PDF versie - ProFacility.be

9 e editie2012Efficiency in buildings, workplace, facilities & mobility managementwww.profacility.be/guide

SIKKENS, DE GEKNIPTEPARTNER VOORDUURZAME PROJECTENDuurzaamheid is eenbasisvoorwaarde gewordenvoor een geslaagdproject. De duurzameSikkens productenhebben een minimaleecologische footprint enzijn gecertifïeerd met hetEuropese Eco-label. Zezijn herkenbaar aan hetEcoSure logo en biedeneen oplossing voor tal vanprojecten. Sikkens gelooftin een brede defi nitie vanduurzaamheid en engageertzich daarom zowelvoor de opleiding vanvakmensen als voor hetvitaliseren van communitiesmet kleur. Wilt u ermeer over weten?Contacteer dan hetSikkens Account Team ofsurf naar www.sikkens.beonder de rubriek“Sustainability”.WWW.SIKKENS.BE

VoorwoordDe facility manager ophet kruispunt van wegenDe Europese Unie is in volle onrust. De opstand van verontwaardigdentegen een ongebreideld kapitalisme waarin de financiële markten ende banken hun wetten dicteren, zal niet zonder gevolgen blijven voorde huidige en toekomstige generaties. Als gevolg van deze (r)evolutie zullende bedrijfswereld en de overheidsinstellingen meer dan ooit zeer gevarieerdeen multidisciplinaire taken neerleggen bij de facility manager.De zoektocht naar een uitgebalanceerd evenwicht tussen leven en werkzal - en heeft al - zijn weerslag op de inrichting van de werkplekken. Dankzijde vooruitgang op het vlak van ICT, is de werkplek overal (kantoren, thuis,business centers,…). De indeling van de ‘traditionele’ centrale kantoren vaneen onderneming wijzigt nu om beter in te spelen op hun nieuwe functie alsontmoetingsplek, centrum voor het uitwisselen van ideeën en discussies.Aan de initiële missie van ‘cost killer’, van oudsher toegewezen aan de facilitymanager, wordt nu deze van architect toegevoegd, de visionair voor dewerkruimte die focust op samenwerking en zich aangenaam laat beleven.Als gevolg van de ‘papy boom’ en het massale vertrek van medewerkersdie de komende jaren op rust gaan, kondigt zich een felle strijd aan om jongtalent aan te werven, een actie die ‘Hospitality’ een grote betekenis geeftbinnen facility management. Net als in een hotel zal het erop aankomende gasten - de gebruikers - goed te verzorgen en moet de geboden werkomgevingde onderneming aantrekkelijk genoeg maken om jong talent aante spreken, te binden aan het bedrijf en haar waarden te delen.En ‘mister Green’? Het groene gebouw is vaak voorzien door de facilitymanager wanneer het bedrijf beslist om de ecologische voetafdruk van haaractiviteiten te verkleinen, wanneer ze haar sociale en ecologische verantwoordelijkhedenopneemt, om in regel te zijn met de verplichtingen m.b.t.de energetische prestaties van een gebouw, of om dure boetes te ontlopendie worden opgelegd voor een overmatige CO 2-uitstoot door transport enverplaatsingen met het wagenpark van het bedrijf.‘Smart green buildings‘, BVP, New World of Work’, integrated FM, smartmobility, EPB, cloud computing, GBP, MVO, Flex office, Cradle2Cradle,CEN 15221, PPS… achter al deze begrippen en afkortingen zitten evenveelconcepten die door de facility manager moeten worden begrepen en verwerkt,nog voor hij de door zijn bedrijf bepaalde strategische plannen in deverschillende deelgebieden kan omzetten in acties.Als uitgever willen wij tegemoet komen aan de aanhoudende nood aaninformatie en vorming. Om de kennisoverdracht van facility managementte bevorderen hebben wij het Profacility-platform voor informatie en uitwisselingontwikkeld. Met deze negende editie is de Profacility Guide daarvande hoofdvertolker. Er staan talrijke praktijkervaringen en best practices vanprofessionals in afgedrukt die de functie van facility manager uitoefenen.Deze case study’s worden aangevuld met een schat aan belangrijke referentiedocumentendie het lezen overwaard zijn: toelichtingen en analysesvan nieuwe wetten, normen en labels, studies en onderzoeken.Veel leesplezierDidier VAN DEN EYNDEDirecteur van de uitgaveredactie@profacility.beProfacility guide 2012 3

VoorwoordIFMA, uw facilitaire beroepsvereniging !foto Guy DejeneffeToch, Facility Management is een verzamelnaam, en steeds in dergelijkesituatie, dekt deze de lading nooit volledig. Bijgevolg creëert dit vaak een watonscherp imago. Net daarom heeft de facilitaire beroepsvereniging IFMA alseerste missie: het promoten van een duidelijk beeld van Facility Management voorhaar leden en de volledige sector. Geen eenvoudige of eenduidige opdracht, wanteen korte rondvraag bij zelfs de meest doorwinterde professionals leidt soms tot veelverscheidene insteken. Dat is ook normaal aangezien ze vanuit hun eigen visie op hetberoep en de sector Facility Management definiëren.Die rijkdom van visies is een sterke startbasis voor een uiteindelijk vollediggevoede omschrijving voor Facility Management. Zowel sterk inhoudelijk gerichtenetwerkevents, operationele en strategische opleidingen als ‘Best Case Projects’die we tijdens de Facility Awards uitreiking terugvinden, vormen voor onzeberoepsvereniging de bron voor een degelijke ondersteuning van de FM-sector eniedereen die hierbij betrokken is.Van de Facility Manager wordt een steeds meer complexe invulling van de functieverwacht. Hij/zij wordt alsmaar strategisch belangrijker binnen de onderneming.Opleidingen op alle niveaus verdienen dan ook top-prioriteit te zijn voor IFMA.IFMA biedt een uitgebreid aanbod van opleidingen aan, van kortlopende halve dagopleidingen in eigen beheer naar een Postgraduaat Facility Management in KaHoSint-Lieven te Sint Niklaas en Formation Post Graduat Facility Management inLa Haute Ecole de la Province de Liège tot een Postgraduaat Strategisch FacilityManagement i.s.m. de Erasmushogeschool te Brussel.Optimaal Facility Management draagt bovendien onmiddellijk bij tot de operationele,sociale en financiële eindresultaten van een bedrijf. Erkenning van de Facility Managerdoor het topmanagement is voor IFMA dan ook een belangrijke uitdaging. Een recentrapport stelt het volgende: “Facility Managers today are expected to understand theircompany’s core business and contribute to the bottom line, not only by reducingfacility costs, but also by improving the productivity, revenue generating capacity andimage of the entire organization. Evolving trends indicate that FM professionals havegreater opportunity to add value to their organizations through efficient management,improved technology, and strategic planning”. De opdracht van IFMA is duidelijk: haarleden in staat stellen om deze missie te volbrengen via een volledig en professioneelcontentaanbod op basis van alle relevante wetenschappelijke bronnen aangevuldmet alle mogelijke beroepservaring.Met facilitaire groeten,Gilles RASSONVoorzitter IFMA Belgiëwww.ifma.beProfacility guide 2012 5

De Profacility media zijn publicaties vanUitgever: Business Interactive Media bvbaLouisalaan, 475 -1050 BrusselTel. +32(0)2 669 77 65 - Fax +32(0)2 626 37 17info@bimedia.be - www.bimedia.beDirecteur van de uitgaveDidier VAN DEN EYNDE - dvandeneynde@bimedia.beADVERTENTIE & MARKETINGKey Account ManagerSigrid NAUWELAERTS - snauwelaerts@profacility.beMarketing & Business DevelopmentDidier VAN DEN EYNDE - dvandeneynde@profacility.beAdvertentietarieven beschikbaar opwww.profacility.be/advertisingREDACTIEHoofdredacteursPatrick BARTHOLOMÉ - redaction@profacility.beEduard CODDÉ - redactie@profacility.beRedacteursAxelle DEMOULIN, Isabelle GRILLET, Bruno HODITTE,Tim HARRUP, Stéphanie KOPLOWICZVertalersMichel BUCKINX, Luc FRANCO,Annelies VERBIESTFotograafBernard DE KEYZER, www.bdkz.netStuur ons uw persbericht naarredaction@profacility.be (FR)redactie@profacility.be (NL)foto FM congres in de zorgfotograaf Bernard De Keyzer8 > 31FACILITY MANAGEMENT :STRATEGIE, ORGANISATIE EN CONTROLEAankoop I Facilitair bestuur en beheer I Outsourcing I Bijscholing I FMIS IRisk Management I Duurzaam ontwikkeling I Corporate Social Responsibility(CSR) I Kwaliteitslabels en normenPRODUCTIELay-outKurt THYS - Str8 - www.str8.beDrukkerijVan der Poorten SA - www.vanderpoorten.bePARTNERSHIPSProfacility is mediapartner vanABONNEMENTENInschrijven opwww.profacility.be/abocontact: abo@profacility.beVerantwoordelijke uitgever:Didier VAN DEN EYNDE,Louisalaan, 475 -1050 Brussel© Alle rechten voor overname van teksten, advertenties ofillustraties voorbehouden en dat voor alle landen. Ontvangendocumenten worden niet teruggezonden. Hun toezendingsluit het akkoord van de auteur in voor vrije publicatie.foto Siège social STIB – doc Globalfotograaf Marc Detiffe32 > 67WORKPLACESpace management I Concept, inrichting en design van de werkomgeving IKantoormeubilair I Bureaumatica I Klassement en archivering I Geluidsenbeeldmateriaal I ICT I Telewerk2012Efficiency in buildings, workplace, facilities & mobility management9 e editieAGENDA: 12 BELANGRIJKE EVENTS om uw kennis en ervaringwww.profacility.be/guide→ 12 > 22/01 I 90 ste AutosalonBrussels Expo→ 06 > 09/03 I MipimCannes (FR), Palais de Festivals→ 18 > 20/01 I Vakbeurs Facilitair14 de edities’Hertogenbosch (NL), Brabanthallen→ 19/04 I IFMA seminarie‘FM & Overheid’Coverfoto:KHBO CAMPUS BRUGGEOpdrachtgever: Katholieke Hogeschool Brugge Oostende vzwArchitect: TV s.a.r.architectenvennootschap - De VloedHoofdaannemer: NV STRABAG Belgium SAFotografie: Christine Deboosere→ 19/01 I NieuwjaarsreceptieIFMA / UPSI / RES / SolvayBrussel, Conrad Hotel→ 26/04 I 23 e Facility NightKasteel van Edingen6 PROFACILITY GUIDE 2012

TrendbarometerIn zes thema’s identificeert en analyseert de Profacility Guide de trends, bedreigingen enopportuniteiten voor het beheer van vastgoed, gebouwen, werkomgevingen, facilitairediensten, wagenparken en mobiliteit. In deze gids vindt u tal van casestudy’s waarinervaringen en best practices over het beheer van deze aspecten aan bod komen.foto O.L.Vrouwziekenhuis Aalst – doc VKGEBOUWEN, ENERGIE EN TECHNIEKENInrichting, uitrusting, onderhoud en renovatie van gebouwen I Immotica IBeveiliging van de gebouwen I Toegangscontrole I Automatisering, beheer enonderhoud van technische installaties I Energie-effi ciëntie van gebouwen eninstallaties I Waterbeheer I Afvalbeheer I Productie van hernieuwbare energiefoto Bernard De Keyzer68 > 83 102 > 115VASTGOEDProperty & Asset management I Fiscaliteit I Vastgoedmarkt I Publiek-privatesamenwerking (PPS) I Herlokalisering I Financiering I Stedenbouw I Milieucertificatie van gebouwenONDERSTEUNENDE DIENSTENSchoonmaak en onderhoud I Catering & Vending I Hospitality I EventManagement I Housekeeping I Bewaking I Archivering I Opslag I Verhuizing ITransport en logistiek84 > 101 116 > 125FLEET & MOBILITY MANAGEMENTWagenparkbeheer I Leasing I Verzekeringen I Fiscaliteit I Car policy IMobiliteitsoplossingen I Bedrijfsvervoerplan (BVP) I Intermodaliteit vanhet vervoer I Brandstof I Bijstand en pechverhelpingte delen en uw netwerk uit te breiden→ 22 > 24/05 I RealtyBrussel,Tour & Taxis→ 22/05 I IFMAFacility Awards 2012Brussel,Tour & Taxis→ 23 > 27/10 I OrgatecCologne (DE), Koelnmesse→ 14 >15/11 I Energy ForumBrussel, Brussels ExpoLEVERANCIERSGIDSDit onderdeel van de Profacility Guidegeeft een overzicht van de belangrijksteleveranciers en dienstverleners die uhun aanvullende vakkennis en knowhowaanbieden om het beheer van uwvastgoed, gebouwen, werkomgevingen,facilitaire diensten, wagenpark enmobiliteit te optimaliseren.→ 23 > 25/05 I European FacilityManagement Conference 2012Kopenhagen (DK)→ .../12 I Congres HFDV‘FM in de zorg’AntwerpenMeer informatie op www.profacility.be/agenda126 > 138PROFACILITY GUIDE 2012 7

De actualiteit, trends, referenties en best practices ophet gebied van Facility Management, aankooporganisatieen contractbeheer > www.profacility.be/fmHet delen van kennis en uitwisselen van ervaringenm.b.t. het facilitair beheer, zijn de sleutelelementen voorde onafgebroken vorming van de facility managers.Een helpdesk uitgerust met een krachtig FMIS voorde opvolging van de aanvragen voor interventieen dienstverlening levert de nodige KPI’s voor dekwaliteitsbeoordeling van de facilitaire diensten.De facility manager heeft een belangrijke rolte vervullen bij het uitstippelen van de bedrijfsstrategieop het vlak van maatschappelijke enmilieuverantwoordelijkheid.© www.projectsofa.be foto FM congres in de zorg – fotograaf Bernard De Keyzer

FACILITY MANAGEMENT:STRATEGIE, ORGANISATIE EN CONTROLEINHOUD10 Strategie I Outsourcing in de hotelsector13 Duurzame ontwikkeling I ISO 2600: de MVO-richtlijn14 Risk management I Verzekeringen uit voorzorg en voor alle risico’s (Deel II)Over hetzelfde thema kunt u in de online bibliotheek - www.profacility.be/biblio - de beste artikelenuit het Profacility Magazine downloaden. Alle artikelen zijn volgens hun publicatiedatum gerangschikt.Profiel I Mobistar: duurzaamheid en hospitality (24/10/2011)Risk Management I Wanneer de Facility Manager verzekerd is (Deel I ) (29/08/2011)Opleiding I Eerste Belgische Master in FM (25/07/2011)Profiel I Frank Roosen, Carglass (13/06/2011)Strategie I Global outsourcing - een oneindige uitdaging voor elke facility manager (16/05/2011)Profiel I Véronique Laureys - FM in de Senaat (28/04/2011)FM best practice I UZA, insourcing: durven veranderen (28/03/2011)FM best practice I BNP Paribas Fortis, de reliability Centered Maintenance: een kwestie van levensbelang (21/03/2011)FM best practice I Solvay: het FMIS ten dienste van de transparantie (21/03/2011)Fiscaliteit I BTW en outsourcing in de ziekenhuissector (31/01/2011)Internationale FM-standaard: een alles omvattende norm (17/01/2011)Lean management in de praktijk gebracht bij GSK Biologicals (06/01/2011)Profiel I Luc Vanhaverbeke, diensthoofd facilitaire dienst - UZ Leuven (30/09/2010)Strategie I FM versterkt de zorgverstrekking (28/09/2010)FM in de zorgsector I Outsourcen: inhaalbeweging (23/09/2010)Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO): een nieuwe dimensie voor de onderneming (13/05/2010)COMPANY PROFILESIntegrated Facility Services Management20 Atalian Group23 Eurest Services25 Facilicom Services Group27 ISS30 Sodexo31 VinciFacility Management advies22 AremisBeroepsfederatie29 IFMAU kunt deze bedrijfsprofielen online raadplegen in de leveranciersgids > www.profacility.be/guide

FM I outsourcing in de hotelsector IEen oprukkende trend inDe Belgische hotelmarkt heeft op het vlak van outsourcing van de ‘housekeeping’ eenachterstand van 5 à 7 jaar t.o.v. Nederland. Heel wat hotels tonen nu interesse voordeze formule. Dit stelt een constant evenwicht voorop tussen de uitbatingskosten en debezettingsgraad. Het Antwerpse Sir Plantin hotel besliste bij de opening tot het geïntegreerdaankopen van facilitaire diensten bij één partner. Tien maanden na de opening polsen wenaar de ervaringen bij klant en partner ISS. Bovendien stellen we aan leverancierzijde vastdat meer kandidaten de hotelsector in het vizier nemen.Wim Van Respaille, General ManagerSir Plantin hotelGuy De Laender, Operations DirectorISS Facility ServicesKris Calle, directeur EW facilityservices BelgiëVoor een opstartend hotel is de bezettingsgraadde grote onbekende, waardoor hethaast onmogelijk is een precieze kostenramingte maken en het vereiste personeel terbeschikking te hebben voor de verwachte serviceprestaties.Wim Van Respaille, General Manager SirPlantin hotel: “We kenden een zeer vlotte start meteen bezettingsgraad die een eind boven het budgetplanlag, maar ook met zeer sterke schommelingenvan de boekingen. Een bezettingsgraad variërendvan 40 tot 100% heeft uiteraard consequenties voorhet benodigde personeel in de housekeeping”.De eigen staf is tot een strikt minimum beperkt enconcentreert zich op de corebusiness van het hotel:de receptie, de verkoop & marketing en het hotelbeheer.Omgaan met onbekende factoren“Het outsourcen van de housekeeping is in grote lijneneen succes gebleken” blikt Wim Van Respailletevreden terug na ongeveer tien maanden operationeelte zijn. “De benodigde personeelsbezetting wasaltijd op peil volgens de kamerbezetting. Dat wasook tijdens de weekends het geval, een hele geruststelling”.Dat wil niet zeggen dat alles altijd vlekkeloos verliep.Zeker in een inloopfase, waar snel reagerenen anticiperen zeer belangrijk zijn, werden de contactlijnenals te lang ervaren. Klachten van klantenmoesten altijd via het hotelmanagement naarhet management van outsourcepartner ISS, omvan daaruit teug neer te dalen tot bij hun medewerkersop de hotelvloer. Bovendien werd eerdergeloof gehecht aan eigen medewerkers dan aan dehoteldirectie, wat vertragend en frustrerend werkte.“Als hoteldirectie konden we niet direct ingrijpen,opmerkingen maken, maar evenmin belonen voorwat goed ging” betreurt Wim Van Respaille.Alle kamers worden na de schoonmaak voor 100%gecontroleerd door een supervisor van de outsourcing-partner.“Dat kost meer en is zo in het contractopgenomen, maar geeft ons ook gemoedsrust”verduidelijkt Wim Van Respaille. “De kamers zijnvoorzien van een elektronisch slot, dat ook registreertmet welke kaart - gast, kamermeisje, supervisor- de kamer is betreden, zodat er altijd een sluitendecontrole is. Bij een lage kamerbezetting waser discussie over het uitvoeren van de 100% controleop de schoonmaak, wat afweek van de vastgelegdeSLA’s. Inmiddels is de situatie bijgestuurden worden de contractueel vastgelegde SLA’s beterwaargemaakt”.Sir Plantin hotel was een pilootproject voor het zovolledig outsourcen van de facilitaire diensten. Datvereist logischerwijze een grote flexibiliteit voor hetbijsturen van de dienstverlening, een bijzonder kritischaspect zo is gebleken. “De competentie van hetuitgestuurde personeel ligt niet altijd in lijn met deafspraken die contractueel vastliggen” merkt WimVan Respaille op. “Overleg blijft cruciaal voor eenoptimale samenwerking, het waar maken van decontractueel bepaalde SLA’s en het bereiken van eengezamenlijk doel”.Flexibiliteit als sleutelwoord voorpersoneel en dienstverlening“Een hotel is een complex gegeven, dat 24/24 moetdraaien en waarbij veel competenties samenvloeienen op het hoogste niveau van serviceverstrekkingmoeten worden gebracht” opent Guy De Laender,Operations Director ISS Facility Services, zelf 17jaar hotelervaring rijk bij diverse upscale hotelszoals Holiday Inn, Crowne Plaza, Hotel Métropoleen Intercontinental Hotels.Binnen de hotelwereld wordt de ‘Berendschot-classificatie’gehanteerd, die een zeer strikte functieomschrijvingvoor de medewerkers aanreikt, waardoorflexibele uitwisseling en versterkende werking tussende functies aan regeltjes is gebonden worden ensoms de persoonlijke evolutie van de professionelecarrière in dit kader moeilijker maakt. Er geldt deCAO 302. Binnen de schoonmaaksector geldt deCAO 121 en is een grotere flexibiliteit toegestaan.Zover bijkomende taken worden vergoed volgensde geldende bepaling van de CAO, is het wettelijkin orde. Guy De Laender: “Het geïntegreerde modelis geaccepteerd door de sociale partners, aangezienISS zich geheel heeft geschikt naar de vereisten diede sociale partners stellen voor de waaier aan dienstverleningdie we vandaag bieden voor de ‘hospitalitysector). Als het over de schoonmaak van dehotelkamers altijd gaat, die overdag gebeurt, sluiten10 Profacility GUIDE 2012

FM I outsourcing in de hotelsector Imaak in zijn totaliteit invloed uitoefent op de hotelbelevingvan de gast” licht directeur Kris Calle toe.“Om een positieve bijdrage aan de beleving te kunnenrealiseren, voeren wij een nauwgezette selectiedoor en trainen wij onze mensen. Wij werven enselecteren medewerkers op basis van de juiste mentaliteit- onze kernwaarden - waarbij we veel belanghechten aan een professionele en representatieveuitstraling. De medewerkers worden technischgetraind op de schoonmaakuitvoering. Bovendienkrijgen zij hospitality training. Dat maakt ons totmarktleider in de gastgerichte schoonmaak”.Kris Calle studeerde facility management aan deKaHo Sint-Lieven te Sint-Niklaas en werkte voorEW Facility Services o.a. in het Amsterdamse Marriotthotel. Vervolgens promoveerde hij tot DistrictdirecteurZuid-Nederland, om eind 2006 de Belgischetak van EW Facility Services op te zetten.EW Facility Services realiseert een positieve belevingvan facilitaire diensten via haar ‘Facilitair Belevingsconcept© ’. Dit is een concept specifiek voor deklant, maatwerk in lijn met de doelstellingen vanhaar opdrachtgevers. Het Facilitair Belevingsconcept© is gefundeerd op drie bouwstenen: facilitairediensten met hospitality factor, de samenwerkingtussen de partijen en Operational Excellence (gastentevredenheid).Het leveren van facilitaire dienstenmet hosptality factor concretiseert zich vooreen belangrijk deel in het gedrag en de uitstralingvan haar medewerkers. Dit moet overeenstemmenmet de verwachtingen van de opdrachtgever. Hetgaat daarbij zowel om verzorgde werkkledij alsvriendelijk contact met hotelgasten en proactiefhandelen.“Kamer- en algemene schoonmaak binnen het hotelis voor EW Facility Services bij voorkeur de basisvoor een hotelcontract” benadrukt Kris Calle. “Wijstreven zeker een breder contract na in facilitairediensten, maar vaak groeien we daar stapsgewijs in.Naast kamermeisjes bieden we o.a. linnenbeheer,minibarbeheer, onderhoud van groen, klein technischonderhoud, ruiten wassen en stewarding. Alsde schoonmaak goed loopt is de basis gelegd omvervolgens met succes extra services aan te bieden”.“In ieder hotel waar wij onze facilitaire dienstverleninguitvoeren is een executive housekeeper vanEW Facility Services aanwezig” legt Kris Calle uit.“Dit is de spin in het web. Deze persoon is de contactpersoonvoor het hotel, stuurt onze medewerkersaan en houdt nauw contact met ons regiomanagement”.Deze opzet stelt EW Facility Servicesin staat een constante focus te hebben op de tevredenheidvan de opdrachtgever, alsook die van demedewerkers. Aldus wordt de kwaliteit in zijn totaliteitgewaarborgd. Een laatste aandachtspunt voorde executive housekeeper is de bewaking van hetproductiviteitsniveau van het EW Facility Servicesteam in het hotel.EW Facility Services biedt opdrachtgevers maximaleflexibiliteit. Dit heeft betrekking op zowel depersoneelsbezetting als de kostenbeheersing. Defacilitaire diensten worden namelijk verrekend naareen vaste kamerprijs. De hotelbezetting fluctueertop dagbasis en de inzet van medewerkers wordtdaarop afgestemd. Op deze manier volgt de facturatievan EW Facility Services de inkomsten van deopdrachtgever.Kris Calle stelt vast dat de vraag naar een brederpakket aan facilitaire diensten steeds meer toeneemtin België. “Ons gastgerichte concept is een belangrijkgegeven in de hotelsector en we kijken dan ookmet vertrouwen naar de toekomst. In Nederland ishet principe al goed geïntegreerd in de hotelsector,alsook in de kantoren-, zorg- en leisurebranche.Het lijdt geen twijfel dat ook de Belgische marktenbinnenkort zullen open staan voor dit onderscheidendeconcept”.BesluitNaast Nederland en de Scandinavische landen isGroot-Brittannië de absolute voortrekker in hetdomein van outsourcing van de ‘housekeeping’.Facility Management in de hotelsector heeft eenfantastisch potentieel en laat toe om in de organisatiede mogelijke diensten binnen facilities teprofessionaliseren. De formule geniet toenemendinteresse in de hotelsector, maar elke case vereisteen individuele studie en maatwerk. Maximale inlevingdoor de provider is noodzakelijk, maar ook deklant moet open staan voor flexibele oplossingen.Eduard CODDé nNachtreceptieHet nachttoezicht was opgenomen in het initiële outsourcingpakket, maar dat bleek in de praktijk niet naar wens te functioneren.Wim Van Respaille: “Er werden teveel uiteenlopende opdrachten bij één enkele persoon neergelegd, wat resulteerdein het uitsturen van mensen die goed waren in één taak, maar de andere opdrachten verwaarloosden”. Guy De Laender,Operations Director ISS Facility Services: “De functie van nachtreceptionist is sterk afwijkend van wat binnen de CAO van deschoonmakers mogelijk is. Schoonmaakpersoneel mag geen kassa doen of kamers boeken. De nachtreceptionist valt ookonder een bediendencontract. Het invullen van die functie via de schoonmaak lijkt zeker in de opstartfase van een hotel eenaantrekkelijk alternatief, maar blijkt meestal niet lang haalbaar”. Sir Plantin hotel besloot om het nachttoezicht uit de outsourcingbundelte halen en te werken met een detacheringformule onder controle van het hotelmanagement. Wim Van Respaille:“De service voldoet nu aan onze verwachtingen en we kunnen zelf de taken opleggen die we nodig achten”.12 Profacility GUIDE 2012

FM I Duurzame ontwikkeling IDe MVO-richtlijnDe maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties (MVO) of Corporate SocialResponsibility (CSR) is de bijdrage van ondernemingen op het gebied van duurzameontwikkeling. De norm ISO 26000:2010 ‘Richtlijn voor maatschappelijke verantwoordelijkheidvan organisaties’ kan vrijwillig toegepast worden en biedt een werkwijze voor organisatiesdie maatschappelijk verantwoord ondernemen willen toepassen.De uitwerking van de norm ISO 26000:2010begon in 2005 en is het resultaat van degrootste en meest gevarieerde werkgroepdie ooit samengesteld werd voor de uitwerking vaneen ISO-norm. Ook werd aandacht besteed aan eengeografisch evenwichtige vertegenwoordiging en degelijkheid tussen het aantal mannen en vrouwen.De ISO 26000 is een norm die op vrijwillige basistoegepast kan worden. Hij biedt richtlijnen voor alleorganisaties, ongeacht hun grootte, type of locatie,en moet deze organisaties helpen om duurzaam teondernemen. De norm is niet bestemd voor certificatiedoeleindenmaar wil organisaties stimuleren ommeer te doen dan de wet na te leven en ze doen inziendat de naleving van de wet een fundamentele taakis voor elke organisatie en een essentieel onderdeelvan haar maatschappelijke verantwoordelijkheid is.De norm bevordert de algemene consensus van hetconcept maatschappelijk verantwoord ondernemenen wil geen bestaande instrumenten en initiatievenvervangen. Het hoofddoel van ISO 26000 is om debijdrage van een organisatie op het gebied van duurzameontwikkeling te maximaliseren wanneer dezeorganisatie zich maatschappelijk engageert of wilengageren.Zeven kernvragenDe ISO 26000 bespreekt zeven kernvragen rondmaatschappelijk verantwoord ondernemen die gedefinieerdworden in de norm in het schema hiernaasten staan weergegeven: bestuur van de organisatie,mensenrechten (verplichting tot waakzaamheid,voorkomen van medeplichtigheid, discriminatie,sociale en culturele rechten,…), arbeidspraktijk(gezondheid en veiligheid, ontwikkeling van hetmenselijk kapitaal, sociale dialoog,…), milieu(bestrijding van verontreiniging, duurzaam gebruikvan grondstoffen, biodiversiteit,…), eerlijk zakendoen(bestrijding van corruptie, eerlijke concurrentie,inmenging in de politiek op een verantwoordelijkemanier, respect voor eigendomsrechten,…),consumentenaangelegenheden (bescherming van degezondheid, de veiligheid en het privéleven van klanten,duurzame consumptie,…) en betrokkenheid bijen ontwikkeling van de gemeenschap (opleiding encultuur, creëren van werkgelegenheid,...).De ISO 26000 in de praktijkNa de kenmerken van maatschappelijk verantwoordondernemen en het verband ervan met duurzameontwikkeling onderzocht te hebben (Artikel 3), herzietde organisatie de principes van maatschappelijkverantwoord ondernemen, die beschreven staan inArtikel 4. Wanneer ze maatschappelijk verantwoordondernemen toepassen, moeten de organisatiesde principes naleven die eigen zijn voor elk van dekernvragen (Artikel 6). Alvorens de kernvragen ende actiegebieden van maatschappelijk verantwoordondernemen te analyseren, evenals elk van de actiesen verwachtingen die eraan gekoppeld zijn (Artikel6), bestudeert de organisatie twee essentiële toepassingenvan maatschappelijk verantwoord ondernemen,namelijk de identificatie van haar maatschappelijkeverantwoordelijkheid in haar invloedssfeer en deidentificatie van haar stakeholders en de dialoog metdeze stakeholders (Artikel 5). Ten slotte zal de organisatiemaatschappelijk verantwoord ondernemen integrerenin al haar beslissingen en activiteiten door derichtlijnen in Artikel 7 toe te passen. De norm kan opde website van de ISO (www.iso.org) besteld worden.Axelle DEMOULIN nDe werkgroep van de normISO 26000De werkgroep Maatschappelijk VerantwoordOndernemen van de ISObestond uit experts van lidstaten vande ISO en organisaties (verenigingendie de zakenwereld, de consumentenof de arbeidswereld vertegenwoordigen,en intergouvernementele ennon-gouvernementele organisaties).In juli 2010 telde de groep 450experts en 210 waarnemers uit 99lidstaten van de ISO en 42 organisaties.Meer informatie opwww.iso.org/sr_archives.Profacility GUIDE 2012 13

FM I RISK MANAGEMENT IObligate voorzichtigheidIn dit tweede deel van het artikel over de resultaten van de IFMA-werkgroep rondverzekeringen voor facility managers, gaan we dieper in op risicopreventie en verzekeringenvoor roerende of onroerende eigendommen in het kader van facility management.Jorg Hulpio (Marsh & McLennanCompanies, Inc): “Het ISO 31000systeem is goed aangepast aan deBelgische KMO. Mits een kleineopleiding zal het meestal internuitgevoerd kunnen worden.”Het rapport Verzekeringenen Facility Management isbeschikbaar beschikbaarDe werkgroep verzekeringen vanIFMA werkt aan de ontwikkeling vaneen specifiek product voor de FacilityManager dat - in het ideale geval - elklid van IFMA zou kunnen verzekeren.De werkgroep bestaat uit KrisBernauw (UGent), Yves Bertholomé(Belgacom), Freddy Cruyl (Concentra),Wim De Dobbeleer (Vanbreda),Paul Hendrickx (ISS), Jorg Hulpio(Marsh), Gunther Keppens (The5 Star Q Corporation), LaurentLippens (Vanbreda), An Van Damme(Assumax), Christian Van de Walle(Brainmaster), Yves Van Hooland(IFMA), Rudy Van Santfoort (Pfizer) enDanny Vande Putte (Nationale Bankvan België). Het rapport Verzekeringenen Facility Management, hetresultaat van het werk van dezegroep, is verkrijgbaar bij IFMA aande prijs van 35 € voor IFMA-leden en100 € (incl. BTW)voor niet-leden. Bestellingen:Annemie Van Goethem,tel.: 02/424.12.80secretary@ifma.be - www.ifma.beDe eerste vraag die elke Facility Manager zichongetwijfeld stelt wanneer het om verzekeringengaat, is hoe je zoveel mogelijk kuntvermijden dat je een verzekering nodig hebt!Daarvoor moet hij in de eerste plaats begrijpen enmeten welke risico’s hij loopt. Hoewel alle FacilityManagers de meest logische risico’s kennen, is hetvooral een kwestie om de minder evidente risico’ste dekken. Naast de precieze identificatie van derisico’s zal hij vervolgens elementaire voorzichtigheidsregelsmoeten toepassen tijdens de uitoefeningvan zijn functie. Er bestaan eindeloos veel methodenvoor de evaluatie en het beheer van risico’s. Dewerkgroep Verzekeringen van de Belgische sectievan de International Facility Management Associationbracht de volgende twee naar voren: het COSOmodelen de ISO 31000 methode.Het COSO-modelDeze norm voor interne controle en evaluatie isgenoemd naar de instelling die de norm ontwikkelde,namelijk het Committee Of Sponsoring Organizationsof the treadway Commission (COSO), enwerd algemeen ingevoerd na de goedkeuring vaneen bijzondere wet van het Amerikaans Congres alsreactie op de boekhoudkundige en financiële schandalen(Enron, Worldcom,...) begin de jaren 2000.Het COSO-referentiekader definieert interne controleals een proces om een redelijke zekerheid teverschaffen op alle niveaus van de ondernemingom de doelstellingen op het gebied van de doeltreffendheiden doelmatigheid van de activiteiten, debetrouwbaarheid van de financiële informatie en deDe risico’s tijdens de levenscyclus van een gebouwstudie & conceptprofessionele aansprakelijkheidvan de architecten enstudieburelentienjarige aansprakelijkheidbouwfase, montage,test en garantieovereenstemming met de wetten en regelgevingen tebereiken. Deze doelstellingen komen niet alleen grotendeelsovereen met de bezorgdheid van de investeerders,maar ook met die van facility managers.Interne controle, zoals gedefinieerd door het COSOmodel,bestaat uit vijf componenten: de controleomgeving,de beoordeling van de risico’s (volgens hunbelang en frequentie), de controleactiviteiten (feitelijkematerialisering van de controles), de optimaliseringvan de informatie en de communicatie en tenslotte monitoring (of de controle van de controle).Hoewel het COSO-systeem als voordeel heeft dathet aanvaard wordt door alle grote auditinstellingen(PwC, Deloitte, BDO, E&Y,…), is het ook een zwaaradministratief systeem dat een geavanceerde administratievereist, wat op zijn minst hoge kosten kanmeebrengen en het COSO-model beperkt tot (zeer)grote bedrijven.De ISO 31000-methodeHet andere preventiesysteem dat aan bod komt inde studie van de IFMA, is minder zwaar en ingewikkelden is goed aangepast aan de typische BelgischeKMO. Het werd voorgesteld door Jorg Hulpio(Marsh & McLennan Companies Inc.): “Het gaat omde norm ISO 31000 voor risicomanagement die uitgevaardigdwerd door de International Organizationfor Standardization. Het ISO 31000 systeem zouruim voldoende moeten zijn voor Belgische KMO’sen zal, mits een kleine opleiding, meestal intern uitgevoerdkunnen worden door het eigen personeelvan de ondernemingen».De norm ISO 31000 bestaat uit drie delen, namelijkL E V E N S L O O P V A N V A S T G O E Dalle werfrisico’stienjarige aansprakelijkheidadvanced Loss of Profitdefinitieve ingebruiknameen uitbatingbrandrisico en aanverwantegevarenalle risico’s van elektronischeaard en machine-uitvalkunstvoorwerpenwaardevolle pandenbedrijfsschadeobjectieve aansprakelijkheid14 Profacility GUiDE 2012

de principes (1), het organisatorische raamwerk (2)en het risicomanagementproces (3). De principesantwoorden op de vraag waarom de risico’s beheerdmoeten worden. Daarna volgt het integratieprocesvan deze principes op operationeel en besluitvormingsniveau.Het organisatorische raamwerk beschrijft hoe hetrisicomanagement geïntegreerd kan worden in debedrijfsstrategie, terwijl het risicomanagementbeheerverduidelijkt hoe risicomanagement op operationeelniveau uitgevoerd kan worden.Jorg Hulpio: “De ISO 31000 biedt een raamwerkwaarmee bedrijven risicomanagement op operationeelniveau kunnen integreren. Eerst moeten dedoelstellingen van het bedrijf, het risicomanagementbeleiden de wettelijke en contractuele verantwoordelijkhedenvastgelegd worden. Het raamwerkvan het risicomanagement moet geïntegreerd zijn inde besluitvormings- en organisatieprocessen van alleactiviteiten van de onderneming, waarbij rekeninggehouden wordt met de interne en externe context,ieders verantwoordelijkheden en de beschikbaremiddelen op strategisch en operationeel niveau”.Of de facility manager nu kiest voor het COSOmodel,de ISO 31000 methode of voor een anderemethode voor risicopreventie, het is zijn taak omeen opdracht die niet alleen de rendabiliteit maarook het voortbestaan bedreigt van de ondernemingwaarvoor hij werkt, zeer ernstig te nemen.FM in de bouwsectorEen van de terugkerende verantwoordelijkhedenvan een facility manager is het risicomanagementmet betrekking tot roerende en onroerende goederenen de verzekering tegen schade aan deze goederen.De klassiek verzekerde risico’s zijn branden waterschade, maar de risicodekking kan verderuitgebreid worden. Het goed kan eveneens lichamelijke,materiële of financiële schade veroorzaken aanderden.Deze verantwoordelijkheden vallen onder degemeenschappelijke noemer ‘burgerlijke en/ofberoepsaansprakelijkheid’ in het kader van de activiteitenvan de facility manager. Ze verschilt vande persoonlijke aansprakelijkheden van de facilitymanager hoewel er overlappingen zijn.In het schema hiernaast vindt u een overzicht vande verschillende bouwfasen van een gebouw, tot heteindbeheer van dit gebouw en de specifieke polissendie gelden voor elke fase, van de bouw tot deingebruikname van het gebouw.De facility manager gaat na of alle betrokken partijengedekt zijn gedurende het volledige bouwproces.Men mag evenmin de lopende verzekering van hetgoed vergeten wanneer het gebouw voltooid is. Defacility manager zal met de hulp van de juridischedienst van de onderneming en het professionalismevan de verzekeringsagent een brandverzekeringmoeten afsluiten. De werkgroep Verzekeringen vande IFMA raadt hierbij een verzekering aan van hettype ‘alle risico’s behalve’ die meer garanties biedt,die de lacunes dekt als gevolg van een oplijstingdie exhaustief zou moeten zijn, die de transparantietussen verzekerde en verzekeraar dekt en die deomkering van de bewijslast ten voordele van de verzekerdewaarborgt.Afhankelijk van de activiteit van de ondernemingzal men ook moeten nagaan of er bijzondere verzekeringenafgesloten moeten worden, zoals machinebreukof elektronica, opslag van waarden die hetverlies van geldelijke waarden dekt, meer specifiekin geval van diefstal. Hetzelfde type verzekeringbestaat ook voor kunstwerken.Bruno Hoditte nKorte voorbeeldtypologie voor preventiePreventie van de inbraakrisico’s• dragen van een zichtbare badge• gesloten deuren, tenzij in geval van begeleiding• gelabelde documenten• georganiseerde vernietiging van documenten• diefstalpreventie (clean desk, geslotenarchiefruimten)• verstandig gebruik van het materieelPreventie van de materiële risico’s(bv. machine)• controle van de onderhoudsfrequentie• controle van de corrosierisico’s• controle van de toename van de risico’s metbetrekking tot de natuurelementen• follow-up van de contractenPreventie van de lichamelijke risico’s• monitoring van de individuele beschermingsmiddelen(IBM’s)• monitoring van de naleving van de algemeneveiligheidsvoorschriften op de openbare weg enop de bedrijfslocatie• controle van de apparaten met het oog op degezondheid (airconditioningleidingen,doucheleidingen,gebruik van chemische producten)• regelmatige opleidingen en/of sensibiliseringvan het personeel over de apparaten, dewerkmethoden en de kennis van de productenProfacility GUIDE 2012 15

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACILITY.BE/RETendensen en evoluties in facilityGlobal outsourcing: een permanenteuitdaging voor de facility manager!Marnik Vermeulen, Real Estate & Site Operations Italy and SPGI Countries bijIBM, kijkt terug op 10 jaar facility management. De basis voor facility managementwas en is nog steeds, het drukken van de kosten zonder te raken aan deserviceverlening. Voor Marnik Vermeulen is het real estate besparingspotentieelechter véél meer dan alleen maar een FM-gebeuren. Van het totale werkingsbudgetis 20 à 25% te klasseren onder zuiver facilitaire kosten. De overige75 à 80% zijn ‘andere kosten’ (huur, energie, afschrijvingen, ...) en daarligt heel wat ruimte voor besparingen. Zo is onderhandelen over het verlengenvan de contractduur voor het huren van gebouwen zinvol, niet alleen omdathet de huur naar beneden haalt, maar ook omdat hierdoor de afschrijvingstermijnvoor gemaakte kosten verlengt. De facility of real estate manager dientdaarom naast technische (FM) aspecten ook alle elementen van zijn kostenstructuurperfect te begrijpen en een arsenaal aan fi nanciële en boekhoudkundigeregels te beheersen. Professionaliseren van facility management houdtook in dat de leveranciers van services uitgedaagd worden om mee te gaanin de gezamenlijke missie van kostenbesparing zonder de dienstverlening inhet gedrang te brengen, of beter nog, kostenbesparing en betere dienstverleningte laten samengaan. De gehanteerde contractvorm draagt in sterke matebij tot het aanwakkeren van de verantwoordelijkheidszin van de leveranciers.Door maximaal en op grote schaal te standaardiseren kunnen de overheadkostengedrukt worden. De kosten verlagen zonder aan de servicekwaliteit teraken is een permanente uitdaging voor elke facility manager!FM strategic Options - Facilities Management ContractingDe gehanteerde contractvorm draagt in sterke mate bij tot hetaanwakkeren van de verantwoordelijkheidszin van de leveranciers.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 16/05/2011Lean Management bij GSK BiologicalsDe facilitaire diensten van GSK Biologicals werken volgens de lean managementdoctrine.Deze wijze van functioneren is participerend, evolueert meeen leidt tot een continue verbetering van de prestaties. De lean-aanpak isafkomstig van het productiesysteem van Toyota. Continue verbeteringen enveranderingen gebeuren in nauwe samenwerking met het personeel. Leanmanagement - continue verbetering dus - moet deel uitmaken van het normaledagelijkse gedrag van elke medewerker. Zo werkt die mee aan de vormingvan een gemeenschappelijke visie van de onderneming op middellange enlange termijn. De afdeling Facility Management heeft deze ondernemingsdynamiekingevoerd via de lancering van het systeem eXcellence, dat op de vierpijlers van de lean-cultuur berust:• een activiteit gebaseerd op gestandaardiseerde processen die vereenvoudigden geoptimaliseerd werden en waarvan de prestaties met keyperformance indicators (KPI) opgevolgd worden,• het gebruik van visuele communicatie (visual company),• de directe aanwezigheid van het management op het terrein,• systematische identifi catie en correctie van problemen in de diepte met alsdoel een continue verbetering.De resultaten zijn overtuigend: een hoog en stabiel kwaliteitsniveau en eenstrikte beheersing van de kosten.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 06/01/2011Benoît Schmits, Director General Services Global Real Estate & General Services: “Hetmanagement is duidelijk aanwezig op het terrein, aan de zijde van de uitvoerders. Datbiedt ons de gelegenheid om onze strategie uit te leggen en de mate te meten waarindie wordt begrepen en uitgevoerd op het terrein”.16 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES ImanagementEN 15221: een universele norm voor devergelijking van kosten en prestaties.Steeds meer stelt zich de vraag naar een internationale en praktisch hanteerbarenorm als onmisbaar instrument om kosten en prestaties te kunnen vergelijken. DeEN 15221 norm is evolutief en nuttig voor de vele facetten van FM. De basis ervanwerd vier jaar geleden met de twee eerste luiken gelegd. De inhoud werd dooralle Europese landen aanvaard. De geactualiseerde versie biedt alles wat nodigis voor de normalisatie van kwaliteit, processen en ruimte. De norm houdt rekeningmet alle mogelijke invalshoeken uit de markt en is zowel geschikt voor defacility managers als voor internationaal actieve corporate vastgoedmanagers. Bijde ontwikkeling waren naast ervaren experts ook grote service providers betrokken.De norm EN 15221 bestaat uit zes luiken en wordt daarom ook wel eensde ‘FM 6-pack’ genoemd: defi nitie, overeenkomst, kwaliteit, classifi catie, procesen oppervlaktebepaling. Luiken 3 tot 6 leggen een band met de ISO-normen voorkwaliteit en duurzaamheid in gebouwen, kosten over de volledige levenscyclus vaneen gebouw en het bepalen van de vloeroppervlakte. Tevens wordt de Plan-Do-Act-Check-cyclus op het facilitaire werkterrein geënt. De EN 15221 norm maakt eenduidelijk onderscheid tussen de vragende partij en de leverancier, zodat ook deklant-leverancierrelatie preciezer wordt afgebakend.De EN 15221 norm houdt rekening met allemogelijke invalshoeken van de markt.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 17/01/2011MVO: een nieuwe dimensie voor de onderneming‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’ (MVO) is een echte evolutie inhet bedrijfsleven. Dit is vergelijkbaar met de overgang van 2D (winst, groei)naar 3D (+ verantwoordelijkheid). MVO moet zorgen voor een beter evenwichttussen de belangen van de verschillende spelers in de economischewereld. Vittorio Colao, CEO van de groep Vodafone, verklaarde onlangs: “Voormij is maatschappelijk verantwoord ondernemen ook een manier om desociale stabiliteit in een land te bewaren en zo de rentabiliteit en groei van debetrokken markt te verzekeren. (…) Indien vervolgens blijkt dat mijn concurrentenniet dezelfde logica als ik volgen, is het duidelijk dat ik daaruit eenconcurrentievoordeel kan halen”. Wat telt is het eindresultaat. Bestaan ermisschien ook foute redenen om tot MVO over te gaan en slechte manierenom het toe te passen? De ISO 26000-norm wil beide voorkomen. De normwil het concept maatschappelijke verantwoordelijkheid defi niëren, verduidelijkenen toepasbaar maken op elk type organisatie (ondernemingen, collectiviteiten,vakbonden, verenigingen...). De norm berust op twee fundamenteleuitgangspunten van de onderneming: enerzijds de verantwoordelijkheidopnemen voor de impact van de activiteiten op het milieu en de maatschappij,anderzijds er rekenschap voor afl eggen. Er is nog een weg af te leggenals we de studie mogen geloven die werknemers ondervroeg naar de MVOprestatiesvan hun onderneming. Ze hebben een duidelijke boodschap voorde bedrijven: doe wat je zegt, en zeg wat je doet!U kunt dit artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 13/05/2010PROFACILITY GUIDE 2012 17

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACI LITY.BE/REBest practices en trends in FacilityFM in de Senaat, allesbehalve de trein der traagheidDe Senaat, die zich aan de top van onze vaderlandse instellingen bevindt, heeft misschien het imagovan een in tradities vastgeroest milieu. Maar zelfs in deze eerbiedwaardige instelling slagen de principesvan een professioneel en modern facility management er in om door te sijpelen. Wanneer een teamvan 115 gemotiveerde personen en een dynamische leider beslissen om de zaken te veranderen, kanniets hen weerstaan. Zelfs niet het gewicht van de traditie. Véronique Laureys leidt de dienst AlgemeneZaken van de Senaat. Zij ging de uitdaging aan om alle diensten waarvoor zij verantwoordelijk is op eennieuwe manier te laten functioneren. Deze verandering werd vooral ingegeven door het feit dat de dienstAlgemene Zaken in de loop der laatste jaren een groot aantal opdrachten had bij gekregen. Tot 2005was deze dienst enkel belast met taken in verband met dienstverlening. Later werden daar Verzending,Historiografi e, Archief, Kunst, Veiligheid, Overheidsopdrachten, Technische Dienst, Gebouwen, Economaat,evenals Onderhoud, Garage, Restaurants en Sport aan toegevoegd. Deze uitbreiding vereiste eenherstructurering. Met een masterdiploma Geschiedenis heeft Véronique Laureys als archivaris gewerktin het Stadsarchief van de stad Brussel en daarna - sedert 1990 - in de Senaat. Ze gaf ook les aan deBibliotheekschool Gent en was verantwoordelijk voor een project op het gebied van documentbeheer bijBelgacom. In 2005 werd ze bevorderd tot bestuursdirecteur van de dienst Algemene Zaken en vorig jaarvolgde ze de opleiding Facility Management aan de KaHo Sint-Lieven.Beschikbaar op www.profacility.be/biblio > 28/04/2011Voor haar verplaatsingen en die van haar personeel in de loop van de dagaarzelt Véronique Laureys niet om een der dienstfietsen te gebruiken... in hetrood, zoals de traditie van de Senaat.Foto Bernard De KeyzerLuc Vanhaverbeke, diensthoofd facilitaire dienst - UZ LeuvenPour ses déplacements et ceux du personnel en cours de journée, VéroniqueLaureys n’hésite pas à enfourcher un des vélos du service… rouge comme leveut la tradition du Sénat.Hij kan terugblikken op een 32 jarige carrière op wat algemeenbekend staat als ‘Gasthuisberg’, maar eigenlijk de UZLeuven organisatie omvat, verspreid over 4 campussen. Devariatie die facility management in een zorginstelling vandeze omvang biedt en de bijdrage die zijn diensten leverentot het welzijn van een gevarieerde klantengroep, zijn dedrijfveer om alle dagen beter te doen. Facility managementwas lange tijd de ‘hoteldienst’ voor het UZ Leuven. Vandaagomvat FM de soft facilities voor een zorginstelling die in 2009niet minder dan 536.613 verpleegdagen, 64.930 opnames en620.763 consultaties registreerde. Naast de patiënten draagtFM zorg voor het welzijn van 8.535 personeelsleden! Technischedienst, materiaalbeheer, logistiek en mobiliteit zijn deandere onderdelen van de logistieke diensten. Luc Vanhaverbeke:“Schoonmaak, linnen en voeding zijn de drie kerngebiedenvoor onze facilitaire dienst. Bijzonder is de kwantiteiten gevarieerdheid van onze klanten. Zo zijn er patiënten diehier slechts twee uur verblijven, maar anderen blijven maandenopgenomen. Artsen en personeel hebben elk andereverwachtingen en noden voor wat onze services betreft”. Defacilitaire dienst van het UZ Leuven werkt volledig zelfstandigen in eigen beheer.Beschikbaar op www.profacility.be/biblio > 30/9/2010Luc Vanhaverbeke: “Schoonmaak, linnen en voeding zijn dedrie kerngebieden voor onze facilitaire dienst.”18 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES ImanagementCarglass ® : een glashelderFacility managementCarglass ® is bekend als specialist voor het herstellen en vervangen van autoruiten. InBelgië heeft het bedrijf een netwerk van 43 fi lialen en bovendien een vloot montagewagensdie thuis of op het werk aanrijden bij glasschade. Facility management en hetvolledig vastgoedbeheer zijn er verweven en toevertrouwd aan Frank Roosen. Facilitymanagement rapporteert bij Carglass ® aan de afdeling ‘Operations’. Deze afdeling isopgedeeld in vier regio’s met elk een Regio Manager die rapporteert aan de OperationsDirector. “Facility management staat bij Carglass ® in voor de volledige facilitairewerking van de vestigingen met uitzondering van ICT en Veiligheid, die in afzonderlijkeafdelingen zijn ondergebracht” opent Frank Roosen. De ICT-infrastructuur in de fi lialenbehoort tot het verantwoordelijkheidsgebied van het IT-departement. ACS staatvoor Audit Carparc and Safety; zij staan in voor de beveiliging van de gebouwen. Voorhet Customer Support Center, de hoofdzetel van Carglass ® in Hasselt, zorgt NathalieGilson, PA van CEO Jean-Paul Teyssen, voor het facilitaire reilen en zeilen. Ideaal ingerichtewerkplaatsen resulteren er in ‘delight’-medewerkers. Niet toevallig klasseerdeCarglass ® zich in 2011 voor de tweede maal (eerst in 2009) binnen de top 10 van BesteWerkgever. Een belangrijke strategische tool van Carglass ® is haar mobiele service:meer dan 100 voertuigen staan paraat om de klanten een onvergetelijke service-ervaringte bieden waar en wanneer gewenst: 24/24 en 7/7.Beschikbaar op www.profacility.be/biblio > 13/6/2011Van links naar rechts: Greta Biesmans, facility assistant;externe partner, Maarten Van Wesenbeeck (Wit) enFrank Roosen, facility Manager Carglass ® Belux.Foto Bernard De KeyzerKarel Boussu (hoofd van de dienst FM), Katherini Michelis, NathalieMistiaen en Doris Vispoel beheren de facilities voor bijna 2.000 mensen(1.600 Mobistar-werknemers en 400 externen) door de uitvoering vanalle taken uit te besteden aan gespecialiseerde partners.Duurzaamheid en hospitalityMobistar betrekt momenteel een op het vlak van energieprestaties en duurzaamheidbaanbrekend gebouw, maar weigert hiermee genoegen te nemen. Twee jaargeleden voerde de telefoonoperator een geïntegreerd beleid voor maatschappelijkverantwoord ondernemen in, waaraan ook de dienst Facilities gehoor geeft. ‘Dienenen sensibiliseren’ zou de aanpak van de dienst kunnen samenvatten, met groen alskleur voor hun blazoen! “Niemand van ons is 100% specialist. Allemaal komen weuit verschillende werelden met een eigen knowhow” opent Karel Boussu, Facilitiesen Real Estate Manager van Mobistar, de voorstelling van de organisatie van zijndienst. Zelf is hij economist van opleiding. “Ik kom uit de wereld van de aankoop enlogistiek maar elk van mijn drie medewerksters heeft een ander, specifi ek kennisdomein.Samen kunnen we een volledig dienstenaanbod creëren in het kader vaneen globaal concept dat wij ‘hospitality’ noemen. Facilities en real estate makenuiteraard deel uit van deze diensten maar er komt nog een extra dimensie bij kijken,want bij Mobistar houdt facility management meer in dan alleen maar de schoonmaak,het technisch onderhoud en de beveiliging van gebouwen”. In theorie staaner vier mensen die voor deze dienst werken op de payroll van Mobistar, maar inwerkelijkheid zijn dat er heel wat meer.Beschikbaar op www.profacility.be/biblio > 24/10/2011De artikels die al in het Profacility-magazine verschenen, kunt u op www.profacility.be/biblio lezenen downloaden. Ze zijn geklasseerd volgens teruglopende datum van hun online-publicatie.PROFACILITY GUIDE 2012 19

