The Internaut Cookbook - Xs4all

Blogger en columnist Ernst-Jan Pfauth nam ontslag alschef internet bij NRC om Brainsley op te richten. Eenstille plek tussen al het online geschreeuw en gekwetter,waar je in alle rust kunt lezen wat echt belangrijk is.Laten we een stille plek op het web bouwenVrijheid in eenVerbonden wereldEuroparlementariër Marietje Schaake zet zich in voordigitale vrijheid. Zij ziet bedreigingen voor die vrijheidniet alleen in autoritaire regimes, maar ook hier bij onsin de Europese Unie.The Global Network InitiativeHet Global Network Initiative is een grote internationaleorganisatie die zit inzet tégen internetcensuur en vóórprivacy online. Het is een samenwerking van grote bedrijvenals Microsoft en Google, samen met non-profitorganisaties als Human Rights Watch en academischepartners als Harvard University. Jermyn Brooks en SusanMorgan leggen uit welke doelen zij bereiken.2

Je eigen 3 leven inrichtenmet technologieMargreth Verhulst richtte namens XS4ALL het InternetProtection Lab op, samen met Hivos en Free Press Unlimited.Het Lab zet kennis en expertise in om journalistenen bloggers in onderdrukte landen te helpen hunverhaal met de wereld te delen.Theo de Vries is de directeur van XS4ALL. Zijn gezin isverslingerd aan het internet en zijn huis is op maar liefstacht manieren met internet verbonden. Het verbaasthem dat in het regeerakkoord van 2012 het woordinternet 0 keer voorkomt.Vrijheidof veiligheid?Uri Rosenthal was minister van Buitenlandse Zaken inhet eerste kabinet-Rutte, hij schrijft over online vrijheid.Op dit moment wordt het internet in 68 landen door deoverheid beperkt, Nederland zet zich in voor een vrij internetwereldwijd.Vroeger ontwikkelde Philips in Strijp-S revolutionaireproducten. Nu is de wijk opnieuw het middelpunt vanrevolutionaire ontwikkelingen: Strijp-S staat nu voorStrijp-Smart. Alwin Beernink leidt je rond.Nederland is een nieuwe culturele televisiezender rijker.Sinds oktober 2012 biedt Bijlage.TV via XS4ALL WebTVeen rijke mix van kunst, muziek en literatuur. MedeoprichterPeter Gielissen startte sinds oktober 2012 viaXS4ALL WebTV met Bijlage.TV: een rijke mix van kunst,muziek en literatuur.

Joost Farwerck is managing director van KPN Nederland.Hij schrijft over privacy en security, onderwerpen diebij KPN extra hoog op de agenda staan sinds het bedrijfbegin 2012 met een ernstige hack te maken leek tehebben.Betrouwbaarheidvan de digitaleomgevingJacques Bus vraagt zich af wat het belang van privacy isen pleit voor veiligheid en betrouwbaarheid van (de verwerkingvan) persoonsgegevens.PanopticonDocumentairemaker Peter Vlemmix stortte zich ophet privacyvraagstuk en maakte de uitstekende filmPanopticon. Hoe is het gesteld met onze privacy en watvinden we er eigenlijk van?In de zomer van 2012 werd de Nederlandse cookiewetvan kracht. Dat zorgde voor veel discussie en protest.Wolter Tjeenk Willink is oprichter van zoekmachinemarketingbureauTraffic Builders, hij geeft vanuit het perspectiefvan online marketing zijn visie op cookies.De zin en onzin vande NederlandsecookiewetgevingMaak haast mete-identiteitWe zijn inmiddels volkomen afhankelijk van ICT, zegtRonald Leenes, maar het ontbreekt nog steeds aan eenbetrouwbare identiteitsinfrastructuur. Computers kunnenprima communiceren via de protocollen van het internet,maar wie de gebruikers zijn die achter die computerszitten, is vaak moeilijk vast te stellen.4

Jim Stolze haalde de legendarische conferentie TED naarAmsterdam en organiseerde in 2012 voor de derde keerTEDxAmsterdam. Hij neemt je mee op het 3D-web. Durfoutside the browser te denken: door onze mobieltjes zijnwe allemaal wandelende IP-adressen geworden in eentransparant netwerk van mensen en machines.DeglazenbolSteve Androulakis is programmeur in Melbourne. Hijschreef een mooi verhaal over community en het zoekenen vinden van informatie waar je echt iets aan hebt.Matt Harding werd in 2005 een piepklein beetje beroemddoor een filmpje waarin hij danste op allerlei herkenbareplekken terwijl hij op wereldreis was. Sindsdienmaakte hij steeds nieuwe, betere versies van die film enwerd hij steeds beroemder. Dit jaar plaatste hij met eenschitterende feelgood-film de kroon op zijn project.Wherethe Hellis Matt?Voor deze app vroegen we een aantal Nederlandsehackerspaces zich te presenteren. Bitlair, Frack, Hack42en Randomdata nodigen je uit om eens langs te komen.Niels Huijbregts beschrijft waarom de hackerspaces inopkomst zijn, en wat hacken eigenlijk is.DetotaleintegratieArnd Marijnissen werkt bij XS4ALL alssysteembeheerder en is daarnaast een van de oprichtersvan de Amsterdamse hackerspace Technologia 5Incognita. Hij pleit voor nieuwe democratie.

Laten we een stille plek op het web bouwenDoor Ernst-Jan PfauthIk wist al op m’n twaalfde hoe je met heroïnenaalden ommoest gaan. Elke middag zag ik er wel een paar liggen opmijn speelplaats. Dat was een verlaten villa, met ingestortemuren, waar het servies nog op tafel lag. Junkies gebruiktehet als spuitplek, ik dwaalde er met een zaklamp- zo’n extra zware, voor het geval dat - door de kamers.Mijn favoriete vertrek was een bedompte hoek vol boekenkasten.Sommige lagen op de grond, anderen stondennog fier overeind. Ik zocht er naar klassiekers die ik altijdal had willen lezen. Dan vond ik na lang speuren een oudeHofland, of Archibald Strohalm. Beet! Maar wat was ik ondertussenvieze dingen tegengekomen. Niet alleen dienaalden, maar ook ondergepiste encyclopedieën.6

Soms doet het internet me aan die verwoeste bibliotheekdenken. Vol pareltjes, maar omgeven door een verschrikkelijkerotzooi. Met de juiste zoektermen vind je misschiendie ene ‘Mulisch’, maar wat kost het een tijd! Of, zoalsThe New Yorker-komiek Andy Borowitz laatst twitterde:,,Twitter is an amazing source of useful information, theway a haystack is an amazing source of needles.” Ik weetdat die prachtige artikelen, boeken, video’s en foto’s tevinden zijn, maar het pad ernaartoe zou veel, veel kortermogen. Waarom nemen we massaal genoegen met omgevallenboekenkasten?Misschien omdat het ons boven het hoofd gegroeid is. In dejaren negentig konden alleen nerds of partijen die genoeggeld hadden om nerds in te huren online publiceren. Begindeze eeuw werden blogsystemen populair en voor het wistenkonden we twitteren, hyven, facebook-en, instagrammen,youtube-en; you name it. Met z’n miljoenen publicerenwe elke dag een schat aan informatie. 72 uur aan nieuwvideomateriaal per minuut op YouTube, 340 miljoen tweetsper dag - dat werk. Hoe breng je daar orde in aan? Hoe vindenwe de hoogtepunten tussen de zooi? Wie vertelt me wiede experts zijn, wie ik kan vertrouwen?De antwoorden op die vragen vormen wat mij betreft degrote uitdaging voor mediabedrijven. Charmant hoor, datjournalisten nog steeds elke dag fantastische stukkenschrijven, maar als hun krant de poort naar de wereld wilblijven, zal die krant zich moeten richten op het organiserenvan het web. Filteren, selecteren, duiden; de oorspronkelijkeopdracht aan de journalisten vergt een helenieuwe aanpak in de tijd waar lezers hun poort tot de wereldonline vinden. Een moderne journalist laat zien waarde klassiekers precies liggen tussen al die omgevallenboekenkasten. Een moderne journalist heeft de ‘informationoverload’ als grootste vijand.7Daarom stopte ik vorig jaar als chef Internet bij NRC Handelsblad.Het was fantastisch om met tien internetredacteurende toekomst van online nieuws vorm te geven,maar tegelijkertijd ook zo beperkt. Waarom zouden wemet z’n tienen ons best doen, als we ook de kwaliteitenvan onze duizenden lezers zouden kunnen aanspreken?1.000 huisartsen weten meer dan één medisch redacteur.Daarom heb ik mezelf een nieuwe taak opgelegd: dedrempel tot het gestructureerd online delen van kenniswegnemen. Ik wil weten wat voor vakliteratuur die huis-

artsen lezen, ik wil van een chefkok weten welke kookblogik moet lezen, ik wil weten welke bloggers de meest vooraanstaandeeconoom van Nederland leest. Het web wordtveel waardevoller als mensen vanuit hun expertise kennisdelen, en dat die vervolgens op een overzichtelijke manierte vinden is.Daarom heb ik Brainsley.com opgericht; een site waargebruikers hun belangrijkste en favoriete links kunnendelen, netjes georganiseerd per expertisegebied. OpBrainsley.com kan je mijn ‘Literatuur’-links volgen, hebje liever alleen mijn links over journalistiek? Stel je eensvoor dat alle experts ter wereld op die manier delen watze lezen. Het web zou een prachtig georganiseerde schatkamerzijn. Je hoeft nooit meer te zoeken naar relevanteinformatie, want je kan precies zien wat de expert op datgebied leest.Dat is mijn droom. En gelukkig ben ik niet de enige. Elkedag staat er een nieuwe start-up op die het web wil ‘cureren’.Op Quote.fm vind je de beste citaten uit recentenieuwsstukken, op Pinterest de mooiste afbeeldingen enop 22tracks kan je naar de playlists van 22 topdj’s luisteren.We zijn begonnen met het organiseren van het web.We zijn klaar om afscheid te nemen van uren afleiding opTwitter, vruchteloos zoekend naar de juiste informatie. Wehoeven nooit meer duizenden middelmatige Instagramfoto’sdoor te ploegen om die ene prachtfoto te vinden.We krijgen een stille plek op het web. Waar we zonderruis, gekwetter en GESCHREEUW belangrijke stukken kunnenlezen.De Flickr links van de beelden in de achtergrond zijn van boven naar beneden1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 148

Maar urgenter is de situatie voor mensen wiens universelemensenrechten en vrijheden nu al dagelijks met behulp vantechnologie worden geschonden. Overheden die het niet zonauw nemen met rechten en vrijheden van burgers spinnensteeds vaker een digitaal web om oppositie op te sporen en tevangen.Rechtsstaat online?Mijn gesprekken met activisten, dissidenten en journalistenonderstrepen het gevoel van urgentie. Door hen word ik herinnerdaan de toepassing van technologie die autoriteiten hielpom hen op te sporen en te onderdrukken. Voor iemand die hetniet eens is met de regering in een land met een autoritair regimezoals Iran, kan het gebruik van een mobiele telefoon levensbedreigendzijn.De context waarin technologie wordt gebruikt is minstens zobelangrijk als de technische kwalificaties op zich. Zo is het inEuropa verplicht dat mobiele telefoons de technische mogelijkheidbieden tot ‘wettelijke onderschepping’ (lawful intercept).Dat technische vereiste geeft politie en justitie (formeel, meteen gerechtelijk bevel) de mogelijkheid om bijvoorbeeld verdachtente tappen of via GPS-signalen uit een mobiele telefooneen vermist kind op te sporen.Maar in landen waar geen rechtsstaat bestaat, kan deze technologischeachterdeur permanent open worden gezet voorpolitie, veiligheidsdiensten en staatsbedrijven. En dat gebeurt.Ook massale surveillance komt steeds vaker voor. Uit bergenonderschepte data wordt vervolgens met gemak een dissidentgevonden door te zoeken naar het gebruik van bepaaldewoorden zoals bijvoorbeeld ‘demonstratie’ of de naam van eenpolitieke partij of politicus. Op die manier kunnen hele oppositienetwerkenvirtueel in kaart worden gebracht, waarna arrestatieen veroordeling eenvoudig en snel volgen.In landen als Iran, Tunesië, Egypte, Libië, Syrië en Bahrein heefthet gebruik van deze technologie al tot talloze arrestaties geleid,vaak gevolgd door martelingen, opsluiting of executie.Mensen beschrijven hoe ze in de gevangenis met uitdraaienvan al hun gesprekken en sms’jes per mobiel, e-mail en socialemedia werden geconfronteerd. Het geheimhouden van namenvan anderen om hun veiligheid te beschermen is dan vrijwelonmogelijk. In een wereldwijd verbonden wereld moeten wedus niet alleen kijken naar wat we in Nederland geoorloofd gebruikvan technologie vinden. Verder moeten we ons afvragenof massacensuur en massasurveillance met behulp van technologieooit in harmonie met mensenrechten kan bestaan.10´Made in Europe´

´Made in Europe´De technologie die gebruikt wordt voor massasurveillance,massacensuur, maar ook voor het opsporen van mensenrechtenverdedigersen dissidenten draagt te vaak het label ‘madein Europe’. We kennen allemaal de grappen over Europeseregelzucht: waarom moet Brussel de exacte kromheid van bananen,de lengte van komkommers of de hoogte van trappenvoor glazenwassers vastleggen? Des te verbazender is het dater vrijwel geen toezicht is op de export van digitale wapens,terwijl daarbij mensenlevens op het spel staan. Het is mijn missieom de handel in technologie uit Europa, die gebruikt wordtvoor het onderdrukken van mensen, tegen te gaan.Er zijn al wel Europese regels om de export van allerlei productendie zowel voor ‘juiste’ als ‘verkeerde’ doelen (zogenaamdeDual Use) kunnen worden ingezet te beperken. Tegen Syrië enIran zijn inmiddels Europese sancties ingesteld, waaronder exportbeperkingenvoor technologie, maar die moeten we danecht handhaven. De algemene export van dual usetechnologieis onlangs verscherpt.Toch is er meer transparantie en toezicht nodig en zou er ookover een categorie ‘single use’ moeten worden gedacht. Zokan het ontwikkelen van Europese technologie die uitsluitendwordt gebruikt of op maat wordt gemaakt voor het schendenvan mensenrechten worden verboden, of in ieder geval de exportdaarvan naar landen waar overheden systematisch censurerenen mensen onderdrukken. Bedrijven hebben zelf ookeen morele verantwoordelijkheid, die ze beter moeten invullen.We kunnen een variant op het bestaande privacy by designinvoeren, door te gaan werken aan human rights by design,waarvan de essentie is mensenrechten beter te beschermenbij het ontwikkelen van nieuwe technologie. Via human rightsimpact assessments in de R&D-fase kunnen mogelijke gevolgenvan het gebruik van technologie voor de beperking vanmensenrechten in kaart gebracht worden. Zo kunnen onbedoeldeeffecten worden voorkomen.Gelukkig kan er ook met behulp van technologische snufjesiets gedaan worden om mensenrechten te beschermen. Er isinmiddels een kat-en-muisspel gaande tussen activisten diemet behulp van hackers en mensenrechtenorganisaties veiligverbonden proberen te blijven met het wereld wijde web, enbedrijven en overheden die hun grip en controle terug willen,soms tegen elke prijs.Digitale vrijheidDe strijd 11 voor mensenrechten heeft steeds vaker met technologiete maken. Aan de ene kant helpen technologische ontwikkelingenmensen overal ter wereld om hun mensenrechten op

Digitale vrijheidDe strijd voor mensenrechten heeft steeds vaker met technologiete maken. Aan de ene kant helpen technologische ontwikkelingenmensen overal ter wereld om hun mensenrechten opte eisen. Vrije meningsuiting, persvrijheid, toegang tot informatieen het documenteren en delen van mensenrechtenschendingenwordt voor steeds meer mensen met behulp van technologiemogelijk.Wie gelooft in het open internet is per definitie sceptisch overregulering en regels. Maar er is een verschil tussen het (over)reguleren van het internet, en het toepassen van wetten enregels die mensenrechten beschermen of bijvoorbeeld onlineconcurrentie waarborgen. Het integreren en updaten van wettendie dit soort principes waarborgen - principes die met goederedenen bestonden vóór internet en allerlei technologischeontwikkelingen - zijn vaak nog te weinig aangepast om mensen markt te kunnen beschermen in een door technologie verbondenwereld.EuropaEuropa heeft de verantwoordelijkheid en de kans om vooruitte lopen in het beschermen van digitale vrijheid voor haar eigenburgers, en als onderdeel van haar buitenland- en veiligheidsbeleid.Digitale vrijheid moet beter geïntegreerd wordenin mensenrechten-, handels- en ontwikkelingshulpbeleid. Juistop een wereldwijd verbonden internet is het logisch dat landenniet allemaal hun eigen regels maken. In Europa verzet ik metegen de balkanisering van het internet en tegen voorstellenvan landen als Rusland en China om het internet volledig ondergezag en controle van de staat te brengen, of zelfs onder decontrole van een internationale instelling.Ondanks een aantal positieve ontwikkelingen lopen we inEuropa nog te ver achter om succesvol de strijd tegen beknottingvan digitale vrijheden te voeren. We hebben eenduidelijke strategie nodig die de rol van technologie in het EUbuitenlandbeleidverankert. Daarbij helpt het als mensen metkennis over technologie politici informeren. Het afgelopen jaaris in Europa een aantal belangrijke stappen genomen om digitalevrijheid te verstevigen. En ik hoop samen met een heleboelanderen, net als bij de strijd tegen ACTA, samen te blijven werkenaan goed en relevant beleid voor digitale vrijheid.De Flickr links van de beelden in de stroken links zijn vanboven naar beneden, van links naar rechts1 12 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14en van de strook rechts15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

The Global Network Initiativesamenwerken voor de vrijheid vanmeningsuiting en privacy in het digitaletijdperkDoor Jermyn Brooks en Susan MorganICT-bedrijven maken toegang tot informatieen ideeënuitwisseling overde hele wereld mogelijkHiermee creëren ze economische kansen en maken zekennisuitwisseling en een verbeterde kwaliteit van hetbestaan mogelijk. Dit betekent echter ook dat overhedensteeds meer wetten en beleidsmaatregelen voorschrijvenom een vinger aan de pols te houden. De groeiende drukvan de regelgeving waaraan ICT-bedrijven tegenwoordigmoeten voldoen, kan ertoe leiden dat internationaal er-13

Het afgelopen jaar kreeg het GNI er leden bij uit Argentinië,kende Denemarken, mensenrechten India, zoals Zweden, vrijheid het van Verenigd meningsuiting Koninkrijken de privacy Verenigde in het Staten. gedrang In komen. 2011 zijn Het ook Global Evoca Network en WebsenseInitiative lidgeworden, (GNI) is opgericht als eerste om bedrijven hier iets sinds tegen de te oprichtingtechnologiebedrijven van het GNI. Hun toetreding contact brengen het lidmaatschapmet organisa-doen:van ties bedrijven die opkomen als Facebook voor mensenrechten Afilias, maakt en persvrijheid, dat het GNIinmiddels met sociaal een gemotiveerde breedgedragen investeerders samenwerkingsverband met academischeonderzoekers. De bedoeling is om bedrijven met on-is.voorziene problemen op het raakpunt van mensenrechtenen technologie te helpen.Het afgelopen jaar kreeg het GNI er leden bij uit Argentinië,Denemarken, India, Zweden, het Verenigd Koninkrijken de Verenigde Staten. In 2011 zijn ook Evoca en Websenselidgeworden, als eerste bedrijven sinds de oprichtingvan het GNI. Hun toetreding en het lidmaatschapvan bedrijven als Facebook en Afilias, maakt dat het GNIinmiddels een breedgedragen samenwerkingsverband is.pes van het GNI, verkrijgbaar in de vijf officiële talen vande Verenigde Naties, zijn in overeenstemming met de VNrichtlijnenvoor het en bedrijfsleven richtlijnende mensenrechten.PrincipesOok werkt het GNI nauw samen met de Europese CommissieGNI om gaat de uit ICT-sector van de principes te helpen van met het de recht invoering op vrij-vanHetheid deze van VN-richtlijnen. meningsuiting en privacy. Alle GNI-leden zettenzich in voor de naleving hiervan. Op basis van deinternationale mensenrechten bieden deze beginseleneen goede leidraad. Daarnaast geven de implementatierichtlijneneen gedetailleerde beschrijving van de manierwaarop de bedrijven ze in de praktijk brengen. De principesvan het GNI, verkrijgbaar in de vijf officiële talen vande Verenigde Naties, zijn in overeenstemming met de VNrichtlijnenvoor het bedrijfsleven en de mensenrechten.Ook werkt het GNI nauw samen met de Europese Commissieom de ICT-sector te helpen met de invoering vandeze VN-richtlijnen.AccountabilityAccountability is de kern van het GNI. Bedrijven die lid ting en privacykwesties; het helpen verbeteren van dezijn, worden onafhankelijk beoordeeld op hoe zij de informatiebronnen van bedrijven die mensenrechteneffectrapportagesuitvoeren, en het geven van adviezen terGNI-principes hanteren. In 2012 voltooide het GNI ’s wereldseerste onafhankelijke beoordeling van het beleid herziening van verkoopcontracten die zijn opgesteld vóóren de procedures van technologiebedrijven inzake overheidsverzoekendie invloed kunnen hebben op vrije me-de oprichting van het GNI.ningsuiting en privacy. Uit de beoordeling bleek dat de De effectrapportages richtten zich vooral op de beleidsmaatregelenen procedures die bedrijven speciaal heb-oprichters van het GNI (Google, Microsoft en Yahoo!)vooruitgang boeken met hun beleid voor het omgaan ben ingevoerd voor het hanteren van de GNI-principes.Accountabilitymet overheidsverzoeken die mogelijk de vrijheid van meningsuitingen privacyrechten van gebruikers in gevaar wordt onderzocht hoe deze in de praktijk worden toege-Tijdens de volgende en laatste fase van de rapportageAccountability brengen. is de kern van het GNI. Bedrijven die lid ting past. en privacykwesties; het helpen verbeteren van dezijn, worden onafhankelijk beoordeeld op hoe zij de informatiebronnen van bedrijven die mensenrechteneffectrapportagesuitvoeren, het geven van adviezen terGNI-principes Voor ieder bedrijf hanteren. geldt natuurlijk In 2012 voltooide een ander het advies, GNI ’s maar wereldsin het eerste algemeen onafhankelijke werden veelal beoordeling volgende van punten het beleid aan-herziening van verkoopcontracten die zijn opgesteld vóórKennisuitwisselingen gehaald: de procedures een nauwer van overleg technologiebedrijven met mensenrechtengroepeninzake overheidsverzoekenen –experts bij de die uitvoering invloed kunnen van risicobeoordelingen;hebben op vrije me-de oprichting van het GNI.Omdat de kwesties op het gebied van vrije meningsuitingningsuiting een betere informatie-uitwisseling en privacy. Uit de beoordeling om invloed bleek dat op de het Deen privacyeffectrapportageswaarmee derichttentechnologiebedrijvenzich vooral op dewordenbeleidsmaatregelengeconfronteerdoprichters overheidsbeleid van het te GNI kunnen (Google, vergroten, Microsoft en het en vastleggen Yahoo!)envoortdurendproceduresveranderen,die bedrijvenbiedtspeciaalhet GNIhebbenzijnvooruitgang en bijhouden boeken van de met processen hun beleid in mensenrechten-voor het omgaanledeningevoerdde mogelijkheidvoor hetomhanterencomplexevanzakende GNI-principes.in een veiligeeffectrapportages, met overheidsverzoeken zodra die er nieuwe mogelijk beleidsmaatregelen de vrijheid van meningsuitingontwikkelingen en privacyrechten worden van geconstateerd.gebruikers in gevaar wordtof Tijdensen vertrouwelijkede volgendeomgevingen laatstetefasebesprekenvan demetrapportageandere leden.Dewettelijke onderzochtleden ontmoetenhoe dezeelkaarin deregelmatigpraktijk wordenvoor discussiesover de risico’s in bepaalde landen, nieuwe ontwik-toegepast.brengen.Ook het GNI zelf heeft iets geleerd van het beoordelingsprocesieder dit jaar bedrijf en overweegt geldt natuurlijk een aantal een ander verbeteringen: advies, maarkelingen op het gebied van wet- en regelgeving, en ‘bestVoorpractices’ van bedrijven m.b.t. de gepaste zorgvuldigheidKennisuitwisselingin het het doen algemeen van aanbevelingen werden veelal voor de het volgende geven punten van trainingenaan directeuren een nauwer op overleg het gebied met mensenrechtengroepenvan vrije meningsui-aangehaald:inzake mensenrechten.en –experts bij de uitvoering van risicobeoordelingen; Omdat de kwesties op het gebied van vrije meningsuitingeen betere informatie-uitwisseling om de invloed op het en privacy waarmee de technologiebedrijven worden geconfronteerdvoortdurend veranderen, biedt het GNI zijnoverheidsbeleid te kunnen vergroten, en het vastleggenIn juni 2012 organiseerde het GNI zijn eerste Annual LearningForum in Washington DC. Hier presenteerde heten bijhouden van de processen in mensenrechten- leden Beleidsbetrokkenheidde mogelijkheid om complexe zaken in een veiligeeffectrapportages, zodra er nieuwe beleidsmaatregelen of 14envertrouwelijke omgeving te bespreken met andere leden.Het ledenbestand De ontmoeten van het elkaar GNI is regelmatig dusdanig groot voor discus-dat deGNI een nieuw rapport: Digital Freedoms in InternationalLaw: Practical Steps to Protect Human Rights On-wettelijke ontwikkelingen worden geconstateerd.sies organisatie over de daadwerkelijk risico’s in bepaalde invloed landen, heeft nieuwe op overheids- ontwik-

In juni 2012 organiseerde het GNI zijn eerste Annual LearningForum in Washington DC. Hier presenteerde hetGNI een nieuw rapport: Digital Freedoms in InternationalLaw: Practical Steps to Protect Human Rights Online,geschreven door dr. Ian Brown en professor DouweKorff. Dit rapport beschrijft de uitdagingen waarmee zowelregeringen als technologiebedrijven te maken krijgenbij de zoektocht naar de balans tussen het recht op vrijemeningsuiting en de verantwoordelijkheid voor nationaleveiligheid.Het GNI organiseert ook discussies over nieuwe ontwikkelingenmet de leden van het GNI en met buitenstaandersuit de bedrijvensector, de maatschappij, de investeerdersgemeenschapen anderen. Een studieserie overhet effect (op gebruikersrechten) van bemiddelings-,verwijderings- en misbruikbestrijdingsmaatregelen zoalstoegepast door platforms met gebruikerscontent (zoalsFacebook) resulteerde hierdoor in het rapport AccountDeactivation and Content Removal: Guiding Principlesand Practices for Companies and Users van het Centerfor Democracy and Technology en het Berkman Centervan de universiteit van Harvard.BeleidsbetrokkenheidHet ledenbestand van het GNI is dusdanig groot dat deorganisatie daadwerkelijk invloed heeft op overheidsbeleidals het gaat om het recht op vrije meningsuitingen privacy op het internet. In 2012 sprak het GNI zich uitover zorgelijke kwesties in bepaalde landen over de helewereld en werkte de organisatie samen met diverse internationaleinstellingen om de invoering te bepleiten vanwetten, beleidsmaatregelen en procedures die de vrijheidvan meningsuiting en privacy bevorderen.Filteren en blokkeren van internet in PakistanIn februari 2012 bracht het Pakistaanse Ministerie van Informatietechnologieeen aanbesteding uit waarin particulierebedrijven werd gevraagd een nieuw filter- enblokkeringssysteem voor het internet te bouwen en in tevoeren. Verontrust door Pakistaanse internetfiltering inhet verleden, en op basis van informatie van Pakistaanseburgerrechtenorganisaties, publiceerde het GNI eenverklaring om bedrijven te waarschuwen voor het effectdat deze aanbesteding zou hebben op de mensenrechten,omdat het de vrijheid van meningsuiting en het rechtop privacy in het geding zou brengen. GNI-lid Websensesprak zich als eerste uit en verklaarde dat het niet zouingaan op de aanbesteding. Websense riep andere bedrijvenop om ook het juiste te doen voor de burgers vanPakistan en dus geen offerte uit te brengen. In de daaropvolgendeweken oefenden Pakistaanse en internationaleburgerrechtengroepen druk uit op bedrijven om dezeaanbesteding af te wijzen, waarbij Cisco, Sandvine, Verizonen McAfee publiekelijk beloofden dat zij niet zoudenreageren. Na deze gezamenlijke pressie veranderdede Pakistaanse regering stilletjes van koers. In nauwe samenwerkingmet Pakistaanse organisaties die transparantieen accountability van het overheidsbeleid bepleiten,blijft het GNI de situatie in het oog houden.15De wet op de communicatiedata van het Verenigd KoninkrijkHoewel internetcensuur en -toezicht meestal wordengeassocieerd met autoritaire regimes, bestaat er ookin democratische landen grote bezorgdheid over dezekwesties. In het Verenigd Koninkrijk heeft de Draft CommunicationsData Bill (C8359) (ontwerp voor de wet opcommunicatiedata), ondanks het feit dat dit wetsontwerplegitieme ordehandhavingsdoelen nastreeft, tochenkele verontrustende aspecten: het zou autoritaire regimesrechtvaardiging kunnen bieden. In samenwerkingmet het GSI-lid Index on Censorship organiseerde hetGNI in Londen twee evenementen waarbij deze wet centraalstond. Het GNI legde ook schriftelijke documentarespecteerd,zodat er wetgeving ontstaat die door andereregeringen overgenomen kan worden zonder dat het VerenigdKoninkrijk er spijt van krijgt.Ondernemingsverantwoordelijkheid en mondiaalinternetbeheerIn 2012 was het GNI ook op internationaal niveau actief:het bepleitte een ‘multi-stakeholder’-benadering voor hetinternetbeheer. Op basis van de discussies tijdens eenstudiebijeenkomst publiceerde het GNI een beleidspetitiemet aanbevelingen voor regeringen en andere stakeholders,in de aanloop naar de wereldconferentie overinternationale telecommunicatie (WCIT) in Dubai in december2012.Ondanks het reële gevaar dat autoritaire overheden ditproces zullen misbruiken om hun controle op het internette vergroten, bepleit de petitie dat het een vergissing zouzijn om van de WCIT een referendum te maken over debetrokkenheid van de VN bij het internetbeheer. In plaatsdaarvan zouden de beleidsmakers van overheden, de bedrijvenen de campagnevoerders voor een open internetmoeten samenwerken om te waarborgen dat het internetvrij en open blijft, zodat de mogelijkheden ervan volledig

Pakistan en dus geen offerte uit te brengen. In de daaropvolgendeweken oefenden Pakistaanse en internationaleburgerrechtengroepen druk uit op bedrijven om dezeaanbesteding af te wijzen, waarbij Cisco, Sandvine, Verizonen McAfee publiekelijk beloofden dat zij niet zoudenreageren. Na deze gezamenlijke pressie veranderdede Pakistaanse regering stilletjes van koers. In nauwe samenwerkingmet Pakistaanse organisaties die transparantieen accountability van het overheidsbeleid bepleiten,blijft het GNI de situatie in het oog houden.De wet op de communicatiedata van het Verenigd KoninkrijkHoewel internetcensuur en -toezicht meestal wordengeassocieerd met autoritaire regimes, bestaat er ookin democratische landen grote bezorgdheid over dezekwesties. In het Verenigd Koninkrijk heeft de Draft CommunicationsData Bill (C8359) (ontwerp voor de wet opcommunicatiedata), ondanks het feit dat dit wetsontwerplegitieme ordehandhavingsdoelen nastreeft, tochenkele verontrustende aspecten: het zou autoritaire regimesrechtvaardiging kunnen bieden. In samenwerkingmet het GSI-lid Index on Censorship organiseerde hetGNI in Londen twee evenementen waarbij deze wet centraalstond. Het GNI legde ook schriftelijke documentatiemet betrekking tot de wet voor aan de GezamenlijkeParlementaire Commissie, waarin het GNI betoogde dater meer tijd nodig is voor eventuele aanpassingen om tegaranderen dat de rechten van het individu worden gerespecteerd,zodat er wetgeving ontstaat die door andereregeringen overgenomen kan worden zonder dat het VerenigdKoninkrijk er spijt van krijgt.Ondernemingsverantwoordelijkheid en mondiaalinternetbeheerIn 2012 was het GNI ook op internationaal niveau actief:het bepleitte een ‘multi-stakeholder’-benadering voor hetinternetbeheer. Op basis van de discussies tijdens eenstudiebijeenkomst publiceerde het GNI een beleidspetitiemet aanbevelingen voor regeringen en andere stakeholders,in de aanloop naar de wereldconferentie overinternationale telecommunicatie (WCIT) in Dubai in december2012.Ondanks het reële gevaar dat autoritaire overheden ditproces zullen misbruiken om hun controle op het internette vergroten, bepleit de petitie dat het een vergissing zouzijn om van de WCIT een referendum te maken over debetrokkenheid van de VN bij het internetbeheer. In plaatsdaarvan zouden de beleidsmakers van overheden, de bedrijvenen de campagnevoerders voor een open internetmoeten samenwerken om te waarborgen dat het internetvrij en open blijft, zodat de mogelijkheden ervan volledigverwezenlijkt kunnen worden.VooruitdenkenDe uitdagingen die liggen op het snijvlak van mensenrechtenen technologie zijn te ingewikkeld om door éénbedrijf aangepakt te worden. Door samen te werken, kunnenondernemingen niet alleen een wereldwijde normstellen voor het verantwoord omgaan met overheidsverzoekendie gevolgen hebben voor het recht van vrije meningsuitingen privacy, maar kunnen ze die overhedenook tegemoet treden als collectieve gesprekspartner bijhet bepleiten van wetsnaleving en de invoering van wetten,beleidsmaatregelen en procedures die het recht opvrije meningsuiting en privacy beschermen, respecterenen verwezenlijken.16

