04

gReen Motion hybRiDs
Green Motion Hybrids, gevestigd in Innovation
Dock, specialiseert zich in het
efficiënter en schoner maken van het verbrandingsproces
in motoren van auto’s,
tot wel 20%. Dit is mogelijk met behulp
van waterstof. Het product produceert
een gas, bestaande uit waterstof en zuurstof,
en voegt deze toe aan de motor van
de auto via de luchtinlaat. “Bij alle GMHprojecten
staat de knowhow, de unieke
kennis, centraal. De producten van GMH
kunnen elke auto efficiënter en schoner
maken, door een reductie van verbruik
en uitlaatgassen. Het product lijkt simpel,
maar is complex. Momenteel hebben de
meeste verbrandingsmotoren een efficientie
van ongeveer 25%. De producten
van GMH verhogen dit percentage en
verlagen de hoeveelheid giftige gassen”,
aldus Arian Khamooshian, een van de
oprichters. “Ik heb besloten om mij aan te
sluiten bij Dnamo vanwege het feit dat het
een duurzame incubator is met toegang
tot de geweldige, grote werkplaats van
RDM Campus die alles heeft wat wij nodig
hebben voor de ontwikkeling van de
producten van Green Motion Hybrids.”
www.gReenMotion
teChnologies.CoM
De alteRnatieve
eneRgiewinkel
Nog een nieuw bedrijf op RDM Campus
is de Alternatieve Energiewinkel, een jong
en dynamisch bedrijf dat zich richt op zowel
de particuliere als de zakelijke markt.
De komende jaren zullen de energiekosten
sterk gaan stijgen. Er wordt door het
bedrijfsleven en de overheid flink geïnvesteerd
in de ontwikkeling van duurzame
producten. Niet alleen uit milieuoverwegingen,
maar nadrukkelijk ook
om de energiekosten terug te dringen.
Investeren in duurzame energie werkt
kostenreductie in de hand. De Alternatieve
Energiewinkel levert de producten
daarvoor. De aanschaf ervan wordt veelal
door de overheid gesubsidieerd. Grote
en kleine bedrijven zijn klant, maar ook
recreanten met tuinhuizen, boten, campers
en caravans. De winkel biedt een
breed en gevarieerd assortiment van
energie-opwekkende en energiebesparende
producten, zoals zonnepanelen,
zonneboilers, windmolens, warmtewisselaars,
LED-verlichting voor bedrijfshallen
en kantoren, watervrije urinoirs, methanolgeneratoren,
omvormers, accu’s,
gereedschap en nog veel meer.
www.alteRnatieveeneRgiewinkel.nl
MR. elevatoR
Mr. Elevator heeft zicht gevestigd op de
nieuwe kantoorvloer in Innovation Dock.
het bedrijf, opgericht in 2002, is wereldwijd
marktleider in onderhoud en reparatie
van scheepsliften. Deze service is,
dankzij gecertificeerde technici in meer
dan 70 havens, direct, 24 uur per dag en
365 dagen per jaar wereldwijd beschikbaar.
Het bedrijf heeft een zorgvuldig
opgebouwd wereldwijd netwerk van speciaal
opgeleide lokale technici, waardoor
er geen dure reizen gemaakt hoeven
worden, er directe respons is en, als het
nodig is, er opvolging in service is in de
volgende haven die een schip aandoet.
Mr. Elevator voert veiligheidsinspecties,
reparaties en moderniseringen uit en is
gecertificeerd voor onderhoud aan elk
merk scheepsliften.
www.MR-elevatoR.CoM
RDM CAMPUS MAGAZINE #04 03

veel Rotterdammers weten ‘t maar we staan er zelden lang bij
stil. grote delen van de stad liggen (meters) onder de zeespiegel,
veilig achter de dijken. we besteden in nederland en ook in
Rotterdam veel aandacht aan het veilig houden van die gebieden:
de veiligheid van bewoners dient immers altijd centraal te blijven
staan. bovendien, wat heeft het voor zin te investeren in een stad
die qua waterveiligheid te wensen over laat. bij een dijkdoorbraak
zouden delen van de stad onderlopen, met alle gevolgen van dien.
De aandacht hiervoor wordt door de klimaatverandering alleen
maar groter. Dat is een goede zaak.
innovatie
door
adaptatie
04
Nu wonen er in Rotterdam ook ca. 40.000
mensen die niet door de dijken beschermd
worden. Zij wonen ‘buitendijks’. Ze wonen
(een stuk) hoger omdat buitendijks gebied
met het oog op de veiligheid hoger wordt
aangelegd. Tot voor kort hanteerden we bij
nieuwe ontwikkelingen buitendijks steeds
hogere uitgiftepeilen die gebaseerd waren
op nieuwe verwachtingen van de waterstanden.
Langzamerhand is dat onbetaal-
baar geworden. Bovendien gaat het er in
ruimtelijke zin op een gegeven moment
ook wel vreemd uitzien als je nieuw gebied
alsmaar blijft ophogen.
En dus is het tijd voor iets nieuws. Slimme,
veilige oplossingen voor buitendijks gebied
met een lange houdbaarheid. Veilig
én aantrekkelijk. Een ideale plek voor zo’n
aanpak is een gebied dat volop in duurzame
ontwikkeling is en dat zich in hoog
tempo aanpast aan de uitdagingen van
de toekomst. Op Heijplaat wordt op een
hele innovatieve manier bij de bouw van
het Nieuwe Dorp en de bescherming van
het bestaande gebied met waterveiligheid
omgegaan. Niet klakkeloos ophogen maar
een combinatie zoeken van een waterkering
(geen hoge dijk!), nieuwbouw waar
(heel af en toe) een laag water in de benedenverdieping
kan staan zonder grote
schade te veroorzaken (stopcontacten en
schakelkasten komen dus niet laag bij de
grond en geen parket op de benedenverdieping).
En bewoners die betrokken en
goed geïnformeerd zijn over waar ze wonen
en hoe ze daarmee om kunnen gaan
en die bij dreigende hoogwaterstanden op
tijd weten welke maatregelen ze kunnen
treffen. Adaptief ontwikkelen noemen we
dat. Je aanpassen aan de omstandigheden.
Heijplaat is een prachtig voorbeeld van
vernieuwende stedelijke ontwikkeling. Een
voorbeeld dat navolging verdient. Randvoorwaarde
is dat iedereen uit zijn ivoren
toren moet komen en bereidheid en durf
toont om samen nieuwe oplossingen toe te
passen. Oplossingen die afwijken van wat
we gewend zijn, waar we gezamenlijk verantwoordelijkheid
voor nemen en dragen
en waar we niet naar elkaar wijzen met de
regels in de hand. Dat geldt voor de ontwikkelaar,
de gebiedsbeheerder, de bewoners,
het Havenbedrijf en zeker niet in de laatste
plaats de (deel)gemeente zelf. Alleen dan
kunnen we de prachtige buitendijkse gebieden
die Rotterdam rijk is en waarvan
Heijplaat zo’n mooi voorbeeld is, zo inrichten
en gebruiken dat ze een voorbeeld zijn
voor de wereld. Op Heijplaat gaat het echt
gebeuren. Ik ben er trots op en nodig iedereen
alvast uit straks een kijkje te komen
nemen.
Paula Verhoeven
dIReCteuR
pRogRaMMabuReau duuRzaaM
geMeente RotteRdaM
zIe vooR MeeR InfoRMatIe oveR
heIjplaat en het nIeuwe doRp
het aRtIkel op pagIna 14.
RDM CAMPUS MAGAZINE #04