GebouwenSchoonmaakTechnischedienstenLuchthavendienstenGroendienstenTransportVeiligheid enBeveiligingOnthaal enReceptiedienstenMulti Service,onze service.Door een beroep te doen op ATALIAN, Europees marktleider in multiservice, kanuw bedrijf zich concentreren op haar core business. ATALIAN heeft 48.000gekwalificeerde medewerkers die vol energie met hun kennis voor u klaarstaan,wat u effectief toelaat meer dan 85% van uw ondersteunende diensten uit tebesteden.Ontdek een nieuwe wereld van diensten met ATALIAN !Bedrijfsdiensten die lonen.www.atalian.com

company profileATALIAN GROUPVosseschijnstraat - Kaai 140 - BE-2030 AntwerpenTEL 0032 (0)3 651 21 01FAX 0032 (0)3 651 21 08info@atalian.bewww.atalian.comContactGina VAn LeijsenAfgevaardigd bestuurderTEL 0032 (0)3 651 21 01info@atalian.beStructuURVestigingen/BelgiëAtalian - 1030 BruxellesAtalian - 2030 AntwerpenVestigingen/InternationaalFrankrijkHongarijeKroatiëLibanonLuxemburgMarokkoMauritiusPolenRoemeniëSlovakijeSpanjeTsjechische RepubliekWerknemersAantal personen: 46.000Omzet2010: 1.095.000.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingDoor outsourcing van diensten kan een onderneminghaar middelen exclusief aanwenden voor de ontwikkelingvan haar kerncompetenties en zo haar corebusiness in alle vrijheid versterken.Dit is immers een dwingende noodzaak geworden ineen omgeving waar de concurrentie alsmaar groterwordt.Er kan een brede waaier van diensten en technischeprestaties uitbesteed worden, zoals cleaning, multitechniekenen facilities management, beveiliging enaanleg en onderhoud van groene ruimtes.DienstenCleaningWij zijn in de meeste activiteitensectoren actief enpassen reinigingstechnieken toe die zo goed mogelijkafgestemd zijn op de eisen en bijzondere kenmerkenvan elke omgeving.Multisectoriële expertise: levensmiddelensector,industrie, gezondheidssector, tertiaire sector,transportnetwerken,…Specifieke knowhow: cryogene reiniging,cleanrooms, stripping, voorbereiding vanvoertuigen,...Aanverwante diensten: ongediertebestrijding (3D),luchthygiëne, sanering, on-site afvalbeheer, kleinonderhoud, handling, beheer van de werkomgeving,…Multitechnieken en facilities managementMultitechnieken: klimaatregeling, CTB en veiligheidsuitrustingen,…Multidiensten: afwerking van gebouwen, bekleding,verlichting, kleine werkzaamheden,…Industriële utilities: stoom, perslucht, verwerking vanindustrieel water,…BeveiligingBewaking - beveiliging - veiligheid: bedrijfsonthaal,toegangscontrole, ...Brandveiligheid: brandblusapparaten, brandhaspels,brandventilatie,...Groene ruimtesUitvoering van uiteenlopende projecten, zoals nieuwewerkzaamheden en onderhoud: graafwerk, beplanting,aanleg,…Ruimtes voor sport en ontspanning: tennisbanen,installaties voor multisportterreinen, speelstructuren,…OnthaalBedrijfsonthaal,Cultureel onthaal,Onthaal tijdens events,Verkooppromotie en -animatie,Onthaal in de luchthaven,Corporate en VIP-onthaal,…ReferentiesKatoen NatieDP WorldChristelijke MutualiteitenSCA PackagingHolcimAntwerp Euro TerminalAGC GlassGrimaldiAllen & OveryGroep SMuhkaProfacility GUIDE 2012 21facility management, strategie, organisatie & controle

company profileAREMIS NV/SAAvenue Charles Schaller 54 - BE-1160 BruxellesTEL 0032 (0)2 775 95 12FAX 0032 (0)2 775 95 14info@aremis.comwww.aremis.comContactXavier OrtsManaging DirectorTEL 0032 (0)2 775 95 12x.orts@aremis.comStructUUrManagementXavier OrtsManaging Director22 Profacility GUIDE 2012Réginald ThomasManagement Services DirectorAxel TasiauxSales DirectorBart D’heerMajor Accounts DirectorVestigingen/InternationaalAREMIS - FrankrijkAREMIS - LuxemburgAREMIS - ZwitserlandWerknemersAantal personen: 81Jaar van oprichting: 2010Omzet2007: 7.300.000 €2008: 7.400.000 €2009: 7.700.000 €2010: 7.800.000 €Profiel van het bEDrijfInleidingAREMISInnovatieve talenten en technologie voor hetoptimaliseren van een duurzame werkomgeving.In het kader van zijn activiteit Management Servicesondersteunt AREMIS de Facility Management en RealEstate teams van zijn klanten door gespecialiseerdeprofielen aan te bieden: architecten, project managers,space planners, move coordinators, facility ensite managers, building managers, deskundigen inHVAC en energieprestaties enz.Binnen de activiteit Information Systems ontwikkeltAREMIS geintegreerde oplossingen, die de implementatievan informatiesystemen met een bredegebruikersbasis combineren met best practices omde werkomgeving te optimaliseren en de ecologischevoetafdruk van de grote gebruikers van tertiairegebouwen en de grote eigenaars te beperken.De AREMIS-groep werd in juli 2010 opgericht inhet kader van de management buy-out van deAremis-activiteiten van AOS in België, Luxemburgen Zwitserland.De consultants en de oplossingen die momenteeldoor AREMIS worden ingezet, beheren meer dan 25miljoen m² in Europa en in de rest van de wereld.Dankzij zijn netwerk van partners kan AREMIS zijnklanten zowel lokaal als wereldwijd begeleiden.DienstenManagement Services:AREMIS selecteert, ontwikkelt en coacht diverseprofielen die uw vastgoed en facility managementteams kunnen versterken.Information Systems:AREMIS ontwikkelt oplossingen voor het beheer vanuw vastgoedportfolio en uw werkomgeving, en steltin het kader van die opdracht best practices voor omenerzijds de kosten en de kwaliteit van de ruimte teoptimaliseren, en anderzijds de ecologische voetafdrukvan grote organisaties te beperken.Consulting Services:De consultants van AREMIS putten uit hun praktijkervaringin vastgoed en facility management om ute begeleiden.Onze oplossingen ondersteunen uw operationeleprocessen en leveren bijzonder betrouwbare performantieindicatoren op.AREMIS beschikt over het meest ervaren team inWest-Europa, met specialisten in vastgoed- enfacility management processen, IT-ingenieurs enprojectleiders, internet-, CAD- en database-experts.Referenties3M, Agfa Gevaert, AXA, Banque Cantonale Vaudoise,Banque Pictet, BMW, BNP PARIBAS Fortis, BrusselsAirport, Cofely Services, Corelio, Delhaize, DEXIA,European Commission Luxembourg, EuropeanInvestment Bank, European Patent Office, EuropeanSpace Agency, FOREM, GlaxoSmithKline Biologicals,IATA, IBM, KBC Bank, KBC Real Estate, Linklaters,Ministerie van Financiën van Luxemburg, Nestlé,Philip Morris International, Politie van Evere, BrusselsHoofdstedelijk Gewest, RTBF, RTL, Sanofi-Aventis,SITA, SNCB, Sodexo, FOD Sociale Zekerheid, StadKortrijk, TOTAL, Tractebel, UBS, UCB, UEFA, UniversitéCatholique de Louvain, Universiteit van Luxemburg,Veolia, Bayer, AGC Glass Unlimited.

company profileEUREST SERVICES NV/SAHaachtsesteenweg 1179 - BE-1130 BrusselTEL 0032 (0)2 243 22 11FAX 0032 (0)2 243 22 00info@compass-group.bewww.compass-group.beContactPierre MarchantOperations DirectorTEL 0032 (0)2 243 22 11pierre.marchant@compass-group.beStructUUrManagementMarc Van HandenhoveManaging DirectorRomain De GlasFinance DirectorKatty De KeyzerSales & Marketing DirectorProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingEurest Services -Facilitaire dienstverlening naar uw wensenDienstenEen compleet pakket van facilitaire diensten.Service waar u geen omkijken naar heeft.FACILITY MANAGEMENT, STRATEGIE, ORGANISATIE & controleMarc de BernardinHR DirectorKurt Vander ElstProcurement DirectorPierre MarchantOperations Director Eurest ServicesVestiging/BelgiëCompass GroupHaachtsesteenweg 1179, 1130 BrusselWerknemersAantal personen: 1900Jaar van oprichting: 1971Omzet2009: 131.817.824 €2010: 128.190.000 €Een compleet pakket van facilitaire dienstenEurest Services is uw betrouwbare partner voorvolledig en geïntegreerd facilitair management.Eén team, één eindverantwoordelijke manager, éénadministratie. Dankzij de optimale transparantie ende centralisatie van processen heeft u meer controledan ooit. Oftewel: met Eurest Services haalt u duidelijkheiden zekerheid in huis.Uw voordeelEen samenwerking met Eurest Services betekenteen combinatie van catering en facilitaire diensten.De integratie van back- en frontoffice zorgt voor eengrotere efficiëntie, door bijvoorbeeld de inzet van éénflexpool van servicemedewerkers en een helderefacturatie.Daarnaast is Eurest Services door internationalesamenwerking in staat de best practices, die zijnopgedaan in andere landen, toe te passen. Hierdoorlopen wij voor op de ontwikkelingen, signaleren wijkansen, onderkennen wij snel risico’s en zijn we instaat hier adequaat op te reageren. Voor u betekentdit kwaliteitsverbetering, een stijging van de medewerkerstevredenheid,een hogere interne klanttevredenheiden kostenbesparingen.De volgende services kunnen wij u bieden:• Schoonmaak• Kantoorondersteuning• Catering• Gebouwen en onderhoud• BeveiligingNieuwighedenHet CSF management model is een internationaalplatform ontworpen om voor een continue verbeteringen consistente dienstverlening te zorgen. Hetbundelt onze wereldwijde ervaringen in een centraaloperationeel platform. We vinden in deze centraledatabank voorbeelden terug van mensen die geconfronteerdwerden met gelijkaardige uitdagingen ofproblemen, en die hiervoor een welbepaalde oplossinghebben geïmplementeerd met een welbepaaldresultaat. CSF laat ons routinematig onze wereldwijdeervaring lokaal delen.Objectieven CSF:• Garanderen dat onze diensten voldoen aan deverwachtingen van onze klanten, nu en in detoekomst• Zorgen voor voortdurende verbetering alsonderdeel van onze dagelijkse serviceReferentiesReferenties en presentatie op eenvoudig verzoek via:info@compass-group.beProfacility GUIDE 2012 23

Ook op zoek naarfacilitaire expertise?Facilicom Services Group kan u op vrijwel elk terrein de juiste mensen op de juiste plekleveren. We houden uw pand schoon, zorgen voor de bewaking, maken elke dag eensmakelijke lunch voor alle medewerkers, leveren tijdelijk personeel of nemen activiteitengeheel over. Ook verhuisprojecten of management opdrachten kunt u aan onstoevertrouwen. We kunnen alle diensten ook perfect combineren, daarbij profi teert u nietalleen van onze jarenlange kennis en ervaring, maar ook van mogelijke synergieën.Bij Facilicom denken we graag met u mee. Oók in het beheersen van de kosten.Wilt u weten wat Facilicom uw organisatie kan betekenen? Kijk voor meerinformatie op www.facilicom.be of bel met 03 - 224 38 00. Wij zijn u graag van dienst.De juiste mensen op de juiste plek

company profileFACILICOM NV/SAIJzerlaan 11 - BE-2060 AntwerpenTEL 0032 (0)3 224 38 00FAX 0032 (0)3 226 56 34info@facilicom.bewww.facilicom.beContactClaudine DecorteAlgemeen Directeur Facility SolutionsTEL 0032 (0)3 224 38 00claudine.decorte@facilicom.beStructUUrManagementAlain VandenbrandeCEOClaudine DecorteAlgemeen Directeur Facility SolutionsLuc Van SandeBedrijfsmanager ProrestBart BaréBedrijfsmanager TrigionAlex CardenasCommercieel Directeur Gom ZuidRonny VereptOperationeel Directeur Gom NoordFrank ErkensCommercieel Directeur Gom NoordPeter VranckenOperationeel Directeur Gom ZuidVestigingen/BelgiëFacilicom HQ - IJzerlaan 11, 2060 AntwerpenFacilicom - Aartselaar, Aarschot, Brussel,Charleroi, Drongen, Gent, Gullegem,Hoboken, Luik, ZaventemVestigingen/InternationaalFacilicom - NederlandFacilicom - FrankrijkFacilicom - Groot BrittanniëWerknemersAantal personen: 4.000 (België),+ 30 000 (internationaal)Jaar van oprichting: 1974Omzet2009: België: 92.098.086 €2010: België: 102.953.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingFacilicom Services Group is een holdingmaatschappijwaarin facilitaire bedrijven onder eigen naamopereren : Gom op het gebied van schoonhouden,Prorest op het gebied van bedrijfscatering, FacilicomFacility Solutions op het gebied van facilitair management,One Fleet Services onderhoudt voertuigen, OneBuilding Maintenance is specialist in het technischonderhoud van gebouwen, Axxicom is actief op hetgebied van interim, werving en selectie en Trigiontenslotte is het bewakingbedrijf. Middels dezedivisies en bedrijven neemt Facilicom alle facilitairezorgen van haar opdrachtgevers uit handen, zodatzij zich geheel kunnen richten op hun eigen corebusiness.Facilicom levert ook aan steeds meer klantencombinaties van diensten, samengebracht in ééngeïntegreerd pakket. Zo kunnen meerdere dienstenondergebracht worden in een multiservices-concept.Facility Solutions bewerkstelligt dan zoveel mogelijksynergie in de dienstverlening, want ook in hetbeheersen van de kosten denken we met u mee.Facilicom kan zowel de uitvoering als het managementvan de facilitaire diensten op zich nemen, totzelfs het totale lange-termijn real estate management,bijvoorbeeld onder de vorm van een publiekprivatesamenwerking. Facilicom is eveneens geïnteresseerdin projecten en managementopdrachtenop korte termijn: de doorlichting en optimalisatie vanuw facilitaire structuur, analyse van enkele van uwfacilitaire diensten, coördinatie van verbouwingswerkenof verhuisopdrachten, studie-en adviesopdrachtenin FM.Facilicom is een resultaatgerichte onderneming,duurzaam en innovatief, waar samenwerking essentieelis. Deze kernwaarden kenmerken ook debedrijfscultuur. Facilicom hanteert binnen al haarbedrijven korte communicatielijnen zodat er directcontact is met de opdrachtgevers en medewerkers.Alle Facilicom Services Group bedrijven staanbekend om hun no-nonsense mentaliteit en eenresultaatgerichte houding van het management.Producten• FMIS (Facility Management Informatie-systeem)• Facilitaire Helpdesk• Facility Scan• 24-u noodnummerDiensten• Schoonhouden van kantoren, industrie,ziekenhuizen, beurzen• Specialistische reiniging• Window Cleaning• Bedrijfscatering• Bewaking• Facility Management• Werving & selectie• Receptiediensten• Maincontracting en Multiservices• Building Maintenance• Fleet ServicesNieuwigheden• Building Maintenance• Fleet ServicesReferenties• Petrochemie• Banksector• Retail• Overheid• Ziekenhuizen• Scholen• Beurzen• Transport• ...FACILITY MANAGEMENT, STRATEGIE, ORGANISATIE & controleProfacility GUIDE 2012 25

A World of ServiceAls wereldleider in facilitaire dienstverlening biedt ISS oplossingen voor geïntegreerdediensten op het gebied van schoonmaak, catering, support en technisch onderhoudvan gebouwen en installaties.Integrated Facility Services (IFS) betekent voor u:• Aansturing door één dedicated project manager• Stroomlijnen van de diensten• Minder interne werkbelasting en administratie• Gestructureerde processen• Garantie op resultaat• Schaalbare kostenstructuurISS adviseert en begeleidt u bijelke stap op weg naar IFS.Meer info?Tel.: 02/263 67 00E-mail: mandy@be.issworld.comCLEANINGSERVICESCleaning• Algemene schoonmaak• Industriële schoonmaak• Ruitenwasserij• Sanitaire voorzieningen• Matten• AfvalbeheerFACILITYMANAGEMENTSUPPORTSERVICESSupport• Receptiediensten• Mailroomdiensten• Logistiekeondersteuning• Kantoorondersteuning• ICT-ondersteuningPROPERTYSERVICESProperty• Onderhoud en renovatievan gebouwen• HVAC• Kleine reparaties• Groenonderhoud• OngediertebestrijdingCATERINGSERVICESCatering• Bedrijfsrestaurants• Grootkeukens• Koffie- en vendingoplossingen• Hospitality Services• Event Serviceswww.iss.be

company profileISS NV/SAAthena Business CenterSteenstraat 20-1 - BE-1800 VilvoordeTEL 0032 (0)2 263 66 11FAX 0032 (0)2 263 66 12info@be.issworld.comwww.iss.beContactDirk Van den SteenMarketing & Communication ManagerTEL 0032 (0)2 263 66 11dirk.van.den.steen@be.issworld.comStructUUrManagementKris ClootsCountry ManagerPierre-Eric NandancéChief Commercial OfficerPhilippe EvrardFin. Adm. & ICT DirectorChristine ChaltinHR DirectorVestigingen/BelgiëAnderlecht, Antwerpen, Destelbergen,Estaimpuis, Floreffe, Gent, Heusden-Zolder,Heverlee, Lokeren, Roeselare, Spiere-Helkijn,Vilvoorde, Wolvertem, Zwijndrecht.WerknemersAantal personen:Belgium > 10.000Worldwide > 520.000Jaar van oprichting:Copenhague: 1901Belgium: 1975ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingGeïntegreerde facilitaire dienstverlenerDe Deense dienstenleverancier ISS werd opgerichtin 1901. ISS is vandaag actief in 53 landen en teltwerelwijd 520.000 medewerkers, waarvan 10.000in België.ISS is de pionier in geïntegreerde facilitaire dienstverleningomdat het bedrijf voor de coördinatie enuitvoering eigen medewerkers inschakelt. Het modelvan geïntegreerd facility management puurt zijnkracht uit de onsite management-teams die bij deklanten de dienstverlenende activiteiten in goedebanen leiden.Internationale, nationale en regionale organisatieshebben baat bij de aanpak van ISS. De improvisatorischeoutsourcing naar verschillende partijen wordteindelijk vervangen door één partner. Die biedt eengestroomlijnd kader voor facility management datopereert vanuit één contactpunt. Resultaat: minderkosten, snellere service en hogere kwaliteit.DienstenSchakel ISS in voor:Property Services:Onderhoud van gebouwen en productielijnenRenovatieprojectenGroenonderhoud en ongediertebestrijdingSupport ServicesOnthaal, postkamer, kantoor en ICT-ondersteuningCleaningAlgemene schoonmaak, industriële reiniging,washroom services, ruitenwasserijCateringBedrijfscatering, Event cateringIntegrated Facility ServicesFacility ManagementFACILITY MANAGEMENT, STRATEGIE, ORGANISATIE & controleOmzet2010:Belgium: 427.000.000 €Worldwide: 9.949.000.000 €Profacility GUIDE 2012 27

Wiewordt Facility Managervan het Jaar?IFMA reikt voor de eerste keer de prijs van Facility Manager van het Jaar uit aan een man of vrouw die door zijn of haar maniervan denken, visie, engagement en inspanningen het beroep van Facility Manager bekendheid en erkenning bijgebracht heeft.De Facility Manager van het Jaar heeft een belangrijke bijdrage geleverd tot de nog meer professionalisering van de functieFacility Manager.De verkiezing van ‘Facility Manager of the Year’ vindt om de twee jaar plaats, afwisselend met die van 'Facility ManagementProject of the Year’. De Facility Manager van het Jaar zal voor de eerste keer op 22 mei tijdens de uitreiking van de FacilityAwards 2012 op de site van Tours & Taxis in Brussel in het kader van de vastgoedbeurs REALTY bekendgemaakt worden.IFMA zal tijdens deze uitreiking dan ook de kandidatenoproep voor de verkiezing van ‘FM Project of the Year’ in 2013 lanceren.De avond wordt aan elkaar gepraat door detwee bekende presentatoren Kathleen Coolsen Frédéric Deborsu.Meer informatie op www.facility-awards.be of www.ifma.beDe Facility Awards worden elk jaar georganiseerd door IFMA met de steun van haar partnersEvent PartnerProfessional PartnersMedia PartnersFair Partner

company profileIFMA Belgian Chapter VZW/ASBLHemelaerstraat 21 - BE-9100 Sint-NiklaasTEL 0032 (0)2 424 12 80FAX 0032 (0)2 424 12 90info@ifma.bewww.ifma.beGilles RassonVoorzitterMichel AdriaensBestuurslidMieke LonckeSecretarisContactAnnemie Van GoethemOffice ManagerTEL 0032 (0)2 424 12 80secretary@ifma.beStructUUrManagementYves StevensDevelopment &Marketing ManagerDirk De CuyperBestuurslidYves BertholoméPenningmeesterProfiEL VAN HET BEDriJFIFMA is in België de enige vakvereniging voor professionalsin de wereld van facilitair management. Deorganisatie bestaat nu 15 jaar in België en stonddaardoor mee aan de wieg van de ontwikkelingvan dit vakgebied in eigen land. IFMA België is eenbelangrijke Europese chapter van het wereldwijdaanwezige IFMA International. IFMA België bereiktvandaag meer dan 6500 professional en toeleveranciersbinnen de sector.Als organisatie bouwt IFMA aan de toekomst gefundeerdop drie pijlers: gespecialiseerde evenementendie de spots richten op een specifieke disciplinebinnen facility management, een onvoorwaardelijkeinhoudelijke focus op het vakgebied en het centraalplaatsen van haar leden.Werk- en vakgroepenGezien de facility manager en facility director meeren meer op strategisch niveau beslissen, krijgen zijnieuwe verantwoordelijkheden en hebben ze een alsmaargrotere impact op het totale bedrijfsgebeuren.CEO’s beseffen bovendien dat optimaal facilitymanagement een belangrijk verschil kan maken ophet operationeel, sociaal en financieel eindresultaatvan de onderneming.IFMA speelt daarop in met doelgerichte research viaspeciale werk- en vakgroepen binnen de organisatie.Enkele voorbeelden:• De juridische verantwoordelijkheid van defacility manager en professionele verzekeringenvoor de facility manager werden binnen werkgroepengedefinieerd.• De energieverantwoordelijkheden van de facilitymanager, facility management in de zorgsectoren een optimale samenwerking tussen dearchitecten en de gebruikers van een gebouw,de facility managers, staan dit jaar hoog op deagenda.• IFMA Belgïe volgt ook de nieuwe Europese FMNormering van dicht bij op om deze zo transparantmogelijk te vertalen naar de praktijk.IFMA Facility AwardsNieuw: “Facility Manager van het Jaar”Jaarlijks organiseert IFMA een competitie die hetbeste ‘Facility Management Project of the Year’bekroont. Het is het grootste jaarlijkse evenementbinnen de facilitaire wereld.De IFMA Facility Awards zijn synoniem voor innovatieveprojecten, realisaties die vooruitgang in hetvakgebied aantonen en daardoor een voorbeeldfunctievervullen naar de collega-professionals.De facility manager die het ‘Facility ManagementProject of the Year’ begeleidde deelt zijn ervaringenmet zijn collega’s.Het ‘Facility Management Project of the Year’ wordtvanaf heden om de twee jaar georganiseerd om zonog meer waardevolle projecten de kans te gevenzich in de kijker te plaatsen.Om de twee jaar zal het ‘Facility Management Projectof the Year’ dan ook afgewisseld worden met eennieuw initiatief: “De Facility Manager van het Jaar”.Deze uitreiking gaat voor het eerst door in mei 2012.OpleidingIFMA ligt aan de basis voor het opzetten van eenprofessionele opleiding voor de facility professional.Op dit ogenblik volgden al meer dan 500 mensenverspreid over Vlaanderen, Wallonië en Brusselmet succes een gespecialiseerde FM-opleiding, alspostgraduaat of als bachelor in een voltijds leerprogramma.Nieuw bij IFMA is de opleiding “Strategisch FacilityManagement” en de halve dag théma - opleidingenWord nu IFMA lidVoor iedereen die met facility management bezig is,biedt de beroepsvereniging een uniek event, content,opleiding en network platform. IFMA, is het logischcomplement voor elke professionele facility manager.Een IFMA-lidmaatschap zou dan ook een natuurlijkereflex moeten zijn voor wie trots is op zijn vakgebied,ervaringen wil delen met collega’s en beseft datbijscholing onontbeerlijk is.FACILITY MANAGEMENT, STRATEGIE, ORGANISATIE & controleAnnemieVan GoethemOffice ManagerProfacility GUIDE 2012 29

company profileSODEXO BELGIUM NV/SACharles Lemairestraat 1 - BE-1160 BrusselTEL 0032 (0)2 679 12 11FAX 0032 (0)2 679 14 56reception@sodexo.comwww.sodexo.comAlbert CohenCorporate Services SalesDirectorStéphane ClementImplementation DirectorJacques-Olivier VandenhendeBusiness Strategy Director30 Profacility GUIDE 2012ContactAnne De RedeProjects AssistantTEL 0032 (0)2 679 11 39support.sales.OSS@sodexo.comStructUUrManagementCarine De StrooperGlobal Solutions DirectorEd ElfrinkGeneral Manager DivisionCorporate ServicesVestiging/BelgiëAltys, Sodexo IFM Technical ServicesBevrijdingslaan 8 - 1932 Sint-Stevens-Woluwe5 continenten, 80 landen, 34.000 sitesWerknemersAantal personen: 4000Jaar van oprichting: 1971 in BelgiëOmzet2010: Belux 445.000.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleiding“Making every day a better day”MissieAls specialist in Dagelijkse Levenskwaliteit is hetonze missie om uw leef-, werk-, zorg- en leeromgevingte ontwerpen, in te richten, te beheren en teonderhouden.De globale serviceoplossingen die onze teams vanexperts voor u ontworpen hebben, zijn gebaseerdop een strategische samenwerking. Ze vormen eentoegevoegde waarde en dragen duurzaam bij tot uwprestaties, uw efficiëntie en het welzijn van iedereenin uw omgeving.DienstenDiensten en sturingGaande van het ontwerp tot het dagelijkse beheervan de diensten begeleiden, vereenvoudigen en harmoniserenwe de diensten en prestatie-indicatorenen maken we ze toegankelijk. We bevorderen devooruitgang en de continue optimalisering van dediensten en kosten.Bij Sodexo maken we van uw facilitaire diensten eenaanvullend strategisch middel om de realisatie vanuw doelstellingen te maximaliseren en een boost tegeven.Voor de uitvoering van de diensten, de installatievan de tactische hulpmiddelen en de strategischebegeleiding passen we een methodologie op basisvan ‘operational Excellence’ toe.Onze oplossingen worden aangepast aan uw strategischeprioriteiten en bieden een brede waaier vandiensten:• onthaal & receptie, conciërgerie, beheer van devergaderzalen, service desk en help desk, beheervan de administratie en postdiensten• hygiëne en cleaning, groene ruimtes enbeplanting, bloemendecoratie• afvalbeheer• catering en vending, directierestaurants• multitechnisch onderhoud• onderhoud van laboratoriuminstrumenten• motivation solutions: Lunch Pass, Cadeau Pass,Sodexo Card• ruimtebeheer en verhuizingDoor ons ook de sturing van al deze gegroepeerdediensten toe te vertrouwen, zullen we:• uw operationele flexibiliteit versterken,• uw administratief en beheerssysteem vereenvoudigen,• uw zichtbaarheid op het gebied van managementvergroten,• uw kostencontrole verbeteren.En u zult toegang hebben tot de knowhow vanonze deskundigen en projectleiders op dit gebied.MethodologieWe analyseren uw omgeving, activiteiten, cultuuren specifieke kenmerken om deze ten volle tebegrijpen. Uw strategische uitdagingen vormen dekern van ons voorstel en de basis van onze globaleserviceoplossing.Van een vrijblijvende diagnose van niveau 1 en deuitwerking van een nieuw, innoverend model dataangepast is aan de verwachtingen en eisen van uwcore business, tot de operationele uitvoering, garandeertonze methodologie u transparantie en controlein elke fase van het veranderingsproces.Sodexo, een bedrijf met maatschappelijkeverantwoordelijkheid• het project STOP Hunger om hongersnood enondervoeding overal ter wereld te bestrijden• charter voor Diversiteit• lid van Business & Society• ons Better Tomorrow Plan:we are - we do - we engageOm aan uw omgeving en verwachtingen te beantwoorden,streeft Sodexo ernaar om een wereld vanverschil te creëren en de activiteiten te laten verlopennaargelang van de eisen van uw onderneming.Onze waarden: zin voor dienstverlening, zin voorvooruitgang, team spiritOnze ethische principes: loyaliteit, respect voor demens, transparantieWeigering om deel te nemen aan corrupte praktijkenen oneerlijke concurrentieReferentiesReferenties en presentatie op eenvoudig verzoek(anne.derede@sodexo.com).Voor meer informatie: Better Tomorrow Plan enRapport Duurzaam Ondernemen: http://flipflashpages.uniflip.com/2/52056/97641/pub/index.htmlSodexo Web Site: www.sodexo.com

company profileVINCI FACILITIES (FACEo BELgium) NV/SAHavenlaan 86c bus 201 - BE-1000 BrusselTEL 0032 (0)2 422 26 11FAX 0032 (0)2 422 26 45info@vinci-facilities.comwww.vinci-facilities.comContactPhilippe van HasseltCommercieel DirecteurTEL 0032 (0)2 422 26 18philippe.vanhasselt@vinci-facilities.comBruno ReesManaging DirectorStructUUrManagementPhilippe van HasseltCommercieel DirecteurVestiging/InternationaalBeneluxFrankrijkDuitslandVerenigd KoninkrijkItaliëPortugalIerlandAndereWerknemersVINCI Facilities GroupInternationaalAantal personen: 7500BelgiëAantal personen: 95Jaar van oprichting: 1997ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingOnze meerwaardeOns voorstel vertegenwoordigt een hefboom van deprestatie die gemiddeld tussen de 5 tot 10% van deomzet van het bedrijf kunnen beïnvloeden, wat utoelaat:1. de front- en back-office kosten te verminderenen de vaste kosten naar variabele om te zetten;2. de efficiëntie van de organisatie te verbeterenen de waarde van uw goed te verhogen;3. met een partner samen te werken die in velelanden actief is, verschillende talen spreekt enverschillende valuta’s beheert, en op die manierde harmonisatie bewerkstelligt van uw facilitairediensten voor verschillende sites;4. uw diensten te vereenvoudigen en te stroomlijnenmet één enkele dienstverlener in plaatsvan te onderhandelen met meerdere leveranciersen een groot aantal contracten te beheren;5. het risicobeheer en de naleving van de wet teverzekeren door middel van een partnerschapdat de efficiëntie op internationaal niveau kanstimuleren;6. uw FM-processen op internationaal vlak aan testuren via een internationaal informatiesysteemdat een grenzeloze zichtbaarheid levert op deFM-gegevens.DienstenDienstverleningsmodel’Mainstream FM Services’ is ontwikkeld om multinationalegroepen te ondersteunen in het toespitsenop hun kernactiviteit door hun facilitaire dienstengeheel of gedeeltelijk uit te besteden. Ons bestuursendienstverleningsmodel zijn gebaseerd op volgendepijlers:Think GlobalOnze aanpak bestaat in het creëren van eenservice van wereldklasse en een operationeel kaderondersteund door expertise centra. Wij biedenu een corporate ‘governance mirroring’ van uworganisatie door middel van één overeenkomst eneen homogene dienstverlening (SLA’s en KPI’s). Dedienstenactiviteiten worden via ons rapportagesysteemComputer Aided Facility Management (ISILINK)opgevolgd. Wij hebben een internationaal toegewijdKey Account Management Team om de financiële enoperationele prestaties te verzekeren en de risico’ste minimaliseren.Act NationalDankzij onze kennis inzake nationale reglementering(HR, Gezondheid & Veiligheid, Milieu, Financiën)passen wij ons globaal model aan aan de nationalewensen en behoeften van onze klanten.Deliver LocalDe lokale dienstverlening (technisch, veiligheid,schoonmaak, receptie, catering…) wordt door eigenmultidisciplinaire teams of door lokale partnersuitgevoerd. Onze mensen en partners werken nauwsamen met de site managers om aan de lokalewensen en behoeften aan te passen.ReferentiesAB-InBev / Thales / Touring / Base / Orange BusinessServices / Alcatel Lucent / TBP / GE / RealDolmen /SKF / BASF / ArcelorMittal / Delphi / Elia / ElectroluxEuropcar …FACILITY MANAGEMENT, STRATEGIE, ORGANISATIE & controleProfacility GUIDE 2012 31

De actualiteit, trends, referenties en best practicesop het gebied van planning, design, inrichting enbeheer van werkruimten en meubilair:> www.profacility.be/workplaceIn de ontvangsthal van het O.-L.-VrouwziekenhuisAalst worden de patiënten vlot naar één van de14 inschrijfbalies geleid.Lounges in de kantoren van de Dexia-toren inBrussel: gemoedelijke vergaderruimten.In de Philips-kantoren in Brussel zorgt de aankledingvan het plafond voor een haast huiselijke sfeer.doc © www.projectsofa.beProcos – foto Toon Grobet

WORKPLACEINHOUD34 Wetgeving I Teleworking35 Space management I Uitwisselingen stimuleren36 ICT I Samenwerken op afstand: op algemeen verzoekOver hetzelfde thema kunt u in de online bibliotheek - www.profacility.be/biblio - de beste artikelenuit het Profacility Magazine downloaden. Alle artikelen zijn volgens hun publicatiedatum gerangschikt.New Work I Smart Work Centers in Wallonia (19/09/2011)Case study I Getronics New World of Work: change management als uitdaging (12/09/2011)Case study I Electrolux gaat voor openheid voor haar Benelux hoofdzetel (04/07/2011)Dynamic office & Clean desk policy (20/06/2011)Case study I Aller Media, Kopenhagen: Duurzaam werkplekdesign (06/06/2011)Case study I Baxter Europe, Hoofdkantoor Parc de l’Alliance - Eigenbrakel (30/05/2011)Case study I GDF Suez, Brussel: verhuizing en reorganisatie (23/05/2011)Case study I Alken-Maes, Mechelen: op zoek naar zichtbaarheid en mobiliteit (09/05/2011)Case study Building & Workplace Design I O.-L.-Vrouwziekenhuis Aalst (27/09/2010)COMPANY PROFILESWorkplace Design – concept & project beheer45 AOS Studley46 Buro International48 Buroconcept51 D&C Services - NNOF54 K-ONCEPT57 Global59 Procos GroupKantoormeubelen47 Beddeleem49 Girsberger55 Kinnarps60 Pami61 Sedus Stoll63 Steelcase65 SV67 WilkhahnKlassement, archief meubelen en opslagsystemen52 Bruynzeel Storage Systems & DexionScheidingswanden en klimaatplafonds47 Beddeleem58 Maars Jansen Partitioning SystemsBinnenzonweringen62 Soliflex

Workplace I Teleworking IGeen improvisatieRekening houdend met de mobiliteitsproblemen, het verlangen naar een evenwichtigprivé- en werkleven en het streven naar professionele efficiëntie, is telewerken een zeeraantrekkelijke optie. Vooral voor de werknemers dan. De werkgevers zijn terughoudender,en zij die toch durven meegaan met de trend, zijn vaak niet goed voorbereid. Onlangspubliceerde Tempo Team hierover een onderzoek.Didier Christiaens, HR Director bijTempo Team, benadrukt het flexibiliteitsvoordeeldat telewerken zowelvoor de werknemer als voor de werkgeverbiedt.Stefan Nerinckx wijst op het belangvan een goede voorbereiding en deaanpassing van de arbeidsovereenkomstaan het telewerken.In juni publiceerde Tempo Team een onderzoekover telewerken dat door InSites Consultinggevoerd werd met een steekproef bij 210 HRmanagersen 517 werknemers. Resultaat: terwijlbijna 1 werknemer op 2 (47%) wil thuiswerken,is bijna de helft van de werkgevers (49%) ertegen.De ondervraagden werden geconfronteerd metde uitdaging van het moment, namelijk flexibiliteit.Werkgevers geven de voorkeur aan deeltijdswerken (63%) in combinatie met flexibele uren(62%). Werknemers zijn echter meer voorstandervan een mix van flexibele werkuren (71%) enregelmatig telewerken (47%). Deeltijds werken isslechts voor 29% van de werknemers een optie.Didier Christiaens, HR Director bij Tempo Team,geeft ons meer uitleg: “Gezien de schaarste op dearbeidsmarkt hebben werkgevers er alle belangbij om de vraag naar meer flexibiliteit ter hartete nemen. Het voordeel dat de flexibiliteit vantelewerken biedt, zal de band met de werkgeveralleen maar versterken. Maar het is essentieel dattelewerken gepaard gaat met duidelijke regels eneen goede omkadering. Deze omkadering moet inde eerste plaats het wettelijke kader omvatten”.Wettelijk kaderStefan Nerinckx, advocaat-vennoot bij Field FisherWaterhouse en docent arbeidsrecht aan deHogeschool-Universiteit Brussel, gaf commentaarbij dit onderzoek. Hij wijst erop dat er een duidelijkwettelijk kader bestaat met verplichtingenvoor de werkgever en dat er een onderscheidgemaakt moet worden tussen telewerken en thuiswerken.“Thuiswerken onderscheidt zich in de eerste plaatsvan telewerken door het wettelijke kader. Thuiswerkenis gebaseerd op artikel 119.1 tot 12 vande wet betreffende de arbeidsovereenkomsten (3juli 1978) terwijl telewerken alleen geregeld wordtdoor artikel 119.1 & 2 van dezelfde wet en doorde collectieve arbeidsovereenkomst nr. 85. Telewerkendekt in feite de prestaties die regelmatig enniet-tijdelijk geleverd worden buiten de vestigingvan het bedrijf door middel van informaticatechnologie.We hebben het hier niet over mobieletelewerkers, zoals vertegenwoordigers of mobieletechnici. Telewerken is gebaseerd op een duidelijkewetgeving met specifieke vereisten, zoals eenschriftelijke overeenkomst, de terbeschikkingstellingvan bepaalde apparatuur, bijvoorbeeld eenPC, en de vergoeding van de kosten” legt StefanNerinckx uit. “Hoe kan de telewerker trouwensgecontroleerd worden? Een schriftelijke bijlagebij de arbeidsovereenkomst en een aangepastarbeidsreglement zijn een must om alle partijen tebeschermen tegen risico’s, zoals arbeidsongevallentijdens het telewerken. De werkuren van de telewerkerzullen ook vastgelegd moeten worden omte bepalen of het wel degelijk om een arbeidsongevalgaat. Telewerkers vallen immers niet onder dewetgeving inzake zondagsarbeid, arbeidsduur ennachtarbeid. Deze aspecten worden door de werkgeverssterk onderschat”.En toch werkt hetOndanks de reële vraag wordt er in het kader vantelewerken nog te vaak geïmproviseerd, zoweldoor de werkgevers als door de werknemers.Slechts 31% van de ondervraagde werkgeversbevestigt dat ze een duidelijk en aangepast beleidop het gebied van telewerk hebben.Ook de werknemers zijn onvoldoende georganiseerd.Amper een derde (38%) beschikt over eenafzonderlijke werkkamer of bureau om te telewerken.De resterende 62% werkt gewoon thuis, in dewoonkamer of aan de keukentafel.Toch stelt 79% van de werkgevers die telewerkentoestaan vast dat het aantal medewerkers dat ookthuis werkt, de voorbije drie jaar gestegen is. Dezewerkgevers zien er ook de voordelen van in: 68%bevestigt dat het goed is voor het privéleven vande werknemers terwijl 63% van mening is dattelewerken ideaal is voor werk dat veel concentratievraagt. 45% meent zelfs dat werknemers thuisproductiever zijn dan op kantoor.Telewerken: voor wie?Bruno Hoditte nBij de werknemers zijn het vooral hooggeschoolden metkinderen die af en toe willen thuiswerken. De werknemersdie willen telewerken (33%), doen dit in de eerste plaats omhun woon-werkverplaatsingen te optimaliseren (29%), omflexibeler te kunnen werken (21%), om zich beter te kunnenconcentreren (17%) en voor een beter evenwicht tussenhun werk- en privéleven (17%).34 PRofacility GUIDE 2012

Workplace I Space Management IUitwisselingen stimulerenDe nieuwe technologieën zijn ons dagelijkse leven grondig aan het veranderen. Ookde kantoorwereld ontsnapt niet aan deze metamorfoses, wel integendeel. We kunnentegenwoordig overal werken, of toch bijna overal. De klassieke kantoren in hokjes,gescheiden door tussenwanden, moeten stilaan plaats ruimen voor hypermodernewerkruimten die de uitwisselingen en samenwerking stimuleren.Dankzij de nieuwe technologieën kunnenwe – min of meer – overal werken: thuis,in satellietkantoren, in gedeelde kantoren ofin business centers,… Kantoren zijn voor zover je eral naartoe gaat in de eerste plaats een ontmoetingsplaats.Deze evolutie weerspiegelt zich in de inrichtingvan kantoorruimten. De tijd van de individuelekantoren, waar iedereen in zijn eigen hoekje werkte,is voorbij. Zij moeten plaatsmaken voor werkruimtendie de uitwisseling, de communicatie en hetdelen van ideeën bevorderen. Dit is erg belangrijkwant de kwaliteit van de uitwisselingen is bepalendvoor het innovatievermogen van de bedrijven, aldusBurkhard Remmers, hoofd internationale communicatieen ontwikkeling bij Wilkhahn, ontwerper vaninnoverende kantoormeubelen en -stoelen: “In eenkennismaatschappij zijn communicatie en samenwerkingtussen individuen de voornaamste bronnenvan toegevoegde waarde. Een merkidentiteitwordt gevormd door ontmoetingen om vertrouwen,engagement en een samenhorigheidsgevoel te kunnenontwikkelen. Hoe groter de wereldwijde concurrentie,hoe sterker de identiteit van de ondernemingmoet zijn (een identiteit die ook tot uiting zalkomen in de kantoorindeling die de waarden van deonderneming uitstraalt). Hoe gespecialiseerder eenbedrijf is, hoe groter de nood aan samenwerkingwordt. Echte kennis zit niet in databanken maar ligtin de handen van de bedrijfsmedewerkers. Een kantoormag dus niet langer beschouwd worden als een‘fabriek’ waar men zo productief mogelijk werkt. Demedewerkers moeten kunnen samenkomen, ideeënuitwisselen, overleggen en efficiënt samenwerken”.De ‘verloren ruimte’ wordt essentieelOm uitwisselingen te stimuleren, is het van belangdat de ruimte heringericht wordt. De gemeenschapsruimten,die vroeger vaak beschouwd werdenals ‘verloren ruimten’, spelen vandaag een essentiëlerol in de capaciteit van gebouwen om deze, somstoevallige, ontmoetingen en informele uitwisselingenmogelijk te maken. Deze ruimten omvatten alleplaatsen tussen de werkplek en de vergader-, opleidings-of conferentieruimten: receptie, ontspanningshoek,cafetaria, automaten,… Deze plaatsenvervullen meerdere functies. Er moet dus zeer goednagedacht worden over een ideale configuratie. Indeze ruimten moeten de medewerkers kunnen zittenof rechtstaan, zich afzonderen of elkaar ontmoeten,door voorrang te geven aan discretie, of juistintegendeel, de informatieverspreiding te bevorderen.Flexibiliteit, polyvalentie en functionele relevantiezijn de sleutelwoorden. In tegenstelling tot deeenvormigheid van de werkplekken mag men hierzijn fantasie de vrije loop laten gaan.Interface met de virtuele wereldWanneer dit nieuwe type inrichting uitgedachtwordt, mag men ook het technologische aspect nietvergeten. Maar het is belangrijk dat technologiede uitwisselingen niet in de weg staat. Hier speelthet concept Roomware, dat ontwikkeld werd doorWilkhahn, een rol. Met Roomware dienen de reëleruimte en de elementen die zich daarin bevinden(tafels, muren en stoelen) als interface met de virtuelewereld. Met InterWall, een soort van interactiefwitbord, kunnen presentaties of grafische voorstellingenbijvoorbeeld geprojecteerd worden op eenholografisch glasvenster dat een scherm vormt. Eenandere optie is DynaWall dat een volledige muur inbeslag neemt en waarmee de leden van een teamhun project op interactieve wijze kunnen voorstellen.Als de vergadering gericht is op participatieen interactie, dan kunnen de deelnemers gebruikmaken van een hoge tafel, de InteracTable, voor hundiscussies.Axelle DEMOULIN nBurkhard Remmers, directeur Ontwikkelingbij Wilkhahn, is gespecialiseerdin het ontwerp van duurzame organisatiesen communicatiestructurendie aangepast kunnen worden aan detoekomst.© WilkhahnIn de InteracTable, een soort vangroot uitgevallen iPad, is een enormvideoscherm met touchscreen ingebouwddat kan dienen als interactieveondersteuning voor groepswerk.Verschillende gebruikers kunnentegelijkertijd afbeeldingen, video’s ofandere gegevens bespreken, zelfs alsze zich in verschillende uithoeken vande wereld bevinden.PRofacility GUIDE 2012 35

Workplace I Tele-co-working ISamenwerken opafstand: op algemeenverzoekAls in nieuwe werkruimten geen samenwerkingstechnologieën geïntegreerd worden,zal de productiviteit van de ondernemingen dalen. Dat is een van de conclusies van eenrecente studie over collaboratieve werkroosters en de prestaties van bedrijven. Tochworden deze tools in de praktijk slechts langzaam en gedeeltelijk toegepast.Uit de studie onder leiding van Dr.Marie Puybaraud, Director GlobalWorkPlace Innovation bij JohnsonControls France, blijkt dat de huidigewerkruimte van werknemers en hunverwachtingen voor 2020 niet overeenstemmen.Ivan Cols, Marketing Manager bijGetronics: “De technologie is betrouwbaarmaar wordt nog onvoldoendedoor de gebruikers toegepast”.Referenties“Collaboration 2020: hype orcompetitive advantage?”, door Dr.Marie Puybaraud, Director GlobalWorkPlace Innovation bij JohnsonControls, en Dr. Kjetil Kristensen,Collaboration Strategist bij KristensenConsulting. Beschikbaar opwww.profacility.be/referencesMeer dan de helft van de 1.700 kantoorbediendendie Johnson Controls in zevenlanden ondervroeg, denkt dat ze overtien jaar collectieve werkruimten met samenwerkingstechnologieënzullen gebruiken. Slechts 20%van hen doet dit nu al. Deze technologieën om opafstand samen te werken, omvatten niet alleen teleconferentiemaar ook lichtere en soms zelfs kostelozetools, zoals ‘chat’, videoconferentie, audioconferentieen het delen van documenten en agenda’s.Ondanks de resultaten van het onderzoek steldemen vast dat de gebruikers deze systemen, dienochtans beschikbaar zijn, slechts langzamerhandgaan toepassen. Ivan Cols, Marketing Manager bijGetronics, bevestigt dit: “De technologie is betrouwbaarmaar wordt nog onvoldoende door de gebruikerstoegepast. Videoconferentie wordt het minstgebruikt. Er heerst nog altijd een zekere verlegenheidten aanzien van de camera. Bovendien moetener nog enkele technische obstakels weggewerktworden want niet alle computers zijn uitgerust metde technologie. Maar het feit dat men elkaar al kenten vooraf ontmoet heeft, scheelt veel. Wat dan weerwel vaker gedaan wordt en ook nuttig is, is het delenvan hetzelfde document op het scherm”.Hoe het gebruik stimuleren?“Het beste is om te werken met testgroepen - ‘superusers’ - die hun knowhow en overtuiging afstralenop het personeel” zegt Ivan Cols. “Dit is een belangrijkeschakel in een veranderingsproces”. MariePuybaraud, Director Global WorkPlace Innovationbij Johnson Controls, heeft het bovengenoemdeonderzoek gevoerd. Ze stelde het volgende vast:“In tegenstelling tot wat we zouden denken, looptEuropa vooruit op de Verenigde Staten voor wat hetdagelijkse gebruik van samenwerkingstechnologieënbetreft. De innoverende bedrijven die deze systemenontwikkeld hebben, zijn natuurlijk grotendeelsAmerikaans, maar het gedrag van de gebruikers, deinrichting van de werkruimten en het gebruik vande samenwerkingstechnologieën in bedrijven inhet algemeen, lopen vijf jaar achter op Europa. Zezijn zeer ‘conservatief’ en dergelijke tools vinden eronvoldoende ingang”. Ze benadrukt ook dat er eenonderscheid gemaakt moet worden tussen KMO’sen grote ondernemingen: “In KMO’s kunnen dezesystemen in één dag geïnstalleerd worden. In eengrote organisatie is de installatie verhoudingsgewijsduurder en ingewikkelder. In dat geval is een berekeningvan de ROI op zijn plaats. Maar de bewustwordingis er, vooral omdat de gebruikers van dedigitale Y-generatie de invoering bespoedigen”. VolgensJoseph Carminati, Sales Engineer bij BIS, kande langzame acceptatie eveneens verklaard wordendoor de weerstand tegen de leerinspanning: “Ik geefeen voorbeeld: de meest gebruikte audioconferentietoolis de luidsprekerfunctie van de telefoon! Terwijler veel betere audioconferenties voor meerderewerkplekken kunnen plaatsvinden door gebruik temaken van één server of gewoon de bedrijfscentrale.Maar wie weet dit? En wie kan het gebruiken? Mendoet alleen een inspanning om ermee te beginnenen de gebruiksaanwijzing te lezen wanneer hetecht nodig is. Maar eens de gebruikers weten hoeze deze systemen moeten gebruiken, ontdekken zede voordelen ervan en worden ze ‘fan’. Er zou inhet bedrijf een initiatief georganiseerd moeten wordenom de ‘miles’ en de middelen (tijd, brandstof,CO 2,...) te berekenen die bespaard kunnen wordendankzij teleconferentie of een andere techniek. Hetwinnende team zou een incentive kunnen krijgenen verzocht worden om zijn werkmethoden in hetbedrijf te verspreiden”.Joseph Carminati stelt vast dat teleconferentie steedsvaker gebruikt wordt voor vergaderingen op afstandtussen zeer nabij gelegen locaties, bijvoorbeeld inBelgië. Het is echter niet nodig om transcontinentaleapplicaties te installeren om tijd en kosten te besparen.Zo kunnen ook gratis systemen, zoals Skype,GoogleTalk en MSN, gebruikt worden omdat ze hungebruikers voorbereiden op professionelere tools,zoals de technologieën die door BIS voorgesteldworden.Patrick BARTHOlOMé n36 PRofacility GUIDE 2012

ONTWERPBURO VOOR KANTOORINRICHTINGINTERIEURCONCEPTEN EN CREATIEVE ONTWERPENVOOR EEN HEDENDAAGSE PROJECTINRICHTINGaan de hand van uw programma en wensen gaan wij opzoek naar een concept dat past bij uw behoeften en uwbedrijfscultuur. wij zoeken naar creatieve oplossingen vooreen functionele en hedendaagse werkomgeving en passen dietoe in een totaalconcept waarbij uw bedrijfsimago centraalstaat. zo ontstaat er een werkomgeving waar deproductiviteit van uw bedrijf verhoogd en uw medewerkersgestimuleerd worden.BACCARNEvormgeving voor werk- en woonomgevinggaston fabrélaan 167 | 2610 wilrijk | tel 0475.85.97.93www.baccarne.com | peter@baccarne.com