Door Margreth VerhulstHET INTERNET PROTECTION LABDinsdag 27 november 2012 kwamen tienduizendenmensen bij elkaar op het Tahrirplein in Cairo voor eendemonstratie tegen president Mohammed Mursi. Datdeed direct weer denken aan januari en februari 2011,toen in Egypte grootschalige protesten plaatsvonden,gericht tegen de toenmalige Egyptische regeringen het regime van president Hosni Moebarak. Moebaraktrad uiteindelijk op 11 februari 2011 af.Toen eind 2010 en begin 2011 een golf van vrijheidsdrangdoor het Midden-Oosten trok en in diverse landende bevolking in opstand kwam tegen de heersende regimes,speelde internet een belangrijke rol: de opstandenwerden onder andere georganiseerd en gecoördineerdvia Twitter, Facebook en andere sociale media. In januari2011 besloot het regime van Moebarak daarom de revolutiede kop in te drukken door het internet te blokkeren. Inéén klap was vrijwel het gehele land van internet afgesloten.Via-via werd XS4ALL om hulp gevraagd. We besloten onzeoude inbelapparatuur ter beschikking te stellen. Via eenspeciaal account konden Egyptenaren – en later ook Libiërsen Syriërs met een ouderwets modem en via internationaaltelefoonverkeer inbellen op onze servers inAmsterdam, en zo toch verbinding krijgen met het internet.De telefoonnummers, loginnamen en wachtwoordenwerden per fax en later ook via radio en Al Jazeera-televisieverspreid. Hoe ouderwets de inbeltechnologie ook is,Egypte maakte dankbaar gebruik van de mogelijkheid enbleef nieuws over de revolutie de wereld in twitteren.Thuis leefden we enorm mee met de activisten op hetTahrirplein. We zagen met eigen ogen hoe belangrijk hetwas dat de wereld op de hoogte bleef van de situatie inCairo. En we keken ademloos mee met videoverslagenvan opstandelingen op het plein.Al na een paar dagen had het regime door dat het onverstandigwas geweest om het internet plat te leggen: deactivisten lieten zich de mond niet snoeren, maar de restvan het land had wel ernstig geleden onder het gebrekaan communicatiemogelijkheden. Het internet ging weer‘aan’ en onze inbelverbindingen waren niet meer nodig.Gelukkig.17

Internet dient in veel landen als selectieve informatievoorzieningen als verlengstuk van het politie- enopsporingsapparaat. E-mails worden meegelezen,Skype wordt geblokkeerd, SMS-diensten worden selectiefgestopt en mobiele telefoons worden structureelafgetapt. Dappere mensen die hun nek uitstekenlopen hierdoor direct gevaar.Het idee dat we vanuit Amsterdam mensen over de helewereld kunnen helpen met onze kennis en faciliteiten,bleef in ons hoofd rondzingen. De Egyptische actie hadde basis gelegd voor iets groters. We kwamen in contactmet Hivos en Free Press Unlimited, die net als wij grootbelang hechten aan vrije communicatie en informatie, ennet als wij een belangrijke rol zien voor digitale communicatietechniekenom mensen de middelen te geven hunwereld te verbeteren.Uit die gedeelde idealen is op 28 september 2012 het InternetProtection Lab voortgekomen. Een samenwerkingsverbanddat journalisten, bloggers en activisten demogelijkheid biedt hun verhaal te vertellen wanneer zedaarin gehinderd worden door overheden. We willen henhelpen gebruik te maken van een open, vrij en veilig internet.Het Internet Protection Lab heeft meer concreet alsdoelstelling om in landen in transitie steun te bieden inde vorm van training en kennisuitwisseling, en mogelijkhedenvoor alternatieve, veilige verbindingen, webhostingen monitoring van surveillance.Het Internet Protection Lab zal zich richten op drie lagen:- de individuele vrijheid en veiligheid van mensen;- vrije en ongehinderde toegang tot infrastructuur, en- beveiligde platforms en diensten.Free Press Unlimited, Hivos en XS4ALL doen dat door hunkennis, expertise en middelen te bundelen, zowel op technischgebied als op het gebied van communicatie. Wezullen trainingen geven, apparatuur inzetten en samenwerkenmet initiatieven in de landen waar we ons oprichten.Dat we dit niet alleen kunnen, spreekt voor zich. We staandaarom open voor deelname van andere partijen – nationaalen internationaal - die een bijdrage kunnen leverenaan het Internet Protection Lab. We werken bijvoorbeeldal samen met Tactical Tech, dat trainingen verzorgt in repressievelanden en landen in transitie, Virtual Road, eensecure-hostingpartij, Chokepoint, die near real time surveillanceen filtering in kaart brengen en Greenhost, eenduurzame hostingprovider. Daarnaast zijn wij op zoeknaar sponsors en donoren.18

Een open internet, en daarmee vrije communicatie, isgoed voor vrije meningsvorming, de creatieve industrie,ontwikkeling en educatie en ook voor zelfstandigeen autonome mensen.Een vrij internet is een bestanddeel van een gelukkige,veilige en rijke wereld. Daarom zal het Internet ProtectionLab zich inzetten voor de vrije uitwisseling van informatievia internet. Want wij zijn er stellig van overtuigd dat conflictenniet worden opgelost door communicatie te hinderen,maar juist door ongehinderd en in vrijheid met elkaarte communiceren!Het Internet Protection Lab is zeer vereerd dat zij op 22november 2012 is beloond met een ISOC Award. Het InternetProtection Lab won de prijs voor het “Beste maatschappelijkeinternetinitiatief”.En nu aan de slag!19

Door Theo de VriesDat heilige vertrouwen in internet was er vanaf de startvan XS 4 ALL, zonder precies te weten welke innovaties engebruikersmogelijkheden er zouden ontstaan. Vrije informatieverstrekkingkonden we in die tijd nog goed overzien,maar wat we allemaal met het internet zouden gaan doenstond toen nog in de sterren. Er was alleen dat rotsvastevertrouwen dat als internet een consumentendienst zouworden, we aan de vooravond stonden van een revolutie intermen van nieuwe mogelijkheden en toepassingen.Ruim 19 jaar zijn inmiddels verstreken. Hoe is dat rotsvastevertrouwen in de toekomst van het internet nu ingevuld?Wat heeft internet voor iedereen ons opgeleverd?Laat ik eerst maar eens spreken uit eigen ervaring. Opacht verschillende manieren komt internet bij de familieDe Vries het huishouden in. Via vijf PDA’s met spraak-,sms-, en data-abonnementen die we thuis, maar natuurlijkook onderweg en bij de werkgever gebruiken. Maarook via een ADSL-, en een VDSL-lijn dankzij XS 4 ALL. Tenslotteook nog via een SIM in de digitale meterkast, aangelegddoor de energieleverancier.En wat doet de familie De Vries zelf met al dat internet?De lijst is erg lang: online boodschappen doen, huiswerkmaken, TV kijken, bellen, Spotify luisteren, gamen, bankieren,mailen, ‘socializen’, thuiswerken, reizen plannen,Skypen, etc.We leven nu dus in een tijd waarin de ooit revolutionairegedachte om van internet een consumentendienst te maken,de gewoonste zaak van de wereld is. Nederland kenteen van de hoogste breedbandpenetraties in Europa. Met39,1 internetverbindingen per 100 inwoners moet Nederlandnet genoegen nemen met de tweede plaats in Europa.Misschien nog veelzeggender is het, dat meer dan 9720procentvan de Nederlandse huishoudens beschikt overbreedband internet. Een Nederland zonder internet iseenvoudigweg ondenkbaar geworden en internet access

We leven nu dus in een tijd waarin de ooit revolutionairegedachte om van internet een consumentendienst te maken,de gewoonste zaak van de wereld is. Nederland kenteen van de hoogste breedbandpenetraties in Europa. Met39,1 internetverbindingen per 100 inwoners moet Nederlandnet genoegen nemen met de tweede plaats in Europa.Misschien nog veelzeggender is het, dat meer dan 97procent van de Nederlandse huishoudens beschikt overbreedband internet. Een Nederland zonder internet iseenvoudigweg ondenkbaar geworden en internet accessvoor iedereen is in Nederland dan ook gewoon een feit.XS 4 ALLXS 4 ALL ? Mission accomplished? Job done? Nee, wantwe staan wederom aan de vooravond van grote veranderingenen een nog verdergaande integratie van het internet,ofwel de Cloud, in ons leven. Opnieuw bestaat ereen rotsvast geloof binnen XS 4 ALL, namelijk dat de glasinfrastructuureen enorme impuls gaat geven aan nieuwetoepassingen en mogelijkheden van het internet. FTTH,fiber to the home, ofwel glas met up- en downloadsnelhedenvan wel 1 GB, wordt binnen afzienbare tijd aangebodenaan klanten die op dat glas zijn aangesloten. Nual zijn snelheden van 500 Mb up- en download mogelijk.En daarmee worden toepassingen die nu nog onmogelijklijken in razend tempo mogelijk. Ik denk aan nieuwe vormenvan telewerken, zorg, onderwijs, cloud- en storagedienstenwaarin we ons laten inspireren door de verschillendedenktanks die we hebben georganiseerd rondomglas. Want als we eerlijk zijn weet XS 4 ALL ook nu nietprecies wat er gaat gebeuren, en welke diensten strakseen 1 GB upstreambandbreedte rechtvaardigen. Maarvanwege het rotsvaste vertrouwen dat ook nu weer allerleifantastische dingen te gebeuren staan, willen we wederomeen voorlopersrol spelen in glass access voor iedereen.Dit is een ambitie die zowel vanuit bedrijfsleven als overheidzou moeten worden gedragen, maar zo eenvoudigligt het helaas niet. In het huidige regeerakkoord ontbreektopvallend genoeg iedere vorm van visie of stimulansals het gaat om Nederland van sneller internetvoorzien. Internet, breedband, en high speed netwerkenkomen in het regeerakkoord niet voor, en infrastructuurwordt alleen genoemd in de traditionele zin des woords:snelwegen. Dit in grote tegenstelling tot landen alsFrankrijk, Duitsland, Engeland en Estland, die veel ambitieuzerzijn op dit vlak. Dit gaat zelfs op voor De EuropeseUnie, die bij monde van Neelie Kroes de ambitie heeftuitgesproken dat iedereen in Europa in 2020 over minimaal100 Mb internetsnelheid moet kunnen beschikken.Onbegrijpelijk voor mij, die Nederlandse opstelling, als jeje realiseert dat de ICT in Duitsland de grootse werkgeveris. Onbegrijpelijk ook omdat bij de wel in het regeerakkoordopgenomen speerpunten Zorg, Onderwijs en Duurzaamheid,deze breedbandinfrastructuur een doorslagge-21

vende rol gaat spelen. Maar onze landelijke overheid lietal eerder zien hier geen rol in te willen spelen. Het planom een gezamenlijke glasinfrastructuur in Nederlandneer te leggen, toen nog geïnitieerd door Ad Scheepbouwer,werd in 2004 door de Nederlandse overheid in depersoon van minister Brinkhorst weggewuifd. En daarmeewerd definitief duidelijk dat de miljardeninvesteringin een landelijk glasnetwerk door private bedrijven zoalsKPN en de kabelaars zou moeten worden bekostigd en terugverdiend.Jaren later blijkt hoe bepalend dat besluit is geweest voorhet tempo waarin het FTTH glasnetwerk in Nederlandwordt uitgerold. KPN doet dit sinds 2008 via de joint ventureReggefiber. Zij zorgen dus voor de infrastructuur totaan het huis. Providers als XS 4 ALL, Lybrand, Vodafone,XMS en KPN zelf verzorgen de glasdiensten als Internet,Bellen en TV voor de eindgebruikers.De landelijke uitrol van glas is een miljardeninvesteringwaardoor de terugverdientijd enkele decennia wordt. Endus wil KPN waar glas wordt uitgerold met zekerheid wetendat de eindgebruikers er ook voor zullen kiezen envoor de glasaansluiting en de bijbehorende bel- en TVdienstengaan betalen. Vanwege die hoge investering endie lange terugverdientijd wordt de glasuitrol immersmet argusogen door de financiële stakeholders van KPNbekeken. In de afgelopen jaren heeft ‘vraagbundeling’dan ook een grote vlucht genomen en is het ‘voorraadvormend’glas in regio’s neerleggen met meer en meer terughoudendheidaangepakt, uitgezonderd nieuwbouwwijkenwaar helemaal nog geen infrastructuur lag.Vraagbundeling bleek in de laatste jaren steeds beter aante slaan buiten de grote steden; in gebieden waar nogsprake is van ‘sociale cohesie’ tussen de bewoners. Dieis nodig omdat bewoners die elkaar goed kennen, elkaarenthousiast maken voor glas en zo zorgen dat het benodigdepercentage voorintekenaars gehaald wordt. Gefaciliteerddoor Reggefiber en KPN, waarbij vooral de eerstepartij gepokt en gemazeld was in het spelen van hetvraagbundelingsspel in de regio. Sinds vorig jaar spelenwe dus met XS 4 ALL als serviceprovider een rol in dezevraagbundeling en in het vinden van zoveel mogelijkglasklanten in de reeds bestaande glasgebieden. Glas inde provincie is mooi, maar de grote steden moeten natuurlijkook worden ontsloten. Daar zit van oudsher hetmerendeel van de XS 4 ALL-klanten. Überhaupt zitten daarde meeste klanten. En als de uitrol daar doorzet hoeft erper aansluiting beduidend minder te worden geïnvesteerd.Maar in steden is vraagbundeling veel lastiger. Desociale cohesie die buiten de grote steden vanzelfsprekendis, is hier minder – of in ieder geval heel anders –aanwezig. We moeten daarom inventiever worden om deglasuitrol in de grote steden te versnellen.Deze zomer voerde ik een aantal gesprekken met de directievan Completel in Parijs. Completel is zo’n beetje deFranse UPC. Daar ontspon zich een interessant en leerzaamgesprek over de uitrol van glas in Frankrijk. Er werdeneen paar zaken genoemd die in Frankrijk erg hebbengeholpen om glas naar de grote steden te brengen. Natuurlijkis het in Frankrijk ondenkbaar om je beste, snelsteen meest toekomstvaste infrastructuur eerst buitenParijs in te zetten. Cultureel ondenkbaar. Simplement impossible.Er is in Frankrijk een tweetal maatregelen genomenom juist die stedelijke glasuitrol te versnellen. Teneerste is het in de Franse wet geregeld dat individuelebewoners geen vetorecht hebben om het doortrekkenvan infrastructuur te kunnen dwarsbomen. Als beslotenis een flat of complex van glasinfrastructuur te voorzien,dan moet iedere individuele bewoner meewerken, ookals er infrastructuur door het appartement, of de meter-22

kend is, is hier minder – of in ieder geval heel anders –aanwezig. We moeten daarom inventiever worden om deglasuitrol in de grote steden te versnellen.van infrastructuur te kunnen dwarsbomen. Als beslotenbewoneris een flathetofrechtcomplexheeftvanomglasinfrastructuurhet doortrekken vante voorzien,infrastructuurdan moetiniederede flatindividueleof het complexbewonerte weigeren.meewerken,Daarmeeookwordtals erdeinfrastructuurkans om voldoendedoor hetbewonersappartement,in eenofpandde meter-tebereiken dramatisch kleiner en dus wordt de snelheid vande glasuitrol in Nederlandse steden ernstig belemmerd.Ziedaar een kans voor de Nederlandse overheid om tocheen rol te pakken en de glasuitrol te stimuleren.kast naar boven moet worden getrokken. Een situatie dieTen compleet tweede verschilt is het in van Frankrijk die hier zo geregeld in Nederland, dat indien waar iedere eenpartij bewoner kiest het om recht een flat heeft of complex het doortrekken te verglazen, van deze infrastructuurin principe de flat het of risico het neemt complex en te daarmee weigeren. het Daarmee rechtpartijverkrijgt wordt de om kans binnen om voldoende die flat haar bewoners diensten in aan een de pand eind-tgebruikersbereiken dramatisch aan te bieden. kleiner Mocht en een dus wordt nieuwe de partij snelheid geïn-vateresseerdde glasuitrol zijn in om Nederlandse ook diensten steden aan te ernstig bieden, belemmerd. dan magde Ziedaar partij die een de kans aanleg voor heeft de Nederlandse verzorgd dat overheid niet weigeren, om tochmaar een moet rol te de pakken tweede en partij de glasuitrol participeren te stimuleren. in de aanlegkosten.Idem bij partij 3, etc. Minder makkelijk naar NederlandTen tweede te kopiëren, is het in maar Frankrijk een aanpak zo geregeld per flat dat of indien complex eenwerkt partij blijkbaar kiest om wel een versnellend. flat of complex te verglazen, dezepartij in principe het risico neemt en daarmee het rechtZonder verkrijgt alleen om binnen zaken te die willen flat haar kopiëren, diensten is er aan ook de in eindgebruikersNederlandse aan te bieden. situatie Mocht nog een nieuwe hoop te partij winnen. geïn-despecifiekSamenwerkingsverbanden teresseerd zijn om ook diensten met woningbouwcoöperatiesaan te bieden, dan magde partij die de aanleg heeft verzorgd dat niet weigeren,maar moet de tweede partij participeren in de aanlegkosten.Idem bij partij 3, etc. Minder makkelijk naar Nederlandte kopiëren, maar een aanpak per flat of complexwerkt blijkbaar wel versnellend.Zonder alleen zaken te willen kopiëren, is er ook in despecifiek Nederlandse situatie nog een hoop te winnen.Samenwerkingsverbanden met woningbouwcoöperatiesen grote zorginstellingen lijken ook een goede aanpakom glas sneller in de steden uit te rollen. Daar zullen weals XS 4 ALL ook onze rol in gaan pakken. Tenslotte hebbenwe dit jaar Freedom of Speed geïntroduceerd voorglasklanten van XS 4 ALL. Daarmee kunnen glasklantenambassadeurs worden van XS4ALL en nieuwe klanten inglasgebieden aanbrengen, waarbij XS 4 ALL ze helpt metspeciale tools voor Twitter, Facebook en LinkedIn, en opeen speciale wijze bedankt voor hun inzet. En omdat eengroot en grote deel zorginstellingen van de XS 4 ALL-klanten lijken ook uit een echte goede ambassadeursom glas van sneller het merk in de bestaan, steden zien uit te we rollen. al dat Daar deze zullen aanpak weaanpakzijn als vruchten XS 4 ALL ook afwerpt. onze Dergelijke rol in gaan online pakken. initiatieven Tenslotte hebbenwe om dit veel jaar scherper Freedom te of kunnen Speed inventariseren geïntroduceerd waar voor ininzettende glasklanten steden de vraag van XSnaar 4 ALL. glas Daarmee is geconcentreerd, kunnen glasklanten zou weleens ambassadeurs veel beter aan worden kunnen van slaan XS4ALL dan en het nieuwe huidige klanten vraag-ibundelingsprincipe.glasgebieden aanbrengen, waarbij XS 4 ALL ze helpt metDaar speciale gaan tools we dus voor vol Twitter, op inzetten. Facebook Kortom: en LinkedIn, Freedom en of opSpeed, een speciale Glas4All, wijze XS 4 bedankt ALL! voor hun inzet. En omdat eengroot deel van de XS 4 ALL-klanten uit echte ambassadeursvan het merk bestaan, zien we al dat deze aanpakzijn vruchten afwerpt. Dergelijke online initiatieven inzettenom veel scherper te kunnen inventariseren waar inde steden de vraag naar glas is geconcentreerd, zou wel 23eens veel beter aan kunnen slaan dan het huidige vraagbundelingsprincipe.

Vrijheidof veiligheid?Door Uri RosenthalHet barst van de energie, het zorgt voor de ene vernieuwingna de andere en het is vrij. Maar net als een nieuwland heeft internet regels nodig. Natuurlijk, in een landzonder wetten zijn mensen vrij. Vogelvrij zelfs, want iedereenis overgeleverd aan het recht van de sterkste.We zouden leven in een staat van “oorlog van allen tegenallen”, zoals politiek filosoof Thomas Hobbes halverwegede 17e eeuw schreef. De oplossing van Hobbes,een absoluut vorst, werkte niet. Daarom kwam deliberaal John Locke met een meer constructieve oplossing:we mogen vrijheid niet onderdrukken, maar vrijheidheeft wel een paar regels nodig om mensen te beschermentegen aanvallen van buiten, maar ook tegenelkaar. Het idee van Locke blijkt al eeuwenlang effectief;we gebruiken het nog steeds. Die kant moeten weook met internet op. Internet moet vrij zijn, maar er zijnregels nodig die ons beschermen tegen hackers, dieven,spionnen en digitale oorlogsvoering. Dit is de taak waarwe de komende jaren voor staan: de combinatie van eenvrij en veilig internet.Vrijheid online moet in de pas lopen met vrijheid offline.Net zoals iedereen hier op straat de vrijheid vanmeningsuiting heeft, moet dit ook op internet gelden.Dat deze vrijheid van onschatbare waarde is, blijkt uitde Arabische regio. Daar bestaat de oppositie vaak uitbloggers. Twitter en Facebook maken daar snel georganiseerdeprotesten mogelijk. Helaas is een vrij internetal lang niet meer vanzelfsprekend. Op dit momentwordt internet in 68 landen beperkt door de overheid.Iran wil zelfs al zijn inwoners aansluiten op een eigeninternet dat hermetisch afgesloten is van de rest vande wereld. Dit Iraanse web moet vanaf maart 2013 in delucht zijn. Met zo’n afgebakend digitaal hoekje kan hetIraanse regime al het digitale verkeer makkelijk controlerenen censureren. Onlineactivisten zijn dan eenvoudigte volgen en op te pakken. Deze digitale vervolgingzien we in meer landen. In 2011 werden wereldwijd 199bloggers en onlineactivisten opgepakt, werden 62 bloggersslachtoffer van geweld en werden 5 bloggers gedood.Daarom zet Nederland zich in voor internetvrijheid. Datdoen we door landen die vrijheid beperken bij internationaleorganisaties aan te spreken. Neem bijvoorbeeldde arrestatie van Nabeel Rajab, een blogger die doorde regering van Bahrein werd gearresteerd. Nederlandvroeg aandacht voor zijn zaak in de Mensenrechtenraad

van de Verenigde Naties. Drie weken later liet de overheidin Bahrein Rajab op borgtocht vrij. Nederland isook voortrekker van de Freedom Online Coalition: eennetwerk van 18 landen uit alle werelddelen. Deze coalitiewerd in 2011 opgericht tijdens de Freedom OnlineConferentie in Den Haag, waar overheden, bedrijven,digitale burgerrechtenorganisaties, bloggers en journalistensamen besloten internet vrij te houden.Dit jaar was de Freedom Online Conferentie in Kenia.Hier vroeg de coalitie om aandacht voor de digitalerechten in Afrika. Dat is belangrijk, want de toekomstvan internet hangt voor een groot deel af van landendie zich nog niet duidelijk over internetvrijheid hebbenuitgesproken. Dit zijn vooral landen in Afrika, Azië enZuid-Amerika. Nederland is daarom verheugd met deFreedom Online Conferenties die zijn aangekondigd inTunesië, Estland en Mongolië. Deze landen willen watinternetvrijheid betreft in hun eigen regio’s voorop lopen.Samen vormen we zo een wereldwijd front tegeninternetcensuur.Naast overheden spelen ook bedrijven een rol. De Nederlandseoverheid tikt bedrijven die censuursoftwareaan verdachte regimes leveren op de vingers. Met dezecomputerprogramma’s bespioneren staten hun inwonersop internet. In theorie kopen landen deze computerprogramma’sin hun strijd tegen criminaliteit. In depraktijk zetten ze de software in tegen hun eigen burgers.Dit probleem kunnen wij niet alleen oplossen. Bedrijvenmoeten hun verantwoordelijkheid nemen doornu geen producten te verkopen die voor mensenrechtenschendingenworden gebruikt, en door in de toekomstproducten te maken die niet misbruikt kunnenworden. Human rights by design, noemen we dat.Daarnaast helpt Nederland bloggers en onlinejournalistenuit verschillende landen. We trainen ze in beveiliging,onafhankelijke journalistiek en omzeiling vancensuur. En ze mogen onze servers gebruiken, zodat gebloktesites toch zichtbaar blijven. Zo kan iedereen wereldwijdgebruik blijven maken van de voordelen van internet.Want naast een podium voor de vrijheid van meningsuitingzorgt internet ook voor een gigantische economischeimpuls. De digitale wereld jaagt door de snelle eneenvoudige uitwisseling van kennis en ideeën innovatiesaan. Via digitale publicaties, blogs of e-mail ben jealtijd op de hoogte van de laatste stand van zaken. Overzaken als de aandelenmarkt, medisch onderzoek of politiek.Deze oneindig diepe informatiebron moet vooriedereen, waar ook ter wereld, beschikbaar blijven. Eengesloten, van boven bestuurd internet verstoort de vernieuwendeen economische kracht.Deze economische kracht mogen we niet onderschatten.De handel via internet is het afgelopen decenniumexplosief gestegen. In 2007 bedroeg de omzet van digitaalwinkelen in Nederland nog 3,9 miljard euro. In 2012schieten we door de grens van 10 miljard euro. En dat isinclusief de economische crisis. Voor een bloeiende onlinehandelis echter een veilig internet nodig. Wie meteen creditcard betaalt, wil zeker weten dat het veilig is.VeiligheidDaarmee komen we bij de andere kant van internet: digitaleveiligheid. Dit draait niet alleen om digitale diefstal.Het gevaar komt van meer kanten. Van hackers opzoek naar persoonlijke informatie, spionnen die staatsgeheimenwillen stelen, tot terroristen die ons dagelijksleven willen ontregelen. Zonder digitale netwerkenrijden geen treinen, is er geen vers voedsel en doet deverlichting het niet. Met een paar klikken op de muiskan iemand op duizenden kilometers afstand hier in Nederlandtotale chaos veroorzaken.Defensie berekende onlangs dat per jaar meer dan200.000 digitale aanvallen op de Nederlandse strijdkrachtplaatsvinden. Vaak zijn dit willekeurige inbraakpogingen.Deze zijn vergelijkbaar met een autodief dielangs alle auto’s in een straat loopt om te kijken welkeniet afgesloten zijn. Soms zijn de aanvallen zelfs komisch.Zo verving de Britse geheime dienst MI6 in 2011op een website van al-Qaeda een handleiding om bommente maken door het recept van taartjes. Helaas is dit25een uitzondering. In december 2009 stalen Irakese strijdersde vluchtgegevens en inlichtingen van Amerikaan- een nationale cyberstrategie. Maar de digitaleNederland is een van de eerste landen ter wereld metontwik-

een uitzondering. In december 2009 stalen Irakese strijdersde vluchtgegevens en inlichtingen van Amerikaansedrones met software die zij voor 25 dollar haddengekocht. En de NAVO moest eraan te pas komen toenRusland in 2007 het volledige netwerk van Estland platlegde.Met een digitale slag raak je een land harder dan mettanks, zeggen internetspecialisten hierover. Een CIAagentstelde in de Financial Times dat de digitale oorlogsvoeringde afgelopen jaren volwassen is geworden.Het meest beangstigende is misschien wel dat voordeze acties slechts een paar computers en slimme mensennodig zijn. Dat kan ieder land organiseren. Daarommoet ook Nederland voorbereid zijn op digitale aanvallenvan vijandelijke staten. Het is in het leger al heelnormaal om te spreken over ‘de vijfde ruimte’ van oorlogsvoering.Naast land, water, lucht en de ruimte is internethet vijfde slagveld.Nederland is een van de eerste landen ter wereld meteen nationale cyberstrategie. Maar de digitale ontwikkelingengaan snel. Sneller dan overheden kunnen bijbenen.Daarom moeten we ver vooruit kijken. En overde grens. Internationale samenwerking met de EuropeseUnie, de NAVO en bevriende landen is nodig. Samenkunnen we zo een digitale oorlog voorkomen en internetvoor nu en de toekomst vrij en veilig houden.26

Verboden stadStrijp-S is de plek waar Philips en Eindhoven groot geworden zijn. In de jarentwintig en dertig van de vorige eeuw heeft Philips een gebied ontwikkeld datqua schaal en vernieuwing zijn gelijke niet kende. Uitvindingen als de radio,de versterker, microchips en de CD vinden hun oorsprong op deze unieke plek.Grote wetenschappers, waaronder Albert Einstein bezochten Strijp-S en werktener. Het was een stad in een stad. Een verboden stad waar je alleen meteen pasje langs de portier kwam. Alleen toegankelijk als je er werkte, of als jeer iemand kende.Dat is inmiddels helemaal anders: Strijp-S is nu een open, innovatieve smartcity. Je hoort steeds vaker spreken over smart cities, maardaarbij ligt de nadruk nog te vaak op de rolvan de ICT-infrastructuur.Op Strijp-S vinden wevooral de beleving doorde gebruiker belangrijk.De combinatie van tech-“Als we wisten wat we deden,heette het geen onderzoek“Albert EinsteinPhilips gaf haar fabrieksterreinenen gebouwen eencode mee. Zo kwam Strijp-Saan haar naam. Waarbij de Svoor de eerste letter van hetstadsdeel Strijp in Eindhovenstond. Nu en in de toekomststaat de S voor slim of smart.Door Alwin Beernink

Verboden stadStrijp-S is de plek waar Philips en Eindhoven groot geworden zijn. In de jarentwintig en dertig van de vorige eeuw heeft Philips een gebied ontwikkeld datqua schaal en vernieuwing zijn gelijke niet kende. Uitvindingen als de radio,de versterker, microchips en de CD vinden hun oorsprong op deze unieke plek.Grote wetenschappers, waaronder Albert Einstein bezochten Strijp-S en werktener. Het was een stad in een stad. Een verboden stad waar je alleen meteen pasje langs de portier kwam. Alleen toegankelijk als je er werkte, of als jeer iemand kende.Dat is inmiddels helemaal anders: Strijp-S is nu een open, innovatieve smartcity. Je hoort steeds vaker spreken over smart cities, maardaarbij ligt de nadruk nog te vaak op de rolvan de ICT-infrastructuur.Op Strijp-S vinden wevooral de beleving doorde gebruiker belangrijk.De combinatie van technologie,design en creativiteitis de motor vande stedelijke groei opStrijp-S. De ontwikkelendepartners op Strijp-Sgeven hier concreet inhoudaan door een creatiefcentrum, en vooraleen innovatieve proeftuinvoor de regio BrainportEindhoven te ontwikkelen. Innovatiewordt gedreven door ondernemers die steeds meer hooggeschooldearbeidskrachten nodig hebben, die tegenwoordig over de helewereld verspreid zitten. Brainport Eindhoven moet op wereldschaal concurrerenom deze mensen te verleiden hier voor bepaalde of onbepaalde tijd tekomen wonen, werken en (re)creëren. Om de verleiding te vergroten introducerenwe op Strijp-S een proeftuin voor Smart and Connected Communities.Strijp-S transformeert van de verboden stad waar Philips groot geworden is,in een slim hoogstedelijk gebied waar door open innovatie de toekomst vanmorgen vandaag bedacht en gecreëerd wordt.Die ambitie deelt Brainport Eindhoven met ons, omdat slimme steden economischen sociaal sterk zijn, en hoog scoren op duurzaamheid. En omdat eenintelligente infrastructuur zorgt voor het verbinden van stad, burger en bedrijvenen helpt bij het ontwikkelen van nieuwe (publieke) diensten en producten.Door gebruik te maken van ICT kunnen slimme steden burgerparticipatie enzelfredzaamheid bevorderen en wordt stadsbeheer efficiënter en goedkoper.De stad heeft een faciliterende rol en helpt met het organiseren van nieuweecosystemen, die vervolgens weer bijdragen aan nieuwe businessmodellenvoor economische groei en aan het halen van ambitieuze doelen op het gebiedvan onderwijs, zorg, veiligheid, energie en mobiliteit.Dankzij ICT kunnen

Slimme coalitiesOm een smart and connected community te worden zijn nieuwe samenwerkingsverbanden nodig. Nieuwe vitalecoalities om tot cocreatie en coöperatie te komen. Op Strijp-S wordt concreet vorm en inhoud gegeven aan deBrainportgedachte door samenwerkingen te smeden tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid.Tot voor kort bestond een gebiedsontwikkeling uit een goede fysieke infrastructuur en een kwalitatief goed gebouwdeomgeving. Vandaag de dag maakt de technische infrastructuur meer dan ooit óók deel uit van deze basis.Het aandeel van technologie zal de komende jaren alleen maar groeien. In onze samenwerking realiseren deverschillende partners technische infrastructuur op Strijp-S zo dat er een ideale basis ontstaat om gebruikers zogoed mogelijk te faciliteren. De ideale combinatie tussen fysieke en technologische infrastructuur, èn een creatievegroep bewoners, ondernemers en bezoekers maken het gebied samen ‘slim’.Het invlechten van technische infrastructuur in bestaande ontwikkelingen is maatwerk. Dat is goed te zien in devolgende programma’s:Light-S Creating a public lightingexperienceVanuit het programma Light-S wordenop dit moment de eerste projectenbuiten uitgevoerd. Naast de aanlegvan glasvezel en LED-verlichtingmet een eigen IP-adres (zodat dataontvangen en verstuurd kan wordenvan en naar de openbare verlichting),wordt een sensornetwerkaangelegd. De aan de lichtarmaturengekoppelde sensoren kunnen beweging,drukte, lawaai, koolmonoxide,temperatuur en (zon)licht meten,maar ook de hoeveelheid vrije of bezetteparkeerplaatsen. Daaruit zaleen ongelooflijke hoeveelheid toepassingsmogelijkhedenvoortvloeien.De infrastructuur brengt de innovatieop gang: het gaat namelijk nietzozeer om de technische innovatiemaar om het gebruik en vooral debeleving van nieuwe technologischemogelijkheden.Sanergy Energiewinning ensanering van de bodem in éénprocesStrijp-S is de afgelopen eeuw een fabrieksterreingeweest en in het verledenwerd niet zo zorgvuldig metde bodem omgegaan als nu. Maardeze bedreiging is omgebogen ineen slim, schoon en zuinig voorbeeldvoor de rest van Nederland. In eensamenwerking tussen de gemeenteEindhoven, Philips en VolkerWesselsis een aanpak ontwikkeld voor bodemsaneringen energiewinning viaeen grondwatercirculatiesysteem.Het systeem bestaat uit slim ontworpenonttrekkings- en infiltratieputten,waarmee grondwater wordtrondgepompt ten behoeve van debodemsanering. Tegelijkertijd wordtwarmte of koude aan het grondwateronttrokken. Zo ontstaat energiedie gebruikt kan worden om hette transformeren en nieuw te ontwikkelenvastgoed op Strijp-S vancomfortabele en duurzame warmteen koude te voorzien. Uniek aan ditgrondwatercirculatiesysteem is dathet meteen leidt tot een reductie vanmeer dan 50% van de CO2-uitstoot.Ook het verbruik van niet-hernieuwbaregrondstoffen wordt aanzienlijkbeperkt. Duurzaamheid is belangrijkin een wereld waar de middelenschaars zijn.Mobility-S Ontwikkeling platformslimme mobiliteit opStrijp-SIn Strijp-S wordt een digitaal netwerkopgezet, waarin deelnemers via eenapp gemakkelijk kunnen zien wat debeste vervoersoptie is als ze ergensheen willen. Parkeerinkomsten in dewijk worden ingezet voor nieuwe,slimme en zuinige vervoersmiddelen,waarbij vooral wordt ingezet op elektrischrijden en lokale en regionalevervoersaanbieders kunnen aanhakenop de community. Zo kunnendeelnemers op een handige, voordeligeen duurzame manier kiezen voorde beste vervoersmethode.Duurzaamheid wordt gezien als eenbelangrijke strategische componentvoor de smart and connected community.De overgang naar socialeduurzaamheid zien wij onder anderein het inzetten van e-participatievoor online raadpleging, waarderingen overleg over voorgestelde dienstenen producten.E-participatie wordt ook ingezet omgeïnteresseerden bij de ontwikkelingte betrekken en nieuwe woon- enwerkproducten te ontwikkelen. Kijkook hier en hier.