een nieuw teaM, een nieuwe DiReCteuR, een
gloeDnieuwe loCatie en een nieuwe visie op De
toekoMst. oftewel DnaMo 2.0, alDus het teaM!
sinDs septeMbeR zit DnaMo in het nieuwe
kantooR, hangenD aan De histoRisChe
ConstRuCtie van innovation DoCk. als
eeRste heeft zij haaR intRek genoMen in het
kantooR Dat al vanaf De ingang van De hal
niet te Missen is: een oRanje gloeD stRaalt
De RuiMte in, De ontMoetingsRuiMte op het
balkon is al ziChtbaaR gezellig en aChteR
De enoRMe glazen wanDen van het kantooR
woRDt DRuk geweRkt.
Het team van Dnamo en haar ondernemers zijn razend enthousiast
over hun nieuwe locatie! Evenals de ondernemers
uit Innovation Dock, die inmiddels gebruikmaken van de vergaderruimtes
in de kantoorruimte. Een van de doelen bij het
ontwerp van de kantoorvloer is dan ook geweest dat er een
ontmoetingsruimte zou ontstaan. De hoek van de kantoorvloer,
het deel met een balkon, is hier speciaal op ingericht en zal onder
andere ook gaan dienen als gezamenlijke lunchruimte voor
alle ondernemers in Innovation Dock.
Gabrielle Muris, directeur RDM Campus en sinds juli ook directeur
van Dnamo, is blij met de komst van het team naar Innovation
Dock: “Een logische stap, Dnamo past perfect in de
visie van RDM Campus. Onder het motto Research, Design &
Manufacturing werken onderwijs en bedrijven hier samen aan
duurzame en innovatieve oplossingen op het gebied van bouwen,
mobiliteit, energie en in toenemende mate ook maritieme
technologie. Dnamo trekt ondernemende mensen naar de
campus en heeft een goed netwerk onder young professionals
rubriek
DnaMo
2.0
en financiers. Dat is van grote meerwaarde voor de verdere ontwikkeling
van de campus en het creëren van economische spin
off uit kennis.”
Inmiddels is ook het team van Dnamo vernieuwd. Vincent Wegener
is de nieuwe Incubation Manager van Dnamo en vertelt
vol enthousiasme over de nieuwe visie van Dnamo: “De focus
van Dnamo komt te liggen op het accelereren van innovaties
van startende ondernemers in Europa’s grootste haven. Dnamo
zal hierin twee programma’s aanbieden: het Dnamo Prototype
Program en het Dnamo Growth Accelerator Program. Op
15 november is de officiële opening van ons nieuwe kantoor en
zullen wij tevens de nieuwe visie verder uiteenzetten.”
Naast alle nieuwe ontwikkelingen doet Dnamo vooral nog
steeds wat zij heel goed kan: het ondersteunen van startende
ondernemers. Binnenkort gaat het pre-incubatieprogramma
weer van start met een groot aantal enthousiaste en innovatieve
potentiële ondernemers.
RDM CaMpus Magazine #04 05
fotogRafIe: MaRIjke volkeRs

06
op RDM CaMpus woRDt
op Dit MoMent onDeR
MeeR geweRkt aan De
volgenDe innovaties
fRanklin offshoRe
Multinational Franklin Offshore – met het hoofdkantoor in Singapore
– vestigt zijn Europese hoofdkantoor op RDM Campus. Het
bedrijf is een specialist in het aanmeren, vastleggen, optuigen en
uitrusten van offshore vaartuigen en objecten. Franklin Offshore
Europe – afkomstig uit Dordrecht – gaat vanuit Rotterdam de maritieme,
olie & gas en offshore industrie bedienen. Het Nederlandse
bedrijf heeft zich in afgelopen drie jaar zodanig ontwikkeld dat uitbreiding
en waterontsluiting noodzakelijk zijn geworden. Het denkt
binnen enkele jaren te groeien van 45 naar 200 werknemers. De
komst van Franklin Offshore Europe past in het beleid van het Havenbedrijf
Rotterdam om de positie van Rotterdam als offshore
haven verder te verstevigen. Bovendien stimuleert het de verdere
ontwikkeling van de technische opleidingen op RDM Campus. De
vestiging van dit soort bedrijven op de campus biedt de mogelijkheid
voor ideale kruisbestuiving tussen opleiding en praktijk. Franklin
Offshore Europe betrekt initieel ruim 11.000m 2 in de Scheepsbouwloods
en ruim 4.000m 2 buitenruimte op RDM West aan de
Heysehaven (havennummer 2610).
RDM CAMPUS MAGAZINE #04

esCbo
Op initiatief van Siemens Nederland bouwen
zeven teams van hogescholen en zakelijke
partners tot de zomer van 2013 in
competitieverband elektrische sportauto’s
in de Electric Sports Car Build-off. Met de
ESCBO wil Siemens laten zien dat werken
met elektrotechniek leuk en uitdagend is.
Team GTZero van Hogeschool Rotterdam
is een van de teams en gaat graag de uitdaging
aan! Begin oktober vond op RDM
Campus de aftrap van de wedstrijd plaats.
Volgend jaar juni, 9 maanden later, kiest
een deskundige jury de beste auto uit. Innoveren,
kennisdelen, co-creëren en samen
veel plezier beleven vormen de kern
van de ESCBO en zijn dus factoren waar
de auto bouwende studenten en young
professionals hoog mee kunnen scoren in
de competitie. Daarnaast let de jury, onder
andere bestaande uit Wubbo Ockels (Superbus)
en Guido van Woerkom (ANWB),
echter ook op andere zaken. Want een
sportauto hoort snel en uitdagend te zijn.
En natuurlijk zijn veiligheid, actieradius
builDbag
Buildbag is een jong bedrijf dat zich richt op
de ontwikkeling, productie en verkoop van
innovatieve milieuvriendelijke bouwmaterialen,
waarbij reductie van CO2-emissie
en grondstofbesparing centraal staan. Het
bedrijf is opgericht na de realisatie van een
succesvolle patentaanvraag. Het patent
bevat een concept voor zeer duurzame
bouwsysteem/constructie-elementen voor
de bouw van (draag)muren. Gedurende de
afgelopen twee jaar is het concept (gedeeltelijk
i.s.m. studenten van Hogeschool Rotterdam)
doorontwikkeld en uitgebreid tot
een compleet modulair bouwsysteem voor
low budget woningen. Inmiddels is het bedrijf
toe aan de bouw van een eerste ‘proof
of concept’ modelwoning in Innovation
Dock. Deze woning zal worden gebruikt
voor presentaties aan NGO’s, buitenlandse
handelsdelegaties, (inter)nationale bouwgerelateerde
bedrijven, kennisinstellingen,
studenten en vakpers. Daarnaast zal de woning
permanent worden ingezet als studieobject/testlab
voor hogeschoolstudenten
die opdrachten uitvoeren ter verbetering of
uitbreiding van het Buildbag-bouwsysteem.
en energieverbruik ook belangrijke factoren.
De teams krijgen allemaal een zelfde
bouwpakket, bestaande uit een Citroën
2CV donorauto en een bodykit van de Burton
Car Company. In de sportieve eend
met hoge aaibaarheidsfactor worden vernieuwende
elektrische motoren gebouwd,
waarbij de teams worden uitgedaagd
snelle, slimme, zuinige en innovatieve ontwerpen
te maken waarvoor de RDW een
kenteken kan verlenen.
RDM CAMPUS MAGAZINE #04 07
fotogRafIe: MaRCel vogel