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACILITY.BE/REOptimalisatie van kantoorbezettiSmart Work Centers voor telewerkersen mobiele werknemersfoto Philippe Samyn and Partners, Architects & EngineersGalaxia ligt langs de Europese snelwegenas Brussel-Luxemburg-Straatsburg en is éénvan de acht Smart Work Centers dat in september 2011 zijn deuren opende. Het isondergebracht in een bedrijvenpark gespecialiseerd in ruimtevaarttoepassingenEen projectoproep in Wallonië in het kader van het Plan Marshall 2.Vertresulteerde in een innoverende werkinfrastructuur. Het gaat om hetnetwerk van Smart Work Centers (SWC) die telewerkers en mobielewerknemers (zelfstandigen, vrije beroepen, werknemers van KMO’s,ambtenaren) op beperkte afstand van hun woonplaats optimaal uitgerustewerkruimten aanbieden waar ze effi ciënt kunnen werken. Zo hoeven zeniet geconfronteerd te worden met de talrijke fi les op de wegen naar degrote steden en kunnen ze de afstand tussen hun woon- en werkplaatsbeperken. De werkruimten kunnen per uur, week, maand of jaargehuurd worden. Onder de partners in deze PPS vinden we de Waalseintercommunales voor economische ontwikkeling, de UCL en CISCO. Devzw Euro Green IT leidt het project en beheert de corporate klanten dieverondersteld worden alle punten van het netwerk te gebruiken. Meestalzijn zij verbonden aan grote bedrijven. De ‘vaste’ klanten zijn maar op éénSWC aanwezig. Het gaat om zelfstandigen of zeer kleine KMO’s. In datgeval wordt de klantrelatie lokaal door het SWC beheerd.U kunt dit artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 19/09/2011Occupancy Cost Index:11.808 euro per werkplekSinds 2005 publiceert AOS Belgium ieder jaar zijn ‘Occupancy CostIndex’ (OCI) voor België. Dit is een waarde die berekend wordt opbasis van de kost per werkplek voor de kantoorgebouwen die gebruiktworden door de klanten van deze specialist in bedrijfsvastgoed. Na delonen en belastingen is dit voor een onderneming uit de tertiaire sectorde derde belangrijkste kost. De OCI omvat zowat 300 verschillendetypes van uitgaven die de gemiddelde totale kost per jaar van eenwerkplek bepalen. De beslissingsnemer kan hiermee de reële kostvan geografi sche liggingen vergelijken. Een vergelijking van deprijzen per vierkante meter tussen verschillende steden is echterniet eenduidig. Men moet ook rekening houden met de plaatselijkeprijzen van alle andere diensten, kosten en prestaties. De OCI kanbedrijven helpen om hun kostenniveau te vergelijken ten opzichtevan het Belgische gemiddelde en eventueel aansluitend corrigerendemaatregelen te treffen. Op basis van de OCI kunnen ook de gewestenmet elkaar vergeleken worden: zo leren we dat in Vlaanderen debelastingen lager liggen, terwijl in Wallonië dan weer de prijzen pervierkante meter lager zijn. Na een ernstige daling (-4,05%) in 2009,geeft de OCI 2010 (publicatie in juni 2011), met 11.808 euro, eenlichte stijging (+ 0,38%) aan ten opzichte van vorig jaar.41%35%19%4%1%Resultaten van OCI 2010, zie www.profacility.be/references> 24/06/2011U kunt het artikel over het OCI-concept downloaden viawww.profacility.be/biblio > 13/12/201041 % vastgoed (gebouw, taksen, verzekeringen, onderhoud, water en energie, …)35 % ICT19 % ondersteunende diensten (catering, schoonmaak, veiligheid, archief …)4 % gebouwenbeheer en facility management1 % externe faciliteiten (vergaderzalen, hotels en transport)38 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES Ing en verplaatsingenGDF SUEZ: verhuizing en reorganisatieDe energiereus heeft een onverwachte kans gegrepen. Hij vond in de BrusselseNoordwijk een vestiging die perfect overeenstemt met de reorganisatiebehoeftenvan de groep. Het project ‘GDF SUEZ Tower’ bestaat uit twee fasen: fase 1 isintussen volledig afgewerkt en in gebruik genomen, fase 2 is net gestart. Deopportuniteit werd door AG Real Estate geboden, die het gebouw in aanbouwen oorspronkelijk voorzien voor Fortis, aan GDF voorstelde. De ruimten zijnontworpen om zo polyvalent mogelijk gebruikt te kunnen worden. Door de H-vormvan de bouwlagen geniet elke werkplek van natuurlijk licht. De werkruimte isonderverdeeld in 50% open space (waar 70% van het personeel werkt) en 50%halfopen kantoren met scheidingswanden op halve hoogte. Op elke verdiepingter hoogte van de uiteinden van de H zijn een reeks sociale inrichtingen: de coffeecorner, de ‘bubbles’ voor vertrouwelijke telefoongesprekken, gesprekstafelsvoor vier personen. De benedenverdieping groepeert de diensten: eenbedrijfsconciërge die beheerd wordt door Ekivita, een cafetaria met sandwichesen snacks, en een klassiek restaurant. Het luik ‘sustainability’ verdient op zichal een artikel. We geven hier een opsomming van één van de grootste Belgischerealisaties op het vlak van aardwarmtetoepassingen: 500 zonnepanelen op hetdak, gratis nachtkoeling, driedubbele beglazing, condensatieketels, verhoogdeluchtdichtheid, LED-verlichting, aanwezigheidsdetectie, intelligente liften,terugwinning van regenwater, enz.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 22/05/2011Jean-Louis Samson (links), directeur Vermogensbeheer en Logistiek bijElectrabel – GDF SUEZ, is de leider van dit project. Hij staat in voor de strategischeanalyse van de keuze van een nieuwe vestiging en voor de implementatieop de uiteindelijk gekozen site in de Noordwijk. Philippe de Roos (rechts),Architect Partner bij Altiplan, zorgde voor het ontwerp en de coördinatie van deinterieurinrichting van de GDF SUEZ Tower.foto Bernard De Keyzerfoto Georges De Kinderfoto Georges De Kinder foto Georges De Kinder foto Georges De KinderPROFACILITY GUIDE 2012 39

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACILITY.BE/REToekomstgerichte kantoorruimtesNew World of Work bij Getronics:change management als uitdagingICT-bedrijf Getronics defi nieerde ‘het nieuwe werken’ als een missiemet vele facetten: het welzijn van de werknemers, het aantrekkenvan jong en nieuw talent, het optimaliseren van de kosten en hetinzetten van het eigen project als ‘showcase’ en voorbeeldfunctienaar de klanten van het bedrijf. Het concept vertrekt vanuit debedrijfscultuur en ondersteunt ‘werken wanneer en waar men wil’.NWOW bestaat uit drie luiken: een overkoepelend luik, dat het versterkenvan de banden tussen bedrijf en medewerkers beoogt, eenICT-luik, dat het mogelijk maakt overal te werken en een HR-luik.De aantrekkelijkheid van de werkplek zit vast verweven met de uitstralingvan het bedrijf en is bepalend voor het overdragen van de‘Corporate Culture’ op de medewerkers. Een verhuisproject bracht deintentie om ‘het nieuwe werken’ in te voeren in een stroomversnelling.Het invoeren van NWOW ging gepaard met een grondig nadenkenover de processen. De acceptatie door het topmanagement is dedoorslaggevende factor om het echt voluit te laten functioneren. Deimplementatie van het nieuwe werken is niet dé uitdaging voor deonderneming, maar wel het individueel omgaan met de nieuw gecreeerdesituatie. Het project ‘New World of Work’ van Getronics haaldede prijs ‘Facility Management Project of the year’ binnen op de IFMAFacility Awards 2011.U kunt dit artikel downloaden via www.profacility.be/biblio >12/09/2011 en 07/03/2011Voor Marc Dick, Director Finance & Administration, is niet de implementatie van het nieuwewerken dé uitdaging voor de onderneming, maar wel het individueel omgaan met de nieuwgecreëerde situatie’‘Flex offices’ in de praktijk met ‘CleanDesk policy’ als bijkomend resultaatFoto Global, © Marc DetiffeDe mobiele werknemers, tijdelijke gasten in een wereld van ‘fl ex offi ces’,stellen zich geen vragen meer over de orde of wanorde op hun bureau.Als het aantal werkposten lager ligt dan het aantal werknemers, als deplaatsen in de open space slechts tijdelijk toegewezen worden in functievan de samenstelling van bepaalde projectteams, dan wordt de ‘clean deskpolicy’ een conditio sine qua non om te kunnen functioneren. Geen eigenbureau meer, geen papieren documentatie, persoonlijke spullen, planten,foto’s van de kinderen of potjes met potloden... Het noodzakelijke uitvloeiselvan een dergelijke werkmethode is uiteraard de dematerialisatie van quasialle documentatie, binnenkomende post, archieven en projectdossiers. Alser ondanks alles toch bedrukt papier bewaard moet blijven, beschikken dewerknemers niet langer over ‘hun’ klasseermappen in ‘hun’ persoonlijkeruimte, maar over een teamarchief. Bedoeling is de hoeveelheid papier tebeperken, een discipline te ontwikkelen om documenten en middelen tedelen en zo de effi ciëntie te vergroten. Een project valt niet stil omdat eriemand afwezig is. De ‘clean desk effi ciency’ bevordert eveneens de vertrouwelijkheid,het bedrijfsimago en verlaagt bovendien de kosten.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio> 20/06/2011Met 8 werkposten voor 10 werknemers vraagt het werk in de nieuwehoofdzetel van de MIVB noodzakelijkerwijs een ‘clean desk policy’.40 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES IFoto Lars KaaeAller Media, Kopenhagen:duurzame design voorwerkplekDe ontwikkeling van een duurzame werkplek houdt metalles rekening: de confi guratie van het gebouw, de impactervan op het milieu, de bedrijfsorganisatie en de werknemers.Aller Media is één van de belangrijkste uitgeverijenin Scandinavië. Het project voor zijn nieuwe hoofdzetel -door de stad Kopenhagen bekroond voor zijn buitengewonearchitecturale kwaliteit - werd aan PLH Arkitekter A/S uitKopenhagen (DK) toevertrouwd. Dit bureau adviseerde debouwheer bij het volledige proces, vertrekkend vanuit eenbehoefteanalyse. De lay-out houdt zowel rekening met debehoeften van het individu als van de organisatie. Er isaandacht voor een aangename akoestiek, inval van daglicht,een gezond leefklimaat met voldoende tochtvrije aanvoervan verse lucht en een aangename temperatuur. Debeschikbare ruimte kan fl exibel gebruikt wordt. De inrichtingvan de werkplekken stimuleert meer samenwerking encommunicatie. Gezellige zithoeken laten toe te werken opzeer uiteenlopende en onconventionele wijzen. Het gebouwprofi leert zich als een ‘totaalkunstwerk’. Elk detail is doordacht.De ligging werd gekozen om het aantal verplaatsingente beperken. De vormgeving mondde uit in een compacteconstructie rond een Atrium, wat bijdraagt tot betereenergieprestaties en een goede natuurlijke lichtinval in hethele gebouw. De inval van natuurlijk daglicht wordt doorexterne screens geregeld. Voor de koeling wordt gebruikgemaakt van het nabije zeewater.U kunt het artikel downloaden viawww.profacility.be/biblio > 6/06/2011Het gebouw is ontworpen rond een centraal atrium in de vorm van een vleugel. Het creëert een openingnaar lucht en zee. Op zonnige dagen is kunstlicht totaal overbodig.Foto Lars Kaae Foto KontraframeHet hoofdkantoor van Aller Media is een architecturaal visitekaartje voor de haven van Kopenhagen.Aangename ontspanningshoekjes nodigen uit tot contact en communicatie tussen de medewerkers.PROFACILITY GUIDE 2012 41

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACILITY.BE/REAlken-Maes:op zoek naar zichtbaarheid en mobiliteitNa de verhuis van de brouwerijactiviteiten besliste de hoofdzetel van Alken-Maes op zoek te gaan naar een nieuwe locatie. Het oude gebouw dateerde uitde jaren tachtig, lag verscholen, was gehandicapt door slechte aansluitingenmet het openbaar vervoer en de kosten voor renovatie zouden hoog oplopen.De zoektocht naar een nieuw pand en de inrichting ervan werd toevertrouwdaan een immobiliënpartner. De keuze viel op het gloednieuwe StephensonPlaza op het industrieterrein Mechelen-Noord, waar drie verdiepingen gehuurdworden. De keuze werd gemotiveerd door de beschikbare mobiliteitsoplossingen(auto, bus en trein), de energieprestatie van het gebouw en de uitstekendezichtbaarheid vanop de E19 Antwerpen-Brussel. Het hele verhuisprojectwaarbij een 150-tal medewerkers betrokken waren, werd voorbereid doorinterne werkgroepen die zich specifi ek bezig hielden met branding, IT, werkplek,archivering en beveiliging. De diensten werden volgens hun specifi ekefunctie ingeplant en er werd naar een effi ciënter gebruik van de werkplekkengezocht. MCS (Management Consultancy Software), in samenwerkingmet Art Nivo Workspaces voor de inrichting van de nieuwe kantoren, drukte inbepaalde zones de fl exwerkplek en het cleandesk-principe door. Op de 2 de en3 de verdieping kwamen de werkplekken, aangevuld met vergaderzalen, coffeecorners,copy-corners, pitstops, cockpits (om ongestoord te werken) en anderelounges (voor niet-confi dentiële vergaderingen). De 4 e verdieping groepeert dereceptie, vergaderzalen, de kantine en een zeer gezellig ingerichte bar voorklantenevenementen.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 09/05/2011De werkgroep ‘branding’, onder leiding van Eef Debeuf, binnenhuisarchitecte, boogzich over de inrichting en aankleding van de kantoren. De waarden en beelden vande verschillende merken van Alken-Maes NV vormen de leidraad.Foto Valerie Clarysse – BeeldpuntElectrolux gaat voor openheidBij de zoektocht naar een locatie voor zijn Benelux-hoofdzetel viel de keuze vanElectrolux op een bestaand kantoorgebouw in Haren. Electrolux had voor dezenieuwe hoofdzetel een dubbel doel voor ogen. Enerzijds moest de inrichting tot eenopen werkcultuur bijdragen en anderzijds moest het energieverbruik naar beneden.Wel moest er een vleugel voor de showroom kunnen bijgebouwd en het magazijnuitgebreid worden. Dat voor het kantoorgedeelte uiteindelijk een bestaand gebouwin functie van deze doelstellingen werd aangepast, was een bewuste keuze. Bij deconstructie ervan in de jaren ’80 speelden de energieprestaties al een belangrijkerol. Er moest bijgevolg niet van nul worden vertrokken. Exode en Banimmo klaardendeze klus met verve. Bij de initiële briefi ng was het de uitdrukkelijke wens van Electroluxdat het oude gebouw herkenbaar zou blijven. Het was dan ook duidelijk dattransparantie het codewoord zou worden, niet enkel in de indeling, maar ook in deafwerking. Zo werden alle technische installaties zichtbaar gelaten. De energieprestatieswerden aanzienlijk verbeterd door innovatieve technische installaties. 80%warmte wordt gerecupereerd dankzij een warmtewinningseenheid met warmtewiel.De verlichting wordt automatisch afgestemd op het invallende daglicht en de aanwezigheidvan werknemers in de verschillende werkzones waar bewegingsdetectorengeïnstalleerd zijn.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 04/07/2011Bij de eerste briefing was het de uitdrukkelijke wens van Electrolux dat hetoude gebouw herkenbaar zou blijven na de renovatiewerken.42 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES IDe ontvangsthal bestrijkt drie niveaus en geeft daardoor een bijzonder ruimtelijkeindruk. Verschillende diensten zijn er ondergebracht: een bank, een cafetariaen winkeltjes. De eigenlijke inkom bevindt zich op straathoogte. De lijnbusstopt quasi voor de toegangsdeuren. Patiënten worden bij het binnenkomendirect naar één van de 14 onthaalbalies geleid.O.-L.-Vrouwziekenhuis Aalst: hightechen klantvriendelijke dienstverleningDe zonnepanelen bij de inkom van het O.L.Vrouwziekenhuis Aalst springen meteenin het oog. Ze laten een diffuus licht door naar de ontvangsthal. De energie die wordtopgewekt is ruim voldoende om de ondergrondse parking van 30.000m² te verlichten.Het O.L.Vrouwziekenhuis Aalst voltooide een bovengrondse nieuwbouw van45.000m² en een ondergrondse uitbreiding van nog eens 30.000m². Architectuuren engineering waren in handen van VK Studio. Het O.L.Vrouwziekenhuisfocust op een betere dienstverlening waarbij zorg en administratieve omkaderingop een klantvriendelijke wijze zijn georganiseerd. De ziekenhuiskamerheeft veel weg van een hotelkamer: meer comfort, werktablet, internetaansluiting.In het O.L.Vrouwziekenhuis Aalst zijn tal van faciliteiten zo ingerichtdat de kloof tussen thuis en ziekenhuis wordt gedicht. Helemaal boven in hetgebouw bevindt zich het panoramische restaurant met uitzicht over de groeneomgeving, de nieuwe groendaken en de binnentuin. Juist boven het restaurantis een grote vergaderruimte voor de samenkomsten van de beheerraad.Het ziekenhuis is erg trots op zijn heliport op het dak - de eerste in ons land- voor het transport van organen. Aan de inkom van het O.L.Vrouwziekenhuisproduceren zonnepanelen voldoende energie om de ondergrondse parkingvan 30.000m² te verlichten. Er werd ook een afzuigsysteem voor rook enwarmte (EFC) geïnstalleerd. De ontvangsthal bestrijkt drie niveaus en laatdaardoor een bijzonder ruimtelijke indruk. Hier zijn verschillende dienstenondergebracht zoals een bank, een cafetaria en healthcare gerelateerde winkeltjes.Het geheel is opgevat als een promenade - een zorgboulevard - vande inkom tot aan de verpleegblokken.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 27/09/2010PROFACILITY GUIDE 2012 43

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOI‘Moving On’ : Baxter EuropeToen farmareus Baxter besloot om het personeel van zijnvestigingen in Nijvel (R&D) en Brussel (Sales & MarketingSupport) te centraliseren, viel de keuze op het Parc del’Alliance in Eigenbrakel. Bij deze keuze werd elk operationeelaspect onderzocht om de continuïteit van de activiteitente garanderen. Er werd rekening gehouden metde verwachtingen van alle medewerkers. De nieuwe sitewerd gekozen na een geografi sche studie en met specialeaandacht voor mobiliteit en parkeermogelijkheden. Baxterdoopte dit project “Moving On”. Er werd een intern magazinerond het project opgezet en een webcam toonde in‘realtime’ de vooruitgang op de werf. Regelmatige vergaderingenen evenementen zorgden ervoor dat het personeelvan de twee sites elkaar leerden kennen en bij elke fasegeraadpleegd werden. Elke verdieping beschikt minstensover een vergaderzaal en een bubble, soms meerdere.De assistenten en niet-managers hebben een lokaal opde verdieping terwijl de managers met twee een kantoordelen, zonder scheidingswand. De privékantoren zijn voorbehoudenaan de directeurs en het senior management.Het gebouw is uitgerust met voice over IP, ecologischeverlichting die automatisch aan- en uitschakelt, verzorgdeisolatie, warmteterugwinning... Dankzij de hoge ramen kanmen maximaal profi teren van het daglicht. Daarnaast is ereen fi tnessruimte en zijn er allerlei diensten beschikbaarzoals wasserij, naaiatelier, carwash en foto-ontwikkeling.Laboratoria-inrichting vereist specifieke technologie. De“R & D”-aanwezigheid noopt tot een striktetoegangscontrole en beveiliging. De afzuigkappen van de laboratoria verwarmen de lucht voor die inde parking en de opslagplaats geblazen wordtBaxter Europe heeft het ‘Parc de l’Alliance’ in Eigenbrakel als nieuwe vestiging gekozen voor de kantorenvan Nijvel (R&D) en Brussel (Sales & Marketing en ondersteunende functies op Belgisch en Europeesniveau). Het ‘Parc de l’Alliance’ geniet van een optimale ligging voor de mobiliteit, vlakbij het station vanEigenbrakel, de Brusselse ring en de luchthavens van Charleroi en Zaventem.U kunt het artikel downloaden viawww.profacility.be/biblio > 22/05/2011De ontvangstruimte in het Mercatorgebouw. Op het videodisplay worden de Baxter-nieuwigheden voorgesteld,afgewisseld met bedrijfsberichten.44 PROFACILITY GUIDE 2012

company profileAOS BELGIUMCharles Schallerlaan 54 - BE-1160 BrusselTEL 0032 (0)2 775 95 11FAX 0032 (0)2 775 96 00info@aos-studley.bewww.aos-studley.beContactJan LECOMPTEManaging DirectorTEL 0032 (0)2 775 95 11j.lecompte@aos-studley.beStructUUrVestigingen/InternationaalFrankrijk, Brazilië, Luxemburg, Duitsland,Marokko, Nederland, Spanje, Zwitserland,Verenigd Koningkrijk, Verenigde Staten,Italië en Midden-OostenWerknemersAantal personen: 40Jaar van oprichting: 1990Omzet2010: 6.000.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingAOS Studley Belgium is een onafhankelijke adviesendienstenonderneming die gespecialiseerd is inzakelijk vastgoed. AOS Studley adviseert eindgebruikersbij elke fase van de vastgoedcyclus gaandevan selectie en ontwerp tot realisatie en beheer.Naast België is de groep ook aanwezig in Brazilië,Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Marokko,Nederland, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, de VerenigdeStaten en Zwitserland. Bovendien is er eensamenwerkingsakkoord voor het Midden-Oosten. Degroep stelt meer dan 400 consultants te werk, waaronderveertig in België. Dit multidisciplinaire team,samengesteld uit complementaire profielen (ingenieurs,architecten, vastgoed experten, economisten,binnenhuisarchitecten, enz.), biedt innovatieveoplossingen aan voor uw kantoorinrichting en voor deoptimalisatie van uw werkomgeving, voor het beheervan uw facilities en van uw vastgoedpatrimonium.Onze visieUw partner bij uitstek worden in het kader vanhet ontwerpen en implementeren van dienstenen oplossingen voor uw vastgoed.Onze opdrachtHet optimaliseren van het vastgoed en de werkomgevingvan eindgebruikers dankzij hoogstaand adviesen geïntegreerde oplossingen.Diensten• Strategisch Vastgoedadvies• Begeleiden van vastgoedtransacties• Advies Werkomgeving (Workplace Concept -interieur architectuur)• Beheer van bouw- en inrichtingsprojecten(Project Management – Turnkey)• Facility Management ConsultingReferentiesABN AMRO - ACCENTURE - ACERTA - ALIA -ALPRO - AON BELGIUM - ARCELORMITTAL - AVIAPARTNER - BANCO SANTANDER - BEUC - BIM -BPOST - BIRD & BIRD - BNP PARIBAS FORTISBANK - BRISTOL MYERS SQUIBB - BMW GROUP -DAMOVO - DELHAIZE GROUP - DE LIJN -DELOITTE - DE POST- DEXIA - DHL - ERICSSON -ELIA - ETHIAS - EUROCLEAR - EUROCONTROL -EUROPEAN SPACE AGENCY - EVS - FNAC - FODECONOMIE - FOD FINANCIEN - FOD MOBILITEIT -FOD SOCIALE ZEKERHEID - GENERALI - GEORGIAPACIFIC - GLAXOSMITHKLINE BIOLOGICALS - HENKELBELGIUM - IBA - IBM - IMMOBEL - ABINBEV - INGRAMMICRO - IPM (LA LIBRE BELGIQUE) - JANSSENPHARMA - KBC - LEVI STRAUSS - LINKLAETERSDE BANDT - MARSH - MERCER - MICROSOFT -MIVB - NSIDE - NATEXIS BANK - NMBS - NUON -P&V VERZEKERINGEN - PETERCAM - PHILIPMORRIS - PRICEWATERHOUSECOOPERS - RENAULT -RICOH - SABCA - SANOFI-AVENTIS - SODEXO -SOLVAY - SONY IT - STAD LUIK - STAD LEUVEN -STIBBE - TELENET - TOTAL - UBS -VANDEMOORTELE - VERLINVEST - VLAAMSEGEMEENSCHAP - VODAFONE - WILHELM & Co -ZESPRI …WORKPLACEProfacility GUIDE 2012 45

company profileBURO INTERNATIONAL NV/SAGalgenveldstraat 6 - BE-8700 TieltTEL 0032 (0)51 40 44 11FAX 0032 (0)51 40.09 91info@burointernational.bewww.burointernational.beContactMarc Van de VeldeSales directorTEL 0032 (0)495 165 653marc@burointernational.beStructUUrManagementOlivier PetitCEOMarc Van de VeldeSales directorJeroen Van den BosscheBestuurderVestiging/BelgiëBuro International - 9031 - DrongenWerknemersAantal personen: 15Jaar van oprichting: 1970Omzet2008: 5.900.000 €2009: 7.000.000 €2010: 5.000.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingBuro International is sedert meer dan 40 jaar actiefin de kantoorinrichting en installatie van kantoormeubelenzowel voor overheidsinstellingen, KMO’sals multinationals.Wij helpen u graag verder met iedere inrichtingsvraagen stellen u hiervoor onze jarenlange expertiseter beschikking. Onze behoefte- en werkplekanalysehelpt u het kader duidelijk te omlijnen waarbinnenoplossingen kunnen of moeten gezocht worden.De arbeidscultuur verandert, en daarmee veranderenook de arbeidsstructuren. Gaat het over de creatievan innovatieve kantoorconcepten of eenvoudigerechttoe rechtaan oplossingen, rode draad in onzewerkwijze is ons streven naar de beste oplossingvoor onze klanten.Centraal in onze methodiek staat dan ook hetmodulaire «Centrale Zone Concept», of de Nieuwebewegingsvrijheid op kantoor, een internationaalinrichtingsconcept van König&Neurath.ProductenBuro International is hoofdverdeler vanKÖNIG&NEURATH (www.koenig-neurath.de), totaalaanbiedervan kwalitatieve kantoorinrichtingssystemenen CP MÖBEL (www.cpmoebel.de), Europeesmarktleider op gebied van locker-en vestiairekasten.Daarnaast bieden we onze klanten een eigen voorraadprogrammaaan van snel leverbare en performantekwaliteitsmeubelen(www.burointernational.be)Wij vullen ons assortiment aan met kwaliteitsmerkenzoals Globezero4, Archiutti, Fantoni, Frezza,Sitag, HAG, BMA, ARPER, Lista Office, Kastel,Kartell, Parri Design, MDF ITALIA, Moroso.DienstenBuro International is een bedrijf met een sterk logistiekeinslag: ons magazijn (50.000m³, 4 loskaaien ) voor openoverslag en onze eigen logistieke ploeg van installateursen projectcoordinators zijn de troeven waarmeewe kleine en grote projecten turn key opleveren.Contacteer ons gerust en verneem meer over onzediensten van opslag en verhuis, inhuizing en installatie,wire management, inventaris- en beheersprogramma’s,onderhoud en reiniging van kantoorstoelen en meubelen...NieuwighedenBuro International volgt en promoot de laatste trendsin onze branche. Volg de nieuwigheden op de site vanonze partner-leveranciers: www.koenig-neurath.de enwww.cpmoebel.deReferentiesNIKE, BNP PARIBAS, CEA, SHAPE, DEVGEN,VOLVO, JAN DENUL, CARREFOUR, SOGETI, AUDI,GDF SUEZ, ELECTRABEL, GENZYME, BESIX...46 Profacility GUIDE 2012

company profileBEDDELEEM NV/SAVenecoweg 14 A - BE-9810 NazarethTEL 0032 (0)9 221 89 21FAX 0032 (0)9 220 26 25info@beddeleem.bewww.beddeleem.beStructuURManagementHendrik DaneelsGedelegeerd BestuurderJo BeddeleemGedelegeerd BestuurderKoen De BlockGedelegeerd BestuurderVestigingen/BelgiëBeddeleem - NazarethBeddeleem - BrusselsVestiging/InternationaalBeddeleem Paris - FranceJaar van oprichting: 1962ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingBeddeleem is een absolute referentie in de bouwsector.Naast de productie en plaatsing van verplaatsbarewanden onder de merknaam JB ® en klimaatplafondsonder de merknaam JB ® Cool, zijn wij ookactief in systeemplafonds, vaste scheidingswanden,projectmeubilair en totale afbouwprojecten.ProductenJB ® systeemwanden, met een gamma van zowelbasiswanden voor de meest economische oplossingentot designwanden die voldoen aan de hoogstetechnische eisen.JB ® Cool klimaatplafonds, beschikbaar met zelfdragendemetalen panelen of als gipskartonplafondtoepassing.JB ® Office projectmeubilair, met o.a. eigen ontwikkeldetafel- en kastsystemen, aanvulbaar metJB ® Chair stoelen en tal van andere accessoires.DienstenBeddeleem biedt u kwalitatief hoogwaardige productenmet een ruime keuze qua afwerkingsgraad enkleur, geproduceerd, geleverd en geplaatst binnende kortst mogelijke termijn. Onze afdeling Onderzoek& Ontwikkeling ontwikkelt steeds nieuwe productenen werkt aan een continue verbetering van debestaande producten. Door onze systemen zelf teplaatsen, garanderen we niet alleen een professioneleafwerking, maar ook bijzonder scherpe prijzen.NieuwighedenDe JB ® Sky wand met dubbele beglazing,bestaande uit boord tegen boord geplaatsteglaspanelen, verenigt transparantie en elegantie.Onze JB ® Door deurgehelen voor toepassing ingipskartonwanden, beton en gemetste muren blinkenuit in snelle montage, verzorgde afwerking, flexibiliteiten personalisering. Van ontwerp tot uitvoering,alles wordt in eigen huis beheerd.ReferentiesAckermans & Van Haren, Arcelor Mittal, Atomium,AXA Belgium, Bank Van Breda, Belgacom,Besix, BMS, BNP Paribas Fortis, Borealis, BouyguesTelecom, BT, Carrefour, Coca-Cola, De Lijn, De Post,Eandis, Ernst & Young, Ethias, Exxon Mobil, Fluxys,GDF Suez-Electrabel, Gerechtsgebouwen Antwerpen-Bergen,Glaxosmithkline, Ikea, IMEC, Inbev, ING,Janssen Pharma, KBC, Lidl, Makro, NMBS, Novartis,Robelco, RTL, Sibelga, Solvay, Vandemoortele,Vivaqua, verschillende Europese, federale enregionale instellingen,…WORKPLACEProfacility GUIDE 2012 47

company profileBUROCONCEPT NV/SAWaversesteenweg 1509 - BE-1160 BrusselTEL 0032 (0)2 660 22 23FAX 0032 (0)2 660 22 12info@buroconcept.bewww.buroconcept.beContactChristine RillaertsPartnerTEL 0032 (0)2 660 22 23Info@buroconcept.beStructUUrManagementPatrick WindelsManaging Director48 Profacility GUIDE 2012Christine RillaertsPartnerDavid Van GelderPartnerWerknemersAantal personen : 11Jaar van oprichting : 1992Omzet2010 : 2.875.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingBuroconcept heeft zich gespecialiseerd in hetverhuizen, reorganiseren en inrichten, van kantooromgevingen.Ons creatief team van ervaren architecten begeleidtklanten in hun zoektocht naar de ideale werkomgeving.Onze projectmanagers zorgen ervoor, dat watwe samen creëren, ook realiseren.Ieder project krijgt van ons een persoonlijke aanpak.“We make an office… Your office”Creativiteit, respect voor het budget, naleven vande deadlines en een groot inlevingsvermogen zijneigenschappen die ertoe hebben bijgedragen dat wijin ons vakgebied na 20 jaar, toonaangevend zijn. Wijzijn erkend voor onze visie over hoe uw werkomgevingkan bijdragen tot het succes van uw bedrijf.Voor veranderingen creëren wij een draagvlak bij uwpersoneel.DienstenWe make an office your officeWij staan garant voor een oplossing op maat. Eenunieke inrichting die volledig aan uw behoeftenbeantwoordt. Onbevooroordeeld nemen wij de nodigetijd om naar u te luisteren.De mens in het middelpunt van onze prioriteitenHet welzijn van uw personeel is een meerwaardevoor uw organisatie. Wij besteden dan ook die extraaandacht aan luchtkwaliteit, de akoestiek, verlichtingen ergonomie, evenals aan de werksfeer binnen uwruimten.Kwaliteit, planning, budgetUw project moet ook beantwoorden aan de objectievenop gebied van kosten en termijn. Gedurendehet volledige traject worden kwaliteit, planning enbudget ten opzichte van de vooropgesteldeobjectieven gecontroleerd en geëvalueerd.CreativiteitOnze creativiteit is onze grootste troef. Hiermeekunnen wij voor alle problemen, zowel praktische,technische als financiële, de perfect passende oplossingbieden.Change Management - Consulting - ProgrammingSpace planning - Workplace concept - InteriorDesign - Technical Management - ProjectManagement - Move Management - ExitManagementReferentiesALCATEL - ANSELL - ASTELLAS - AT&T GLOBAL -AVERO - AXA - BANCA MONTE PASCHI - BANQUE DUBRABANT - BDO - BELGACOM - BESIX - BLACK BOXBOEHRINGER INGELHEIM - CENTER FOR CREATIVELEADERSHIP - CLEAR CHANNEL - CHRISTELIJKEMUTUALITEIT - CPAS Schaerbeek - CREDIT PROFES-SIONEL - CALLATAY - DEXIA - EADS - ENCARE -ESSILOR - FEDERAL EXPRESS - FIAT - FMC BIOPO-LYMER - HERCULES - HONEYWELL - HUIS van deNEDERLANDSE PROVINCIES - ING - INTEL - JONESDAY - KODAK - LEO PHARMA - MERCK - OCMWLeuven - ORACLE - OTAN - PARTENA - PERNODRICARD BELGIUM - PETERCAM - PIONEER - POLITIEBLANKENBERGE - PROXIMUS - PROTIME - SASRADISSON HOTEL - REGUS - ROBELCO - SOLVAY -SONY - STIB - SUMITOMO - THA NIKITRA - THALYS -TICKET BBL TRAVEL - TRAXYS - VLAAMSE LAND-MAATSCHAPPIJ - VLAO - ZENITH OPTIMEDIA

company profileGirsberger BeneluxHerikerbergweg 106NL-1101 CM Amsterdam- Z.O.TEL 0031 (0)20 696 81 97FAX 0031 (0)20 691 87 31amsterdam@girsberger.comwww.girsberger.comContactWenke ClausSales Manager BeLuxTEL 0032 (0)475 814 306wenke.claus@girsberger.comHarry MeijerDirecteur BeneluxStructuURManagementWenke ClausSales Manager BeLuxVestigingen/InternationaalGirsberger AG - ZwitserlandGirsberger GmbH - DuitslandGirsberger France - FrankrijkGirsberger Iberia - SpanjeGirsberger London - U.K.Girsberger Industries - U.S.AWerknemersAantal personen: 310Jaar van oprichting: 1889ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingPassie voor perfectie – oog voor detailGirsberger, Zwitserse meubelfabrikant, gespecialiseerdop het gebied van zitmeubilair voor de internationalezakelijke markt, heeft al meer dan 100 jaaroog voor detail. Het ruime aanbod omvat zowel eenuitgebreide «Office» als een interessante «Dining»collectie van bureau- , conferentie- en bezoekersstoelen, lounge meubelen alsook conferentietafels.Tot op vandaag produceren we in Zwitserland, Duitsland,Turkije en in de Verenigde Staten van Amerika,terwijl u terecht kan voor advies en service in onzelocale verkoopkantoren in Duitsland, Oostenrijk,Frankrijk, Spanje, België, Nederland, Luxemburg,Engeland, Turkije en de Verenigde Staten vanAmerika.Ontwerp en ambacht gaan bij Girsberger hand inhand met de modernste productiemethoden. Metcreativiteit, passie en zorgvuldigheid perfectionerenwij onze producten, van de ontwikkeling, over deverwerking van hoogwaardige materialen, tot aan demontage. De fascinatie bestaat uit de veelzijdigheidvan onze ontwerpen en het streven naar de hoogstekwaliteit, tot in het kleinste detail.Bij Girsberger dragen we zorg voor onze productieprocessenen nemen we onze verplichtingentegenover het leefmilieu ernstig.ProductenErgonomische bureaustoelen, conferentie- enbezoekersstoelen, lounge meubelen.DienstenMet Customer Solutions kan u op ons beroepenom uw ideeën om te zetten in unieke, op maatgemaakte, oplossingen. Girsberger helpt u graag methet stijlvol inrichten van al uw ruimtes. Passie voorperfectie blijft daarbij altijd de hoogste prioriteit.Smart Service zorgt voor het behoud van waarde,het probleemloos functioneren en het behoud vaneen verzorgd uiterlijk van al uw bureaustoelen voorde totale levensduur. Met de rijdende werkplaatskomt vakkundige reparatie ter plaatse.NieuwighedenPEPEDe stoel heeft een helder en eenvoudig design. Eenschaal van gebogen multiplex vormt de zitting, rugen armleuningen. De slanke schaal is gestoffeerdmet stof of leer uit de uitgebreide stoffen collectievan Girsberger. Een slank draadframe ondersteunt dezitschaal. Het frame bestaat uit 12mm dik draadstaalen is verkrijgbaar in verchroomd staal of chroomnikkelstaal.PEPE kent vele toepassingsmogelijkheden, inkantoorruimtes kan de stoel gebruikt worden alsbezoekersstoel, in vergaderruimtes als vergaderstoelmaar PEPE kan ook gebruikt worden inwachtruimtes,kantines enz.SWAY Staan of zitten? Beide!www.sway-sway.comReferentiesRiziv-Inami, SAP, Booking.com, ICS, Democo,Voka, Chevron, Friesland Foods, Ethias, Getronics,Goodyear, Eurocontrol, BP, CenCenelec, SBS-EM,HenkelWORKPLACEProfacility GUIDE 2012 49

J-PH.Nearly New Office FacilitiesMoving and improvingyour work space ...Nnof, Nearly New Office Facilities, is an innovative concept for companies valuingenvironmental responsibility and sustainability. Nnof creates new designs in acradle-to-cradle philosophy. www.nnof.bewww.yourmover.comAn ISO 9001: 2008 certified company by Dekrawww.yourmoverlogistics.bewww.remus-verhuizingen.beCHANGE SPACE MOVE PROJECTMANAGEMENTwww.dcservices.bewww.lesfils-vandergoten.be

company profileD&C SERVICES NVRadiatorenstraat 1 - BE-1800 VilvoordeTEL 0032 (0)2 255 42 30FAX 0032 (0)2 251 84 75info@dcservices.bewww.dcservices.beContactKurt FlorusBestuurderTEL 0032 (0)479 99 05 18kurt.florus@dcservices.beStructUUrManagementKurt FlorusBestuurderWerknemersAantal personen: 20Jaar van oprichting: 2000ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingD&C Services is een dienstverlenende onderneminggespecialiseerd in change management, inrichtingsmanagementen coördinatie van verhuizingen.D&C Services neemt de nodige zaken ter harte, vande analyse van de noden van de klant tot de coördinatievan alle inrichtingswerken. De praktijkgerichteervaring van D&C Services staat volledig ten dienstevan de klant. Het D&C Services team is samengestelduit specialisten, die kunnen terugblikken opjarenlange ervaring in de sector.Diensten• Change Management: analyse van het bedrijfen implementatie van het veranderingstraject• Move Management: voorbereiding en coördinatievan verhuizingen• Space Management: analyse en optimalisatievan het gebruik van de ruimte• Project Management: voorbereiding en coördinatievan inrichtingswerkenWORKPLACE• Building Management: analyse van de infrastructuuren technieken van gebouwen• Interior Design: ontwerp en realisatie van interieursReferentiesAir France/KLM - Cummins Diesel - Deloitte -Dr. Oetker Belgium - EMI Music Belgium - HewlettPackard - Johnson & Johnson - Ordina - Spikes -Sara Lee - Playmobil - TNT - Virco/Tibotec -TriFinance - Hamburg Mannheimer - CM -Thomas Cook - Soresma - Centric - Siemens -Lyreco - DHLProfacility GUIDE 2012 51

BRUYNZEEL STORAGE SYSTEMSBureau & Design Center B 50Heizel Esplanade - BE-1020 BrusselTEL 0032 (0)2 479 42 42FAX 0032 (0)2 479 82 82info@bruynzeel-storage-systems.bewww.bruynzeelstorage.beContactSophie Hanon de LouvetMarketing & CommunicationTEL 0032 (0)2 479 42 42sophie.hanon@bruynzeel.orgStructUUrManagementFilip De MaeseneerAlgemeen DirecteurPierre PlatteauFinancieel DirecteurVestigingen/InternationaalBrynzeel Rangements - StrasbourgFrankrijkBruynzeel Storage Systems - PanningenNederlandBrynzeel Regalsysteme - NeussDuitslandCompactus & Bruynzeel AG - FrauenfeldZwitserlandConstructor Danmark - RoskildeDenemarkenWerknemersAantal personen: 20Jaar van oprichting: Nederland: 1917Begië: 1948ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingBruynzeel Storage Systems is een specialist in hetoptimaal benutten van ruimtes, met zowel vaste alsmobiele rekken, die hand- of elektrisch verrijdbaarzijn. De rekken zijn ontworpen voor het inrichten vanzowel archiefruimtes als kantoren, bibliotheken ofmusea.Bruynzeel is ook een studiebureau dat naast gratiskostenramingen en voorstudies, ook adviseert en,samen met de klant, op zoek gaat naar een oplossingop maat die economisch interessant is binnen debeperkingen van het gebouw. Bruynzeel is synoniemvan kwaliteit, gebaseerd op een professionele ervaringvan 58 jaren.ToepassingenOpberg en opslagsystemen voor:• Kantoren en archieven• Bibliotheken en musea• Ziekenhuizen en laboratoriaProducten• Vaste rekken• Mobiele rekken (hand- of elektrisch aangedreven)• Etageconstructies (vaste of verrijdbare)DienstenStudiebureau, opbouw, ontmanteling, onderhouden dienst naverkoopNieuwighedenOns bedrijf biedt nu haar industriële produkten zoalspalletrekken, platformen, cantilevers en wandenonder de merknaam Dexion.ReferentiesAGF, Argentia, AXA, Bank & Trust – Luxemburg,Bridgestone, Casino Kursaal – Oostende, CHUBrugmann – Brussel, Communautés Européennes,De Lijn, Deloitte et Touche, Dexia, Electrabel, Esprit,Esso Belgium, Ethias Verzekeringen, FOD Economie,FOD Financiën, FOD Justitie, FOD Mobiliteit enVervoer, FOD Werkgelegenheid, Gemeente Bornem,IKEA, ING, Interbrew, Janssen Pharmaceutica, KBCBank, KBC Lease, Kredietbank – Luxemburg, L’Oréal,Muziek Instrumenten Museum, Nationale Bank vanBelgië, P&V Verzekeringen, Europese Parlement,Partners Verzekeringen, Petrofina, Pfizer, Power Tools,Provincie Antwerpen , Provincie Oost-Vlaanderen,Provincie Vlaams Brabant, Rechtbank van Koophandel,Regie der Gebouwen, Rode Kruis Vlaanderen,RSVZ, Scania, Siemens, Solvay, Stad Aalst StadAntwerpen, Stad Geel, Stad Turnhout, StadsbestuurGent, Stadsarchief Tongeren Suez Tractebel, Swift,Total, Universiteit Gent, VT 4.52 Profacility GUIDE 2012

company profileDexion : opslagsystemen die het rendementvan uw opslagruimten verhogenPalletrekenEen geoganiseerd magazijn is een belangrijke factor bij het realiseren vaneen goede logistiek. Binnen de magazijnoplossingen biedt Dexion vasteen verrijdbare palletrekken aan en compacte opslagmethodieken zoalsdoorrol-, inrij-, en opduwrekken. Deze systemen zijn bij uitstek geschiktvoor een efficiënte opslag van diverse materialen. Hierdoor kunt u optimaalgebruik maken van uw opslagcapaciteit door de benuttingsgraadvan uw magazijnruimte te verhogen tot 80%.Kleingoed opslagMagazijnrekken zijn al lang niet meer eenvoudige stalen constructies vangeringe hoogte en omvang. Ruimteschaarste en een veranderend logistiekklimaat dwingen bedrijven te streven naar een optimale benutting van debeschikbare ruimte met daarbij een zo hoog mogelijke opslagflexibiliteit.Het is duidelijk dat dit invloed heeft op nieuwe en bestaande rekkenconfiguraties.Er is behoefte aan opslagsystemen met een hogere belastbaarheiddie bovendien snel en eenvoudig kunnen worden aangepast aanveranderende omstandigheden. Daarnaast dienen de logistieke kosten (endaarmee de opslagkosten) zo laag mogelijk te zijn. Als reactie op deze ontwikkelingenbiedt Dexion HI280 rekken, waarbij optimaal gebruik van deruimte en efficiëntie prima samengaan. Alle elementen van het systeemzijn zorgvuldig op elkaar afgestemd, waardoor een enorme variatie aanopslagmethodieken mogelijk is. Vertikale plaatswinst door hoogbouw enetagebouw en horizontale plaatswinst door verrijdbare rekken en grootvakrekken.Vloerconstructies en wandsystemenU zult merken dat bij onze industrieoplossingen optimaal gebruik van deruimte en efficiëntie prima samengaan. Door de combinatie van vloerconstructiesmet wandsystemen of magazijnstellingen kunt u snel enéénvoudig diverse ruimtes bouwen onder één dak.Flexibel, toegankelijken kostenefficiënt. Betrouwbaar voor vele jaren in de toekomst. Bij vloerconstructies,wandsystemen en gaaswanden worden hoge eisen gesteldaan de veiligheid van de constructie. De systemen van Dexion voldoenaan alle nationale en internationale veiligheidsvoorschriften en daarmeeaan de hoogste veiligheidseisen. Daardoor bent u verzekerd van een uiterstsolide en veilige oplossing.Is uw situatie zo specifiek dat een standaardsysteem niet voldoet? Geenprobleem. Onze adviseurs helpen u de beschikbare ruimte optimaal tebenutten met het juiste systeem en de juiste accessoires. Indien nodigontwikkelen wij voor u een passende maatwerkoplossing.Dexion is a trading styleof Bruynzeel Storage SystemsDexion BelgiëBuro & Design Center box 50Heizel Esplanade1020 BrusselTel: +32 (0)2 479 42 42Fax: +32(0)2 479 82 82info@dexion.be - www.dexion.be

company profileK-ONCEPT BVBA/SPRLNoordstraat 6c - BE-9000 GentTEL 0032 (0)9 324 80 49FAX 0032 (0)9 329 72 38info@k-oncept.comwww.k-oncept.comContactKris CottenierCEO / InterieurarchitectTEL 0032 (0)9 324 80 49kris.cottenier@K-ONCEPT.comStructUUrManagementKris CottenierCEO / InterieurarchitectJaar van oprichting: 2006ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingK-ONCEPT is een onafhankelijke en multidisciplinaireadvies- & dienstenvennootschap, gespecialiseerdin het ontwerp- en consultingproces, zowel voorparticulieren als voor bedrijven.K-ONCEPT verzorgt en begeleidt uw volledig ontwerp& adviseert u in elke fase van uw vastgoedcyclus.K-ONCEPT is enkel dienstverlenend en volledigmarktongebonden. Bijgevolg wordt in elke fasevan uw vastgoedproces in alle transparantie metopen boek en in onderling overleg met u gewerkt.K-ONCEPT heeft als meerwaarde een multidisciplinaireervaring in de bouw- en consultingwereld, alsookeen netwerk van onafhankelijke vakexperts dietot een perfect team kunnen worden gegroepeerd,specifiek voor elke fase van uw project.DienstenInterieurarchitectuurK-ONCEPT ontwerpt uw concept en complete werkofwoonomgeving, gebaseerd op een grondige endiepgaande analyse van uw specifieke noden enwensen.K-ONCEPT optimaliseert uw bestaande werkomgevingof interieur, dit zowel op vlak van werking,gebruiksgemak en kostprijs, als naar stijl en afwerkingtoe.DesignK-ONCEPT ontwerpt, naast uw volledig interieur,maatmeubilair en specifieke objecten als deel vaneen globale inrichting of als specifieke eyecatcher inuw ruimte.Visual MerchandisingK-ONCEPT ontwerpt het volledige beeld van uwzaak of merk naar de markt toe: logo, kantoorenwinkelinrichting, belettering, displays, beursstanden,…Consulting (Workplace, FM & Real Estate)K-ONCEPT begeleidt en adviseert u doorheenalle fases van uw project.K-ONCEPT onderhandelt voor u al uw dienstenenfacilitaire contracten, en zoekt in onderlingoverleg de beste prijs/kwaliteitverhouding infunctie van uw specifieke noden.CADK-ONCEPT digitaliseert uw plannen volgens uw ofonze layerstandaard, gebruik makend van derecentste versie van het programma “AutocadArchitecture”.K-ONCEPT staat in voor de opmeting & digitalisatie(2- of 3-dimensioneel) van gebouwen of interieurs.ProjectbegeleidingK-ONCEPT begeleidt uw volledige project van Atot Z, zowel administratief als technisch (inclusiefwerfopvolging, budget, planning & rapportering,verhuiscoördinatie & change management, communicatie,etc.), zodat alle druk & rompslomp vanuw schouders valt.ReferentiesAdecco International, Adecco Benelux, XPE, Proximus,Mercator, Nutricia, Hotel Foley, Plancke Tax Consultancy,stad Mechelen, Antwerpse Waterwerken, Tides,The Conference Board, verscheidene privé-woningenen appartementen,...54 Profacility GUIDE 2012

company profileKINNARPS NV/SAHeide 15 - BE-1780 WemmelTEL 0032 (0)2 456 0 456FAX 0032 (0)2 456 0 444info@kinnarps.bewww.kinnarps.beContactEdouard Van OverstraetenSales ManagerTEL 0032 (0)2 456 0 456edouard.van.overstraeten@kinnarps.beStructUUrManagementEdouard KintManaging DirectorVestigingen/BelgiëBrussel - Gent - Antwerpen - Louvain-la-NeuveWerknemersAantal personen: 42Jaar van oprichting: 1993ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingKinnarps is de tweede grootste fabrikant/leveranciervan kantoormeubilair in Europa.ProductenKinnarps biedt ergonomisch meubilair en complete,duurzame oplossingen voor hedendaagse kantooromgevingen.De Kinnarps groep omvat ook demerken Materia, Skandiform en Drabert. Voor Belgiëen Luxemburg zijn we eveneens exclusief verdelervan hoogwaardige merken als Casala, de Sede enTwinform.DienstenAls totaalleverancier vinden we het vanzelfsprekenddat u tijdens het aankoopproces van onze kwalitatievediensten gebruik kan maken. Stap voor stap besprekenwe alle elementen van ons aanbod. Daarna maken wesamen met u een grondige analyse van uw behoeftenen creëren we efficiënte en inspirerende werkomgevingen.We verliezen daarbij ook het duurzame aspectniet uit het oog.De perfecte basis voor een fijne dag op kantoor. Welkombij Kinnarps, better at work!NieuwighedenDoorheen het hele jaar worden er nieuwighedengelanceerd. Het is dus zeker de moeite om onzeshowroom te bezoeken of ons uitgebreid productengammaop onze website te ontdekken.ReferentiesRecente realisaties:• Wit-Gele Kruis• Teva Pharma• Cummins• Caldic• Solvay• SPE/Luminus• Laptop Lounge• Axisparc• Atlas Copco• 3E• Baxter• Bebat• Colruyt• CM• Mercedes-Benz• Connections• Poolse AmbassadeWORKPLACEProfacility GUIDE 2012 55

