Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 - Ernst & Young

Nederland steeds aantrekkelijkerBarometer Nederlands vestigingsklimaat 2012Inhoudsopgave3 Voorwoord4 Management samenvatting6 Nederland steeds aantrekkelijker7 Europese investeringen9 Investeringstrends in Nederland12 Vooruitzichten voor Nederland13 Waarom kiezen bedrijven voor Nederland?16 De toekomst van Nederland18 Aanbevelingen20 Appendix: Methodologie en bronnenBarometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker1

Voorwoord2 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

VoorwoordPieter JongstraManaging PartnerErnst & YoungCaroline RodenburgSenior ManagerErnst & YoungGlobalisering is een belangrijke drijfveer voor bedrijven.Ongeacht waar ter wereld bedrijven vandaan komen, Oost,West, Noord of Zuid: ze streven ernaar om zowel eenmondiale als een lokale speler te zijn. Toeleveringsketens dieer oorspronkelijk op gericht waren om goedkope productievan opkomende landen naar Westerse consumentente brengen, veranderen steeds meer in netwerken metspiegelbeeldfuncties in diverse sleutelmarkten. Nationalekampioenen uit de BRIC-landen streven ernaar hunbinnenlandse succes te herhalen in ontwikkelde landen,waarbij ze onderzoek en productie toevoegen aaninvesteringen die ooit gestart waren alssales & marketing-functies.In deze nieuwe ordening zijn marktkansen en stabiliteitfundamenteel. Europa heeft de markt, maar hoe zit het metstabiliteit? De economische crisis liet een seismische breukzien onder de Europese constellatie en de gemeenschappelijkemunt. Maar heeft het vooruitzicht op een mogelijke eruptiehet vertrouwen van buitenlandse investeerders op de proefgesteld?Volgens de Ernst & Young European Attractiveness Survey2012 zeker niet. Het aantal directe buitenlandse investeringenin Europa is met 4% gestegen. Niet iedereen ziet lage groei,overheidstekorten en een gefragmenteerd politiek systeemals onoverkomelijke obstakels voor investeringsprojecten.Voor vele investeerders is aan het nemen van risico nietsbuitengewoons.Dit vertrouwen en deze investeringsbereidheid zien weook terug in het onderzoek dat Ernst & Young dit jaar weerheeft gedaan naar concrete investeringen door buitenlandsebedrijven in Nederland en de aantrekkelijkheid van Nederlandals vestigings locatie. De cijfers laten een recordaantal vanmaar liefst 170 concrete investeringen door buitenlandsebedrijven in Nederland zien. We bezetten daarmee de vijfdeplaats in de top 10 van Europese landen waar de meestedirecte buitenlandse investeringen gedaan worden. Uitinterviews met ruim 200 topbestuurders van internationaalopererende bedrijven blijkt eveneens dat zij Nederland nogaltijd als een aantrekkelijk land zien.Betekent dit dat Nederland bestand is tegen mogelijkeerupties? Integendeel, we zullen ons sterk moeten makenom de zorgen die er zijn en de risico’s die we lopen in eenstagnerende economie het hoofd te bieden. Zoals socialegevolgen van bezuinigings maatregelen en het mogelijkin gebreke blijven van financiële instituties en de reëleeconomie. Toch uiten investeerders nog een andere zorg:de aanhoudende uitdaging om Nederland aantrekkelijker temaken op het terrein van onderwijs, ondernemerschap eninnovatie.Welke inspanningen moet Nederland plegen om haaraantrekke lijkheid op deze punten te vergroten? Op welkewijze kan ze haar potentieel op het gebied van R&D beterbenutten? En wat is de meest effectieve manier om dit onderde aandacht van potentiële investeerders te brengen en hente bewegen in Nederland te investeren?Hoewel hier geen pasklaar antwoord op te geven is, is het vangroot belang om nieuwe manieren en kansen te vinden diede Nederlandse positie in de wereldwijde competitieve marktvan directe buitenlandse investeringen op deze onderdelenverder versterken. Hiertoe is een duidelijke, inspirerende visieen strategie nodig, gedragen door overheid, bedrijfslevenen kennisinstellingen. We hopen middels de Ernst & Young‘Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012’ een bijdragete leveren aan en inspiratie te geven voor het voeren van eeneffectief beleid op dit terrein.Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker3