Met nieuwe vormen van wonen, zoals loftwoningenWerken op Strijp-Swww.office-s.nl www.driehoekstrijps.nl/OndernemenStel, je zit met een groepje technische genieën en creatievelingen bij elkaar,en in een week moet je niet alleen een productconcept hebben, maar ook eenprototype. Daarna ga je met diezelfde groep om tafel met investeerders enwordt je product op de markt gebracht. Wishful thinking? Nee, dit is Wonderlabop Strijp-S in Eindhoven. Wonderlab staat symbool voor het ondernemersklimaatop Strijp-S. Daar waar verschillende disciplines samenkomen ontstaatiets nieuws.www.wonderlab-s.nlIn Wonderlab gaat het om het creëren en tentoonstellen van ‘wonderlijke’(consumenten)producten, zoals het slimme babyflesje. Voor drukbezette ouderskomt er dankzij Wonderlab een praktische hulp beschikbaar: een babyflesjedat aangeeft hoeveel de kleine op een dag heeft gedronken. De fles,Bebo, kan daarnaast zichzelf verwarmen.www.mvnd.nl/pers/Wonderlab vindt niet voor niets plaats in het gebouw ‘Videolab’ op Strijp-S ,waar Philips ooit de video en tal van tv’s produceerde. Philips is langzamerhandvertrokken, maar Wonderlab maakt het weer mogelijk om in een kortetijd tastbare en aansprekende consumentenproducten te maken met midden-en kleinbedrijven. Een belangrijke spil hierin is het innovatie-evenement‘Innovation In A Week’. Hiermee worden in een relatief korte tijd nieuwe technischedesigngerelateerde bedrijven opgestart. Deze start-ups richten zich ophet ontwerpen, maken en vermarkten van die wonderlijke consumentenproducten,producten die bij de consument tot de verbeelding spreken. Wonderlabis als het ware een vulkaan die producten en bedrijven ‘uitspuugt’ met hetlabel ‘Made @ Strijp-S’ en deze laat landen in de regio. Daarmee haalt Wonderlabhet ‘maken’ weer terug naar Strijp-S, maar dan in een nieuwe en eigentijdsevorm. Het succes hiervan wordt bepaald door de juiste mix van technische,creatieve en commerciële bedrijven, maar ook verschillende expertises en dejuiste faciliteiten om deze producten te maken. Zo is Strijp-S een belangrijkebroedkamer voor nieuwe ideeën en bedrijven.Leven op Strijp-S: iedere dag een feestje!De laatste jaren kreeg Strijp-S landelijke bekendheid alslocatie voor urban-, dance-, rock- en popfestivals, grootschaligekunstevenementen alsDutch Design Week en het unieke STRP-Festival, één van degrootste kunst-, muziek-, en technologiefestivals in Europa!En in 2012 heeft Strijp-S een eigen variant van het lichtfestivalGlow gekregen in de vorm van Glow-S.Daarnaast kun je in een industriële sfeer lekker eten endrinken op z’n Brabants. In de oude machinekamer zitnu Radio Royaal, waar je Frans-Duits kunt eten tussendertienhonderd vierkante meter onopgepoetst industrieeldesign. Het Ketelhuis naast de Machinekamerherbergt onder anderen de kunstmakende kok of kokendekunstenaar Amaro.

Leven op Strijp-S: iedere dag een feestje!De laatste jaren kreeg Strijp-S landelijke bekendheid alslocatie voor urban-, dance-, rock- en popfestivals, grootschaligekunstevenementen alsDutch Design Week en het unieke STRP-Festival, één van degrootste kunst-, muziek-, en technologiefestivals in Europa!En in 2012 heeft Strijp-S een eigen variant van het lichtfestivalGlow gekregen in de vorm van Glow-S.Daarnaast kun je in een industriële sfeer lekker eten endrinken op z’n Brabants. In de oude machinekamer zitnu Radio Royaal, waar je Frans-Duits kunt eten tussendertienhonderd vierkante meter onopgepoetst industrieeldesign. Het Ketelhuis naast de Machinekamerherbergt onder anderen de kunstmakende kok of kokendekunstenaar Amaro.Met nieuwe vormen van wonen, zoals loftwoningenen woningen mede ontwikkeld door de bewonerszelf, krijgt Eindhoven er een nieuwe kwaliteit bij. Datis hard nodig om kenniswerkers uit de hele wereld teverleiden om hier te komen werken, wonen en vooralgenieten!Strijp-S wil een proeftuin zijn waar vernieuwing, endaarmee voorsprong wordt gecreëerd. Niet zozeerdoor technisch te innoveren, maar door techniekente gebruiken op een manier die leidt tot een verbeteringof een andere beleving van het dagelijks leven.Van living lab naar Living the Lab!Alwin Beernink leidt je rond.

Door Peter GielissenIk ben een internetbejaarde. Ik ben journalist en televisiemaker vanhuis uit, maar ik doe in de internetwereld mee sinds er een wwwis. Ik ben al zo oud dat ik me herinner dat er geen televisie was inhet huis waarin ik opgroeide. Dat ik als jonge redacteur mijn stukkentikte op een mechanische schrijfmachine met een inkthoudendlint en zo de benedenburen uit hun slaap hield. Ik ben al zo oud datze me ooit bij Lost Boys, als creatief directeur van de Hilversumsevestiging TV & Streaming Media, met goed fatsoen niet op potentiëleklanten durfden af te sturen, uit angst onvoldoende hip tezijn. Maar ook zo oud dat ik in mijn jaren als eindredacteur interneten Journaal 24 bij NOS Nieuws dagelijks verontwaardigde collegaeindredacteurenvan radio en tv aan mijn hub zag verschijnen: ikhad HUN nieuws, dat immers bedoeld was voor de Journaal-parelsvan 18:00 en 20:00 uur, zonder pardon op de nieuwssite gezet enverkwanseld via dat nieuwe medium internet.Intussen, ofschoon je uit het bovenstaande zou kunnen opmakendat de dood nabij is omdat ik alleen nog maar hoef testerven, ben ik (samen met Wouter Hasebos) directeur vande aller- aller- aller- állerjongste en meest vernieuwendecommerciële omroep van Nederland: Bijlage.TV. Bijlage.TV?Getver, wat een naam zeg. Bijlage als in attachment? Bijlageals in virus? Als in een met veel grijs opgemaakt langdradigtekstdocument dat enorme hoofdbrekens geeft omdat hetbijvoorbeeld helemaal van kaft tot kaft uitgelezen dient teworden ter voorbereiding op werk of studie?Nou… ja… eh… bijna goed, ja. Bijlage.TV als in: een nieuwetelevisiezender met een formele concessie van het Commissariaatvoor de Media voor vijf jaar commerciële omroepdiensten,die 24/7 louter cultuur en wetenschap brengt enalles, maar dan ook echt alles mijdt wat met de waan van dedag en de alledaagsheid van het nieuws te maken heeft. Datnu is Bijlage.TV. Iedere dag de gehele dag te vinden in het basispakketwebtv van XS4ALL, op de website uiteraard, en viade iPad-app. En over enige tijd ook bij andere tv-providers.32

Ohw, gottegottegottegod. Opera en zo, en strijkstokken zeker? Nou,ja.. opera en strijkstokken… dat wil zeggen: zangtalenten van overhele wereld die je dankzij hun buitengewone stembeheersing enzeggingskracht wijzen op de plaats waar je tranen van ontroeringwonen. En zeer exclusieve en ongehoord bijzondere muziek inderdaad.Maar ook schrijvers en dichters, die licht gaan geven zodra zepraten over liefde, literatuur en dood. En wetenschappers natuurlijk,die een leven lang gemarineerd zijn in denken over Higgs-deeltjes,en snaar- of kwantemveldtheorieën. Maar dan - om met GerardReve, vrijwel vergeten volksschrijver (1923 - 2006) van taal- enliteratuurvernieuwende prachtboeken - te spreken: ‘voor arbeidersverklaard’. Ergo: toegankelijk gemaakt voor een kijkerspubliek meteen gemiddeld intelligentieniveau. Binnen een innovatief format. Envoor een kleine maar ontzettend fijne doelgroep.Toen ik ooit als jongste bediende bij de VPRO begon, en tussen demiddag in de kantine bedeesd mijn uitsmijter prikte naast genialemensen als de grote campagnemaker Boudewijn Paans, was er voorzogenaamde ‘zware informatie’ een publiek van naar schatting 400duizend mensen. Dat publiek is er in die bescheiden omvang nogsteeds. Maar dan is het tegenwoordig veel welvarender dan destijds,en nog een belangrijk verschil: het is wired, voorzien van tablets,behangen met smartphones, aangesloten op glasvezel of anderesnelle internetverbindingen en vertrouwd met het doen van aankopenop internet. Het is het hoogopgeleide, 50plusse smaldeel van deintelligentsia dat betalend abonnee is van NRC Handelsblad, een literairtijdschrift leest, gewoon nog fatsoenlijk dokt voor muziek envideo en boeken en over de middelen beschikt om de opera te bezoeken.Deze mensen vormen de doelgroep van Bijlage.TV. En wij alstelevisiemakers, gewend als we waren om voltooide tv-programma’sbij de publieke omroep over de schutting te gooien, zijn voor heteerst sinds ooit in de mediageschiedenis in staat tot het opbouwenvan een directe relatie met deze doelgroep. Het zijn voor mediamensen,als je niet bang bent voor een beetje verandering vernieuwing,ongelooflijk spannende en interessante tijden. Echt waar.Wij van Bijlage.TV hebben allemaal een hypotheek. Schoolgaandekinderen ook, een tweede woonst en een kabinet datde economie kapot bezuinigt. En Bijlage.TV is allerminst eenhobby. Ja, zeker, het is een verzetsdaad, toegegeven, het isrock ‘n roll en romantiek, het is living dangerously en engagement,maar is het boven alles een meer dan bloedserieuzeinspanning om in de culturele wereld een rol van enigebetekenis te spelen. En als het even kan zonder te buigen33

Wij van Bijlage.TV hebben allemaal een hypotheek. Schoolgaandekinderen ook, een tweede woonst en een kabinet datde economie kapot bezuinigt. En Bijlage.TV is allerminst eenhobby. Ja, zeker, het is een verzetsdaad, toegegeven, het isrock ‘n roll en romantiek, het is living dangerously en engagement,maar is het boven alles een meer dan bloedserieuzeinspanning om in de culturele wereld een rol van enigebetekenis te spelen. En als het even kan zonder te buigenvoor het cultuurkapitalisme van de subsidieverstrekkers ofhet uitzenden van commercials voor chips en (incontinentie)luiers.Bijlage.TV gaat dan ook iets nieuws doen. Dat, metde welgemeende excuses, is een citaat dat echt ontzettendakelige herinneringen oproept aan de schroeiende arrogantiewaarmee in 1996 de nieuwe commerciële en tot mislukkengedoemde voetbalzender Sport 7 werd geïntroduceerddoor Jos Staatsen (1943 - 2006), de toenmalige opperbalvan de KNVB. God hebbe zijn ziel. Trouwens ook een mediaalnicheproduct, Sport 7 wel te verstaan.Bijlage.TV is eveneens een nicheproduct. Het kan alleen bestaandoordat de Mediawet het de publieke omroepen totaalonmogelijk maakt de kerntaken uit te voeren die ze zoudenmoeten uitvoeren, want anders waren we natuurlijk volledigde klos. Publieke omroepen moeten nu eenmaal een beetjevan dit en een beetje van dat, en een klein beetje veel vanMaggi, en Bijlage.TV moet niks en mag vrijwel alles. Wij kunnenen mogen de hele dag cultuur en wetenschap uitzenden,en wij kunnen en mogen bijvoorbeeld ook op zoek gaan naareen commerciële relatie met onze doelgroep. Naast Bijlage.TV zal dan ook tegen het einde van 2012 een dienst live gaanwaarop wij van Bijlage.TV in staat zijn audio, video en tekst(epub en pdf) in een betaalmodel te streamen vanaf iederewillekeurige website naar keuze. Huh? Maar wat heeft dat ernou weer mee te maken, met die cultuur en zo en die televisie.Nou… ja… cultuur en televisie en zo… dat heeft er in zoverremee te maken dat een dergelijke dienst een onmisbareschakel is in het exploitatie- en vooral ook productiemodelvan Bijlage.TV. De zender zal gaan functioneren als een ontzettendmooie en goed ingerichte etalage voor content dieonze kijkers op internet gaan kopen in de niche-shops 34 diewe daar al eerder hebben ingericht, en op de websites vanonze contentpartners natuurlijk. Maar is dát er dan zo vernieuwendaan? Nee, eigenlijk is daar helemaal niets innovatiefsaan. Alleen: wij doen het en verder helemaal niemandniet, laat staan in de culturele wereld. En er is trouwens nogiets anders aan de hand.

Contentproductie en -inkoop zijn ongelooflijk kostbaar en ingewikkeld. Ookals je zoals wij je eigen high-end low-key productiemiddelen hebt voor complexegeschakelde meer-cameraproducties die live of gemonteerd de zender opgaan. Je wordt terstond grijs, kaal, dik en kortademig bij de gedachte alleen alaan de uitkoop van zalen, musici, artiesten, en rechtenorganisaties die in je nekhijgen, of andere tot grote neerslachtigheid leidende productionele narigheid.Binnen Bijlage.TV hebben wij inmiddels ruime ervaring opgedaan met contentproductiein een coöperatief model. Huh? U is zeker communist of zo, en wereldverbeteraarof dominee van oudsher? Nou… ja… nee… communist… nee, ja,nou, wereldverbeteraar oké, maar zeker ook geen socialist. Eigenlijk eerder eenvuige kapitalist, want zoals een oud joods gezegde luidt: Mit Geld weint leichter.Immers. Natuurlijk gaan wij op de traditionele manier commercials verkopen,zendtijd oormerken met commerciële mededelingen en zal de app voorBijlage.TV een betaalde versie krijgen die het voor kijkers mogelijk maakt onsruimhartig en zonder enige terughoudendheid te steunen. Maar een belangrijkesleutel in het succes zal zeker ook zijn dat contentproductie en -inkoop nietlanger een proces is waarin samenwerkende partijen elkaar op voorhand metritselende facturen in het gezicht slaan. Dat onderdeel van onze gezamenlijkeWerdegang schuiven we in ons coöperatieve model door in de tijd. Zalen, musici,dichters en wijzelf - allemaal stellen wij onze materiële behoeftebevredigingeven uit tot er een product ligt waarvan wij gezamenlijk eigenaar zijn endat wij in een vooraf overeengekomen revenue split gemeenschappelijk gaanverkopen. Waarmee de culturele wereld opeens zijn eigen maecenas (Gaius CilniusMaecenas - 70 v.Chr. - 8 v.Chr.) is geworden, en de nieuwe tv-zender Bijlage.TVmarketingmachine en verkoopapparaat.35

Door Timo SchramaJe eigen leven inrichtenmet technologieHoe lastig het ook is om tien jaarvooruit te kijken, XS 4ALL is in 2012 eendenktankgestart om precies dit te doenAls je je vriendin in 2002 had verteld dat je je net gemaaktefilmpje direct aan al je vrienden en aan miljardenandere mensen kon laten zien, dan had zij je nietgeloofd. In die tijd was het onmogelijk om muziek vanuitde hele wereld direct te beluisteren, en om te kiezenuit oneindig veel filmmateriaal terwijl je op straat liepen de ene na de andere video voorbij ‘swipete’. Of dat jelive van het oorlogsfront berichten kon krijgen en versturen.Nu is dat vanzelfsprekend en maak je dagelijksgebruik van deze toepassingen en apparaten, maar tochzijn ze nog maar kort geleden geïntroduceerd (Facebookin 2004, Youtube in 2005, Twitter in 2006, Spotifyin 2008 en de iPad bestaat sinds 2010).Kun je jezelf verplaatsen in 2022?Hoe lastig het ook is om tien jaar vooruit te kijken,XS4ALL is in 2012 een denktank gestart om precies ditte doen. De afgelopen twee decennia was XS4ALL actiefbetrokken bij twee internetrevoluties: ze waren depioniers die internet voor consumenten mogelijk maakten,en introduceerden daarna ‘always on’ met ADSL.Beide hebben grote invloed gehad op ons dagelijks leven.Nu is de derde grote verandering gaande, namelijk datwe met vrijwel onbeperkte snelheid informatie kunnengaan ontvangen en zenden via glasvezel. In de XS4ALLdenktankpraten we over wat onbeperkt snel communicerenkan betekenen voor onze maatschappij, tot welkenieuwe technologische innovaties het kan leiden en opwelke manier we gebruik zullen maken van technologie.Kortom: wat kan het betekenen voor de manier waaropwe ons leven vormgeven? En is het mogelijk je hieropvoor te bereiden?Meer over dedenktank36

Onderling verbinden van technologieleidt tot nieuwe toepassingenHet nieuwe Facebook, Google of Twitter is niet te voorspellen.Wel is de verwachting dat veel innovaties voortzullen komen uit het beter en breder toepassen en onderlingverbinden van technologie die de afgelopen decenniais ontwikkeld. Technologie kan ons leven nogveel meer ondersteunen op een manier die bij ons past.Onzichtbaar zal je smartphone verbonden worden mettoepassingen in huis, met je vrienden en je digitaleidentiteit. Dit vraagt nadrukkelijk om nieuwe gebruikersinterfacesdie moeten aansluiten bij de menselijkemanier van communiceren.Een paar vooruitblikken vanuit diverse invalshoeken:Je virtuele identiteit zal zich volledig vermengen metje analoge identiteit (dat wat wij nu ons zélf noemen).Bekende inhoud als documenten, video en foto’s wordtgecombineerd met meer sociale informatie (gevoelens,meningen, ervaringen, relatienetwerken). Zo ontstaateen nieuwe vorm van identiteit, zonder onderscheidtussen virtueel en analoog. (Ter vergelijking: wie heefthet nog over een digitale camera?) Je deelt je identiteitmet iedereen die je zelf kiest, zoals je partner, vriendenen werkpartners, maar tevens zal je identiteit zich verbindenmet anderen die heel goed bij je passen. Doordatwe onszelf op andere plekken kunnen projecterenalsof we er echt zijn, zullen vriendschappen op anderemanieren beleefd worden. Je kunt je zelfs afvragen ofje nieuwe onlinevriend wel echt bestaat of dat het eenprojectie betreft die niet van echt te onderscheiden is.En als het toch niet te onderscheiden is, maakt het danuit of die vriend echt is of virtueel?Een heel andere ontwikkeling zal zich afspelen binnenproductieprocessen, waarbij 3D-printen grootschalig zalworden toegepast. Dit kan al voor kleinere en eenvoudigeproducten, zoals servies, gereedschap en lampen,maar binnenkort wordt het ook voor complexere voorwerpenmogelijk. Zodra dit breed toegepast wordt, zullenproductiebedrijven en ontwerpstudio’s merken datmensen ontwerpen kopen of maken en deze vervolgenszelf printen. Dit zal in eerste instantie gevolgen hebbenvoor lagelonenlanden, die worden beconcurreerd dooreen combinatie van kennisintensieve organisaties ensocial communities van ontwerpers. Daarna volgt snelde high-techindustrie, want zelfs vliegtuigen zijn al gewoonte printen.Mensen zullen toepassingen gebruiken om het leveneenvoudiger te maken. Er zullen nieuwe vormen van robotsen onzichtbare technologie komen, die ons helpenom langer zelfstandig te leven. Zo komen er toepassingenwaarbij je virtueel, in 3D, voor je fysiotherapeut verschijntvoor revalidatie-oefeningen, en zal je zorgdossierzelf in actie komen als dat nodig is en je adviserenof zelfs helpen bij preventieve maatregelen.Maatschappelijke ontwikkelingengefaciliteerd door technologie, nietandersomSommigen verwachten dat men door de doorgaande invasievan de technologie steeds meer met technologie,37ten. Deze tendens naar eerlijke handel, oprecht levenen waardering en respect voor individuele kwaliteit vanmensen zal blijven toenemen.Een andere ontwikkeling is dat we afscheid hebben genomenvan de ‘doorsnee’ Nederlander. De consternatie

Bekende inhoud als documenten, video en foto’s wordtgecombineerd met meer sociale informatie (gevoelens,meningen, ervaringen, relatienetwerken). Zo ontstaateen nieuwe vorm van identiteit, zonder onderscheidtussen virtueel en analoog. (Ter vergelijking: wie heefthet nog over een digitale camera?) Je deelt je identiteitmet iedereen die je zelf kiest, zoals je partner, vriendenen werkpartners, maar tevens zal je identiteit zich verbindenmet anderen die heel goed bij je passen. Doordatwe onszelf op andere plekken kunnen projecterenalsof we er echt zijn, zullen vriendschappen op anderemet technologiesocial communities van ontwerpers. Daarna volgt snelde high-techindustrie, want zelfs vliegtuigen zijn al gewoonte printen.Mensen zullen toepassingen gebruiken om het leveneenvoudiger te maken. Er zullen nieuwe vormen van robotsen onzichtbare technologie komen, die ons helpenom langer zelfstandig te leven. Zo komen er toepassingenwaarbij je virtueel, in 3D, voor je fysiotherapeut verschijntvoor revalidatie-oefeningen, en zal je zorgdossierzelf in actie komen als dat nodig is en je adviserenof zelfs helpen bij preventieve maatregelen.Hoe lastig het ook is om tien jaarMaatschappelijke ontwikkelingengefaciliteerd door technologie, vooruit te niet kijken, XS 4ALL is in 2012 eenandersomSommigen verwachten dat men door de doorgaande invasievan de technologie steeds meer met technologie,in plaats van met mensen zal communiceren. Het tegendeellijkt eerder waar te zijn. Ik merk nu al dat velen zichsteeds meer en beter profileren dankzij de technologie.Je identificeert jezelf niet meer met één groep maar metálle mensen waarmee je omgaat. Denk aan de tientallenLinkedIn groepen waar mensen lid van zijn om de juisteAls informatie je je vriendin te kunnen in 2002 krijgen, had verteld of de dat manieren je je net waaropnetwerken filmpje ontstaan direct aan in al Twitter je vrienden (zoals en het aan ontstaan miljar-gemaaktdenverdwijnen andere mensen van Twitterrelaties kon laten zien, tijdens dan had stakingen zij je niet ingeloofd. Spanje). In die tijd was het onmogelijk om muziek vanuitDe verandering hele wereld in de direct manier te beluisteren, waarop we en als om individu te kiezenuit in de oneindig maatschappij veel filmmateriaal staan is merken terwijl je op op vele straat fronten, liepen de ene invloed na de is groot. andere Steeds video voorbij meer mensen ‘swipete’. nemen Of dat af-jstandvan van het het oorlogsfront materialisme berichten van de afgelopen kon krijgen decennia. en ver-livesturen. Het wankelen Nu is dat van vanzelfsprekend grote economieën en maak was voor je dagelijks velen hetgebruik laatste zetje van deze om te toepassingen stoppen met en denken apparaten, aan schaalvergroting.ze nog Anderen maar kort zien geleden het einde geïntroduceerd van de Mayakalender (Face-maar tochzijnbook als begin 2004, van een Youtube andere in 2005, samenleving. Twitter in De 2006, lokale Spotify bioboer2008 is in en opkomst, de iPad bestaat er zijn initiatieven sinds 2010). voor uitwisselinginKun van duurzame je jezelf verplaatsen ideeën zoals in 2022? nudge, en supermarkten onderscheidenlastig het zich ook met is om fairtrade tien jaar en vooruit biologische te kijken, produc-HoeXS4ALL is in 2012 een denktank gestart om precies ditDe groei naar 1,1 miljoen zelfstandige professionals isdaar een voorbode van. Het betekent dat de traditionelewerkgever-werknemerrelaties op de helling komen testaan, en organisaties zich zo moeten inrichten dat dezemensen zich met hen willen verbinden. Deze organisatiesvan de toekomst noem ik ook wel ‘duurzame organisaties’.Het zijn netwerkorganisaties nieuwe stijl, waarprofessionals meer op basis van gezamenlijkheid, openheiden gedeelde doelstelling met elkaar werken in tijdelijkesamenwerkingsverbanden.Individuen gaan technologie toepassen op een manierdenktankgestart om precies dit te doenMeer over dedenktankten. Deze tendens naar eerlijke handel, oprecht levenen waardering en respect voor individuele kwaliteit vanmensen zal blijven toenemen.Een andere ontwikkeling is dat we afscheid hebben genomenvan de ‘doorsnee’ Nederlander. De consternatieover de effecten van het regeerakkoord van Rutte II washierbij exemplarisch. De koopkrachtplaatjes van gemiddeldeburgers zijn geschiedenis: burgers eisen transparantieom hun eigen effecten te kunnen inzien en technologiemaakt dit mogelijk. De doe-democratie dientzich daarmee al aan. Ook komen de pragmatische generatieen generatie Y meer aan de macht in bedrijfslevente doen. De afgelopen twee decennia was XS4ALL actiefbetrokken bij twee internetrevoluties: ze waren deen politiek. Ze zijn opgegroeid met technologie en latenkernwaarden als omgevingsbewustzijn, besluitvaardigheid,klantgerichtheid en ondernemerschap meer naarpioniers die internet voor consumenten mogelijk maakten,en introduceerden daarna ‘always on’ met ADSL.voren komen.Beide hebben grote invloed gehad op ons dagelijks leven.Wat zijn de gevolgen voor mensen enNu de derde grote verandering gaande, namelijk datwe organisaties?met vrijwel onbeperkte snelheid informatie kunnengaan Bedrijven ontvangen zullen en ervaren zenden dat via individuen glasvezel. zelfstandigerIn de XS4ALLdenktankworden, gefaciliteerd praten we over door wat technologie. onbeperkt Zij snel zullen communicerenoog moeten kan betekenen hebben voor de onze individuele maatschappij, eisen en tot be-welkemeernieuwe hoeften technologische van medewerkers innovaties en klanten. het Een kan medewerkerleiden en opwelke zal meer manier gezien we moeten gebruik worden zullen maken als een van professional technologie.Kortom: die graag wat een kan tijdje het wil betekenen werken voor een de manier mooi merk, waarop danwe dat ons hij jarenlang leven vormgeven? in loondienst En is wil het zijn mogelijk voor één je hierop bedrijf.voor te bereiden?een juiste dosering van medicatie of technologie waarmeeje medicatie thuis produceert. Dat betekent dat dekomende jaren toepassingen veel betrouwbaarder, gebruiksvriendelijkeren beter beheerd moeten zijn. Hethuidige standaardserviceniveau van een internetprovidervolstaat niet als een online hartmonitor afhankelijkis van de internetverbinding.De inzet van deze nieuwe vormen van technologie voelt38nunog niet voor iedereen prettig aan, maar ik voorziedat velen het zullen omarmen. Zeker als de gebruiksvriendelijkheidverbetert en de technologische toepas-

Het wankelen van grote economieën was voor velen hetlaatste zetje om te stoppen met denken aan schaalvergroting.Anderen zien het einde van de Mayakalenderals De begin groei naar van een 1,1 miljoen andere zelfstandige samenleving. professionals De lokale bioboerdaar een is in voorbode opkomst, van. er zijn Het initiatieven betekent dat voor de uitwisseling traditioneleisvan werkgever-werknemerrelaties duurzame ideeën zoals nudge, op de en helling supermarkten komen te onderscheidenstaan, en organisaties zich met fairtrade zich zo moeten en biologische inrichten produc- dat dezemensen zich met hen willen verbinden. Deze organisatiesvan de toekomst noem ik ook wel ‘duurzame organisaties’.Het zijn netwerkorganisaties nieuwe stijl, waarprofessionals meer op basis van gezamenlijkheid, openheidAls je en je gedeelde vriendin in doelstelling 2002 had verteld met elkaar dat je werken je net in ge-tijmaaktesamenwerkingsverbanden.delijkeDe groei filmpje naar 1,1 direct miljoen aan zelfstandige al je vrienden professionals en aan miljardengaan technologie toepassen op een manierisIndividuendaar andere een voorbode mensen van. kon Het laten betekent zien, dan dat had de zij traditionele je nietdie geloofd. hen in staat stelt hun leven in te richten op hun manieruitmet meer zelfstandigheid. Mensen zullen een ho-werkgever-werknemerrelaties In die tijd was het onmogelijk op de helling om muziek komen van-testaan, de hele en organisaties wereld direct zich te zo beluisteren, moeten inrichten om te dat kiezen dezegere uit mate van afhankelijkheid van technologie als vanzelfsprekenden gaan ervaren. Wordt de huisrobot nu nogmensen oneindig zich veel met filmmateriaal hen willen verbinden. terwijl je Deze op straat organisatiesde van ene de na toekomst de andere noem video ik ook voorbij wel ‘swipete’. ‘duurzame Of orga-dat jeliepspaarzaam live ingezet, over een aantal jaar zal het net zonisaties’. van het Het oorlogsfront zijn netwerkorganisaties berichten kon nieuwe krijgen stijl, en versturen.zijn als een vaatwasser of stofzuiger. Veel men-waargewoonprofessionals Nu is dat meer vanzelfsprekend op basis gezamenlijkheid, en maak je dagelijks openheiden gedeelde van deze toepassingen doelstelling met en apparaten, elkaar werken maar in toch tijsengebruik zullen (soms letterlijk) niet meer zonder technologiezijn kunnen leven. Een parallel is te trekken met de revolutibookvan de mechanische technologie.delijke ze nog samenwerkingsverbanden.maar kort geleden geïntroduceerd (Face-Individuen in 2004, gaan Youtube technologie in 2005, toepassen Twitter in op 2006, een Spotify manierWaar in nu levens bedreigd worden als een stormvloedkeringKun of rempedaal in een auto niet meer werkt, zal eendie 2008 hen en in staat de iPad stelt bestaat hun leven sinds in 2010). te richten op hun manier,je met jezelf meer verplaatsen zelfstandigheid. in 2022? Mensen zullen een hogerelastig mate van het afhankelijkheid ook is om tien jaar van vooruit technologie kijken, als van-medicatierobot Hoe ook levensbedreigend worden als hijbesmet XS4ALL wordt met een virus. Sterker nog, het zal zo zijnzelfsprekend is in 2012 gaan een ervaren. denktank Wordt gestart de huisrobot om precies nu nog ditdat grote groepen mensen in acuut levensgevaar komenals onlinetoepassingen wegvallen. Denk bijvoor-spaarzaam ingezet, over een aantal jaar zal het net zogewoon zijn als een vaatwasser of stofzuiger. Veel mensenzullen (soms letterlijk) niet meer zonder technolobeeldaan in je lichaam ingebrachte technologie voorgie kunnen leven. Een parallel is te trekken met de revolutievan de mechanische technologie.Waar nu levens bedreigd worden als een stormvloedkeringof rempedaal in een auto niet meer werkt, zal eenpen, medicatierobot maar wil wel ook goed levensbedreigend in de gaten houden worden welke als kant hijde besmet technologische wordt met een ontwikkelingen virus. Sterker opgaan, nog, het en zal waar zo mogelijkdat grote meedenken groepen mensen meewerken in acuut aan levensgevaar die ontwikkelin-ko-zijngen. men Toen als onlinetoepassingen XS4ALL twintig jaar wegvallen. geleden begon, Denk bijvoorbeeldaan in je lichaam ingebrachte technologiewisten zevoorvooruit te kijken, XS 4ALL is in 2012 eendenktankgestart om precies dit te doenMeer over dedenktankBedrijven zullen ervaren dat individuen zelfstandigerworden, gefaciliteerd door technologie. Zij zullen meeroog moeten hebben voor de individuele eisen en behoeftenjuiste van dosering medewerkers van medicatie en klanten. of technologie Een medewerker waar-eenmee zal meer je medicatie gezien moeten thuis produceert. worden als Dat een betekent professional dat dekomende die graag jaren een tijdje toepassingen wil werken veel voor betrouwbaarder, een mooi merk, gebruiksvriendelijkerdat hij jarenlang in loondienst beter beheerd wil zijn moeten voor één zijn. bedrijf. Hetdanhuidige standaardserviceniveau van een internetprovidervolstaat niet als een online hartmonitor afhankelijkis van de internetverbinding.De inzet van deze nieuwe vormen van technologie voeltte nu doen. nog niet De voor afgelopen iedereen twee prettig decennia aan, was maar XS4ALL ik voorzie actiefdat velen het zullen omarmen. Zeker als de gebruiksvriendelijkheidpioniers verbetert de technologische toepas-een betrokken juiste dosering bij twee van internetrevoluties: medicatie of technologie ze waren waarmeeje medicatie die internet thuis voor produceert. consumenten Dat betekent mogelijk maak-dat dedesingen ten, moeiteloos met elkaar communiceren om onskomende introduceerden jaren toepassingen daarna veel ‘always betrouwbaarder, on’ met ADSL. gebruiksvriendelijkerhebben grote en invloed beter beheerd gehad op moeten ons dagelijks zijn. Het le-leven Beide te ondersteunen. Velen zullen door het omarmenvan ven. technologie meer mogelijkheden ervaren om hunhuidige standaardserviceniveau van een internetprovideris volstaat de derde niet grote als een verandering online hartmonitor gaande, namelijk afhankelijk datleven Nu in te richten, relaties te onderhouden en te werken.we Voor jou als individu is het vooral vooruitkijkenis van met de vrijwel internetverbinding.onbeperkte snelheid informatie kunnennaar gaan deze nieuwe mogelijkheden, maar organisaties dieDe inzet ontvangen deze en nieuwe zenden vormen via glasvezel. van technologie In de XS4ALLdenktankin toekomst willen blijven boeien zullen hieropvoeltjounu nog niet praten voor iedereen we over wat prettig onbeperkt aan, maar snel ik communicerengaan anticiperen.voorziemoetendat velen kan het betekenen zullen omarmen. voor onze Zeker maatschappij, als de gebruiksvriendelijkheidtechnologische verbetert innovaties en de technologische het kan leiden toepas-en optot welkenieuwewelkeDe singen betekenismanier moeiteloos we gebruikvan met elkaar dezullendenktank communiceren maken vanvoortechnologie. om onsKortom:XS4ALL leven te ondersteunen. wat kan het betekenen Velen zullen voor door de manier het omarmen waaropwe van ons technologie leven vormgeven? meer mogelijkheden En is het mogelijk ervaren je om hierop hunvoor En wat betekent dit nou allemaal voor XS4ALL? Waaromleven te in bereiden? te richten, relaties te onderhouden en te werken.Voor jou als individu is het vooral vooruitkijkendenkt de XS4ALL-denktank na over pillenrobots, 3Dgeprintevliegtuigen en het groeiende leger ZZP’ers?naar deze nieuwe mogelijkheden, maar organisaties dieXS4ALL gaat zeker geen robots en vliegtuigen verko-jou in de toekomst willen blijven boeien zullen hieropmoeten gaan anticiperen.De betekenis van de denktank voorXS4ALLEen paar vooruitblikken vanuit diverse invalshoeken:Je virtuele identiteit zal zich volledig vermengenmet je analoge identiteit; bekende inhoudals documenten, video en foto’s wordtgecombineerd met meer sociale informatieook niet precies waar het allemaal toe zou leiden, maarze En stonden wat betekent open dit voor nou innovatie allemaal en voor gingen XS4ALL? mee met Waarom deontwikkelingen. denkt de XS4ALL-denktank Dat doen ze na nu over nog pillenrobots, steeds, de 3Dgeprintehelpt vliegtuigen daarbij om en inzicht het groeiende te bieden. leger ZZP’ers?denktankXS4ALL gaat zeker geen robots en vliegtuigen verkopen,maar wil wel goed in de gaten houden welke kantde technologische ontwikkelingen opgaan, en waar mogelijkmeedenken en meewerken aan die ontwikkelingen.Toen XS4ALL twintig jaar geleden begon, wisten zeook niet precies waar het allemaal toe zou leiden, maarze stonden open voor innovatie en gingen mee met deontwikkelingen. Dat doen ze nu nog steeds, en de denktankhelpt daarbij om inzicht te bieden.39