HOLCIM S.A. - PORTES DE L‘EUROPE, ESPACE CHRISTIAN DOTREMONT - 12 AVENUE JEAN MONNET, B-1400 NIVELLES - PHOTO: MARC DETIFFE - COPYWRITER: VINCENT LENS - GRAPHIC DESIGN: GLOBAL-DPM JOHANNA FISCHERglobalgive space a new dimensiondesign project & facility managementIn crisis times, reducing costs is essential, but this challenge also presents an outstanding opportunity. How can youreorganise your teams in the work area? What working method is most suited to the jobs performed? How can you improveyour communications? As specialist in creating and developing work spaces, GLOBAL will help answer these questionsand make your offices a real strategic lever. So you can successfully meet your challenges, today and tomorrow.WWW.GLOBAL-DPM.BE / STEVEN VALKENIERS +32 (0)475 83 06 23 / PHILIPPE JANSSENS +32 (0)474 97 55 07

company profileGLOBAL Design, Project& Facility ManagementTerhulpsesteenweg 177/20 - BE-1170 BrusselTEL 0032 (0)2 663 27 40FAX 0032 (0)2 663 27 79global@global-dpm.bewww.global-dpm.beContactAlain LE GRELLEAfgevaardigd beheerderTEL 0032 (0)2 663 27 43ale@global-dpm.beStructUUrManagementAlain LE GRELLEAfgevaardigd beheerderProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingHet studiebureau GLOBAL werd in 1995 opgericht opinitiatief van een handvol gepassioneerde mensen.Het bureau ging zich al snel specialiseren in hetontwerpen en inrichten van werkruimten. In 2004breidde het zijn werkterrein uit naar handelszaken,woningen en hotels. Een gemeenschappelijke factordaarbij is het uitwerken van oplossingen op maat methet oog op de menselijke ontwikkeling. GLOBAL staatvoor een aanpak die dicht bij de markt ligt en berustop een strak financieel beleid, creativiteit, flexibiliteiten synergie. Daardoor is het bedrijf vandaaguitgegroeid tot de partner bij uitstek voor wie zinvolleruimtes kiest.en budgetten, coördinatie en opvolging van dewerf, kwaliteitscontrole … De project manager vanGLOBAL, de gesprekspartner bij uitstek voor de klant,staat garant voor het vlotte verloop van de werken.Hij beheerst het terrein op alle vlakken: kwaliteit,tijd en budget.Facility Management Assistance: GLOBALwil een maximale autonomie garanderen na hetopleveren van de werf. Maar sommige evolutiesvereisen hulp van buitenaf. Herstructureringen,de integratie van nieuwe uitrustingen, een veranderingvan imago … GLOBAL blijft ter beschikkingvan zijn klanten voor bijstand op alle gebied.WORKPLACEAferdita KASVerantwoordelijke DesignPhilippe BEMONTVerantwoordelijke Project ManagmentSteven VALKENIERSSales ManagerCécile SEVRINVerantwoordelijke AdministratieWerknemersAantal personen: 27Jaar van oprichting: 1995Omzet2008: 2.145.000 (EXCL. BTW) €2009: 2.181.000 (EXCL. BTW) €2010: 2.748.000 (EXCL. BTW) €DienstenChange management: Met Change Managementstelt GLOBAL een model voor werkorganisatie voordat voldoet aan de noden van bedrijven wat betreftflexibiliteit, mobiliteit, ecologie en rendement.Change Management organiseert de werkruimtesen -stations.Space Planning: Space Planning begint bij eengrondige studie van de identiteit en de behoeftenvan de klant. GLOBAL probeert zich de persoonlijkecultuur van zijn klanten eigen te maken, te begrijpen,te analyseren en daarna te verwoorden in zijn eigentaal. Doel: een eerste voorstel doen om de ruimteorganisatorisch opnieuw in te delen, naast een studienaar de uitvoerbaarheid en de nodige budgettaireanalyses.Design Management: De creatieve en esthetischeschets krijgt vastere vorm en de eerste inplantingenworden verfijnd. Samen met u kiezen we dematerialen, de scheidingswanden en de bedrading,net als de airco, de nieuwe bekleding, de verlichting,het kleurschema, het meubilair… Daarbij houden werekening met alle parameters die u gesteld hebt voorde praktische uitwerking.Project Management: Lastenboeken, offerteaanvragenen vergelijkende tabellen, beheer van tijdReferentiesACCOR GROUP / AC NIELSEN / ARJOWIGGINS / ARNOLD& PORTER LLP / ASTRAZENECA BELGIUM / AXA / BAIN &COMPANY / BÂTIMENTS ET PONTS CONSTRUCTION / BPOSTBEST FRIENDS / BOEING / BONELLI EREDE PAPPALARDO /BREDIN PRAT / BRITISH AMERICAN TOBACCO /CAREFUSION / CLARENT / CLEARY GOTTLIEB / STEEN &HAMILTON / CLIFFORD CHANCE / COCA COLA / COFINIMMOCOMMISSION EUROPÉENNE / COVINGTON & BURLING LLPCUMERIO / DATASCOPE / DE WOLF & PARTNERS DEXIAGREY / EASYNET / EBBINGE / ELECTRABEL / ELIA /FINACIBEL REAL ESTATE / FIRST INDUSTRIAL / FOST + /FRESHFIELDS DERINGER / G 14 / GENERAL ELECTRICGLAXO SMITH KLINE / GOOGLE INC / HENGELER MUELLERHOLCIM (BELGIQUE) S.A. / HONDA / HUNTON & WILLIAMSING / INNOVEX - QUINTILES / JET AIRWAYS JONES DAYKNTV KEYNEWS TELEVISION / LACTALIS / L’ECHO / LIN-KLATERS / LORENZ / LOYENS LOEFF / LWWK LIEDEKERKEGEZONDHEIDCENTRUM DE BRUG - LA PASSERELLE / MCKIN-SEY & COMPANY EUROPE / MOBISTAR / NAUTADUTILH /NCR / NESTLÉ / NH HOTELES / ONSSAPL / ORIFLAMEOUTOKUMPU OYJ / PARLEMENT EUROPÉEN / PHILIPS /PREVENT / RAFFINERIE TIRLEMONTOISE - TIENSE SUIKER-RAFFINADERIJ / ROCKWELL AUTOMATION / ROYAL RACINGCLUB BRUXELLES / SECURA BELGIAN RE / SIRIUSSLAUGHTER & MAY / SNCB / NMBS / SOM / SOPARTECSPE / STATE STREET / S.T.I.B. – M.I.V.B. / STIBBE /SYNCADA EUROPE / SYNTHES / THE BOSTON CONSULTINGGROUP / THE BRUSSELS AIRPORT / TOTAL / TOYOTA /UCB PHARMA / UMICORE / UNIFERT / URIA MENDEZ /VAL-I-PAC / VANGUARD INVESTMENTS EUROPE / VF EUROPEVILLEROY & BOSH / WALL STREET JOURNAL EUROPE /WILMER HALE LLP / WORLD BANK / ...Profacility GUIDE 2012 57

company profileMAARS JANSENPartitioning SystemsGeneraal De Wittelaan 17 C bus 22BE-2800 MechelenTEL 0032 (0)15 29 48 30FAX 0032 (0)15 29 48 39info@maarsjansen.bewww.maarsjansen.beContactGert WalravensBedrijfsleiderTEL 0032 (0)15 29 48 30info@maarsjansen.beStructUUrManagementGert WalravensBedrijfsleiderWerknemersAantal personen: 18Jaar van oprichting: 1999ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingMaars Jansen Partitioning Systems is een jointventurevan Jansen Building Group NV, marktleider inde totaalafwerking en inrichting in België, en MaarsHolding BV, een Nederlandse fabrikant van verplaatsbarescheidingswanden met wereldfaam. Wij zijn dusuw ideale partner op het gebied van verplaatsbarewanden en werkplekinrichting in België en Luxemburg.Wij bieden u een waaier aan oplossingen, endit voor elke prestigieuze afwerking en/of functionelevormgeving binnen uw budget.ProductenString2: Vorm en functie tot de macht twee. Met ditsysteem wordt de perfectie van morgen vandaag alwerkelijkheid. Dit met een eindeloze keuze aan materialenen combinaties: glas, staal, hout, kunststof,textiel. De geluidsisolatie en brandwerendheid zijnevident bij een wand van dit niveau.Panorama: Met dit systeem introduceert MaarsJansen de eerste volledige glaswand die maximaletransparantie combineert met de flexibiliteit van eenechte verplaatsbare systeemwand. Dus geen verticaleprofielen of zichtbare verbindingen. Tevens is ditsysteem volledig compatibel met het String2 gamma.GlassLine: Transparantie is niet meer weg te denkenuit de hedendaagse kantoorconcepten. Maars Jansenspeelt hierop in met enkelglasoplossingen. Het glaswordt daarbij in verticale richting ‘koud’ tegen elkaargemonteerd. Ook combinaties met onze anderewandtypen zijn mogelijk.MetaLine: Een exclusief wandsysteem voor de topvan de markt. Modulair uit te breiden en aan te passenwandsysteem.String: Wand van zeer hoogwaardige kwaliteit,dewelke op een eenvoudige wijze naar believen kanworden opgebouwd, gedemonteerd en uitgebreid.StyleLine: Veelzijdige en flexibele wand met eenbreed gamma aan moduulbreedtes, glas- en deurelementen,hoekoplossingen, kleuren, isolatiewaarden.InterSign: Een wandsysteem voor alle markten.Functionaliteit, esthetiek en techniek van de bovensteplank.DienstenOns studiebureau maakt voor u een concept datperfect aan uw functionele en design-technischebehoeften beantwoordt. Geruggensteund door eenmoderne productieafdeling, wordt uw concept opzeer korte termijn uitgewerkt tot een kant-en-klaarsysteem dat snel en efficiënt op de bouwplaatsgemonteerd wordt.Nieuwigheden- Rf (EI) glaswanden en deuren.- Specifieke studiedienst voor de zorgsector.- Comfortverhogende oplossingen, geïntegreerd inde systeemwand: • Dynamic lighting • Audio, hifikwaliteit en flatscreens volledig geïntegreerd in desysteemwand • Cupboards: onzichtbare kasten •Comfort–panels : verwarming- of koelingsysteemReferentiesArcelor Purchasing, Atos, AZ Groeninge, Bayer,Belgacom, Deloitte, DHL, diverse ministeries, Dexia,Electrabel, Europese Commissie, Federale Politie,Fortis, ING, Janssen Pharmaceutica, Johnson &Johnson, KBC, NMBS, Philips, Randstad, Solvay,Sony, Tele Atlas, UZ Gent, Zorgcentra en hospitalen.58 Profacility GUIDE 2012

company profilePROCOS GROUPJan Blockxstraat 1 - BE-2018 AntwerpenTEL 0032 (0)3 242 94 60FAX 0032 (0)3 248 73 58procos.belgium@procosgroup.comwww.procosgroup.comContactJos DUCHAMPSGedeleeerd BestuurderTEL 0032 (0)3 242 94 60procos.belgium@procosgroup.comStructUUrManagementPaul VAN DER BORGHTGedelegeerd BestuurderJos DUCHAMPSAfgevaardigd BestuurderWim VAN HOVEAfgevaardigd BestuurderVestigingen/InternationaalPROCOS France - ParisPROCOS Luxemburg - LuxembourgPROCOS Portugal - LisbonWerknemersAantal personen: 30Jaar van oprichting: 1990ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingPROCOS Group is een onafhankelijke consultant inFacilities Planning en Facilities Management. Onsteam ondersteunt en begeleidt klanten uit de privateen publieke sector bij complexe en grote projecten.Hierbij maken wij gebruik van beproefde methodesen kunnen we beroep doen op het competence centreen het internationale netwerk van PROCOS Group.Het leveren van state of the art adviezen binneneen brede scope van de bedrijfshuisvesting is onzekerncompetentie: van strategische studies tot hetbegeleiden van bij de opstart van operationelesystemen.Diensten• Consultancy in Facility Management• Implementatie ARCHIBUS• Strategische Planning• Programma van eisen• Ontwikkeling van de New World of Work• Space Planning• Interior Design• Relocation• Change Management• Project Management• Ontwikkeling en implementatie van CorporateReal Estate softwareWORKPLACEProducten• ARCHIBUS• Project Library• Room Datasheets• Room Reservations• Multi Process Multi Project Manager• Real Estate Dashboard• Move ManagerReferentiesAcerta - AG Insurance - Air Liquide - AXA RealEstate - BNP Paribas - BNP Paribas Fortis -Concentra - DEXIA - Ericsson - Ernst&Young -FOD Economie - FORTIS - GIMV - Gemeenschapsonderwijs- Huis van de Arbeid - HYPO Group AlpeAdria - ING Real Estate - Johnson&Johnson - KBCKind en Gezin - Leasinvest - Le Figaro - LibertyGlobal - Manpower - Mediafin - Merck Sharp &Dohme - NMBS - Philips België - Philips LightingEindhoven - Philips Healthcare - Portugal TelecomProject² - Provinciebestuur Antwerpen - ProvinciebestuurLimburg - Provinciebestuur Vlaams-BrabantResearch Campus Hasselt - Regie der gebouwenSabam - SAP - Seco - SPE-Luminus - Stad Antwerpen- SUN Microsystems - Scholen van MorgenVlaamse Overheid - Telindus Belgacom ICT - VKW -VRT - Zilver AvenueProfacility GUIDE 2012 59

company profilePAMI NV/SANolimpark 1408Industrielaan 20 - BE-3900 OverpeltTEL 0032 (0)11 80 07 00FAX 0032 (0)11 80 07 01info@pami.bewww.pami.beContactBart Driessensales directorTEL 0032 (0)11 80 07 00info@pami.beStructUUrManagementLode EssersGedelegeerd BestuurderHendrik EssersGedelegeerd BestuurderBart DriessenVerkoopRudi BelmansExportHilde CremersHuman ResourcesNele KlapsMarketingVestigingen/BelgiëPami - 3900 OverpeltPami - 1000 BruxellesVestigingen/InternationaalPami - NederlandPami - EngelandWerknemersAantal personen: 150Jaar van oprichting: 1958Omzet2008: 18.951.000 €2009: 17.189.000 €2010: 16.174.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingAls toonaangevend Belgisch ontwerper en fabrikantlevert Pami kantoormeubelen van hoge kwaliteittegen concurrentiële prijzen. Pami wil blijvendinvesteren in productontwikkeling en in ergonomisch,eigentijds design, beantwoordend aande strengste normen. Klanten mogen rekenen opeen grote flexibiliteit en een hoog service niveau.Bijzondere aandacht gaat naar een verantwoordproductieproces, waarbij rekening wordt gehoudenmet de mensen die er werken en met een gezondleefmilieu.Producten• B.Long (B.Long, B.Long+, B.Long Single,B.Long meeting)• O.Frame (O.Frame, O.Frame+, O.Frame Single,O.Frame meeting)• I.Box (bench met individuele hoogte-instelling)• I.Work (bench met individuele hoogte-instelling)• T4 (vierpootsprogramma)• Choreo (T-poot programma)• Cafeteria- & meetingmeubilair, archivering(ladeblokken, schuifdeur- en rolluikkasten,houten kasten en vestiaire)• U.Form (maatwerkprogramma in hout)...aangevuld met producten van onze partners Vitra,Wilkhahn, Artifort, Enea, Kusch+Co, Viasit, Parri,Sicame, Van Esch, Kartell, Alias, Frezza, Giroflex,Lande,…DienstenPami levert Persoonlijke Adviezen met een Meerwaarde,Innovatief onderbouwd. We bieden eenall-in service waarbij we reeds van in het prillebegin de klant begeleiden, zowel bij een nieuwbouwals een renovatie, herinrichting of verhuis.We zoeken, met respect voor de wensen van deklant, naar een optimale inrichting van de ruimtes,rekening houdend met elektrificatiemogelijkheden,raampartijen, doorgangen, beschikbare en gebruiktetechnieken, … Hierbij gaat onze aandacht ook uitnaar de diverse soorten van werken, vergaderen,lounge, cafetaria, … zonder het voorziene budget uithet oog te verliezen.NieuwighedenI.Box (bench met individuele hoogte-instelling),I.Work (bench met individuele hoogte-instelling)akoestische elementen met een 3D structuur(scheidingwanden losstaand of gekoppeld aande werkplek, zitelementen, achterwanden voorkasten, …), houten kasten, nieuwe kleurmogelijkhedenvolgens de laatste nieuwe trendsReferentiesVlaamse Overheid, Universitair Ziekenhuis Gent,FOR-CMS, Vlaamse Gemeenschapscommissie,Woestijnvis, Acerta, Carglass, Stad Leuven, VlaamseMedia Maatschappij, Dredging, Vlaamse VervoersmaatschappijDe Lijn, Ablynx, Janssen Pharmaceutica,Mercedes, Vandemoortele, Accent Jobs forPeople, Luminus, Euphony, Stad Antwerpen, Telenet,Ricoh Belgium, Ernst & Young bedrijfsrevisoren,De Post, MIVB, Hoge Raad Diamant,...60 Profacility GUIDE 2012

company profileSEDUS STOLLKorte Massemensesteenweg 58-7BE-9230 WetterenTEL 0032 (0)9 369 96 14FAX 0032 (0)9 368 19 82info.be@sedus.comwww.sedus.comContactErik De keersmaeckerGeneral ManagerTEL 0032 (0)9 369 96 14erikdekeersmaecker@skynet.beStructUUrManagementErik De keersmaeckerCountry ManagerCunrath CornelisStrategic Account ManagerClaudine SeutinSales AdvisorGuy RubbrechtSales Advisor VlaanderenVestiging/BelgiëSedus Stoll BVBA - WetterenVestiging/InternationaalSedus Stoll AG - Waldshut - DuitslandSedus Stoll S.A.R.L - Paris - FrankrijkSedus Stoll B.V. - Capelle Ad IJssel - NederlandSedus Stoll Ltd - London - Groot-BrittanniëSedus Stoll S.A - Madrid - SpanjeSedus Stoll - OostenrijkSedus Stoll - DubaiSedus Stoll - Milaan - ItaliëWerknemersAantal personen: 1009Jaar van oprichting: 1871ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingAl sinds de jaren 30 is Sedus een specialist inergonomische kantoorstoelen. Met een gammavan niet minder dan negen actuele stoelenfamiliesis Sedus één van de breedste aanbieders in ditmateriaal. Kwaliteit, ergonomie en esthetiek zijn dedrie pijlers van onze filosofie. Stoelen die er goeduitzien, voortreffelijk zitten en die dat ook binnen tienjaar nog doen, is onze specialiteit en met fabriekenin Duitsland (moederbedrijf), Italië, Frankrijk,Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk is het ook éénvan de grootste Europese aanbieders. Met 1200werknemers en een omzet van 145 miljoen eurois het Sedus concern toonaangevend geworden. In2002 nam Sedus ook Gesika over, een producent vankantoormeubelen. Vanaf januari 2005 verdeelt SedusBelgië ook deze producten..Producten• Ergonomische kantoorstoelen• Vergaderstoelen• Flexibele vergadertafels• Meubilair voor ontvangstruimtes, cafetaria etc.• Kantoortafels, containers en kasten• Ontvangstbalies• Akoestische panelenDienstenSedus heeft een dertigtal voortverkopers in Belgïeen Luxemburg die ons actief vertegenwoordigen.Voor specifieke technische vragen rond onzeproducten kunt u terecht bij onze diensten inWetteren. Adressen van voortverkopers kunt uop hetzelfde adres bekomen.ReferentiesNMBS/SNCB, Brussel InBev (Interbrew), Leuven/Jupille VT4, Vilvoorde TMVW, Gent Fortis Lease,Brussel Rode Kruis, Mechelen Selor, Brussel KomatsuEurope, Vilvoorde Boerenbond, Leuven Stad Gent,SN Brussels Airways, Delta Lloyd Truvo, AntwerpenLe Soir, Brussel Umicore, Brussel, Arcelor, LuxembourgArcelor, Flémalles Vedior, Brussel Group S,Brussel, AC Zoersel, AC Putte, Deloitte Luxumbourg,Université de LuxembourgWORKPLACEOmzet2007: 193.800.000 €2008: 194.700.000 €2009: 140.300.000 €2010: 152.340.000 €Profacility GUIDE 2012 61

company profileSOLIFLEX BVBA/SPRLBriekhoekstraat 3 - BE-8890 MoorsledeTEL 0032 (0)51 20 26 31FAX 0032 (0)51 22 28 61info@soliflex.bewww.soliflex.beContactCharlotte HoornaertTEL 0032 (0)51 20 26 31info@soliflex.beStructUUrManagementJan HoornaertZaakvoerderCharlotte HoornaertMedezaakvoerderJaar van oprichting: 1962ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingSOLIFLEX is reeds 50 jaar dé specialist in het vervaardigenen plaatsen van binnenzonwering enraamdecoratie, zowel voor particuliere als professioneleklanten: kantoren, openbare diensten,horeca, retail, onderwijs, medische sector…SOLIFLEX staat garant voor een optimale prijs/kwaliteitverhoudingen de beste service door het technischonderlegd team.SOLIFLEX heeft gedurende die 50 jaar over de volledigeBELUX een belangrijk en trouw klantenbestandopgebouwd en heeft zo haar positie op de marktaanzienlijk verstevigd.ProductenSOLIFLEX produceert een breed gamma aansystemen:• Jaloezieën met verticale lamellen in PVC, textiel…• Jaloezieën met horizontale lamellen in aluminium,hout…• Rolgordijnen• Duo-rolgordijnen• Verduisteringsscreens• Gordijnen• Kaderrails• …Deze kunnen zowel met manuele als met elektrischebediening worden voorzien.Doordat het volledige productieproces in eigenbeheer is – vanaf onderdelen tot levering / plaatsing– staat SOLIFLEX garant voor hoogstaande kwaliteit,correcte prijzen en een grote flexibiliteit.In dit vakgebied schenkt SOLIFLEX ook aandachtaan de nieuwste trends en verwachtingen op demarkt: stille motoren, systemen voor grote raampartijen,ecologisch verantwoorde materialen (‘groene’stoffen, FSC-normering…), technische stoffen (geluidsabsorberend,anti-bacterieel, hoogreflecterend,thermisch… ),…DienstenDankzij 50 jaar knowhow, markt- & merkongebondenheiden een uiterst professioneel team, werktSOLIFLEX steeds maximaal klantgericht.Extra troeven die bijdragen tot het welbehagen vande klanten zijn een vlotte communicatie, een verzorgdeplaatsing en een uitgebreide dienst na verkoop.Ook klanten die over andere merken raambekledingbeschikken, kunnen bij ons terecht voor aanpassingen,herstellingen, reiniging…ReferentiesGDF-Suez, Borealis, Philip Morris, Telenet, Adecco,XPE, B-holding, Live Nation, IBM, Immo Montoyer,VDAB, Philips, SAPA, Gryson, Abbott Vascular, Pirelli,Wienerberger, BDO, RVA, RIZIV, FOD Financiën, FODJustitie, Nationale Bank van België, KBC, GlaxoSmith-Kline Biologicals, Fujitsu-Siemens, Kasteel Alden-Biesen, NATO, Egmont II-paleis, Defensie, Hotel Foley,Lantzerath…62 Profacility GUIDE 2012

company profileSteelcase Belgium NV/SARegus Brussels Airport - Pegasuslaan 5BE-1831 DiegemTEL 0032 (0)2 726 04 26FAX 0032 (0)2 726 00 91info_be@steelcase.comwww.steelcase.beStrUctUurVestigingen/BelgiëSteelcase WorkLife Brussels - Diegemwww.steelcase.beArt Nivo Workspaces - Antwerpenwww.artnivo.beBedimo - Wemmel/Morlanwezwww.bedimo.beBuro Modern - Waregemwww.buro-modern.beProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingSteelcase is sinds 1974 wereldwijd marktleider in dekantoorinrichtingbranche en specialist in werkomgeving-en.De producten en oplossingen zijn ontworpenom een productieve, gezonde en inspirerende werkomgevingte creëren. Steelcase helpt organisatieseffectiever en efficiënter te werken, hun merk uit testralen en hun cultuur te ondersteunen.Elk Steelcase-product is milieuvriendelijk en duurzaam.Van het ontwerp op de tekentafel tot het eindevan de levens-cyclus spelen milieuoverwegingeneen doorslaggevende rol bij productie, keuze voorstevige materialen, transport, gebruik, en hergebruik.Het bedrijf verwierf met zijn Think stoel in 2006in de Verenigde Staten het eerste Cradle to Cradlecertificaat dat ooit is uitgegeven.Steelcase en zijn dochterondernemingen werkenmet Certified Dealer Partners op meer dan 850locaties, hebben fabrieken op meer dan 25 locatiesen ongeveer 10.000 werknemers wereldwijd. DeClass A Common Stock van de onderneming wordtverhandeld op de New York Stock Exchange onderhet symbool SCS. Meer informatie vindt u opwww.steelcase.be.ProductenDankzij alle technologische ontwikkelingen kunnenwe werken waar en wanneer we maar willen. Dezeontwikkeling zet zich in de toekomst voort, de functievan het kantoor verandert naar een “ontmoetingsplek”. De komende jaren zal dit door files, mobieletechnologie en de verandering in werken zekertoenemen.Steelcase ontwerpt kantoormeubilair dat perfectdaar op inspeelt: bureausystemen voor werken ingroepen, stoelen voor samenwerking, opbergsystemenvoor teams; naast uiteraard ook werkplekken enbureaustoelen voor individueel werk.DienstenBedrijfsruimte die strategisch wordt beheerd kaneen belangrijke rol spelen in het realiseren van debedrijfsdoelstellingen. Wij kunnen samen met onzepartners gespecialiseerde diensten aanbieden die ukunnen helpen om uw bedrijfsruimte nog meer uitte bouwen tot een strategisch hulpmiddel.Wij hebben specialisten ter beschikking involgende sleuteldomeinen:Workplace consultingMeubilairbeheerFinanciële dienstenReferentiesArtexis (B) - Alken-Maes (B) - Van Hattum &Blankevoort (NL) Gemeente Gouda (NL) - Oiltanking(B) - Technum-Tractebel Engineering (B) - Ernst &Young (B) - Accenture (B) - Febelfin (B) - Decomo(B) - Toyota (B) - DHL (B) - Cargolux (L) - Arval (NL)- Atradius (NL) - Goldfish (NL) - Vodaphone-Libertel(NL) ProRail (NL) - BNY (NL)WORKPLACEProfacility GUIDE 2012 63

Rotterdamt +31 (0)10 211 20 50Amstelveent +31 (0)20 347 21 30www.sv.nlBrusselt +32 (0)2 531 13 50www.sv.beStijl van werkenSV verzorgt en creëert vanuit haar exclusieveproductgamma werkomgevingen met een eigenidentiteit, passend bij de bedrijfscultuur en dewijze van werken van de opdrachtgever. Ruimtenwaarin mensen zich goed voelen en waarin zijoptimaal kunnen functioneren.Prooff Niche ontwerp Axia DesignProoff Earchair ontwerp Studio Makkink & BeyProoff Niche ontwerp Axia DesignProoff Phonebox ontwerp Axia DesignProoff Worksofa ontwerp Studio Makkink & Bey

company profileSVKoningin Astridlaan 59 - BE-1780 WemmelTEL 0032 (0)2 531 13 50FAX 0032 (0)2 531 13 51info@sv.bewww.sv.beContactBart van TrierGedelegeerd bestuurderTEL +32 (0)2 531 13 50info@sv.beStructUUrManagementLeo SchoutenAlgemeen directeurNederland (hoofdkantoor)WerknemersAantal personen: 40Jaar van oprichting: 1978ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingSV is gespecialiseerd in het inrichten van deprofessionele ruimte waarin men elkaar ontmoet ensamenwerkt.Met focus op de ‘Publieke Ruimte’ en ‘Het NieuweWerken’ importeert, ontwikkelt en produceert SVonderscheidende meubelcollecties.ProductenSV heeft in de loop der jaren gerenommeerde internationalefabrikanten aan zich gebonden.SV is exclusief importeur van Citterio, Gubi, Idunaen Unifor en beschikt over diverse dealerschappen.De SV collectie is uitgebalanceerd, technologischhoogwaardig en toekomstgericht.DienstenBij alle diensten en producten die SV levert, staande wensen en eisen van de cliënt, (interieur)architect en consultant centraal.Onze expertise op het gebied van kantoormeubilair,wanden en maatwerkbetimmering vinden we meervanzelfsprekend dan bijzonder. Functionaliteit,vormgeving, ergonomie en duurzaamheid krijgenspecifieke aandacht.NieuwighedenVoortdurend is SV op zoek naar vernieuwing.De afdeling Concept & Contract ontwikkelt innovatievewerkplekconcepten op maat. Voor het ‘nieuwewerken’ realiseert SV meubilair, zoals de oorstoelvan Jurgen Bey, dat bijdraagt aan de eigen identiteitvan de kantooromgeving en aan besparing vanexploitatiekosten.ReferentiesAl ruim 25 jaar neemt SV op de markt een prominenteplaats in, waarvan de vele gerealiseerde kantoorinrichtingenvoor (middel)grote ondernemingengetuigen. Het resultaat van een voortdurend strevennaar perfectie in product en dienstverlening, gekoppeldaan passie en vakmatige professie (www.sv.be).WORKPLACEProfacility GUIDE 2012 65

78.000 uur* stilzitten?U verdient beter. ON. ® Wilkhahn.* Zo lang zit u tijdens uw beroepsleven op een kantoorstoel. De gevolgen: hoofd- en rugpijn, spierverkramping, vermoeidheid. ON ®maakt daar een eind aan! Want de gepatenteerde Trimension ® . zorgt ervoor dat uw lichaam driedimensionale bewegingen maakt tijdens het zitten. Natuurlijk. Activerend. Veilig. Waar wacht u nog op? Test de stoel dieu verdient! ON ® is nu verkrijgbaar in uw buurt verrassend goedkoop! Meer informatie vindt u op www.wilkhahn.de /on

company profileWILKHAHNOude Leeuwenrui nr 7-11 - BE-2000 AntwerpenTEL 0032 (0)3 232 93 91FAX 0032 (0)3 227 16 16info@wilkhahn.bewww.wilkhahn.comCONtactNancy WoutersTel. 0032 (0)3 232 93 91info@wilkhahn.beStrUctUurManagementKristel SerroyenGeneral ManagerWerknemersAantal personen: 600Jaar van oprichting: 1907ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingWilkhahn is een toonaangevend Duits fabrikant vandesign georiënteerd meubilair met als core businessde inrichting van vergaderzalen, boardrooms, kortomelke ruimte waar gecommuniceerd wordt.“De cultuur van een onderneming kan tot uitdrukkingkomen in het interieur. Een cultuur die in tegenstellingtot kortstondige modes en trends zichtbareaccenten legt voor een duurzame bedrijfsontwikkelingin de beste zin van het woord”. Daaromheeft Wilkhahn verschillende interieuroplossingenontwikkeld : representatieve statische tafelsystemen,variabele programma’s voor vergader- enseminarieruimten en verrijdbare plooi- en klapbaretafelprogramma’s voor dynamische workshops enprojectarbeid inclusief de integratie van modernemultimediatechniek.Producten• Vergadertafels• Vergader-/bezoekersstoelen• Ergonomische bureaustoelen• Wacht- en ontvangstmeubilairDienstenOnze doelstelling bestaat erin om onze partnersen klanten zo goed mogelijk te begeleiden en teadviseren met een voorstel op maat van de klant.ReferentiesSquare Brussels, Fortis Private Banking, Amlin,Vandemoortele, ING, Dexia, GSK Bio, GSK Pharma,Swift, Europese Commissie, Conseil de l’UnionEuropéenne, Vlaams Parlement, Belnet, PriceWaterhouseCoopers, KPMG, Audi, De Lijn, Pfizer, BristolMeyers Squib, De Wolf & Partners, Baker & McKenzie,CBFA, Colt Telecom, Hill & Knowlton, LinklatersDebandt, United States Mission to NATO, NautaDutilh, Mobistar, Accenture, ABVV/FGTB, NationaleBank, Atlas Copco, KBC, Mercator Verzekeringen,NMBS, SD Worx, Acerta, Ethias, MCS, Umicore,Eandis, MAS, Porsche, Bird & Bird, DHL, Fluxys,Bank of New York, Hof Ter Musschen, Hoge Raadvoor Diamant, Mercedes, VTM, Sydley Austin,Shearman & Sterling, UZ Gent, St. Vincentiusziekenhuis, DBB Law.WORKPLACEProfacility GUIDE 2012 67

De actualiteit, trends, referenties en best practicesop het gebied van renovatie en onderhoud vangebouwen en technische installaties> www.profacility.be/buildingsDe actualiteit, trends, referenties en ‘best practices’op het gebied van energie-effi ciënte, milieuen duurzame ontwikkeling> www.profacility.be/environmentNatuurlijke grondstoffen besparen en kiezen voorhernieuwbare energie maken integraal deel uit van demaatschappelijke en milieuverantwoordelijkheid vanbedrijven en overheidsinstanties.Intelligente en geautomatiseerde oplossingen voorhet beheer van de verlichting, meer in het bijzonderbij magazijnen, laten toe aanzienlijke energie- enfinanciële besparingen te realiseren.Gebouwen minder energieverslindend maken enmeer respect voor het leefmilieu tonen zijnwettelijke verplichtingen geworden voorbedrijven en overheidsinstanties.© www.projectsofa.be doc Zumtobel

GEBOUWEN, ENERGIE& TECHNIEKENINHOUD70 Openbare Gebouwen I Duurzame beheerpolitiek van de Vlaamse overheid72 Integrated Secure Solutions I co-investering in beveiliging74 Duurzame ontwikkeling I Waterbeheer76 Voorbeeldgebouwen I Duurzame beheerpolitiek in het Brussels Hoofdstedelijk GewestOver hetzelfde thema kunt u in de online bibliotheek - www.profacility.be/biblio - de beste artikelenuit het Profacility Magazine downloaden. Alle artikelen zijn volgens hun publicatie datum gerangschikt.Case Study I Scania Parts Logistics, voortrekker met hun logistiek centrum CO 2neutraal (31/10/2011)EPB van nieuwbouw en openbare gebouwen (10/10/2011)Ecologische efficiëntie door toepassing van het ‘Cradle-to-Cradle’-principe (22/08/2011)Productie van hernieuwbare energie: creatieve financiële mechanismen (03/03/2011)Hard services I Organisatie van het dagelijkse en preventieve onderhoud van gebouwen (21/02/2011)Energieprestaties van Gebouwen: de markt veranderen (10/01/2011)Hernieuwbare energie I Warmtekrachtkoppeling + biomassa: een winnende combinatie (14/10/2010)Hernieuwbare energie I Het psychiatrisch ziekenhuis St-Martin: houtenergie (11/10/2010)Gebouwen I Vinci, parkeerplaatsen met meerwaarde (04/10/2010)Case study I GSK Biologicals: een duurzaam en modulair gebouw van 52.000 m² (14/06/2010)Energy management I Verdoken energieverbruik opsporen en uitsluiten (07/06/2010)Milieucertificering van gebouwen I Duurzaam als concreet objectief (31/05/2010)Hernieuwbare energie I succesvolle bedrijfsimplementatie van een fotovoltaïsch project (10/5/2010)COMPANY PROFILESGebouwschoonmaak- en afbraak81 Strip-ItBuiten-en binnenzonwering82 Hunter Douglas - HelioScreenVerlichting83 ZumtobelU kunt deze bedrijfsprofielen online raadplegen in de leveranciersgids > www.profacility.be/guide

openbare gEBOUWEN I Vlaamse overheid IDuurzaamheid: meer danIn 2008 publiceerde het Agentschap voor Facilitair Management van de Vlaamse overheid(AFM) een eerste handboek als handleiding voor het selecteren van huisvesting voor eigengebruik. Tevens werd dit handboek gezien als algemeen adviserend naar de professionelevastgoedmarkt. Eind 2010 verscheen een herwerkte versie. Opmerkelijk is dat de publicatieverder gaat dan het specificeren van bouwtechnische specificaties en energiebesparing.Vrij beschikbaarVia het internet kan iedereen eenafpuntlijst downloaden die alle in hethandboek opgenomen selectiecriteriabevat. In totaal gaat het om een 220-tal factoren. Wanneer de afpuntlijstvolledig is ingevuld, laat zich de sterrenscoreautomatisch berekenen.Website: www.vlaanderen.be/duurzaamkantoorOp deze website kan de volledigehandleiding in PDF-formaat gedownloadworden (5,4MB). Verder staatde afpuntlijst ter beschikking (Excel- 502kb), alsook een afkortingenlijst(Word - 36kb).De handleiding is ook in boekvormbeschikbaar en kan gratis wordenaangevraagd via de website.Waardering van kantoorgebouwen – Opweg naar een duurzame huisvestingvoor de Vlaamse overheid’ ontstond in2008 vanuit drie ministeries en had betrekking opkantoorgebouwen met een oppervlakte groter dan1000m². Vanuit het streven naar duurzaamheidwou de Vlaamse overheid het goede voorbeeldgeven.De KULeuven heeft bijgedragen tot het op puntzetten van de originele publicatie. De latereupdates worden gecoördineerd door het Agentschapvoor Facilitair Management van de Vlaamseoverheid in samenwerking met het DepartementLeefmilieu, Natuur en Energie. Het dagelijksgebruik van de handleiding en het toetsen van decriteria aan verschillende binnen- en buitenlandsegebouwen die uitmunten in duurzaamheid, leiddetot een verdere actualisering in de tweede uitgave.Het is de bedoeling om het handboek tweejaarlijkste actualiseren, wat betekent dat we ons eind 2012/ begin 2013 aan een nieuwe versie mogen verwachten.De handleiding dient zowel bij eventuelenieuwbouwprojecten geïnitieerd door de Vlaamseoverheid als bij het huren van kantoorruimte.Bij het opstellen van de handleiding werd hetAgentschap voor Facilitair Management geconfronteerdmet de verschillende wetgeving vantoepassing in Brussel en Vlaanderen. Gezien deVlaamse overheid overal gebouwen betrekt, moesteen gemene deler gevonden worden. Wanneer denormen verschillen tussen de gewesten, wordtniet automatisch de minst ambitieuze als standaardingeschreven, maar wordt bijna altijd hetstandpunt van het Vlaams Energie Agentschap(VEA) gevolgd.Aandacht voor kwaliteit op dewerkvloerHet meer dan 150 pagina’s tellende boekwerkbevat drie groepen criteria: energie, milieu &duurzaamheid, leefbaarheid & welzijn binnen dewerkomgeving. Het gaat dus om veel meer danalleen de energieprestaties van een kantoorgebouw.Het thema ‘anders werken’ krijgt ruimschoots aandachtin de handleiding. Zo staat beschreven datper 100 werknemers slechts 80 werkplekken dienenvoorzien te worden, is 12,5 m² per ambtenaareen minimum bij landschapskantoren (excl. decirculatieruimten) en wordt een modulemaat van30 cm aanbevolen. Per 10 werkplekken wordteen concentratiecockpit voorgeschreven en per 20werkplekken hoort er ook nog een teamcockpitbij. Voor concentratiecockpits wordt een werktafelvan 1,80 op 0,80 m aanbevolen en dienenvloer, wanden en plafond aan te sluiten tot tegende gebouwconstructie om maximale afschermingte verzekeren.Teamcockpits moeten 6 tot 8 mensen kunnenopvangen voor teamwerk, overleg en het ontvangenvan bezoekers. Ook de inplanting van vergaderzalenstaat beschreven. Per 75 werkplekken isminimaal een vergaderzaal voor 12 personen vereist.Die capaciteit moet opgevoerd worden tot 20vanaf 150 werkplekken.Sterren-classificatieDe evaluatie van alle in de handleiding opgenomenpunten leidt tot een kwalificatie van de gebouwen,variërend van 0 tot 4 sterren. Een 0-sterren classificatiebetekent dat het gebouw nog net voldoetaan de minimale wettelijke vereisten. Met 4-sterrenscoort het gebouw top. De KULeuven voerdeeen screening uit op de bestaande gebouwen vande Vlaamse overheid om de praktische werkingvan de handleiding uit te testen.Het Vlaams Administratief Centrum (VAC) inHasselt en het VMM-gebouw te Aalst scoorden 2sterren; de andere gebouwen werden met 1 stergekwalificeerd. Daaronder de locaties Ellips, Graafde Ferraris, Arenberg en Boudewijn. In Brugge isEurostation eigenaar van de gebouwen en huurtde Vlaamse overheid een vleugel voor haar VAC.Het gebouw bevond zich in casco-toestand en deVlaamse overheid stelde als eis dat de gehuurdevleugel zou voldoen aan een 2-sterren classificatie.Daar ging de eigenaar ook op in, zodat het deelvan het gebouw waar het Vlaams AdministratiefCentrum is gevestigd beter scoort dan de anderedelen van het grote complex. De sterren-score vaneen gebouw is geen blijvende classificatie. Het isbest mogelijk dat volgens de huidige handleiding3 sterren worden gehaald, maar dat de volgendeeditie van de handleiding daar een ster afplukt.Elke volgende editie van de handleiding wordtstrenger, zoveel is zeker, waardoor oudere gebou-70 Profacility GUIDE 2012

energiebesparingwen ook onvermijdelijk zwakker zullen scoren.Bouwpromotoren kunnen maar beter rekeninghouden met de handleiding want Vlaanderen wilnadrukkelijk verduurzamen. Toch mag men zichook niet blind staren op alle opgenomen criteriaklinkt het intern bij het Agentschap voor FacilitairManagement. Er spelen immers ook tal van anderefactoren zoals de continuïteit van de business. Eente sterke concentratie van de diensten rond eenstation omwille van de opgenomen mobiliteitscriteria,zou een risico kunnen insluiten voor de werkingin geval van een lokale ramp.4-sterren referentieHet VAC Leuven scoorde als enige 4-sterren volgensde eerste versie van het handboek. Het iseen bouwproject dat ontstond volgens de ‘buildto suit’-formule. Dat geldt ook voor het VlaamsAdministratief Centrum Gent, dat bij de ingebruikname4 sterren moet scoren volgens detweede uitgave van het handboek. Van bij de planningvan het VAC Leuven was het de bedoelingdit als referentie vooruit te schuiven. Tijdens debouw bleek er echter een risico dat de score tochop 3 sterren zou stranden. Daarom werd extrageïnvesteerd om een voorbeeld te stellen. Tot debijkomende maatregelen behoren boringen voorenergieopslag. Onder de parking gaat het 40 à 60m diep om zomerwarmte op te slaan voor gebruiktijdens de koude maanden. Er is ook driedubbelebeglazing toegepast. Het VAC Leuven scoortE47 voor energieprestatie en K19 als totale isolatiewaardevoor het gebouw. Het jaarlijks primairenergieverbruik per eenheid vloeroppervlaktebedraagt daardoor slechts 103,03 kWh/m².Selectietool en maatstaf voorverduurzamingDe handleiding is niet alleen van dienst bij debouw of het huren van kantoorruimte, vanuit deevaluatie van de in gebruik zijnde locaties wordtbepaald waar en hoe men zal renoveren. Bepalendzijn de gunstigste ingrepen die resulteren in hetmeest verduurzamen. Het is echter ook mogelijkdat een gebouw goed scoort voor wat de energieprestatiebetreft, maar slecht op andere aspecten.De sterrenkwalificatie mag gezien worden als eensoort labeling van de Vlaamse overheid, die rekentop een zelfregularisatie van de vastgoedmarkt. Zekomt niet overeen met BREEAM, die volgens hetAgentschap voor Facilitair Management van deVlaamse overheid (nog) niet is aangepast aan onzenationale en gewestelijke normen. De handleidingvult de leemte tussen BREEAM en de lokaal vankracht zijnde regelgeving.Vlaanderen doet echter geen actieve promotie naarde bouwmarkt en hanteert de handleiding hoofdzakelijkvoor eigen gebruik. Ze wil niets opleggen,maar laat de mogelijkheid open dat het ooit toteen echt label komt. Toch blijken steeds meer studiebureausen steden interesse te tonen voor dezehandleiding en ze toe te passen op hun projecten.Eduard coddé nHet Agentschap voor Facilitair Management (AFM)Kristel Gevaert, administrateur-generaal van het AFM: “Voor hun facility management kunnen deentiteiten van de Vlaamse overheid centraal beroep doen op het Agentschap voor Facilitair Management.Wij zorgen ervoor dat andere diensten van de Vlaamse overheid zich kunnen richten op hunkerntaken”.Met 770 personeelsleden ondersteunt het AFM de andere entiteiten met:• Vastgoedbeheer• Werkplekinrichting• Gebouwgebonden diensten• Schoonmaak• Catering• Digitale Drukkerij• Goederen- en contractbeheer• Logistiek transportKristel Gevaert, administrateurgeneraalvan het AFM.“Bijna drie kwart van de 116 miljoen euro aan werkingsmiddelen besteden we aan huur en onderhoudvan gebouwen” licht Kristel Gevaert toe. “Dat omvat de zetel van de Vlaamse Regering op het Martelaarsplein,de grote kantoorgebouwen in Brussel, onze Vlaamse Administratieve Centra in de provinciehoofdsteden,tot enkele Vlaamse huizen in het buitenland. Het optimaliseren van gebouwbeheer istrouwens een van onze speerpunten de komende jaren, net zoals het uitbouwen van accountmanagementen het versterken van onze dienstverlening rond raamcontracten. Momenteel staan wij al in voormeer dan 200 raamovereenkomsten binnen de Vlaamse overheid, waaronder aardgas, meubilair endienstwagens”.Profacility GUIDE 2012 71

gebouwen & Technieken I Co-investering in beveiliging IOptimale beveiligingtegen optimale kostHet ‘Total Security Solution’-model is een heel bijzondere samenwerkingsformule tusseneen beveiligingsfirma en hun klanten. De formule is gebaseerd op 100% transparantie envertrouwen, met een win-win doelstelling voor beide partijen. De klant moet dan wel bereidzijn de volledige beveiligingsproblematiek bij één partner neer te leggen.Steven Janssens, Sales & MarketingManager Seris SecurityAlain D’Haese, Marketing &Communication Manager bij G4SPatrick Beke, Sales Manager KeyAccounts bij G4S.in beveiligingsoplossingenis niet helemaal nieuw” initieertSteven Janssens, Sales & Mar-“Co-investerenketing Manager Seris Security. “Het werd echteraan klantenzijde vaak op wantrouwen onthaald,omdat het niet zelden gepaard ging met hetopdringen van beveiligingssystemen en daaraangekoppelde diensten die een te sterke klantenbindingnastreefden. Het voelde voor de klant aanalsof hij niet meer weg kon en voor altijd vast zataan de beveiligingspartner”.‘Hostmanship’, de benaming die Seris Securityhanteert voor het ‘Total Security Solution’-modelgaat verder dan een partnership. Het gaat over het‘hosten’ van een aantal oplossingen in functie totde beveiligingsnoden van de klant. “Onder hostmanshipbekijken we niet langer alle facetten vande beveiligingsaanpak afzonderlijk, maar vertrekkenvanuit een globale benadering van de beveiligingsproblematiek”licht Steven Janssens toe. “Datbetekent vooreerst het bundelen van de technischeen fysische beveiliging”.Efficiëntie in beveiliging enkostenbeheersingHostmanship heeft als doel om alle aanwezigemiddelen tot beveiligen zo efficiënt mogelijk in tezetten. Dat vereist dat de klant zijn budget voorde beveiliging moet vrijgeven en de inhoud ervanmoet toelichten.In de meeste gevallen is de TCO voor beveiligingsamengesteld uit 80% operationele kosten, in casupersoneelskosten. De overige 20% zijn CAPEXkostenen zitten in de installatie en techniek. Deeerste en grootste groep zijn altijd variabele kostenals gevolg van indexaanpassingen, wijzigingen inde CAO’s, enz.Het is in ons land vrij algemeen gebruikelijk dathet operationele en het technische gedeelte bijverschillende partners wordt uitbesteed. Dezewerkwijze moet doorbroken worden. Om hostmanshipin de praktijk te kunnen brengen is hetwel noodzakelijk dat de beveiligingspartner deaspecten bewaking (personeel), alarmcentrale entechnieken onder één koepel verenigt. Deze formuledie een totale beveiligingsoplossing nastreeft,stelt immers een constante TCO voorop in samenspraakmet de klant. Dat kan door het wijzigenvan de balans tussen het aandeel operationele kostenen CAPEX-kosten in de TCO, voor zover ereen aanzienlijk verschil is tussen het aandeel vanbeiden. Wanneer operationele en CAPEX-kosten50/50 verdeeld zijn binnen de TCO, dan lukthostmanship niet.Win-Win-situatieSteven Janssens: “In principe is een implementatietijdvan 3 tot 5 jaar gebruikelijk. Dat betekentvoor de klant dat hij gedurende die tijd zijn TCOvoor beveiliging constant weet, terwijl die bijhet niet kiezen voor hostmanship gegarandeerdzou stijgen. Het eerste jaar investeert Seris Securityin technische uitrusting. De daarop volgendejaren wordt deze investering gerecupereerd doorhet verleggen van de balans tussen operationeleen CAPEX-kosten, terwijl de klant een constantfactuurbedrag wordt voorgelegd. Na afloop vande vooraf bepaalde implementatietijd is het zelfsmogelijk dat de TCO lager uitvalt.Hostmanship dwingt de beveiligingspartner totvoortdurende waakzaamheid om de techniekenen prestaties te verbeteren. Het operationelegedeelte gaat om het inzetten van mensen, eendeelgebied met zeer geringe marge voor de beveiligingspartner.“Een hostmanship-contract is een contract vooronbepaalde duur” voegt Steven Janssens toe.“Indien het echter voor de afgesproken implementatietijdwordt opgezegd, dan is er een afkoopsomvoorzien voor de door de beveiligingspartner geïnvesteerdetechniek”.Gedreven door vernieuwingHostmanship kan slechts lukken wanneer er 100%vertrouwen en transparantie heerst tussen de klanten de beveiligingspartner. Een beveiligingsaudit isde onmisbare basis voor de samenwerking, waarinbeveiliging en veiligheid steeds gebundeld zitten.72 Profacility GUIDE 2012

Steven Janssens benadrukt het belang van het globaalbenaderen van deze beide aspecten, die weleens tegenstrijdig kunnen zijn. “Een deur vergrendelengarandeert maximale beveiliging, terwijl zeopen zetten het veiligst is om zeker te zijn van eenvluchtweg in noodsituaties” schetst hij karikaturaal.“Door met andere ogen naar het andere aspectte kijken, komt men tot betere resultaten”.Een hostmanship-contract sluit uiteraard ook evaluatiemetingenin, met audits voor meetbare enaantoonbare resultaten. Steven Janssens besluit:“Het is belangrijk de samenwerking levendig tehouden, te blijven innoveren en concrete oplossingente bieden!”.Integrated Secure SolutionG4S stelt ‘Integrated Secure Solutions’ voor alseen gebalanceerde combinatie van menselijkeinterventie (bewaking) en technische oplossingen(beveiliging), op maat van de middelgrote en groteondernemingen.Alain D’Haese: “Alles begint met een audit bij deklant. Hierbij gaan we na of zijn huidige beveiligingssystemenin regel zijn met de geldende wetgeving,of ze efficiënt werken en of de kosten ervanverantwoord zijn. Verder nemen wij zijn specifiekeeigenheden en vragen op. Wat is zijn situatie vandaag,en wat zijn veiligheidsnoden en –wensenvoor de toekomst, de verwachtingen met betrekkingtot de kostprijs ervan, de precieze tijdstippenwaarop hij extra beveiliging nodig heeft, enz.”.Patrick Beke vervolgt: “Op basis van deze inzichtenwerken wij een voorstel uit, dat dankzij eenoptimale mix van bewakings- en beveiligingsmogelijkhedenperformanter, moderner en meer kostenbesparendis. De oplossing voorziet in de investeringin een geschikte technische uitrusting, eenonderhoudscontract en een full omnium bijstandinclusief alle updates, zodat de klant steeds hetnieuwste en modernste beveiligingsmateriaal heeftin zijn bedrijf”.Als voorbeeld van een goede combinatie tussenmenselijke interventie (bewaking) en technischebeveiliging citeert Alain D’Haese: “Tijdens de kantoorurengeniet de klant van permanente bewakingdoor bewakingsagenten op zijn site. Na dekantooruren wordt dit overgenomen door virtuelecamerabewaking en passeert er bovendien geregeldeen mobiel agent voor een controleronde vande site. Doet er zich een incident voor, dan kanhij een beroep doen op onze dienst interventie naalarm, waarbij een agent ter plaatse gaat”.Maar ook minder standaard-beveiligingstakenbehoren tot het Integrated Secure Solutions-pakket.Aanvullende veiligheidsgerelateerde dienstenkunnen eveneens door de bewakingsagentenopgenomen worden: bv. toezicht op het sluitenvan ramen en het doven van lichten, controle vanbrandblussers, opnemen van meterstanden ofbeheer van de postkamer.Patrick Beke: “Integrated Secure Solutions betekentmaatwerk voor een totaaloplossing, eengeoptimaliseerde mix van alle beveiligings- enbewakingsmogelijkheden die G4S onder één dakheeft”.Eduard coddé nGodiva zoekt naar een totaaloplossing en flexibiliteitYves Bourdonge, Head ofInternational Procurement bij GodivaGodiva, wereldwijd vermaard chocolatier met ruim 5.000 verkooppunten over de ganse aardbol verspreid,heeft in Brussel haar Europese hoofdzetel en productiesite voor alle markten met uitzondering van Noord-Amerika. De bewaking was een 24/24 opdracht met inbegrip van de personeelscontrole bij de shiftwissels,toevertrouwd aan Seris Security.Yves Bourdonge, Head of International Procurement: “We zochten naar optimalisering van de kosten voor debeveiliging en een aangepaste oplossing die inspeelt op onze verschillende behoeften tijdens hoog- en laagseizoen.Tijdens het hoogseizoen is er een avondshift, die vervalt tijdens het laagseizoen. Tijdens de weekendswaren er ook altijd bewakingsagenten aanwezig”. Seris Security stelde een groter aandeel techniek voorin de invulling van de opdracht. Zo kwamen er camera’s in en rondom het gebouw, aangevuld met mensenvoor het visioneren van de camerabeelden en het lopen van patrouilles. Bij twijfel over de camerabeelden iser altijd iemand snel ter plaatse. Het beveiligingsniveau is er duidelijk op vooruitgegaan. De actuele oplossingvoorziet tevens in de beveiliging van de magazijnen (Seris Security adviseerde) en veiligheidspersoneel bij evenementenen VIP-bezoeken. Godiva is al meer dan tien jaar klant bij Seris Security. Het actuele ‘hostmanship’-contract heeft een looptijd van drie jaar en zal in principe worden verdergezet.Yves Bourdonge: “De integratie van personeel en techniek in één beveiligingsoplossing is samen met debeoogde seizoensgebonden flexibiliteit voor ons het meest waardevol. Een bijkomend voordeel is dat debewakingsagenten vertrouwd zijn met onze werkomgeving en toch regelmatig wisselen om gewenning geenkans te geven en voldoende alert te blijven. Er is een permanente dialoog met onze beveiligingspartner. Naarde toekomst wensen we ook de brandbeveiliging te integreren in deze totaaloplossing en onderzoeken welkebijkomende technische alarmen eventueel zinvol kunnen zijn”.Profacility GUIDE 2012 73