3D-teChnologie
binnen
DRie jaaR
MainstReaM
dooR Madelon stoele
over een paar jaar print je thuis een elektronisch apparaatje uit
op een 3D-printer. wat? ja, we staan aan de vooravond van een
technologische revolutie. De consument wordt straks producent én
ontwerper. het is bijna niet voor te stellen, maar de revolutie is zelfs
al in volle gang. zonnepanelen, vliegtuigonderdelen en prothesen
worden nu al via ‘additive manufacturing’ geprint. wat betekenen
deze ontwikkelingen voor consumenten, producenten en voor de
samenleving als geheel? en: hoe duurzaam zijn dit soort nieuwe
technologieën eigenlijk?
08
“Additive manufacturing, het laag voor
laag opbouwen van een product vanaf
een digitaal bestand, is binnen een paar
jaar een standaard bewerkingstechnologie.
Elk ontwerpbureau heeft dan een
3D-printer staan”, voorspelt Bas Flipsen,
lector Duurzame productontwikkeling
bij kenniscentrum Sustainable Solutions
RDM. “Hierdoor zijn nieuwe, betere producten
te ontwerpen en fabriceren, die via
traditionele methoden onbereikbaar zijn.”
Met de 3D-printer kun je lichte materialen
maken, die nu al worden toegepast in de
lucht- en ruimtevaart, maar ook in de zorg.
Peter Troxler, lector Revoluties in de maakindustrie
bij kenniscentrum Creating010:
“Die technologie kenden we al in de jaren
‘80 en ‘90, maar het wordt nu goedkoper,
toegankelijker en anders ingezet. Naast
RDM CAMPUS CaMpusMAGAZINE Magazine #04 #01
fotogRafIe: MaRCel vogel

additive manufacturing hebben we het ook
over ‘direct digital manufacturing’; digitaal
aangestuurde processen om de industrie
rondom additive manufacturing te vergemakkelijken.”
nieuwe MogelijkheDen
“Producenten zullen met deze technologie
eenvoudiger wijzigingen kunnen aanbrengen
in het productieproces en er ontstaan
nieuwe typen producten. Het is interessant
om na te denken over het nieuwe scala
aan mogelijkheden en de gevolgen die dit
heeft voor de samenleving”, vindt Bas Flipsen.
“Door 3D-printing verandert in elk
geval de rol van de ontwerper, de producent
en de consument, meent Mirjam van
den Bosch, onderwijsmanager Industrieel
Product Ontwerpen bij Hogeschool Rotterdam:
”Je hebt straks een basisontwerp
dat wordt aangepast aan de persoonlijke
smaak en de wensen van de consument.
Oftewel: gepersonaliseerde producten.
Denk bijvoorbeeld aan een wasmachineknop.
De ontwerpcriteria voor een product
worden vastgelegd door de ontwerper. Zij
zullen anders moeten gaan nadenken over
producten. Die wasmachine bestaat dan
misschien alleen nog maar uit een paar
basisonderdelen die lang meegaan, de rest
van de onderdelen kan de consument zelf
om de paar jaar vervangen.”
open souRCe
Bas Flipsen: “Postindustriële productietechnieken
bieden een alternatief voor
massaproductie. We gaan nu veel meer
toe naar een situatie van lokaal werken en
open stromen.” Peter Troxler vervolgt: “Je
kunt spreken van een open source tijdperk:
open persoonlijke digitale ontwerpen en
productie, open hardware, open uitvindingen.
Daarvoor zijn nieuwe formats, systemen
voor innovatie en co-creatie nodig. In
de praktijk ontstaan steeds meer fablabs,
die kun je zien als een soort copyshops.
Hier is die digitaal aangestuurde apparatuur
beschikbaar.” Mirjam van den Bosch:
“Afschermen van kennis staat ook eigenlijk
haaks op de werkwijze bij het kennis-
centrum. Wij werken veel samen met het
MKB. Juist voor deze sector is kennis delen
en toegankelijk maken belangrijk. De gedachte
heeft ergens ook iets idealistisch;
we kunnen er samen beter van worden.”
is aDDitive
ManufaCtuRing
DuuRzaaM?
Gaan we er wat duurzaamheid betreft eigenlijk
wel op voorruit? Peter Troxler: “Additive
manufacturing, de logistiek en materialen
zijn niet per definitie duurzaam.
Daar ligt juist een uitdaging voor de studenten
op RDM Campus.” Maar additive
manufacturing biedt bedrijven wel mogelijkheden
om efficiënter en duurzamer te
produceren, stelt Mirjam van den Bosch.
“Producten of onderdelen kunnen op elk
gewenst moment (on demand) worden
geproduceerd, zodat je de voorraad kunt
DooR
3D-pRinting
veRanDeRt
De Rol van De
ontweRpeR,
pRoDuCent en
ConsuMent
minimaliseren, lokale (gerecycleerde) materialen
kunt gebruiken en de transportkosten
kunt verlagen. Volgens mij is daar
milieuwinst te behalen. Een ander aspect
van additive manufacturing komt naar voren
als we kijken naar de logistieke keten.
Met additive manufacturing is het mogelijk
om de maakindustrie terug te halen van
bijvoorbeeld China naar Europa. Hiermee
kun je brandstofgebruik en CO2-uitstoot
beperken en je kun ook een koppeling
maken naar de werkgelegenheid. Dus terug
naar kleinschalig en lokaal werken. Er
ontstaat een hele nieuwe bedrijfstak. Voor
ontwerpers biedt deze veranderende context
mogelijkheden die vertaald kunnen in
een nieuwe ontwerppraktijk.”
saMenweRking
beDRijfsleven
“Deze ontwikkelingen in productontwerp
en de industrie zijn nog heel nieuw en over
een paar jaar pas echt zichtbaar”, aldus
Peter Troxler. “Maar we staan wel aan het
begin ervan. RDM Campus wil met de
lectoraten en de kenniscentra vooruit lopen.
We kijken naar deze technologie en
de consequenties ervan en vergelijken dat
met de traditionele industrie.” Bas Flipsen:
“RDM Campus biedt fysieke ruimte.
Bedrijven kunnen zich hier vestigen en
experimenteren. Studenten hebben kennis
nodig over de nieuwste technologie en participeren
in praktijkgericht onderzoek over
duurzame productontwikkeling.”
RDM CaMpus CAMPUS Magazine MAGAZINE #01 #04 09