Door Jan-Jaap HeijBy any means necessaryHoe maak je de krant van morgen‘Er is genoeg content in dit land. Er is eigenlijk veel te veel content.Dat is een probleem, want daardoor verdienen de mensen die hetmaken niet genoeg geld. Als ik in jullie investeer, komt er nog meercontent beschikbaar. Dan wordt het probleem dus niet kleiner, maargroter. En ik investeer nooit in mensen die problemen groter maken,ik investeer alleen maar in mensen die problemen kleiner maken.’Aha-Erlebnissen zijn niet altijd leuk, maar verhelderend was bovenstaandequote zeker. Als hoofdredacteur van het toen net opgeheven gratis dagbladDe Pers sprak ik in juni met iemand die in principe ruimschoots genoeggeld had om mij en mijn ex-collega’s ons veelgeprezen werk digitaal voortte laten zetten. Ik zal niet onthullen om wie het ging. Maar hij had gelijk.Wie de (papieren, digitale) kranten van vandaag overziet,krijgt niet onmiddellijk de indruk dat ze de toekomstgeheel en al in hun vingers hebben. Duur, nauwelijks interactief,te veelomvattend, geen informatie op de persoonlijkemaat van de lezer, artikelen zijn niet of lastigmet anderen te delen, en tussen de kolommen schemertte vaak een gebrek aan levenslust en experimenteerdrangdoor. Over de redenen daarvoor is het afgelopendecennium wel genoeg gezegd, zoals ook duidelijk ishoe de krant van de toekomst er ongeveer uit moet zien.Voorheen jong talent Ernst-Jan Pfauth van NRC Handelsbladwijdde er een tijdje geleden nog een aardige beschouwingaan, die ons uit het hart gegrepen was. Devraag is dus niet: hoe zou dat in theorie zo’n beetje moeten,de krant van morgen? De vraag is: hoe maak je ‘mook daadwerkelijk? En dan echt, voorbij allerlei blauwdrukkendie interessant zijn om in het café over te ouwehoeren.Op 30 maart verscheen het laatste nummer van De Pers,op 11 juni mislukte onze eerste doorstart door het afhakenvan een investeerder. We zetten ons per omgaandeaan plan C. Wat het moest worden wisten we: een krantdie de journalistiek en de journalist centraal zet, die lezerskeuzevrijheid en controle geeft over informatie ende mate waarin ze daarvoor willen betalen, die lezersbetrekt bij de krant en die hen in staat stelt anderen erbijte betrekken, en die toch altijd en overal actueel enurgent is. Die maatschappelijk betrokken is. We gevenoverigens meteen toe: dat laatste is meer omdat we hetzelf echt belangrijk vinden dan dat het voor het welslagenper se noodzakelijk is. Wie een groot publiek bereikt,moet zijn stem ten goede gebruiken. En daarbij moetzo’n krant uiteraard ook nog leuk, scherp, origineel, gedurfden vrolijk zijn. Niets zo saai als preken.Welke vorm de krant moest krijgen wisten we ook: eeniOS-app. En verder, zeker in eerste instantie, niks. Omdat,met alles wat je op Apple tegen kunt hebben – übergehypet,dictatoriaal, whatever – dat bedrijf vooralsnog alsenige een platform heeft gebouwd met het gebruiks- enbetaalgemak dat een dergelijk idee echt kans van slagengeeft. Punt uit. Kom maar door met de flames.Waar het van betaald moest worden, daar hadden weook wel ideeën over: flink wat eigen geld, hier en daarpotjes aanboren, en crowdfunding. Een krant die deelsvan z’n lezers wil zijn, kan immers op z’n minst proberendie lezers ook om een bijdrage te vragen. Dat bleek ookinderdaad te kunnen (we zijn er nog mee bezig, eerlijkgezegd: zie hier).

Wat er precies in te zetten, dat was uiteindelijk meer devraag. Want los van alle modernismen over interactie,nieuwe businessmodellen en zo meer (die we graag enveel gebruiken, die waar zijn, maar die honderdduizendenal voor ons hebben doordacht en uitgevoerd): er zijntwee zaken tamelijk revolutionair aan de doorstart vanDe Pers als De Nieuwe Pers. We gaan, ten eerste, probereneen rechtstreekse en betaalde relatie tussen journalistenen hun lezers te leggen. Lezers kunnen zich abonnerenop hun favoriete journalisten. We gaan daarbijniet, NIET, werken met bekende journalisten. Goed voorde omzet, zeker, maar De Pers was, is en blijft een mediumdat vooral talent een kans wil geven.Als het lukt, kunnen die journalisten hun relaties met lezersook op andere manieren te gelde maken: bijvoorbeelddoor ze via crowdfunding te vragen om een bijdragevoor riskant, ingewikkeld, onderzoeksjournalistiekwerk. Uitgevers hebben daar veelal geen geld meer voor.Ze hebben er, met alle crisisberichten en dalende omzetten,ook niet zo heel veel zin meer in. Wij wel. Maar hetzal een gevecht van jaren vergen om de journalistiek tebevrijden van de geldnood waar massamedia mee kampenen van de trivialisering die er vaak uit volgt: ‘Doemaar een grotere foto, vinden mensen leuk en is noggoedkoper ook.’Zeker zo revolutionair, zij het vermoedelijk vooral voorinsiders, is een andere component van De Nieuwe Pers:maak een krant zonder journalisten in dienst te nemen.Dat laatste is niet uit onwil, er is simpelweg geen geldvoor. Niet bij ons in ieder geval. En het is ook niet meernodig. Waarom, dat vergt een wat langere uitleg.Iedereen kent inmiddels applicaties en websites van hetgenre Flipboard. Daar zijn er een heel stel van, wij prefererenTaptu. Ze doen allemaal min of meer hetzelfde:verzamel RSS-feeds, trek die je eigen database in en biedop die manier de lezer informatie op maat. Kies je eigenbronnen, je eigen thema’s, je eigen auteurs. Die keuze iser in verschillende varianten. Je kunt zelf kiezen, je kuntvia social media je vrienden laten kiezen (of BN’ers), en jekunt een algoritme het werk voor je laten doen. Dat algoritmeselecteert welke informatie je vermoedelijk interessantof relevant zult vinden.Laten we deze vorm van uitgeven voor het gemak samenvattenals: Spotify for news. Je krijgt een grote bakmet content, en daar pik je de kersen op de taart uit.Voordeel: je krijgt geen artikelen voor je neus waar jeniets aan vindt. Nadeel: het totale gebrek aan urgentie.Deze applicaties worden extreem vaak gedownload,maar relatief zelden gebruikt. Ze bieden namelijk eenzodanige hoeveelheid informatie, die zodanig naar desmaak van de lezer is samengesteld, dat de noodzaakom het daadwerkelijk ook allemaal te gaan lezen ontbreekt.Want het lezen biedt weinig verrassing, en bovendien:het sluit allemaal zo goed aan op wat je denktte willen weten dat je het morgen ook nog wel kunt lezen.Wat er zich vanuit de wereld aan de lezer op zoumoeten dringen – nieuwe ontwikkelingen, nieuwe onderwerpen,nieuwe gebeurtenissen – wordt weggefilterd.Anders dan bij bijvoorbeeld muziek, waar menseneen dusdanig sterke emotionele band mee hebben datde consumptie ervan uit zichzelf urgent is, leidt dat bijjournalistieke content tot uitstelgedrag. ‘Kan morgenook nog wel.’Je kunt van een doorsnee nieuwssite, krant of tv-uitzendingzeggen wat je wilt, maar van zulk uitstelbevorderendgedrag hebben ze doorgaans geen last. Massamediazijn nog altijd extreem goed in aandacht trekken. Wijwillen dan ook het beste van deze twee werelden: deurgentie en ook de eigen ‘stem’ van traditionele massamedia,en de persoonlijke maatvoering van ‘Spotify fornews’. We willen een krant zijn, geen content- of knipseldienst.We gaan die krant maken door lezers, behalve ruimemogelijkheden voor eigen selectie en personalisatie, eenDNP-selectie artikelen aan te bieden. Betaald ook nog:we denken dat we, door voor een lage prijs en op eengoed moment (in het weekend) lezers een goede selectiete bieden, een deel van hen om een bescheiden bijdragekunnen vragen.So far so good, dat soort concepten is al op vele zolderkamersbedacht. Het echte probleem is (was, eigenlijk):hoe komen we dan aan de content? Bovenstaande investeerderindachtig, dachten we vanaf de zomer: zou

het in de wereld waarin wij werkzaam zijn, die van detraditionele media, mogelijk zijn samen te werken metconcurrenten bij de selectie en verkoop van journalistiekeartikelen? We kopen in, maken selecties, en verkopendie door. Zulke samenwerking, kunnen we u verzekeren,is zeer, zeer ongebruikelijk. Mediabedrijven hatensamenwerken, zelfs als zij – of hun lezers - er evident belangbij hebben. Zit in de genen.De herstart van De Pers leek ons een mooi moment omdeze hardnekkige traditie om zeep te helpen. Of daar inieder geval een begin mee te maken. We zijn dus gaanbuurten bij zo’n beetje de complete Nederlandse uitgeefwereld.Het resultaat: een serie amusante en leerzamegesprekken, met als collectieve uitkomst: zoek hetlekker uit met dat plan, denk je nu echt dat we jullie gaanhelpen een concurrent te lanceren? Tegenwerpingenvan het type: ‘Jullie hebben een tamelijk snel slinkend lezerspublieken wij zijn een bron van nieuwe omzet waarje verder geen enkel risico mee loopt’ mochten niet baten,zo houden de uitgevers in dit land alle vijf (voorzover ons bekend) aanbieders van Spotify for newsdienstenvooralsnog ook buiten de deur. Te riskant. Nikssamenwerken. Paniek of niet, crisis of niet, wat in de genenzit is niet in een generatie weg.Met een paar slinkse omwegen waar onze moeders beslistniet trots op zouden zijn, hebben we het nietteminuiteindelijk zover gekregen. Met een partij die wél vooruitwil kijken. De details moeten nog even geheim blijven,zoals ook de namen van de journalisten die samen metons gaan proberen de crisis in de freelance journalistiekte bezweren nog even secret zijn. Maar alles (nou ja,bijna alles) is inmiddels in gereedheid voor een lanceringeind januari.Maken we daarmee de krant van morgen? Wij denkenvan wel. Maken we de beste krant van de wereld, zoalsvanaf het begin de ambitie is geweest van De Pers? Dewaarheid laat zich het makkelijkst vertellen: nee. Zekerniet in 2013., wellicht ook niet in 2014.Voor wie het zich nog herinnert: hoe populair de krant laterook werd, bij aanvang was er op onze papieren voorgangernog wel het een en ander aan te merken. Hetwerd vanzelf beter, en dat zal ook nu zo zijn. Het zal veelbloed, zweet en tranen vergen. En geld. Voornamelijk hetonze trouwens. Er zal een hoop misgaan ook. Dan weetu dat vast. Maar het resultaat zal een krant van morgenzijn, niet een van gisteren.42

De Aztekenopen, vrij en decentraalen de ApachenDoor Mark van CuijkHet is 1519 en we bevinden ons in het Azteekse Rijk,een gebied dat anno 2012 beter bekend zal zijn onder denoemer “Mexico”. Bewoners van het rijk leven in calpultin,vergelijkbaar met clans. Meerdere calpultin vormeneen altepetl, wat de kleinste bestuurlijke eenheid is diewe kennen. Altepemeh (meervoud van altepetl) kunneneen hiërarchie vormen, met aan de top de Azteekse Driebond:de metropool Tenochtitlan en de steden Texcocoen Tlacopan. Sinds 1502 heerst Motecuhzoma over demetropool Tenochtitlan en hij wil ook macht krijgen overde steden Texcoco en Tlacopan, om zo te kunnen dominerenover het hele rijk.Motecuhzoma is niet de enige die heerschappij wil;wanneer de Spaanse conquistador Hernán Cortés hetrijk bezoekt heeft hij slechts één doel. Cortés vermoordtMotecuhzoma en binnen twee jaar zal het hele AzteekseRijk worden ingelijfd en gedegradeerd tot een Spaansekolonie. Hetzelfde lot overkomt de Inca’s ruim 10 jaarlater.Ruim een eeuw later, we komen aan in 1680, trekken deSpanjaarden naar het noorden en komen in een gebieddat later als staat van de VS Nieuw-Mexico zal heten. Indit gebied treffen ze de Apachen. In tegenstelling totde Azteken en de Inca’s lijken de Apachen een primitiefvolk: geen enorme bouwwerken, geen vorm van infrastructuuren ook geen goud. Met een overwonnen continentin hun kielzog en een primitief volk in het vizier ziende Spanjaarden een uitgelezen kans om hun territoriumverder uit te breiden. De Apachen blijken echter de komendetwee eeuwen in staat om de Spanjaarden af teschudden.Wat is er fundamenteel anders aan het primitieve volkvan de Apachen, waardoor ze in staat blijken om zichzelfbeter staande te houden dan de Azteken en de Inca’s? Inhet prachtige boek “The starfish and the spider” wijzenOri Brafman en Rod Beckstrom dit verschil toe aande wijze waarop macht is georganiseerd: waar de Aztekenen Inca’s een hiërarchische machtsstructuur hanteerden,ontlenen de Apachen hun kracht uit een decentraalsysteem van min of meer onafhankelijke stammen.43

De Apachen kennen niet een enkel hoofd van hun helesamenleving. Beslissingen worden genomen vanuit individuelestammen en leiders ontstaan door het gevenvan een goed voorbeeld en niet door geweld en dwang.De overwinning van de Azteken was mogelijk, doordatde heerser Motecuhzoma een strategisch doelwit was.Binnen de Apachen kunnen de Spanjaarden slechts enkelestammen uitroeien, maar blijft het volk bestaan.radiofrequentiesLaten we een aantal eeuwen naar de toekomst springen.Het jaar is 1921, het is een mooie zomerdag in julien we bevinden ons in Jersey City, een stad gelegentussen New York City in het oosten en Newark in hetwesten. We zijn getuige van een boxwedstrijd, waar titelhouderJack Dempsey werd uitgedaagd door GeorgesCarpentier. Voor het eerst in de geschiedenis bevindenwij ons echter niet in het stadion, maar luisteren welive naar een verslag van de wedstrijd via de radio. Inhet stadion zat J. Andrew White met een telefoon in z’nhand, welke met een kabel verbonden was naar een gigantischeantenne, opgesteld in de wijk Hoboken aan deandere kant van de Hudsonrivier.Voorheen was radio een technologie die alleen beschikbaarwas voor militairen en kleine zendamateurs. Dezelaatste groep luistert mee naar signalen van schepen opzee en voert gesprekken door om beurten te zenden ente luisteren. De uitzending vanuit het stadion is echternieuw in zijn soort: er is slechts een uitzending met communicatiein één richting, terwijl er vele luisteraars zijn.Vandaag zal het begin markeren van een nieuw tijdperk.Bedrijven in de VS zien twee redenen om in de radiomarktte stappen. Ten eerste is het een heel geschikt mediumom de massa de onderwijzen of te beïnvloeden. Daarnaastkan een podium worden gegeven om bedrijven enproducten te promoten, waardoor er inkomsten kunnenworden gehaald uit zendtijd voor reclames. Beide mogelijkhedenhebben een belang bij een groter publiek en dusbij het opbouwen van een radionetwerk dat de hele VSkan bereiken.Daar komt het grote American Telephone & Telegraphom de hoek. AT&T heeft op slinkse wijze een monopolieweten te bemachtigen, waardoor het bedrijf deenige kandidaat is om met een acceptabele kwaliteit geluidover grote afstanden door de VS te transporteren.Door het signaal via telefoonlijnen van AT&T te distribueren,kunnen ze antennes bereiken die opgesteld staandoor het hele land. Deze positie zet AT&T in om te dominerenover de radioindustrie, zoals Tim Wu gedetailleerduitwerkt in het boek “The Master Switch”.In 1926 richt AT&T samen met de Radio Corporation ofAmerica (RCA) de National Broadcasting Company(NBC) op. Het gebruik van radiofrequenties is niet gebondenaan wetgeving of licenties en NBC deelt daarom deruimte met de kleinere lokale radiostations en de zendamateurs.Daar zal snel verandering in komen, want in1927 zal het congres besluiten om de Federal RadioCommission op te richten om het gebruik van frequentieste gaan reguleren. De FRC krijgt sterke bandenmet NBC en de marine, wat er gedurende de jaren ‘30uiteindelijk voor gaat zorgen dat de kleinere stations uitde ether worden verbannen en er alleen nog frequentieruimteoverblijft voor een paar grote nationale netwerken.44

anno 2012We hoeven nog geen 100 jaar verder de toekomst in tegaan om uit te komen in een samenleving die er andersuitziet dan de geschiedenis ooit heeft gekend. Belangrijkeontwikkelingen, met name door het internet, stellen mensenover de hele wereld in staat om kennis te nemen ente delen over zaken als geschiedenis, technologie, kunsten politiek. We leven hierdoor in een opwindende tijd,maar vergeten de lessen die we van het verleden kunnenleren. Er lijkt een tweedeling te zijn in de maatschappij.Mogelijk heeft deze tweedeling altijd al bestaan, maar ikleef in 2012 en ik maak mee hoe het nu is.Aan de ene kant lijken allerlei aspecten in de maatschappijzich steeds meer te centraliseren. Gemeentesfuseren, Europese naties kennen bevoegdheden toe aanBrussel en intergouvernementele organisaties als deWereldhandelsorganisatie proberen op globaal niveauwetgeving te harmoniseren. De slager om de hoek kanniet meer concurreren tegen schaalvoordelen van desupermarktketens, door steeds meer controledruk opbanken kunnen kleine banken de kosten niet meer dragenen naast de publieke omroepen kent Nederland eigenlijkmaar twee televisienetwerken.Aan de andere kant is er ook steeds meer decentralisatiete zien. Mensen schreeuwen naar de behoefte vanminder controle en minder regeldruk. Oplossingen alsBitTorrent bewijzen dat een decentrale groep mensenzich ontzettend goed staande kan houden tegen de wilvan gecentraliseerde organisaties. Om tegen de beïnvloedingvan centrale banken te vechten hanteert Bitcoineen peer-to-peer model om een digitale valuta telaten functioneren. Open source software kan decentraalworden beheerd door Git, je sociale netwerk kun jebereiken met Diaspora en met een eenvoudige websiteen bestaande software kan iedereen zelf, zonder centraleautoriteit, een blog beginnen over een willekeurig onderwerpdat relevant is in de maatschappij.Er zijn van nature echter continu krachten aan het werkom de maatschappij te centraliseren. Er zijn twee belangrijkeeigenschappen waar mensen zich door latensturen: kosten moeten altijd omlaag en gemak moet altijdomhoog. Een manier om kosten omlaag te brengenis het behalen van schaalvoordelen, waardoor grote,gecentraliseerde organisaties automatisch een voorsprongbehalen op kleine, dynamische organisaties.Aan de andere kant leveren gecentraliseerde oplossingeneen niveau van integratie (en lock-in) wat het gemakvoor gebruikers enorm verhoogt: producten van Applesluiten naadloos op elkaar aan, producten van Googlevormen steeds meer een geheel, je hebt minder apparatenen facturen als je televisie, internet en telefonie afneemtbij één aanbieder en banken en verzekeraars gevenbundelkortingen als je meerdere diensten afneemten combineert.Een andere plaats waar centralisatie zorgt voor gemakis het gebied van telefonie en toegang tot internet.Thuis, op kantoor en bij vrienden heb ik dat extra gemakniet nodig: ik kan m’n laptop en telefoon aan het internetverbinden via een netwerkkabel of met Wi-Fi. Onderwegis dat anders. Als ik op de snelweg, vanuit de treinof vanuit het bos of het strand de route naar een (voormij) onbekende plaats wil vinden, een nummer wilopzoeken of wil lezen waar iemand mee bezig is benik toch blij met het gemak van een mobiele provider.Het gemak van een mobiele provider komt echter meteen prijs: die van centralisatie. In eerste instantie is demobiele provider op een aantal plaatsen de enige manierom het internet te benaderen. Maar als je er eenmaalgebruik van maakt, valt de behoefte weg om anderemanieren van toegang tot het internet te zoeken. Hetresultaat is dat er een beperkte groep aanbieders is dievanuit een centraal aangestuurde architectuur oplegvaneen alles-in-één pakket, bij Limesco kan kiezen vooreen Do-it-Yourself-oplossing. Daarbij levert de providereen spraakverbinding tussen een toestel, via het mobielenetwerk, naar een door de gebruiker aangewezenSIP-server en bemoeit zich helemaal niet met de verdere45

maal gebruik van maakt, valt de behoefte weg om anderemanieren van toegang tot het internet te zoeken. Hetresultaat is dat er een beperkte groep aanbieders is dievanuit een centraal aangestuurde architectuur opleggenhoe wij het internet kunnen benaderen, wat daar dekosten van zijn en of die toegang überhaupt wel volledigen ongefilterd plaatsvindt.Aan de ene kant is het dus goed voor de maatschappijom te zorgen voor decentrale faciliteiten om het internette benaderen, aan de andere kant willen we het gemakvan altijd en overal toegang tot internet. Een van degeweldige initiatieven die hier een stap in wil maken isSpacenet, maar hoe geweldig deze ontwikkeling is: dedekking van Spacenet is niet te vergelijken met die vaneen landelijk dekkend netwerk wat mobiele providers leveren.Dit is waar Limesco een brug maakt.Limesco is dit jaar begonnen als aanbieder van mobieletelefonie via het mobiele netwerk van T-Mobile. Hoewelde gebruikte mobiele netwerken uitermate gecentraliseerdetechnologieën zijn, is Limesco niet van plan eeneindbestemming te zijn, maar een stap naar en een onderdeelvan een groter geheel. Een belangrijk verschilmet klassieke providers is dat een gebruiker, in plaatsvan een alles-in-één pakket, bij Limesco kan kiezen vooreen Do-it-Yourself-oplossing. Daarbij levert de providereen spraakverbinding tussen een toestel, via het mobielenetwerk, naar een door de gebruiker aangewezenSIP-server en bemoeit zich helemaal niet met de verdereafhandeling van de gesprekken.Met een oplossing als deze is het voor iedereen mogelijkom zelf zijn communicatiebehoeften vorm te geven,vrij van de controledrang en commerciële belangen vangrote, gecentraliseerde organisaties. Vanuit Limesco hopenwe dat gebruikers deze mobiele verbinding (gaan)zien als een onderdeel van een groter geheel: een manierom wél landelijk en internationaal verbonden te zijn,zonder de controle uit hand te geven en ondertussen tewerken aan meer decentrale verbindingen met het internet.Zodra Limesco als provider de kans krijgt om tegroeien, gaan we dergelijke projecten actief stimulerenen ondersteunen.46

TV voor 17 miljoenNederlandersDoor Wienke GiezemanTelevisie behoort tot onze basishoeften. Iedereen op dezeaardbol die genoeg geld heeft voor een TV, heeft een TV.TV is heerlijk ontspannend. Tijdens het TV-kijken gaat jehersenactiviteit op een laag pitje: lager nog dan tijdenshet slapen. TV is de perfecte oppas. Wil je je kindereneven uitzetten, dan zet je je televisie aan. En met de TVaan op de achtergrond is Oma een stuk minder eenzaam.Kortom, TV is onze grootste vriend.geen mooier medium dan TVElke avond geven hele volksstammen zich over aan debeeldbuis. We ploffen op de bank en als zombies zappenwe langs de kanalen. Niet meer nadenken: zodra er bewegendebeelden verschijnen die ook maar enigszins voldoen,blijven we hangen. Dit klinkt negatief, maar toch iser geen mooier medium dan TV. Video kan als geen andereen sfeer neerzetten. Je in een andere wereld brengen. Jeeen ander perspectief voorschotelen. Je ontroeren en jeop andere gedachten brengen.Maar ik denk dat het nog veel beter kanMaar ik denk dat het nog veel beter kan. Hoe dan? Heelveel mensen zijn toch tevreden met de staat van de TV?Drie miljoen mensen keken geïnspireerd toe toen PattyBrard zich een bloedneus sprong in Sterren Springen. Ennog eens drie miljoen zaten aan de buis gekluisterd toenboer Herman verliefd werd op Berta. Maar die andere 14miljoen Nederlanders dan? Voor hen was dit blijkbaartoch onvoldoende. Die hadden veel liever iets anders gezien,iets dat waarschijnlijk op dat moment niet op TVwas. Toch raar dat we met de huidige stand van de techniekniet allemaal precies kunnen kijken waar we zin inhebben. De samenleving en de economie zijn nog nooit zosterk op het individu gericht als nu, maar TV-zenders bepalennog steeds wat we kijken.47

ieder zijn eigen TV kanaalDe toekomst van TV is daarom persoonlijk: ieder krijgtzijn eigen TV-kanaal. Aan het beeld van de huiskamer zalniet veel veranderen. Je komt nog steeds thuis en ploft naeen dag hard werken lekker op de bank en zet de TV aan.Maar nu met een aanbod van programma’s dat preciesbij je past. Niet alleen op het TV-toestel, maar ook op andereapparaten, zoals een tablet of telefoon. Je persoonlijkeTV-kanaal is gebaseerd op jouw voorkeuren, op watje eerder hebt gekeken, op wat je vrienden leuk vinden. Demogelijkheden om de programmering precies op iederindividu af te stemmen zijn eindeloos! En er komen straksnog meer manieren bij die we nu nog niet kunnen verzinnen.De toekomst van TV is veel leuker. Waar, hoe, wanneer enwaarnaar je kijkt wordt niet meer bepaald door een ander.Dat bepaal je zelf.Bekijk wappZapp.tv48

participatief en altruïstischHet Internet van de toekomst isHackers enparticipatief en altruïstischfilosofen Hackers bouwensamen filosofen hun bouwen UtopiasamenJe dacht misschienhundatUtopiaer maaréén internet was. Ha!Je dacht misschien Door Vesna Manojlovic dat er maaréén internet was. Ha!Door Vesna ManojlovicIn 1988 stelde de International Telecommunications Union (ITU) een aantalregels op die de internationale telecommunicatie in goede banen moestenleiden. De ITU is een agentschap van de Verenigde Naties dat stamtuit de tijd van de telegrafie en gevormd is door de regels die ze in 1988In 1988 stelde de International Telecommunications Union (ITU) een aantalbedachten: de International Telecommunications Regulations (ITRs). Dieregels op die de internationale telecommunicatie in goede banen moestenleiden. De ITU is een agentschap van de Verenigde Naties dat stamtbepalen bijvoorbeeld hoe de telefoonnetwerken van verschillende landenop elkaar zijn aangesloten, zodat mensen naar het buitenland kunnenbellen. Op dat moment stond het Internet nog in de kinderschoenen.uit de tijd van de telegrafie en gevormd is door de regels die ze in 1988bedachten: de International Telecommunications Regulations (ITRs). DieHet woord Internet komt in de ITRs niet voor: de ITU had geen flauw benulvan de grote veranderingen die op het punt stonden te gebeuren.bepalen bijvoorbeeld hoe de telefoonnetwerken van verschillende landenop elkaar zijn aangesloten, zodat mensen naar het buitenland kunnenbellen. Op dat moment stond het Internet nog in de kinderschoenen.Dit jaar gebeurt precies hetzelfde: de ITU is in 2012 bezig geweest omHet woord Internet komt in de ITRs niet voor: de ITU had geen flauw benulvan de grote veranderingen die op het punt stonden te gebeuren.nieuwe regels te definiëren. Die werden besproken tijdens de World Conferenceon International Telecommunications, van 3 tot 14 december 2012in Dubai. Met die regels probeert de ITU grip te krijgen op het Internet.Dit jaar gebeurt precies hetzelfde: de ITU is in 2012 bezig geweest omDaar is veel verzet tegen: het Internet is ontstaan als netwerk waar niemandde baas over was. Het is een netwerk dat bestaat uit allemaal kleinenieuwe regels te definiëren. Die werden besproken tijdens de World Conferenceon International Telecommunications, van 3 tot 14 december 2012autonome netwerken, en heeft z’n eigen organisaties om zich te reguleren:IETF, ISOC, ICANN en W3C bijvoorbeeld, die samen de regels en stan-in Dubai. Met die regels probeert de ITU grip te krijgen op het Internet.Daar is veel verzet tegen: het Internet is ontstaan als netwerk waar niemandde baas over was. Het is een netwerk dat bestaat uit allemaal kleinedaarden van het Internet bepalen. Dat de ITU probeert de baas te wordenover het Internet, vinden veel mensen daarom onacceptabel.autonome netwerken, en heeft z’n eigen organisaties om zich te reguleren:IETF, ISOC, ICANN en W3C bijvoorbeeld, die samen de regels 49 en standaardenvan het Internet bepalen. Dat de ITU probeert de baas te wordenover het Internet, vinden veel mensen daarom onacceptabel.Uit de persUit de persFear of Repression Spurs Scholars andActivists to Build Alternative InternetsDecentralizing the Internet So BigFear of Brother Repression Can’t Spurs Find Scholars You andActivists to Build Alternative InternetsThe Darknet Project: activists dreamDecentralizing of global mesh the Internet networkSo BigBrother Can’t Find YouTheWeDarknetare internationallyProject: activistswirelessdreamof global mesh networkDark net 101We are internationally wirelessDark net 101

zo zien ze nu de actuele ontwikkelingen over het hoofd. FreeNet, Dark-Maar Net, MeshNet, net zoals de OpenNet, ITU in 1988 Peer het to Peer opkomende Friend Internet to Friend over zijn het de hoofd netwerkenzien van ze de nu toekomst. de actuele Die ontwikkelingen nieuwe netwerken over noemen het hoofd. we MESH. FreeNet, Letterlijk Darkzag,zoNet, ‘maas’ MeshNet, of ‘netwerk’, OpenNet, maar Peer wat to mij Peer betreft en Friend staat to het Friend voor Multi zijn de Equal netwerkenHolders: van toekomst. netwerken Die die nieuwe bestaan netwerken uit heel veel noemen gelijkwaardige we MESH. Letterlijk partners.Sta-‘maas’ of ‘netwerk’, maar wat mij betreft staat het voor Multi Equal StakeHolders: netwerken die bestaan uit heel veel gelijkwaardige partners.Elke maatschappij krijgtElke de regering maatschappij die het krijgt internetde dat regering ze verdienthet internetdat ze verdientHet Internet is veel meer dan een telecommunicatienetwerk. Afhankelijkvan wie je het vraagt, is het Internet een kritieke infrastructuur, eenmensenrecht, Het Internet is of veel zelfs meer een filosofische dan een telecommunicatienetwerk. gedachte.Afhankelijkvan wie je het vraagt, is het Internet een kritieke infrastructuur, eenmensenrecht, Voor mij is het of Internet zelfs een de filosofische ultieme belichaming gedachte. van het concept Maatschappij:een grote verzameling verbindingen tussen individuen. En daaromVoor leidt mij het is het vraagstuk Internet over de de ultieme toekomst belichaming van Internetregulering van het concept voor Maatschappij:automatisch een tot grote het verzameling vraagstuk over verbindingen hoe de ideale tussen maatschappij individuen. eruit En daar-zoumijom moeten leidt zien. het vraagstuk over de toekomst van Internetregulering voor mijautomatisch tot het vraagstuk over hoe de ideale maatschappij eruit zoumoeten zien.What’s in aWhat’s name? in aname?FreeNetFreenet is een peer-to-peerplatformvoor censuurresistente com-FreeNetFreenet municatie. is Het een maakt peer-to-peerplatformdecentrale, voor censuurresistente gedistribueerde data-com-gebruik vanmunicatie. opslag en een Het aantal maakt gratis gebruik softwarebundels.gedistribueerde data-vandecentrale,opslag en een aantal gratis softwarebundels.Freedom BoxFreedomBox is een samenwerkingsprojectvoor Box het ontwikkelen enFreedomFreedomBox verspreiden is van een persoonlijke samenwerkingsprojecversmet voor gratis het software, ontwikkelen voor so-enser-verspreiden cial networking, van e-mail persoonlijke en audio/ serversvideo-communicatie.met gratis software, voor socialnetworking, e-mail en audio/video-communicatie.Voor mij is het ideale maatschappelijke model – en daarmee het idealemodel voor het Internet van de toekomst – dat van het participatoir altruïsme.mij is het ideale maatschappelijke model – en daarmee het idealeVoormodel voor het Internet van de toekomst – dat van het participatoir altruïsme.Altruïsme betekent – voor mij althans – dat gemeenschappelijke hulpmiddelen,bronnen en rijkdommen worden gedeeld, in plaats van redistributievan betekent welvaart – op voor basis mij van althans bijvoorbeeld – dat gemeenschappelijke kosten en baten. Daarbij hulp-Altruïsmemiddelen, wordt de voorkeur bronnen gegeven en rijkdommen aan coöperatie worden gedeeld, boven competitie, in plaats van weegt redistributiegemeenschappelijk van welvaart belang op basis zwaarder van bijvoorbeeld dan het persoonlijke kosten en of baten. het bedrijfs-Daarbijhetwordt belang, de en voorkeur wordt er gegeven gezocht aan naar coöperatie oplossingen boven die competitie, zowel in persoonlijke weegt hetgemeenschappelijk als maatschappelijke belang behoeften zwaarder voorzien. dan het Daarbij persoonlijke wordt of gedacht het bedrijfsbelang,wederkerigheid en wordt en er vanuit gezocht overvloed naar oplossingen plaats van die schaarsheid. zowel in persoonlijkevanuitals maatschappelijke behoeften voorzien. Daarbij wordt gedacht vanuitwederkerigheid Participatoir betekent en vanuit hier overvloed dat ieder in individu plaats van streeft schaarsheid. naar zelfvoorzienendheid:iedereen is verantwoordelijk voor het voorzien in de eigen behoeften,in plaats betekent van persoonlijke hier dat ieder verantwoordelijkheden individu streeft naar over zelfvoorzie-te dragenParticipatoirnendheid: aan een overheid. iedereen Dat is verantwoordelijk houdt in dat mensen voor geen het voorzien consumenten in de zijn, eigen maar behoeften,dat ze actief in plaats bijdragen van persoonlijke aan alle aspecten verantwoordelijkheden van hun leven. Ook over hier te dragen wordtaan gedacht een overheid. vanuit wederkerigheid Dat houdt in dat en mensen overvloed. geen Met consumenten overvloed doel zijn, ik maar dandat op het ze actief economische bijdragen begrip aan abundantie: alle aspecten het van concept hun leven. waarbij Ook een hier individu wordtgedacht gelooft dat vanuit er genoeg wederkerigheid welvaart en en succes overvloed. is om Met te delen overvloed met anderen. doel ik danop het economische begrip abundantie: het concept waarbij een individuFree Network“Wij streven naar een communicatie-infrastructuurNetwork die wordt be-Free“Wij heerd streven door, en naar eigendom een communicatie-infrastructuurgehele mensheid, in plaats die wordt van over-be-is van deheerd heden door, en bedrijven.” en eigendom is van degehele mensheid, in plaats van overhedenDarknet en bedrijven.”“Een darknet is een privaat, gedistribueerdpeer-to-peer file-sha-Darknet“Een ringnetwerk darknet dat is alleen privaat, verbindingen gedistribueerdlegt tussen peer-to-peer geverifieerde file-sharingnetwerten.”dat alleen verbindingeneindpun-legt Het tussen bekendste geverifieerde voorbeeld eindpunten.”darknet is TORvan eenHet “Tor bekendste is een gratis voorbeeld softwarepakket van een endarknet een open is netwerk TOR dat je in staat stelt“Tor je te is verweren een gratis tegen softwarepakket elke vorm van eneen netwerkcontrole open die dat je je persoonlijkein staat steltje vrijheid te verweren en privacy tegen aantast.” elke vorm vannetwerkcontrole die je persoonlijkevrijheid en privacy aantast.”