Gebouwen, energie & technieken I Waterbeheer INu telt elke literWater is niet overal overvloedig en gratis beschikbaar. De milieucertificaten voor gebouwenvoorzien dan wel een evaluatieluik voor waterbeheer, maar zolang we ons niet blauwbetalen aan de ware kost van water, zullen de investeringen in een duurzaam waterbeheerniet aantrekkelijk zijn. Maar ze zorgen wel voor een goed en maatschappelijk verantwoordimago.Jean-Louis Hubermont (Building for theFuture): “Een bedrijf dat maatschappelijkverantwoord wil ondernemen,kan een beter waterbeheer als eenspeerpunt in zijn duurzaamheidsstrategieplaatsen”.Referenties• ‘Introduction à l’Analyse de Cyclede Vie (ACV)’, N. Boeglin &D. Veuillet ADEME (Frankrijk).• ‘Life cycle assessment – Anoperational guide to the ISOstandards’, Jeroen B. Guinée etal., Leiden University (Nederland).Beschikbaar opwww.profacility.be/references• Meer informatie over het WaterDatabase Project opwww.quantisintl.com/waterdatabase.php.Waterverbruik heeft een impact op hetmilieu, onze gezondheid en het socialeen politieke evenwicht. Bedrijvendie hun “voetafdruk voor water” op hun activiteiten hun producten berekenen, helpen mee dezewereldproblematiek en de strategische risico’sverbonden aan de (on)beschikbaarheid van wateraan te pakken. Mede door de klimaatsveranderingenis dit een belangrijk thema geworden inonze maatschappij. Certificeringsinstanties werkentrouwens aan nieuwe normen in dit domein.De reporting-organismen nemen het aspect watersowieso al op in hun rapporten. “Water is één vande 9 categorieën die een BREEAM-certificatie analyseert”zegt Jean-Louis Hubermont, BREEAM InUse assessor bij B4F. “In deze categorie kan men‘creditpunten’ winnen als men het waterverbruikper persoon en per jaar laat dalen. Projectleidersvoorzien een debiet voor wastafels, sanitair, enz.en daarop berekent een programma de reëel verbruiktewaterhoeveelheid. Er wordt ook rekeninggehouden met recuperatie van regenwater en grijswater dat na behandeling terug in het sanitairewatercircuit opgenomen wordt. Hiermee daalt hetafvalvolume dat in het riool terecht komt. Dit alleskan creditpunten opleveren. Het gebouw rijft zijneerste punt binnen als het verbruik tussen 4,5 en5,5 m³/persoon/jaar ligt. Verschillende maatregelenkunnen het verbruik tot 1,5 m³/persoon/jaar reduceren: het debiet van kranen aanpassen,recyclage van grijs en van regenwater, opsporenvan lekken…. Zo krijgt men het maximum aantalpunten toegekend. Specifieke opnames vanhet waterverbruik kunnen ook via impulstellersdie met het Gecentraliseerd Technische Beheervan het gebouw verbonden zijn. Dat laat toe degrote verbruikers in kaart te brengen en overdadigwaterverbruik op te sporen. Er kunnen waterlekdetectorengeplaatst worden. Deze kleine apparaatjeszijn niet duur; ze sporen een licht, aanhoudendverbruik op. Een ander toestel dat meer enmeer opduikt, is de elektrische afsluitklep die opde toevoer van elk sanitair blok op elke verdiepinggeplaatst wordt of op een deel van een gebouw datverbonden is aan een bewegingsdetectiesysteem.Deze ‘sanitary supply shut-off’ sluit de toevoernaar deze blokken of delen van het gebouw af alsze niet gebruikt worden. Daardoor worden ookminilekken gestopt, bijvoorbeeld in waterclosetsof urinoirs. Er kan ook een systeem op de recuperatievan regenwater van grote parkings geplaatstworden om olie af te scheiden”.Vooral een morele investeringDe ‘sanitary supply shut-off’ kost €1500 per blok.Tel daarbij het jaarlijkse onderhoud en je weet dathet systeem zichzelf nooit zal terugbetalen met hetuitgewonnen water van de minilekken - toch nietaan de huidige kostprijs van water. “Het is duidelijkdat wij niet de echte kostprijs van ons waterbetalen” bevestigt onze spreker. “Maar anderzijdsis de kost van enkele besparende investeringenheel miniem: het volstaat om bij de aanvang goedeuitrustingen te kiezen, bijvoorbeeld kraanmodellenmet een laag debiet, 5l/min, die niet duurderkosten dan kranen van 9l/min. Het is een heelander verhaal als je die kranen nadien wil vervangen.Ander voorbeeld: de kost van een lekdetectoris marginaal in vergelijking met de prijs van eengebouw. Maar sommige uitrustingen kunnen nietafgeschreven worden, bijvoorbeeld de installatievoor de recyclage van grijs water. Anderzijds kaneen bedrijf dat maatschappelijk verantwoord wilondernemen, een beter waterbeheer als een speerpuntin zijn duurzaamheidsstrategie plaatsen.De « voetafdruk voor water » metenIn deze context is het ‘Water DataBase Project’belangrijk. Het gaat om een database die bedrijvenhelpt de impact van hun activiteiten opwaterbeheer te evalueren. Het programma startvanuit de ‘analyse van de levenscyclus’ (LCA – ziekader). Het werd ontwikkeld door Quantis, eenconsulting bureau voor duurzame ontwikkelingdat ontstaan is uit een samenwerking van tweegrote ingenieursscholen, Lausanne en Montreal,ondersteund door acht partners: Danone, KraftFoods, Molson Coors Brewing Company, Natura,Unilever, Veolia Environnement, Ecoinvent enSteelcase. Ze willen de ‘voetafdruk voor water’van een bedrijf of een product bepalen om daarnade impact ervan te kunnen verminderen. Dedatabase bevat duizenden processen en kan perregio aangepast worden, zodat er met specifiekestreekgewoontes rekening kan gehouden worden.Romain Pittet, verantwoordelijk voor de insti-74 Profacility GUIDE 2012

tutionele communicatie van Quantis, merkt op:“Een liter water in Zwitserland – of België – heefteen totaal andere waarde als een liter water in deSahara. Ons programma geeft een overzicht vanprocessen en diensten met voor elk het waterverbruiken hun impact. Niet alleen het volumemaar ook de wijze waarop water wordt gebruikt:koelwater dat eenvoudig terug geloosd wordt,heeft niet dezelfde impact als vervuild water datgezuiverd zal moeten worden. Deze invloed komtbovenop de ander milieuproblemen vastgestelddoor de LCA. Daarna volgt een impact-analyse.Het accent ligt vooral op de CO 2-uitstoot, maar eris ook de gezondheid van de mens, biodiversiteit,gebruik van niet hernieuwbare hulpbronnen. Totvoor kort, was water wellicht de minst realistischeindicator met de minst precieze omschrijving. Hetvolstond de volumes te bepalen zonder dat er naarde impact op de regio of het soort gebruik werdomgekeken. Een fijnere analyse laat toe na te gaanwelke activiteit of welk onderdeel van een proceshet meeste water verbruikt. Dan kan er op datpunt ingegrepen worden. Men kan ook simulatiesuitvoeren om toekomstige toepassingen te beoordelenen daaruit dan de beste technische oplossingte kiezen. Met onze Water Database gevenwe op het einde van de analyse een indicator dieuitgedrukt is in ‘liter waterequivalenten’. Dit zijnheel concreet de liters die niet door iemand andersgebruikt kunnen worden”. Het CDP water disclosuretoont aan dat water een prioriteit is voorde economische actoren. Onze database levert denodige referenties die toelaten een actieplan op testellen en beslissingen te nemen.Patrick BARTHOLOMÉ ■Meting van de waterbelasting: procedure en actieplantooLS & MethoDoLoGYiSSueS iDentiFicationYour StrateGYwater DatabaSeINVENTORYWHAT?WHERE?HOW MUCH?UNDERSTANDINGYOURWATER USEaction PLan> IDENTIFICATIONOF PRIORITIESaSSeSSMent tooLS& MethoDoLoGiePROBLEMSWATER STRESSIMPACT ON HUMANS,ECOSYSTEMS ANDRECOURCESSTRATEGIC RISKASSESSMENT &IDENTIFICATIONIMPACTASSESSMENT &IDENTIFICATION> REPORTING> COMMUNICATIONLCA op water toegepast, wordt meeren meer gebruikt in methodes die hetmilieubeheer willen controleren, vooralsinds de normering ISO 14040Life cycle analysis: objectieve tool voor de impact-evaluatieDe LCA is een methode die in de jaren 70 ontwikkeld werd en die toelaat de impact van een ‘product’ (of het nu een goed,dienst of proces is) te meten. Vanaf het winnen van de grondstoffen waaruit het opgebouwd is, over de distributie- engebruiksstadia, tot en met zijn ontmanteling bij het einde van zijn levensduur. Zeg maar van ‘geboorte tot graf’. Praktischbetekent dit dat er een inventaris gemaakt wordt van alle middelen en alle energie die voor elk stadium in de levenscyclusverwerkt en afgegeven worden. Van deze lijst wordt dan de impact op het milieu berekend. Vooraf vastgelegde coëffi ciëntenlaten toe van elk element de verschillende impactniveaus op het milieu te bestuderen. Deze wetenschappelijke engenormeerde (ISO 14040) analyse berust op een solide methodologie en deontologie die vroeger ook wel ‘eco-balans’genoemd werd en die meer argumentatie dan analyse leverde. LCA omvat ‘multicriteria’: ze leidt niet tot de berekening vaneen ‘eindcijfer’ maar geeft meerdere, heel diverse cijfers (uitputting van natuurlijke grondstoffen, uitstoot van broeikasgassen,energie, watervervuiling, enz.) LCA is tegelijk een procedure, een wiskundig model en een technische hulp bijbeslissingen en het uitwerken van een beleid voor duurzame ontwikkeling. LCA is niet verplicht, niet bindend, niet aan éénof ander label verbonden. LCA zorgt er alleen voor dat bepaalde parameters beter te controleren zijn, en deze parametersworden in rekening genomen voor een BREEAM- of een HEQ-certifi caat (High Environmental Quality).Profacility GUiDE 2012 75

voorbeeldgebouwen I regio brussel - hoofdstad IBewezen technische enMomenteel is 16% van de werven in Brussel bestemd voor de bouw van zogenaamde‘voorbeeldgebouwen’. Wat hen zo speciaal maakt, is dat ze aan vier criteria beantwoorden,namelijk energiebesparing, milieuvriendelijk ontwerp, evenwichtige architecturaleintegratie en financiële en technische haalbaarheid.Ismaël Daoud, Beleidsadviseur voorDuurzaam Bouwen en Energie in hetkabinet Huytebroeck): “De projectoproepen‘Voorbeeldgebouwen’ wareneen laboratorium voor de ontwikkelingvan het nieuwe Belgische label, waarvanhet de verlenging is.”Brussel, Duurzame Staden de Green City-indexDe Green City-index beoordeelt hetmilieubeleid van 30 Europese steden.Deze index baseert zich op eendertigtal indicatoren en Brussel staatmomenteel op de negende plaats indeze rangschikking.U vindt het volledige verslag op:www.siemens.com/entry/be/nl/greencityindex.htmIn het kader van de projectoproep ‘Voorbeeldgebouwenvoor de ecoconstructie en de energie’,die in 2007 gelanceerd werd door ministerHuytebroeck (Écolo), werden in drie jaar tijd117 projecten, samen goed voor 265.000 m²,technisch en financieel begeleid. In 2010 was ergeen projectoproep wegens te weinig budget maarafgelopen juni werd de vierde projectoproep, diebegin 2011 gelanceerd werd, afgesloten met eenrecordindiening van 69 kandidaatstellingen, goedvoor 210.000 m² in totaal. Onder de voorwerpenvan de projecten vinden we niet alleen woningenmaar ook een zwembad, een psychiatrisch ziekenhuis,een moskee en natuurlijk kantoren. InBrussel is de bouwsector verantwoordelijk voor75% van het energieverbruik en 70% van de CO 2-uitstoot. Het zou dus erg interessant zijn om indeze sector energie te besparen.Meer dan alleen maar energieprestatiesDankzij de geselecteerde voorbeeldgebouwenvan de vorige drie oproepen kon er al meer dan13.000 ton CO 2per jaar bespaard worden. Dezeprojecten werden in het begin gezien als vreemd ofonconventioneel en zelfs nutteloos - zo hield eenverantwoordelijke van een vermaard vastgoedkantoor,in weerwil van enige technische realiteitszin,ooit vol dat “een oud gebouw dat goed beheerdwordt door een goede eigenaar, even performantkon zijn dan een nieuw gebouw” - maar hebbenvandaag duidelijk hun sporen verdiend. Vooral nude door de EU-richtlijnen opgelegde EPB-regelgevingdit bekrachtigd heeft door een complete veranderingvan de mentaliteit en de praktijken in debouwsector voor te schrijven. Deze gebouwen zijnmeer dan geslaagde projecten; ze vertegenwoordigenvandaag wat de norm zal zijn in de toekomst.Want in 2020 zal de passieve standaard verplichtzijn voor elk nieuw gebouw in de Europese Unie.Net daarom zijn een deel van de 265.000 m² die algebouwd of gerenoveerd werden tijdens de vorigedrie projectoproepen, passiefgebouwen die vóór2007 niet bestonden in Brussel. Door de projectoproepenzou de oppervlakte van de passiefwoningenin de hoofdstad 80.000 m² moeten bedragenin 2013. Onze hoofdstad zou trouwens in detop vijf van passieve steden wereldwijd staan.De gebouwen die de instellingen als ‘voorbeeldgebouwen’beschouwen, worden dus uitgekozen ompedagogische doeleinden. Ze vertegenwoordigenimmers een geslaagde en na te volgen toepassingvan principes die vandaag vernieuwend zijn maardie in een nabije toekomst de norm zullen zijn.Aldus Rikkert Leeman, technisch directeur vanBefimmo: “Het is een zeer interessante berekeningom een gebouw te renoveren en er een voorbeeldgebouwvan te maken. Hoewel er veel over voorbeeldgebouwengepraat wordt, zijn er nog nietzo veel op de markt. Voor ons is het belangrijkom ons snel op dit gebied te positioneren wantsteeds meer klanten zijn vragende partij”. De energieprestaties,en zelfs de overeenstemming met depassieve standaard, zijn immers niet voldoendeom de titel van ‘voorbeeldgebouw’ te verwerven.Terugwinning van regenwater, gebruik van ecologischmateriaal, groen dak, gunstige ligging voorzachte of multimodale mobiliteit… de strategiemoet meer omvatten dan alleen meer de verminderingvan de CO 2-uitstoot.Oproep 2011Op 30 juni werd de projectoproep 2011 afgesloten.De oproep richtte zich tot alle bouwherendie in Brussel collectieve of eengezinswoningenen commerciële, diensten- of kantoorgebouwenbouwen of renoveren. Voor deze editie werden 70dossiers ingediend, waarvan er 4 niet ontvankelijkverklaard werden en 39 uiteindelijk geselecteerd.De laureaten wonnen een subsidie van 100 euro/m² voor een totaal budget van iets meer dan 5 miljoeneuro. Bij het ter perse gaan waren de laureatennog niet bekend gemaakt. Om de laureaten van devorige jaren te ontdekken, vindt u een interactievekaart op de website www.leefmilieubrussel.be >Professionelen > Thema’s > Ecoconstructie > Voorbeeldgebouwen.Het geplande einde van Valideo“De Europese versie van BREEAM in België isonvoldoende afgestemd op de Belgische realiteit”zegt Ismaël Daoud, Beleidsadviseur voorDuurzaam Bouwen en Energie in het KabinetHuytebroeck. “We hebben bijgevolg de voorkeurgegeven aan een mix van verschillende bestaandelabels, zoals Valideo maar ook andere certificatenin Vlaanderen, Wallonië en Brussel, van de oplei-76 Profacility GUIDE 2012

financiële haalbaarheiddingen in voorbeeldgebouwen en van de beroepsorganisaties,om een Belgisch label te creëren. Debedoeling is om het ook door BREEAM te latenerkennen als een ‘Belgische BREEAM’. Dit labelkan betrekking hebben op elk type gebouw terwijlBREEAM momenteel het nadeel heeft dat hetvooral betrekking heeft op tertiaire gebouwen enwoningen, en niet op andere gebouwen.Dit label ‘duurzaam gebouw’ heeft nog geen naam.Brussel heeft het initiatief hiervoor genomen maarhet zal geldig zijn voor heel België. Begin 2012 zalhet referentiesysteem getest worden op 20 voorbeeldgebouwenen het zal eind dat jaar van krachtworden. Valideo zal geleidelijk aan verdwijnen.Het nieuwe label is een samensmelting van allebestaande initiatieven. De projectoproepen ‘Voorbeeldgebouwen’waren duidelijk een laboratoriumvoor de ontwikkeling van het nieuwe Belgischelabel, waarvan het de verlenging is. Want sommigevan de projecten die niet geselecteerd werden, zijnook erg interessant maar er is gewoonweg niet voldoendebudget om ze te steunen”.Patrick Bartholomé nfoto Befimmo – Architecte Arte Polis‘Science Montoyer’ werd in 2009 aangekondigdals een voorbeeldgebouw,in oktober 2010 opgeleverd en is nogsteeds beschikbaar voor ingebruikname.Het gebouw staat symboolvoor wat er allemaal mogelijk is meteen gebouw uit 1958 zonder isolatie!Het verbruikt nu 15 kWh/m² per jaar(gemiddelde in Brussel = 106) en komtin aanmerking voor het BREEAMcertificaatCriteria voor een voorbeeldgebouw• Energie: een verminderde behoefte aan primaire energieen een beperkter gebruik van traditionele energiebronnen(stookolie, gas en elektriciteit). Koolstofbalans zo goed alsnul (geen CO 2-uitstoot).• Econconstructie: beperking van de impact van hetgebouw op de mens en zijn omgeving met betrekkingtot het waterbeheer, het comfort, de gezondheid, hetafvalbeheer, de materialen, enz.• Rendabiliteit en reproduceerbaarheid: de combinatie vanbestaande technieken en vernieuwende oplossingen ineen ambitieus project dat technisch en financieel haalbaarblijft.• Architecturale kwaliteit en visibiliteit: visibiliteit in deopenbare ruimte en architecturale kwaliteit (comfort,esthetiek, gebruik van de materialen).foto ELIA – Architectes Gilson, Libert & PartnersDit voorbeeldgebouw, dat deelnam aande eerste projectoproep (2007) en in2009 opgeleverd werd, wordt gebruiktdoor ELIA. Het ligt in de Vilvoordelaan,verbruikt 18 kWh/m² per jaar en ging deenorme uitdaging aan om te reagerenop de projectoproep toen het ontwerpvan het gebouw al helemaal af was,waardoor er vele verbeteringen aangebrachtmoesten wordenProfacility GUIDE 2012 77

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACILITY.BE/REDuurzaamheid en innovatie in geParkeerplaatsen met meerwaardeVINCI is wereldleider in de bouw van zeer uiteenlopende (mobiliteits)infrastructuuren de concessie business die daaraangekoppeld zit. VINCI Park Group houdt zich specifi ek bezig methet beheer van parkings en is in Europa marktleider. Het bedrijfbestaat sinds 1963 en heeft zowat 1,3 miljoen parkeerplaatsenen 2.300 parkings onder zijn hoede. VINCI Park is zowel bouwheervan eigen parkings waarvan het aansluitend ook het beheerverzekert, als concessiehouder van parkings die door anderengebouwd worden. Het bedrijf beheert ook parkeerplaatsen in destraat. Gemeenten doen een beroep op VINCI Park voor het innenvan parkeergelden en het houden van toezicht op foutparkeren.Vinci Park ziet zichzelf als een ‘handelaar’; de parkeergelegenheidals een handelszaak. VINCI Park stelt in eigen parkeergarageslaadpunten voor elektrische auto’s ter beschikking. Momenteelkunnen klanten zelfs gratis parkeren en opladen en dit inhet kader van het maatschappelijk verantwoord ondernemen.Concessiehouders en beheerders van parkingfaciliteiten specialiserenzich ook in het parkingbeheer voor derden, zoals ziekenhuizen,kantoorgebouwen of winkelcentra.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio >4/10/2010Thomas Bimson, Algemeen Directeur van VINCI Park België, zet enkele voordelen van hetuitbesteden van het parkingbeheer in kantoorgebouwen in de verf. “Een beter gebruik vande beschikbare oppervlakte. Nu thuiswerk meer en meer zijn intrede doet, blijft op bepaaldeperiodes een groot aantal parkeerplaatsen leeg”.EPB van nieuwbouw en openbare gebouwenDe Europese richtlijn voor energieprestaties van gebouwen (EPB) verplicht een energiecertifi ciaat te voorzienvoor alle gebouwen (op enkele uitzonderingen na). De Gewesten zijn verantwoordelijk voor de omzetting van deEuropese richtlijn. In elk gewest bepaalt de ‘klassieke’ procedure dat er een ‘EPB-adviseur’ aangesteld moetworden die controleert of aan de eisen voldaan wordt en die de administratieve documenten mee ondertekent.In Brussel zijn ‘eenvoudige renovaties’ aan een ‘vereenvoudigde’ procedure onderworpen, terwijl voor ‘zwarerenovaties’ de klassieke procedure geldt: aanstelling van een EPB-adviseur, opmaak van een ‘EPB-voorstel’,kennisgeving van het begin van de werkzaamheden en opmaak van een ‘EPB-aangifte’. Nieuwe gebouwenmoeten onder andere voldoen aan eisen op het vlak van isolatie en ventilatie en krijgen een EPB-certifi caat(voor wooneenheden, onderwijs of kantoren) dat bij verhuur of verkoop moet voorgelegd worden. Daarnaastschrijft de Brusselse wetgever een ‘technisch-economische haalbaarheidsstudie’ voor voor elke zwarerenovatie van een oppervlakte van meer dan 5.000 m² of nieuwbouw van meer dan 1.000 m². In hetWaalse en Vlaamse Gewest zijn gelijkaardige eisen van toepassing, met voorbehoud van enkele lichtevarianten, zoals de geldende energieprestatiecoëffi ciënten (Ew-indicator). De niet-naleving vande EPB-regelgeving wordt administratief, burgerlijk en, in het Brussels HoofdstedelijkeGewest, strafrechtelijk bestraft.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 10/10/2011Volgens juriste Christine Flion wordt de EPB eensleutelelement van elk type vastgoedoperatie,waaruit nieuwe verantwoordelijkheden zullenvoortvloeien.78 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES IbouwenEcologische efficiëntie door toepassing van het‘Cradle-to-Cradle’-principeHet Cradle to Cradle-principe (C2C) is heel wat anders dan CO 2-neutraal werken en het verminderenvan de ecologische voetafdruk. C2C is veeleer een economisch gegeven dat niet tot het milieubeperkt blijft. C2C streeft naar een gesloten kring. Facility management kan de kring sluiten doorde juiste keuzes te maken wat betreft gebouw en werking. Gebouwen moeten actief worden enmeer teruggeven dan ze aan het milieu ontnemen. Met C2C vraagt men zich van elk materiaalaf waaruit het bestaat, of en hoe het afbreekbaar en herbruikbaar is. Alle materialen moetenteruggebracht worden naar biologische elementen. Facility management moet oog hebben voormateriaalmanagement. Belangrijk is te leren van de fouten die we maken en vervolgens bij testuren. C2C daagt ons iedere dag uit, het is een bron voor innovatie.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 22/08/2011Michael Braungart, grondlegger van het Cradle 2 Cradle-principe: ‘‘We hebben deverantwoordelijkheid naar volgende generaties om een aarde achter te laten dieniet beroofd is van grondstoffen. We moeten wie na ons komt minstens dezelfdemiddelen aanreiken als welke ons ter beschikking stonden”. Vandaar het belangom met gemakkelijk recycleerbare bouwmaterialen te werken. Bij afbraak wordenze opnieuw grondstof die bruikbaar is voor andere toepassingen.Hernieuwbare energie:creatieve financieringsmechanismenFoto DerbigumHet dak van het VMMa-gebouw (Vlaamse Media Maatschappij) teVilvoorde werd uitgerust met 2.050 m 2 soepele Derbisolar panelenTalloze ondernemingen willen hun eigen hernieuwbare energieproductie.Maar het is hun vak niet en de investering in een dergelijkeinfrastructuur is geen prioriteit. Specialisten komen op de proppen metcreatieve fi nancieringsoplossingen. Derbigum, een Belgisch fabrikantvan afdichtingsmembranen voor daken, heeft een investeringsfonds -Derbi-Finance - opgericht. Een onderneming verleent hen een rechtvoor het gebruik van een bepaalde oppervlakte op hun dak. Het SpecialPurpose Vehicle (SPV) fi nanciert vervolgens het project voor de installatievan een afdekking met fotovoltaïsche membranen. Derbigum zorgtvoor het ontwerp, de aankoop en de installatie van de fotovoltaïschemodules. Na 20 jaar kan de dakeigenaar voor een symbolisch bedrageigenaar worden van de installatie ofwel zorgt Derbigum voor de ontmantelingervan. Enfi nity is een groep met als activiteit de ontwikkeling,fi nanciering, realisatie en uitbating van projecten voor productie vanhernieuwbare energie op basis van fotovoltaïsche- en windenergie.Enfi nity’s fi liaal ‘Invest’ beheert investeringsfondsen en biedt ondernemingentwee types oplossingen aan. Ofwel huurt Enfi nity bedrijfsdakenom er fotovoltaïsche zonnepanelen op te plaatsen in ruil voor een rechtvan opstal, ofwel investeert de klant zelf en Enfi nity begeleidt hem inzijn project. In het eerste geval ontvangt het bedrijf een huur voor hetdak en 30% korting op het groene- energietarief. Het contract heeft eenlooptijd van 20 jaar. Daarna wordt de installatie ontmanteld of neemthet bedrijf de eigendom over, zonder kosten.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio >03/03/2011De artikels die al in het Profacility-magazine verschenen, kunt u op www.profacility.be/biblio lezenen downloaden. Ze zijn geklasseerd volgens teruglopende datum van hun online-publicatie.PROFACILITY GUIDE 2012 79

Abonneer u!Profacility analyseert crucialeinformatie, tools en best practicesom bedrijven en openbarebesturen te helpen bij: het kiezen van een locatieen een pand het inrichten van gebouwen,werkruimte en ontvangstruimtes het optimaliseren van ondersteunendediensten voor het bedrijfen de werknemers het aanpakken vanecologische uitdagingen het beheer van de mobiliteitvan werknemersJa, ik abonneer me voor 1 jaar op Profacility voor de prijs van 68,00 EUR (incl. btw)Inbegrepen in het abonnement • Profacility Magazine - 3 nummers• Profacility Guide - editie 2013 - publicatie dec. 2012• Profacility e-Newsletter - 10 nummersik wens het magazine te ontvangen in het ❏ Frans ❏ Nederlandsabonner u!Gelieve het abonnement te betalen via overschrijving op bankrekening KBC 734-0259978-27 op naam van BusinessInteractive Media sprl, met de vermelding: abo + uw naam. Uw abonnement start zodra we uw betaling hebben ontvangen.Uw gegevensNaamVoornaamFunctieFirmaStraatPC + StadEmailTel.Als u een factuur wenst, vul hier uw BTW-nummer inFaxGelieve ons het volledig ingevulde formulier terug te bezorgen per fax op het nummer + 32(0)2626 37 17,par e-mail naar abo@profacility.be, of per post naar Business Interactive Media Sprl Louizalaan 475 - 1050 Brussel.Aanbod uitsluitend geldig in België. Voor andere landen, gelieve het formulier in te vullen op www.profacility.be/abo

company profileStrip-itGlasstraat 25 - BE-2170 MerksemTEL 0032 (0)3 238 81 46FAX 0032 (0)3 238 82 49info@strip-it.bewww.strip-it.beContactChristian KosoloskyzaakvoerderTEL 0032 (0)3 238 81 46christian@strip-it.beStrUctUURManagementEsme Van WabekeBusiness Unit ManagerStRIP-IT is onderdeel vanThe Renovators Group bvbawww.renovatorsgroup.beWij beschikken ook over een klusjesdienstvoor dringende interventiesProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingSTRIP-IT is het schoonmaak- en afbraakbedrijf bijuitstek. Wij verzorgen al uw opruim-, schoonmaakenlichte afbraakwerken. Neem gerust contact opmet ons voor een vrijblijvende offerte.Onze business unit manager heeft reeds 15 jaarervaring in de schoonmaak. Zij motiveert haar teamen dat waarderen en appreciëren onze mensen. Elkedag geven ze het beste van zichzelf om professioneelwerk af te leveren.Accurate opvolging, met oog voor detail en vlotteklantencontacten zijn beslist argumenten om met onsin zee te gaan. Wat u van ons verwacht, is wat wiju bieden. Tevredenheid zowel wat prijs als kwaliteitbetreft.ProductenSTRIP-IT beschikt over een eigen hoogtewerker.Deze kan zelfs door een deuropening van minimum80 cm. Hij kan dus in bijna alle ruimten gebruiktworden. Door zijn veelzijdige poten kan hij makkelijkergens geplaatst worden.Diensten• Periodieke schoonmaakSTRIP-IT zorgt voor het periodiek onderhoud van uwprivéwoning, gemeenschappelijke delen, gebouw,kantoor of magazijn.• Leeghalen van kelders, zolders, gebouwen.STRIP-IT haalt kelders, zolders en volledige gebouwenleeg, bijvoorbeeld bij einde huur, overlijden,verhuis...• Schoonmaak na brandSTRIP-IT heeft steeds een ploeg ter beschikkingvoor een snelle schoonmaakinterventie na brand- ofrookschade.• Schoonmaak na waterschadeSTRIP-IT heeft steeds een ploeg te beschikkingvoor een snelle schoonmaakinterventie na water- ofstormschade.• AfbraakwerkenSTRIP-IT doet allerhande kleine afbraakwerkenzoals: het weghalen van plafonds, opbreken vanvloeren, uitbreken van binnenmuren (met goedkeuringvan een architect). Ook tuinhuizen, veranda’s,duivenhokken, het strippen van een volledig gebouwals u wilt verbouwen of verkopen, enz. ...• DatavernietigingSTRIP-IT vernietigt archieven, dossiers, persoonlijkeadministratie, budgetfiles, personeelsgegevens,geheime productieprocedures of recepten, strategischemanagementsbeslissingen, correspondentie,medische dossiers, klanten- of leveranciersbestanden,contracten, tapes, microfiches, cassettes, enz.GEBOUWEN, ENERGIE & TECHNIEKEN• Opkuis na verbouwingSTRIP-IT is gespecialiseerd in het instapklaar maken,het reinigen van nieuwbouwwoningen of gebouwenna renovatie, het schoonmaken van kelders na lediging,schoonmaak voor het verhuren van uw pand.NieuwighedenSTRIP-IT beschikt over een tapijt/linoverwijdermachine.Het heeft geen zin om dit zelf te doen, wij staante uwer beschikking. Eveneens het verwijderen vanbehangpapier is voor ons een klus in no time!• Industriële reinigingSTRIP-IT kan ook gecontacteerd worden voor industriëlereiniging: olievlekken en dergelijke zijn voor onsgeen probleem.ReferentiesAnker 18, Veelaerts Architecten, L’Hermitage,Gecodam, Siera Van Cleemput, Mikado, Carl Mertens,Artesis hogeschool, Group Bernaerts, Jalo, Evares,It Quote, 50 Square, Picolo, President Building,Low Architecten, Rigouts, Spirac, Massive,Assurax, Pauwels Trafo, Ballon Media, enz...Profacility GUIDE 2012 81

company profileHUNTER DOUGLAS BELGIUM NV/SAHelioscreen ProjectsDijkstraat 26 - Industriezone E17/1080BE-9160 LokerenTEL 0032 (0)9 348 90 00FAX 0032 (0)9 348 06 69info@helioscreenprojects.bewww.helioscreenprojects.beCONTACTStefan DaelmanService ManagerTEL 0032 (0)9 348 90 00PROFIEL VAN HET BEDRIJFInleidingWerken in een comfortabele omgeving heeft eenpositieve invloed op productiviteit en creativiteit. Hetklinkt vanzelfsprekend maar is het niet. HelioscreenProjects, een divisie van Hunter Douglas Belgium,biedt uiteenlopende oplossingen aan met geavanceerdezonwerende en lichtregulerende systemen,specifiek gericht op de verbetering van het binnenklimaaten de reductie van het energieverbruik.ProductenThermisch en visueel comfort zijn belangrijkefactoren bij de creatie van een aangenaam werk- enleefcomfort. Het effect van Helioscreen ® buiten- enbinnenzonwering is indrukwekkend. Zij verlaagt dekoelingsbehoefte en resulteert in een energie-efficiënteen duurzame oplossing. Het uitgebreide gammaHelioscreen ® buitenzonwering gaat van dynamischescreens, al dan niet windvast, en buitenjaloezieën totstructurele zonwering. Te veel licht kan als storendworden ervaren. De integratie van Helioscreen ®binnenzonwering filtert het licht zodat schittering enreflectie op audiovisueel materiaal uitblijft en waarbijhet zicht naar buiten niet gehinderd wordt. Helioscreen® binnenzonweringsystemen bestaan onderde vorm van oprolbare screens en binnenjaloezieënmaar ook verduisteringscreens maken eveneensdeel uit van het gamma.DienstenMede door de integratie van Helioscreen binnen deGroep Hunter Douglas, zijn we uitgegroeid tot dèreferentie van zonweringsystemen op de Belgischemarkt en in het Groothertogdom Luxemburg. Vanafhet concept tot de uitvoering maar ook voor denazorg, staat een team van specialisten voor u klaar.NieuwighedenAnemoScreen :Een gloednieuw buitenzonweringsysteem en eencombinatie van kwaliteit, efficiëntie, duurzaamheiden esthetiek. AnemoScreen is de oprolbare windvastebuitenzonwering die een oplossing biedt voor zowelarchitect als eindgebruiker.ComfortScreen Design :Een nieuw gamma binnenzonwering, speciaalontwikkeld voor projecten. Ze reguleren dewarmte, licht en het zicht naar buiten. Duurzameonderdelen en bedieningssystemen zorgen vooreen ontwerp op maat, afgestemd op het project.ReferentiesAeropolis, Brussel - De Vuurmolen, Overijse -VAC, Gent - Museum voor Natuurwetenschappen,Brussel Dexia, Brussel - O.L. Vrouw Ziekenhuis,Aalst - Telindus, Haasrode - Donaldson Europe,Haasrode - InBev Corporate Building, Leuven -Palais de Justice, Gent - Hewlett Packard, DiegemRenting Cars WTS, Lummen - Licht en liefde, GentPsychiatrisch Ziekenhuis Sint-Norbertus, Duffel -Etap, Malle - Design Center De Winkelhaak,Antwerpen - Katoennatie, Antwerpen, De LijnMechelen - Ecole provinciale secondaire, DiepenbeekEntreprise Automobile Y & N Claessens, Wilrijk -Centre Culturel ’t Stuk, Leuven Olympisch ZwembadWezemberg, Antwerpen - SD Worx, Antwerpen - SDWorx, Hasselt - Bibiliotheek en AdministratiefGebouw, Gent - De Vuurmolen, Overijse - UniversitairZiekenhuis Brugmann, Brussel - Mutualité Socialistede Mons-Borinage, Charleroi - Institut Supérieurede l’Architecture Lambert Lombard, Liège, CliniqueNotre Dame, Tournai - Belgacom, Libramont - TATAConsulting GD Luxembourg, Cours d’Assises duHainaut, Mons - Chambre de commerce duGrand-Duché de Luxembourg - e.a.82 PROFACILITy GUIDE 2012

company profileZUMTOBEL LIGHTING NV/SARijksweg 47 - BE-2870 PuursTEL 0032 (0)3 860 93 93FAX 0032 (0)3 886 25 00info@zumtobel.bewww.zumtobel.beContactJan StoopsMarketing Director BeneluxTEL 0032 (0)3 860 93 93jan.stoops@zumtobel.comStructureManagementJozef SlaetsGedelegeerd bestuurderJan GlazemaekersFinanciën + HRWim Van LandeghemSales Manager BelgiëWerknemersAantal personen: 78Jaar van oprichting: 01/05/1980ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingZumtobel Lighting Benelux is actief in de verlichtingswerelden legt nadruk op het lichtconcept. Hetlichtconcept moet afgestemd zijn op de gebruikervan het gebouw, de activiteiten die er worden uitgevoerden dit in harmonie met het energieverbruikvan de installatie. Wij hebben echter ook aandachtvoor vormgeving en architectuur. Het lichtconceptdient het architecturale van het gebouw te volgenen lichtaccenten te leggen daar waar de architectuurerom vraagt.ProductenZumtobel Lighting beschikt over een ruim aanbodarmaturen alsook lichtbeheerssystemen die hetinvullen van een optimaal lichtconcept toelaten. Wijbeschikken over verlichtingsarmaturen voor: kantoren,ingebouwd of gependeld; shop en retail metaangepaste lichtbronnen en lichtkleur; de industrie,van eenvoudige oplossingen tot hoogwaardigeproductieprocessen; ziekenhuizen waarbij we zowelde algemene verlichting alsook de bedhoofdarmaturenverzorgen; sport en wellness met armaturen diebalvastbestendig zijn of afgestemd op de omgevingzoals in zwembaden en sauna’s; openbare ruimteszoals musea, culturele centra enz. Dit geheel wordtverder afgedekt met een breed gamma buitenverlichtingvoor de omgeving rond het gebouw en eenperformant lichtbeheerssysteem dat de facetten vanenergie en lichtbeheersing voor zich neemt, maar datook toelaat om de nodige flexibiliteit en comfort in tebouwen ten behoeve van de gebruikers in bv. auditoria,vergaderzalen, videoconferentie-ruimtes maarook in shops en ziekenhuizen. Het aspect veiligheidverliezen we ook niet uit het oog doordat we voorelke toepassing een aangepast noodverlichtingprogrammakunnen aanbieden.DienstenOm deze complexe materie van het complete lichtconceptmet lichtbeheerssystemen en noodverlichtingte kunnen visualiseren voor de eindklant, architecten studiebureau gebruiken wij de programma’sDialux en Relux en wordt alle informatie omtrenthet project via Autocad op de architecturale planneningetekend. Wij kunnen ook een analyse maken vanbestaande verlichtingsinstallaties om daarna eenvoorstel uit te werken naar een nieuwe installatiemet al dan niet een lichtbeheerssysteem en derespectievelijke “Return on Investment”.NieuwighedenVerlichtingsarmaturen Clean: voor operatiekwartierenen cleanrooms VerlichtingsarmaturenOnlite: noodverlichtingsprogramma met centraleof decentrale sturing Task Area Lighting: kantoorverlichtingsconcepttoegespitst op de EN 12464en energiebeheersing.ReferentiesTelindus, Janssen Pharmaceutica, Delhaize,Gerechtsgebouw Antwerpen, Dexia, Atlas Copco,LU Biscuitsgebouwen, energie & techniekenProfacility GUIDE 2012 83

De actualiteit, trends, referenties en best practicesop het gebied van beheer van een bedrijfsrestaurant,schoonmaak, onthaal, organisatie van vergaderingenen events, beheer van verhuizingen en opslag >www.profacility.be/cateringwww.profacility.be/cleaningwww.profacility.be/meetingswww.profacility.be/moveHet bedrijfsrestaurant gaat ook voor ‘groen’ doorde aankoop van biologische producten bij lokaleleveranciers, om aldus voor zowel het budgetals het milieu kostbare ‘food miles’ te vermijden.Productiviteitswinsten kunnen bereikt wordendoor een geode organisatie van de verhuizingenen het transport en door de automatiseringvan het archief- en opslagbeheer.Een regelmatige audit voor het onderhoud van detechnische installaties garandeert hun optimalewerking en voorkomt veelal dure pannes.© www.projectsofa.be doc GDF Suez- photo georgesdekinder.com

ONDERSTEUNENDEDIENSTENINHOUD86 Slimme logistiek in de witte sector88 Catering I Food miles: bio volstaat niet meer90 Cleaning I Vermindering van de nachtschoonmaak91 Bewaking I Professionaliseren en multitaskingOver hetzelfde thema kunt u in de online bibliotheek - www.profacility.be/biblio - de beste artikelenuit het Profacility Magazine downloaden. Alle artikelen zijn volgens hun publicatiedatum gerangschikt.Verhuizing I Verplaatsingsspel bij IBA (07/11/2011)ICT outsourcing I Technologie beheerbaar houden (11/07/2011)Catering I De liefde van de werknemer gaat door de maag (18/04/2011)Technische installaties I Onderhoud optimaliseren met audits (11/04/2011)Housekeeping I Sir Plantin hotel: outsourcing draagt optimale hospitality (04/04/2011)Fiscaliteit I BTW en outsourcing in de ziekenhuissector (31/01/2011)Warehousing I Logistieke optimalisatie voor AZ Nikolaas via een centraal facilitair platform (13/01/2011)Security & Safety I One stop shopping voor een overkoepelend veiligheidsbeheer (03/01/2011)Fleet Management I Van autolease naar mobiliteitsverzekeraar (21/06/2010)Gebouwen I Vinci, parkeerplaatsen met meerwaarde (04/10/2010)Meetings I Vergader- en onthaalruimten: een overvloed aan keuze (20/09/2010)Ondersteunende diensten voor gebruikers I Conciërgedienst voor het bedrijf (10/03/2010)COMPANY PROFILESSchoonmaak dienstverlener95 CareKoffietoestellen, drank- en snackautomaten96 Miko Coffee ServiceVerhuizing en opslag - dienstverleners94 Arthur Pierre97 Potiez-Deman99 Mozer100 Your Mover VandergotenU kunt deze bedrijfsprofielen online raadplegen in de leveranciersgids > www.profacility.be/guide

ondersteunende diensten I FM in de zorg ISlimme logistiekin de witte sector‘Optimalisatie van de logistieke integratie, een cruciale uitdaging!’ was één van de hoofdthema’swaarover het 2 e intern actief congres voor Facility Management in de zorg, georganiseerddoor Ki’communications zich boog. Ook het VIL (Vlaams Instituut voor deLogistiek) heeft een project lopen rond hospitaallogistiek. Een aantal instellingen hebbenzich op dit vlak al behoorlijk georganiseerd, maar de meerderheid van ziekenhuizen enwoonzorgcentra heeft nog een lange weg af te leggen.Het optimaliseren van de logistiek vereisthet versmelten van het ‘supply chainmanagement’ met integraal logistiek denken.Henk Vincent, directeur facilitaire dienstenen masterplan AZ Alma Eeklo: “In het verledenzijn processen organisch gegroeid. In de jarentachtig veranderde dat en gingen we nadenkenover efficiëntie. Vandaag moeten we veel performanteroptreden en staat het proces centraal i.p.v.het product”.Het pijnpunt van de logistiek in de witte sector isdat veel mensen parallel naast elkaar werken. Hetgaat om de distributie van voeding, medicatie uitde apotheek en linnentransport. Men dient zichdan ook af te vragen welke mogelijkheden er zijnom te clusteren en te combineren, hoe lege transportenzich laten vermijden.Leren van de industrieHet VIL stelt vast dat de interne logistiek bij deinstellingen een veel groter probleem stelt dande externe toeleveringen. “Procesverbetering iseen absolute noodzaak om de kosten te drukken”benadrukt Steve Sel, senior expert VIL.Het clusteren van processen laat toe om meer tijdvrij te maken voor de hoofdtaak, de zorgverstrekkingaan patiënten en het opvoeren van de zorgkwaliteit.Zorgcentra worden groter en dat vereisteen efficiëntere omgang met transport. Alleen aldoor het optimaliseren van de medicijnendistributieis een wekelijkse tijdbesparing van een 10-taluur mogelijk. Dat hoeft overigens niet door deapotheek te gebeuren, maar kan gecombineerdworden met andere transportbewegingen binnende instelling. Vandaag liggen de voorraden nogte vaak verspreid over de site van de instelling,wat extra transportstromen creëert. Maar zelfs deafvalverwerking verdient een grondige analyse. Inelk op zich noodzakelijk proces zitten vandaag alteveel lege bewegingen.De zorgsector kan op dit vlak heel wat leren van deindustrie, waar het denken over efficiëntie van detransportstromen al lang is ingeburgerd. De beslissingsprocessenblijken binnen de zorgsector echterveel trager te verlopen dan in de privésector.Het duurt zeker 3 à 4 jaar alvorens processen echtveranderen. Dat geldt nog meer in het bijzondervoor grote instellingen met een 1000-tal medewerkers.Daar worden veranderingen systematischafgeremd en overheerst behoudsgezind denken.Het heeft ook heel wat te maken met de traditioneletaakverdeling tussen verplegend personeel enanderen. Verpleegkundigen geven niet graag takenuit handen, terwijl facility management juist logistieketaken wil weghalen bij de verpleging. Enkeleen ‘zacht’ invoeren maakt kans, klinkt het.Henk Vincent: “Niet alleen de verpleging houdtvast aan de vertrouwde taken, dat geldt zowatvoor iedereen. Zelf namen we de proef met hetopmaken van de bedden en het in orde brengenvan de kamers door niet-verpleegkundigenna ontslag van een patiënt. Dat resulteerde nietalleen in kamers die altijd 100% in orde zijn, maarleverde ook een besparing van 4 VTE’s op, die voorde eigenlijke zorgverstrekking konden gewonnenworden. De winst aan logistieke zijde komt altijdde verpleging ten goede!”.Een andere deelnemer aan het 2 e intern actief congresvoor Facility Management in de zorg gaf aan850.000 euro te hebben bespaard door het overhevelenvan het voorraadbeheer van verplegingnaar FM.Tekort verpleging opvangen door FMFacility management kan de zorg redden door hetontlasten van de verzorgers die zich dan op huncorebusiness kunnen concentreren. Een veel efficiëntertijdsgebruik is haalbaar door de afhandelingvan logistieke taken door lager geschoolden,wat ook nog goedkoper uitvalt.Frank Van Akelijen, coördinator facilitaire dienstenWZC Immaculata Edegem: “Wij hebben inonze instelling de maaltijdbedeling weggehaaldbij de verpleging. In 2009 hebben we er zelfsvoor gekozen om gastvrouwen in te zetten tussen7.30 u en 19.00u, wat ook de huiselijkheid86 PRofacility GUIDE 2012

Henk Vincent,Directeur facilitaire dienstenen masterplan AZ Alma EekloFrank Van Akelijen,coördinator facilitaire dienstenWZC Immaculata EdegemBart Cleymans,coördinator logistiekImelda Ziekenhuis Bonheidenvoor de residenten opvoerde. Er was aanvankelijkzeker tegenstand vanuit de verpleging, maar datverdween”.Omdat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig thuisproberen te wonen, zijn ze meer zorgbehoevendwanneer ze uiteindelijk toch naar een WZC verhuizen.Dat maakt dat er meer verpleegkundigeinzet nodig is, terwijl er al een tekort aan verpleegkundigpersoneel is. Het is dan ook voor de handliggend dat niet-verplegende taken moeten weggehaaldworden en door anderen uitgevoerd.Henk Vincent heeft positieve ervaringen met poolwerking:“Wij hebben een clustermanagementuitgewerkt dat d.m.v. software wordt aangestuurdvoor de afdelingen logistiek inclusief patiëntentransport,magazijn, distributie en technischedienst. Onze mensen weten vooraf dat ze geenvaste werkplek of takenpakket hebben, maar erwordt wel maximaal rekening gehouden met hunbekwaamheden en voorkeuren”.Nood aan een masterplanOm de optimalisatie van de logistieke integratieecht te laten slagen is er een goed doordachtmodel nodig, een masterplan. De afdeling HRspeelt daarbij een belangrijke rol om veranderingenmogelijk te maken.Er zijn ook vrij duidelijke verschillen tussen ziekenhuizenen zorgcentra voor bejaarden. In hetlaatste geval gaat het om een lang verblijf en moetde klant (resident) een maximale huiselijkheidkunnen genieten. Overeenkomsten met hotelservicezijn hier vanzelfsprekend. De transportbewegingenzijn er relatief beperkt. In een ziekenhuisgaat het om korte verblijven met prioriteitvoor maximale medische zorgen, omkaderd methotelservices. Hier komt heel wat meer logistiekeondersteuning bij kijken.“In een ziekenhuis gaat het er minder gemoedelijkaan toe en zijn er meer partners betrokken die elkhun zegje moeten hebben” analyseert Bart Cleymans,coördinator logistiek Imelda ZiekenhuisBonheiden. “Het medisch probleem van de patiëntstaat centraal, veeleer dan de patiënt / klantals persoon. Patiënten wisselen er voortdurend enzijn als persoon nauwelijks gekend. Bij een WZCis meer maatwerk gericht op de bewoner mogelijk- die verblijft er lange tijd en is gekend - metminder partners”.Het gaat om twee verschillende werelden, maar inbeide gevallen is de schaalgrootte belangrijk omde efficiëntie te kunnen opvoeren en effectief ookte besparen.Eduard coddé nNog veel werk voor de boegSteve Sel, senior expert VlaamsInstituut voor de LogistiekHet VIL (Vlaams Instituut voor de Logistiek) introduceerde een project over ‘hospitaallogistiek’. Slechts 4 op de bijna 50 gecontacteerdeinstellingen bleken bereid in te stappen. Met name AZ Turnhout, AZ Sint-Elisabeth Herentals, het Jessa ZiekenhuisHasselt (Virga Jesse en campus Salvator) en GZA (GasthuisZusters Antwerpen). Een aantal ziekenhuizen is er zelf al mee aan deslag gegaan, voor hen kwam het project te laat; anderen gaven aan er nog niet klaar voor te zijn.Doel van het project is het verbeteren van de goederenstromen en het onderzoek naar de voor- en nadelen van het uitbestedenvan het magazijn. Hier zijn verschillende gradaties mogelijk. Voor het project concentreert het VIL zich op de verbruiksgoederen,met uitzondering van de apotheek. Het logistieke proces werd opgedeeld in vijf stappen: het bestellen, de receptie van degoederen, de opslag, het scannen en pikken voor uitlevering, de interne distributie.Gemiddeld gesproken zitten de logistieke kosten voor 32% verdeeld bij de supply chain (niet verder gepreciseerd), 58% gaat opaan de totale personeelskost en 10% zijn overige kosten.Steve Sel, senior expert VIL, stelt vast dat heel wat partijen interesse tonen als servicepartner voor de logistiek in de zorgsector.Wanneer men de hospitaallogistiek wil outsourcen, is een grote detailkennis van de bestaande situatie vereist. “Het is als kiezenuit een menu” merkt Steve Sel op. “Elke handeling heeft zijn prijs. Jammer genoeg blijkt het in de zorgsector te ontbreken aaneen precieze inventarisatie van handelingen en daaraan verbonden kosten!”PRofacility GUIDE 2012 87

ondersteunende diensten I catering I‘Food miles’: biovolstaat niet meerEvenwichtig en biologisch eten is een levensstijl waarvoor steeds meer mensen in degeïndustrialiseerde landen kiezen. Uit eigenbelang, maar vaak ook tegen het belang vanmilieubescherming in, want onze borden bevatten soms veel CO2. De inhoud in ‘foodmiles’ is een criterium waarmee naast andere criteria, zoals gezondheid, veiligheid, voedingswaardeen prijs, voortaan ook rekening gehouden zal worden bij de samenstellingvan onze menu’s.De Canadese auteurs Alisa Smith enJ.B. MacKinnon schreven een boekover hun ervaring waarbij ze één jaarlang alleen maar voedingsmiddelenaten die geproduceerd werden in eenstraal van 100 mijl (160 km) rond hunwoning. Sindsdien hebben ze heel watnavolgers gekregen.Een tweetalige websiteover grootkeukenswww.restaurationcollectivedurable.be en www.duurzamegrootkeukens.be verschaffen meer informatie overduurzame grootkeukens in het BrusselsGewest. U vindt er hulpmiddelen(recept van de maand, groente vande maand, tip van de maand) en eendatabase van leveranciers.Zie ook: www.bioforum.be, dekoepelorganisatie van de biosectorin Vlaanderen en Wallonië, die ondermeer de projectoproep van LeefmilieuBrussel coördineert.Op het Franstalige deel van de websitevindt u de volgende brochures(enkel in het Frans):• “Qu’est ce que l’alimentationdurable ?”• “Pourquoi faire évoluer ma cuisinede collectivité vers une alimentationdurable ?”• “Comment faire évoluer ma cuisinede collectivité vers une alimentationdurable ?”Referentie“Hoeveel kilometers bevat uw bord?”– Brussels Observatorium voorDuurzame Consumptie – OIVO.Beschikbaar opwww.profacility.be/references(1) Sirieix L., G. Grolleau, B. Schaer (2008) “Doconsumers care about food miles? An empiricalanalysis in France”, International Journal ofConsumer Studies, 32, 508-515.Is het beter om biologisch sinaasappelsap van eenander continent te drinken dan klassiek geproduceerdmaar lokaal appelsap? Dit voorbeeld lijktvergezocht maar brengt een onzichtbaar aspect vanons bord naar voren, namelijk het ‘milieugewicht’.Het werd gegoten in een nieuw concept, de ‘foodmile’, een term die bedacht werd door prof. Tim Langvan de Sustainable Agriculture Food and Environment(SAFE) Alliance (UK). Het gaat meer bepaaldom de afstand die voedingsmiddelen afleggen tussende plaats van productie en de plaats van consumptie.De energie die verbruikt wordt om deze afstand af teleggen, beïnvloedt immers niet alleen de opwarmingvan de aarde maar ook de vervuiling in verschillendevormen. De ‘food mile’ groeide intussen uit tot eenindicator voor duurzame ontwikkeling. Toch is uiteen recente studie (1) van het INRA (Nationaal Instituutvoor Agrarisch Onderzoek – Frankrijk) geblekendat consumenten zich hiervan nog niet bewustzijn. Ze bekommeren zich vooral om het sociale enmilieuaspect van de productieomstandigheden inverre landen maar niet om de notie afstand in termenvan het aantal afgelegde kilometers. Fair tradeproductenstellen de consumenten gerust maar zehouden geen rekening met de transportkosten ende energieverspilling. De onderzoekers hebbenook consumenten ondervraagd over bioproducten.Ook hier wordt nauwelijks rekening gehouden metafstand. Het enige dat telt, is dat het product afkomstigis uit de biologische landbouw. En wanneer deproducten uit verre landen komen, vinden velenhet belangrijker om de ontwikkelingslanden op diemanier te helpen dan om het milieu te beschermen.45.000 euro voor duurzame voedingin BrusselDe Brusselse overheidsdienst voor milieu houdtzich met deze vragen bezig en organiseert regelmatigstimuleringsacties. Zo biedt de actie ‘Duurzamegrootkeukens’ al voor de derde maal verantwoordelijkenvan grootkeukendiensten gedurende één jaarondersteuning, waarbij een begeleider hun adviesverschaft, oplossingen voorstelt, helpt met het vindenvan leveranciers van duurzame producten, enz.Daarnaast stelt Leefmilieu Brussel op zijn websiteelementen ter beschikking die kunnen helpen bijhet opmaken van bestekken om een duurzamerevoeding in grootkeukens te promoten, en wordener verschillende informatieseminaries georganiseerd.Dit jaar vindt voor de eerste maal ook een andereactie rond duurzame voeding plaats. Deze projectoproepricht zich tot iedereen - burgers, openbare enverenigingsactoren en ondernemingen - die een projectrond duurzame voeding wil opzetten. Zij kunnenbeschikken over een budget van 45.000 euro.De winnaars worden momenteel bekendgemaakt.De bedoeling is om proefprojecten te steunen die alsvoorbeeld zullen dienen voor andere organisaties.Strijd tegen voedselverspillingProduceren, transporteren maar niet consumerenis het toppunt van verspilling. De aanbieders vanbedrijfsmatige cateringdiensten zijn zich hier maar alte goed bewust van en sommige ondernemen danook actie op dit gebied. Zo tracht Eurest (CompassGroup) het verpakkingsvolume en de hoeveelheidvoedingsresten te beperken. Er werd een ‘Trim Taks’ontwikkeld om verspilling tegen te gaan door eenbetere bestellingsbeleid. De keukenteams kunnen opelk ogenblik een overzicht opvragen van de volumesdie elke dag verbruikt worden en van de financiëleimpact van die volumes.Sodexo voerde dan weer het ‘Better Tomorrow Plan’in. Dit plan voor duurzame ontwikkeling wordt intachtig landen toegepast. Een van de veertien engagementenis dat sinds april vijftien met uitstervenbedreigde vissoorten in de Sodexo-keukens verbodenzijn. Sodexo stelde eveneens een gids samenvoor de duurzame aankoop van visproducten. Beternog, de groep lanceerde het initiatief STOP Hungerom hongersnood en ondervoeding te bestrijden. Ditinitiatief is gebaseerd op vrijwilligerswerk door demedewerkers, het delen van kennis op het gebiedvan gezonde voeding, voedselveiligheid en hygiëneen voedsel- en gelddonaties.Patrick BARTHOLOmé n88 PRofacility GUIDE 2012

Wij geloven dat onze facilitaire dienstverlening een positieve bijdrage levert aan beleving.Een positieve beleving van facilitaire dienstverlening ervaren door gasten en medewerkersvan onze opdrachtgevers maar ook ervaren door opdrachtgevers zelf en onze eigenmedewerkers.EW Facility Services is een multi-service dienstverlener op het gebied van facilitaire diensten.Onze opdrachtgevers bevinden zich in de hotel-, kantoren-, zorg- en leisuresector.ewbelgium.be