ubriek
kennisCentRuM
MainpoRt innovation
dooR suzanne ketteRIngs
“We hebben op 1 november onze deuren
officieel geopend”, zegt Kees Joosten terwijl
hij gebaart naar de uitnodigingskaart
‘Groeten uit de Rotterdamse Haven!’.
Joosten is de kersverse programmadirecteur
van kenniscentrum Mainport Innovation
van Hogeschool Rotterdam. “Een
aantal bestaande lectoraten, zoals Ideale
Haven, Logistics en Transitiemanagement,
is samengebracht en op z’n minst
vijf nieuwe lectoren worden geworven.
Dit stimuleert een multidisciplinaire benadering
van de complexe vraagstukken
voor het ontwikkelen van de haven van de
toekomst.”
De opgaven die zijn geformuleerd in de
Havenvisie 2030 vormen de onderlegger
voor het praktijkgerichte onderzoek
van Mainport Innovation. “Binnen het
kenniscentrum zijn vier programmalijnen
geformuleerd”, vervolgt Joosten.
“Bijvoorbeeld ‘Innovatie in de procesindustrie’:
in 2030 zijn naar verwachting
Rotterdam en Antwerpen geïntegreerd
10
De haven als
proeftuin
tot een modern en duurzaam industrie-
en energiecomplex. Ad de Kok, lector
Groene Grondstoffen, gaat zich verdiepen
in de vraag: hoe realiseren we de
omschakeling van petrochemie naar biobased
met hernieuwbare, groene grondstoffen?
Innovatie in de procesindustrie
gaat ook over het efficiënter en effectiever
maken van chemische processen, dus
meer voor minder (procesintensificatie
en beter hergebruik van afvalstromen).
Een ander thema binnen het kenniscentrum
is strategisch onderhoud. De
nadruk bij installaties verschuift van aanschaf
naar instandhouding en dat vraagt
om een slimmere onderhoudsstrategie
om kosten te besparen.”
‘Innovatie in de logistiek’ is een tweede
programmalijn, die is onderverdeeld in
Supply Chain Management en Informatie
in de haven. Rotterdam is een belangrijk
logistiek knooppunt en in 2030 dé
Global Hub voor containers, brandstof-
en energiestromen. En dat knooppunt
moet optimaal functioneren om bedrijven
en consumenten in Europa op tijd te
KEES JOOSTEN
RDM CaMpus Magazine #04
fotogRafIe: MaRIjke volkeRs

RotteRDaM is het gRootste logistieke en inDustRiële knooppunt van euRopa.
in De haven woRDt jaaRlijks zo’n 430 Miljoen ton goeDeRen oveRgeslagen
en naaR veRwaChting twee keeR zoveel in 2030. De aMbitie is oM Dat te
Doen Met sleChts De helft van De huiDige Milieu-iMpaCt. Dat vRaagt oM
kennis, innovatie en goeD opgeleiDe Mensen. in kennisCentRuM MainpoRt
innovation weRken stuDenten, DoCenten en leCtoRen in pRaktijkgeRiChte
onDeRzoekspRojeCten saMen oM bij te DRagen aan De tRansitie naaR De
Meest effiCiënte, veilige en DuuRzaMe haven van De weRelD.
leveren. Marcel Ludema, lector Supply
Chain Management, buigt zich over de
vraag: hoe gaan we de logistiek slimmer
en efficiënter organiseren? Ludema: “We
onderzoeken de ketenlogistiek van de haven
en haar achterlandverbindingen. Een
voorbeeld is het in kaart brengen van de
versstromen van en naar het Westland,
Barendrecht en CoolPort (onderdeel
van de haven van Rotterdam). Hoe krijg
je de regie over een keten met steeds wisselende
ketenpartijen, waar intermodaal
vervoer belangrijk is, maar informatie
nog altijd gefragmenteerd is? De keten
is slimmer te organiseren door beter af
te stemmen. We kunnen protocollen ontwikkelen
waarin we vastleggen hoe we
met elkaar communiceren en informatie
uitwisselen. De ketenpartners zijn dan
flexibeler en kunnen sneller schakelen
als nieuwe trends zich aandienen. Zeker
bij versproducten is kwaliteit van de goederen
direct gekoppeld aan de efficiëntie
in de keten. Met studenten van diverse
opleidingen onderzoeken we, integraal
en multidisciplinair, de keten van teler
tot supermarkt. Door een student op elke
schakel te plaatsen, kunnen concrete
praktijkoplossingen gezocht worden om
de efficiëntie in de keten te vergroten. Die
kunnen liggen op het vlak van economie,
technologie, bedrijfskunde, recht, planologie,
bereikbaarheid, duurzaamheid en
sociologie.”
De programmalijn ‘Maritieme innovatie’
wordt nog verder uitgewerkt met Rotterdam
Mainport University, de nieuwe
samenwerking tussen Hogeschool Rotterdam
en het Scheepvaart & Transport
College. Onderzoek zal zich vooral richten
op duurzaamheid in de scheepsbouw
en scheepvaart, offshore constructies en
maritieme werktuigbouw.
Tot slot is er de programmalijn ‘Succesfactoren
haven 2030’ die gaat over Transitie
van de haven: de herontwikkeling
van oude havengebieden, maar ook onderzoek
naar de impact van maatschappelijke
en technologische trends. De
lector Ideale Haven richt zich vooral op
het aanwakkeren van de interesse voor de
rubriek
haven bij studenten en docenten, creativiteit
(zoals Pressure Cooker) en arbeidsmarkt.
Want met de uitbreiding van de
haven met Maasvlakte 2, neemt de vraag
naar goed opgeleide mensen tot 2030
toe met circa 10.000, waarvan een groot
deel hbo’ers. Het Kenniscentrum Mainport
Innovation reikt niet alleen concrete
praktijkoplossingen aan, maar ook de
volgende generatie havenwerkers die
nieuwe kennis slim toepassen.
hogesChool RotteRdaM heeft In
totaal zes kennIsCentRa waaR ondeRzoek
woRdt veRRICht en dIe saMenweRken
bInnen het InstItuut vooR ondeRzoek
en InnovatIe (IoI): zoRgInnovatIe,
CReatIng010, talentontwIkkelIng,
InnovatIef ondeRneMeRsChap, sustaInable
solutIons RdM en MaInpoRt InnovatIon.
de laatste twee zIjn gehuIsvest
op RdM CaMpus en zIjn logIsChe
saMenweRkIngspaRtneRs.
RDM CaMpus Magazine #04 11