Ik zie het als een dans tussen de tegengestelde krachten van Yin en Yang:een poging een balans te vinden tussen extreem individualisme aan deene kant, en volledig collectivisme aan de andere. Als je het zo bekijkt,lijkt mijn model van het Internet sterk op anarchisme (niet te verwarrenmet anarchie): een maatschappij netwerk zonder macht of autoriteit, gebaseerdop individuele verbindingen die vrijwillig worden aangegaan.Hierover zijn allerlei wetenschappelijke werken geschreven. Lees bijvoorbeeldTowards an Open and Autonomous Internet and Society, Dawn of theorganised networks van Geert Lovink, The Master Switch van Tim Wu enCognitive Surplus van Clay Shirky.Maar het onderwerp inspireert ook veel fictie-auteurs, zowel utopisch alsdystopisch. Mijn favorieten zijn The Dispossessed van Ursula K. Le Guin enLittle Brother van Cory Doctorow.MeshnetEen meshnet is een decentraal peerto-peernetwerk,gebaseerd op doorde eigen gebruikers gecontroleerdefysieke verbindingen.Open Net – Open WirelessOpen Wireless streeft naar nieuweopenheid op internet, terwijl veiligheid,privacy en kwaliteit van deverbinding gewaarborgd zijn.Er zijn goede redenen voor datstreven.Peer to peer“Op naar een Open en Autonoom Interneten Maatschappij”Friend to Friend“Een gratis sofware frameworkvoor decentrale peer-to-peernetwerken”Internetproviders zijn denieuwe telco’sDe geschiedenis herhaalt zich. In de jaren ’80 hebben wij een nieuw netwerkgebouwd (dat we in ’82 de naam Internet gaven) door bestaandetelecommunicatienetwerken (toen PSTN, het analoge telefonienetwerk)op een andere manier in te zetten, met behulp van van het toen nieuwe,open protocol TCP/IP. Op dezelfde manier bouwen we nu nieuwe netwerken,nieuwe internets met nieuwe open standaarden: mesh netwerken. Opdezelfde manier als we toen de netwerken van de telco’s gebruikten, gebruikenwe nu de netwerken van de ISP’s. Internetproviders zijn de nieuwetelco’s.De redenen van toen zijn nu nog steeds dezelfde: we willen vrijheid, wewillen delen, we willen onafhankelijkheid. We willen weg van de censuuren controle die overheden en grote bedrijven uitoefenen op het Internet.We willen weg van het model waar monopolies de prijs van communicatiebepalen, we willen niks te maken hebben met gecentraliseerde, dooroverheden gereguleerde providers van gestandaardiseerde diensten.51RunningCodeHet motto van de IETF: “… we believein rough consensus and runningcode.” Er zijn talloze gratis, opensource software en firmware modulesbeschikbaar voor mesh networking.Quick Mesh projectOLSROpen-Mesh projectOpenWrtProject Mesh NetCommotionEn er zijn ook sociale netwerken gebaseerdop dezelfde principes:Sovereign Peer-to-PeerDiaspora*

Meshnets zijn denieuwe BBS’enMeshnets zijn “veelzijdige, decentrale netwerken gebaseerdop beveiligde computerprotocollen om dataverkeer te routerenover private of publieke internetwerken, onafhankelijkvan een centrale infrastructuur”.En opnieuw herhaalt de geschiedenis zich. Onze eerste stappenop het ‘Internet’ zetten we door verbinding te makenmet BBS’en: Bulletin Board Systems. Dat waren een soortwebsites die je via langzame analoge PSTN-verbindingenkon bereiken. Ze hadden nauwelijks links naar buiten: hetwaren alleenstaande sites. Op dit moment bevinden de meshnetwerkenzich in een vergelijkbaar stadium. Maar hoewelze qua snelheid en bereik veel mindere prestaties leverendan het Internet, bieden ze hun gebruikers wel werkelijkevrijheid. Vrijheid om hun eigen computers, systemen eninfrastructuur te besturen zoals zij dat willen. Ze biedensterke beveiliging en anonimiteit, en ze stimuleren de cultuurvan het delen: het delen van spullen, van kennis, vankunde. Meshnetwerken zijn afhankelijk van de vrijwilligesamenwerking van alle deelnemers.Er zijn al een heleboel meshnets: Wireless-Leiden, Freifunk,Djurslands, Wireless.org.au en Guifi bijvoorbeeld. Zezijn goed gedocumenteerd op Wikipedia, hebben hun eigenconferenties, zoals bijvoorbeeld de Wireless Summiten hun successen zijn uitvoerig beschreven in de media.Hackers in spaceIk maakte voor het eerst kennis met deze nieuwe internetsbij hackerconferenties en hackerspaces. Hackerconferentieszijn bijeenkomsten die volledig worden georganiseerddoor vrijwilligers, mensen die met elkaar afspreken dat zeongereguleerd, ongeïnstitutionaliseerd, en ad-hoc sameneen evenement organiseren. Het grootst en bekendst in Europazijn de congressen van de CCC die elk jaar in Duitslandplaatsvinden. In december 2012 vindt de 29e editie van hetCCC congres plaats. De conferentie bestaat uit drie dagenvol presentaties, discussies en workshops over alles watmet ‘hacken’ te maken heeft: hardware en software security,internetvrijheid, digitale burgerrechten, innovatie,nieuwe technologieën, en de invloed van al die dingen op demaatschappij.52Naast de CCC congressen worden ook grote openluchtfestivalsgeorganiseerd: elke twee jaar afwisselend in Duitslanden Nederland. De afgelopen vijftien jaar ben ik naarzeven van die festivals geweest. En er zijn er nog veel meer,over de hele wereld. Afgelopen zomer, op een hackerfestivaldat plaatsvond op een oude luchtmachtbasis bij Berlijn,hebben we voor het eerst gesproken over plannen om eigencommunicatiesatellieten te lanceren, en over het hackersspace program dat in 2034 de eerste hacker op de maan zalzetten! Die plannen worden komende zomer verder uitgewerkttijdens het Nederlandse hackerfestival OHM: Observe,Hack, Make.

Hackerspaces zijn de plekken waar dit alles samenkomt,plekken waar gelijkgestemden bij elkaar komen, waar zespullen en kennis delen en ideeën uitwisselen. Door samente komen in hackerspaces ontstaan onvoorspelbare nieuwedingen. Ik ben zelf betrokken geweest bij de oprichting vande Amsterdamse hackerspace Technologia Incognita en ikheb een groot aantal hackerspaces in heel Europa bezocht.Er zijn er een heleboel.Jij kunt ook meedoen, en meehelpen aan het bouwen vaneen nieuw internet. Ga langs bij een hackerspace bij jou inde buurt en word lid. Je vindt een overzicht van alle hackerspacesop hackerspaces.org. Kom naar de hackerconferentiesen naar OHM. Word onderdeel van een meshnet! Demeshnets zijn nu nog losstaande netwerken. Maar hackersen filosofen werken samen hard aan een wereldwijd meshnet,zoals bijvoorbeeld Hyperboria. We hebben jouw steunnodig om dat plan waar te maken. Dus doe mee, leer mee endeel mee zodat we samen een nieuw, open en altruïstischnetwerk bouwen!53

Door Joost FarwerckVanaf het prille begin van het Staatsbedrijf der PTT geldtvertrouwelijkheid van communicatie (toen nog gewoonbrief- en telefoongeheim) als één van de fundamentenVanaf van de het onderneming. prille begin Een van overzichtelijk het Staatsbedrijf en glashelder PTT geldt uitgangspuntvoor ons van en communicatie onze klanten. (toen In het nog internettijd-gewoonvertrouwelijkheidbrief- perk is en een telefoongeheim) en ander wel complexer als één van geworden fundamenten door eenvan steeds de onderneming. sterker wordende Een vervlechting overzichtelijk van en glashelder communicatie uitgangspunten gebruik voor van internet. ons en onze Waar klanten. de telecom-operator In het internettijdperkdiensten is een spraak en ander en berichten wel complexer voorheen geworden exclusief door verzorg-eendesteeds de zijn sterker ‘Skypen’ wordende ‘Whatsappen’ vervlechting een van heel communicatie korte tijden volledig gebruik ingeburgerd van internet. (tot Waar opname de telecom-operator in de Van Dale aan de toe).diensten Over het algemeen spraak en gebeurt berichten er voorheen steeds meer exclusief in een verzorgdline-omgeving,zijn ‘Skypen’ en zijn ‘Whatsappen’ steeds meer in mensen een heel de korte hele tijd dagon-volledig ‘connected’. ingeburgerd Voor KPN (tot is dit opname een goede in ontwikkeling. Van Dale aan toe). WijOver verzorgen het algemeen immers de gebeurt toegang er tot steeds die meer omgeving een en online-omgeving,volledig gecommitteerd en zijn steeds om dat meer op de mensen beste manier de hele met dagzijn‘connected’. ‘state of the Voor art’ infrastructuur KPN is dit een te goede doen. ontwikkeling. Hiermee worden Wijverzorgen toepassingen immers zoals de HD toegang Videoconferencing, tot die omgeving maar en ook zijn onlinemedische gecommitteerd consults mogelijk om dat op gemaakt. de beste Ook manier kunnen met wevolledig‘state onze klanten of the art’ in een infrastructuur online-omgeving te doen. veel Hiermee beter en worden snellervan dienst zoals zijn en HD voor Videoconferencing, hen relevante informatie maar ook 24/7 on-toepassingenline up to medische date beschikbaar consults mogelijk hebben. Tot gemaakt. zover ‘Hosanna’, Ook kunnen maar weOp dat moment hebben we alle zeilenbij moeten zetten om klantgegevensOp en servers dat moment waarop hebben essentiële we alle diensten zeilenbij draaien moeten veilig zetten te stellen om klantgegevensen servers waarop essentiële dienstendraaien veilig te stellende onstuitbare opkomst van online moet wat mij betrefthand in hand gaan met volledige aandacht voor, en focusop de privacy- en securitykwesties die met deze opkomstde gepaard onstuitbare gaan. opkomst van online moet wat mij betrefthand Hoezeer in hand deze gaan onderwerpen met volledige ons raken, aandacht was voor, begin en dit focus jaarop voor de iedereen privacy- zichtbaar en securitykwesties toen KPN in die het met nieuws deze kwam opkomst metgepaard een serieuze gaan. hack op de klantomgeving. Op dat momentHoezeer hebben we deze alle onderwerpen zeilen bij moeten ons raken, zetten was om begin klantgegevensiedereen en servers zichtbaar waarop essentiële toen KPN in diensten het nieuws draaien kwam vei-metdit jaarvooreen lig te serieuze stellen. hack Er is op niet de gebleken klantomgeving. dat door Op de dat hack moment klantgegevenswe op alle straat zeilen zijn bij gekomen. moeten zetten Toch hebben om klantgege-we op hethebbenvens moment servers dat hier waarop twijfel essentiële over bestond diensten de verstrekkende draaien vei-

maatregel getroffen om de emaildiensten tijdelijk uit delucht te halen en klanten te vragen hun password te resetten.Van die hack zijn we behoorlijk geschrokken, al zijn webinnen KPN al langer met dit onderwerp bezig. Vorig jaaris de werkgroep Privacy & Security ingesteld met vertegenwoordigersuit alle divisies binnen KPN die hier ietsmee te maken hebben. Het onderwerp heeft hoge prioriteit.Privacy en veilig internet hebben hogeprioriteit bij het brede publiek; bij derangschikking van maatschappelijkethema’s volgt dit direct na goede gezondheidszorgen goed onderwijsNa de hack hebben wij onderzoek laten verrichten naarhoe het brede publiek aankijkt tegen privacy in de relatiemet KPN, en dat leverde interessante conclusies op:Privacy en veilig internet hebben hoge prioriteit bij hetbrede publiek; bij de rangschikking van maatschappelijkethema’s volgt dit direct na goede gezondheidszorg engoed onderwijs. KPN wordt als een betrouwbare ondernemingervaren, en de open communicatie na de hack werdgewaardeerd door het brede publiek.Dat zien we als aanmoediging, maar het stelt ons ook vooreen belangrijke uitdaging. Ik realiseer me als geen anderdat het krijgen en behouden van vertrouwen geen gegevenis, en alleen door hard werken gerealiseerd kan worden.Door onlinetoepassingen is niet altijd meer duidelijkwaar KPN nog een directe rol en verantwoordelijkheidheeft bij de bescherming van privacy en security, maarhierover zouden we op zijn minst voorlichting kunnen geven.We hebben dan ook een plan gemaakt en dat voerenwe nu uit. We zorgen dat al onze medewerkers begrijpendat privacy en security belangrijk zijn. De beveiligingvan al onze systemen is de verantwoordelijkheid vanonze nieuwe Chief Information Security Officer. Ook heeftKPN in 2011 een Corporate Privacy Officer aangesteld. Dewaarborging voor privacy wordt omschreven in onze missieen ons privacy statement. Maar we moeten niet de illusiehebben dat we er daarmee zijn. Technologische enmaatschappelijke ontwikkelingen zullen permanent nieuwevragen met zich meebrengen. Vragen die soms heel55Zo is het bij het beheren en beveiligen van ons netwerkniet altijd even makkelijk om exact de juiste balans tussenprivacybescherming en continuïteit en integriteit vandiensten te vinden. Ter voorkoming van verspreiding vanspam, virussen, botnets en andere malware moeten bepaaldeverkeersstromen in kaart worden gebracht. Voornetwerkplanning en beheer moeten we inzicht hebbenin de belasting die bepaalde apps en smartphones op hetmobiele netwerk veroorzaken. Ook moeten we het effect

pen dat privacy en security belangrijk zijn. De beveiligingvan al onze systemen is de verantwoordelijkheid vanonze nieuwe Chief Information Security Officer. Ook heeftKPN in 2011 een Corporate Privacy Officer aangesteld. Dewaarborging voor privacy wordt omschreven in onze missieen ons privacy statement. Maar we moeten niet de illusiehebben dat we er daarmee zijn. Technologische enmaatschappelijke ontwikkelingen zullen permanent nieuwevragen met zich meebrengen. Vragen die soms heelmoeilijk te beantwoorden zijn.Zo is het bij het beheren en beveiligen van ons netwerkniet altijd even makkelijk om exact de juiste balans tussenprivacybescherming en continuïteit en integriteit vandiensten te vinden. Ter voorkoming van verspreiding vanspam, virussen, botnets en andere malware moeten bepaaldeverkeersstromen in kaart worden gebracht. Voornetwerkplanning en beheer moeten we inzicht hebbenin de belasting die bepaalde apps en smartphones op hetmobiele netwerk veroorzaken. Ook moeten we het effectvan deze razendsnelle ontwikkelingen op investeringen enDat roept de vraag of er wel voldoende bewustwording is bij het grote publiekons verdienmodel doorgronden. Uiteraard kijken we danniet naar de inhoud van met apps verstuurde communicatie,maar deels door onze eigen manier van communicerenhierover ontstond het beeld dat KPN van alles wildeblokkeren of zelfs berichten meelas. Het eerste ligt genuanceerderen het laatste is pertinent niet het geval. Wehadden in ieder geval geen wet voor Netneutraliteit nodigom te kunnen bedenken dat het blokkeren of tariferenvan bepaalde diensten geen duurzame propositie, laatstaan een klantvriendelijke oplossing is.We moeten dus meer oog hebben met privacybelangen enandere gevoeligheden. Netwerkmanagement is noodzakelijkom de betrouwbaarheid van het netwerk te kunnengaranderen en tegelijkertijd moeten en willen we de privacyvan onze klanten maximaal waarborgen. Dat laatstekunnen we overigens niet alleen, daar hebben we ook degebruikers zelf bij nodig. En paradoxaal genoeg ontbreekthet juist bij de klant soms aan alertheid op dit punt. Omeen voorbeeld te geven: toen wij na de ‘Babydumphack’klanten vroegen om hun wachtwoord te resetten, heeftminder dan de helft dat ook daadwerkelijk gedaan. Datroept de vraag op of er wel voldoende bewustwording isbij het grote publiek en wat dan de rol is van KPN hierin.Algemene voorlichting over veilig internetgebruik is oponze site te vinden. Maar hoe ver moeten we daarin gaan?Het blijft een lastig onderwerp waar we nog lang nietklaar mee zijn. Maar laat duidelijk zijn: privacy en securityhebben voor KPN de hoogste prioriteit. Vooral in dezeperiode, waarin het volstrekt normaal is om permanent‘connected’ te zijn, maar KPN al lang niet meer de enige56overtuigd dat we dan niet alleen als de betrouwbare leveranciervan de aansluiting worden gezien, maar ook alsproactieve ‘key speler’ bij alle ontwikkelingen in digitaleveiligheid en in het maatschappelijke debat daarover. Ditzal ons ook helpen om de dienstverlening aan onze klantenop deze punten voortdurend te verbeteren en rele-

onze site te vinden. Maar hoe ver moeten we daarin gaan?Het blijft een lastig onderwerp waar we nog lang nietklaar mee zijn. Maar laat duidelijk zijn: privacy en securityhebben voor KPN de hoogste prioriteit. Vooral in dezeperiode, waarin het volstrekt normaal is om permanent‘connected’ te zijn, maar KPN al lang niet meer de enigeaanbieder is van alle diensten via deze aansluiting, willenwij een volgende stap maken op dit vlak. Ik ben ervanovertuigd dat we dan niet alleen als de betrouwbare leveranciervan de aansluiting worden gezien, maar ook alsproactieve ‘key speler’ bij alle ontwikkelingen in digitaleveiligheid en in het maatschappelijke debat daarover. Ditzal ons ook helpen om de dienstverlening aan onze klantenop deze punten voortdurend te verbeteren en relevantenieuwe diensten in de markt te zetten.57

Door Jacques BusBetrouwbaarheidvan de digitaleomgevingIn de afgelopen decennia hebben de ontwikkelingen in informatie-en communicatietechnologie diep ingegrepenin ons dagelijkse leven. We vergelijken de Informatierevolutiemet de uitvinding van de boekdrukkunst in de 15eeeuw en de Industriële Revolutie van twee eeuwen terug.Waar toentertijd boeken, de machine en later de electriciteithun intrede deden, zien we nu digitale diensten, hetinternet en massale gegevensverwerking.Na de industriële revolutie kwam de Westerse wereld inde Verlichting. Vooral de grootschalige verspreiding vanboeken leidde tot algemeen onderwijs, bredere kennis enbewustzijn van de mens in zijn wereld, mensenrechten enindividualisering. Het vertrouwen in maatschappelijke instellingenen de bescherming van de burger door de staatwerden belangrijk.Wat volgt op de Informatierevolutie? Er wordt openlijkgetwijfeld aan het belang van privacy. Wat zal de rol zijnvan de maatschappelijke instellingen in een wereld vanOpen Data en mogelijke directe gedragsbeïnvloeding doorpersoonsgerichte diensten? Wat gebeurt er met het rechtop vrije meningsuiting en nieuwsgaring? Zullen de komendedecennia een ‘Digitale Verlichting’ brengen en misschieneen nieuwe maatschappelijke orde?58

Het Digital Enlightenment Forum probeert de discussiehierover te stimuleren tussen mensen met heel verschillendeachtergronden (wetenschappers, mensen uit de industrie,politici, juristen). De toekomst is onzeker, maarwe willen een maatschappij waarin de mens centraal blijft,en dat vereist een open debat.Mens en technologieDe relatie van de mens tot de technologie is zo oud als demens zelf. De mens maakt hulpmiddelen om zijn bestaante ondersteunen. Heel lang ging het om middelen die onzefysieke arbeid konden vergemakkelijken of zelfs overnemen.In de industriële tijd ging het vooral om een efficientereorganisatie van arbeid en productie.In onze informatiemaatschappij zijn we omgeven door eentechnologisch netwerk dat ons communicatie, gegevensen kennis verschaft om te kunnen werken, onze vrije tijdte kunnen besteden en te kunnen spelen. Apps op onzemobiel geven ons toegang tot veel real-time data die wevroeger nooit hadden over het weer, verkeersfiles, deplaats waar onze vrienden of kinderen zijn, etc. Dagelijkskomt er ook meer (Open Data, Big Data) beschikbaar. Voorhet gemak noem ik hier dit geheel van internet, WWW,diensten, toestellen en activiteiten het “NET”.Onze activiteiten worden geregistreerd in de digitaleruimte, maar ook in de publieke ruimte, door bewakingscamera’s,camera’s van de overheid en die van medeburgers.Deze gegevens worden gebruikt voor persoonlijkeadvertenties, services, surveillance en publicatie, al danniet in ons belang. We ontkomen niet meer aan het NET ende controle die daardoor mogelijk is.In The Net Delusion beschrijft Evgeny Morozov hoe hetNET wordt gebruikt door politici van alle soorten en kleuren(voor het democratisch debat, vrije meninggsuiting,propaganda, maar ook voor controle en censuur door totalitaireregimes). Het NET ondersteunt simpelweg iedereenin zijn activiteiten, of het nu om een shoppende burgergaat, een wetenschapper, politicus, crimineel, dictatorof terrorist. Zoals Peter Hinssen al aangaf in 2010: “Digitaalis het nieuwe normaal”.Belangrijk is dat het niet meer alleen gaat om fysieke ondersteuningen betere organisatie van onze omgevingdoor technologie. Technologie neemt voor een deel onsdenken en onze zintuigen over. Waar dit toe zal leiden ismoeilijk te overzien, maar het is duidelijk dat de scheidingtussen reëel en virtueel verdwijnt. De virtuele wereldstaat niet buiten ons, maar wordt in alle opzichten deelvan ons en van ons dagelijks leven. Het NET wordt als hetware een deel van ons brein. Dat schept ongelooflijke mogelijkheden,maar het maakt ons ook onzeker.59

60Sociale gevolgenHelaas heeft de ontwikkeling van de maatschappij nauwelijksgelijke tred gehouden met de technologische veranderingen.We voelen ons minder veilig door snel opkomendecybercriminaliteit, minder vrij door profilering ensurveillance, en wet- en regelgeving hierover is nauwelijksaan de nieuwe situatie aangepast. We hebben het gevoeldat onze normen en waarden - privacy is er slechtséén van - herhaaldelijk worden overschreden en dat we decontrole over ons eigen leven verliezen.In de laatste jaren is dit gevoel sterker geworden en ditheeft geleid tot protest en politieke correctie. Het vingerafdrukpaspoortis een halt toegeroepen, de invoeringvan de kilometerheffing is vertraagd, het EPD is in deEerste Kamer weggestemd, DigiD bleek toch niet zo veilig,en Open Data leidt tot publieke kennis over misdaaden sociale status per postcode, met gevolgen voor de huizenprijzen.Ook wordt het gedrag en de verantwoordelijkhedenvan wereldwijde bedrijven die een hoofdrol spelenin het NET bijna dagelijks ter discussie gesteld. Wat wetenzij van ons, hoe wordt die kennis door hen gebruikt

en wie controleert dat? Kunnen we er nog op vertrouwendat onze rechten worden beschermd en onze normen enwaarden gehandhaafd?Dikwijls worden beperkingen van privacy - ik spreek hiereigenlijk alleen over informationele privacy - gerechtvaardigdmet de noodzaak van veiligheid (tegen terrorismeen misdaad). Maar dat is meestal moeilijk te beoordelen,en experts geven dikwijls aan dat een andere opzetvan het proces of een andere vorm van gegevensopslag enverzameling tot dezelfde of zelfs betere veiligheidsresultatenkunnen leiden zonder daarmee de privacy aan tetasten.61

Door Arnd MarijnissenPanopticonde docu overjouw privacyDoor Peter VlemmixVoorjaar 2011.Ik, 35-jarige independent filmmaker, was in de scenariofasevoor een speelfilm. Het zou mijn tweede fictiefilmworden, en het project had één groot voordeel: het zoualtijd beter worden dan mijn debuutfilm Bluf. Dat was namelijkeen komedie met een serieus mankement: hij wasniet grappig. Avond na avond zat ik aan mijn laptop, vastbeslotendit keer een betere film te maken. Zo ook dieavond. Toen gebeurde het. Terwijl ik Final Draft opende,las ik een bericht over mobiele naaktscanners. En ik weetnog exact wat ik dacht: “Ik ben het verkeerde project aanhet doen.”62

Doet fictie er nog toe doet als de realiteit steeds meer opfictie begint te lijken? Ik verbaasde me steeds meer overmaatschappelijke ontwikkelingen op privacygebied; kanzelf ook slecht tegen controle. Camera’s, naaktscanners,ageviewers, opslag van telecomgegegevens. Nieuwe techniekenstromen toe om de samenleving gestroomlijnderen veiliger te maken. Maar wie controleert deze ontwikkelingen?Maakt dit alles niet een te grote inbreuk op mijnprivacy? Mijn docu zou dus gaan over privacy in Nederland,over hoe het daarmee staat.Het antwoord is even simpel als schokkend: slecht.De maatschappij wordt steeds meer een panopticon, hetdroomgebouw van Jeremy Bentham. Deze Engelse architectzat ooit bij zijn broer Samuel aan de keukentafel.Deze Samuel managede namens een Russische prins eenaantal overheidsprojecten. Hij had moeite de juiste toezichts-en controleformule voor de arbeiders in de fabriekente vinden. “Zou het niet fantastisch zijn als er eengebouw was waar de manager vanuit zijn kantoor in éénoogopslag kon zien welk deel van het ongeschoolde werkvolker de kantjes vanaf liep?”Jeremy ging ermee aan de slag, en voegde er elementenals geldelijk belang aan toe. Niet uitgaan van vertrouwenin de manager, maar de manager targets en incentives geven.Toen was het een noviteit, nu is het een van de bedenkelijkepeilers van het kapitalisme. Verder voorzag hijdat manager en directie rustig wat later konden terugkerenvan de lunch, omdat de arbeider niet zou weten wanneerer door de geblindeerde ramen getuurd werd om tewaken over de vlijt in de fabriek. Puur het gevoel dat je inde gaten gehouden kon worden, was genoeg voor een gedragsveranderingvan de werknemer.We werken nu allemaal in een fabriek van Bentham. Envinden we dat verschrikkelijk? Nou, nee. Een beperkt deelNederlanders hebbenover het algemeen“niets te verbergen”van de mensen vindt dat slechts. Nederlanders hebbenover het algemeen ‘niks te verbergen.’ Als me iets duidelijkis geworden bij het maken van deze docu, is het dat bijsommige Nederlanders het ‘Ik heb niks te verbergen’ zichmanifesteert met een aan religie grenzende overtuiging.Het is bijna geloof: ‘als ik niks kwaad doe, komt het kwaad63kon werken. Ik heb namelijk weinig geduld. Bij de telefoonwachten op een subsidie, ik heb er geen talent voor. Datbetekende dus wel low budget, veel cafégesprekken, onbetaaldeuren en vertrouwen winnen. En in het licht vanmijn beperkte palmares, veegde niet iedereen meteen deagenda schoon om mij en mijn ploeg te ontvangen en te

van de mensen vindt dat slechts. Nederlanders hebbenover het algemeen ‘niks te verbergen.’ Als me iets duidelijkis geworden bij het maken van deze docu, is het dat bijsommige Nederlanders het ‘Ik heb niks te verbergen’ zichmanifesteert met een aan religie grenzende overtuiging.Het is bijna geloof: ‘als ik niks kwaad doe, komt het kwaadnooit bij mij aan de deur.’Het stond voor mij meteen vast dat de docu een internetrelease zou worden. Ik vond dat de film meteen en gratiste zien moest zijn. Inhoudelijk past het open net bij hetonderwerp van vrijheid, en het betekende ook dat ik snelkon werken. Ik heb namelijk weinig geduld. Bij de telefoonwachten op een subsidie, ik heb er geen talent voor. Datbetekende dus wel low budget, veel cafégesprekken, onbetaaldeuren en vertrouwen winnen. En in het licht vanmijn beperkte palmares, veegde niet iedereen meteen deagenda schoon om mij en mijn ploeg te ontvangen en tepraten over privacy. Velen deden het wel (en uiteindelijkzelfs iedereen op mijn lijstje. Ja, ook degene die vroeg ofik nog steeds bij Te land, ter zee en in de lucht werkte).Ik heb geleerd dat privacy een begrip is dat vaak te nauwwordt gebruikt. Dan gaat het bijvoorbeeld over teveelposten online, je adresgegevens geven of een beveiligingscamerabij de sigarenboer. Hoewel dat op zichzelfinteressante elementen zijn, ligt voor mij de nadruk ophet alomvattende. De druk op eenieder die weet dat alleswat hij doet, iedere plek die hij bezoekt en wat hij denkt(google search / mail) wordt vastgelegd. Dit raakt de kernvan democratie. Voor een functionerende democratie hebje burgers nodig die zich vrij voelen om kritiek te hebben,om te onderzoeken of instituties zich netjes gedragen, omaf te spreken met wie ze willen, zonder te hoeven denken:‘hoe staat deze figuur op mijn profiel?’ We worden steedsindividualistischer, maar daardoor gek genoeg ook steedsbeter beheersbaar.25 oktober hebben we de film op Vimeo gezet. De reactieshebben me oprecht verrast. De film is erg goed ontvangen,veel besproken, en nu ruim 70.000 keer bekeken.Dat is mooi voor een internet release. (Maar het betekentook dat pakweg 99,5% van de Nederlanders hem nog nietheeft gezien.) Wat ik vooral goed vind om te zien, is datprivacy mensen wel degelijk blijkt te boeien, ook de groepdie er niet direct veel mee bezig is. Juist bij die mensen is64Er worden nu Panopticonviewings gehouden op allerleischolen, van Havo 3 tot aan de universiteit. Ik wordsteeds vaker gevraagd voor lezingen en debatten; privacy

heeft gezien.) Wat ik vooral goed vind om te zien, is datprivacy mensen wel degelijk blijkt te boeien, ook de groepdie er niet direct veel mee bezig is. Juist bij die mensen isde film denk ik hard aangekomen, mensen die niet wistenhoe hun privacy massaal geschonden wordt. Er is hopelijkiets meer bewustzijn ontstaan over data, en de mogelijkegevolgen daarvan. Zoals dat in Duitsland veel sterker aanwezigis.Er worden nu Panopticonviewings gehouden op allerleischolen, van Havo 3 tot aan de universiteit. Ik wordsteeds vaker gevraagd voor lezingen en debatten; privacyis nu soort van ‘hot’ door zaken als het EPD, een treffendvoorbeeld van het techno-optimisme bij overheid en bedrijven.Geheel tegen de signalen van direct betrokkenen,beveiligingsexperts en bezorgde burgers in, worden willensen wetens de medische gegevens van Nederlanders ingevaar gebracht. Dat is zó slecht, zó niet in het algemeenbelang. Ik moet oppassen, want ik maak me er nog steedsdruk over als ik dit schrijf, maar Panopticon deel 2 staat(voorlopig) even niet in de planning.bekijk de film!65

De zin en onzin vande NederlandsecookiewetgevingDoor Wolter Tjeenk WillinkMEDIO DIT JAAR WERD IN NEDERLAND DE NIEUWE ‘COOKIEWET’ INGEVOERD.DE COOKIEWETGEVING KOMT VOORT UIT DE EUROPESE E-PRIVACYRICHTLIJN DIE DOOR ALLE LIDSTATEN VAN DE EUROPESE UNIE TOEGEPASTDIENDE TE WORDEN. DE NEDERLANDSE POLITIEK BEWIJST MET HAARINTERPRETATIE VAN DE EUROPESE RICHTLIJNEN HET BRAAFSTE JONGETJEVAN DE KLAS TE WILLEN ZIJN. TERECHT OF ONTERECHT? IN DIT ARTIKELMEER OVER DE ZIN EN ONZIN VAN DE NEDERLANDSE COOKIEWETGEVING.