ONDERSTEUNENDE DIENSTEN I cleaning IVermindering vannachtschoonmaakOp 19 september organiseerde de Algemene Belgische Schoonmaakunie (ABSU) samenmet de vakbonden ABVV en ACV in de prachtige gebouwen van Autoworld in Brussel eenpersconferentie om een sensibiliseringscampagne rond dagschoonmaak te lanceren.Gezien de beperkte opkomst van journalisten kunnen we alleen maar vaststellen dat ditbroodnodige beroep dringend uit de anonimiteit gehaald moet worden.Eric Neuprez, Federaal Secretaris vanhet ABVV: “Dagschoonmaak levertvrolijkere werknemers op. Niets andersdan voordelen voor de bedrijven dieminder last zullen hebben van personeelsverloop”.Yvan Fieremans, voorzitter van hetAlgemene Belgische Schoonmaakunie(ABSU): “Door dagschoonmaak overalin te voeren, kunnen betere werkomstandighedenaangeboden worden”.Is overdag schoonmakenmilieuvriendelijker?Als we de organisatoren van depersconferentie moeten geloven,heeft dagschoonmaak zelfs enkeledoorslaggevende milieuvriendelijkeargumenten in zijn voordeel. Zo kanhet bedrijf bezuinigen op verlichting,verwarming en klimaatregeling enbijgevolg de CO 2-uitstoot verminderen.Andere argumenten zijn hetgebruik van geluidsarme apparatuurom de geluidsoverlast te beperken,en de vermindering van agressieveproducten en wegwerpmateriaal.Is er een revolutie op komst in deschoonmaaksector? De tijd zal hetuitwijzen…et meer dan 50.000 werknemers kande schoonmaak- en onderhoudssec-“M tor geen kleine sector genoemd worden.Schoonmaken is een ernstig beroep dat meererkenning en een positiever imago verdient, zowel inde pers als binnen bedrijven”. Met die woorden wilYvan Fieremans, voorzitter van de ABSU, het grotepubliek, de journalisten en alle facility managers vanBelgië warm maken. “Vandaag is dagschoonmaakgoed voor slechts 12% van de activiteiten in dezesector” zegt Eric Neuprez, Federaal Secretaris van hetABVV. “Dat is veel te weinig. Wie hierop antwoordtdat het niet anders kan, moet weten dat in de noordelijkelanden 80% van de schoonmaak overdaggebeurt. Een grondige verandering van mentaliteit,dat is wat de werknemers- en werkgeversorganisatiesvan de schoonmaaksector willen”.Menselijker en professionelerNachtschoonmaak werd ingevoerd om de managementkostenvan de ondernemingen te stroomlijnen,maar is de grootste nachtmerrie van de werknemersin de sector als we Eric Neuprez mogen geloven:“‘s Nachts werken is allesbehalve leuk voor hetonderhoudspersoneel. Het verschoven werkroosterschaadt het sociale en gezinsleven van de werknemersen maakt verplaatsingen tussen hun verschillendewerkplaatsen moeilijk want het komt helaasvaak voor dat werknemers twee deeltijdse uurregelingenmoeten combineren”. Voor de werknemersorganisatiesen de ABSU, die met veel enthousiasmedeelneemt aan deze nieuwe campagne, moet hetschoonmaakberoep absoluut zichtbaar gemaakt wordenmet het oog op de verdere professionalisering envermenselijking van de sector. “Als gevolg van deongunstige werkomstandigheden hebben we hetmomenteel moeilijk om jongeren naar schoonmaakbedrijvenaan te trekken” legt Yvan Fieremans uit.“Door dagschoonmaak overal in te voeren, kunnenbetere werkomstandigheden aangeboden worden enkan het personeelsbestand verjongd en bestendigdworden”.De bedrijven winnen er ook bijDe voordelen van een veralgemening van dagschoonmaakzijn duidelijk voor de werknemers maar volgensde vakbonden winnen ook de bedrijven erbij.De overgang zal natuurlijk gepaard moeten gaan metduidelijke akkoorden en een goede communicatietussen de partijen, maar Eric Neuprez benadrukt ookde voordelen voor de bedrijven: “Minder vermoeidheid,minder ongevallen en dus vrolijkere werknemers.Niets anders dan voordelen voor de bedrijvendie minder last zullen hebben van personeelsverloopen die hun verlichtings- en bewakingskosten zullenkunnen optimaliseren”. Doordat de schoonmaakoverdag gebeurt, zullen de werknemers meer erkenningbetonen en zal het onderhoudspersoneel hetgevoel hebben dat zij er meer bij horen. De bedrijvenzullen een stap voorwaarts zetten naar een groteremaatschappelijke verantwoordelijkheid door te strevennaar een beter evenwicht tussen de drie elementenvan duurzame ontwikkeling, namelijk welzijn,rendement en respect voor het milieu en de beperktehulpbronnen.De kerngedachte van de campagne?Sensibiliseren!Om hun woorden kracht bij te zetten, hebben dewerknemersorganisaties en het Opleidingscentrumvan de Schoonmaak (OCS) met de steun van de ABSUeen grootscheepse sensibiliseringscampagne op touwgezet met als slogan ‘Overdag schoonmaken? Dag ennacht verschil’.Stéphanie KoplOWicz n90 PRofacility GUIDE 2012

ondersteunende diensen I bewaking IProfessionaliserenen multitaskingDe private bewakingsector kent een verruiming van het werkterrein en komt steedsvaker in contact met het publiek. De lange tijd scherp afgelijnde grens tussen politionelebevoegdheden en werkingszone voor bewakingsfirma’s evolueert naar een tijdperk vanconstructieve samenwerking. Met het Secure Quality ® Label uit de sector zijn gedrevenheidvoor een veelbelovende toekomst.De private bewakingsector kreeg in hetverleden heel wat kritiek te verduren,zowel van klanten als overheid. In 1990werd de ‘Wet Tobback’ gestemd, die controlerenden bestraffend was voor de sector en deze in eenkeurslijf dwong. De sector paste zich aan met eenverregaande professionalisering. Dat was in 2009aanleiding om zich te bezinnen over het publiekuitdragen van de werkelijke situatie: bewaking wasuitgegroeid tot een mature sector die zelfregulerendkon zijn.De Commissie Bewaking binnen de BVBO (Beroepsverenigingvan Bewakings Ondernemingen) ondervoorzitterschap van Luc Adriaenssens, was verantwoordelijkvoor het opmaken van het SecureQuality ® Label. “Dit label is een belangrijke primeurvoor de sector van de private bewaking ende bekroning voor de sector waarmee aangetoondwordt dat het ons echt om kwaliteit in de dienstverleningte doen is”.Luc Adriaenssens: “In het verleden werd de sectordoor de wetgeving tal van zaken opgelegd, terwijlwe nu vanuit de sector zelf marktrealistische inputkonden geven”.Vijf hoofdstukkenHet Secure Quality ® Label dat op 23 maart 2011 indefinitieve vorm werd voorgesteld, is opgebouwdrond vijf hoofdstukken, die in totaal dertig normenbevatten.Een eerste hoofdstuk heeft betrekking op de organisatievan het bedrijf. Dat moet vanzelfsprekendwettelijk volledig in orde zijn, maar ook MVOkrijgt in dit hoofdstuk aandacht. Luc Adriaenssens:“We zijn een sector met heel wat tewerkstellingsoptiesvoor laag geschoolden en dat engagement isingeschreven”.Het tweede hoofdstuk behandelt het kwaliteitsbeheeren –beleid, in het bijzonder het omgaan metklachten. Procedures moeten zo precies mogelijkomschrijven wat van de bewakingsmedewerkerwordt verwacht en bijdragen tot de bewustmakingvan zijn taakwaarde.Vertrouwen is een essentieel gegeven voor dezesector en bijgevolg is het derde hoofdstuk gewijdaan het integriteitsbeleid binnen de firma. “Er isnoodzakelijkerwijs heel wat vertrouwelijke informatievan de klanten in bewaring binnen de bewakingsfirma’sen die moeten daar beschermend meeomgaan” verduidelijkt Luc Adriaenssens.Het vierde hoofdstuk heeft het over het beheer vande middelen. Dat sluit o.a. gekwalificeerd personeelin, een opleidingsbeleid, een goede uitrustingaangepast aan de te vervullen opdracht, de goedewerking van de uitrusting en de keuze van de voertuigen.Het laatste hoofdstuk behandelt de dienstverlening.Luc Adriaenssens: “Een offerte en eventueeldaarop volgend contract moet een nauwkeurigebeschrijving bevatten van de aangeboden diensten,evenals de daaraan gekoppelde voorwaarden”.De evaluatie van een bewakingsfirma op deze normengebeurt door een onafhankelijk auditbureau,dat het validatieresultaat rechtsreeks overmaaktaan de BVBO. Het label is drie jaar geldig, maarjaarlijks is er een controle-audit voorzien.“Het label is imagobepalend voor de sector” argumenteertLuc Adriaenssens. “Alle leden van deBVBO moeten het label halen, wat vanzelfsprekendook geldt voor alle eventuele nieuwe kandidaatleden”.Positieve gevolgen“Sinds het uitbrengen van het Secure Quality ®Label is er een toegenomen belangstelling van nietBVBO-leden om zich te laten evalueren en toe tetreden” stelt Luc Adriaenssens vast. “Het gaat vooralom kleinere bedrijven die nu ook bewust inzettenop professionalisering en kwaliteit”.Een toe te juichen keuze, want de taken voorbewakingsfirma’s evolueren sterk, met veel meeroptreden op publiek domein en betrokkenheid bijpersonencontrole. “De sector werkt steeds vakercomplementair aan politiediensten” licht Luc Adriaenssenstoe. “Er is een duidelijke trend tot samenwerkingmet de lokale en federale politie”.Eduard CODDé nLuc Adriaenssens, voorzitter van deCommissie Bewaking binnen de BVBO(Beroepsvereniging van Bewakingsondernemingen).Erkenning voor kwaliteitsstrevenHoewel het Secure Quality ® Labelmomenteel nog weinig commerciëlewaarde heeft, is het een belangrijkeerkenning voor het kwaliteitsstrevenvan de sector” commentarieert AlainD’Haese, Marketing & CommunicationManager bij G4S. “Normen enstandaarden liggen nu duidelijk beschrevenvast in het kwaliteitscharter.We mogen het Secure Quality ® Labelals een aanvulling op de ISO-certificeringbeschouwen en kunnen nu alssector uniform naar buiten treden. Deinhoud van het Secure Quality ® Labelzou de standaard moeten zijn voorelke aanvraag met betrekking tot eenopdracht”.PRofacility GUIDE 2012 91

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACILITY.BE/REMeten van performantie en kwaGault Millau publiceert een CateringgidsBelgocatering, al 11 jaar actief op de Belgische markt, is overtuigd van de kwaliteitvan zijn dienstverlening in de bedrijfsrestaurants die hen toevertrouwd zijn.Belgocatering wou deze overtuiging op een neutrale manier bevestigd zien. Het deedeen beroep op de befaamde gastronomisch gids Gault Millau om zijn restaurantsprofessioneel te laten beoordelen op een analoge wijze als de publieke restaurants.De gids ging volledig onafhankelijk te werk. Anonieme inspecteurs bezochten debedrijfsrestaurants onder Belgocatering-beheer en gebruikten dezelfde criteriaals voor hun klassieke gids: product, smaak, presentatie, temperatuur, maar ookvakkennis en motivatie van het personeel. Alle resultaten zijn terug te vinden inde Cateringgids 2011 die als twee druppels water op de ‘echte’ Gault Millau lijkt.Naast het klassieke beoordelingscijfer op 10 voor elk restaurant werden er ookspeciale prijzen uitgereikt:Excellente keukenchef en goede beheerder: de twee troeven van Chef Dries DeBoeck die door de Belgocatering-directie uitgeroepen werd tot ‘Gerant van hetjaar 2011’ voor het runnen van het bedrijfsrestaurant bij Ernst & Young.• Beste bedrijfsrestaurant: Chef Lieven de Neve bij Freshfi elds• Beste directierestaurant: Chef Bart van Hoecke, bij De Warande• Gerant van het jaar: Chef Dries De Boeck bij Ernst & Young• Beste keukenteam: onder het bewind van Chef Bert Bourgeois bij Aurex,fi liaal van De Persgroep.• Creatiefste idee: Chef Vincent Falise bij VTM.Belgocatering heeft voor drie jaar de exclusiviteit voor de Gault Millau screeningvan bedrijfsrestaurants. Het is de bedoeling om de publicatie van de gids te latenuitgroeien tot een jaarlijks topevent voor de cateringsector.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 18/04/2011De juristen van het advocatenbureau Freshfields worden door chef Lieven deNeve in de watten gelegd. Hij won de Gault Millau-prijs voor ‘Beste bedrijfsrestaurant2011’.Onderhoud optimaliseren met auditsDe betrokken partijen aanzetten tot transparant werken, objectieve raad geven enconfl icten voorkomen door de verplichtingen van iedereen duidelijk te defi niëren in hetbelang van alle partijen: dat zijn voor John Steenackers, directeur van Sophia Audit,de voordelen van de onderhoudsaudit. De geloofwaardigheid van de auditeur berustop zijn neutraliteit en een systematische en objectieve controlemethode. Los van deexpert die de audit uitvoert, zijn de resultaten vergelijkbaar en dus objectiveerbaar.Sophia Audit oefent zijn expertise uit op zes domeinen: ondersteuning van dekandidaat-koper tijdens het aankoopproces (due diligence technique), opmaak vanhet lastenboek voor het technisch onderhoud, met inbegrip van SLA KPI’s, eenmaligeof periodieke technische audits, energie-audits, technische expertise bij problemenen/of nieuwe diensten, audit van ‘ingebruikneming’ van een nieuw of gerenoveerdgebouw. Onderhoudsfi rma’s stelden zich aanvankelijk weigerachtig op tegenover ditsoort audits, maar zijn nu vragende partij. Ze zien de auditeur als een partner. Hunrisico wordt ingeperkt en zowel confl icten als situaties waar men voor voldongenfeiten geplaatst wordt, kunnen vermeden worden. Om een eenmalige interventievan een bedrijf als Sophia Audit te rechtvaardigen, is de minimum oppervlakte vanhet gebouw 1.000 m², dus vergelijkbaar met een kantoorverdieping. Periodiekeauditmissies worden echt haalbaar vanaf 5.000 m².Een audit van het onderhoud van technische installaties gebeurt op basis vanobjectieve en gestandaardiseerde controlecriteria.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 11/04/201192 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES Iliteit van dienstenBtw en outsourcing in de ziekenhuissectorBruno Peeters, professor aan de Universiteit van Antwerpen en jurist bijTiberghien Advocaten. Voor outsourcing tegen een lager btw-tarief bestaaner verschillende formules. Een grondige analyse op juridisch en fiscaal vlakbepaalt of een gekozen oplossing ook strategisch de beste is.Ziekenhuizen bieden patiënten en hun gezinsleden steeds meer goederen en dienstenaan die los staan van de gezondheidszorg. Zo bijvoorbeeld de organisatie van overnachtingenvoor familieleden van patiënten. Deze hotelfunctie vereist een aanzienlijkeinvestering en houdt het risico in dat de capaciteit niet optimaal wordt benut. Om ditrisico te beperken wordt outsourcing onderzocht. Bij de keuze van de best aangepastevorm van uitbesteding speelt de btw een belangrijke rol. Om outsourcing tegen eenlagere btw-kost mogelijk te maken bestaan er verschillende formules: kosten delendevereniging, btw-eenheden, dochterorganisaties, co-werkgeverschap, opsplitsing vandiensten. In dit artikel geeft Bruno Peeters, professor aan de Universiteit van Antwerpenen jurist bij Tiberghien Advocaten, een overzicht van de vele mogelijkheden, elk methun fi scale, sociale en juridische impact.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 31/01/2011Logistieke optimalisatie via het centraalfacilitaire platform van AZ NikolaasAls eerste ziekenhuis in België richtte AZ Nikolaas een facilitair platform opmet een centraal magazijn en een centrale keuken voor alle campussen,met tussenin een overslagzone. Daarnaast zijn er nog de kantoren, technischeruimtes en een reserveruimte. De totale oppervlakte bedraagt 5.280m². Op de verschillende campussen werden satellietfuncties uitgebouwdvoor de receptie van goederen. Het facilitaire platform vormt de centrale hubwaar alle transport vertrekt of passeert. Dankzij de nieuwe infrastructuur ende implementatie van een WMS (Warehouse Management System) daaldede ratio voor stockbreuken en kon men overschakelen naar het ‘next daydelivery’-principe. Door de centralisatie kon AZ Nikolaas zijn processen beterbeheersen, met een kwaliteitsverhoging en kostenreducties tot gevolg. Hetplatform biedt ook betere faciliteiten aan de leveranciers met docklevellers,meer loskaden en een betere bereikbaarheid. De invoering van een centralekeuken heeft eveneens tot optimalisaties geleid. Door de schaalvergrotingworden nu ruim 30% meer maaltijden bereid met slechts 10 % meer FTE’s,terwijl het aantal varianten ten behoeve van verschillende diëten uitgebreidwerd. De nieuwe keuken is volledig in overeenstemming met alle reglementeringen,waaronder HACCP. Door het veralgemenen van de ‘koude lijn’ ofontkoppeld koken, werd de betrouwbaarheid van de levering van de maaltijdenveilig gesteld.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 13/11/2011121. Het facilitaire platform bestaande uit een centrale stockage en een centralekeuken, bedient de zes campussen van het AZ Nikolaas. Het is de hub waaralle transport vertrekt of passeert.2. De invoering van een centrale keuken leidde tot een reeks belangrijkeoptimalisaties: door de schaalvergroting worden nu ruim 30% meermaaltijden bereid met slechts 10 % meer FTE’s.3. Dankzij de implementatie van het Warehouse Management System daaldede ratio voor stockbreuken en schakelde men voor de leveringen over op‘Next day delivery’.3PROFACILITY GUIDE 2012 93

company profileARTHUR PIERRELeuvensesteenweg 518 - BE-1930 ZaventemTEL 0032 (0)2 689 27 11FAX 0032 (0)2 687 46 86info@arthurpierre.comwww.arthurpierre.comContactClaude Van AckerCommercieel DirecteurTEL 0032 (0)475 83 46 31claude.vanacker@arthurpierre.comStructUUrManagement94 Profacility GUIDE 2012Claude Van AckerCommercieel DirecteurVestiging/BelgiëArthur Pierre - BE-1930 ZaventemWerknemersAantal personen: 60Jaar van oprichting: 1898Omzet2010: 15.000.000 €ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingArthur Pierre, opgericht in 1898, maakt vandaag deeluit van TEAM Relocations (www.teamrelocations.com), één van de Europese marktleiders op vlak vanrelocations management en (kantoor)verhuislogistiekmet eigen operationele vestigingen in 14 verschillendelanden. Deze geïntegreerde diensten genererenin België op jaarbasis een 4000tal individueleverhuisbewegingen.De kantoorverhuisdiensten worden verzorgd dooreen geheel van 35+ professioneel opgeleide (kantoor)verhuisteamsonder supervisie van ploegbazenmet minstens 10 jaar ervaring in het domein vankantoorverhuizingen en die onderworpen wordenaan permanente opleidingen in de nieuwstetechnieken binnen onze industrie.Deel uitmakend van een seizoens- alsook sterkprojectgebonden dienstverlenende activiteit heeftArthur Pierre in de loop van de voorbije decennia eennetwerk van gecertificeerde partners uitgebouwd(onderworpen aan de strengste selectie- , regelmatigeevaluatie- en permanente opleidingscriteria)om ten allen tijde probleemloos en professioneel tekunnen beantwoorden aan de flexibele noden vanuitde evoluerende markt – het geheel van deze flexibelecapaciteit laat Arthur Pierre toe om het uitgebreidklantenbestand op een kwalitatief hoogstaand niveaute kunnen bedienen.DienstenIn- en externe kantoorverhuisprojecten, met inbegripvan:• Professionele in- en uitpak (met inbegrip vanarchieven en bibliotheken);• Professionele de- en herconnectie van ITsystemen(PC, printers, etc.);• Professionele de- en hermontage van (nieuw)kantoormeubilair;• Logistieke behandelings- en transportdiensten;• Opslagdiensten op korte, middellange en langetermijn (in een verwarmd en beveiligd opslagmagazijnmet een geïnformatiseerd inventarisatiesysteem(permanent opvraagbaar/consulteerbaar);• Facilitaire ondersteunende diensten waaronderafvalrecyclage, klusjesdienst, opkuis/schoonmaak,etc.NieuwighedenNaast het jarenlang succesvol gebruik en de permanenteoptimalisatie van de meest geavanceerde kantoorverhuismethodieken(rent-a-crates, rolltainers,etc.), onderscheidt Arthur Pierre zich bijkomend opvolgende vlakken:• ECO-Box: de populaire, kostenbesparendealsook uiterst milieuvriendelijke herbruikbarekantoorverhuis(vouw)doos, ontwikkeld op basisvan een maximale capaciteitsbenutting voor A4-dossier- en hangmappenmappen;• RolBox: een pro-actief selectief pre-moverecyclageophalingsysteem die een efficiënte lightkantoorverhuis met bijhorende kostenoptimalisatiegarandeert;• Navision: een volledig geautomatiseerd internetdatabesturings- en verhuismanagementsysteeminclusief een geavanceerde CRM-applicatie.ReferentiesKBC Global Services / Solvay / Vlaamse Gemeenschapscommissie/ NautaDutilh / Rockwell Automation/ P&V /Vivium / FOD Financiën / BNP ParibasFortis/Real Estate / Electrolux / DHL / VlaamseOverheid/Agentschap voor Facilitair Management /Orange Business Services / VDAB etc.

company profileCARELuchthavenlei 7-2 - BE-2100 Deurne (Antwerpen)TEL 0032 (0)70 23 31 87FAX 0032 (0)70 23 31 89info@care.bewww.care.beContactIngrid MarienSales ManagerTEL 0032 (0)476 20 14 13ingrid.marien@care.beProfiEL VAN HET BEDriJFStructUUrManagementRon Embrechtsafgevaardigd bestuurderHugo Stevensoperationeel directeurAnne LesandrépersoneelsdirecteurVestiging/BelgiëCare Services - WaverInleidingDe slagzin die Care voert, ‘Schoon maatwerk’, geeftperfect haar filosofie weer.‘Schoon’ verwijst niet alleen naar ons kwaliteitsstrevenin de uitvoering van onze schoonmaakdienstenmaar vooral ook op de duurzame manier waarop weondernemen. Waarbij we gaan voor een optimaalevenwicht tussen mens, milieu en een realistischrendement.Schoonmaken wordt niet altijd geassocieerdmet maatwerk. Een standaardoplossing is tochvoldoende? Om tot een goed resultaat te komen isdat echter zelden het geval. Elk pand is verschillend:groot-klein, oud-nieuw, met ‘kwetsbare materialengebouwd’ enz.Ook de noden of normen van onze klanten kunnenverschillen. Een cleanroom hygiënisch reinigen in eenfarmaceutische onderneming is niet te vergelijkenmet het poetsen van een kantoor. Een goed opgesteldwerkschema kan die variatie natuurlijk goedopvangen.Ook al zijn alle taken goed gepland, meestal zienonze schoonmakers en teamleiders nog mogelijkhedenom de werkwijze te verbeteren en te komen toteen beter schoonmaakresultaat met een efficiëntereinzet van middelen. Daar kijken wij bewust naar.In overleg met onze klant een oplossing vinden diezorgt dat alles proper is en blijft.Schoonmaken is nog echt mensenwerk. Al onzemedewerkers zijn trots op hun vak, en wij op hen.Care is echt een zaak van uitblinkers die aandachthebben voor elkaar en voor de samenleving. Daaromvindt u bij Care gemotiveerde mensen waarop u kuntrekenen. Die instelling uit zich in heel wat aspectenvan hoe wij de dingen doen.Wij geven onze mensen vertrouwen en zorgen ervoordat zij zich goed voelen in hun job. We leiden onzemensen op, smeden ze tot een team en tonen henvooral onze appreciatie. Daarom zijn wij ook fierdat wij al enkele keren verkozen zijn als een van deBeste Werkgevers in België. Dat bewijst dat onzevisie geen dode letter is, maar dat we daar elke dagmet iedereen aan werken. Daarnaast hebben wijuiteraard ook aandacht voor wat er buiten ons bedrijfgebeurt. We steunen daarom ook consequent, zowelfinancieel als met daden, enkele maatschappelijkinitiatieven en goede doelen.Samenwerken met klanten is voor ons meer dan eendienst verlenen. Wij willen in een relatie op langetermijn werken aan continuïteit. Daarom spelen wezorgvuldig in op wat u verwacht en op uw budget. Wedenken mee naar oplossingen die u echt helpen. Vanonze klanten verwachten wij ook een open en actievehouding. De beste resultaten bereiken we wanneerwe in partnerschap de taken, de werkorganisatieen het budget overleggen, voortdurend bekijken enafstemmen wat beter of anders kan.Duurzaam ondernemen betekent ook rekeninghouden met het leefmilieu. Daarom kiezen weproducten die het milieu zo weinig mogelijk belasten.We promoten daar waar mogelijk bij onze klantendagschoonmaak want voor hen betekent het eenhele besparing op hun energie door de lagere verlichting-en verwarmingskosten.DienstenCare combineert haar ervaring op het vlak vanschoonmaak met een doorgedreven kennis vanfacilitaire diensten en gespecialiseerde reinigingsoplossingen.Naast de dagelijkse en periodieke schoonmaakdiensten,bent u bij Care ook aan het goede adres voormeer gespecialiseerde reiniging.Denk hierbij aan bijvoorbeeld: ruitenwasserij,computer cleaning, inzetten van vloeren, tapijtreiniging,cleanroom onderhoud, ... en de dienstverleningdaarrondVeelal vormt schoonmaken onze hoofdactiviteit enzorgen we er dus voor dat de werkruimte bij onzeklanten schoon is. Maar daarnaast voeren onze medewerkersook meer en meer andere taken uit die ervoor zorgen dat de werkzaamheden bij onze klantenop rolletjes lopen: klusjesdiensten (klein technischonderhoud), koffiedame, housekeeping in the officeReferentiesJanssen Pharmaceutica, Genzyme, Waasland ShoppingCenter, Deloitte, Volvo Europe Trucks, FlandersExpo, BNP Paribas, KBCondersteunende dienstenProfacility GUIDE 2012 95

company profileMiko Coffee Service NV/SAWayenborgstraat 14 - BE-2800 MechelenTEL 0032 (0)800 44 0 88FAX 0032 (0)15 28 78 10info.mcs@miko.bewww.mikocoffee.comContactKlantendienstTEL 0032 (0)800 44 0 88info.mcs@miko.beProfiEL VAN HET BEDriJFInleiding200 jaar ervaring als koffiebrander… dat maakt datwij van Miko een aardig woordje kunnen meepratenover de kunst van het koffiebranden. Over de jarenheen hebben wij dan ook een benijdenswaardigekennis over koffie en systemen voor koffievoorzieningopgebouwd.Als één van de trendsetters op het gebied van koffieenvendingservice voor de OOH-markt, is Miko CoffeeService de aangewezen partner voor al uw koffiepauzes.Dagelijks voorzien wij duizenden bedrijven,KMO’s, scholen, instellingen en overheidsdienstenvan koffie en lekkers voor bij het kopje koffie, warmedrankautomaten, frisdrank- en snackautomaten.ProductenMiko biedt u alles voor een lekkere koffiepauze:Warme dranken:• koffie: espressobonen, gemalen koffie, vriesdroogkoffie;espressopods, pads, voorgedoseerdefilters,…• thee, soepjes, chocolademelkVoor bij de koffie:• koekjes, chocolaatjes, speculoosjes• melkcups• suiker in sticks, klontjes en slimpacks• porselein, disposablesKoffiesystemen:• compacte koffietoestellen voor snelle koffieservice• espressosystemen voor op kantoor• koffiesystemen met thermossen en voorgedoseerdefilters koffie• koffieautomaten en warme drankautomaten voorkoffie, cappuccino, chocolademelk, thee, soep,...Vending service:• frisdrank- en snackautomaten• uitgebreid assortiment (light) frisdranken,energiedranken en fruitsappen• ruime keuze aan snoep, snacks, mueslirepenen BIO/fairtrade koekenDienstenRelax... it’s Miko coffee• 1 leverancier voor al uw koffiepauzes• vlotte service: een gespecialiseerd tele-orderingteam contacteert u periodiek om uw bestellingte noteren• onberispelijke technische service: perfecteinstallatie en snelle interventies uitgevoerddoor bekwame vaklui• commerciële formules op maat: huur, koop,bruikleen, full service,…ReferentiesOp aanvraag bezorgen wij u graag eenreferentielijst.96 Profacility GUIDE 2012

company profilePOTIEZ-DEMAN NV/SASteenweg op Bergen 600-602 - BE-1070 BrusselTEL 0032 (0)2 344 77 44FAX 0032 (0)2 526 19 98bcampi@potiez-deman.bewww.potiez-deman.beContactBart CAMPICommercieel DirecteurTEL 0032 (0)478 99 98 76bcampi@potiez-deman.beStructUUrManagementProfiEL VAN HET BEDriJFLuc CHRISTIAENSGedelegeerdBestuurderBart CAMPICommercieel DirecteurInleidingPotiez-Deman is een jong en dynamisch verhuisbedrijfdat de laatste jaren een enorme groei kende,in het bijzonder op het gebied van kantoorverhuizingen.Dankzij ons enthousiasme en familiaal karakterkunnen wij een bevoorrecht en persoonlijk contactmet onze klanten opbouwen. Potiez-Deman magbeschouwd worden als één van de belangrijkstespelers in het segment van projectverhuizingen. Zowerd Potiez-Deman verkozen om verschillendeadministratieve diensten van FOD Financiën te verhuizenvanuit 25 verschillende gebouwen in Brusselnaar de gerenoveerde Financietoren. Meer dan 3000medewerkers van Financiën vinden hier een nieuwewerkplek.NieuwighedenPotiez-Deman beschikt over een eigen containerdienst.Afvalcontainers van 8m³ tot 30m³ wordenter beschikking gesteld van onze klanten, voor hetverwijderen van kantoormeubilair, hout, metaal,karton en papier, plastic of gemengd afval.Meer info op: container@potiez-deman.beReferentiesEuropees Parlement, Europese Commissie, EuropeseRaad, FOD Financiën, Dienst Vreemdelingenzaken,RICOH, Groep S, Federale Politie, De Post, Petercam,BLOSO, KBC, AON, Distrigas, Arval, AdeccoONDERSTEUNENDE DIENSTENValérie GINIONCommercieel AssistentVestigingen / BelgiëAnderlechtBrusselDrogenbosWerknemersAantal personen: 85Jaar van oprichting: 1986Diensten• Kantoorverhuizingen, zowel extern als intern• Verhuizingen van server rooms• Archief- en bibliotheekverhuizingen• Meubelbewaring en stockbeheer• Archiefopslag• Privé-verhuizingen, zowel nationaal alsinternationaal• Logistiek en distributie• Montageploegen voor kantoormeubilairProfacility GUIDE 2012 97

Verhuizing vanbedrijven en logistiek vangebouwen en stocks,dit is ons vak!VerhuizingenVerhuis van KMO’s tot en met grote bedrijven, laboratoria,ICT-materiaal en informatica-zalen: laat hetmaar aan de Belgische leader van de verhuis over!Ervaring, veiligheid, soepelheid en raadgeving.ArchiveringBeheer van levende/dode archieven, scanning,traceerbaarheid, raadpleging via veilige website,vernietiging met certificaat.LogistiekElektronisch beheer en inventaris van meubilairen van stockageruimtes.Raadpleging via veilige website, barcodes.U verwacht iets meer?Organisatorisch en operationeel beheer, monteren/demonterenvan meubilair, reiniging meubilairen kantoren, beheer en levering van sleutels,veiligheidsplanw w w . m o z e r . b eANTWERPENBoomsesteenwegB-2610 Antwerpen • BelgiëTEL +32 (0)3 440 51 51 • FAX +32 (0)3 440 49 49E-MAIL : antwerp@mozer.beBRUSSELBâtiment 7421931 Brucargo • BelgiqueTEL +32 (0)2 752 51 51 • FAX +32 (0)2 751 52 13E-MAIL : brussels@mozer.beLIEGEAvenue de l’Expansion, 14432 Alleur • BelgiqueTEL +32 (0)4 246 41 41 • FAX +32 (0)4 246 42 49E-MAIL : liege@mozer.be

company profileMozer Group nv/saBrucargo Gebouw 742 - BE-1931 ZaventemTEL 0032 (0)2 752 51 51FAX 0032 (0)2 751 52 13www.mozer.beContactDimitri MozerGedelegeerd bestuurderTEL 0032 (0)4 247 71 70d.mozer@mozer.beStructuURManagementProfiEL VAN HET BEDriJFDimitri MozerGedelegeerd bestuurderMarc NahonSales managerVestigingen/BelgiëMozer Antwerp - Brussels - LiègeWerknemersAantal personen: 100Jaar van oprichting: 1945InleidingIn 1945 werd de groep Mozer opgericht. Mettertijdspecialiseerde de groep zich in drie activiteitengebieden: de verhuizing van bedrijven en administraties,internationale verhuizingen en de logistiekvan gevoelige apparatuur. De geschiedenis vande groep begint kort na de tweede wereldoorlog,wanneer Valentin Mozer een bestelwagen koopt enzich eerst toelegt op lokale en later nationale privéverhuizingen.Mettertijd breidt het klantenbestand zich uit, erworden vrachtwagens aangekocht en chauffeursaangeworven. In het begin van de jaren 70 wordtde firma Mozer opgericht. Naast privé-verhuizingenspecialiseert het bedrijf zich in het vervoer vanfragiele apparatuur (computers, medische apparatuur,…).In de jaren 80, voor de grote doorbraakvan de verhuissector, wordt in Brussel een tweedekantoor opgericht, gespecialiseerd in kantoorverhuizingen.Ten gevolge van de toenemende vraag naartransportdiensten en verhuizingen naar Oostbloklanden,wordt in 1985 een dochterbedrijf opgericht inMoskou.In de jaren 90 breidt de groep verder uit; het kantoordat wordt geopend in Herstal houdt zich specifiekbezig met het verpakken van fragiele apparatuur.Vandaag heeft Mozer drie kantoren in België : éen inBrussel, éen in Antwerpen en éen in Luik, die gespecialiseerdzijn in het vervoer van fragiele machinesnaar de Oostbloklanden. De Heer Dimitri Mozeris sinds 1990 verantwoordelijk voor de algemeneleiding van de groep. Mozer is partner van banken enverzekeringmaatschappijen, van multi-nationales eninstellingen.Diensten• Nationale en internationale verhuizingen• Kantoorverhuizingen• Logistiek van materiaal met hoge toevoegdewaarde - kunstwerken en breekbare materialen• Archiefbeheer• OpslagNieuwighedenOm beter onze klanten te kunnen bedienenschakelde Mozer International recent over op eenWMS (Warehouse Management System) dat hetopslagbeheer op de vershillende sites optimaliseert.Dit zeer toegankelijke systeem geeft onze klantende mogelijkheid om op elk moment hun stock ( foto,beschrijving, staat, …) te bekijken door zich in teloggen op een veilige webpagina .Het WMS houdt automatisch de hoeveelheden vanieder product op stock minitieus bij en laat zien waarhet is opgeslagen zodat alle veranderingen nauwgezeten dagelijks kunnen worden gevolgd. Vanuit dezepagina kan de klant trouwens rechtstreeks al zijntransportbestellingen plaatsen.In dezelfde optiek hebben we een deel van ons wagenparkuitgerust met boordcomputers Qualcomm.Deze staan rechtstreeks in verbinding met eensatelietantenne zodat we permanent contact hebbenmet onze chauffeurs en we tevens op ieder momentweten waar onze vrachtwagens zich exact bevinden.ReferentiesSecurex, Ulg, Vincotte, Tractebel, Mobistar, GE, …Leverancier van de meeste multinationals in Belgiëen erkend leverancier door de Belgische instanties.ONDERSTEUNENDE DIENSTENProfacility GUIDE 2012 99

company profileYOUR MOVER VANDERGOTENJ. Monnetlaan 1a - BE-1804 VilvoordeTEL 0032 (0)2 705 35 35FAX 0032 (0)2 705 47 21info@yourmover.comwww.yourmover.comContactAnne LenaertsCorporate Communications ManagerTEL 0032 (0)2 705 35 35anne.lenaerts@yourmover.comStructUUrManagementWalter Kiebooms - Account ManagerDavid Mortier - Account ManagerVestigingen/BelgiëYour Mover VANDERGOTEN - 1804 VilvoordeYour Mover LOGISTICS - 1800 VilvoordeNnof - 3001 LeuvenWerknemersAantal personen: 59Jaar van oprichting: 1976ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingYour Mover Vandergoten bestaat 35 jaar. Het bedrijf isgespecialiseerd in nationale en internationale verhuizingen,meubelbewaring en archiefopslag. Vooral demanier waarop de verhuizingen worden uitgevoerd,is de laatste jaren enorm gewijzigd. Your Moverheeft zo verschillende eigen verpakkingsmaterialenlaten maken (Rolltainer, Locabox, Sprint Move Box,enz.). Er werd tevens een unieke internet-applicatieontwikkeld voor het volledige beheer van de verhuis,namelijk V-Move. Ook de doorgedreven opleidingenvoor de verhuizers zijn voor Your Mover van groot belang.Verder gaat een coach nauwlettend de kwaliteitop de werven na.DienstenVerhuis:• Kantoorverhuizingen intern-extern• Transport en distributie van high-tech apparatuur• Particuliere verhuizingen nationaal–internationaal• Voorbereiding, begeleiding en coördinatie vankantoorverhuizingenVia het zusterbedrijf, Your Mover Logistics:Stockbeheer: opslag, beheer en onderhoud vankantoormeubilair en opslag, beheer, uitleveringen montages van nieuw of tweedehands kantoormeubilairen archiefopslag: opslag, beheer enleveringen van archieven.NieuwighedenHet laatste jaar werd sterk gewerkt aan een duurzaamheidsprogramma:zowel intern (via ecodriving,eco-brieven, milieudoelstellingen, energieauditsenz.) als extern. Daartoe werd Nnof in hetleven geroepen. Nnof staat voor Nearly New OfficeFacilities. Het is een netwerk van duurzame ondernemingenin de kantoorinrichtingssector: ziewww.nnof.be. Verder is 80% van het klantenbestandvan Your Mover een vast cliënteel. Dit isuniek in de verhuissector. Klanten doen een eerstewerkervaring met Your Mover op, en blijven nadieneen beroep doen op Your Mover. Tot slot is er hetdigitaal beheerssysteem, V-Move. De door YourMover ontwikkelde applicatie laat toe om hetvolledige dossierbeheer rond verhuis, coördinatieen opslag uit te voeren via www.yourmover.com.De klanten krijgen toegang tot deze site en viaeen wachtwoord kunnen ze hun eigen verhuisofopslagdossiers via het intranet, raadplegen enbeheren.ReferentiesDeloitte, FOD Binnenlandse Zaken, HP, ING,Siemens, etc.100 Profacility GUIDE 2012Omzet2009: 5.000.000 €2010: 5.500.000 €

Uw maandelijkse afspraak met de actualiteit.Alle informatie rond de optimalisering van het beheer van uw vastgoed,gebouwen, werkomgeving, facilitaire diensten en mobiliteit.m.profacility.beVolg het laatste nieuwsop uw iPhone of andere smartphones.Om de newsletter gratis te ontvangen via e-mail, schrijf u in op www.Profacility.be/newsletter.De Profacility-media zijn publicaties vanBusiness Interactive Media sprlAvenue Louise, 475 BE 1050 BrusselsTEL. +32 (0)2 669 77 65 I FAX. +32 (0)2 626 37 17info@bimedia.be I www.bimedia.beADVERTISINGSigrid NAUWELAERTS • snauwelaerts@profacility.be

De actualiteit, trends, referenties en best practicesop het gebied van vastgoedbeheer >www.profacility.be/realestateDe voorziene toename van de bevolking in steden en in hetbijzonder in Brussel, door het Federaal Planbureau berekend op170.000 personen tegen 2020, zal de stedelijke omgeving diepgaandbeïnvloeden, met een concentratie van de gebouwen,multifunctionaliteit van de wijken en een toenemend belangvoor de mobiliteit. Tal van factoren waarmee de bedrijven enadministraties rekening moeten mee houden bij de keuze vanhun vestigingsplaats.De wettelijke verplichtingen m.b.t. de energieprestatie vangebouwen in combinatie met de bewustwording van bedrijvenop het vlak van hun maatschappelijke en milieuverantwoordelijkheid,laten de vraag naar en de waarde van ‘groene gebouwen’stijgen. De talrijke milieucertificatielabels, waaronder deBritse BREEAM-norm of het Belgische Valideo, beconcurrerenelkaar om het referentielabel te worden.De impact van het flexibele nieuwe werken, dat telewerkenen werken op een tijdstip naar keuze toelaat, maar ook eenandere organisatie van de kantoorruimte met gedeeldewerkplekken tot gevolg heeft, resulteert in een dalendevraag naar oppervlakte door bedrijven en overheidsinstellingen,met leegstand tot gevolg.© foto www.projectsofa.be ‘Getronics, the ‘New World of Work’foto ‘Plan Urbain Loi’ - © ateliers Christian de Portzamparc

VASTGOEDINHOUD104 Duurzaamheid en vastgoedstrategieën: verandering op komst108 Gebruikerstrategieën I Stay or Move, een belangrijke beslissing110 Markttendensen I Help, de kantoren lopen leeg !Over hetzelfde thema kunt u in de online bibliotheek - www.profacility.be/biblio - de beste artikelenuit het Profacility Magazine downloaden. Alle artikelen zijn volgens hun publicatiedatum gerangschikt.Profiel AvantGarden I Omgevingsaanleg en architectuur vormen duurzame tandem (17/10/2011)Case study I Dexia Bank: 50.000m² bespaard door de reorganisatie van de werkplekken (26/09/2011)Kantoorgebouwen – huurmarkt I De provincie gaat de concurrentie aan met de hoofdstad (12/09/2011)Kantoorgebouwen – Brusselse huurmarkt (02/05/2011)Een kritische blik op gebouwen milieucertificatie (24/01/2011)Publiek Private Samenwerking I Effectieve samenwerking is het sleutelwoord (06/12/2010)Vastgoedontwikkeling I CBRE Investors - marktanalyse en verhuurdiensten (21/10/2010)Business centers en serviced offices I Een concept dat snel evolueert (23/09/2010)Wetgeving I De rechten van de natuur (20/05/2010)Investeringen en belastingen I BTW op de prijs van terreinen: een werkelijkheid vanaf 2011 (10/03/2010)Referenties – wetteksten, studies, enquêtes – als aanvulling op de in het magazine Profacility gepubliceerdeartikelen, kunnen gedownload worden via www.profacility.be/referencesAlle documenten zijn volgens hun publicatie datum gerangschikt.Occupancy Cost Index 2011 (24/06/2011)2011 Overzicht van het kantorenpark - Leegstand in Brussel en in de Rand’ (03/03/2011)COMPANY PROFILESAdvies vastgoedstrategie: investering en vastgoedgebruikers115 Anixton116 FreestoneU kunt deze bedrijfsprofielen online raadplegen in de leveranciersgids > www.profacility.be/guide

vastgoed I strategische evoluties IDuurzaamheid en vastgoverandering op komstDe veranderende situatie op het vlak van ‘groene’ gebouwen en de diverse certificatielabelsstellen ons voor meer dan een academische oefening. Als deze thematiek een echtvoordeel biedt voor de planeet inzake emissies van broeikasgassen en de daaruit volgendelagere energierekeningen voor de gebruikers van gebouwen, dan zal ze onvermijdelijk eenimpact hebben op vastgoedstrategieën. Dus, laten we eens kijken hoe er actueel gedachtwordt op dit vlak.VoorbeeldgebouwHet gebouw in de Wetenschapsstraat15-17, in het hartje van de EuropeseWijk, wordt volledig gerenoveerddoor eigenaar Cofinimmo die in junieen bouwvergunning aanvroeg. Debedoeling van de renovatie, eenontwerp van architectenbureau Art &Build, is om een duurzaam en ecologischgebouw (en renovatieproces) terealiseren en zo de vermelding ‘Zeergoed’ van het BREEAM-certificaat inde wacht te slepen. Wat ecologischevoorzieningen betreft, zal dit gebouwvan 17.700 m² passief zijn op hetgebied van warmte-energie. Hetgebouw zou eveneens meedingenin de wedstrijd ‘Voorbeeldgebouwen2011’ die door Leefmilieu Brussel(BIM) georganiseerd wordt.Naast deze superecologische criteriamoet het gebouw in de Wetenschapsstraat15-17 ook beantwoordenaan de doelstellingen van hetBrussels Gewest voor de renovatieen heropleving van de EuropeseWijk, vooral met het Project ‘UrbainLoi’ waarbij een groot deel van dewijk rond de parallelle Wetstraatbetrokken is. Tot deze doelstellingenbehoren een grotere mix van functiesen meer ‘burgervriendelijkheid’. In hetgeval van dit gebouw zal dat aspectgeïmplementeerd worden door deaanleg van een ‘piazza’ als leefruimteen een publieke ruimte, met eenbinnentuin die van buitenaf zichtbaaris door een glazen atrium van vijf verdiepingen.Cofinimmo is van plan omvan het gebouw een echte referentiete maken voor de Europese Wijk.foto Cofinimmo © Art & BuildHet is nog te vroeg om te spreken van grootschaligeveranderingen in de gebouwenvan grote bedrijven en organisaties. Jekunt niet naar groenere’ gebouwen overstappen indezelfde periode dat je de wagens van de bedrijfsvlootvervangt. Maar het is alvast niet te vroeg omeen blik te werpen op het huidige denken.Een recente studie van één van ’s werelds leidendevastgoedadviseurs en -makelaars, Jones LangLaSalle, uitgevoerd in samenwerking met Corenet,is een prima startpunt. Volgens deze studie gelooft64% van de respondenten dat duurzaamheid vandaageen kritisch businessthema is en beschouwtbijna iedereen (92%) dit als kritisch voor beslissingenm.b.t. de locatie. Deze theoretische attitudewerd eerder nog niet vertaald naar bereidheidom meer te betalen voor ‘groene’ kantoren.Maar tussen 2009 en 2010 steeg het percentagerespondenten die beweren dat ze meer zoudenwillen betalen van 37% naar 50%. De geanticipeerdeextra kost wordt algemeen aanvaard alsmeer dan 10%. Iets minder dan 90% van de respondentenhouden nu rekening met certificatie ofenergielabels bij de selectie van hun gebouwen.De sterkste focus blijft gericht op energieprestatiesen afvalrecyclage (respectievelijk 65% en 61% derrespondenten)Brussel, een model voor duurzameontwikkeling…Dichter bij huis heeft het Brussels HoofdstedelijkGewest een aantal ambitieuze doelstellingen vooropgesteld.Het is één van de 1.600 steden die zichertoe verbonden hebben de emissies van broeikasgassentussen nu en 2025 met 30% te reduceren.Het Gewest heeft daarom beslist de energie-efficiëntievan gebouwen drastisch te verbeteren doorde promotie van duurzame technieken, zowelvoor nieuwe gebouwen als voor renovaties. Ditlaatste is cruciaal omdat - zoals alle experten blijvenbeklemtonen - er beduidend meer bestaandedan nieuwe gebouwen in de steden staan en diezijn over het algemeen energie-inefficiënt. Anderzijdsis het makkelijker om in te grijpen in nieuwe104 Profacility GUIDE 2012

edstrategieën:© Ateliers Christian de Potzamparcgebouwen. Meer concreet heeft het Gewest ervoorgeopteerd om de leiding te nemen en zijn eigenvastgoedstrategie aan te passen. Dit heeft eenonmiddellijk effect op de nieuwe constructies.Sinds vorig jaar (2010) wordt voor alle nieuweopenbare gebouwen vereist dat ze aan de passieveenergienormen voldoen en vanaf 2015 zal dit vooralle nieuwe private en publieke gebouwen gelden.Eén van de meest opvallende elementen is devereiste dat de energie voor verwarming verminderdwordt van de huidige 150 kWh/m²/jaar toteen tiende daarvan - 15 kWh. Dat wordt mogelijkgemaakt door betere isolatie en luchtdichtheid,samen met ventilatiesystemen voorzien vanwarmtewisselaars. De bestaande gebouwen vanhet Gewest zullen bij renovatie met gelijkaardigetechnieken uitgerust worden. Indien er geen renovatieplaatsvindt, zullen ze onderworpen wordenaan programma’s voor milieumanagement. Doordeze politiek nu al toe te passen voor zichzelf envanaf 2015 deze normen ook aan anderen op teleggen, werkt het Brussels Gewest effectief aan deverandering van de vastgoedstrategieën.Voorbeeldig ecodistrictEén van de meest bekende stedelijke renovatieprojectenin de hoofdstad is het ‘Stadsproject Wet’,ook bekend als PUL. Dit zal, naast een omvangrijkeresidentiële accommodatie, 240.000 m² bijkomendekantoorgebouwen opleveren, meestalbestemd voor de Europese Commissie, die nu al800.000 m² in dit district betrekt. Het Europeesparlement heeft aan de Commissie gevraagd tegaranderen dat haar nieuwe gebouwen voortaanvoldoen aan dezelfde normen voor verwarmingen koeling als nieuwe residentiële eigendommen.De vereisten voor wat energie betreft gaan verderdan het louter streven naar lagere rekeningen. HetParlement heeft zich tot doel gesteld om nieuwegebouwen te hebben met - tegen eind 2018 - een‘no worse than zero’ energieverbruik. Samen metprocedures als waterbeheer moet de ‘on’ of ‘offsite’ productie van hernieuwbare energie dit doelhaalbaar maken. Net zoals het Brussels Gewest isdit een voorbeeld van een belangrijke gebruikervan gebouwen met een substantiële invloed, diezijn beslissingen ter verandering van zijn vastgoedstrategietoepast. Christian de Portzamparc isde Franse architect en planner die de aanbestedingvoor het masterplan van het PUL won. Hij legdezijn filosofie uit waarin ‘closed lots’ niet langergeschikt zijn in moderne steden en waarbij licht,lucht en uitzicht aanwezig moeten zijn, zelfs intorengebouwen. Hij stelde ook dat toegankelijkheidte voet de winkels en restaurants zal aanmoedigenom naar deze zone te komen die voordienals een ‘ramp’ werd beschouwd. De vereiste vangemengd gebruik in het district en beter openbaarvervoer zijn twee van de pijlers in de gewestelijkeplannen voor de toekomstige stadsontwikkeling.Eén van de meest bekende stedelijkerenovatieprojecten in de hoofdstad ishet ‘Stadsproject Wet’, ook bekendals PUL.Profacility GUIDE 2012 105

vastgoed I strategIsche evolutIes IMilieucertificatie van gebouwenHelaas vertoont de huidige situatie op het vlak vancertificatie van gebouwen nog steeds een gebrekaan duidelijkheid. Nochtans is die certificatievoor de gebruikers een noodzakelijk houvast omte weten of zij aan de ‘best practices’ en de wetvoldoen. Ismaël Daoud van het Brussels Ministerievoor Leefmilieu verklaarde op een recente ‘Buildgreen’conferentie dat er een breed opgezet procesop komst is om een eenduidig Belgisch certificaatte creëren als antwoord op de marktvraag. Hijbeklemtoonde dat de markt een eenduidig referentiepuntnodig heeft om de huidige verwarringte stoppen. Deze uit te werken certificatie zou allegebouwtypes moeten dekken en zou alle essentiëlecriteria uit andere bestaande certificatieschema’somvatten, waaronder meer bepaald die van hetveel gebruikte BREEAM-systeem en het BelgischeValideo label. Uiteraard wordt ook rekeninggehouden met de criteria van ‘Exemplary Buildings’van het Brussels Gewest. Stephan Sonneville,CEO van projectontwikkelaar Atenor, bevestigdedat ook hij met een enkele norm wil werken,ongeacht waar het gebouw staat en ongeacht hetgebouwtype. Maar, als reactie op de beslissing omeen eigen Belgisch certificatiesysteem in te voeren,verklaarde hij liever het BREEAM-systeem als Belgischenorm te zien dan een nieuw certificaat. “Hetzal voor mij moeilijk zijn om een Britse of Duitseinvesteerder ervan te overtuigen dat onze nieuweBelgische certificatie even goed of beter is danBREEAM, zelfs al is dat het geval” verklaarde hij.De CEO van Jones Lang LaSalle Belux, VincentQuerton, sprak op dezelfde conferentie als vertegenwoordigervan de vastgoedinvesteerders. Hijbeaamde dat de bestaande situatie veel te ingewikkeldis en dat de markt vereenvoudigd moetworden. Verder haalde hij nog een ander, voorbedrijfsharten dierbaar element aan: kosten. Daarbijverwees hij naar het begrip ‘green value’ en verklaardedat dit ongetwijfeld bestaat. Een gebouwdat niet conform is met de laatste standaarden zoumeer waarde verliezen dan een gebouw dat welvoldoet en zo een ‘duurzaamheidsrisico’ lopen.Volgens hem komt de drijvende kracht achtergroene gebouwen niet van de huurders, die metalle soorten criteria dienen rekening te houdenbij een beslissing over een locatie, maar wel vande kant van de ontwikkelaars en investeerders.Overigens gelden in de retailmarkt dezelfde principes.Robert Bonwell, CEO EMEA van het retaildepartment bij JLL, verwees op de conferentie‘Shopping Centres of the Future’ (van Editions &Séminaires) naar een mogelijke toekomstige wetin het Verenigd Koninkrijk. Die zou de verkoopvan complexen die niet aan bepaalde energiecriteriavoldoen illegaal maken...!Eén ding is zeker. Ondanks de huidige realiteit ophet terrein zullen, daar waar publieke autoriteitenals het Brussels Gewest en de EU vandaag gaan,anderen morgen onvermijdelijk volgen. Noteerdat ‘morgen’ in het kader van veranderingen invastgoedpolitiek ‘vandaag starten’ impliceert...Tim HARRUP ■Vincent Querton, CEO bij Jones LangLaSalle, belicht het verschijnen van‘de groene waarden’ voor gebouwendie aan uiteenlopende milieunormenbeantwoorden, waaronder de energieprestatie.Een gebouw dat niet voldoetaan de meest recente normen verliestmeer waarde dan een pand dat welconform is, zodat een ‘duurzaamheidsrisico’ontstaat.106 Profacility GUiDE 2012

2012EDITIONto be published on 6 th March 2012for the MIPIM openingShowcase2012/ BELGIUM REAL ESTATEConnect to pro-realestate.be for news, trends, network and real estate management best practicesTOWN PLANNINGforthcoming development projects,urban regeneration, sustainable citiesMARKET TRENDSvacancy, take-up, sales & letting trendsPROJECTSoffices, retail, logisticsBEST STRATEGIESinvestment, property management,facility managementKEY PLAYERSdevelopers, local authorities architects, advisersTower UP-site © ATENOR – Architect : A2RC ARCHITECTS and Ateliers LionPre-order the guide ‘Belgium Real Estate Showcase’ 2012 edition on www.pro-realestate.be/BRES2012Check all advertising and communication possibilities via www.pro-realestate.be/advertising