ij de elektrische scooterfabriek in innovation Dock rollen
sinds kort de eerste e-scooters van de band. het productiewerk
wordt uitgevoerd door kwetsbare jongeren, ondersteunend
onderzoek en innovatie komt van opdrachtgever QwiC,
hbo-opleidingen en kenniscentra.
veelbelovenDe
toekoMst
e-Mobility
kRijgt
geziCht
dooR sabIne sChIppeR
Het is alweer vier jaar geleden dat Michiel Hartman, CEO van
scooterfabrikant QWIC, samen met lector Future mobility Frank
Rieck door het toen nog lege Innovation Dock liep. QWIC zocht
naar mogelijkheden om met haar productie uit te wijken naar Nederland.
“In China liepen we aan tegen communicatieproblemen.
Daarbij wordt elk goed idee in China meteen gekopieerd.” Al pratende
ontstond het idee van het koppelen van kennis aan assemblage.
Omdat uiteraard ook het kostenplaatje meespeelde, bleek
de combinatie van mensen opleiden én innovatieve producten
maken het ei van Columbus. Toen ook Maas Leerfabrieken erbij
betrokken raakte, kon concreet invulling gegeven worden aan de
financiële en uitvoerende kant. Een multidisciplinaire groep excellente
studenten van het I-Lab Moving@Rotterdam omarmde
de ESFA als project en werkte aan een business plan, marketingstrategie
en de inrichting van de fabriek. Sinds september 2012
rollen de scooters van de band.
Een groep van vier man houdt de fabriek draaiende. Naast directeur
Hans Hoogbergen en lijnmanager Rodiën Fundador zijn dat
12
fotogRafIe: MaRIjke volkeRs
productiemanager Lennart van der Linden, die zijn afstudeeropdracht
aan Hogeschool Rotterdam deed bij de ESFA, en werkmeester
Peter Blokdijk, een Heijplaat-local wiens vader en opa
al bij de RDM werkten. Ze begeleiden samen een groep van rond
de twintig jongeren die begin oktober 2012 van start zijn gegaan
met de eenjarige opleiding Assistent Mobiliteitsbranche. Deze
opleiding is ontwikkeld samen met het Centrum voor Innovatief
Vakmanschap Onderhoud in Mobiliteit (CIVOM). In het CIVOM
zijn ROC Zadkine, Albeda College en Hogeschool Rotterdam
verenigd. Financiering voor de fabriek komt vanuit het bedrijfsleven
(Havenbedrijf, branche kleinmetaal) en stichtingen.
MeeR MaatweRk
De werkplekken bij de ESFA zijn bedoeld voor werkloze jongeren
tussen de 17 en 27, functionerend op vmbo-niveau 1. Twee dagen
per week is er een medewerker van het gemeentelijk Jongerenl
oket bij ESFA actief om jongeren te plaatsen en begeleiden. De
jongeren beginnen hun opleiding in de ‘train lane’, waar ze leren
op tijd te komen, goed te communiceren en respect te tonen.
RDM CAMPUS MAGAZINE #04

PETER BLOKDIJK (LINKS) EN ADRIE SPRUIJT
Daarna starten ze met eenvoudig assemblagewerk in de ‘slow
lane’. Ze moeten continu hun eigen en elkaars werk controleren,
dit is volgens Hoogbergen noodzakelijk. “Omdat het ongeschoolde
jongeren zijn, kun je hun werk eigenlijk niet vertrouwen.” Om
door te kunnen stromen naar een ‘echt’ bedrijf – het uiteindelijke
doel – moeten de jongens kunnen functioneren in de ‘fast lane’,
waar op productiesnelheid wordt gewerkt.
Opdrachtgever QWIC is erg tevreden. Hartman: “We zijn veel
flexibeler in de productie, kunnen meer maatwerk leveren. De
medewerkers van ESFA worden heel gedegen opgeleid, waardoor
de kwaliteit van ons product enorme stappen heeft gemaakt. En ik
ga er vanuit dat ze al producerend steeds meer leren en nog beter
worden.” Nu productie van de scooters is begonnen, richt QWIC
zich op de introductie van nieuwe modellen e-scooters met een betere
accu. Hartman: “De ontwikkeling van accu’s gaat snel, elk jaar
komt er zo’n 10 tot 15 procent extra capaciteit bij. Die innovaties
komen uit landen als Amerika en China, daar steken ze miljarden
in accutechnologie. Nederland is daar te klein voor.”
pRoDuCtieweRk en
innovatie hanD in
hanD in elektRisChe
sCooteRfabRiek
kennis aan het weRk
Hogeschool Rotterdam is op verschillende manieren betrokken
bij de ESFA. Het I-Lab Moving@Rotterdam, dat meewerkte aan
de opzet van de fabriek, zou in eerste instantie een marketingklus
voor de gemeente gaan uitvoeren. Rotterdam wilde in 2014
4000 elektrische scooters in de stad laten rijden. Door omstandigheden
bleek de gemeenteopdracht minder haalbaar, maar
toen waren de I-Labstudenten inmiddels op de ESFA gestuit. Begeleidend
docent Adrie Spruijt: “Het klikte en omdat het opzetten
van de ESFA veel concreter en urgenter bleek, werd de opdracht:
‘Zet maar een scooterfabriek neer’.” Alle aspecten – van marketing
tot de technische inrichting – werden onder handen genomen
en op het openingsfeest in juni was tout Rotterdam aanwezig. Voor
een eventueel vervolg op het I-Lab is Spruijt vooral gemotiveerd
om verder te borduren op het idee van in het buitenland gemaakte
producten ‘terughalen’ naar Nederland. “Made@Rotterdam, dat
is een droom van mij.” Vanuit het lectoraat Future mobility zegt
Frank Rieck toe dat er voorbereidende plannen zijn om samen
met de ESFA een nog duurzamere e-scooter en ook andere kleine,
elektrische voertuigen te ontwikkelen.
Hoogbergen houdt intussen een aantal hbo-studenten flink bezig,
onder andere met communicatie- en marketingprojecten en het
maken van een business case voor een nieuwe ambitie: het ondersteunen
van medewerkers in het opzetten van een eigen onderneming
in assemblage van kleine, elektrische voertuigen, bijvoorbeeld
de vrachtfietsen van Vrachtfiets – eveneens in Innovation
Dock gevestigd. Hoogbergen: “We willen op de kavel hiernaast
een nieuwe fabriek inrichten en één van de door onszelf opgeleide
jongens daar voor zichzelf laten beginnen. Hij zou op termijn die
onderneming over kunnen nemen, onder de voorwaarde dat hij
altijd een opleidingsplek blijft bieden voor kwetsbare jongeren.”
QWIC-directeur Hartman heeft vertrouwen in de toekomst. De
reuring die studenten creëren met hun projecten draagt zeker bij
aan de zichtbaarheid van de e-scooter. “Maar we zijn er nog niet.
Er is een flinke zet nodig vanuit de vraagkant.” Op dit moment is
vier procent van alle verkochte scooters in Nederland elektrisch.
Dat moet volgens Hartman binnen drie jaar oplopen naar 25 procent.
“Het kan snel gaan, maar daar is een andere mindset voor
nodig bij consumenten en bedrijven.”
RDM CAMPUS MAGAZINE #04 13

Het
versterken
van de
relatie
tussen
water,
wonen,
werken en
leren
14
De RDM, de haven en het dorp heijplaat zijn historisch
onlosmakelijk met elkaar verbonden. toen RDM eind
jaren negentig haar deuren sloot, trokken mensen uit het
dorp weg. De verbondenheid slonk verder door de komst
van bewoners van buitenaf die geen band hadden met
heijplaat en haar hechte gemeenschap, maar op zoek
waren naar een goedkope woning. lange tijd was RDM
een afgesloten en verlaten terrein. Maar de hekken en
muren verdwenen en nu is het gebied vrij toegankelijk
voor iedereen. Door de inzet en samenwerking van
onder andere woonbron, het havenbedrijf Rotterdam,
hogeschool Rotterdam, albeda College, de gemeente
Rotterdam en bewoners is het een plek waar innovatieve
bedrijven en kennisinstituten neerstrijken en die
pioniers aantrekt. heijplaat bruist van de ideeën die
steeds meer zichtbaar worden.
dooR suzanne ketteRIngs
HET NIEUWE DORP, HEIJPLAAT
WOONBRON | ATTIKA ARCHITEKTEN
RDM CAMPUS MAGAZINE #04