Over cookiesCookies zijn kleine tekstbestanden die tijdens het internettendoor websites worden opgeslagen in uw browser.Deze tekstbestanden bevatten doorgaans informatieover uw surfgedrag, eventueel aangevuld met hetIP-adres van uw computer of tablet. Denk bijvoorbeeldaan informatie over de producten die u aan uw winkelwagentoevoegt bij het bezoeken van een webwinkel.Of informatie over de webpagina’s die u heeft bezocht.Dergelijke ‘functionele cookies’ stellen de uitgever vande website in staat om de gebruiksvriendelijkheid vande website of webwinkel te verbeteren. Zo stelt eenoverzicht van “door u bekeken producten” de bezoekerbijvoorbeeld in staat om snel en eenvoudig eerder bekekenproducten binnen een webwinkel te vinden. Deinhoud van de website kan daardoor worden aangepastper bezoeker, ook bij een volgend bezoek aan dezelfdewebsite.Daarnaast zijn er zogeheten ‘tracking cookies’. Dezecookies worden gebruikt om niet-functionele informatieop te slaan over uw websitebezoek. Denk hierbij aande zoekopdracht die u gebruikt om een bepaalde websitete vinden via Google, of informatie over de volgordewaarin u webpagina’s heeft bezocht. Ook is het mogelijkom via zogeheten ‘third-party cookies’ dergelijke informatieover meerdere websites te verzamelen. Hierdoorzijn adverteerders in staat om het interesseprofiel vaneen bezoeker te bepalen. Bezoekt u bijvoorbeeld veelwebsites over auto’s of juist over hypotheken? Dan zijnautomerken en hypotheekverstrekkers in staat om juistu een advertentie te presenteren over hun nieuwste modelstationwagon of de aantrekkelijke hypotheekrente.Heeft u op een webwinkel gekeken naar een specifiekproduct, of dit zelfs wel aan uw winkelwagen toegevoegd,maar niet aangeschaft? Dan kan het zomaar zijndat u een aanbieding voor dit product in het vervolgin een banneradvertentie te zien krijgt op uw favorietenieuwssite. Deze vorm van adverteren wordt ook wel‘remarketing’ of ‘retargeting’ genoemd. Webwinkels alsZalando en Wehkamp, maar ook vliegmaatschappijenals KLM Air France maken veelvuldig gebruik van dezeadvertentietechnologie.Eng of niet, het is dit gebruik van cookies dat de nieuwecookiewet aan banden beoogt te leggen. De vraagof dit terecht is, is voor iedereen persoonlijk. Vast staatdat het op z’n minst hinderlijk kan zijn om wekenlangte worden achtervolgd door dat ene product dat u welheeft bekeken, maar niet heeft aangeschaft. Maar isuw privacy door een dergelijke toepassing van cookiesdaadwerkelijk in gevaar?Opt-out versus opt-inDe Europese ePrivacy Directive stelt dat alle websitesgericht op landen binnen de EU bezoekers dienen te informerenover de wijze waarop op de website gebruikwordt gemaakt van cookies. Daarbij dient de bezoekertevens de mogelijkheid te worden geboden om hetplaatsen van cookies niet toe te staan. Dit wordt eenopt-out regeling genoemd: er wordt gebruik gemaaktvan cookies tenzij de bezoeker aangeeft dit niet op prijste stellen.De Nederlandse cookiewetgeving die per 5 juni 2012vervroegd is ingevoerd, bestaat uit de vernieuwde Telecommunicatieweten de Wet Bescherming Persoonsgegevens(WBP). Deze gaan een stuk verder dan deEuropese privacyrichtlijn. Naast de verplichting om bezoekerste informeren over de wijze waarop cookiesworden gebruikt, stelt de Nederlandse cookiewet namelijkdat er “ondubbelzinnig toestemming” dient te wordenverleend. Dit betekent dat er sprake is van een zogehetenopt-in principe: er mogen géén cookies wordengeplaatst, tenzij de bezoeker daar expliciet toestemmingvoor heeft gegeven. Ook cookies die bedoeld zijnom webstatistieken over het gebruik van de site te verzamelenvallen onder de nieuwe richtlijnen. Uitsluitendfunctionele cookies die noodzakelijk zijn voor de techinwelke mate cookies daadwerkelijk herleid kunnenworden tot individuele persoonsgegevens. Immers, deWBP beoogt juist de “gegevens die herleidbaar zijn totindividuele, natuurlijke personen” te beschermen. Er isdoorgaans echter geen sprake van gegevens die kunnenworden herleid naar individuele personen. Wantcookies zijn door de organisaties achter de websites dieu bezoekt niet te herleiden tot een individu, ook nietwanneer deze het IP-adres van uw computer, tablet ofsmartphone bevatten. Het IP-adres wordt namelijk uitgegevendoor internetproviders als XS4ALL. Gegevensover wie op enig moment welk IP-adres in gebruik heeftzijn niet voor derden toegankelijk, uitgezonderd situatieswaarin strafrechtelijk onderzoek wordt gedaan.De gevolgenOp dit moment, slechts enkele maanden na de invoeringvan de nieuwe cookiewetgeving, zijn de gevolgenvoor veel internetgebruikers nog nauwelijks merkbaar.Dit komt voornamelijk omdat veel websites er vooralsnogvoor hebben gekozen om uitsluitend te voldoen aande verplichting om bezoekers te informeren over hetgebruik van cookies. Slechts een klein deel van de Nederlandsewebsites vraagt bezoekers ook om de ondubbelzinnigetoestemming voor het plaatsen van cookies.67

Opt-out versus opt-inDe Europese ePrivacy Directive stelt dat alle websitesgericht op landen binnen de EU bezoekers dienen te informerenover de wijze waarop op de website gebruikwordt gemaakt van cookies. Daarbij dient de bezoekertevens de mogelijkheid te worden geboden om hetplaatsen van cookies niet toe te staan. Dit wordt eenopt-out regeling genoemd: er wordt gebruik gemaaktvan cookies tenzij de bezoeker aangeeft dit niet op prijste stellen.De Nederlandse cookiewetgeving die per 5 juni 2012vervroegd is ingevoerd, bestaat uit de vernieuwde Telecommunicatieweten de Wet Bescherming Persoonsgegevens(WBP). Deze gaan een stuk verder dan deEuropese privacyrichtlijn. Naast de verplichting om bezoekerste informeren over de wijze waarop cookiesworden gebruikt, stelt de Nederlandse cookiewet namelijkdat er “ondubbelzinnig toestemming” dient te wordenverleend. Dit betekent dat er sprake is van een zogehetenopt-in principe: er mogen géén cookies wordengeplaatst, tenzij de bezoeker daar expliciet toestemmingvoor heeft gegeven. Ook cookies die bedoeld zijnom webstatistieken over het gebruik van de site te verzamelenvallen onder de nieuwe richtlijnen. Uitsluitendfunctionele cookies die noodzakelijk zijn voor de technischewerking van een website worden ontzien.Om te beoordelen of uw privacy als internetgebruikerdoor het gebruik van (third-party) tracking cookiesdaadwerkelijk in gevaar is, is het van belang te wetenin welke mate cookies daadwerkelijk herleid kunnenworden tot individuele persoonsgegevens. Immers, deWBP beoogt juist de “gegevens die herleidbaar zijn totindividuele, natuurlijke personen” te beschermen. Er isdoorgaans echter geen sprake van gegevens die kunnenworden herleid naar individuele personen. Wantcookies zijn door de organisaties achter de websites dieu bezoekt niet te herleiden tot een individu, ook nietwanneer deze het IP-adres van uw computer, tablet ofsmartphone bevatten. Het IP-adres wordt namelijk uitgegevendoor internetproviders als XS4ALL. Gegevensover wie op enig moment welk IP-adres in gebruik heeftzijn niet voor derden toegankelijk, uitgezonderd situatieswaarin strafrechtelijk onderzoek wordt gedaan.De gevolgenOp dit moment, slechts enkele maanden na de invoeringvan de nieuwe cookiewetgeving, zijn de gevolgenvoor veel internetgebruikers nog nauwelijks merkbaar.Dit komt voornamelijk omdat veel websites er vooralsnogvoor hebben gekozen om uitsluitend te voldoen aande verplichting om bezoekers te informeren over hetgebruik van cookies. Slechts een klein deel van de Nederlandsewebsites vraagt bezoekers ook om de ondubbelzinnigetoestemming voor het plaatsen van cookies.Dit heeft alles te maken met de impact die het vragenom toestemming voor het plaatsen van cookies heeft opde meetbaarheid van websites en online marketingactiviteiten.Zonder cookies kan het bezoekersgedrag opIN DE MARKT IS TEN ONRECHTE HET BEELD ONTSTAAN DAT REMARKETINGEN AUDIENCE TARGETING PER DEFINITIE DE PRIVACYBELEVING VAN DECONSUMENT SCHADEN EN EEN NEGATIEF EFFECT HEBBEN OP HET MERKVAN DE ADVERTEERDER. MAAR HOEWEL DERGELIJKE RISICO’S WEL DEGELIJKBESTAAN, KOMEN DEZE NIET VOORT UIT HET ADVERTENTIEMIDDEL ZELF,MAAR UIT DE WIJZE WAAROP HET WORDT INGEZET.68

websites, maar ook de effectiviteit van online advertentiecampagnesnamelijk niet langer accuraat worden gemeten.Begin augustus voldeden slechts 6 van de 25 meest bezochtewebsites in Nederland aan de nieuwe richtlijnen.Op hetzelfde moment bleek daarnaast dat slechts 3 vande in totaal 143 onderzochte homepages van websites vande politieke partijen voldeden aan de richtlijnen. Zelfs dewebsites van de PvdA en de PVV, mede-initiatiefnemersvoor de cookiewetgeving, bleken in gebreke. Het Ministerievan Algemene Zaken maakte de verwarring rond decookiewet compleet, door te kennen te geven dat zij niethoefden te voldoen aan de nieuwe richtlijnen omwillevan het niet-commerciële karakter van de site. Deze beweringklopte juridisch gezien echter van geen kant, zomeldde ook de OPTA naderhand.Nog altijd wachten veel organisaties de eerste jurisprudentieop het gebied van de cookiewetgeving af. Thuiswinkel.org,de belangenorganisatie voor webwinkels,heeft in oktober in een brief aan de OPTA verzocht omopschorting van de handhaving van de wet. Aanleidinghiervoor was een uitspraak van Eurocommissaris NeelieKroes in een interview door tech website Tweakers.net,waarin zij stelt dat ze niet aan buitenlandse bedrijven kanuitleggen waarom zij in het ene land anders behandeldworden dan in het andere.Gevolgen voor (online) marketingVoor adverteerders en bureaus die voor een belangrijkdeel afhankelijk zijn van online advertising, heeftde cookiewet grote gevolgen. Zo worden relatief nieuweadvertentiemogelijkheden als ‘audience targeting’en ‘remarketing’ steeds vaker door adverteerders geschuwd.Er wordt gevreesd voor het ‘Zalando-effect’.(Als men de site Zalando.com had bezocht zonder eenaankoop te doen, zag men op andere websites bannersmet de producten die men had bekeken. Dat gebeurdeechter zoveel, dat het tot ophef heeft geleid.) In demarkt is ten onrechte het beeld ontstaan dat remarketingen audience targeting per definitie de privacybelevingvan de consument schaden en een negatief effecthebben op het merk van de adverteerder. Maar hoeweldergelijke risico’s wel degelijk bestaan, komen deze nietvoort uit het advertentiemiddel zelf, maar uit de wijzewaarop het wordt ingezet. En laat de aanbieders van remarketing,zoals Google en Criteo, nu juist enorm veelmogelijkheden bieden om irritatie bij de ontvanger vande advertentieuiting te voorkomen. Denk aan het instellenvan een maximum aantal bannervertoningen per bezoeker,of het toepassen van een korte advertentietermijn.Hiermee voorkomen adverteerders wat ik maar hetZalando-effect noem: het gevoel als consument tot vervelendstoe te worden achtervolgd door een banner.Een belangrijker gevolg van de cookiewet is dat adverteerdersminder inzicht hebben in het rendement vanonline geïnvesteerde marketingeuro’s. Zeker in dezeeconomisch mindere tijden noodzaakt dit adverteerderstot de nodige voorzichtigheid. Dit effect wordt nogeens versterkt doordat de online marketingmix anno nueen grote diversiteit aan instrumenten en kanalen telt,die door de consument in wisselende samenstellingenworden gehanteerd. Een online aankoop komt niet meerdirect voort uit die ene zoekopdracht, of een klik op dieene banner, het is de combinatie van stimuli die de bezoekeruiteindelijk aanzet tot aankoop. Maar dan is hetvoor de adverteerder wel noodzakelijk om inzicht tehebben in welke kanalen in welke mate een bijdrage leverenaan de gegenereerde omzet. Conversie-attributienoemt men dit: het toekennen van waarde aan een kanaalop basis van de rol in het koopproces van de doelgroep.Tel daarbij op het feit dat we als consument nietalleen via meerdere stimuli in aanraking komen met eenadverteerder, maar dat ook nog eens doen via meerdereapparaten, en de noodzaak tot meer inzicht in bezoekersgedragis compleet.Dan volgen hier enkele tips;• Breng het gebruik van cookies op uw website of webwinkelin kaart en plaats alleen scripts die gebruik makenvan cookies op pagina’s waar de functionaliteit ookecht wordt gebruikt;• Zorg er in elk geval voor dat u voldoet aan de informatieplicht:zorg voor vermelding van een helder engoed toegankelijk privacy statement waarin wordt beschrevenvan welke cookies de website gebruikmaakten voor welke doeleinden. Beschrijf hierin ook welke(persoons)gegevens u vastlegt in een cookie, hoe debezoeker dit kan voorkomen en op welke wijze men eenverzoek tot het verwijderen van andere (persoons)gegevensbij uw organisatie kan indienen;• Maak het uw bezoeker gemakkelijk om toestemmingte geven voor het plaatsen van cookies. Leg uit welkevoordelen dit heeft voor de gebruiker, verwijs naar hetprivacy statement en maak het ook visueel aantrekkelijkerom ‘ja’ te zeggen.TipsBrowsers als Internet Explorer, Google Chrome en Firefoxwerken inmiddels aan oplossingen om het accepterendan wel weigeren van cookies via de browserinstel-69

economisch mindere tijden noodzaakt dit adverteerderstot de nodige voorzichtigheid. Dit effect wordt nogeens versterkt doordat de online marketingmix anno nueen grote diversiteit aan instrumenten en kanalen telt,die door de consument in wisselende samenstellingenworden gehanteerd. Een online aankoop komt niet meerdirect voort uit die ene zoekopdracht, of een klik op dieene banner, het is de combinatie van stimuli die de bezoekeruiteindelijk aanzet tot aankoop. Maar dan is hetvoor de adverteerder wel noodzakelijk om inzicht tehebben in welke kanalen in welke mate een bijdrage leverenaan de gegenereerde omzet. Conversie-attributienoemt men dit: het toekennen van waarde aan een kanaalop basis van de rol in het koopproces van de doelgroep.Tel daarbij op het feit dat we als consument nietalleen via meerdere stimuli in aanraking komen met eenadverteerder, maar dat ook nog eens doen via meerdereapparaten, en de noodzaak tot meer inzicht in bezoekersgedragis compleet.Dan volgen hier enkele tips;• Breng het gebruik van cookies op uw website of webwinkelin kaart en plaats alleen scripts die gebruik makenvan cookies op pagina’s waar de functionaliteit ookecht wordt gebruikt;• Zorg er in elk geval voor dat u voldoet aan de informatieplicht:zorg voor vermelding van een helder engoed toegankelijk privacy statement waarin wordt beschrevenvan welke cookies de website gebruikmaakten voor welke doeleinden. Beschrijf hierin ook welke(persoons)gegevens u vastlegt in een cookie, hoe debezoeker dit kan voorkomen en op welke wijze men eenverzoek tot het verwijderen van andere (persoons)gegevensbij uw organisatie kan indienen;• Maak het uw bezoeker gemakkelijk om toestemmingte geven voor het plaatsen van cookies. Leg uit welkevoordelen dit heeft voor de gebruiker, verwijs naar hetprivacy statement en maak het ook visueel aantrekkelijkerom ‘ja’ te zeggen.TipsBrowsers als Internet Explorer, Google Chrome en Firefoxwerken inmiddels aan oplossingen om het accepterendan wel weigeren van cookies via de browserinstellingenbeter te regelen in aansluiting op de Europeserichtlijnen. Tot die tijd adviseert de OPTA Nederlandsebedrijven om aan de cookiewet te voldoen. Voldoet uworganisatie nog niet aan de Nederlandse richtlijnen?70

Door Ronald LeenesMaakhaast mete-identiteitIn rap tempo zijn we deafgelopen twee decenniade informatiemaatschappij ingerold. Informatie is een belangrijkegrondstof geworden en kennis is meer dan ooitmacht. Een belangrijke en omvangrijke categorie databetreft persoonsgegevens. Volgens de Wet beschermingpersoonsgegevens gaat het daarbij om “elk gegeven betreffendeeen geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijkepersoon”.Persoonsgegevens maken het ook mogelijk diensten tepersonaliseren en ‘gratis’ te houden, maar tegelijkertijdwerpen ze onvermijdelijk privacyvragen op. Te meer omdatde gegevens niet eenmalig worden gebruikt, maarworden opgeslagen, hergebruikt en uitgewisseld. In meeren meer gegevensbestanden, door steeds meer partijen.De effecten daarvan zijn niet altijd even duidelijk, hoewelde American Civil Liberties Unions klassieker ‘pizza delivery’boekdelen spreekt.We zijn volledig afhankelijk van moderne ICT en hoewel detechnische ruggegraat van het internet opmerkelijk robuustis, is een deel duidelijk gedateerd. Aan ‘bad guys’op het net werd nauwelijks gedacht en een identiteitsinfrastructuurwerd niet nodig geacht. Apparaten kunnenprima met elkaar communiceren via IP-adressen, maarwie de gebruikers zijn die achter die apparaten schuilgaanis lastig vast te stellen. Hierdoor is er een schijn vananonimiteit. Dat het schijn is merken we iedere dag. Weworden bijvoorbeeld gebombardeerd met advertentiesdie gebaseerd zijn op ons gedrag en voorkeuren die wordenopgeslagen in profielen.Online leven we in een soort schemergebied, vaak lijkenwe anoniem of pseudoniem, maar zijn dat ook weer niethelemaal. Wanneer we echter onder onze echte identiteitwillen opereren, bijvoorbeeld omdat we belangrijketransacties willen verrichten, kan dat eigenlijk niet. Voordeelterreinen, zoals online bankieren, bestaan wel middelenom onszelf deugdelijk te authenticeren, maar probeermaar eens met je bankpasje plus randomreader je belastingaangiftete doen. Met andere woorden, er is geenbetrouwbare elektronische identiteit die universeel bruikbaaris.71

Het gebrek aan een deugdelijke identiteitsinfratructuurlevert tal van problemen op. Bijvoorbeeld dat voor onlineinteracties veel meer persoonsgegevens uitgevraagdworden dan strikt noodzakelijk zijn voor de gekozendienst. Datalekken en identiteitsfraude herinneren ons eraan dat dit niet zonder risico’s is. Ook kunnen sommigediensten domweg niet worden geleverd omdat de identiteitvan de gebruiker niet deugdelijk online kan wordenvastgesteld. DigiD was bedoeld om hierin verandering tebrengen, maar is van beperkt nut. E-government komtmede hierdoor langzaam van de grond en we moetendus voor veel zaken nog gewoon naar het gemeenteloket.Er zijn de afgelopen jaren tal van technische en organisatorischesystemen ontwikkeld om het gebrek van eendeugdelijke identiteitsinfrastructuur te repareren. Helaaszijn ze incompatibel, zowel technisch als juridisch, endaardoor beperkt bruikbaar. Bankidentiteiten zijn alleenbruikbaar voor bankieren en de DigiD mag niet wordengebruikt in de private sector.Op internationaal vlak begeven grote internationale spelers,zoals Google, Facebook, Amazon en Apple zich op demarkt van e-Identiteiten. De grote sociale netwerk- encontentaanbieders zijn identity providers voor derdengeworden. Dat is een logische stap. Het versterkt de rolvan de identity providers buiten hun klassieke werkvelden het levert ze nog meer kennis op over hun gebruikers.Die kunnen ze vermarkten via advertenties. Dienstenaanbiedersdie gebruik maken van de diensten van identityproviders krijgen gevalideerde en bekende gebruikers.En eindgebruikers profiteren ervan omdat ze op tal vanplaatsen inloggen met hun Facebook-account (handig).Het lijkt winst voor alle partijen, maar de eindgebruikertrekt aan het kortere eind: haar gedrag wordt meer enmeer een open boek voor Facebook. De eindgebruiker isgeen klant, maar het product dat wordt verkocht en dathoeft uiteindelijk niet in haar voordeel te zijn. Bovendienkunnen we ons afvragen of we wel zo afhankelijk willenzijn van grote private Amerikaanse partijen zoals Facebooken Google.Naast deze afhankelijkheid is er ook een fundamenteelprobleem met de ontwikkeling naar grote identiteitsproviders.In wetenschap en praktijk wordt steeds duidelijkerdat privacy en identiteit met elkaar verbonden zijn. Beidebegrippen zijn complex en ontwikkelen zich door de tijd.Persoonlijke identiteit heeft zich ontwikkeld van vrijwel afwezig– middeleeuwers onderscheidden zich nauwelijksvan elkaar –, tot iets waaraan we dagelijks bewust en onbewustwerken. Denk bijvoorbeeld aan de profielen die weop online sociale netwerken onderhouden. Wat daar wordtgetoond is niet willekeurig. In de verschillende (digitale)omgevingen waarin we ons begeven spelen we verschillenderollen (bijvoorbeeld wetenschapper, echtgenoot, vader,aanvaller in het basketbalteam). Bij die verschillenderollen horen verschillende regels en laten we verschillendeaspecten van onszelf zien. Het gescheiden houden van deverschillende publieken is belangrijk omdat informatie inde verkeerde context geloofwaardig functioneren in die rolkan verstoren. Om die scheiding mogelijk te maken hebbenwe verschillende deelidentiteiten.Bij de ontwikkeling van deugdelijke identiteitsinfrastructurenzal rekening moeten worden gehouden met het feitdat we meerdere identiteiten nodig hebben. Dat gebeurtlang niet altijd. Zo kennen we in de publieke sector hetBurgerservicenummer (BSN) voor interacties met de over-

heid. Er is meer en meer druk om dat nummer ook te mogengebruiken in andere contexten, bijvoorbeeld wanneereen individu niet als burger, maar als vertegenwoordigervan een bedrijf opereert. Burger en ondernemer of vertegenwoordigervan een onderneming zijn verschillenderollen en die moeten ook gescheiden worden behandeld.PI.lab richt zich, onder meer, op de ontwikkeling van identiteitsinfrastructurendie privacy, bescherming van hetindividu, gebruiksgemak, veiligheid, en kostenbeheersingserieus nemen. Belangrijke uitgangspunten daarbij zijn:bewijs van eigenschappen in plaats van gegevensverstrekkingen (omkeerbare) anonimiteit. Moderne cryptografieis hierbij onontbeerlijk. Het is onzin om je geboortedatumte moeten tonen om te bewijzen dat je ouder bentdan 18. Attribute Based Credentials (ABC) of AnonymousCredentials maken dit mogelijk. Deze credentials levereneen onweerlegbaar bewijs dat de toner een bepaalde eigenschapheeft (zoals ouder dan 18). Dit kenmerk is cryptografischverbonden met een broncertificaat dat dooreen vertrouwde partij is verstrekt. De betreffende eigenschapis af te leiden uit dit brongegeven. In dit geval kande bron een geboortedatum zijn die door een overheidsorgaanis gecertificeerd. De ontvanger van de ABC kan deinhoud vaststellen (de toner is ouder dan 18), validerendat het certificaat echt is (afgeleid van een broncertificaatverstrekt door de vertrouwde partij), dat het bij detoner hoort, zonder de geboortedatum te zien. Uiteraardzijn tal van andere attributen in ABC’s op te nemen. Status:student. Inwoner: Tilburg. Nationaliteit: Nederlandsstaatsburger. Dergelijke attributen zijn vaak waar het eigenlijkom gaat. Inwoners van Tilburg mogen bijvoorbeeldmeedoen aan een inspraakronde. In dat geval is overleggingvan allerlei andere gegevens irrelevant en mogelijkongewenst. In het IRMA project worden anonieme credentialsmomenteel in een pilot onder studenten getest.Cryptografie maakt het ook mogelijk om revocable pseudonymityte realiseren. De gebruiker maakt gebruik vaneen pseudoniem dat onder bepaalde omstandighedenvia een vertrouwde derde partij teruggeleid kan wordentot de identiteit van de gebruiker.In het Privacy & Identity Lab (PI.lab) werken zo’n 25 onderzoekersvanuit Tilburg University (TILT), de Radboud Universiteit,TNO en SIDN (het bedrijf achter .nl) samen omdit soort technieken verder te ontwikkelen. Het lab brengtbestaand onderzoek van de partners bij elkaar en ontwikkeltnieuw onderzoek – zowel fundamenteel (o.m. PhDonderzoek) als toegepast (contractonderzoek). Het samenwerkingsverbandis uniek omdat het de technische,juridische, organisatorische en socio-economische aspectenvan privacy en identiteit integraal onderzoekt enaanpakt.73

In 1964 deed science-fiction schrijver Arthur C. Clarkeeen uitspraak die op dit moment actueler is dan ooit.In het BBC-programma Horizon werd hem gevraagd omveertig jaar vooruit te kijken. Hij sprak de volgende woorden:“We could be in instant contact with each other, whereverwe may be, where we can contact our friends anywhere onearth, even if we don’t know their actual physical location.(…)When that time comes, the whole world would’ve shrunkto a point and the traditional role of the city as a meetingplace for men would’ve ceased to make any sense. In fact,men will no longer commute — they will communicate.”Losjes vertaald: “In het jaar 2001 zal het normaal zijn ommet iemand contact te hebben zonder te weten waar diepersoon zich bevindt. (…) Als die tijd komt, is de wereldéén plek geworden en hoeven we onszelf voor het werkook niet meer te verplaatsen. Communiceren volstaat.”Elke Nederlandse amateurfuturoloog zal in het eerste deel van de voorspelling de opkomst van de (mobiele) telefoonherkennen en in het tweede deel een voorzichtige potloodschets van ‘het nieuwe werken’.De realist - iemand die elke dag naar de fileberichten op de radio luistert - zal echter moeten toegeven dat van dietweede voorspelling nog niet veel terecht is gekomen.Toch wil ik voor het tweede deel van Clarkes voorspelling een lans breken. In de tijd dat hij zijn voorspelling deed, waser feitelijk niet eens een Internet. Pas acht jaar later (1969) werden er twee computernetwerken aan elkaar geknoopten ontstond het ARPANET. En als dat nog niet genoeg context geeft: toen Clarke zijn voorspelling deed, had Tim Berners-Lee(1955) net zijn eigen naam leren schrijven. Pas veertig jaar later zou Berners-Lee zich de bedenker van hetwereldwijde web mogen noemen.Laten we daarom het tweede deel van de profetie van Clark ook wat meer tijd en denkruimte geven. Zijn we misschiente ongeduldig en is het slechts een kwestie van tijd voordat de voorspelling helemaal uitkomt? Of kijken we niet goed?Als we iets van Clarke hebben kunnen leren, is het dat je dingen ruimtelijk moet bekijken. Hij was degene die in 1945letterlijk communicatie de ruimte gaf door met een plan voor een Global Satellite Communication System te komen.Laten we eens zien of wij ook wat ruimtelijker - misschien zelfs in 3D - naar het web kunnen kijken. Onmiddelijk valtop dat de meeste bedrijven en webbouwers vooral naar het web als een 2D-representatie kijken; een overzichtelijkspinneweb van knopen (websites) die met elkaar verbonden zijn door draadjes (links) zoals hieronder te zien is.Maar als we naar de toekomst van internet willen kijken, moeten we hetniet zien als een web van documenten. We moeten het ons voorstellen alseen complex netwerk van actoren en sensoren. Of simpeler gezegd: eenecosysteem van mensen en machines, getekend in 3D.Als je tekent, kom je al snel op een bolvorm uit. Op die bol bevinden zich nuzo’n twee miljard mensen met een internetaansluiting (trek alvast maardenkbeeldige lijntjes tussen al die mensen). Tel daar voor het 74 gemak nogeens 4 miljard apparaatjes met intelligentie of sensoren bij op (plaats die inde bol en verbind ze met elkaar en met alle mensen).

Maar als we naar de toekomst van internet willen kijken, moeten we hetniet zien als een web van documenten. We moeten het ons voorstellen alseen complex netwerk van actoren en sensoren. Of simpeler gezegd: eenecosysteem van mensen en machines, getekend in 3D.Als je tekent, kom je al snel op een bolvorm uit. Op die bol bevinden zich nuzo’n twee miljard mensen met een internetaansluiting (trek alvast maardenkbeeldige lijntjes tussen al die mensen). Tel daar voor het gemak nogeens 4 miljard apparaatjes met intelligentie of sensoren bij op (plaats die inde bol en verbind ze met elkaar en met alle mensen).Als je die ontelbare lijntjes voor je ziet als lichtstraaltjes (vervoerd overglasvezel), ontstaat vanzelf een prachtig lichtgevende glazen bol zoals zoals hieronder te zien is.Je kunt dingen nu vanuit een heel ander perspectief bekijken. Nu zie je bijvoorbeelddat e-commerce meer is dan een online etalage. Koopgedrag isniet lineair (lijntje van webshop naar online consument); de relatie loopt viaallerlei omwegen. U en ik vragen onze vrienden op Facebook om advies enlopen prijsvergelijkend met de smartphone door een winkelstraat. U heeftwaarschijnlijk ook de beelden gezien van hoe Tesco Homeplus in Zuid-Koreade winkels heeft verplaatst naar virtuele schappen in de metrostations . Datis 3D-denken! Het virtuele winkelwagentje kan naar hetzelfde archief wordenverwezen als waar termen als de digitale snelweg liggen opgeslagen.Dankzij de mobiele telefoon zitten we niet langer verstrikt in een web vanethernetkabels en bureaucomputers. In de cloud slaan we onze vleugels uit en realieren we ons dat de smartphone pashet eerste slimme apparaatje is dat de weg naar het 3D-web mogelijk maakt.Andere schrijvers aan deze app nemen u mee naar prachtige voorbeelden van het internet der dingen.U programmeert misschien al uw harddiscrecorder vanuit de voetbalkantine als u na de wedstrijd iets langer wilt blijvenplakken, maar het gaat verder dan dat. Alles van glas wordt een scherm en alles wat je kunt zien wordt een informatiedrager.Outside the browserWat betekent dit voor de innovatie-afdelingen van Nederland? Dat ze verder moeten kijken dan een website. Ze moetenniet ‘outside the box’ denken maar ‘outside de browser’. Nieuwe ideeën beginnen niet meer met WWW maar meteen relevante toepassing om onvervulde behoeften te koppelen aan nieuwe lichtgevende lijntjes.De Nike Fuelband is nog maar het begin. Heeft u hem al gezien? Een strak vormgegeven armbandje met een mini-display. Dankzij de vele sensoren in dit bandje kunt u bijhouden hoeveel u beweegt en daar op een sportieve manier eengezond spelletje van maken. De armband synchroniseert dagelijks met uw smartphone en kan - indien gewenst - deresultaten delen met uw vrienden op het web. Nike zet met deze innovatie in één klap haar concurrenten op achterstanden werpt zich op als innovatieve partner voor iedereen die gezond en bewust wil leven.Dankzij onze mobieltjes zijn we wandelende IP-adressen geworden in een transparant netwerk van mensen en machines.De glazen bol lijkt ons een spiegel voor te houden. De vraag is of het een lachspiegel is (met een vertekenendbeeld) of een bol zoals M. Escher die gebruikte om een completer beeld van de werkelijkheid te krijgen.Arthur C. Clarke zou hem waarschijnlijk op de laatste manier bekijken. Volgens hem wordt de toekomst fantastic. Alleenje fantasie kan je helpen om de toekomst te begrijpen.En dat brengt mij bij het tweede deel van zijn voorspelling. Wat is er waar van het verdwijnen van de noodzaak om jefysiek te verplaatsen? De stad waarnaar we niet meer reizen maar waar we slechts op inloggen? Die is er al. Volgensmij heet hij The Sphere. Het is onze eigen glazen bol, het nieuwe web van mens en machines.Het enige wat Clarke niet kon voorspellen was dat mensen minder snel veranderen dan technologie. Dat ze het fijn vindenom met elkaar koffie te drinken, elkaar in de ogen te kijken, 75 en dat ze nog ouderwets handen willen schudden. Datis er een belangrijke verklaring van dat Clarke’s tweede voorspelling wel is uitgekomen, maar dat wij er nog niet naar

Arthur C. Clarke zou hem waarschijnlijk op de laatste manier bekijken. Volgens hem wordt de toekomst fantastic. Alleenje fantasie kan je helpen om de toekomst te begrijpen.En dat brengt mij bij het tweede deel van zijn voorspelling. Wat is er waar van het verdwijnen van de noodzaak om jefysiek te verplaatsen? De stad waarnaar we niet meer reizen maar waar we slechts op inloggen? Die is er al. Volgensmij heet hij The Sphere. Het is onze eigen glazen bol, het nieuwe web van mens en machines.Het enige wat Clarke niet kon voorspellen was dat mensen minder snel veranderen dan technologie. Dat ze het fijn vindenom met elkaar koffie te drinken, elkaar in de ogen te kijken, en dat ze nog ouderwets handen willen schudden. Datis er een belangrijke verklaring van dat Clarke’s tweede voorspelling wel is uitgekomen, maar dat wij er nog niet naarhandelen.Voor mij in ieder geval een reden om te eindigen met een citaat van een collega van Clarke, William Gibson:“The future is already here — it’s just not very evenly distributed.”76