VASTGOED I gebruikerstrategieën IStay or move, een belanToen bedrijven of andere organisaties vroeger besloten om te verhuizen, hadden zedaarvoor meestal een zeer gegronde reden, bijvoorbeeld omdat het bestaande gebouwte oud of te klein geworden was. Tegenwoordig zit er meer achter dergelijke beslissing engaat het niet alleen om kosten.Volgens Vincent Gérin, CEO vanAnixton, zijn de drie belangrijkstecriteria wanneer de vraag ‘verhuizenof blijven’ voor het eerst gesteldwordt, de kosten en de locatie, terwijlde milieufactor nu duidelijk de derdeplaats opeist.Isabelle Vandeur, partner en hoofd vanGlobal Corporate Services bij CBRE,benadrukt dat bij grote ondernemingende samenvoeging van meerderekantoorlocaties naar één enkele momenteeleen populaire methode is.Om te weten te komen hoe dit nieuwe conceptin de praktijk precies werkt, haddenwe een gesprek met Vincent Gérin, CEOvan de Brusselse vastgoedconsulent Anixton, diegespecialiseerd is in ‘Stay or Move’. Eerst legde hijons uit in welke omstandigheden een bedrijf zichkan afvragen of het beter in het huidige pand blijftdan wel verhuist. Vincent Gérin vertelde ons datde vraag meestal aan bod komt in geval van tussentijdseopzegging of beëindiging van de huurovereenkomst,wanneer de eigenaar de huurprijsmogelijk zal verhogen. In deze context vormen dekosten in eerste instantie de voorwaarden om teblijven, te verhuizen of opnieuw te onderhandelenover de huurovereenkomst. Daarnaast kunnenook andere factoren aan de basis liggen van dezevraag. Zo is het mogelijk dat het gebouw niet langerbeantwoordt aan de hedendaagse vereisten ophet gebied van gebruikscomfort, dat het te klein –of te groot – geworden is, of dat het bedrijf milieuvriendelijkerwil worden en bijgevolg liever naareen ‘groener’ pand verhuist. In dit laatste geval isde trend om een kantoorgebouw te betrekken datweinig energie verbruikt, wat uiteraard een positieveimpact heeft op het financiële plaatje. Dan iser nog de kwestie van een optimale architectuur.Sommige gebouwen met een bruto-oppervlaktevan 5.000 m² bieden in werkelijkheid een veelkleinere bruikbare oppervlakte - bijvoorbeeld3.000 m² voor een ‘slecht’ pand, tot 4.500 m² vooreen ‘goed’ pand. Dit impliceert dat een deel van hethuurbedrag betaald wordt... voor niets.ImagoEen andere factor waarmee bedrijven rekeningmoeten houden, is het imago dat het gebouw hungeeft. In bepaalde sectoren is dit belangrijk, vooralals de locatie van het huidige gebouw te ouderwetsgeworden is en niet uitstraalt waar het bedrijf voorstaat. Dan is de vraag duidelijk van strategischeaard, zoals Vincent Gérin ons uitlegt: “In die gevallenwordt het topmanagement erbij betrokkenomdat de directeurs inzien dat de keuze van hetgebouw eerder een kwestie van strategie is, ook alwaren de kosten de oorspronkelijke drijfveer”. Inveel gevallen zal de Marketing Directeur dus eenwelbepaald imago nastreven en zal de HR-directeurpleiten voor een specifiek type van indeling.Dan is er ook nog het probleem van de toegang,dat meer en meer rekening houdt met het mobiliteitsaspect.Het feit dat het kantoorgebouw in denabijheid van openbaar vervoer is gelegen, is nietalleen een kwestie van politiek beleid (in geval vanBrussel) maar is ook essentieel voor het comfortvan de werknemers en de ecologische voetafdrukvan het bedrijf. De drie belangrijkste criteria wanneerde vraag ‘verhuizen of blijven’ voor het eerstaan bod komt, zijn de kosten en de locatie op deeerste twee plaatsen maar de milieufactor eist nuduidelijk de derde plaats op. Het gaat er niet alleenom dat het bedrijf het juiste imago uitstraalt maarook dat het de eigen doelstellingen op het gebiedvan milieu kan waar maken.AnalyseWanneer Anixton de opdracht krijgt om een klantte helpen met de beslissing om al dan niet te verhuizen,kan het de situatie met een grote mate vanobjectiviteit analyseren omdat het geen ‘makelaarsactiviteiten’uitoefent. Of de klant nu beslistom te verhuizen of te blijven, heeft geen invloedop Anixtons inkomsten. Om deze objectiviteitte garanderen, wordt er een scorekaart met allehoofdcriteria van de klant bijgehouden. De klanten Anixton beslissen samen welk belang aan elkvan de reeds vermelde criteria (en andere) gegevenmoet worden. “We ondervinden vaak dat eenbedrijf in het begin kostenbesparing als hoofddoelbepaalt, wat dan bijvoorbeeld een belang van 50%krijgt” legt Vincent Gérin uit. “Maar naarmate hetproces vordert, begint de klant te beseffen dat hetfinanciële aspect eigenlijk maar 40% of minder vanzijn doelstellingen vertegenwoordigt. Want eengebouw met een goede indeling, ligging en uitrustingkan motiverend werken voor het personeel,met een hogere productiviteit als gevolg. Dit brengtop zijn beurt een financieel voordeel mee, en nietalleen door kosten te besparen”. Tegenwoordig ishet immers een grote uitdaging voor bedrijven omtalent aan te trekken en te houden.De analyse kan als resultaat opleveren dat hetbedrijf beter in zijn huidige gebouw blijft, maarzich tot de eigenaar richt met het verzoek deruimte te renoveren, een upgrade aan te bieden, dehuurvoorwaarden te herzien,… Deze situatie deedzich meermaals voor bij Anixton.108 Profacility GUIDE 2012

grijke beslissingAudit ‘Stay or Move’ - kerncijfersEen vergelijking van drie essentiële indicatoren op basis waarvan een bedrijf zijn huidige huursituatie kan vergelijken met:• zijn activiteitensector – in het voorbeeld, de sector van de juridische dienstverleningen –• het gemiddelde in Brussel, alle sectoren samen• goede voorbeelden die beschouwd worden als referenties voor de vastgoedmarktOPPERVLAKTEOPP./PERSKANTORENSector vande juridischedienstverleningen44m 2 /VTE15.036m 2 /VTE58/42IK/GK50%83%Brussel(alle zakenwijken)22m 2 /VTE12.500m 2 /VTE35/65IK/GK41%60%BestPractices18m 2 /VTE9.000m 2 /VTE25/75IK/GKm 2 brutoper jaarin %VTE: Voltijds EquivalentIK/GK: Individuele kantoren/gedeelde kantorenSamenvoegingVoor een tweede opinie over het alsmaar populairdereconcept ‘Stay or Move’ consulteerden weook enkele vastgoedconsulenten van CBRE. IsabelleVandeur, partner en hoofd van Global Corporate Services,bevestigde eveneens dat bedrijven meer interessetonen op dit gebied. Ze verklaarde: “Volgensonze ervaringen zal ongeveer 40% van de bedrijvendie overwegen om naar een ander pand te verhuizen,uiteindelijk opnieuw onderhandelen over hunbestaande huurovereenkomst na een analyse vanalle parameters. Gezien de hoge volatiliteit van deeconomie en de grote onzekerheid, blijft kostenverminderingeen belangrijke drijfveer voor de meesteondernemingen. Hoewel het economische herstelzeer broos blijft, kunnen veel gebruikers - vooralde ‘early movers’ die in de beginfase van de recessieresoluut aan kostenbesparing gedaan hebben - vandaageen sterkere balans voorleggen en trachten zijstrategische beslissingen te nemen”.Isabelle Vandeur voegde hieraan toe dat op hetgebied van vastgoed de belangrijkste initiatievenvoor kostenbesparing een vermindering van hetgebruiksoppervlak, een herziening van de financiëlevoorwaarden van de huurovereenkomst en een herzieningvan de duur van de overeenkomst zijn. Wanneerde ‘quick win’-besparingen geïmplementeerdwerden en/of uitgeput zijn, wordt het moeilijker omnog kostenbesparende maatregelen te vinden die destabiliteit van het bedrijf niet in gevaar brengen. Omeven terug te komen op de kwestie van de strategie,vervolledigde Isabelle Vandeur: “Positief is dat weeen hernieuwde focus op strategische planning voorde toekomst waarnemen. Bij grote ondernemingen isde samenvoeging van meerdere kantoorlocaties naaréén gecentraliseerde, een populaire methode”. Hetmilieuaspect speelt hier ook een rol en vanuit hunervaring heeft CBRE vastgesteld dat het belang vanduurzaamheidskwesties afzwakt of verdwijnt doorde recessie. Isabelle Vandeur is het hier niet meeeens: “Dit klopt niet want volgens mij zou meer dande helft van onze gebruikers-klanten bereid zijn omvoor een groen gebouw te kiezen. Maar de groeneagenda moet een plaatsje krijgen in de waaier vanalgemene criteria voor de keuze van een gebouw. Enwe mogen niet vergeten dat er nog steeds te weiniggroene gebouwen zijn, deels omdat er de laatste tijdzo weinig gebouwd werd”.Misschien is de grootste evolutie in dit alles wel dater vroeger gewoon besloten werd ‘of men zou verhuizen’.‘Niet verhuizen’ werd toen niet beschouwdals een optie, maar is vandaag evenzeer een positieve,strategische vraag geworden die dezelfde professioneleaandacht verdiend als de beslissing om wel teverhuizen.Tim HARRUP ■Alle opties in overwegingnemenEen mooi voorbeeld hiervan is eenbelangrijke internationale spoorwegoperatordie besefte dat zijn huidigehuurprijs, die overeengekomen werdtoen de vastgoedmarkt het noggoed deed, te hoog lag in de huidige‘crisismarkt’. Maar de ligging washeel goed en men besloot om niet teverhuizen, mits een aanpassing vande huurprijs, wat Anixton kon bereiken.Vincent Gérin legt uit: “Somskomt een klant naar ons en zegt hijdat hij in zijn gebouw wil blijven. Zezijn hier zeker van maar willen beterevoorwaarden. Maar in de loop van deopdracht gebeurt het soms dat, aangezienwe niettemin vinden dat hetonze taak is om hem op alle opties tewijzen, hij beslist dat het toch beteris om te verhuizen! Ook hier neemtde klant alle strategische aspecten inaanmerking en neemt hij een beslissingdie totaal het tegenovergesteldeis van wat hij oorspronkelijk van planwas».Profacility GUiDE 2012 109

VASTGOED I PROPERTY MANAGEMENT IHelp, de kantoren lopenDe bezetting van de Brusselse kantoormarkt herleeft niet zoals verwacht. Meer zelfs, deeerste helft van 2011 sloot catastrofaal af met minder dan 130.000 m² opname (bron DTZ).Met uitzondering van 2009 was in de periode 2004 – 2010 elk jaar goed voor een opnamevan 500.000 m² en meer. Hoewel de private sector ondermaats presteert, is het vooral depublieke sector die het laat afweten. De leegstand op de Brusselse kantoormarkt bedroeghalf 2011 12,14%. In Nederland is de situatie nog veel dramatischer, met om en rond 30%leegstand in Amsterdam!Professor Ir. Bernard Drion, lectorFacility Management bij NHTV teBreda (NL) en directeur bij HospitalityConsultants in Amersfoort (NL).Bob de Vilder, Marketing & Salesdirector Camelot Beheer BV.“De kantoren lopen leeg en dat is lang nietde schuld van het sterk toegenomenthuis- en mobiel werken” commentarieertProfessor Ir. Bernard Drion, lector FacilityManagement bij NHTV te Breda (NL) en directeurbij Hospitality Consultants in Amersfoort (NL).“Momenteel staat 15% van wat de banken geïnvesteerdhebben in real estate gewoon leeg. Vroeg oflaat zullen de banken een bedrag van 7 miljard euromoeten afboeken op de leegstaande kantoren! Tochgaan de projectontwikkelaars onverstoorbaar verdermet de bouw van nieuwe kantoorgebouwen, terwijlhet nieuwe werken – een ongelukkig gekozen naamgevingoverigens – juist veel minder kantooroppervlaktevereist…”.Het is zelfs voorgekomen dat een projectontwikkelaaraanzienlijke bedragen als steekpenningenuitdeelde om een bedrijf ertoe te bewegen het oudepand te verlaten voor een nieuw te ontwikkelencomplex. De leeglopende panden vinden echtergeen nieuwe huurders en het rondedansje kan nieteindeloos blijven doorgaan. Bij het Amsterdamsestadsbestuur gaan stemmen op om de gebruikervan een gebouw – of hij nu huurder is of eigenaar– bij wet te verplichten zijn verantwoordelijkheid opte nemen wanneer hij zijn bedrijf naar een anderelocatie verhuist. Er wordt gedacht aan het verplichtzorgen voor een nieuwe huurder of – als dat aan deorde is – garanderen dat het slopen van het leeggelopengebouw volgens het cradle-to-cradle principegebeurt.Werken anno vandaagHet werken van 9 tot 17.00 stamt uit het industriëletijdperk en zal in de nabije toekomst compleetachterhaald zijn. De mens zal zich niet langer latenprogrammeren in dat opgelegde ritme. Vandaag staatwerken voor ontmoeten, brainstormen en kennisdelen. We werken ook niet langer de ganse dag opdezelfde plek.Zuiver technisch gezien is er geen reden meer waaromwe ons naar kantoor zouden begeven. ActueleIT stelt ons in staat om overal en op elk ogenblikte werken. Professor Ir. Bernard Drion: “Kantorenhebben niet langer een monofunctie en daarom isde benaming kantoor met uitsterven bedreigd, evenalshet begrip werken. Werken wordt in de huidigecontext gezien als een inspanningsverplichting, terwijlde maatschappij steeds meer vraagt om output,namelijk een bijdrage aan een duurzame wereld.Medewerkers van een bedrijf zullen daarin steedsmeer denken in netwerken, netwerken die bedrijfsoverstijgendkunnen zijn en vooral voortdurend wisselenin functie tot de communities waar men deelvan uitmaakt”.Mensen willen ‘anders werken’, waarbij men hetanders werken zeer individueel wenst te interpreteren.Medewerkers verwachten vrijheid, de mogelijkheidom de probleemstelling op hun eigen manieraan te pakken en tot een oplossing te komen. “Verwachtingenmoeten door het management wordenuitgesproken, maar men moet tevens het nut ervanlaten inzien om de gewenste medewerking te verkrijgen”schetst Professor Ir. Bernard Drion. “De verwachtevrijheid vereist ook een grotere verantwoordelijkheidvan elk individu, dat t.o.v. zichzelf moetbepalen waar en hoe hij of zij best werken” “Technischmaakt het dan wel niet meer uit waar men zijnverplichtingen tegenover het bedrijf nakomt, maarde invloed van de omgeving is niet weg te cijferen.Zo kan het strand wel de creativiteit opwekken, maareen cockpit van een vliegtuig dwingt spontaan toternst en verantwoordelijkheid. Het is dus niet omdateen rustgevende omgeving als thuis kan leiden totbeter presteren, dat dit ook automatisch gebeurt”.Het kantoor moet verleiden‘Ontmoeten’ is vandaag zowat het hoofdbestanddeelvan het werken. Daarom moet het kantoor opnieuwverleiden om er naartoe te gaan, want het belang vanmeetings en de technisch beschikbare connectiviteitmogen niet gelijkgesteld worden met virtuele contacten.“Het fysieke ontmoeten is de basis voor hetuitwisselen van kennis en informatie” stelt ProfessorIr. Bernard Drion. “Dat laat zich door niets vervangen.Videoconferencing kan slechts deel zijn van detotale communicatie”.Het (hoofd)kantoor van een onderneming straalt hetbedrijfs-DNA uit en dat is belangrijk voor de begeesteringvan de medewerkers. Professor Ir. BernardDrion: “Het engagement van medewerkers is niet hetgevolg van de lease-auto of de nieuwste smartphone110 Profacility GUIDE 2012

leeg!die ze ter beschikking krijgen, maar wordt gestimuleerdvanuit het DNA van het bedrijf”.Facility management moet er een positieve sfeer met‘gastgevoel’ aanbieden, veeleer dan techniek. ProfessorIr. Bernard Drion: “Managers moeten als een goedgastheer optreden en zo hun medewerkers spontaannaar kantoor aantrekken, al volstaat een goede kopkoffie op zich niet als verleider wanneer er geen goedverhaal verteld wordt”.Het is verkeerd om mensen in generatieklassen opte delen. Dat is een typische marketingbenadering.Iedere generatie evolueert volgens een eigen openheidmaar beïnvloedt de ouderen. Daarmee – endoor steeds meer gebruikersgerichte IT – wordthet onderscheidt tussen de generaties (zoals babyboomers,X en Y) steeds kleiner. Het bedrijfs-DNAmoet samenwerken versterken in het belang van deorganisatie. Facility management moet zich bezighouden met toekomstige scenario’s, zonder een toekomstvoorspellerte worden. Evoluties gaan zeer snelen een gebouw kan al achterhaald zijn voor dat het ingebruik wordt genomen.Het bedrijf is een community en moet niet alleenaantrekkelijk zijn voor werknemers, maar evenzeerklanten aantrekken om er samen te komen en mensente ontmoeten, en zo een community om zichheen te bouwen.Leegstaande gebouwen beschermen tegen aftakelingFacility management zou hospitalitymanagement moeten wordenLange tijd gold het opvoeren van de productiviteit alsmiddel om meer geld te verdienen en een beter levente leiden. Vandaag staat het zich goed voelen binnende organisatie centraal om beter te presteren en zo toteen hogere productiviteit te komen. Facility managementzou Hospitality management moeten zijn, metvooral gastvrijheid bevorderende services. ProfessorIr. Bernard Drion: “Hospitality management ishet management van alle services die nodig zijn ommensen te ondersteunen bij hun streven naar toegevoegdewaarde voor de organisatie”.Facility management focuste traditioneel op dewerkomgeving, en de prioriteiten voor de werknemerkwamen daar pas op de laatste plaats bij. Dezehecht erg veel belang aan de persoonlijke context:een goede coaching en professioneel management,goede menselijke contacten. Daarmee komt ‘hospitality’op de eerste plaats, het gevoel als gast (zoalswe de werknemer gaan noemen) welkom te zijn inhet bedrijf. Op de tweede plaats van belangrijkheidkomen de geboden services. En pas op de derdeplaats de gebouwde werkomgeving.“Het komt erop aan mee te denken met de gasten(medewerkers, patiënten, bezoekers, leveranciers)om hen een fijne dag te bezorgen” verduidelijkt ProfessorIr. Bernard Drion. “Het gaat helemaal niet om‘pamperen’, maar om het creëren van de juiste stemmingdie bepalend is voor goede prestaties – of genezingin de zorgsector”.“Facility management is gemeengoed geworden enkan uitbesteed worden” gaat Professor Ir. BernardDrion verder. “Hospitality moet tussen de orengebracht worden, is een meer persoonlijk gerichtebelevingservaring. De gast persoonlijk benaderen ener meer over weten, is de nieuwe uitdaging voor demanager-gastheer”.Een versmelting van facility management en hotelmanagementis wellicht het ideaal voor de werknemer.Voor Professor Ir. Bernard Drion zouden beideopleidingen kunnen versmelten met een 1 + 1 = 3resultaat als te verwachten gevolg.Eduard CODDé nCamelot Beheer, met 16 kantoren in Europa en vestigingen in Antwerpen en Brussel, heeft zich al jaren toegelegd op hettijdelijk herbestemmen van leegstaande (kantoor)gebouwen. Ze krijgen een nieuwe functie als woongelegenheid, atelier voorkunstenaars, handelsruimte voor startende bedrijven, enz. In België worden een 100-tal panden beheerd. Camelot Beheerontstond in Nederland als reactie op de kraakbeweging die een enorme wildgroei kende. De eigenaren van leegstaandegebouwen hadden er alle belang bij om het technisch verval en vandalisme in te dijken. “Door de leegstaande bedrijfsruimtetijdelijk een andere bestemming te geven, brachten we ogen en oren in de panden” verduidelijkt Bob de Vilder, Marketing& Sales director Camelot Beheer BV. “Momenteel wonen in Nederland alleen al 50.000 mensen in dergelijke panden enwerkt onze organisatie voor alle grote gemeenten, tal van projectontwikkelaars… In België hebben we o.a. het Ministerie vanFinanciën in Brussel in onze portefeuille, de Stad Gent, maar ook een klooster in Groot-Bijgaarden”. De herbestemming wordtcontractueel geregeld. Camelot Beheer neemt het leegstaand pand over van de eigenaar en zoekt bewoners/gebruikers viahun website. In samenspraak met de eigenaar wordt bepaald wat het beste is voor het betreffende pand. Eventueel kunnenonderhoud van gebouwen en terreinen uit handen worden genomen, inspecties ingelegd, enz. De huurprijs bedraagt 100 tot200 euro per maand, alle gebruikskosten inclusief. “De kosten voor gas, water en elektriciteit blijven ten laste van de eigenaarvan het gebouw, die ook verder zorg draagt voor het onderhoud. Door de bewoning worden zowel technisch als economischverval geminimaliseerd” licht Bob de Vilder toe. “Niet zelden zit er dankzij de bewoning ook nog een verzekeringsvoordeel aanvast voor de eigenaar t.o.v. een leegstaande situatie”. http://be-nl.cameloteurope.com of http://be-fr.cameloteurope.comHerbestemming vanleegstaande gebouwen“Er is dringend nood aan een oplossingvoor de leegstaande kantoorgebouwen”benadrukt Professor Ir. BernardDrion. “Daarvoor is een integraleaanpak vereist. Het omvormen naarwoningen is in Nederland geen oplossingomdat deze te duur zoudenworden aangeboden en vooral jongemensen bij de banken onvoldoendemiddelen kunnen ontlenen”.De bekende Nederlandse hotelketenVan der Valk huurt momenteelal leegstaande kantoorruimte in debuurt van hun vestigingen om ze omte vormen tot bijkomende vergaderfaciliteiten.“Extern vergaderen is sterkin opmars” stelt Professor Ir. BernardDrion vast. “De moderne track &trace technologie zal in de toekomsttoelaten mensen automatisch teleiden naar een vergaderlocatie dievoor alle deelnemers een minimaleverplaatsing - afstand en tijd – vereist.Bovendien is het dan door de nanotechnologischeontwikkelingen ooknog relatief eenvoudig mogelijk omde sfeer in de vergaderzaal automatischaan te passen aan de corporateidentity, zodat de vergaderendemedewerkers het gevoel krijgen alsofze in het bedrijf zelf samen zitten.Er is dan niet eens meer een fysiekbedrijf nodig - dat is overal in het landaanwezig en net zo mobiel als demedewerkers!”.Profacility GUIDE 2012 111

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIOWWW.PROFACILITY.BE/REVastgoedmarkt: vraag, aanbod enVoor Publiek-Private Samenwerking is effectieve samenwerking het sleutelwoordPubliek-Private Samenwerking (PPS) is zowat overal ter wereld ingeburgerdof opgestart. Het is een formule om te bouwen die snel aan populariteitwint naarmate de overheden te kampen hebben met steeds groterefi nanciële tekorten. Na operaties als renting of lease back, is PPS degrensverleggende toverformule. PPS is een samenwerkingsvorm tusseneen overheid en één of meer private ondernemingen voor het verwervenvan een gebouw of infrastructuur. PPS kan betrekking hebben op infrastructuurwerken,maar ook op de ontwikkeling van grotere gebieden. Ineen PPS telt niet zozeer de inhoud van het project dan wel het einddoel(de ‘output’). Bij een PPS is er strikt genomen niet langer sprake van een‘opdrachtgever’, al moet de beoogde realisatie uiteraard wel aansluitenop de behoeften en cultuur van de betreffende overheidsdienst. Deprivate partner brengt zijn ervaring in om de best mogelijke oplossingte vinden voor de realisatie van het project. De ontwikkelaar/uitbatervan het goed krijgt alle ruimte. Binnen PPS-projecten behouden zowelde overheid als de bedrijven hun eigen identiteit en verantwoordelijkheid,terwijl fl ink wordt afgeweken, van de klassieke verhouding tussen‘opdrachtgever’ en ‘uitvoerder’. DBFM, voor ‘Design, Build, Finance &Maintain’, is veruit de meest populaire contractvorm voor PPS-projecten.Samenwerking is een kernelement waarbij er een duidelijke afspraak isover taken en risico’s.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 6/12/2010De DBFM-formule werd toegepast voor de bouw van eennieuw administratief centrum voor de gemeente Herent.Foto CODICHet Atlantis-gebouw werd als eerste in België BREEAM-gecertifieerd.Een kritische blik op milieucertificatievan gebouwenValideo, HQE, BREEAM, LEED... De labels voor milieucertifi catie vermenigvuldigen zich.Hoe er wijs uit geraken? Ouderdom en bekendheid van het label drukken hun stempel,evenals internationale (h)erkenning en eigenlijke penetratie van het merk: BREEAMtelt - op het ogenblik dat we dit artikel schrijven - meer dan 110.000 gecertifi ceerdegebouwen, terwijl LEED er slechts 1.700 heeft en HQE amper 330. Bepaalde labelskrijgen kritiek: HQE wordt bijvoorbeeld een gebrek aan duidelijkheid en beschermingvan de belangen van industriëlen verweten want het behoort tot een groepering vanfabrikanten van bouwmaterialen. Sommigen geven de voorkeur aan de Britse certifi -catie BREEAM, die nochtans ook gedragen wordt door een instelling die gefi nancierdwordt door de bouwsector van het Verenigd Koninkrijk. Als we van wat dichterbij kijken,stellen we vast dat LEED, de enige certifi catie is die geen rekening houdt met dekwaliteit van de materialen, hun herkomst of potentiële risico’s. Het is ook de enige diegeen criteria voor gezondheid en welzijn hanteert en die geen geregelde audits voorzietom een certifi catie te bevestigen of aan te passen. Het Belgische VALIDEO is het enigelabel zonder het criterium veiligheid. Alleen BREEAM brengt het gegeven ‘economischeprestatie’ in rekening. Experten pleiten ervoor dat labels meer rekening zouden houdenmet de lokale specifi citeit. Daarnaast moet het globale niveau van de evaluatiecriteriaherzien worden en zou België één certifi catielabel moeten krijgen dat door iedereengebruikt wordt.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 24/01/2011en 31/05/2010112 PROFACILITY GUIDE 2012

FERENCES Istrategieën in volle evolutie50.000m² bespaard door de reorganisatie van de werkplekkenFoto Bernard De KeyzerDe geslaagde implementatieop grote schaal van de ‘NewWorld of Work’ bij Dexia BankBelgium is het resultaat vanhecht teamwerk. Van linksnaar rechts: Benoît ZIMMER,Head of Space Management,DBB * Marc AWOUTERS, Headof Real Estate, DBB * MichelVANHAEREN, Chief OperationOfficer, Dexia Insurance Belgium* Natalie TIMMERMANS, Headof Space Planning, DBB * BartSEBREGHTS, Project Manager,DBB.Dexia Bank is een echte pionier in België op het gebied van mobiliteiten werkplekbeheer met zijn ‘New World of Work’. De omvangvan dit project en de fi nanciële besparingen die ermee beoogdworden, maken het tot een relevante casestudy voor elke sectorof activiteit.De eerste bankcrisis leidde tot belangrijke kostenbesparingen.Dexia stelde zich tot doel op drie jaar tijd € 600 miljoen te besparen.De terugkerende bijdrage in deze kostenbesparing voor hetgebruik van gebouwen werd op € 19 miljoen begroot. Om dezebesparingen te verwezenlijken, werd een groots programma voorreorganisatie van de werkplekken geïmplementeerd met als kernhet delen van kantoren. Daardoor kon 50.000 m² gehuurde oppervlakteafgestoten worden op een oorspronkelijk totaal van ietsmeer dan 205.000 m², met o.a. een besparing van 8000 m² ineen pand aan de Koningsstraat en 30.000 m² in het Livingstonegebouw,gelegen net onder de gebouwen van de Europese Commissiein de Leopoldwijk. Dexia Bank voorziet in de Dexia Torenzelf nog eens 15.000 m² vrij te maken die ze dan op de huurmarktzullen aanbieden.U kunt het artikel downloaden via www.profacility.be/biblio> 26/09/201112Foto Bernard De KeyzerFoto Bernard De Keyzer Foto Bernard De Keyzer1. Dexia – Galilei-gebouw (32.000 m 2 )2. Dexia - Pacheco/Ommegang-gebouw (45.000 m 2 )3. Dexia Tower (90.000 m 2 )3PROFACILITY GUIDE 2012 113

company profileAnixtonLeuvensesteenweg, 369 - BE-1932 ZaventemTEL 0032 (0)2 721 99 19FAX 0032 (0)2 721 99 20info@anixton.comwww.anixton.comCONtactVincent GérinManaging PartnerTEL 0032 (0)2 721 99 19MOBILE 0032 (0)486 63 38 92vincent.gerin@anixton.comVincent GérinManaging Partner114 Profacility GUIDE 2012StrUctUurManagementCédric LIENARTde JEUDEManaging PartnerFlorence DUPONTPartnerAlexander MERTENSDirectorBertrand de HALLOYDirectorThierry CAUWEVestiging/BelgiëAnixton - BrusselsVestiging/InternationaalAnixton - LuxembourgWerknemersAantal personen: 8Jaar van oprichting: 2006ProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingAnixton - Corporate Real Estate SolutionsBedrijfsvastgoed is nu meer dan ooit eenbelangrijke uitdaging voor ondernemingen:Als onafhankelijke vastgoedconsulent biedtAnixton praktische resultaten op maat voor huurders,eigenaars, investeerders en projectontwikkelaars.Wij werken nauw samen met onze klanten,zodat we hun vastgoedstrategie perfect kunnen afstemmenop hun zakelijke doelstellingen. Zo kunnenze elke fase van de vastgoedcyclus optimaliseren enhet gebruik en de waarde van hun vastgoedmiddelenten volle benutten. Wij willen waarde creëren, henefficiënt adviseren en hun prestaties verbeteren.Nooit verliezen wij onze waarden uit het oog: ethiek,kwaliteit, advies en diensten op maat.Anixton is lid van RICS (Royal Institute of CharteredSurveyors), BVS (Beroepsvereniging van de VastgoedSector),BIV (BeroepsInstituut van Vastgoedmakelaars),IFMA (International Facility ManagementAssociation) en ULI (Urban Land Institute)DienstenDiensten voor vastgoedgebruikers:• Vastgoedstrategie (herlocatieanalyse, analysegebruikskosten, bijstand bij het nemen vanbeslissingen, enz.)• Facility Management, projectmanagement enoptimalisering van de ruimte• Tenant Representation - Huurdervertegenwoordiging(zoeken naar nieuwe ruimte, onderhandelenover bestaande huurvoorwaarden)• “Stay or Move?” (www.stayormove.com)Letting Instruction Coordination (Coördinatieverhuurinstructies):• Concurrentieanalyse: locatie, financieel aspect,grootte, technische aspecten enz.• (Her)positioneren van gebouw of project binnende markt• “Proactieve” benadering: identificatie van mogelijktargets, gepersonaliseerde rechtstreeksebenadering• Coördinatie van externe vastgoedmakelaars(opvolging, bezichtiging, marketing, organisatie,motivatie enz.)• Geen concurrentie en geen belangenconflictenaan de hand omdat van een beperkt aantalinstructies (exclusiviteit voor bepaalde gebouwenen in specifieke geografische gebieden)Investeringsadvies:• Verkoop- en aankoopprocedures• Waardebepaling en gebouwaudits• Identificatie van opportuniteiten• Optimalisering van de overeenkomststructuur(financiële en fiscale aspecten)• Coördinatie van due diligence• Coördinatie van de verkoopinstructiesReferentiesIn 2010 haalde Anixton de 2 e plaats in de rangschikkingvan de consulenten in vastgoedinvesteringenvolgens het onafhankelijke tijdschrift Expertise.We beheerden al bijna 500.000 m² vastgoed voorbedrijven zoals: Abbott Labs, Amadeus Benelux,Atenor, Banimmo, Bird & Bird, Bouygues Immobilier,BPI, Burco, Codic, Cofinimmo, Corelio, CFE, Dexia,Editions de l’Avenir, Equant, France Telecom, GeneralElectric, Immobel, Intégrale, Ixis, JCX Immo, LéonEeckman, Lock’O, Lotinvest, Mastercard, Mobistar,Natixis Capital Partners, Pharmadeal, RTBF, Securex,Sotheby’s, Thalys International, UMC/MTS, Wanadoo,Western Union, ZA Insurances…

company profileFreestone NV/SADe Hene 10 - BE-1780 WemmelTEL 0032 (0)2 453 95 50FAX 0032 (0)2 453 15 12info@freestone.bewww.freestone.beImprove your m 2 use and facility costsby integrating spatial, technical, financial & legal expertiseCONtactAnthony HuygenPartnerTEL 0032 (0)478 59 00 39anthony.huygen@freestone.beStrUctUurManagementBob VerdonckManaging PartnerGeert ClausPartnerKoen MeesPartnerAnthony HuygenPartnerProfiEL VAN HET BEDriJFInleidingFreestone is een 100% onafhankelijk adviesbureaudat haar klanten bijstaat bij vraagstukken i.v.m. hunvastgoed, werkomgeving en bijhorende facilitaireaspecten.Het optimaliseren van de m² is niet louter een ruimtelijkeaangelegenheid (bruto/netto ratio, werkplekconcept,…)maar omvat een belangrijke technische component(staat van de gebouwen, modulatie, technieken,…)en ook financiële aspecten (huur- of vastgoedkost, exploitatiekost,renovatiekost & verhuiskost, verkoopsopbrengst….).Ook het juridisch/commerciële kader is niette onderschatten aspect (huurcontracten, marktsituatie,…). Juist door de integratie van deze diverse invalshoekenbekomt men een optimaal resultaat waarbij met allerelevante aspecten rekening wordt gehouden.Freestone werkt nooit voor leveranciers/eigenaars/investeerdersmaar UITSLUITEND voor eindgebruikers zoalsu. Enkel op deze wijze kunnen wij uw belangen optimaalbehartigen om tot de gewenste resultaten komen. Wijcombineren een brede praktijkervaring met een sterkeaanpak en onderbouwde methodologie.Onze missie is het kwalitatief en kwantitatief optimaliserenvan uw m² door de integratie van ruimtelijke,technische, financiële & juridisch/commerciële expertise.Wij werken zowel op projectbasis als via detachering.Hiervoor ontwikkelden wij IMD+, staande voor “InterimManagement & Detachering met een meerwaarde”.Deze meerwaarde zit enerzijds in de screening &selectie van zéér performante medewerkers doordatwij al jaren via projecten actief zijn in de vastgoed enfacilitaire wereld. Op deze wijze kennen wij als geenander de specifieke functievereisten. Anderzijds kande gedetacheerde medewerker terugvallen op eenzéér brede back-office van know-how aangaande allefacetten (organisatiemodellen, contracten, benchmarks,best-practices, methodologiën,...) binnen vastgoed,huisvesting en facilities.DienstenOnze diensten volgen de levenscyclus van uw huisvesting:Corporate Real Estate Consulting: opmaken strategischhuisvestingsplan, ‘stay or leave’ scenario’s,site selection, transactionele bijstand & (her)negotiatiehuurprijzen, ...Space & Project Management: kantoorconcepten(+ change management), interieur ontwerp, macro& micro space planning, audit ruimtegebruik, projectmanagement & verhuisbeheer, ...Facility Consulting: facility audit & optimalisatie vanprocessen/contracen/SLA’s/organisatiemodel/tools, FMISconsulting, benchmarking, ‘Make or Buy’ scenario’s(haalbaarheidstudie & implementatie FM outsourcing),conditiestaatmeting & onderhoudsplanning (NEN2767)ReferentiesBedrijven: Belgacom/Telindus/Proximus • Pfizer •Carrefour • KPMG • Mercator • Coca-Cola Enterprises• Telenet • ArcelorMittal • bpost • NMBS • FreeRecord-Shop • ThomasCook/Neckermann • Unique Interim/Start People • LeasePlan • CD&V Hoofdbestuur • IKEA• Antwerpse Waterwerken • Karel De Grote Hogeschool• TMVW • CSM Unipro • Elia • The Phone House •Jet Air Center • Partena • BNP Paribas Fortis •Deutsche BankOverheden: Federaal Parlement • FOD Financiën •FOD Economie • FOD Sociale Zekerheid • FOD P&O• Vlaamse Gemeenschap • ParticipatieMaatschappijVlaanderen • Vlaamse Milieumaatschappij/VlaamseLandmaatschappij • Gemeenschapsonderwijs •Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening • StadAntwerpen • Stad Brussel • Stad Gent • Stad Brugge• Stad Kortrijk • Stad Mechelen • Stad Hasselt • StadBilzen • Gemeente Tervuren • Stad Tongeren • StadTienen • Gemeente Evere • Gemeente Heusden-Zolder• Gemeente Willebroek • Lokale Politie Antwerpen •OCMW Antwerpen • ZiekenhuisNetwerk Antwerpen •GOMB • RSVZ • Provincie Antwerpen • RVA • Regieder GebouwenvastgoedProfacility GUIDE 2012 115

De actualiteit, trends, referenties en best practices ophet gebied van wagenpark- en mobiliteitsbeheer >www.profacility.be/fleetwww.profacility.be/mobilityDe verkeersopstoppingen in de grote steden, de langereverplaatsingstijden en de impact van de verplaatsingen op hetmilieu dwingen de bedrijven en openbare besturen tot alternatieve(of aanvullende) mobiliteitsoplossingen naast de auto.De elektrische auto wordt voorgesteld als de oplossing voor detoekomst, in het bijzonder voor stedelijke verplaatsingen, maarhij bevindt zich momenteel nog steeds in testfase bij tal vanvloten van grote bedrijven en overheidsinstellingen.Dankzij teleconferenties is er minder nood aan verplaatsingen,zodat ze bijdragen tot de globale doelstelling om demobiliteitsproblemen op te lossen en de milieubelastingdoor verplaatsingen te drukken.© doc www.projectsofa.be Ciscodoc Renault

FLEET MANAGEMENT& MOBILITEITINHOUD118 Mobiliteit I Strategische analyses van de Brusselse mobiliteit120 Fleet management I Elektrische auto en netwerk onder de loepOver hetzelfde thema kunt u in de online bibliotheek - www.profacility.be/biblio - de beste artikelenuit het Profacility Magazine downloaden. Alle artikelen zijn volgens hun publicatie datum gerangschikt.Cambio: autodelen zit in de lift (14/11/2011)Mobility I Smart Work Centers in Wallonia (19/09/2011)Fleet Management I Green car policy (27/06/2011)Fleet Management I Veranderen loont (25/04/2011)Car policy I Er hangt elektriciteit in de lucht maar diesel verkoopt (14/02/2011)Debat I Auto of mobiliteit: op een dag moeten we kiezen (31/01/2011)Travel management I Teleconferencing met de rug tegen de muur (07/10/2010)Outsourcing I Van autolease naar mobiliteitsverzekeraar (21/06/2010)Referenties – wetteksten, studies, enquêtes – als aanvulling op de in het magazine Profacilitygepubliceerde artikelen, kunnen gedownload worden via www.profacility.be/referencesAlle documenten zijn volgens hun publicatie datum gerangschiktCorporate Vehicule Observatory 2011 (15/06/2011)VAB – Vergelijkende studie: verbruik en uitstoot van benzine-, diesel- en HYBRIDE-versie (23/03/2011)COMPANY PROFILESMobiliteit – Advies125 TrajectU kunt deze bedrijfsprofielen online raadplegen in de leveranciersgids > www.profacility.be/guide

mobiliteit I stedenbouw IStrategische analyses vanBelgen deinzen er niet voor terug om zich te verplaatsen met alle middelen die hun terbeschikking gesteld worden in een land waar de totale infrastructuuroppervlakte een vande grootste ter wereld is. Het gevolg is een oververzadiging van onze wegen maar nu ookvan het openbaar vervoer waarvan het gebrek aan comfort en regelmaat een verontrustendniveau bereikt heeft. Het Iris 2-plan tracht de situatie te verbeteren.Stedenbouwkundige Pierre Laconte,de voormalige Secretaris-Generaal vande Internationale Vereniging OpenbaarVervoer (waar een van zijn recentsteopvolgers Alain Flausch, ex-CEO vande MIVB, is), richtte de Foundationfor the Urban Environment op metals doelstelling om evenementen enpublicaties over stads- en milieuplanningen duurzame mobiliteit te steunenen organiseren.België is een klein land en toch zijn de woonwerktrajectenbij ons langer dan in debuurlanden. In tien jaar tijd is het aantalreizigers dat de openbare vervoersmaatschappijenvervoeren, bijna verdubbeld maar ook hetaantal voertuigen neemt voortdurend toe. Hoemeer reizigers een gesubsidieerde openbarevervoersmaatschappij vervoert, hoe meer verlies zemaakt. “De mensen zouden meer moeten stappen,we kunnen niet iedereen vervoeren” zegt AlainFlausch, de spraakmakende ex-CEO van de MIVB.“De mobiliteitsproblemen kunnen niet alleenmet mobiliteitsinstrumenten opgelost worden”meent professor Éric Cornelis van de FacultésNotre-Dame de la Paix in Namen. Een analyse vande mobiliteitskwesties leverde deze waslijst vancontradicties op. Ze vormen een mooi bewijs van decomplexiteit van de situatie.Hypermobiele BelgenDe hoge mobiliteit van de Belgen in vergelijkingmet hun buren leidde tot een oververzadigingvan de wegen en overbelast nu ook de openbarevervoersmiddelen. Gevolg: een gebrek aancomfort, regelmaat en zelfs veiligheid. En het zaler in de toekomst niet op verbeteren, vooral nietin grote steden, zoals Brussel. Momenteel lopende vertragingen op de Ring op tot gemiddeld 4uur en 42 minuten per dag. Tegen 2015 zullenverplaatsingen in de hoofdstad 131% langerduren “en zal de gemiddelde snelheid van hetautoverkeer dalen van 21 naar 10 km/u” garandeertfietsorganisatie Pro Velo die eraan toevoegt dat “weons nu al sneller verplaatsen met de fiets dan metde auto. In 2015 zal dit tweemaal zo snel zijn!”.Voeg daar nog de verwachte bevolkingsgroei in dehoofdstad (+ 170.000 mensen tegen 2020 volgenshet Federaal Planbureau), de nieuwe regels voor debeperking van de uitstoot van CO 2en fijne deeltjesen de verplichtingen als gevolg van de stijging van debrandstofprijzen aan toe en u krijgt een vergelijkingmet tal van onbekenden waarvan de oplossing ergtwijfelachtig lijkt. De overheid doet haar best omorde op zaken te stellen in deze chaos, ondermeerdoor de goedkeuring van een Mobiliteitsplan voorBrussel dat vernoemd werd naar de symbolischebloem achter het plan, de iris.Tweede versie van het Iris-planHet eerste strategische Iris-plan dekte de periode1995-2005. In september 2010 keurde de Brusselseregering het Iris 2-plan goed. Dit nieuwe planbevat de voornaamste beleidslijnen op het gebiedvan mobiliteit in de hoofdstad voor de periode2015-2020. Doelstelling: enerzijds het dagelijkseleven van de Brusselaars, pendelaars en toeristenverbeteren en anderzijds de mobiliteitsbehoeftenen de levenskwaliteit in de hoofdstad in evenwichtbrengen. De hoofdpunten zijn de geplande aanlegvan een metrolijn naar Schaarbeek voor 2018, eenstudie over de verlenging naar Ukkel, een globaledoelstelling om het autoverkeer in 2018 met 20% teverminderen (6 tot 10% tegen 2015), een daling met16% van de parkeerplaatsen langs de openbare weg,wat gecompenseerd wordt door parkeerplaatsenbuiten de openbare weg, een onderzoek naar eenkilometerheffing tegen het einde van de legislatuuren diverse maatregelen voor voetgangers en fietsersmet als doelstellingen: 20% van de mechanischeverplaatsingen per fiets laten gebeuren in 2018,tegenover 4 tot 5% vandaag en 20 km voetgangersofvergelijkbare zones (semi-voetgangerszones, zonesmet beperkte toegangstijd voor voertuigen,...).Iris 2geeft ook aan het Gewestelijk Plan voor DuurzameOntwikkeling de taak om de mogelijkheid tebestuderen van de aanleg van een metrolijn op deMiddenring. Dit andere strategische Brusselse plan,het GPDO, bouwt verder op het GewOP van 2002en heeft betrekking op de volledige gewestelijkeplanning met de volgende vijf uitdagingen:IBM stelt een ‘Pendelpijnindex’ opVoor het vierde jaar publiceert IBM een rapport dat peilt naar de manier waarop het verkeer een invloed heeft op hetstressniveau, de frustraties, de gezondheid en de werkprestaties van pendelaars. Voor het onderzoek werden 8.000mensen in 20 steden wereldwijd ondervraagd. De resultaten worden gebundeld in een ‘Commuter Pain Index’ waarbijde onderzochte steden gerangschikt worden op basis van 10 criteria.Het volledige rapport (in het Engels) is beschikbaar op www.profacility/be/references118 Profacility GUIDE 2012

de Brusselse mobiliteitbevolkingsgroei, werkgelegenheid en opleiding,milieu, armoedebestrijding en internationaliseringvan het Gewest. Met de goedkeuring van dit planhopen de ontwikkelaars om “de grote principes vaneen nieuw stadsimago te schetsen, een doelstelling diebereikt moet worden vóór de gemeenteverkiezingen2012, zodat de nieuwe gemeentelijke meerderhedenhun Gemeentelijk Ontwikkelingsplan (GOP)kunnen afstemmen op het GPDO”. Dit plan zal lopentot 2020, en daarna tot 2040. Data die tot dromenaansporen als we ze vergelijken met de politiekelevensduur van de besluitvormers, de zichtbaarheidvan de bedrijfsleiders, die zelden langer dan driejaar duurt, en de onzekerheid die weegt op hetvoortbestaan van fundamentele elementen zoals deeenheidsmunt.Tegenstrijdige stemmenToen er over het plan gestemd moest worden, kreegIris 2 niet alleen maar lof. Jef Van Damme (sp.a),schepen van Mobiliteit in Sint-Jans-Molenbeek enBrussels parlementslid, werkte mee aan een vorigeversie van het Iris 2-plan in het kabinet van PascalSmet die toen Brussels minister van Mobiliteit was.Volgens hem “was dit plan nergens op gebaseerd.Het begrotingskader zal pas volgend jaar bestudeerdworden. Dat is absurd want er kunnen alleen maarmaatregelen getroffen worden waarvoor er een budgetis. De Brusselse regering wil de milieuvriendelijkehoofdstad van Europa worden maar durft geenbeslissingen te nemen over de manier waarop. Hetplan blijft (bewust?) vaag over vele maatregelen. Wehebben eigenlijk twee jaar verloren”. Ook DidierGosuin (FDF) is niet bepaald mals: “Dit plan had in2005 vastgelegd moeten worden. De meerderheid vande olijfboomregering heeft dit dossier vijf jaar lang inde koelkast laten zitten. Maar vijf jaar is lang als hetom milieu gaat. Het vorige plan was verouderd sinds2004-2005. Maar doordat er geen consensus bereiktkon worden, zal de doelstelling van de verminderingvan het autoverkeer niet behaald worden binnende vastgestelde termijn”. En daar stoppen debedenkingen niet. Afgelopen juni organiseerde deminister van Openbare Werken en Mobiliteit van hetBrussels Hoofdstedelijk Gewest samen met FFUE(Foundation for the Urban Environment – www.ffue.org) een colloquium om de opties te besprekenop het gebied van wegeninfrastructuur en openbarevervoersnetwerken en hun intermodaliteit. Desprekers hebben voorbeelden van concurrerendeprojecten voorgesteld, niet alleen binnen het BrusselsHoofdstedelijk Gewest, maar ook tussen het Gewesten de Brusselse rand. Volgens de organisatoren is dittypisch voor de relatie van ‘coöpetitie’ (concurrentieverzacht door coöperatie wanneer de feiten ertoeverplichten) die het beleid van de Centraal Belgischemetropool kenmerkt. Er werden vele voorbeeldenaangehaald door de sprekers met als besluit dat dezecomplexe relaties het decor zullen vormen van deinfrastructuurprojecten die het type mobiliteit in enrond Brussel zullen bepalen, vooral in het oosten.Pierre Laconte, voorzitter van FFUE: “In Brusselgaan projecten die zeer dicht bij elkaar aanleunen,zoals NEO (Heizelvlakte) en U-Place (ten zuidenvan de industriezone van Machelen-Vilvoorde), deconcurrentie met elkaar aan en het is de markt dieuiteindelijk zal beslissen. Tijdens het colloquiumwerden er een aantal feiten duidelijk gemaakt aanbesluitvormers die niet altijd met elkaar willenpraten. Onze stichting wordt gesubsidieerd doorverschillende bronnen en vormt een werkinstrumentdat consultancy overstijgt. Er is een plaats nodigwaar men kan discussiëren over technischeonderwerpen waarover een dikke mist hangt, en deBelgische dialoogcultuur, hoewel deze traag en log is,maakt het mogelijk om fouten te vermijden die wein sommige buurlanden zien, waar beslissingen tothet einde toegepast worden. Zelfs als het een slechtebeslissing was…”.Patrick BARTHOLOMÉ nMeer info• over het GewOP (GewestelijkOntwikkelingsplan),www.prd.irisnet.be• over het GWDO (Gewestelijk Planvoor Duurzame Ontwikkeling)en het GewOP,www.urbanisme.irisnet.be,tabblad ‘De spelregels’www.bruxellesplus10.be• mobiliteit in Brussel:in het NL:www.mobielbrussel.irisnet.beIRIS II, Mobiliteitsplan’ – op 9/9/2010goedgekeurd door de Brusselseregering. Er wordt momenteel eendefinitieve versie met kaarten enafbeeldingen opgesteld.Beschikbaar opwww.profacility.be/references.Profacility GUIDE 2012 119

fleet management I car policy IElektrische auto onderEén van de eerste grote evenementen in 2012 is ontegensprekelijk het tweejaarlijkseautosalon, dat al aan zijn 90e editie toe is en traditioneel honderdduizenden belangstellendennaar de Heizel lokt. De elektrificatie van de auto als oplossing voor de vervuiling is delokvogel voor het grote, maar ook professionele publiek.Op het Brusselse Autosalon start deverkoop van de Renault Fluence Z.Evanaf 26.150 euro incl. BTW, excl. huurbatterij à 82 euro/maand incl. BTW enverrekend op basis van 10 000 km / jaarover 36 maanden.Zoals zo vaak het geval is bij een belangrijke(technische) evolutie lokt dat felle en ongenuanceerdereacties uit – afkeer of euforie.In het geval van de elektrische auto wordt euforischgereageerd, maar nuancering is meer danaangewezen.Elektrische verscheidenheidEr wordt al te gemakkelijk over elektrische auto’sgesproken, terwijl de technische realisatie zeer verscheidenis. In 1997 introduceerde Toyota de Priusop de Japanse markt en werkt zich in de kijker alspionier van de hybrideaandrijving. Dat betekentdat een klassieke verbrandingsmotor (aanvankelijkbenzine, nu ook diesel) wordt bijgestaan door eenelektromotor. De brandstofmotor drijft de voorasaan, terwijl de elektromotor zijn krachten naarde achteras stuurt. Afhankelijk van de rijomstandighedenkunnen beide motoren afzonderlijk ofsamen versterkend optreden. Deze samenwerkinglaat de verbrandingsmotor in zijn optimaal werkingspuntdraaien, met minimaal verbruik en uitstoot.De voeding van de elektromotor(en) wordtverzekerd door het voertuig zelf, dat de kinetischeenergie bij het afremmen van de auto omzet inelektrische energie die wordt opgeslagen in eenaccu. De zuiver elektrische werking van een hybrideaandrijvingis zeer beperkt (enkele km’s). Daaromwerd de ‘plug-in hybride’ ontwikkeld, waarbijhet werkingsprincipe van de hybrideaandrijvingwordt overgenomen, terwijl de accu niet alleendoor de auto zelf, maar ook via een stopcontact (’snachts) kan worden opgeladen. Dat betekent dater meer elektrische energie aan boord is, waardoorverbruik en CO-uitstoot dalen. Afhankelijk van deverschillende parameters kan bv. in stedelijk gebiedvolledig elektrisch worden gereden. Op termijnwordt verwacht dat de plug-in hybride 50 tot 100km zuiver elektrisch zal kunnen afleggen. Stedelijkgebied is ook het gebruik dat best aansluit bij demogelijkheden van 100% elektrische auto’s, voertuigendie uitsluitend door een elektromotor wordenaangedreven en de daartoe benodigde energieuit een accu halen. Hun volledig emissievrije enbovendien stille werking zijn de grootste troeven.Daar staat tegenover dat het rijbereik van de autoafhankelijk is van de opslagcapaciteit van de accu.Hoe meer elektrische energie kan worden meegevoerdhoe groter en zwaarder de accu’s worden…De accu als zwakke schakelDe accu - de juiste benaming voor een (her)oplaadbarebatterij – is een cruciale component voor debouw van een elektrische auto. Hoewel er het laat-120 Profacility GUIDE 2012

de loepste decennium een enorme vooruitgang is geboekt,o.a. dankzij de explosieve groei van zaktelefoon endraagbare PC, blijft de kennis op dit vlak eerderbeperkt.Naast de nadelige eigenschap dat meer opslagcapaciteitook gepaard gaat met een hoger gewicht, is erde sterke temperatuursgevoeligheid. Vooral koudeis een vijand van de accu. Zo kan het rijbereik algauw tot 60% en minder dalen wanneer de temperatuurrichting vriespunt evolueert.Het beperkte rijbereik wordt gecounterd door eenaantal studies die aantonen dat een 60-tal kilometervolstaan voor de gemiddelde dagelijkse verplaatsingenvan 75% van de Europese pendelaars.Vergeten we evenmin de lange laadtijd: 8 uur vanuiteen 16A stopcontact voor een volledige lading,die ons 100 à 150 km ver brengt onder optimaleomstandigheden. Dat wordt 12 uur indien hetstopcontact slechts 10A kan afgeven. Een snellaadbeurtduurt gemiddeld een half uur en kan de accu70 à 80% van zijn maximale lading inpompen. Desnelheid om de accu te herladen is significant tragerdan het tanken van vloeibare brandstof.Hoe groen is het stopcontact?Omdat de elektrische auto als sleutel tot groenemobiliteit wordt bewierookt, is de hamvraag of weenige zekerheid hebben over het laden met groenestroom. Het antwoord hierop is neen, of hooguitbeperkt. Elektrische energie laat zich niet of zeermoeilijk opslaan. De productie m.b.v. windmolensen zonnepanelen kan nauwelijks worden aangepastin functie tot de momentele energiebehoeften.De uitstap uit de kernenergie maakt het al bijzondermoeilijk tot onmogelijk om de behoeften‘groen’ te dekken, laat staan tegemoet te komen aaneen sterk stijgende vraag. Het elektrisch net dat isuitgerold is bedoeld voor het afgeven van elektrischeenergie, niet om er energie op te plaatsen. Eris ook een maximum elektrisch vermogen dat viahet lichtnet kan getransporteerd worden naar destopcontacten voor het laden van de auto’s. Dezebeperking is gewoon het gevolg van de inwendigeimpedantie van het lichtnet, waardoor er ernstigespanningsvervormingen en/of overbelastingenkunnen ontstaan. De benodigde elektrische energievoor het laden van de auto’s komt bovenop hetal aanwezige huishoudelijk verbruik. Bovendien isde energiebehoefte parallel aanwezig (avond) endus sommerend. Professor Dirk Uwe Sauer vande RWTH Aachen (technische universiteit) ziet deelektrische auto in de komende twintig jaar danook hooguit als tweede auto voor korte afstanden.Dat staat echter een groot verkooppotentieel nietin de weg, want in een land als Duitsland worden10 miljoen auto’s als tweede wagen gebruikt. Eenrecente enquête gaf dan weer aan dat 98% van deDuitse consumenten bereid is een kwart meer tebetalen voor een elektrische auto, maar ze verwachtendan wel een overheidssubsidie. Een premievan 4.000 euro wordt als gepast ervaren om deaankoop van een elektrische auto in overweging tenemen. Minder dan 2.000 euro subsidie zal geengedragsverandering teweegbrengen.De gulden middenwegOmdat de 100% elektrische auto nogal wat praktischenadelen aantoont, is de ‘range extender’ ontwikkeld.De auto wordt altijd elektrisch aangedreven,maar wanneer de energievoorraad van de accuontoereikend is, wordt de nodige elektrische energieaan boord geproduceerd door een kleine enbijgevolg zuinige verbrandingsmotor. Dat brengtde actieradius op meer dan 500 km, waarvan deeerste 60 km - zowel in de stad als op de snelweg- zuiver elektrisch worden gereden, m.a.w. zonderbrandstofverbruik, noch CO 2-uitstoot.Testen hebben aangetoond dat een elektrische automet range extender een gecombineerd brandstofverbruikvan amper 1,2 liter per 100 kilometer laatopmeten, wat gepaard gat met een CO 2-uitstootlager dan 40g/km. Of de wagen op zijn bestemminggeraakt zonder brandstof te verbruiken issterk afhankelijk van de gereden afstand en vanfactoren als de geladen bagage, het aantal inzittendenen het gebruik van de comfortuitrustingals airco. November 2011 is in België de officiëlelanceermaand voor de langverwachte ChevroletVolt en zijn tweelingbroer Opel Ampera. De Voltdraagt een prijskaartje van 41.950 €; de Amperais er vanaf 42.900 € voor de basisuitrusting en44.500 € voor een rijker uitgeruste versie. De prijzenzijn altijd inclusief accu. In Amerika geniet deVolt een standaardgarantie van acht jaar of 160.000kilometer.TegenstroomFritz Indra, een Oostenrijks ingenieur die wereldwijderkenning geniet als specialist op het vlakvan motoren- en voertuigontwikkeling, zijn sporenverdiend heeft bij Audi, BMW, Opel en GM,met de bijnaam ‘motoren-paus’ wordt geëerd, zietnauwelijks toekomst voor de 100% elektrischeauto, terwijl de klassieke verbrandingsmotor volgenshem nog ruim 30% aan besparingspotentieelinsluit. Kort voor de opening van het toonaangevendeautosalon van Frankfurt, klonk het in eeninterview met ‘Automobilwoche’, een gerenommeerdvakblad voor de sector: “De 100% elektrischeauto had en heeft geen toekomst!”.Dr. Professor Fritz Indra, geniet wereldwijderkenning als specialist motorenontwikkeling:“De 100% elektrischeauto had en heeft geen toekomst!”.Laadpunt gezochtDe bekende Nederlandse producentvan navigatiesystemen isklaar voor de elektrificatie van deauto: het ontwikkelde een nieuwin-dash-navigatiesysteem voorelektrische auto’s dat de resterendeaccucapaciteit berekenten oplaadpunten op de routeopspoort. De Renault FluenceZ.E geniet de primeur van dezeuitrusting.Het Carminat TomTom Z.E. Livemoet de bijna panische angstom met een lege accu aande rand van de weg te staanwegnemen bij gebruikers vanelektrische auto’s.Het TomTom navigatiesysteemintegreert met het accumanagementvan de auto voorprecieze informatie over het nogresterende rijbereik. Het systeemwijst de weg naar een laadpunt,waarvan TomTom verwacht ertegen eind 2011 een 5.000 tekunnen opnemen als P.O.I. in dedigitale kaartinformatie.Profacility GUIDE 2012 121