“Heijplaat moet een multifunctioneel gebied
worden waar de verschillende functies
van wonen, werken, studeren, verblijven en
ontmoeten elkaar versterken”, zegt Floor
van der Kemp van Woonbron, die sinds
het prille begin in 2003 betrokken is bij
de herontwikkeling van Heijplaat. “Met uiteindelijk
2000 inwoners, tal van bedrijven
en onderwijsinstituten ontstaat er meer
draagvlak voor voorzieningen. De helft van
de woningen is nu afgebroken. Nieuwe bewoners
kunnen kiezen om in een Collectief
Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) of
een vrije kavel te bebouwen, maar ook een
casco afbouwen of zelfbouw is mogelijk
in het Nieuwe Dorp. We gaan hier, samen
met potentiële bewoners, tweehonderd
nieuwe woningen energieneutraal ontwikkelen
met als centrale vraag: ‘Hoe willen
mensen hier wonen?’ Binnen Concept
House Village is door de TU Delft een eerste
prototype gebouwd waar nieuwe woningen
van afgeleid kunnen worden.”
“In samenwerking met Hogeschool Rotterdam,
de TU Delft en Woonbron ontwikkelen
we in totaal twaalf energieneutrale
woningen voor Concept House Village,
een proeftuin voor duurzaam wonen”, vervolgt
Bert Hooijer, directeur RDM Campus.
“In dit ‘living lab’ worden de bewoners
gedurende vijf jaar gemonitord. We
onderzoeken bewonersgedrag, want de
helft van de aanwezige duurzame technologie
wordt vaak teniet gedaan door gedragingen
van de mens. Met de resultaten van
dit onderzoek gaat Woonbron op grotere
schaal energieneutrale woningen bouwen
op Heijplaat. Het eerste huis van het Concept
House Village (CHV) in Heijplaat is
sinds november 2012 bewoond.”
“Zo’n duurzame innovatie als Concept
House Village zorgt voor reuring en zet
Heijplaat op de kaart”, zegt Maike Akkers,
gebiedsmanager Heijplaat vanuit het
Havenbedrijf Rotterdam. “De herontwikkeling
van RDM heeft, door de komst van
nieuwe werkgevers, werknemers, scholieren
en bezoekers, een positieve invloed op
het dorp. De haven en het dorp zijn natuurlijk
niet los van elkaar te zien. Ondanks de
economische crisis begint de herontwikkeling
van RDM echt van de grond te komen.
Het gebied groeit. Er komt meer bedrijvigheid,
meer onderwijs, er rijden meer bussen
en de Aqualiner vaart vaker en krijgt
meer haltes. Museum Boijmans van Beuningen
organiseert exposities in de Onderzeebootloods.
Dan is er het Dokkaffee.
Rond de kades ontstaan publieksfuncties
die meerdere verbindingen met elkaar
aangaan. Heijplaat is een verborgen gebied
dat langzaam herontdekt wordt.”
hieR heb
je pas eCht
het gevoel
Dat je in een
havenstaD
woont
“Dat is grotendeels te danken aan twee
pioniers”, kan Van der Kemp niet genoeg
benadrukken, “Hans Smits van het Havenbedrijf
Rotterdam en Jasper Tuytel van
Hogeschool Rotterdam geloofden onvoorwaardelijk
in de ontwikkeling van dit
gebied en hebben hun nek uitgestoken om
hier met RDM Campus innovatie en onderwijs
samen te brengen.”
“Door de creatieve maakindustrie terug
te brengen naar de RDM kunnen innova-
tieve bedrijven op het gebied van building,
moving en powering hier samen met het
onderwijs tot innovaties komen”, stemt
Hooijer in. “We willen daarbij zoveel mogelijk
de mensen uit het dorp betrekken,
bijvoorbeeld door het bestaande dorp te
verduurzamen. Zo onderzoeken we de mogelijkheden
voor een smart grid, een elektriciteitsnetwerk
waarbij zonne-energie
die de campus opwekt ook beschikbaar is
voor de bewoners.”
De meest directe manier om de verbinding
tussen RDM Campus en het dorp te
ver sterken, is door er, naast werken, ook te
gaan wonen. Dat deed Hannah Frederiks.
Ze werkt als onderzoeker bij het kenniscentrum
Sustainable Solutions RDM. Sinds
februari 2012 woont ze ‘op’ Heijplaat in
een voormalige politiepost compleet met
verhoorkamer, cellen en tralies voor de
ramen. “We waren op zoek naar echt iets
bijzonders, een apart pand. Er is hier veel
mogelijk. Mensen wonen in een kerk of een
oude school. Ik woonde in het centrum van
Rotterdam, maar hier heb je pas echt het
gevoel dat je in een havenstad woont.” Frederiks
organiseerde in mei 2012 een open
dag samen met Peter Blokdijk, die werkt bij
de ESFA-scooterfabriek op RDM Campus
en ook op Heijplaat woont, en twee oud
RDM’ers. “Dat verlaagt de drempel voor
de inwoners van Heijplaat om eens een
kijkje te nemen. Er is nog heel veel te ontdekken”,
besluit Frederiks.
kIjk vooR MeeR InfoRMatIe
oveR heIjplaat op
www.alleenvooReChte
liefhebbeRs.nl
vogel
MaRCel
HANNAH FREDERIKS
WOONT IN DE VOORMALIGE
POLITIEPOST OP HEIJPLAAT fotogRafIe:
RDM CAMPUS MAGAZINE #04 15

naast het Doen van onDeRzoek is één van
De Doelstellingen van kennisCentRuM
sustainable solutions RDM het Delen van
De opgeDane kennis. DaaRoM woRDen eR
RegelMatig openbaRe lessen gehouDen
DooR leCtoRen. een koRte saMenvatting
van De lezingen van Duzan Doepel en
RutgeR De gRaaf.
le c t o re n
delen
kennis
tijdens
openbare
l es
DRIJVENDE STEDEN OP ZEE IN
COMBINATIE MET VOEDSELPRODUCTIE
BIEDEN EEN OPLOSSING VOOR HET
WERELDVOEDSELPROBLEEM EN HET GLOBALE
RUIMTETEKORT IN DE KOMENDE EEUW.
16
CReating CoMfoRtable CliMatiC Cities
Comfort en klimaat als instrumenten voor een gezond interieur-,
architectonisch en stedenbouwkundig (her)ontwerp.
Na tientallen jaren geringschattend te zijn afgedaan als de idealistische
hobby van een geringe groep fanatiekelingen is Groen nu
eindelijk gangbaar geworden binnen de architectonische serviceindustrie.
We moeten echter constateren dat de meeste architecten
en stedenbouwers nog niet optimaal zijn toegerust om de
uitdagingen van klimaatverandering en de uitputting van grondstoffen
en energiebronnen het hoofd te bieden. Ze zijn veelal nog
niet in staat om deze facetten adequaat te verwerken in integrale
duurzame oplossingen.
Parametrisch Bioklimatisch Ontwerpen is een benadering die de
concepten op het gebied van klimaatresponsiviteit, grondstoffenefficiëntie
en comfort laat samensmelten in een ontwerp. Dit gaat
zowel over oplossingen op de schaal van het gebouw als de schaal
van de stad. Parametrisch Bioklimatisch Ontwerpen combineert
een reeks van bestaande methodologieën en instrumenten om
grip te krijgen op de ontwerpbeperkingen en -eisen, zodat een
breed spectrum aan duurzaamheidskwesties meegenomen kan
worden in het ontwerp. Klimaat en comfort worden uitgelijnd,
zodat ze waardevolle ontwerpinstrumenten vormen die een brug
slaan tussen de werkvelden van de architect, de constructeur en
de bouwer. De doelstelling is om, specifiek gericht op een regio,
RDM CAMPUS MAGAZINE #04
IllustRatIe: deltasynC

