Masterscriptie-Henk-Hoogeveen-augustus-2013

ekeken’, dat het tot voor kort gebruikelijk was om bunkers, indien mogelijk, af te breken. VolgensVan Immerseel dringt langzamerhand het besef door dat ook bunkers een historische laag vormen inhet park van een landgoed of buitenplaats. Naast dat ze vaak niet mochten worden afgebroken, luktedit meestal ook niet. Alternatief gebruik als dierenhok of opslagplaats kwam veelvuldig voor. In 1998werd op Beeckestijn in dit kader een symposium georganiseerd over dit onderwerp, namelijk wat tedoen met bunkers in historische tuinen en parken. Aan verschillende landschapsarchitecten werd ditdilemma voorgelegd als een ontwerpopgave hoe hier mee om te gaan; een bunker die tijdens deTweede Wereldoorlog was geplaatst in het door J.G. Michael ontworpen dwaalbos op Beeckestijn.Na de oorlog was de bunker weggestopt onder een heuvel, net als de bunker die midden op zichtasen oprijlaan stond en werd verzonken (en zich dus nog steeds onder de oprijlaan bevindt!). Tot in dejaren tachtig was men vooral geneigd om de bunkers op buitenplaatsen te slopen, terwijltegenwoordig de gedachte dat ook de bunkers deel uitmaken van de historische gelaagdheid van hetpark steeds meer aan terrein wint. “Oude parken bestaan uit historische lagen waarin elke eeuw zijnkenmerkende elementen heeft toegevoegd”. 120 De bunkers (en de omgang daarmee) vormen volgensVan Immerseel daarmee de twintigste-eeuwse paragraaf van het park. Bijzonder is in ieder geval datToorenvliedt vandaag de dag het laatste ‘intacte’ divisiehoofdkwartier in Nederland is, waar de relatietussen de bunkers in het park en het buitenhuis als toenmalig stafgebouw nog aanwezig is. Gesteldwordt zelfs dat Toorenvliedt uniek is in Europa, als één van de meest uitgebreide van de 35divisiehoofdkwartieren langs de Europese Westkust. Daarnaast kan Toorenvliedt worden gezien alshet monument van de Slag om de Schelde en de inundatie, waarvan de directe gevolgen nog steedszichtbaar zijn. Maar ook is Toorenvliedt uniek in zijn soort als wederopbouwpark van eenbuitenplaats. Voor zover bekend is het waarschijnlijk de enige buitenplaats in Nederland met een nade Tweede Wereldoorlog speciaal ontworpen park om bunkers aan het zicht te onttrekken. Opsommige plekken werden de bunkers wel weggeplant, verzonken of onder een aarden wal verstopt,maar nergens is een compleet nieuw park aangelegd waarin de bunkers zijn geïntegreerd en waarbijde bunkers eigenlijk de leidraad vormden voor de nieuwe aanleg. Daarom is het interessant om dehuidige plannen en benaderingswijze van de Gemeente Middelburg voor Toorenvliedt onder de loepte nemen.3.5 DE HUIDIGE OMGANG MET PARK TOORENVLIEDT3.5.1 Plannen en proces rondom het ‘opwaarderen’ van Park ToorenvliedtIn 2011 is de Gemeente Middelburg gestart met de ‘opwaardering’ van het Park Toorenvliedt en het120Van Immerseel 2007, p. 1154