Voor veel mensen is Google de homepage van het internet.Het startpunt voor alles en iedereen. Dat is ook logisch,meestal. Ik ben programmeur en ik sta elke keerweer versteld van Google’s gave om precies te vindenwaar ik naar op zoek ben. Het lijkt wel helderziendheid.Maar dat is het natuurlijk niet: in werkelijkheid zit er achterGoogle een slim proces dat twee kanten op werkt.Dagelijks trainen miljarden bezoekers Google’s algoritmes,die telkens nog wat slimmer en preciezer wordenop basis van zoekopdrachten en kliks. En dagelijks traintGoogle ons om zijn zoekfuncties nog beter te gebruiken.In mijn werk gebruik ik Google de hele dag: op zoek naarvoorbeelden voor programmeercode, handleidingenen documentatie, specifieke oplossingen voor vreemdefoutmeldingen die ik krijg. Door dat dagelijkse gebruikben ik behoorlijk goed in googlen: ik weet precies wat ikmoet intypen om de resultaten te vinden die ik zoek.Maar in mijn werk ben ik vooral op zoek naar feiten. Zelfsals ik op zoek ben naar een ingewikkelde oplossing vooreen of andere obscuur programmeerprobleem waarik tegenaan loop, toch geef ik Google een duidelijke, afgebakendezoekterm. Een zoekmachine is heel goed instaat om de chemische eigenschappen van goud op tezoeken, of een lijst met webwinkels waar je t-shirts kuntkopen, of een site met foto’s van de skyline van Melbourne.Maar wat gebeurt er als ik Google vraag hoe ik mijnspaargeld het best kan investeren, of hoe ik gelukkig kanworden in het leven?Als je Google een open vraag stelt, krijg je meestal meervragen dan antwoorden. Een ogenschijnlijk eenvoudigezoekopdracht resulteert in een enorme wirwar aan informatie,vaak van niet al te betrouwbare bronnen dieproberen geld aan je te verdienen, of hun mening aan77

je op te dringen. Voor feiten en rijtjes zijn zoekmachineszeer geschikt, maar als het aankomt op de bredere vragendes levens, dan bieden ze weinig houvast. Dat moetbeter kunnen.In de loop der jaren ben ik erachter gekomen dat er ookandere manieren zijn om in de duizelingwekkende hoeveelheidinformatie online je weg te vinden. Websitesdie je daadwerkelijk kunnen helpen bij vragen die ingewikkelderzijn dan feiten en rijtjes. Ik ben er ook achtergekomen dat die sites vaak een menselijke kant hebben:onderling vertrouwen, gemeenschapszin, de wilom samen doelen te bereiken. Ik denk dat het voor veelmensen heel waardevol zou zijn om zo’n online plek tehebben die helpt bij het ontdekken en begrijpen van dewereld door actief ideeën en gedachten met elkaar tedelen. Misschien zouden we zelfs allemaal wel zo’n plekmoeten hebben.Something Awful is een Amerikaanse humorsite diein 1999 is opgericht. De site is vooral bekend vanwegegrappige, meestal gefotoshopte plaatjes, en vanwegesatire-artikelen in de site’s eigen, herkenbare lompe enpolitiek incorrecte stijl. De site was de bron van menigeinternet ‘meme’ – grappige plaatjes en filmpjes diemensen op grote schaal via internet met elkaar delen –lang voordat het woord meme was uitgevonden.De leden van de site noemen zichzelf goons – bendeleden.Die naam komt van een e-mail van een boze webmasteraan de eigenaar van Something Awful, waarin hijklaagde dat die zijn goons op hem afgestuurd had. Zoalsdat wel vaker gebeurt in online communities werd de e-mail direct online geplaatst en belachelijk gemaakt. Vanaf2005 was ik een paar jaar officieel een van de goons.Ik trof er veel mensen die hetzelfde waren als ik: we haddenhet over school, over online games, over onze favorietebands, over alles wat ons bezig hield. Hoewel ik alsAustraliër op een ander werelddeel zat dan de meesteandere goons, leken deze Amerikaanse college-studentennet mijn echte studiegenoten.Inmiddels is het epicentrum van de internethumor verschoven,maar voor een 20-jarige in 2005 was SomethingAwful simpelweg DE beste plek voor online hunor.Ik was er volkomen aan verslaafd.Achter de hilarisch bijdehandte voorpagina van SomethingAwful zaten de forums. De plek waar veel van dememes werden uitgebroed voordat ze de wijde wereldingestuurd werden. De eerste meme die ik me kan herinnerenwas All your base are belong to us, een uitserstgrappige, klunzige vertaling van een Japans computerspeluit begin jaren ’90.De zin werd op vanalles en nog wat geplakt en vanuitSomething Awful werd het internet overspoeld met ‘allyour base’-plaatjes en foto’s. Zo maakte ik kennis metwat later een viral zou gaan heten: All your base verspreiddezich razendsnel. Als we tijdens het gamen ophet punt stonden de tegenstander te verslaan, riep iedereenkeihard “All your base are belong to us!”Maar de werkelijke reden waarom Something Awfulzo geweldig was, en de werkelijke reden waarom ik ertelkens weer heen ging, was niet de humor. Dat wasslechts de oppervlakte van Something Awful, waar mensennaartoe kwamen om even lekker te lachen, en omte zien wat hun vrienden en familie de komende maandenaan elkaar zouden doormailen. Maar daar achter –onbereikbaar voor het gewone publiek, waren een stuk78of achttien afgeschermde subforums waar allerlei on-Bovendien: het feit dat je überhaupt iets moest beta-

of achttien afgeschermde subforums waar allerlei onderwerpenbesproken worden. Om toegang te krijgentot die forums moets je lid worden: een forum-accountkostte 10 dollar, te betalen per credit card. En dat waswat er echt geweldig was aan Something Awful. Tiendollar is niet heel veel geld, maar voor een website metdiscussieforums was het – en is het nog steeds – eenonvoorstelbaar bedrag. En dat creëerde een exclusiviteitdie borg stond voor een cultuur die totaal verschilde vanhet openbare grappen-en-grollengedeelte van de site.Het tien-dollarmodel, ookwel ‘10bux’ genoemd, zorgdevoor een vriendschappelijke, informele omgeving om inte discussieren en kennis uit te wisselen. Rond het jaar2000, lang voordat je moeder en je baas aan het socialnetworkenwaren op Facebook, waren de discussieforumsen nieuwsgroepen de sociale netwerken van hetinternet. Ze waren vooral het domein van gefrusteerdeen boze 12 to 18-jarigen. Something Awful was anders,een oase van rust tussen alle puberruzies. Het feit dat je10bux moest betalen met een credit card zorgde ervoordat niemand onder de 18 er binnen kwam, alhoewel hettheoretisch mogelijk was om een minderjarige een accountcadeau te geven.Bovendien: het feit dat je überhaupt iets moest betalenvoor een internetforum hield de meeste internettersbuiten. ($10?! OMG WTF?! Internet is gratis, forums zijngratis! Ik betaal jullie bizarre toegangsprijs niet!) En nietalleen moest je betalen, je kon er ook nog afgeschoptworden als je je niet aan de regels hield. Sommige vandie regels waren bedoeld om de discussie vriendelijk tehouden: geen onconstructieve kritiek en elkaar niet uitschelden,bijvoorbeeld. Andere waren onzinnig en grappigbedoeld: zo kon je een speciaal BAN ME-icoon opeen bepaalde discussie zetten, die ervoor zorgde dat jeautomatisch werd verbannen. De regels waren preciesafgestemd op de tough-love zelfregulering die je welvaker op internet ziet. Als je verbannen was moest je opnieuw10bux betalen om weer toegang te krijgen. Datwas voor veel mensen volkomen absurd, maar toch hadSomething Awful in 2005 een ledenbestand van maarliefst 70.000 betalende leden.In de afgeschermde forums werden veel bredere onderwerpenbesproken dan de humor van de voorpagina.Ik heb vele uren besteed aan het voeren van discussiesover alle mogelijke onderwerpen. Via de forums heb iknieuwe muziek leren kennen, en televisieprogramma’sen computergames. Ik heb bovendien mijn loopbaan alsprogrammeur voor een belangrijk deel te danken aanSomething Awful. Het subforum over technologie zetteme op het spoor van de programmeertaal Python envan Django, een web framework dat ik nog steeds gebruik.Dat heeft bepalende invloed gehad op het verloopvan mijn carriere.De forums waren een machtige informatiebron: eenbron die ik vertrouwde, gericht op mensen als ik met interesseszoals ik. Je hoort wel eens zeggen dat er in degeschiedenis van de mensheid nog nooit zoveel informatiebeschikbaar is geweest als op dit moment. En datis natuurlijk waar, maar onze reflex om naar Google tegrijpen, (en ons vervolgens door de miljarden zoekresultatente worstelen) weerdhoudt ons er misschien welvan om al die informatie werkelijk te gebruiken en opwaarde te schatten. De oneindige hoeveelheid informatiezou toch voor meer te gebruiken moeten zijn dan alleende hoofdstad van Portugal op te zoeken, naar bloteborsten te kijken en mensen voor nazi uit te maken indiscussies. Misschien, heel misschien, zou ik SomethingAwful, mijn vertrouwde thuis op het internet, kunnen inzettenom antwoorden te vinden op complexe vraagstukken.Vraagstukken die de mensheid en mij plagen.Vraagstukken zoals afvallen.79

Want op een dag keek ik in de spiegel en zag ik dat ikdikker werd. Ik veranderde langzaam van iemand diesoms een beetje te dik was, in iemand die duidelijk aanhet uitdijen was. En ik had geen flauw idee hoe ik diegroei moest stoppen. Ik zat nog op de universiteit maarik was ook alvast begonnen in een leuke baan in de IT enals ik daar keek naar collega’s die 5 à 10 jaar ouder warendan ik, dan kon ik prima voorspellen hoe ik er lateruit zou gaan zien. Opeens voelde ik een sterke motivatieom dat te voorkomen. En dus stapte ik voor de eerstekeer het forum Watch and Weight op Something Awfulbinnen. Bovenaan stonden vriendelijke FAQ’s, geschrevendoor ervaren forumleden die veel wisten. Er zatenprofessionele sporters en trainers tussen, al waren demeeste leden nerds, net als ik: ofwel bonenstaken dieiets breder wilden woren of dikkerds die graag een paarkilo kwijt wilden.“22-jarige informaticastudent die fit wil worden”, “20-jarigenerd die al 10 kilo kwijt is!”Als deze mensen hier antwoorden konden vinden, dankon ik het ook.De FAQ’s over gezond eten en bewegen waren nogallang, maar ik nam de tijd om ze allemaal door te lezen.Alles geschreven in de klassieke Something Awful stijl:bot, lomp en recht voor z’n raap. “Luister, nutteloze vetklep/schrielegarnaal, dit is wat je moet doen!” Het klonkals muziek in mijn oren. Dit waren mensen als ik, die adviesgaven aan mensen als ik. Mensen die begrepen datik overweldigd was door de enorme hoeveelheid verwarrendeinformatie die op internet over het onderwerpbeschikbaar was. Mensen die zouden worden gevierendeelden geradbraakt (of toch in ieder geval van de forumsverbannen) als ze oneerlijk advies zouden geven ofreclame zouden maken voor een of ander product. Hetbleek nuttig en leuk om andere vragen te kunnen stellen.Anderen vielen bij, gaven hun mening en deelden hunervaringen.80De eerste twee maanden was ik alleen maar aan hetmeekijken, zonder zelf iets te zeggen of te vragen. Ik zagde voor- en na-foto’s van mensen met dezelfde leeftijden hetzelfde soort lichaam als ik. Het voelde echt alsofwe er samen voor stonden. Een gevoel dat ik zelfs naheel veel googlen nergens anders kon vinden. Door meete lezen met de discussies zag ik steeds weer dezelfdedingen langskomen. Zo kwam wat echt belangrijk was,goed in mijn hoofd te zitten. Ik kreeg inzicht in de complexiteitvan gezondheid, en merkte dat ik niet alleenkennis, maar zelfs wijsheid vergaarde.Uiteindelijk voelde ik dat ik er klaar voor was. Ik schreefme in bij een sportschool. Mijn familie en vrienden dachtendat het een gekke bevlieging van me was maar iknam het zeer serieus. Ik leerde de voedingswaarde vanal mijn lievelingseten uit m’n hoofd zodat ik wist hoeveelvet, proteïne en koolhydraten ze bevatten. Ik hield mestrikt aan het rantsoen dat ik voor mezelf had bedacht.Dit was mijn nieuwe routine, en ik was ervan overtuigddat ik zou slagen.Naarmate de maanden vorderden deelde ik ervaringenen foto’s op het forum. Hoewel ik ze nooit ontmoet haden ze aan de andere kant van de wereld zaten warenmijn lotgenoten zo betrokken dat ze me met hun aanmoedigingenop het juiste pad hielden. Het duurde nietlang voordat ik er gezond uit begon te zien. En nog ietslater zelfs fit. Het begon de mensen om mee heen op tevallen, ik kreeg er opmerkingen over en ze vroegen hoeik het voor elkaar had gekregen. Waarop ik antwoordedat ik minder was gaan eten en meer was gaan bewe-

gen. En dat is hoe het in de basis ook echt werkt, maarzoals veel mensen in de westerse wereld weten, is derealiteit iets complexer. Om niet te dik te worden moetje jezelf constant in bedwang houden. Minder eten enmeer bewegen, dat simpele regeltje kende ik natuurlijkal lang voordat ik me met mijn muis het gezondheidsforumbinnenklikte. Maar nu wist ik niet alleen wat het regeltjeinhield, ik voelde het ook. Informatie en uitleg, gecombineerdmet positieve kritiek van gelijkgestemdenwas het verschil tussen een uitgekauwd regeltje napratenen er daadwerkelijk naar leven.Op mijn thuis op het internet vond dat ik alle informatiedie ik nodig had om fit te worden. En nog beter, ik kreeger de motivatie van andere gebruikers om door te zetten.Hun vragen, aanmoedigingen en uitleg waren essentieel.Daarom vroeg ik me af hoe het me zou zijn vergaanals ik minder thuis was geweest op internet. Hoezou mijn streven om gezond te worden, hebben uitgepaktals ik minder ervaring had gehad met de immenseberg informatie die het internet is, met al z’n schimmigeNigeriaanse prinsen, fantastische te-goed-om-waar-tezijn-pillenen andere amazing kansen en mogelijkheden?Om daar achter te komen, heb ik Jim bedacht.Mijn imaginaire vriend Jim staat ‘s ochtends op en zietzichzelf in de spiegel. Hij is een beetje te dik en het zieternaar uit dat het erger aan het worden is. Jim vermoedtdat het aan zijn eetpatroon ligt, en dat hij eigenlijk eenswat vaker zou moeten bewegen. Hij zou kortom wat gezondermoeten leven.Jim wil informatie. Hij besluit Google te raadplegen. Omdathij net als ik in Australië woont, gaat hij naar google.com.au en hij typt in ‘Getting Healthy’.Dat ziet er goed uit! Het eerste zoekresultaat heeft als titel‘Get Healthy’ en het is nog een Australische site ook.Dat lijkt perfect. Jim klikt de pagina aan. Hij ziet plaatjesvan groenten, een foto van een glas water. Gegarandeerdgezonde dingen. En een foto van iemand die meteen hond wandelt. Uitstekend.Jim kijkt naar de afzender van de site. ‘Information andCoaching Service”, en een telefoonnummer. O jee, datziet eruit als iets waar je voor moet betalen. “Onderdeelvan het New South Wales Health Initiative” staat er ooknog. Hmm dat is vreemd, misschien is het toch niet eendure coaching service, maar een initiatief van de staatNew South Wales. Maar Jim woont niet in die staat, zouhij er dan wel gebruik van kunnen maken? Doet er eigenlijkniet zoveel toe, want Jim is zich alleen nog maar aanhet oriënteren. Hij wil graag te weten komen wat gezondleven zo ongeveer inhoudt, maar hij is er nog lang nietklaar voor om een telefoonnummer te bellen en zich ergensvoor op te geven. Jim schudt zijn hoofd en klikt opte back-knop.81

De tweede link die Google aanbiedt is precies dezelfdeals de eerste, dus daar heeft hij niks aan. De volgendelink is een behoorlijk goed uitziende pagina van de AmerikaanseHeart Association. Vol breed glimlachendemensen en met links naar alle mogelijke gezondheidstipsen informatie. Maar alles staat er in pounds, feet,inches, calorieën. Amerika had duidelijk over het hoofdgezien dat de wereld al lang overgestapt is op het metrischesysteem. Hier heeft Jim niks aan. Irritant. Volgende.‘Good Housekeeping: 100 tips on gezonder te leven’.Weer Amerikaans, dus weer in pounds. En bovendien:100 manieren om gezonder te leven? Dat klinkt nogaloverweldigend. Als Jim snel even rondkijkt ziet hij tips als‘kook je pasta al dente’, ‘doe oefeningen die zich richtenop je diepe tansverse spiergroepen’, ‘drink gemberthee’en ‘spreek uit hoe je je werkelijk voelt’. Hoe moet Jim invredesnaam de belangrijke tips onderscheiden van deonzinnige? Volgende!Een site van een dokter in alternatieve geneeswijzen. Hijprijst een aantal essentiële olieën aan, die het verouderingsprocesomkeren… Kom op zeg! Het zet Jim wel aanhet denken over olie met bepaalde omega’s erin, waarhij wel eens van gehoord heeft. Maar deze site is duidelijkniet de weg naar het gezondheidswalhalla. Eerdernaar het oplichtersparadijs.De volgende site geeft een of andere foutmelding. ‘ProxyError’.Jim heeft nu de top-5 van de Googleresultaten voor ‘gettinghealthy’ doorgenomen. Het levert niks op. Dan maareen pizzaatje bestellen. Teleurgesteld in het internet belthij de pizza-bezorgservice. En op z’n 62e sterft hij aanhartfalen.Nee hoor, grapje.Maar Jim’s zoektocht op Google (en mijn echte zoektochttrouwens ook), levert wel een interessant vraagstuk op.Hoe kan het dat zo’n simpele zoekopdracht zo’n groteberg onbruikbare ‘feiten’ oplevert? Teleurstellend is dat!Gezonder eten? Betekent dat dat Jim elke dag een banaanmoet eten? Of moet hij alle koolhydraten vermijden?Of misschien juist extra koolhydraten toevoegen?Meer antioxidanten misschien? Of misschien moet hijgaan sporten? Zou hij in het park moeten gaan rennentot hij rood aanloopt en uitgeput in elkaar zakt? Misschienmoet hij beginnen met 2 minuten hardlopen, enhet elke dag iets verder opbouwen? Is hardlopen welgoed voor zijn knieën en enkels? Kan hij niet beter pushupsdoen zodat hij sterk en gespierd wordt? Misschienmoet hij een setje gewichten kopen om mee te trainen?Hoe vaak dan? En hoe zwaar? En wanneer kan Jim resultatenverwachten? Kan hij werkelijk zijn pens wegkrijgenen daarvoor in de plaats strakke buikspieren ontwikkelen,zoals je altijd in reclames ziet? Hoe kan hij er in vredesnaamachterkomen wat een goed niveau is om tebeginnen, en welke oefeningen hij beter kan bewaren tothij wat meer ervaring heeft opgebouwd? Is die flitsendewebsite met al die gezonde mensen erop wel eerlijk, ofproberen ze gewoon hun powershakes te verkopen, ofeen abonnement op het een of andere dieetprogrammaaan te smeren?Gezonder leven is gewoon veel te ingewikkeld! Het istoch onmogelijk dat mensen al deze informatie tot zichnemen en ook nog begrijpen? Misschien moet Jim ermaar helemaal vanaf zien en lekker een grote bak ijsleegeten.Mijn ervaring op het forum van Something Awful waseen stuk beter dan Jim’s zoektocht. Natuurlijk is een internetforumzeker niet de enige weg naar succes, maarvoor mij heeft het uitstekend gewerkt. Een humorsite82is misschien niet de meest voor de hand liggende plekom werkelijk waardevolle kennis en informatie te halen,maar dat is nou juist het punt van mijn hele verhaal. Decommunity die ik kende en vertrouwde, bracht me deinformatie die ik echt nodig had op een manier die eenneutrale zoekmachine nooit zou kunnen. Mijn thuis ophet internet was meer dan een gezellige plek, het wasde sleutel tot kennis en wijsheid die me bovendien gemotiveerdhield om mijn doel te bereiken.Tegenwoordig zit ik niet meer op de forums van SomethingAwful. Het internet verandert voortdurend, en decommunities op internet dus ook. Ik ben sindsdien, netals veel andere goons, overgestapt naar andere siteswaar het gras groener is. Maar het principe blijft hetzelfde.Als ik wil weten in welk jaar de Olypische Spelen inHelsinki waren, of hoe ik ‘Fatal Error Message #56” moetoplossen, dan heeft Google gegarandeerd het antwoord.Maar als ik informatie nodig heb over brede onderwerpenals gezondheid, dan kun je nergens beter zijn dan‘thuis’.Dit artikel is met toestemming overgenomen vanwww.steveandroulakis.com

Where the Hell is Matt?Door Matt HardingMatt is een 36-jarige lanterfanter uit Westport, Connecticut in deVerenigde Staten. Lange tijd dacht hij dat computergames makenen spelen het enige zou zijn dat hij in het leven wilde doen. Hij hadgeluk: hij kreeg al jong een baan als gamedesigner in Los Angeles,dus hij dacht dat hij alles dik voor elkaar had.Op zijn 23ste verhuisde hij naar Brisbane, Australië. Daar is hetvoor jonge mensen gebruikelijk om eerst een tijd de wereld te ontdekkenvoordat ze ergens permanent neerstrijken. Dat leek hemwel wat, want langzaam maar zeker drong het tot hem door dat gamenmisschien toch niet het enige was in het leven. Dus nam hijin 2003 ontslag om de wijde wereld in te trekken. Hij reisde doorZuidoost-Azië, net zolang tot zijn geld op was. Op www.wherethehellismatt.comhield hij zijn familie op de hoogte van zijn avonturen.Toen hij een paar maanden had gereisd, waren Matt en zijn vriendBrad Welch foto’s aan het maken van de straten van Hanoi. Bradzei, “Hé Matt, ga eens daar staan en doe eens een dansje. Danmaak ik er een filmpje van.” Dat deed Matt, en het resultaat was vrijgrappig. Dus besloot hij voortaan overal waar hij kwam een dansjeop te nemen.Dat bleek een erg goed idee.Het filmpje van zijn dansavontuur in Azië stond op zijn blog, tothij in 2005 voor het eerst op de nieuwe website YouTube kwam.Tot zijn verbazing stond zijn dansvideo erop. Een of ander joch datzich voordeed als Matt had de video op YouTube gezet, en meerdan een miljoen mensen hadden hem al bekeken! De uploadervroeg om donaties en had zo’n $200 binnengehaald. Leuk voor hem.Dus opeens was Matt microberoemd als ‘Die vent die op internetdanst. Nee, niet die, die andere. Nee, die ook niet. Wacht, laatmaar. Ik stuur je wel een linkje. Het is grappig.’En terwijl dat gebeurde, kreeg Matt een e-mail van een kauwgombedrijfdat Stride heet. Ze wilden weten of het hem leuk leek omnog een dansvideo op te nemen, voor hen. Hij vroeg of ze daarvoorwilden betalen. “Ja,” zeiden ze. Hij vroeg of hij overal naartoemocht reizen waar hij wilde. “Ja, zo ongeveer,” zeiden ze. Dus zeiMatt, “Natuurlijk!”Waargebeurd.Hij maakte de video, en nam zijn vriendin Melissa mee om te filmen.Het was te gek en iedereen vond het leuk. Door de tweedevideo werd Matt nog veel microberoemder. Hij werd zelfs kortstondigquasiberoemd.

Aanvankelijk danste hij vooral voor bekende gebouwen en anderelandmarks. maar tijdens de reis kwam hij in Rwanda. Aangeziendaar geen bekende gebouwen of andere landmarks waren die demoeite van het dansen waard leken, ging hij naar een dorpje endanste hij met een groepje kinderen. Hij begon gewoon te dansen.En zonder een moment te twijfelen dansten de kinderen met hemmee. Dat bleek het mooiste moment van de hele reis. Matt leerdedat kinderen veel leuker zijn dan gebouwen en monumenten.Matt ging terug naar de kauwgommakers van Stride en verteldedat hij het helemaal fout had gedaan en dat hij daarom nog eenkeer de wereld over moest vliegen om het over te doen. Ze zeiden,“Okay.” En zo maakte hij in 2008 nóg een video, waarin duizendenmensen samen lachten, giechelden en dansten. Het kostte hem vijfjaar en drie keer proberen, maar nu had hij het eindelijk goed.Het internet ging uit z’n dak. Matts status verschoof van quasiberoemdnaar helemaal-niet-onberoemd. Visa huurde hem in om zijndansje te doen voor een serie reclamespotjes die in Azië en hetMidden-Oosten werden uitgezonden. Matt maakte kennis met hetfenomeen Businessclass. Hij hoefde zich niet meer zoveel zorgente maken over geld. Hij kocht een huis in Seattle, Washington enging daar wonen met Melissa.Na een tijdje kwam hij tot de conclusie dat er toch nog iets ontbrak,iets dat in zijn andere video’s nog niet aan bod was gekomen.Iets waar sponsors waarschijnlijk voor zouden terugschrikken, maardat maakte niet uit: hij wilde zelf de baas zijn over zijn eigen werk.Dus nam hij al zijn spaargeld op en besloot nog één video te maken.In 2010 ging hij op reis, en begon weer te filmen. Hij onderbrakzijn reis een jaar later toen Melissa en hij een zoon kregen. Daarnawerd het lastiger om lang van huis weg te zijn. Maar hij huurde eenklein team in om hem te helpen zijn project af te ronden. Dat lukte.In 2012 bracht Matt zijn vierde video uit. Hij is erg trots op het resultaaten hij hoopt dat jij het ook een leuk filmpje vindt.Matt vindt reizen belangrijk. Het laat je zien waar je toe in staatbent. Het laat je zien dat je kunt afwijken van de gebaande paden.En het leert je dat we heus niet de hele tijd bang hoeven zijn voorelkaar.Dit artikel is met toestemming overgenomen vanhttp://www.wherethehellismatt.com84

Door Niels HuijbregtsJe waant je in het laboratorium van de moderne variantvan de mad scientists zoals je die kent uit oude films.Computers, soldeerbouten, lasercutters, 3d-printers.Misschien hier en daar een lasapparaat, een oscilloscoop,een elektriseermachine, wat flesjes bier en Club Mate ofeen vuurspuwende robodraak. En een heleboel gereedschapen onduidelijke technische onderdelen die misschienooit nog ergens goed voor zijn. De geur is een aangenamemengeling van werkplaats en kroeg. Er klinkt muziek. Erknipperen LEDjes.Hackerspaces zijn volwassen knutselhonken en gezelligehigh-tec werkplaatsen, open voor iedereen die mee wildoen. Plekken waar mensen bij elkaar komen om samendingen te maken, te leren en te delen. Volgens hacker enuitvinder van de briljante TV-B-Gone Mitch Altman, die innovember 2012 op TEDxBrussel over hackerspaces vertelde,voorzien hackerspaces in twee essentiele universelebehoeftes van de mensheid: gemeenschapszin en dedrang om te creëren. Mensen hebben altijd de behoeftegevoeld om dingen te maken, zegt hij. En dat wij nu toevalligde luxe hebben dat we alles kunen kopen wat wewillen, wil nog niet zeggen dat die oerkracht, die scheppingsbehoefte,zomaar verdwijnt. Natuurlijk kun je eenschemerlamp kopen bij IKEA. Maar je creatieve honger stil

je er niet mee. Dat doe je wel door zelf een schemerlampte ontwerpen en hem op een zelfgebouwde 3d-printerte produceren. Of door 32 IKEA-lampen te combinerentot een nieuwe lamp. Ook leuk: acht oude ventilatortjes,wat slangetjes, twee mondharmonica’s en een printplaatcombineren tot een elektronisch zelf-twitterend kerstliedjesorgel.Helemaal als je dat dan ook nog doet metleuke mensen om je heen – mensen die je willen helpen,je dingen willen uitleggen en voordoen en die enthousiastzijn over wat het dan ook is dat je gemaakt hebt.De hackerspacesbeweging is ontstaan tijdens de grotehackerfestivals als het Duitse Chaos CommunicationsCamp en in Nederland kreeg de beweging een grote impulstijdens HAR – Hacking At Random, een grote openluchtconferentiein de zomer van 2009. Jens Ohlig maakte eenhandleiding: hoe zet je je eigen hackerspace op. Die heeftbehalve allerlei nuttige details vooral ook één duidelijkehoofdboodschap: doe het gewoon. Begin, dan komt hetvanzelf goed. En dat blijkt te kloppen. Van enkele tientallenis het aantal hackerspaces in een paar jaar gegroeidtot meer dan duizend over de hele wereld.Het idee is op zich natuurlijk helemaal niet nieuw. Vroegerop mijn middelbare school was ook zo’n hok waar mensenmet soldeerbouten en transistors, weerstandjes enlampjes in de weer waren. Ik weet het niet zeker, maardat moet op andere scholen ook zo geweest zijn. Wat welnieuw is, is dat de hackerspaces via internet verbondenzijn tot een wereldwijde beweging. Via hackerspaces.orgstaan ze met elkaar in contact, voeren ze samen projectenuit en organiseren ze hackathons en bijeenkomsten. Dewebsite verbindt de losse spaces tot een echte internationalegemeenschap. Hackers van de space in Berlijn mogengerust binnenlopen en meedoen met de space in Melbourne,als ze in de buurt zijn.Hackerspaces zitten overal: in Hawaii en Colombia, in Nigeriaen IJsland en in Japan, China, Ethiopë, Iraq, Syrië enIsrael, om er een paar te noemen. Altman’s bewering dathackerspaces in een universele menselijke behoefte voorzien,zou dus best eens waar kunnen zijn. Het model vansamen maken, leren en delen spreekt mensen over de helewereld aan. Of ze nou rijk zijn of arm, jong of oud, meteen universitair diploma of alleen lagere school.De hackers baseren al hun projecten op de open sourcegedachte: bouwplannen, software, alles is openbaar enmag door anderen worden gekopieerd, hergebruikt, aangevulden verbeterd. Zodat iedereen het kan aanpassenaan eigen specifieke behoeften en zodat iedereenzijn steentje kan bijdragen aan het perfectioneren vanhet concept. Veel mensen denken bij het woord hackeraan ongure types die op je computer inbreken om creditcardgegevenste stelen, maar dat is een tragisch misvertand.Hoewel veel hackers inderdaad geïnteresseerdzijn in computerbeveiliging en de eventuele zwakke plekkendaarin, is de essentie van het hacken niet het inbrekenop computers of het stelen van gevoelige informatie.Het gaat erom om vanuit nieuwsgierigheid en inventiviteitiets te onderzoeken en te doorgronden. En indien mogelijk,te verbeteren. En deze verbeteringen te delen met dehoe alles werkt. En daarna eigen firmware heeft geschrevendie in de camera kan worden ingeladen, waardoor diecamera allerlei nieuwe kunstjes kan die met de originelefirmware onmogelijk zijn, vooral op het gebied van video.86Dat proces heet reverse engineering. Het is – voor wie ervanhoudt – een soort uitdagende puzzel. De broncode van

vertand. Hoewel veel hackers inderdaad geïnteresseerdzijn in computerbeveiliging en de eventuele zwakke plekkendaarin, is de essentie van het hacken niet het inbrekenop computers of het stelen van gevoelige informatie.Het gaat erom om vanuit nieuwsgierigheid en inventiviteitiets te onderzoeken en te doorgronden. En indien mogelijk,te verbeteren. En deze verbeteringen te delen met derest van de wereld, zodat anderen erop kunnen voortborduren.Zo ontstaat een stroom van creativiteit die nooitopdroogt, en die continu blijft zorgen voor betere, slimmeretoepassingen. Of het om computers en softwaregaat, om bier of om meubels, alles valt te verbeteren enalles kan dus gehackt worden.Een van míjn favoriete hacks is Magic Lantern, een gehacktefirmware voor Canon digitale spiegelreflexcamera’s.Firmware is de software die in apparaten zit ingebakken,in dit geval de software die Canon in z’n camera’sstopt om ze te laten werken. Magic Lantern is een alternatievefirmware, het product van een groep enthousiastefilm- en fotoliefhebbers die de originele firmware vanCanon net zo lang heeft onderzocht tot ze precies snaptenhoe alles werkt. En daarna eigen firmware heeft geschrevendie in de camera kan worden ingeladen, waardoor diecamera allerlei nieuwe kunstjes kan die met de originelefirmware onmogelijk zijn, vooral op het gebied van video.Dat proces heet reverse engineering. Het is – voor wie ervanhoudt – een soort uitdagende puzzel. De broncode vande originele firmware is niet beschikbaar, want die houdtCanon natuurlijk geheim. Maar door zorgvuldig het gedragvan de firmware te bestuderen, en door aannames te doenen soms domweg te gokken, wordt langzaam maar zekerde puzzel volledig ingevuld, totdat de firmware geen enkelgeheim meer kent. Een soort heel grote, ingewikkeldesudoku waarbij je door het ene vakje in te vullen, voorspellingenkunt doen over wat er in de andere vakjes moetstaan.Toen de puzzel van de werking van de Canon camera’seenmaal opgelost was, waren er tal van aanpassingen enverbeteringen te bedenken en bleek het aantal nieuwemogelijkheden vrijwel oneindig. In de woorden van deontwikkelaars: Magic Lantern frees your Canon camera. Degroep groeide uit tot een ware gemeenschap die er samenvoor zorgde dat Magic Lantern de betaalbare Canon camera’somtovert in videomonsters die zich qua prestaties enmogelijkheden kunnen meten met professionele digitalevideocamera’s die meer dan het tienvoudige kosten. MagicLantern is daardoor de standaard geworden voor onafhankelijkefilmmakers die met een kleine investering zeerprofessioneel resultaat kunnen bereiken.Maar zo ingewikkeld en specifiek hoeft het helemaal niette zijn. Het kleine alledaagse leent zich net zo goed voorhacken. Koffieapparaten, deurbellen, fietsen, kleding, allesis hackbaar en alles wordt dus ook gehackt. En als hetaan Mitch Altman ligt, worden we allemaal hackers. Zijnidee van de hackerspace: iedereen is welkom en iedereenmag meedoen. Maakt niet uit of je lid bent, maakt niet uitof je kunt programmeren, solderen, of je überhaupt ooiteen schroevendraaier hebt vastgehouden.Voor The Internaut Cookbook hebben we een aantal Nederlandsehackers gevraagd te vertellen over de hackerspacesdie zij hebben opgericht en over de projecten dieze daar uitvoeren. Randomdata in Utrecht, Hack42 in Arnhem,Frack de Fryslân Hackerspace, Bitlair in Amersfoort.Hun verhalen stemmen zonder uitzondering vrolijk: hackenis overduidelijk vooral ook heel leuk. Ben je nieuwsgieriggeworden? Loop eens binnen bij de Nederlandsehackerspaces. Er zijn er inmiddels een heleboel:lees hier over vier nederlandse hackerspacesbitairfrack hack42 randomdata87