klimaatresponsieve ontwerpen te maken die door gecombineerd
gebruik van bepaalde materialen, de nieuwste technieken en bestaande
bouwtradities, sociaal en cultureel gezien ingebed zijn in
de lokale context. In combinatie met slimme processen en handige
financiële constructies zal deze benadering ontwerpers helpen
om bij te dragen aan een positieve ontwikkeling van ons sociale,
economische en ecologische kapitaal.
Het lectoraat Sustainable Architecture and Urban (Re)Design
van kenniscentrum Sustainable Solutions RDM van Hogeschool
Rotterdam wordt geleid door lector Duzan Doepel. Opgeleid in
Zuid-Afrika en Nederland, laat Doepel zich inspireren door ontwikkelstrategieën
uit de Derde Wereld, om daarmee lokale gesprekken
en discussies over duurzaamheid op gang te brengen
en te voeden. Zijn bedrijf, DOEPEL STRIJKERS, streeft ernaar om
het gat tussen onderzoek en ontwerp te dichten door de realisatie
van integrale duurzame interieurs en architectonische projecten
en de ontwikkeling van stedelijke ontwikkelstrategieën.
u kunt een vIdeo van de openbaRe les van duzan bekIjken op
www.RDMCaMpus.nl/nextstep
daaR Is ook de bIjbehoRende publICatIe te vInden.
blue Revolution
Duurzame steden en voedselproductie op zee als oplossing
voor de uitdagingen van de 21ste eeuw.
Ongeveer 70% van het aardoppervlak wordt momenteel nog
slecht benut. Op het land is bijna overal de overgang gemaakt van
jagen en verzamelen naar georganiseerde landbouw. Dankzij de
enorme toename in productiviteit kon een deel van de bevolking
zich gaan bezighouden met het produceren van goederen, maar
ook met kunst en wetenschap en het bouwen van steden. Op zee
leven we echter nog in het tijdperk van jagen en verzamelen. Het
is de enige plek op aarde waar nog grootschalig wordt gejaagd op
wilde dieren (vissen) voor de voedselvoorziening.
Het zou veel productiever zijn om op zee toe te gaan naar duurzame
productie van voedsel en het bouwen van steden in plaats van
de aangetaste wilde visbestanden nog verder uit te putten. Net als
op het land zal deze transitie leiden tot een enorme groei van de
voedselproductie en zal het een impuls vormen voor toekomstige
beschavingen. Bovendien kunnen, net als op het land, reservaten
worden ingericht waar niet meer gevist hoeft te worden zodat de
bedreigde vispopulaties kunnen worden beschermd.
Tussen oceaanplantages van zeewier, algen en duurzame viskwekerijen
kunnen drijvende steden ontstaan die optimaal gebruikmaken
van de CO2 en nutriënten van de steden op het land. De
huidige steden op het land liggen overwegend aan de kust, in de
MACUIL TOCHTLI
TEQUILADISTILLEERDERIJ
JALICO, MExICO
[DOEPEL STRIJKERS, 2010]
meest vruchtbare gebieden. Tot 2100 gaan 5 miljard extra mensen
in de stad wonen. Dit zijn 150.000 mensen per dag. Het opvangen
van deze bevolkingsgroei in de bestaande steden zal tot
grote afname leiden van de beschikbare landbouwgrond. Door
een aantal oceaansteden op het water te stichten blijft de landbouwgrond
rond de bestaande steden beschikbaar. Om het geschatte
ruimtetekort in 2050 op te vangen is minder dan 0,2%
van het totale zeeoppervlak nodig.
Door middel van duurzame oceaansteden en drijvende voedselproductie
wordt het mogelijk om in 2100 10 miljard mensen een
hoog welvaartsniveau te bieden en tegelijkertijd de globale ecosystemen
te beschermen. Hiermee wordt een antwoord geboden
op de belangrijkste uitdagingen van de 21ste eeuw.
de openbaRe les blue RevolutIon woRdt op dInsdag
6 noveMbeR gegeven dooR RutgeR de gRaaf, leCtoR
adaptIef bouwen van kennIsCentRuM sustaInable
solutIons RdM van hogesChool RotteRdaM.
hIeRna Is een saMenvattIng van de lezIng en de
bIjbehoRende publICatIe te vInden op
www.RDMCaMpus.nl/blueRevolution
RDM CAMPUS MAGAZINE #04 17

ubriek
het e&i CentRuM “De bedrijven in deze regio hebben een
grote behoefte aan goed geschoold technisch
personeel”, vertelt Erik Boehlé. “Zij
gaan al in een vroeg stadium op zoek
naar geschikte mensen. RDM Campus
biedt goede opleidingen en heeft de no-
weRken
Met De
MaChines
van
MoRgen
18
binnen RDM Campus is veel aandacht
voor maintenance, een modern en
geavanceerd vakgebied dat veel
meer is dan de engelse vertaling van
‘onderhoud’. het e&i Centrum is
gespecialiseerd in het onderhoud aan
instrumentatie van besturingssystemen
en procescontrole. het centrum is
een unieke samenwerking tussen het
onderwijs en de industriële bedrijven
in de regio Rotterdam-Rijnmond.
onderwijsleider will broekhuijzen
van albeda College en teamleider
erik boehlé van zadkine lichten deze
bijzondere samenwerking toe.
dige onderwijsexpertise in huis. Bedrijven
investeren daarom graag in het E&I
Centrum. Zij stellen ons de nieuwste apparatuur
ter beschikking, zodat wij onze
studenten kunnen opleiden tot de medewerkers
van de toekomst.”
baangaRantie
“Dat geldt overigens ook voor de huidige
werknemers van die bedrijven”, vult Will
Broekhuijzen aan. “Ook zij komen voor
maatwerktrainingen naar ons toe. Voor
onze studenten is deze samenwerking natuurlijk
een geweldige kans. Bedrijven zien
hen graag komen als stagiair en bieden
hen zelfs een baangarantie. Omdat ze al
hebben leren werken met state-of-the-art
machines kunnen ze direct aan de slag.”
innovatie
De bevoegde docenten van RDM Campus
gaan vanzelfsprekend met de nieuwe
ontwikkelingen mee. Will Broekhuijzen:
“Door ons uitgebreide netwerk van industriële
bedrijven blijven we hiervan
steeds op de hoogte. Innovatie staat in
ons werk voorop.”
veiligheiD en Milieu
“Tijdens de opleidingen besteden wij veel
aandacht aan veiligheid en milieu. De
studenten leren vanaf dag één hoe ze veilig
moeten omgaan met de geavanceerde
machines in het E&I Centrum. We gebruiken
hier ook geen extreem hoge druk
of gevaarlijke stoffen. Onze machines zijn
duurzaam en energiezuinig, sterker nog:
CO2-neutraal. Duurzaamheid is sowieso
de rode draad binnen de maintenance;
wanneer de machines binnen je productieprocessen
perfect onderhouden zijn,
werken ze optimaal en met de minste
kans op vervuiling.”
paRaDepaaRDje
Erik Boehlé: “Onze nauwe samenwerking
met bedrijven en hun belangenorganisatie
Deltalinqs maakt dat we binnen het
E&I Centrum weten wat er leeft en nodig
is op de werkvloer. Wij horen alle wensen
op het gebied van maintenance uit de
hele regio Rotterdam-Rijnmond. Tel daar
onze hightech apparatuur, ervaren docenten
en gemotiveerde studenten bij op
en je begrijpt waarom het E&I Centrum
één van de paradepaardjes is van RDM
Campus.”
RDM CaMpus Magazine #04
fotogRafIe: anna boukeMa