Volgens professor Fritz Indra draagt de elektrischeauto niet bij tot een daling van de CO 2-uitstoot enal helemaal niet tot het oplossen van de verkeerschaos.De techniek is veel te duur om ze massaal tekunnen doorzetten. Het beperkte rijbereik wordtniet geaccepteerd en op het einde van de levenscyclusis er niemand die zo’n auto met uitgediendeaccu nog wil. De recyclagekosten voor elektrischeauto’s en de accu in het bijzonder zullen zeer hoogoplopen.Hij ziet wel heil in het uitbreiden van elektrischeassistentie om zo verliezen door wrijving weg tenemen, eigen aan mechanische componenten.Verder ziet hij voor benzinemotoren een aanzienlijkbesparingspotentieel in het uitschakelen vancilinders in functie tot het benodigde vermogen.Dieselmotoren met kleine cilinderinhoud hebbennog amper toekomst en zullen opnieuw vervangenworden door benzinemotoren. Start/stopsystemenzoals ze steeds vaker voorkomen bij actuelemodellen lonen, maar zouden enkel bij benzinemotorenmogen toegepast worden.Dat de auto-industrie zoveel miljarden investeertin de elektrische auto is heel jammer, aldus professorIndra. Wanneer dezelfde gelden besteed zoudenworden aan de verbetering van de conventioneleaandrijftechnieken, zou men veel sneller enefficiënter echt wat kunnen doen voor het milieu.Professor Indra besluit: “Wij hebben de verbrandingsmotornog zeer lang nodig, zolang er geenernstig werk gemaakt wordt van duurzame elektriciteitsproductie!”.Eduard coddé nVlaams minister van Innovatie IngridLieten is duidelijk gewonnen voor deelektrische auto.Elektrisch rijden en duurzame multimodaliteitVlaams minister van Innovatie Ingrid Lieten is duidelijk gewonnen voor de elektrische auto. Profacility vroeg naar haarargumentatie voor deze keuze. Een massale uitrol van elektrische wagens pakt de externe effecten van ons huidigemobiliteitssysteem - congestie, luchtvervuiling, broeikasgasemissies en lawaaihinder - aan. Bedoeld worden zowel volledigelektrische wagens als hybride-modellen. Twee belangrijke voordelen van deze wagens zijn dat ze geen of zeer weinigschadelijke emissies uitstoten (althans tijdens het rijden) en minder lawaaihinder veroorzaken, troeven die in een stedelijkeomgeving de leefbaarheid aanzienlijk kunnen verhogen. En laat Vlaanderen nu juist één van de meest verstedelijktegebieden van Europa zijn, met veelal korte verplaatsingen over een dicht wegennet. Elektrisch rijden moet kaderen in eenalgemener initiatief van duurzame multimodaliteit. Door de aansluiting tussen elektrisch vervoer en andere modi (zoals detrein of de tram) te verbeteren, zullen meer mensen bereid zijn de overstap naar die duurzamere modi te maken.De Europese Commissie zet eveneens in op de ontwikkeling en uitrol van elektrische voertuigen in Europa en lanceerdein november 2008 het ‘European Green Cars Initiative’. Een belangrijke focus in dit programma ligt op de elektrificatie vanpersonenvervoer. In maart 2011 werd het Witboek Transport voorgesteld, waarin ambitieuze doelstellingen om tegen2050 de broeikasgasemissies van het wegvervoer te verminderen met 70 tot 80%. Tegelijkertijd wordt een groei van hetpassagiersvervoer met 50% verwacht. Deze doelstelling is slechts haalbaar als wordt ingezet op multimodaliteit en modalshift, maar ook op de elektrificatie van de voertuigvloot. Het witboek beoogt een halvering van het gebruik van traditionelevoertuigen met verbrandingsmotor in het stadsverkeer tegen 2030 en een volledige ban van zulke voertuigen uit stedentegen 2050.122 Profacility GUIDE 2012

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIO IMobiliteit en fleet managementgaan hand in handAuto of mobiliteit: op een dag moeten we kiezenVandaag heet het: ‘Mijn auto is niet meer mijn vrijheid’. Dit is het resultaat van het dichtslibbenvan ons wegennet op sommige plaatsen in het land. Tegen 2015 zouden alle toegangen naarBrussel en de ring verzadigd zijn, met als gevolg een gemiddelde verlenging van de reistijdenmet 131%, een snelheidsverlaging van 21 tot 10 km/u, ... Het Brussels HoofdstedelijkGewest legt ondernemingen met meer dan 100 personen die er gevestigd zijn op om eenbedrijfsvervoerplan (BVP) op te stellen. Aangezien de mobiliteitsproblemen in de andere grotesteden van het land eveneens verergeren, zullen de andere gewesten ongetwijfeld vroeg of laatvergelijkbare maatregelen nemen. Er bestaan ook lokale initiatieven. Sommige gemeentenkoppelen de verplichting van een BVP aan de toekenning van een milieuvergunning. Er ontstaanook specifi eke mobiliteitsplannen voor economische activiteitenzones. In de Gewesten kunnenondernemingen steun krijgen voor initiatieven rond duurzame mobiliteit. In Brussel stimuleerthet IRIS II-plan de zogenaamde ‘actieve verplaatsingswijzen’, een nieuwe term voor de ‘zachteverplaatsingswijzen’ in de mobiliteitsterminologie. Elke aanpassing in de verkeersinfrastructuurmoet meehelpen aan de doelstelling om de ‘autodruk’ met 20% te doen afnemen. Voortaan zijninvesteringen van een bedrijf in fi etseninfrastructuur voor 120% aftrekbaar. In 2011 steeg voorauto’s de CO 2-taks die werkgevers betalen. De werknemer ziet zijn voordeel in natura voortaanberekend op basis van de CO 2-uitstoot.U kunt dit artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 31/01/2011Amélie Cardyn, mobiliteitsconsultant bij het gespecialiseerde bureauTraject: “Sommige meer dynamische gemeenten koppelen de verplichtingvan een BVP aan de toekenning van een milieuvergunning”.Kilometerleasing krijgt de voorkeurGrote wagenparkbeheerders geven de voorkeur aan full-service-leasecontracten meteen vooraf bepaald aantal kilometers. Zo blijkt uit de CVO-barometer 2011 (CorporateVehicle Observatory ) die in opdracht van Arval en BNP Paribas 3.300 fl eetmanagers uitgans Europa enquêteerde. Belangrijkste resultaten en trends van de barometer: ongeveer40% van de bedrijven sluiten een leasecontract met vast jaarlijks kostenpercentage af,aangevuld met diverse diensten. Slechts iets meer dan een kwart van de fl eetmanagersopteert voor een contract met vast bepaalde eindwaarde voor het voertuig. Op Europeseschaal blijkt zowat de helft van de kleinere ondernemingen nog altijd de voorkeur tegeven aan de aankoop van het voertuigenpark. Vlootbeheerders hechten veel waarde aande klassieke diensten (tankkaartbeheer, online rapportering, pechverhelping, enz.). Eengrote meerderheid wenst meer milieu-gerelateerde services (CO 2-rapportering, advies,opleidingen voor ecologischer rijden). Bedrijven verklaren zich bereid om elektrischevoertuigen in hun vloot op te nemen. Bijna een derde van de fl eetmanagers verwacht dekomende drie jaar het wagenpark uit te breiden. Slechts 5% verwacht het wagenparknog te moeten inkrimpen. Bij 70% van de grote ondernemingen en 57% van de KMO’sverwacht men dat de kosten voor het wagenpark verder onder druk blijven staan.De volledige studie downloaden via www.profacility.be/references > 15/06/2011PROFACILITY GUIDE 2012 123

KENNISCENTRUM I WWW.PROFACILITY.BE/BIBLIO IEen ‘car policy’ waar iedereen beter van wordtPwC werkte een volledig nieuwe car policy uit, die opvalt door een gezond evenwichttussen MVO, de verzuchtingen van de gebruikers en kostenbeheersing voor deonderneming. Aanleiding was het streven naar een lagere ecologische voetafdruk enmeer veiligheid, zonder het aspect motivatie en verloning te vergeten. De autokeuzewordt beperkt tot drie premium merken: Audi, BMW en Mercedes-Benz en drie kleurenopties.Monovolumemodellen zijn enkel toegestaan voor werknemers met kinderen.SUV’s worden uitgesloten. Deze beperkingen maken het een stuk eenvoudigervoor de fl eetmanager, zorgen voor een daling van de administratiekost en voor beterevoorwaarden bij de merken. Een deel van de gerealiseerde besparing wordt geïnvesteerdin een betere veiligheidsuitrusting: zomer/winterbandenwissel, Bluetooth voorhandenvrij telefoneren, automatische airco en ‘park assist’. De ‘Safe Driver Incentive’kent aan bestuurders die gedurende de ganse leaseperiode geen ongeluk veroorzaken,een bonus toe onder de vorm van extra uitrusting of als ‘spaarpot’ voor eventueleschade tijdens volgende leaseperiodes. Voor de junior en senior consultants is debovengrens voor de CO 2-uitstoot vastgelegd op 105 g/km. Voor de managers is deuitstootgrens van de auto’s op 140 g/km vastgelegd. Op termijn moet die stapsgewijsverder zakken naar 120 g/km. De nieuwe PwC Car Policy kwam tot stand via overlegmet de medewerkers en werd ondersteund met een communicatieplan en micrositeop het intranet.U kunt dit artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 27/06/2011Renault voorziet in 2012 een grootschalige introductievan zijn Z.E.-modellen (Zero Emissie).Is de elektrische auto echt een groene oplossing?De elektrische auto wordt voorgesteld als de oplossing voor onze individuele mobiliteit in de toekomst. Hij lijkt een uitstekend vervoermiddel voor de gemiddeldedagelijkse verplaatsingen. Toch wordt slechts een aandeel van 1,5% voorspeld voor de zuiver elektrische auto. De autonomie van een elektrischewagen bedraagt 60 tot 110 km en is afhankelijk van de accu. Meer accucapaciteit betekent altijd meer gewicht en dat werkt negatief op het rijbereik. Eenandere optie is de elektrische auto met hulpmotor. De aandrijving gebeurt opnieuw met een elektromotor, maar wanneer de energievoorraad in de accu isopgebruikt, kan elektriciteit worden opgewekt met een normale, kleine verbrandingsmotor (benzine of diesel). Dit maakt niet alleen een groter tot normaalrijbereik mogelijk - 400 à 500 km - maar laat ook toe om, bijvoorbeeld in de stad, zuiver elektrisch te rijden zonder enige uitstoot. Tenslotte is er nog dehybridetechnologie, die vandaag als de meest haalbare kaart mag gezien worden. Tanken uit het stopcontact klinkt dan wel heel aantrekkelijk, maar hoegroen is die elektriciteit? De elektrische auto moet objectief nagerekend worden volgens de ‘well-to-wheel cyclus’: van energieproductie tot recyclage ofvernietiging van het product nadat het uitgediend is. Het is twijfelachtig of ons elektriciteitsdistributienet opgewassen is tegen de vraag. Regeringen moetenrichting geven aan het uitbouwen van een aangepaste infrastructuur voor de bevoorrading en die stimuleren.U kunt dit artikel downloaden via www.profacility.be/biblio > 14/02/2011124 PROFACILITY GUIDE 2012

company profileTRAJECT NV/SAMaria Hendrikaplein 65C - BE-9000 GentTEL 0032 (0)9 242 32 80FAX 0032 (0)9 242 32 29traject@traject.bewww.traject.beContactSabine LAUWAERTOffice ManagerTEL 0032 (0)9 242 32 80sla@traject.beStructUUrManagementProfiEL VAN HET BEDriJFBart DESMEDTDelegate ManagerVestigingen/BelgiëTraject Gent - Maria Hendrikaplein 65 C9000 GentTraject Brussel - Theresianenstraat 71000 BrusselWerknemersAantal personen: 13Omzet2008: 839.700 €2009: 913.900 €2010: 974.830 €InleidingHet beheer van de personenmobiliteit en het goederenverkeermaken onlosmakelijk deel uit van hetFacility Management. Bij de keuze en inrichting vaneen vestiging komen bereikbaarheid en parkeermogelijkhedenaan bod. Het beheer van een bedrijfsvlootis vaak ook een taak voor de Facility Manager. Tochis deze niet altijd specialist in mobiliteit en verkeer.Daarvoor is er Traject, sinds 1992 de specialist inBelgië inzake management van verkeer en mobiliteitbij bedrijven. Traject biedt een doelgerichte benadering:vanuit de specifieke bedrijfssituatie of -cultuur,de targets van de opdrachtgever, de verplaatsingsbehoeftenvan personeel, bezoekers en leveranciers.DienstenEen planmatige aanpak van het verkeer vanpersonen en goederen in en om een bedrijf:• bedrijfsvervoerplan• verhuisplan• locatiekeuze-advies• mobiliteitseffectenrapport.Expertadvies bij het realiseren en opvolgenvan verkeers- en mobiliteitsmaatregelen:• parkingbeleid• optimaliseren dienstverplaatsingen, wagenparken verplaatsingsvergoedingen• organisatie van vervoersdiensten• doelgerichte communicatie rond bereikbaarheidvoor werknemers, leveranciers en bezoekers• belangenverdediging t.o.v. andere bedrijvenen/of openbare instellingen.Nieuwigheden• Mobiliteitsmanagement voor een vlotte bereikbaarheidvan uw bedrijfsevenementen: organisatie(VIP)-parking, vervoer op maat, signalisatie,verkeersbegeleiding, bereikbaarheidscommunicatie.• Globaal beheer mobiliteitsbudget. Waarom nietuw gehele budget voor personeelsmobiliteit latenscreenen en anders gaan beheren, in functie vankost, fiscaliteit, efficiëntie en employee satisfaction?• Outsourcing van uw mobiliteitsmanagement.U kan aan Traject het dagelijkse beheer van degehele personeels- en goederenmobiliteit, tothet locatiebeleid, uitbesteden. Daarbij beheersenwij zowel het facilitaire als het HR-aspect.ReferentiesDelhaize, Case New Holland, Eandis, GlaxoSmithklineBiologicals, Brussels Airport, Solvay, Euroclear,BNP Paribas Fortis, Lidl, Agfa-Gevaert, Alcatel, VolvoCars, Ford, UZLeuven, Ethias, FOD Justitie, HansenTransmissions, Siemens, AG Insurance, Bekaert,Vereniging Gentse Havenbedrijven, TYCO, EADS,Bond Moyson, Vlaamse Overheid, Brussels Gewest,Région wallonneFLEET & MOBILITY MANAGEMENTProfacility GUIDE 2012 125

INDEX VAN DE RUBRIEKEN VOOR DIENSTEN EN UITRUSTINGENFACILITY MANAGEMENT, STRATEGIE,ORGANISATIE EN CONTROLE• Adviesverlening in Facility Management• Integrated Facility Management• FMIS-software• Consulting - inkoopstrategie• Opleidingen in Facility Management• HR - Search & Selection - Interim• BeroepsfederatieINRICHTING EN WORKPLACE DESIGN• Workplace Design - concept en project management• Kantoormeubelen• Kantoormeubelen - verhuur• Kantoormeubelen - tweedehands• Welzijn op het werk• Kunst en decoratie in bedrijven• Audiovisueel en Videoconferentie - installateurs• Scheidingswanden• Verlichting• Verlaagde plafonds• Renovatie en afwerking binnen• Akoestiek• Ruimtelijke groenvoorziening• Binnenjaloezieën en -zonweringenOFFICE MANAGEMENT• Documenten - diensten voor digitalisering en archivering• Klassement en archivering - meubilair• Bureaumatica (kopieerapparaten, scanners, faxtoestellen,printers, projectors)• Kantoorbenodigdheden• Leveringsdienst - koeriersGEBOUWEN EN TECHNIEKEN• Multitechnisch beheer (maincontracting)• HVAC (Heating, Ventilation, Air Conditioning)• Klimaatplafonds• Immotica en automatisering• Gebouwen - signalisatie• Buitenzonweringen• Liften en roltrappen - installateurs en fabrikanten• Vochtwering daken - plaatsing en onderhoud• Wand- en vloerbekleding• Graffiti - verwijderings- en behandelingsdiensten• Parkeersystemen en -diensten• Tuinen en groene ruimten - aanleg en onderhoud• Renovatie - algemene bedrijven• Consultants - milieu• Energieaudit• Zonnepanelen - installateurs• Warmtekrachtkoppeling - installateurs• Windmolens - installateurs• Beroepsfederaties

LEVERANCIERSGIDSDit onderdeel van de Profacility Guide geeft een overzicht van de belangrijkste leveranciers endienstverleners die u hun aanvullende vakkennis en knowhow aanbieden om het beheer van uwvastgoed, gebouwen, werkomgevingen, facilitaire diensten, wagenpark en mobiliteit te optimaliseren.U kunt hun gegevens en bedrijfsprofielen raadplegen op www.profacility.be/guide. U vindt ermeer dan 820 leveranciers, onderverdeeld per activiteitensector. De gegevens in deze online gidsworden dagelijks door de redactie bijgewerkt.Gebruik de dienst INFODESK van www.profacility.be/guide om een informatie- en offerteaanvraagnaar meerdere leveranciers tegelijk te sturen.VEILIGHEID EN BEVEILIGING• Toezicht en bewaking - diensten• Toegangscontrole - installateurs• Bewakingssystemen - installateurs• Bewaking - lokalisering van voertuigen• Event security• Brandveiligheid - apparatuur• Beschermings- en veiligheidskleding• BeroepsfederatiesSCHOONMAAK EN HYGIËNE• Schoonmaak - diensten• Schoonmaak - uitrusting en materiaal• Schoonmaak - benodigdheden en verbruiksgoederen• Schoonmaak - adviesverlening en kwaliteitscontroles• Hotel housekeeping• Industriële wasserijen• Pest Control• BeroepsfederatiesCATERING• Catering - diensten• Industriële keuken - uitrusting• Vending• Waterfonteinen• Koffiemachines• Event cateringVASTGOED• Consultancy en vastgoeddiensten• Asset & Property Management• Herlokalisering - consultancy en projectbeheer• Juridisch en fiscaal advies• Banken - financiering investeringen• Architectenbureaus• Tuinarchitecten• Bouw - consultancy en projectbeheer• Studie- en engineeringbureaus• Milieucertificatie van gebouwen• Straatmeubilair• Business center• Opleidingen in vastgoedbeheer• BeroepsfederatiesVERHUIZING, OPSLAG EN LOGISTIEK• Verhuizing - diensten• Rekken voor opslagplaatsen• BeroepsfederatieFLEET MANAGEMENT EN MOBILITEIT• Fleet Management - consultants• Leasing - captives• Multi-merkleasing• Brandstoffen en smeermiddelen• Bijstand en pechverhelping• Mobiliteit - consultants• Openbaar vervoer• Gedeeld vervoer

leveranciersgids iWWW.PrOFaciliTY.Be/guide iFaciliTY ManageMenT, OrganisaTie, cOnTrOleADVIESVERLENING IN FACILITY MANAGEMENTANIXTONwww.profacility.be/anixtonBedrijfsprofi el op pagina 114AOS BELGIUMBedrijfsprofi el op pagina 45DE CORT & DERVICHIANFACILICOMBedrijfsprofi el op pagina’s 24-25FAMAS FACILITY MANAGEMENT SOLUTIONSFAST-FACILITY(Delaware Consulting)FREESTONEBedrijfsprofi el op pagina 114HOSPITALITY CONSULTANTSL.O.GMAES FACTORYPROCOS GROUPBedrijfsprofi el op pagina 59S&S FACILITY SERVICESVINCI FACILITIES (Faceo Belgium)Bedrijfsprofi el op pagina 31INTEGRATED FACILITY MANAGEMENTATALIAN GROUPBedrijfsprofi el op pagina’s 20-21EUREST SERVICESBedrijfsprofi el op pagina 23FACILICOMBedrijfsprofi el op pagina’s 24-25ISSBedrijfsprofi el op pagina’s 26-27JOHNSON CONTROLSSODEXOBedrijfsprofi el op pagina 30VINCI FACILITIES (Faceo Belgium)Bedrijfsprofi el op pagina 31www.profacility.be/aos-studleywww.profacility.be/facilicomwww.profacility.be/freestonewww.profacility.be/logwww.profacility.be/procoswww.profacility.be/vinciwww.profacility.be/atalianwww.profacility.be/eurestwww.profacility.be/facilicomwww.profacility.be/isswww.profacility.be/sodexoifmwww.profacility.be/vinciHAUTE ECOLE DE LA PROVINCEDE LIEGEIFMA BELGIAN CHAPTERBedrijfsprofi el op pagina’s 28-29INTERNATIONAL MANAGEMENT FORUMKAHO SINT-LIEVENWOLTERS KLUWERHR - SEARCH & SELECTION - INTERIMADECCOINTERLABORMANPOWER BUSINESS SOLUTIONSRANDSTADSTART PEOPLEUSG INNOTIVwww.profacility.be/ifma-HEPLwww.profacility.be/ifmawww.profacility.be/ ifma-KAHOBEROEPSFEDERATIESHDFV (Hoofden Facilitaire Dienst van Verzorginsintsellingen)IFMA BELGIAN CHAPTERwww.profacility.be/ifmaBedrijfsprofi el op pagina’s 28-29HuisvesTing en WerKOMgevingWORKPLACE DESIGN - CONCEPT & PROJECT BEHEERALL CONCEPTALTERNATIV WORKSPACEwww.profacility.be/alternativSOLUTIONSAOS BELGIUMBedrijfsprofi el op pagina 45AREMISBedrijfsprofi el op pagina 22BACCARNEZie advertentie op pagina 37BURO INTERNATIONALBedrijfsprofi el op pagina 46BUROCONCEPTBedrijfsprofi el op pagina 48www.profacility.be/aos-studleywww.profacility.be/aremiswww.profacility.be/baccarnewww.profacility.be/burointernationalwww.profacility.be/buroconceptFMIS-SOFTWAREAREMISBedrijfsprofi el op pagina 22MCSPLANONPROXYCLICKPROCOS GROUPBedrijfsprofi el op pagina 59TOPDESK BELGIUMULTIMO BELGIUMwww.profacility.be/aremiswww.profacility.be/planonwww.profacility.be/ultimoD&C SERVICESBedrijfsprofi el op pagina 50-51DE CORT & DERVICHIANEXODE ARCHITECTUREFREESTONEBedrijfsprofi el op pagina 115GETRONICSGLOBAL DESIGN, PROJECT & FMBedrijfsprofi el op pagina 56-57K-ONCEPTBedrijfsprofi el op pagina 54www.profacility.be/dcserviceswww.profacility.be/freestonewww.profacility.be/globalwww.profacility.be/k-onceptCONSULTING - INKOOPSTRATEGIEERASMUS HOGESCHOOL BRUSSEL -CAMPUS DANSAERTwww.profacility.be/ifma-ehbKANTOORINRICHTING STULENSKINNARPSBedrijfsprofi el op pagina 55www.profacility.be/kinnarps128 PRofacility GUiDE 2012

L.O.Gwww.profacility.be/logKANTOORMEUBELEN - TWEEDEHANDSMEWAFBURODEPOPROCOS GROUPBedrijfsprofiel op pagina 59STEELCASEBedrijfsprofiel op pagina 63www.profacility.be/procoswww.profacility.be/steelcaseOKANNOF > D&C SERVICESBedrijfsprofiel op pagina’s 50-51www.profacility.be/dcservicesTETRISWELZIJN OP HET WERKWILKHAHNBedrijfsprofiel op pagina’s 66-67KANTOORMEUBELENwww.profacility.be/wilkhahnAMBIUSBUROCONCEPTBedrijfsprofiel op pagina 48www.profacility.be/buroconceptAHREND FURNITUREEKIVITAALTERNATIV WORKSPACESOLUTIONSwww.profacility.be/alternativERGO COMFORTART NIVO WORKSPACESBEDIMOBENEBEDDELEEMBedrijfsprofiel op pagina 47BRUYNZEEL STORAGE SYSTEMSBedrijfsprofiel op pagina’s 52-53BULOBULVANOBURO INTERNATIONALBedrijfsprofiel op pagina 46FORMAGDB BELUXGIROFLEXGIRSBERGERBedrijfsprofiel op pagina 49GISPENKINNARPSBedrijfsprofiel op pagina 55www.profacility.be/beddeleemwww.profacility.be/bruynzeelstoragewww.profacility.be/burointernationalwww.profacility.be/girsbergerwww.profacility.be/kinnarpsKUNST & DECORATIE IN BEDRIJVENBUSINESS ART SERVICEKUNST EN BEDRIJFKUNST IN HUISLITTLE VAN GOGHAUDIOVISUEEL EN VIDEOCONFERENTIE - INSTALLATEURSAUDIOVISUAL LINEAVEXBISDIALOGMEDIATONESCHEIDINGSWANDENANBICOALTERNATIV WORKSPACESOLUTIONSBEDDELEEMBedrijfsprofiel op pagina 47www.profacility.be/littlevangoghwww.profacility.be/alternativwww.profacility.be/beddeleemKNOLLBENJOMEWAFCLESTRA HAUSERMANPAMIBedrijfsprofiel op pagina 60www.profacility.be/pamiFAAY VIANENLINDNERSEDUS STOLLBedrijfsprofiel op pagina 61STEELCASEBedrijfsprofiel op pagina 63www.profacility.be/sedus-stollwww.profacility.be/steelcaseMAARS JANSEN PARTITIONINGSYSTEMSBedrijfsprofiel op pagina 58PAN-ALLwww.profacility.be/maars-jansenwww.profacility.be/panallSVBedrijfsprofiel op pagina’s 64-65www.profacility.be/svPANISOLTECNIBOTDS OFFICE DESIGNTECNOSPACEVITRAWILKHAHNBedrijfsprofiel op pagina’s 66-67www.profacility.be/wilkhahnVERLICHTINGBIS LIGHTINGDARKKANTOORMEUBELEN - VERHUURDCD LIGHTINGALVERODELTA LIGHTETAPPRofacility GUIDE 2012 129

leveranciersgids iWWW.PrOFaciliTY.Be/guide iMODULAR LIGHTINGPHILIPS Division LightingTRILUXZUMTOBEL LIGHTINGBedrijfsprofi el op pagina 83BINNENJALOEZIEËN EN ZONWERINGENHAROL PROJECTSHUNTER DOUGLASHelioscreen ProjectsBedrijfsprofi el op pagina 82LUXASOLARORTALDRAPEREPROSOLSOLIFLEXBedrijfsprofi el op pagina 62VERLAAGDE PLAFONDSANBICOBENJOFAAY VIANENHUNTER DOUGLASHelioscreen ProjectsBedrijfsprofi el op pagina 82INTERALUKNAUF AMF PLAFONDSLINDNERwww.profacility.be/zumtobelwww.profacility.be/hunterdouglaswww.profacility.be/solifl exwww.profacility.be/hunterdouglasOFFice ManageMenTDOCUMENTEN - DIENSTEN VOOR DIGITALISERING & ARCHIVERINGCINTAS DOCUMENT MANAGEMENTIRISIRON MOUNTAINMERAKPITNEY BOWES MANAGEMENT SERVICESRICOHKLASSEMENT & ARCHIEF – MEUBILAIRALMASYBRUYNZEEL STORAGE SYSTEMSBedrijfsprofi el op pagina’s 52-53JALEMAwww.profacility.be/bruynzeelstorageBUREAUMATICA (KOPIEERAPPARATEN, SCANNERS, FAXTOESTELLEN,PRINTERS, PROJECTORS)AVR SYSTEMSBROTHERDANKAFELLOWESKYOCERA MITAOCERICOHXEROXRENOVATIE EN BINNENAFWERKINGACVANBEDDELEEMBedrijfsprofi el op pagina 47JANSEN FINISHINGSTECNIBOAKOESTIEK - CONSULTANCY EN UITRUSTINGDOX ACOUSTICSENVIRONMENT ACOUSTICSSEDUS STOLLBedrijfsprofi el op pagina 61STOTECNOSPACEVENACKANTOOR - EN INTERIEUR BEPLANTINGAMBIUSANYGREENAQUARELLAGREEN CONCEPT & SERVICESLEASE PLANTBedrijfsprofi el op pagina’s 26-27www.profacility.be/beddeleemwww.profacility.be/sedus-stollwww.profacility.be/issKANTOORBENODIGDHEDENANTALISBURO MARKETDURABLEESSELTEETILUXFELLOWESLYRECOOTTO OFFICEOVERTOOMSTAPLESLEVERINGSDIENST NATIONAAL - KOERIERCMG EXPRESSCORPCO EXPRESS ROADFACILITY MAILG4S COURIER SERVICESBPOSTLEVERINGSDIENST INTERNATIONAAL - KOERIERDHL EXPRESSFEDEX EXPRESSTNT EXPRESSUPS130 PRofacility GUiDE 2012

www.profacility.be/guideDé ontmoetingsplaats tussen vraag en aanbodDe online leveranciersgids op profacility.be/guide stelt meer dan 750 gespecialiseerde leveranciers endienstverleners voor volgens hun activiteitensector. Zij bieden u hun knowhow om het beheer van uw gebouwen,werkomgevingen, facilitaire diensten, wagenpark en mobiliteit te optimaliserenm.profacility.beZoek een leveranciervia uw iPhoneof anderesmartphonesDe Profacility-media zijn publicaties vanBusiness Interactive Media sprlAvenue Louise, 475 BE 1050 BrusselsTEL. +32 (0)2 669 77 65 I FAX. +32 (0)2 626 37 17 I info@bimedia.beADVERTISING Sigrid NAUWELAERTS • snauwelaerts@profacility.bePRofacility GUIDE 2012 131

leveranciersgids iWWW.PrOFaciliTY.Be/guide ivasTgOedCONSULTANCY & VASTGOEDDIENSTENALLTENANIXTONBedrijfsprofi el op pagina114BELTICOBNP PARIBAS REAL ESTATECBRECOLLIERS-EPMCCUSHMAN & WAKEFIELDDE CROMBRUGGHE AND PARTNERSDEVIMO CONSULTDTZFREESTONEBedrijfsprofi el op pagina115GVA GRIMLEYIMMOBILIEN HUGO CEUSTERSIMMOQUESTJONES LANG LASALLEKEY ESTATEKING BELGIUMKNIGHT FRANKASSET & PROPERTY MANAGEMENTCAMELOTCOFINIMMOCONNECTIMMOENTRAKTGLOBAL PORTFOLIO MANAGEMENTINTERIM VASTGOEDBEHEERSAVILLSSOGESMAINTwww.profacility.be/anixtonwww.pro-realestate.be/belticowww.profacility.be/freestoneHERLOKALISERING – CONSULTANCY EN PROJECTBEHEERANIXTONwww.profacility.be/anixtonBedrijfsprofi el op pagina114AOS BELGIUMBedrijfsprofi el op pagina 45www.profacility.be/aos-studleyBAKER & MCKENZIECMS DEBACKERCRAWFORD BELUXDELOITTE REAL ESTATEERNST AND YOUNGHAUMONT,SCHOLASSE & PARTNERSKPMGLAGALINKLATERSLYDIAN LAWYERSSTIBBETAYLORWESSINGVERCRUYSSE & KADANERwww.pro-realestate.be/KPMGARCHITECTENBUREAU’SA.D.E. SPRL MARC STRYCKMAN AND PARTNERSA2RC ARCHITECTSALTIPLAN° ARCHITECTSwww.pro-realestate.be/altiplanARCHI 2000ARCHI+IARCHITECTES ASSOCIESARCHITECTUURBUREAU LOWETTEARCHITEKTENBURO STORME VAN RANSTART & BUILD ARCHITECTSASSAR ARCHITECTSATELIER D'ARCHITECTURE DE GENVALATELIER DE L'ARBRE D'ORBUREAU D'ARCHITECTURE EMILE VERHAEGHENBURO IICERAUCHAPMAN TAYLORCONIX ARCHITECTENCREPAIN-BINST ARCHITECTURDDS & PARTNERSDSW ARCHITECTSELD PARTNERSHIPEXODE ARCHITECTUREGLOBAL DESIGN, PROJECT & FMwww.profacility.be/globalBedrijfsprofi el op pagina’s 56-57D&C SERVICESBedrijfsprofi el op pagina 51DE CROMBRUGGHE AND PARTNERSwww.profacility.be/dcservicesJASPERS - EYERS & PARTNERSK-ONCEPTBedrijfsprofi el op pagina 54www.profacility.be/k-onceptL.O.Gwww.profacility.be/logMONTOIS PARTNERS ARCHITECTSPROCOS GROUPBedrijfsprofi el op pagina 59www.profacility.be/procosPOLO ARCHITECTSRYCKAERTS & PARTNERSTRAJECTBedrijfsprofi el op pagina 125www.profacility.be/trajectSAMYN AND PARTNERSTUINARCHITECTENJURIDISCH EN FISCAAL ADVIESAVANTGARDENALLEN AND OVERYINTERPLANTALTIUS | TIBERGHIENJ.N.CWIRTZ132 PRofacility GUiDE 2012

BOUW - CONSULTANCY EN PROJECTBEHEERACMG CONSTRUCTION CONSULTANTARCADISAT OSBORNEB4F I Building for the FutureBOPRO REAL ESTATE SERVICESK-ONCEPTBedrijfsprofiel op pagina 54www.profacility.be/B4Fwww.profacility.be/k-onceptHEPTAGONHIVE - MUNDO BLIEGE BUSINESS CENTERMUTIBUROREGUSSILVERSQUARESMART WORK CENTERPROBAMVK ENGINEERINGwww.profacility.be/vkWIDNELL EUROPESTUDIE- EN ENGINEERINGSBUREAU’SABTAIR CONSULT ENGINEERINGARCADISB SOLUTIONSINDUSTRIAL PROJECT SERVICESINGENIUMwww.profacility.be/ingeniumMARCQ & ROBASOPHIA GROUPTECHNUM - TRACTEBEL ENGINEERINGTPF GROUPTRACTEBEL ENGINEERING (GDF ZUEZ)VK ENGINEERINGwww.profacility.be/vkMILIEUCERTIFICATIE VAN GEBOUWENAGECO ENVIRONMENTAL CONSULTINGB4F I Building for the Futurewww.profacility.be/B4FBREEAMBUREAU VERITAS CERTIFICATIONHQEPROBAMSECOVALIDEOVINCOTTESTRAATMEUBILAIRKOPPENVELOPAOPLEIDINGEN IN VASTGOEDBEHEERUNIVERSITEIT ANTWERPEN MANAGEMENT SCHOOL (UAMS)SOLVAY BRUSSELS SCHOOLBUSINESS CENTERALTERNATIVE BUSINESS CENTERANTWERP BUSINESS CENTERAXISPARC BUSINESS CENTERBURO & DESIGN CENTERBUROTELEUREGIO BUSINESS CENTERBEROEPSFEDERATIESRESRICSURBAN LAND INSTITUTE (ULI)UPSI / BVSGEBOUWEN, ENERGIE EN TECHNIEKENMULTITECHNISCH BEHEER (MAINCONTRACTING)CEGELECCOFELYFABRICOMIMTECH MAINTENANCEINGENIUMwww.profacility.be/ingeniumJOHNSON CONTROLSSODEXOwww.profacility.be/sodexoifmBedrijfsprofiel op pagina 30SOPHIA GROUPSPIE BELGIUMT.E.MVINCI FACILITIES (Faceo Belgium)Bedrijfsprofiel op pagina 31HVAC (HEATING, VENTILATION, AIR CONDITIONING)ABN KLIMATISATIEATLAS COPCO BELGIUMAXIMA CONTRACTINGBELAIRCO / SAMSUNG AIRCONDITIONNINGDAIKIN BELGIUMDALKIAFEXIM MAINTENANCEIMTECH PROJECTSLIMPENSTYCO THERMAL CONTROLSKLIMAATPLAFONDSINTERALUBEDDELEEMBedrijfsprofiel op pagina 47IMMOTICA EN AUTOMATISERINGBECKHOFF AUTOMATIONPRIVA BUILDING INTELLIGENCERISCO GROUP BENELUXwww.profacility.be/vinciwww.profacility.be/beddeleemPRofacility GUIDE 2012 133

leveranciersgids iWWW.PrOFaciliTY.Be/guide iSIEMENS BUILDING TECHNOLOGIESCONSULTANCY - MILIEUZUMTOBEL LIGHTINGBedrijfsprofi el op pagina 83www.profacility.be/zumtobelELLYPSCENERGIEGLOBAL ENERGY MANAGEMENT SOLUTIONSBUITENZONWERINGENINVICTUSDUCOVINCOTTE ENVIRONNEMENTHUNTER DOUGLASHelioscreen ProjectsBedrijfsprofi el op pagina 82RENSON VENTILATIONwww.profacility.be/hunterdouglasENERGIEAUDITAREMISBedrijfsprofi el op pagina 22www.profacility.be/aremisLIFTEN & ROLTRAPPEN - INSTALLATEURS EN FABRIKANTENAXESS LIFTENCOOPMAN LIFTENCOSMOLIFTKONEOTISSCHINDLERTHYSSEN KRUPPGEBOUWEN - SIGNALISATIEAPLETILUXPUBLI-COEN SAFETY & SIGNSIGNTECVOCHTWERING DAKEN – PLAATSING EN ONDERHOUDATABDE BOER WATERPROOFING SOLUTIONSIMPERBEL (DERBIGUM)RECTICEL INSULATIONWAND- EN VLOERBEKLEDINGAKZO NOBEL PAINTSBELVI (AIRDECK)COMPOSIL EUROPEDESSOFORBOIDEAL FLOORCOVERINGSINTERFACEFLORSTOGRAFFITI – VERWIJDERINGS- EN BEHANDELINGSDIENSTENAPP All REMOVEPARKEERSYSTEMEN EN -DIENSTENAUTOMATIC SYSTEMSVELOPAVINCI PARKWPS BELGIUMRENOVATIE - ALGEMENE BEDRIJVENMASTER KEYSTRIP-ITwww.profacility.be/stripit134 PRofacility GUiDE 2012DALKIADAPESCOINGENIUMSOPHIA GROUPSTEELVK ENGINEERINGZONNEPANELEN - INSTALLATEURSCARBOMATENERSOLIMPERBEL (DERBIGUM)SOLARACCESSUNSWITCHWARMTEKRACHTKOPPELING - INSTALLATEURSBELPOWER INTERNATIONALRENOVE ELECTRICSOLTISBEROEPSFEDERATIESBELGIAN MAINTENANCE ASSOCATION (BEMAS)CONFEDERATIE BOUWveiligHeid en BeveiligingTOEZICHT EN BEWAKING - DIENSTENATALIAN GROUPBedrijfsprofi el op pagina’s 20-21BEST SECURITY SERVICECAMELOTCOBELGUARDEUROPEAN SECURITY GROUPEFACT SECURITYFOCUS SecurityG4S SECURITY SERVICESS.G.I SECURITYSECURITASSERIS SECURITYTRIGION SECURITYZie advertentie op paginas 24-25www.profacility.be/ingeniumwww.profacility.be/vkwww.profacility.be/atalianwww.profacility.be/seriswww.profacility.be/facilicom

TOEGANGSCONTROLE - INSTALLATEURSADT FIRE & SECURITYSCHOONMAAK EN HYGIËNEAMANO ELECTRONICSSCHOONMAAK - DIENSTVERLENERSAUTOMATIC SYSTEMSACTIVADINEC INTERNATIONALGETATALIAN GROUPBedrijfsprofiel op pagina’s 20-21www.profacility.be/atalianPROTIMERISCO GROUPCAREBedrijfsprofiel op pagina 95www.profacility.be/careCLEANING MASTERSBEWAKINGSSYSTEMEN – INSTALLATEURSDEPLOO SCHOONMAAKA&E SECURITYADT FIRE & SECURITYEUREST SERVICESBedrijfsprofiel op pagina 23www.profacility.be/eurestESSCEUROCLEANG4S SECURITY SERVICESNISCAYAHEW FACILITY SERVICESZie advertentie op pagina 101www.profacility.be/ew-facility-servicesSECURITY MONITORING CTRESERIS SECURITYwww.profacility.be/serisGOMBedrijfsprofiel op pagina’s 24-25www.profacility.be/facilicomVAG SECURITY SYSTEMSGROUP GOVAERTHECTAS SCHOONHOUDENBEWAKING – LOKALISERING VOERTUIGENIRIS CLEANING SERVICESOKTOPUSISSBedrijfsprofiel op pagina’s 26-27www.profacility.be/issEVENT SECURITYG4S EVENT SECURITYBRANDVEILIGING - APPARATUURACSESADT FIRE & SECURITYAJAX FIRE PROTECTIONANSULBEMACBRAKEL AEROKBS-SYSTEMSMEYVAERTNISCAYAHSAVALSICLISOMATIBESCHERMINGS- EN VEILIGHEIDSKLEDINGMEWA SERVIBELUNICORN IMPORTSVAN MOERBEROEPSFEDERATIESANPIASSOCIATION PROFESSIONNELLE ENTREPRISES DE GARDIENNAGEDESCONPREVENTJETTE CLEANLAURENTYSMET JETSTERIMATECNUBELVANDEZANDESCHOONMAAK - UITRUSTING EN MATERIAALALPHEIOSDIVERSEYHAKOKÄRCHERMOTRAC HANDLING & CLEANINGNILFISK-ADVANCETENNANTSCHOONMAAK – BENODIGDHEDEN EN VERBRUIKSGOEDERENANECA HYGIENEBOMACWS / BOCOFHP VILEDA PROFESSIONALTORK > SCA HYGIENE PRODUCTWERNER & MERTZSCHOONMAAK – ADVIESVERLENING EN KWALITEITSCONTROLESATIRIPSOwww.profacility.be/ipsoMCSVSRPRofacility GUIDE 2012 135

Uw maandelijkse afspraak met de actualiteit.Alle informatie rond de optimalisering van het beheer van uw vastgoed,gebouwen, werkomgeving, facilitaire diensten en mobiliteit.m.profacility.beVolg het laatste nieuwsop uw iPhone of andere smartphones.Om de newsletter gratis te ontvangen via e-mail, schrijf u in op www.Profacility.be/newsletter.De Profacility-media zijn publicaties vanBusiness Interactive Media sprlAvenue Louise, 475 BE 1050 BrusselsTEL. +32 (0)2 669 77 65 I FAX. +32 (0)2 626 37 17info@bimedia.be I www.bimedia.beADVERTISINGSigrid NAUWELAERTS • snauwelaerts@profacility.be136 PRofacility GUIDE 2012

HOTEL HOUSEKEEPINGEW FACILITY SERVICESZie advertentie op pagina 101ISSBedrijfsprofiel op pagina’s 26-27MANPOWER BUSINESS SOLUTIONSSODEXOBedrijfsprofiel op pagina 30INDUSTRIËLE WASSERIJENHADES-ELISINITIAL TEXTILESMEWA SERVIBELMIREILLESTERIMA - VANGUARD TEXTILEPEST CONTROLCURATECDESINFECTA CROESECOSERVISS HYGIENE SERVICESRENTOKIL PEST CONTROLSANITEC c/o SGSwww.profacility.be/ew-facility-serviceswww.profacility.be/isswww.profacility.be/sodexoifmWATERFONTEINENCULLIGANKÄRCHERSIP WELLKOFFIEMACHINESCAFE EQUITABLE OBN VENDINGDOUWE EGBERTS COFFEE SYSTEMSKOFFIE ROMBOUTSMIKO COFFEE SERVICEBedrijfsprofiel op pagina 96NESCAFÉ > NESTLE PROFESSIONALNESPRESSO BUSINESS SOLUTIONSSAECOEVENT CATERINGBELGOCATERINGDEBEKKER FRERES TRAITEURGOURMET INVENTGRAINS NOIRSLORIERS TRAITEURNOUVELLE RESTAURATIONPAULUS PIERRE TRAITEURwww.profacility.be/mikoTUINEN EN GROENE RUIMTEN - ONDERHOUDATALIAN GROUPBedrijfsprofiel op pagina’s 20-21IRIS GREENCAREBEROEPSFEDERATIESDETIC ASBL, COMMISSION FEBELCLEANABSU (Algemene Belgische Schoonmaak Unie)CATERINGwww.profacility.be/atalianVERHUIS, OPSLAG EN LOGISTIEKVERHUIZING - DIENSTENARTHUR PIERREBedrijfsprofiel op pagina 94COCQUIBUS-WAHLCONVOIDOCKX VERHUISBEDRIJFGOSSELIN GROUPMOZER GROUPBedrijfsprofiel op pagina’s 98-99www.profacility.be/alliedarthurwww.profacility.be/mozerCATERING - DIENSTVERLENERSARAMARKBELGOCATERINGEUREST SERVICESBedrijfsprofiel op pagina 23ISSBedrijfsprofiel op pagina’s 26-27PROREST CATERINGBedrijfsprofiel op pagina’s 24-25SODEXOBedrijfsprofiel op pagina 30VENDINGAUTOMATENCOCA-COLA ENTERPRISESCONWAY VENDING SERVICESMAAS INTERNATIONALMIKO COFFEE SERVICEBedrijfsprofiel op pagina 96UNILEVERwww.profacility.be/eurestwww.profacility.be/isswww.profacility.be/facilicomwww.profacility.be/sodexoifmwww.profacility.be/mikoPOTIEZ-DEMANBedrijfsprofiel op pagina 97SERVAES SERVICESTER BEEKYOUR MOVER VANDERGOTENBedrijfsprofiel op pagina 100ZIEGLERREKKEN VOOR OPSLAGPLAATSENALMASYDEXION > BRUYNZEEL STORAGESYSTEMSBedrijfsprofiel op pagina’s 52-53ROTOMSSI SCHAEFERSTOW INTERNATIONALBEROEPSFEDERATIESBelgische Kamer der Verhuizers (BKV)www.profacility.be/potiezwww.profacility.be/vandergotenwww.profacility.be/bruynzeelstoragePRofacility GUIDE 2012 137

leveranciersgids iWWW.PrOFaciliTY.Be/guide iFleeT & MOBiliTY ManageMenTFLEET MANAGEMENT - CONSULTANTSDRAGINTRA BUYING SERVICESEUROFLEET CONSULTFLEET LOGISTICSFLEET SOLUTIONSLEASING - CAPTIVESBMW FINANCIAL SERVICESCITROEN LEASED'IETEREN LEASEMERCEDES-BENZ FINANCIAL SERVICESPEUGEOT LEASEMULTI-MERKLEASINGALD AUTOMOTIVEARVALATHLON CAR LEASEDEXIA AUTO LEASEDIRECTLEASEGE CAPITAL SOLUTIONSKBC AUTOLEASELEASE PLAN FLEET MANAGEMENTMASTERLEASESMART REPAIRCARGLASSONE FLEET SERVICESBedrijfsprofi el op pagina’s 24-25MOBILITEIT - ADVIESTRAJECTBedrijfsprofi el op pagina 125GEDEELD VERVOERCAMBIOVILLOZEN CAROPENBAAR VERVOERDE LIJNSNCBSRWT (TEC)STIBBEROEPSFEDERATIEFLEET CORNERwww.profacility.be/facilicomwww.profacility.be/trajectWAGEN & BESTELWAGEN - HUUR OP KORTE TERMIJNAVISBUDGET RENT A CAREUROPCARHERTZSIXTTC LOCATION> www.profacility.be/guide• de volledige adressenlijst van meer dan820 leveranciers• bedrijfsprofi elen• INFODESK: richt u gelijtijdig naar meerdereleveranciers voor informatie- en offerteaanvragenBRANDSTOFFEN EN SMEERMIDDELENESSO CARD SERVICESQ8 PETROLEUMLUKOILOCTA +SHELLTEXACOTOTALBIJSTAND EN PECHVERHELPINGETHIAS ASSISTANCEINTER PARTNER ASSISTANCEMONDIAL ASSISTANCE GROUPTOURINGVAB138 PRofacility GUiDE 2012

Gratis inzameling van afgedanktefluorescentiebuislampen: word Recupel-ophaalpunt!Ongetwijfeld krijgt u heel wat afgedankte fluorescentiebuislampen (beter gekend als tl-lampen) in uw onderneming binnen.Maar wist u dat deze ‘gasontladingslampen’ Klein Gevaarlijk Afval zijn? Laat ze dus veilig inzamelen door een erkende ophaler:de beste garantie voor een correcte recyclage!ZO WORDT U RECUPEL-OPHAALPUNTSurf naar de rubriek ‘op het werk’ op recupel.be. Daar leest u alles over de inzameling van uw gasontladingslampen. Deprocedure is eenvoudig: u kiest online een erkende ophaler, registreert daar eenmalig en vraagt dan aan uw ophaler om eenlampendoos te leveren of een grotere lampenbox. En daarna: inzamelen maar! Ophaling, verwerking én recyclage zijn helemaalgratis voor u.0800 403 88OPERATIONSrecupel.beNog vragen? Mail naar: logistics@recupel.be

Maakt uw bedrijf wel de juiste vastgoedkeuzes?In deze woelige economische conjunctuur hebt u niet altijd de tijd om na te denken over uw vastgoedsituatie. Nochtans is dat eenbelangrijke strategische factor voor uw bedrijf. Met een gemiddelde bezettingskost van € 12.000 per jaar en per werknemer isvastgoed de tweede grootste kostenpost, na salarissen… goed voor ongeveer 20% van uw totaalbudget.Wilt u graag uw vastgoedbeheer optimaliseren? Begin dan met een gratis verkennende audit op www.stayormove.com. Anixton iseen onafhankelijke consultant in bedrijfsvastgoed. We geven u dus objectieve raad (heronderhandelen van huurcontracten, zoeken vaneen nieuwe locatie, sale & lease back, enz.) die we ook in de praktijk omzetten. U betaalt enkel op wat u bespaart. Het is misschien tijdom uw horizon te verruimen!Ga naar onze nieuwe website www.stayormove.com voor een eerste verkennende audit.Contact : +32 2 721 99 19 | info@anixton.com | www.anixton.comCorporate Real Estate Solutions