itlairBitlair.nl Hackerspace in AmersfoortHackerspaces schieten als paddenstoelen uit de grond.Maar wat zijn dat nou, hackerspaces ?Hackerspaces zijn ruimtes waar mensen samenkomen meteen gezamenlijke interesse in computers, computerbeveiliging,elektronica en nog veel meer. Hacken is ook hettoepassen van zaken waar ze helemaal niet voor gemaaktzijn. Als je bijvoorbeeld een oude floppy drive gebruikt ommuziek te maken is dat ook een vorm van hacken. Of jebouwt je eigen slimme meter om je eigen electriciteitsverbruikte meten. Allemaal vormen van hardware hacking:iets gebruiken waarvoor het oorspronkelijk niet bedachtis. Of iets veranderen waardoor het beter werkt.Het hackersfestival Hackers At Random (HAR) in 2009 isde aanjager geweest voor mensen in Nederland om ookeigen hackerspaces op te richten. Op het festival kwamenduizenden hackers uit de hele wereld bij elkaar en was eenechte hackerspace ingericht. Dat inspireerde ons: wij wildenook zo’n eigen plek, uitgerust met allerhande gereedschappen,machines om eigen dingen te bedenken en teverbeteren. Maar ook een plek om mensen te ontmoetenof je eigen ideeën eens tegen een ander aan te houden. Ishet wel een goed idee ? Hoe kan het nog beter ?Zo zijn er in Nederland inmiddels meerdere hackerspaces:Revspace, Hack42, Frack, NurdSpace, Random Data,AckSpace,Skills, Technologia Incognita en sinds 2011 inAmersfoort dus ook onze eigen space: Bitlair. Een samenvoegingvan de woorden Bit (kleinste eenheid van informatie)en Lair (geheime grot). We hebben zo’n 20 leden. space-music-control/Allemaal unieke mensen met ieder eigen vaardigheden en Daarnaast hebben we begin van dit jaar een workshop georganiseerdom acht 3D-printers te bouwen. Door geza-kennis. Er zitten programmeurs bij, elektronici, IT’ers.Inmiddels hebben we een aantal projecten verwezenlijkt, menlijk deze workshop uit te voeren konden alle deelnemersvan elkaars ervaringen leren. Hierdoor zaten dewaarvan sommige op internationale sites zoalshttp://hackaday.com genoemd zijn:printers niet alleen veel sneller in elkaar maar kwam iederskennis ook van pas. De een draait er zijn hand nietSpacefed / Spacenet:Een netwerk over alle aangesloten hackerspaces heen, voor om om nieuwe firmware in het gebruikte microcontrollerboard te laden. Een ander heeft een webwinkel inmet een autorisatiesysteem dat je controleert bij je eigenhackerspace. Ben je dus ergens te gast, kan je met je 3D-printermaterialen en kon voor een scherpe prijs eeninloggegevens van je eigen hackerspace inloggen bij de pakket leveren met alle onderdelen. Zaken die we inmiddelsgeprint hebben zijn o.a. Mate-clips voor om de flesjesgast-hackerspace. Inmiddels zijn veel hackerspaces in Nederlandaangesloten en ook in Luxemburg is een hackerspaceaangesloten op Spacenet. https://spacefed.net oordopjes-houders, iPad houders voor in de auto en on-Club Mate (een veel gedronken drankje in de hackerscene),Een next-button, waarmee de muziek in de space bediend derdelen voor weer een nieuwe verbeterde versie van dekan worden. Bevalt een nummer dat gespeeld wordt niet? 3D Printer. Hier vind je meer info over onze 3D printers:Een druk op de grote rode knop en het volgende nummer https://wiki.bitlair.nl/Pages/3D_Printerwordt gestart. Geheel draadloos communiceert deze knop Onlangs zijn we gestart met de bouw van 5 lasercutters.met de mediaserver die draait op een linuxserver. Normale lasercutters hebben een redelijk klein werkbereiken wil je groter, dan gaat meteen de prijs fors om-http://hackaday.com/2011/10/12/wireless-hacker-88

hoog. Wij bouwen daarom onze eigen lasercutter met eenwerkoppervlak van 130x65 cm! Inmiddels is de elektronicaaf, hebben we beweging op de X- en Y-assen en zijnwe op het punt dat we de 100W CO 2laserbuis willen gaanbestellen. Met de lasercutter kunnen we straks nog meerzaken zelf bouwen, zoals bijvoorbeeld behuizingen voorelektronicaprojecten, en kunnen we graveren in plexiglasen spiegels en nog veel meer. Volg onze vorderingen ophttps://wiki.bitlair.nl/Pages/Projects/Laser_cutterEn we werken aan RGB-ledwalls, Ledverlichting in de hackerspaceaangedreven door zonnepanelen, een berichtenbord,een web-enabled weerstation. Voor een overzichtvan onze projecten, kun je hier kijken: https://wiki.bitlair.nl/Pages/ProjectsHeb je na het lezen van deze tekst eens zin om langste komen, ben je altijd van harte welkom bij Bitlair inAmersfoort. Ons adres vind je op onze website.We zijn geopend op woensdagavond van 18.00u tot middernachten op zondag van 12uur tot middernacht. Je kanons ook volgen op Twitter.Namens het bestuur van Stichting Bitlair,Rudy Hardeman (voorzitter),Wilco Baan Hofman (penningmeester),Dimitri Modderman (secretaris).BitlairHeiligenbergerweg 144b3816 AN Amersfoort89

frackFrack (de Fryslân Hackerspace) is een hackerspace in hetnoorden van Nederland. Een hackerspace is een ruimtewaarin hackers en gelijkdenkenden samenkomen omte werken aan uiteenlopende technische projecten. Eentweede belangrijke pijler is kennisdeling; Het delen vankennis heeft een hoge prioriteit. Dit uit zich in Open Sourcesoftware, maar ook open en toegankelijke documentatieen uitleg van de projecten. Uiteraard is het ook een socialeomgeving waar ruimte is om met andere mensen vangedachten te wisselen over de dingen die er toe doen.Internet is voor ons een belangrijk middel in deze zoektochtnaar kennis en samenwerking. We communicerenveel over IRC, werken samen op onze wiki en veel van onzeprojecten werken via internet of andere netwerken.SpaceAnnounce is een mooi voorbeeld van een project datbij uitstek gebruik maakt van internet. Dit project zorgtervoor dat op onze website, Twitter en het IRC kanaal gemeldwordt wanneer de space open is. Ook onze deurbelwerkt via dit systeem. Wanneer iemand aanbelt klinkt ernatuurlijk een deurbel in onze space (gekoppeld via hetlokale netwerk), maar wordt er ook in het IRC-kanaal eenmelding gegeven dat er iemand voor de deur staat. Zowordt de bel ook niet gemist als je met een koptelefoonop aan het werk bent.Een tweede voorbeeld van ons gebruik van internet is deTwitterboom. Een met normale kerstdecoratie en RGBLED-strip versierde kerstboom die we in de kerstperiodevan 2011 in de Bibliotheek Leeuwarden hebben tentoongesteld.De LED-strips werden aangestuurd met een zelfontworpencontroller (op basis van een kleine 8-bit microcontroller),die op zijn beurt werd aangestuurd dooreen laptop met daarop eigengemaakte software. Hiermeewerd Twitter afgezocht op kerstwensen. Wanneer dezekerstwens een kleur bevatte (omdat er gehoopt werd opeen witte kerst, of omdat mensen proostten met rodewijn) werd op basis hiervan een LED-strip gekleurd. Eenlijst van 140 kleuren betekende dat bijna alle kleurberichtengetoond werden. Een en ander is niet compleet als demensen op internet het niet kunnen zien, hierom was ereen website gebouwd met daarop een wemcambeeld vande boom. Hierop werden de tweets en de gekleurde boomzichtbaar gemaakt voor de wereld.Ook hebben we tastbare ‘Like’ knoppen gemaakt; de PoerbêstButton (Poerbêst betekent “heel erg goed” in hetFries). Deze knoppen zijn gerealiseerd voor het !UIT-FestivalLeeuwarden van 2012. Tijdens dit festival was eengroot aantal stands aanwezig en bij elk van deze standsstond een Poerbêst Button. Wanneer mensen een stand‘leuk vonden’ konden ze op de knop drukken. Alle knoppenwaren met een lokaal netwerk en microcontroller aanelkaar verbonden. Op deze manier zijn alle knopdrukkenlive geregistreerd en op grote schermen rondom het festivalgevisualiseerd. Zo ontstond er een live-beeld van destands die het meest gewaardeerd werden door de bezoekersvan het festival.Een ander project is de CNC freesmachine. Eind 2011kwam een van de deelnemers van de space aanzetten meteen CNC-Freesmachine die hij deels had gebouwd, methulp van de lokale Hogeschool. Deze hebben we samen afgemaakten kort gebruikt. Helaas had de machine een anderepermanente bestemming, maar het kort beschikbaarhebben van het apparaat heeft een blijvende behoefte gecreëerd.Zo is begin 2012 dan ook het plan ontstaan omeen eigen 3-assige freesmachine te bouwen. Inmiddelsbegint deze machine zijn voltooiing te bereiken en omdathet op deze manier zo toegankelijk is beginnen ook ideeënvoorbij een frees vorm te krijgen. Waarom niet een extrusie-kopvoor 3D-printen, of een uitbreiding tot lasercutter?Ook de vraag of dezelfde aansturing niet te gebruikenis voor bijvoorbeeld een robot-arm. De mogelijkheden zijn

eed en dagelijks blijkt dat er meer projecten zijn die gebruikgaan maken van de mogelijkheden die het apparaatbiedt. Een enkel project dient op deze manier als katalysatorvoor een hoop creativiteit en andere projecten. Enomdat we als hackers echt niet stil kunnen zitten en altijdmogelijkheden tot verbetering zien, zijn er inmiddels alplannen om de freesmachine uit te breiden met een vierdeas (rotatie van het werkblad).Als hackerspace werkt Frack ook veel samen met andereinstanties. Zo werken we samen met de VoedselbankLeeuwarden aan een nieuwe klantendatabase zodatde knelpunten in de bestaande situatie opgelost wordenen deze instelling voor de komende jaren een betrouwbaarsysteem heeft. Ook helpen we studenten van de NHLHogeschool met een veelvoud aan projecten We werkenamen met de provincie Friesland en gemeente Leeuwardenin projecten rondom Open Data. Ook is er een aantal hardware-projectendie we uitvoeren in samenwerking met deBibliotheek Leeuwarden (zoals de eerder genoemde Twitterboom).Al deze projecten en gerelateerde activiteitendocumenteren we op onze wiki. Zo kunnen andere deelnemers,maar ook mensen die (nog) geen binding hebbenmet Frack leren van onze activiteiten en voortbouwen oponze kennis en resultaten.Heb je door het lezen van deze tekst interesse gekregen inFrack? Kom vooral eens langs in Leeuwarden of kom kijkenin ons IRC kanaal.Groeten van alle deelnemers van Frack!Info over Frack• www.frack.nl• www.frack.nl/wiki• IRL locatie: Zuiderplein 33, 8911AN, Leeuwarden• http://www.twitterboom.nl• http://frack.nl/wiki/!UIT_2012• De CNC freesmachine• Er zijn meerdere hackerspaces in Nederland, woon jeniet in Friesland en wil je toch graag eens een hackerspacebekijken? Kijk online waar de dichtstbijzijnde hackerspaceis bij jou in de buurt.91

hack42Hack42 is een hackerspace gevestigd in Arnhem. Het werdopgericht in 2009 door een kleine, blijvend groeiende,groep van mensen die vonden dat er een soort technischespeeltuin moest komen, waar gereedschappen beschikbaarzouden zijn, mensen om ideeën mee uit te wisselenen ruimte om die ideeën een concrete vorm te geven.Ze zagen een plek voor zich die beheerd zou worden doorde gebruikers zelf, niet door een instantie, en die voor degebruikers altijd toegankelijk zou zijn.In 2010 werd de space officieel geopend door Rop Gonggrijp,en ze is inmiddels op haar tweede locatie: een indrukwekkendkazernepand midden in het bos. Maandelijkszijn er vele bezoekers die langskomen voor het computermuseum,de grote verscheidenheid aan apparatuur enkennis, input van gelijkgestemden en de verwelkomendesfeer.Techniek zit bij velen van ons in het bloed en dat heeft eenplaats nodig waar dat tot uiting komt. Wie als kind apparatuuruit elkaar haalde om te kijken wat erin zat, vindt ineen hackerspace zoals Hack42 een groep mensen om zichmee te verenigen.Deze krachtenbundeling van gelijkgestemden heeft opgeleverddat er nu een grotehackerspace midden in het bos in de buurt van Arnhemstaat. De locatie is wat afgelegen,maar dat geeft niet. Zelfs al zou de space op de maanworden neergezet, dan is dat niet direct een obstakel. Danworden er ongetwijfeld low-budget ruimtepakken ontwikkelt,spaceshuttles gebouwt en worden de beperkingendie in maansituaties optreden met veel technisch plezieropgeheven.Er zijn dus plaatsen op de wereld waar mensen bij elkaarkomen die gedreven worden door nieuwsgierigheid, speelsheiden liefde voor techniek. Hack42 is zo’n plaats. In despace kanje spelen met allerlei soorten techniek. Zomaar een rijtje:chipknip-automaten, GSM, röntgen,naaimachines, 3D-printers, lasersnijders, digitale hacktools,verf, mechanica, Lego, computers en ambachtelijkesoep.Naast techniek krijgt ook creativiteit alle ruimte, want demooiste verrassingen kom je vaak tegen op het snijvlakvan die twee.Vrijheid van techniek wordt bij Hack42 gekenmerkt dooreen absentie van de (in hackerssferen) klassieke discussiesals “Windows is beter dan Linux”. Iedereen heeftde mogelijkheid om zelf te kiezen wat handig is, daarbijwordt meegenomen dat overal een rijke historie in zit. Eencomputermuseum met bijzondere antieke stukken hardwareonderschrijft dat.Deelnemers hebben uiteenlopende technische achtergronden,hierdoor is expertise aanwezig in allerlei vakgebieden.Het delen van kennis geeft iedereen de mogelijkheidom andere facetten van de techniek, eventueel begeleid,te verkennen. Als er interesse is om te leren staat er altijdiemand klaar die je snel op weg helpt.Vele mogelijkheden van techniek worden onderzocht enuitgebuit. Wie in de space om zichheen kijkt ziet allerlei niet-alledaagse projecten. Het zijner inmiddels meer dan honderdvijftig, iets waar we trotsop zijn. Als iemand zijn Café Noir koekjes wil graveren,

dan kan dat. Wil je een simulatie zien van het ambtenarenapparaat:die is er. Moet er gevlogen en gefilmd wordenvanuit een tricopter? Ook dat is mogelijk.Soms leveren de mogelijkheden een situatie op dieschreeuwt om een test. Met een simpele kaartprinter kan jeidentiteitskaarten namaken. Dat is natuurlijk strafbaar. Hetis daarom ook mogelijk om overduidelijk neppe identiteitskaartente maken: fantasiekaarten die anders zijn dan iederbestaand identiteitsbewijs, maar er toch indrukwekkenduitzien. Deze Mickey Mouse-kaarten worden, zo bleek uitproefnemingen, ook geaccepteerd bij vele officiële instanties.Er is weinig politiek nodig om hiermee een punt te maken:het feit zelf geeft genoeg inzicht.Met dergelijke acties gaat een space verder dan louter eentechniek-hobbyclub. Ethiek is binnen de hackerspace eenongeschreven, maar overduidelijk aanwezige begrenzing.Er wordt voorkomen dat mensen domme dingen doen dooraan te geven wat mogelijke gevolgen zijn. Dat kan variërenvan omgang met (gevaarlijke) apparatuur tot het inbrekenop websites. Daar zijn codes voor die soms lastig zijn omaan te voelen. Maar deze kennen is essentieel. Deelnemersvan de hackerspace onderwijzen en ondersteunen elkaarhierin.Ruimtes als hackerspaces zijn inmiddels makkelijk benaderbaarvoor een breder publiek. Een jaarlijkse open dag,diverse lezingen en artikelen met een verschillende diepgangdoen het verschil tussen buitenstaanders en ingewijdenvervagen. De hackerspace is een open vesting waariedereen is uitgenodigd om te kijken wat er precies gebeurt.Het eerste dat opvalt is dat de sfeer aangenaam isrondom begrippen als “hacken” en “techniek”. Er is altijdveel te zien en te beleven.Hack42,Hackerspace ArnhemHackerspace Hack42 is gevestigd op de Koningsweg 23 teArnhem. De space telt 40 leden en heeft inmiddels 188publieke activiteiten gehouden. Er vinden 156 verschillendeprojecten plaats. Iedereen die zich (ergens) kanidentificeren met karakters van de serie The Big BangTheory vindt een meer dan geweldige plaats die je nooitmeer loslaat.Algemene informatie en nieuwsActualiteiten en inside infoBlijf automatisch op de hoogteFotogallerijBronnen gebruik fantasie-identiteitskaarten:De week van Filemon; Item NOS journaal93

andomdataDoel: ... “het hierdoor verbeteren van de wereld doorheroverweging en op creatieve wijze aanpassen vande technologie, en voorts al hetgeen met een en anderrechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijkkan zijn, alles in de ruimste zin des woords.”Het was 2009, ik kwam terecht in een nieuwe stad, eennieuwe opleiding en zocht contacten in iets waar ik al jarenmee bezig was; ‘Hacken’. Ik had nog nooit gehoord vanhackerspaces en toen ik voor het eerst Fish_ leerde kennenen hij me vertelde over Randomdata (een idee vooreen hackerspace) kon ik het me eerst maar moeilijk voorstellen.Maar na een tijdje kwam ik erachter dat het precieswas wat ik zocht. Fish_ was op bezoek geweest bijmeerder spaces bij onze oosterburen (CCC) en was uiteindelijkovergehaald door een hyperactieve Amerikaan. Watwas ik blij dat dat gebeurd was.Hacking at random (2009) was een katalysator voor dehackerspace-scene in Nederland, nog nooit had ik zoveelhackers en enthousiastelingen bij elkaar gezien. Overalwaar je liep was er wel iets gehackt of zag je iets cools ende visie van “asociale nerds met autisme die tegen niemandpraatten” was meteen verdwenen. Het was voor mijde eerste keer dat ik echt in contact kwam met mensendie nu deel uitmaken van de huidige Nederlandse hackerspace-scene.Hoewel het idee van Randomdata toen al bestond, was ernog niet een fysieke locatie voor de hackerspace. Er werdenwel sessies gehouden op random locaties waar we besprakenwat we wilden en hoe we zoiets zouden kunnenopzetten. Eind 2009 was het zover, we vonden een locatieen waren officieel een stichting. Randomdata was real\o/.Dus, wat was het initiële idee om de space op de zetten?Was het echt met een ideaal beeld om de wereld te verbeteren?Of was dat maar een omhulsel zodat we stiekemplannen konden maken voor world domination? Het waseigenlijk heel simpel; een plek waar we van elkaar kondenleren, onze creativiteit kwijt konden en misschien daarbijwat goed konden doen voor de maatschappij.De laatste jaren is de betekenis van het woord ‘hacker’nogal vaak veranderd. Het is eigenlijk altijd al een vaagwoord geweest. Het bestond al voordat computers werdengebruikt en zal waarschijnlijk post-computers nog gebruiktworden. Er zijn veel visies op het woord, daarom ishet moeilijk om het te definiëren. Het is voor mij niet zosimpel als “iemand die in computers inbreekt” maar ookweer niet een ideaal-beeld van een “online white knight”.Voor mij is en zal het altijd een levensstijl zijn. Het is eenbepaalde manier van denken en doen, het vervullen vanintellectuele nieuwsgierigheid.Randomdata is de kleinste hackerspace van Nederland,een hokje eigenlijk. Een kleine 10 actieve deelnemers en,sinds kort, ook mèt een koelkast. We hebben geen vasteactiviteiten, geen programma of rooster. Randomdataprobeert z’n community zo te motiveren dat het zelf metprojecten of workshops komt. “Ah, gisterenavond benik tot laat bezig geweest met deze Snort-doos, heb watcoole nieuwe rule-implementaties gevonden!” “Oh, cool.Misschien wordt het tijd voor een Snort workshop? :-)”En dan een paar weken later zijn er 5 extra mensen metdie kennis. Er wordt vaak gevraagd “Wat doen jullie nou?Hacken tot in de vroege uurtjes?” of “Zijn jullie van diegasten die sites zoals Visa offline halen?!”. Helaas komtdie laatste vraag nog steeds vaak voor, ondanks de veleaandacht aan zgn. White hats de laatste maanden. Een vanonze doelen is dan ook deze mensen onze visie mee te gevenover hackers maar ook over hackerspaces. Deze laatsteis vaak vrij idealistisch over de wereld te verbeterendoor bijvoorbeeld workshops te geven maar ook beveil-

lingelementen te testen. In realiteit kan de space gezienworden als een plek voor de community om samen te komenen te socializen. We hebben het dan niet alleen overtechnische onderwerpen, maar ook over beveilligingslekken,politieke beslissingen of ethische vraagstukken. Endit onder het genot van een flesje Club-Mate. Daarnaastdoet de space ook aan projecten en workshops.De projecten zijn vrij uiteenlopend en niet altijd security-minded.Blinky is Randomdata’s trots. Niet omdat hetzo’n complex project is, maar omdat het over de jaren eensoort mascotte is geworden. Blinky is een LED-board waarje via het internet een text kan achterlaten. Blinky is bijelke conferentie waar Randomdata geweest is, meegegaanen met trots opgehangen. Een totaal ander projectwaar de laatste tijd veel mee bezig is geweest is het reverse-enginerenvan alarmsystemen, niet omdat we graagwillen inbreken bij mensen thuis, maar toch wel willenweten hoe veillig wij nou zijn met een systeem van 400euro (koop liever een dead bolt). Er wordt altijd goed nagedachtover wat er gepubliceerd wordt en wat niet, overhet algemeen wordt er veel bijgehouden op onze wiki paginamaar we kunnen natuurlijk niet alles meteen vrijgeven.Zoals vele security bugs proberen we eerst de makervan het product op de hoogte te stellen voordat we latenzien en publiceren hoe je dat precieze alarmsysteem kanomzeilen.Workshops zijn altijd een soort backbone geweest van Randomdata.Het geeft gewoon een goed gevoel om je kennis overte dragen aan mensen, vooral als ze er vroeger of later iets aanhebben. De workshops zijn altijd open voor iedereen en wordenpubliek aangekondigd. Er zijn veel technische en hands-onsessies geweest zoals DIY_IDS, waar er geleerd werd over hetopzetten van een Open Source Intrusion Detection System ofArduino playground, het verkennen van de mogelijkheden vaneen Arduino en verbeteren van Blinky. Ook zijn er hele andereworkshops in het verleden geweest. Het geliefde Bits of Freedomgaf een workshop over de Nederlandse wet; wat mag, watniet? Of een praatje over certificaten in de security wereld,welke zijn nou echt iets waard? Deze workshops zorgen altijdvoor goede activiteit in de community, er vloeien projecten uiten discussieonderwerpen worden gevormd en dat is altijd goedvoor het verreiken van kennis.De Randomdata community heeft security professionals, programmeursen studenten, om maar wat dingen te noemen. VanNASA-opgeleide soldeerders tot ex-‘feds’. Over het algemeeneen technische crowd. Niet zo divers vergeleken met anderespaces maar dat komt omdat zij wat groter zijn. Randomdataheeft wel het geluk om een zeer internationale community tehebben en daardoor veel contact te hebben met hackers overde hele wereld wat het allemaal nog interessanter en vooralleuker maakt. Er zijn geen regels op papier over wat voormensen de space toe- of niet toelaat in de community. Overhet algemeen trekt het een bepaald soort mensen aan en daarzijn nog nooit problemen mee geweest. Er zijn vaak discussiesgeweest over het groeien en naar een grotere locatie te gaanmaar tot nu toe is dat nog niet nodig geweest. De sfeer in Randomdatais uniek en op een zekere manier puur, in een hackerway.Een plaats waar iemand in pak naast iemand met zwarthacker-shirt+baard kan zitten. En waar dat volledig normaal is.Het is nu 3 jaar geleden dat de hackerspace Randomdataecht tot leven kwam en ik hoop dat het er over 20 jaarnog is zodat ik het aan mijn toekomstige kinderen zoukunnen laten zien en onze visie de we nu hebben over tebrengen. Omdat het kan.95

DetotaleintegratieDoor Arnd MarijnissenZo. We hebben het einde van de wereld overleefd(of niet natuurlijk, maar dan doet dit verhaaler ook niet meer toe); typisch een momentvoor een beschouwing. Zo eentje waarin we woordengebruiken als wie, waar, wat en hoe enzo. Hier gaan we!Als ik zeg ‘we’, dan bedoel ik ook ‘we’, of beter gezegd,‘wij, de mensen op het internet’. Of misschien is het zelfsbeter om te spreken over ‘wij’, de mensen VAN het internet’,want er is in de loop van de jaren iets belangrijks gebeurd.Was er vroeger nog een verdeling tussen ‘de handige nerddie op z’n zolderkamer met computers en modems speelt’en ‘de rest van ons’, nu is dat echt heel anders. Er waseen tijd in de jaren tachtig, of zelfs iets eerder nog, datde oorspronkelijke internet-bewoners laagdunkend neerkekenop al dat ongewassen gespuis dat elke septemberde mailinglijsten en discussiegroepen (usenet) binnenstroomde.Aan het begin van elk academisch jaar spoeldeeen nieuwe stroom studenten, ongehinderd door enigekennis of ervaring over de mores van het internet, de onlinewereld binnen. En ‘verpestten’ deze lui alles wat zoprachtig en mooi was opgebouwd. Het kostte elke keerweer krap een jaar om de nieuwe meute een beetje op tevoeden over hoe het er hier, op ons Internet aan toe behoortte gaan. Net op tijd voor de volgende lading.

stroomde. Aan het begin van elk academisch jaar spoeldeeen nieuwe stroom studenten, ongehinderd door enigekennis of ervaring over de mores van het internet, de onlinewereld binnen. En ‘verpestten’ deze lui alles wat zoprachtig en mooi was opgebouwd. Het kostte elke keerweer krap een jaar om de nieuwe meute een beetje op tevoeden over hoe het er hier, op ons Internet aan toe behoortte gaan. Net op tijd voor de volgende lading.En inmiddels is het eeuwig september. Begin jaren negentigwas het zover; het internet was niet langer alleenvoorbehouden aan de academici. Het ging voor iedereenopen. Aanvankelijk was voor de meeste mensen volstrektonduidelijk wat je eraan had. Waarom zou je in godesnaamwillen kunnen ‘ie-meelen’ met iemand aan de andere kantvan de planeet?! Je kende daar niemand! Je kon op heteerste gezicht ook niets kopen op internet. En dan hadje er ook nog eens een computer voor nodig. Het was almet al maar weinig aantrekkelijk. Nog lang niet iedereenwas er klaar voor. Maar toch was een groep (wat wereldvreemde)mensen laaiend enthousiast. Het Internet zou dewereld veranderen en communicatie zou nooit meer hetzelfdezijn. Als we toch eens wisten wat we misten!Diegenen die er al wel klaar voor waren groeiden snel inaantal en stortten zich zo vol overgave op het internet dat‘internetten’ een echt werkwoord werd. Het was moeilijkuit te leggen aan buitenstaanders WAT je dan preciesop internet deed of waarom het zo fascinerend was, maar97

het was duidelijk dat het iets actiefs was. Er was duidelijkverschil met het passieve televisiekijken: internetten wasiets wat we ‘deden’. Het internet was iets waaraan je participeerde.Het besef groeide dat het internet nog niet af was; dat weer zelf iets aan toe konden voegen. Dat iedereen met eencomputer en een beetje doorzettingsvermogen kon lerenhoe hij of zij iets kon bijdragen wat nog niet op internette vinden, te lezen of te beleven was. Een mail sturennaar een mailinglist, een artikel posten naar een discussiegroep,of zelfs je hele eigen homepage maken met infoover zaken die er nog niet was; iedereen met een goedidee, een mening of simpelweg een grappige bui kon ietsbijdragen; en deed dat dan ook.Was het eerst alleen nog voor ‘de technisch aangelegdehuisvader’, al snel werd het voor de rest van ons steedsmakkelijker om ook mee te doen. HTML leren was nietmeer nodig; een eigen homepage met een professionelelayout maken was een koud kunstje met de nieuwe softwaredie voor ons geschreven werd. Sterker nog, het internetzelf werd makkelijker. Internetpagina’s werdenmeer en meer interactief met als hoogtepunt de Wiki; dewebsite die door iedereen op elk moment aan te passenwas als er iets miste of niet klopte. Interactieve portals,webmail, content-management-software; alles droeg bijaan het verlagen van de drempel om mee te kunnen doen.Iedereen had inmiddels een PC, en iedereen moest en zouweten dat dat internet-ding de toekomst was. Er was veelgeld mee te verdienen. Je kon er alles verkopen en kopen.Het kon allemaal niet op. Hoe gek je het ook bedacht, erbestond wel een website over of je kon het kopen in eenwebwinkel.98

En toen was het ineens over. Aan het begin van het nieuwemillenium bleek het allemaal toch niet te kloppen. Geldbleek je toch niet zomaar uit lucht te kunnen toveren. Datinternet-gebeuren bleek slechts een zeepbel.Of nee wacht; toch niet! Dat al die bedrijven met eenschuine ‘i’ of ‘e’ aan het begin met hun naam het onderspitdelfden, betekende nog niet het einde van het internet!Al die poeha bleek helemaal niet nodig voor mensenom het internet belangrijk te blijven vinden. We blevengewoon internetten; wiki’s vullen, email versturen, enzovoorts.Sterker nog: de groei was er nog lang niet uit: hetaantal internetters bleef toenemen. En dat niet alleen;hadden we eerst alleen maar tekst en wat plaatjes om onste uiten, nu werd er steeds meer mogelijk. Het internetwerd sneller en de grootte van geluids-bestanden werdendoor MP3 steeds kleiner. We konden radio luisteren op hetinternet. We konden zelfs al snel onze eigen muziek rondsturenen niet veel later kwam daar ook bewegend beeldbij. En, niet alleen kwam beeld naar ons toe, maar het gingook vooral VAN ons naar anderen toe.En die ontwikkeling dendert nog steeds door. Het delenvan beeld en geluid verrast ons al lang niet meer. Bij hetdelen van een gehele audiobibliotheek om te remixen, kijkenwe wellicht nog even op en het delen van 3D-objectenis voor sommigen nog nieuw, maar zal ook snel gemeengoedworden nu het tijdperk van de 3D-printer echt isaangebroken.In al deze zaken, allemaal, zonder uitzondering, is het belangrijksteelement altijd ‘wij’ geweest. Time magazinenoemde het ‘the era of YOU’, maar ook zonder die leukestunt (nog steeds leuk om op je CV zetten: “Time Magazine’s2006 person of the year”) is het niet moelijk om tezien dat we nu allemaal onderdeel van het internet zijn.Van de bigshot internet-entrepreneur tot de onwennigeoma die slechts zo nu en dan e-mailt; we doen nu allemaaldingen via het internet die we eerder op een andere manierhadden gedaan en we accepteren het niet meer als wegeen interactie meer hebben met de informatie-bronnendie tot ons komen. We hebben internet geïntegreerd inons leven; totaal en bijna zonder uitzondering.99

ColofonHoofdredactieNiels HuijbregtsDaphne van der KroftMargreth VerhulstProjectbegeleidingMichel BloemCopywritingGilles van der LooGrafisch ontwerp, fotoredactie en animatiesJoris van den EndeProductieBooxs.nlFlickr.comHet beeldmateriaal in deze app komt van Flickr.com, eenonline foto-community waar fotografieliefhebbers uitde hele wereld foto’s met elkaar delen. Veel mensen makenhun foto’s openbaar onder een Creative Commonslicentie, zodat anderen die foto’s kunnen bekijken, bewerkenen gebruiken, bijvoorbeeld in een boek als dit.Foto’s op Flickr kunnen worden voorzien van tags, zodatze makkelijk te doorzoeken zijn. We zochten in de CreativeCommons-foto’s van Flickr op basis van die tags bijelk artikel passende beelden. Alle foto’s in deze app kunje aanklikken om de Flickr- ‐ pagina van de fotograaf tebezoeken.PublicatieJanuari 2013Op deze bundel is een Creative Commons licentie vantoepassing.Niet alle rechten voorbehouden dus, maar sommigerechten voorbehouden. De app mag worden bewerkt,doorgestuurd, geüpload, gedownload, gekopieerd en anderszinsverspreid, zolang de namen van de auteurs vermeldworden en zolang het niet voor commerciële doeleindenis.AuteursUri Rosenthal oud-minister van Buitenlandse ZakenMarietje Schaake Lid Europees Parlement (D66, ALDE)Jermyn Brooks & Susan Morgan Independent Chair &Executive Director Global Network Initiative (GNI)Margreth Verhulst Public & Regulatory Affairs XS4ALLTheo de Vries Directeur XS4ALLErnst-Jan Pfauth CEO Brainsley, oud-chef internet bijNRC HandelsbladAlwin Beernink Projectmanager Park Strijp BeheerJan-Jaap Heij Oprichter De Nieuwe Pers (DNP) en voormalighoofdredacteur De PersVesna Manojlovic Senior Community Builder for theMeasurements Community Building team RIPE NCCTimo Schrama Oprichter De Nieuwe AdviseursMark van Cuijk Oprichter LimescoWienke Giezeman Oprichter WappZapp.tvPeter Gielissen Programmadirecteur Bijlage.TV en partnerScreamingMediaJoost Farwerck Managing Director KPN NederlandJacques Bus Secretaris Generaal Digital EnlightenmentForumPeter Vlemmix FilmmakerWolter Tjeenk Willink Oprichter en directeur TrafficBuildersRonald Leenes Hoogleraar regulering door technologieTilburg University en wetenschappelijk directeur PI.labJim Stolze Schrijver en ondernemer, oprichter TEDxAmsterdamSteve Androulakis Research Data Consultant MonashUniversity MelbourneMatt Harding Hoofdpersoon uit de dansfilmpjes ‘Wherethe hell is Matt?’Niels Huijbregts Woordvoerder XS4ALLBitlair Hackerspace in AmersfoortFrack Hackerspace in LeeuwardenHack42 Hackerspace in ArnhemRandomdata Hackerspace in UtrechtArnd Marijnissen Technologia Incognita Hackerspace inAmsterdam100