Het volledig uit gebruikte houten latten
opgebouwde BioBased Paviljoen, gerealiseerd
in samenwerking met de Stichting
Agrodome, RDM Campus en ICDuBo,
komt voort uit het Noordwest-Europese
samenwerkingsprogramma CAP’EM. Dit
programma bundelt de expertise van elf
partnerorganisaties om de productie, verspreiding
en het gebruik van ecomaterialen
te bevorderen. De permanente tentoonstelling
is de grootste van Nederland en bestaat
uit een bloemlezing van biobased materialen:
materialen gemaakt van oneindig
beschikbare (natuurlijke) grondstoffen en
grondstoffen die ook op de langere termijn
ruim beschikbaar zijn.
Een ‘biobased economy’ gaat verder dan
de toepassing van biobased materialen.
Het betekent dat we op een andere manier
tegen processen moeten aankijken
en meer rekening moeten houden met het
sluiten van kringlopen. Dat is uiteraard ook
waar toekomstige generaties (studenten)
BioBased Paviljoen
bij ICDuBo
op 19 september werd in het innovatie
Centrum Duurzaam bouwen (iCDubo) op
RDM Campus het biobased paviljoen geopend
door wethouder alexandra van huffelen van
de gemeente Rotterdam (duurzaamheid,
binnenstad, buitenruimte) en pieter van essen
(projectdirecteur haven voor het Rotterdam
Climate initiative).
mee te maken krijgen. De betrokkenheid
van RDM Campus is naast de praktische
inzet van mbo-studenten bij de bouw van
het paviljoen ook inhoudelijk. In 2013
wordt er een symposium georganiseerd
over biobased in het congrescentrum van
RDM Campus. In de toekomst kunnen lectoren
en studenten gebruikmaken van het
paviljoen.
In 2011 is door ICDuBo en RDM Campus
een raamovereenkomst getekend voor verregaande
samenwerking tussen de onderwijsinstellingen
op de campus en ICDuBo
en haar deelnemers. De partijen hebben
afgesproken hun krachten te bundelen bij
ontwikkeling, design, prototyping en productie
van innovatieve producten, bij het
doen van toegepast onderzoek, het delen
van de opgedane kennis tijdens bijeenkomsten
en het gebruikmaken van elkaars
netwerk, kennis en faciliteiten. De bouw en
inrichting van het BioBased Paviljoen is
hiervan het laatste voorbeeld.
RDM CAMPUS MAGAZINE #04 19
fotogRafIe: MaRCel vogel

twintig jaaR of MeeR bij DezelfDe
weRkgeveR koMt niet vaak MeeR vooR.
wiM bank, stafMeDeweRkeR bij albeDa
College, gaat eR zelfs RuiMsChoots
oveRheen. weliswaaR stRikt genoMen
niet bij DezelfDe weRkgeveR, MaaR wel
op hetzelfDe aDRes: na 50 jaaR neeMt
wiM afsCheiD van De RDM.
In september 1962, nog net geen 15 jaar oud, begon hij zijn
opleiding aan de bedrijfsschool van de Rotterdamsche Droogdok
Maatschappij. Na twee jaar werd hij bankwerker (what’s in
a name) op de afdeling scheepsreparatie, waar hij zich al snel
opwerkte tot maat- en kwaliteitscontroleur. “In die functie was ik
betrokken bij reparaties en onderhoud van schepen als de Rotterdam
en de Nieuw Amsterdam, maar ook van tankers, vrachtschepen
en zelfs onderzeeërs.”
In reparatie en onderhoud was genoeg werk. Soms zoveel dat
Wim zelfs 24 uur achter elkaar moest doorwerken zodat het schip
zo snel mogelijk weer in de vaart kon. Alles leek goed te gaan bij
de RDM, tot 1983… Toen ging de RDM, inmiddels onderdeel
van het RSV-concern, failliet en 1370 mensen verloren hun baan.
Daar was Wim, die juist zou promoveren tot werkmeester, er één
van. “Het was echt een ramp voor het dorp; de ene helft had nog
wel werk, de andere niet. De beide groepen durfden elkaar niet
eens meer aan te kijken. Het was een hele zware tijd.”
Wim zat een half jaar thuis, maar werd eind ‘83 gevraagd te solliciteren
naar de functie van leermeester bankwerker bij de bedrijfsschool
van de RDM. Die school ging steeds meer om- en bijscho-
20
ling in de metaaltechniek aanbieden aan bedrijven uit de regio.
Wim werd in 1992 stafmedewerker en heeft in die functie heel wat
bedrijven ‘binnengehaald’ en zo een groot netwerk opgebouwd.
Hoewel de bedrijfsschool goed liep, ging het met de doorgestarte
RDM zelf minder goed en na diverse reorganisaties overleefd te
hebben, werd Wim in 1996 voor de tweede keer door de RDM
ontslagen omdat het bedrijf van de bedrijfsschool af wilde.
Samen met Peter Otting, een andere oud-RDM’er en nog steeds
zijn collega bij Albeda College, is hij toen op zoek gegaan naar
een nieuwe eigenaar voor de succesvolle maar ongewilde RDMbedrijfsschool.
Die vonden ze bij Start Uitzendbureau, waarna
een periode van groei aanbrak; steeds meer bedrijven vonden
hun weg naar de RDM. In 2002 wilde Start op zijn beurt van de
bedrijfsschool af en werd door het duo Otting/Bank de huidige
eigenaar gevonden. Bij Albeda College wisten zij het contractonderwijs
verder uit te bouwen, in eerste instantie letterlijk vanaf zolder,
vanaf 2009 – de start van RDM Campus – vanuit Innovation
Dock. Ook gaf Wim nog regelmatig zelf les aan de leerlingen van
het Albeda om de leermeesters te ontlasten.
“Ik heb het hier 50 jaar naar mijn zin gehad. De RDM was en is
een plek waar je met eigen initiatief ver kunt komen. Naast de collega’s
zal ik het werken met de jongeren het meeste gaan missen.”
Ook al gaat hij nu met pensioen, Wim is niet iemand om alle dagen
thuis te zitten. “Naast mijn hobby modelbouw kan ik nu meer tijd
besteden aan mijn zes kleinkinderen. Ook ben ik al ingeschakeld
voor diverse verbouwingen bij mijn kinderen en word ik examinator
op het gebied van veiligheid bij het Nationaal Exameninstituut.”
En ook al neemt hij na 50 jaar afscheid van RDM, hij zal hier
nog regelmatig te vinden zijn voor het geven van rondleidingen en
om zijn opvolger te helpen. “Ze mogen me altijd bellen!”
RDM CAMPUS MAGAZINE #04
fotogRafIe: MaRIjke volkeRs

RDM CAMPUS MAGAZINE #04