Management samenvattingManagement samenvattingDe Ernst & Young ‘Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012’bestaat uit twee onderdelen:1. De ‘feiten’ op basis van aangekondigde plannenvan ondernemingen voor grensoverschrijdende investeringen inEuropa, die geregistreerd worden in de ‘Ernst & Young EuropeanInvestment Monitor’. De belangrijkste uitkomsten van dezemonitor zijn te lezen op pagina 6 t/m 11.2. De ‘meningen en perceptie’ van 205 beslissers vaninternationale ondernemingen binnen en buiten Nederland,die door Ernst & Young zijn gevraagd naar hun perceptie enverwachtingen ten aanzien van het Nederlandse investeringsklimaat.Hun inzichten zijn terug te vinden op pagina 12 t/m 17.Toenemend vertrouwen in EuropaSterke feitelijke positie van NederlandOndanks een voortdurende eurocrisis hebben wij in 2011 eentoenemend aantal buitenlandse bedrijven waargenomen dat eenvertrouwen in Europa heeft uitgesproken door gezamenlijk 3.906grensoverschrijdende investeringsprojecten aan te kondigen.Dit is een stijging van 4% ten opzichte van 2010. Hiermee wordtde stijging van vorig jaar (+14%) voortgezet na een sterke dalingin 2009. Het grootste aantal grensoverschrijdende investeringsprojectenin Europa vond in 2011 plaats in en tussen Europeselanden (46%). Ook de Verenigde Staten blijven met 26% eenbelangrijke investeerder in Europa. Van de geregistreerde grensoverschrijdendeinvesteringen in Europa komt ruim 7% uit de BRIClanden.Nederland heeft met een toename van 48% in het aantalinvesteringsprojecten in 2011 meer dan evenredig geprofiteerd vaneen groeiend aantal grensoverschrijdende investeringen in Europa.Daarmee is Nederland gestegen van de achtste naar de vijfdepositie in Europa in de top 10 van meest aantrekkelijke Europeseinvesteringslanden. In absolute aantallen heeft Nederland dit niveaunog niet eerder gerealiseerd sinds de start van de Ernst & YoungEuropean Investment Monitor in 1997. Nederland trekt dit jaar4,4% van het totale aantal grensoverschrijdende investeringen inEuropa aan. Het aandeel investeringen in Nederland uit de BRIClandenligt met 6,5% op vrijwel hetzelfde niveau als in heel Europa.De toename van het aantal grensoverschrijdende investeringenin hoofdkantoren heeft zich in 2011 niet doorgezet. Daarentegenheeft Nederland wel aanzienlijk meer logistieke operatiesaangetrokken en bevestigt daarmee de reputatie van Nederland als‘Gateway to Europe’. Daarnaast heeft Nederland substantieel meersales & marketing en productiefaciliteiten aangetrokken.Het aantal research & development centra stijgt in absolute zin,maar blijft qua aandeel achter. Hierdoor wordt de Nederlandseambitie op het gebied van het aantrekken van kennisintensieveactiviteiten nog niet vervuld. Op het gebied van het aantrekkenvan internet datacenters heeft Nederland haar positie min of meerkunnen handhaven.4 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

Perceptie van Nederland stabielNederland in 2020Nederland beschikt in de ogen van internationale beslissers overeen aantal sterke punten. Dat betreft, net als in voorgaande jaren,onder andere de kwaliteit van het leefklimaat en de telecommunicatie-,transport- en logistieke infrastructuur. Ondanks eentoegenome politieke dynamiek in Nederland wordt ook de stabielesociale omgeving door 85% van de respondenten als aantrekkelijkbeoordeeld.Nederland blijft haar positie als ‘Gateway to Europe’ waarmakenin de ogen van potentiële investeerders. Daarnaast zien metname grote bedrijven een leidende rol voor Nederland op hetgebied van duurzame technologie en groei, terwijl kleine bedrijvenNederland een leidende rol toekennen voor diensten met een hogetoegevoegde waarde.Buitenlandse investeerders beoordelen Nederland als minderaantrekkelijk waar het gaat om arbeidskosten, onroerend goedkosten en de beperkte omvang van de Nederlandse markt. Ook dearbeidsrechtflexibiliteit omtrent aanname, ontslag en arbeidsduurwordt door veel investeerders als onaantrekkelijk beschouwd.Van de geïnterviewde beslissers geeft 27% aan concrete plannente hebben voor het opzetten of uitbreiden van een vestiging inNederland. De meest genoemde investeringsregio is Amsterdam(25%).De positie van Duitsland als concurrent van Nederland is in deperceptie van de ondervraagden wederom gestegen. Van derespondenten ziet 49% Duitsland als de belangrijkste concurrentvoor Nederland, op grote afstand van andere potentieelconcurrerende landen.Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker5

Investeringstrends in NederlandFiguur 2Buitenlandse investeringen in Nederland naar type activiteit846155482011201020092923231912 12 14 13126201520084 375 6 6 5 53 33 20 0 12Sales & Marketing Logistiek Productie Hoofdkantoren Research &DevelopmentInternet Data Center Testing & Servicing Contact CenterNederland wist in 2011 maar liefst 170buitenlandse investeringsprojecten aante trekken. Het gaat hierbij concreet omhet opzetten van bepaalde faciliteiten inons land, zoals een hoofdkantoor, eenverkooporganisatie of een logistiek centrum.Nederland is hiermee dit jaar gestegen naarde vijfde plaats in de lijst van landen die demeeste investeringen hebben aangetrokken.Met name de toename van marketing &sales-activiteiten is hierbij opvallend: van55 naar 84 investeringen. Zoals ieder jaaris dat ook dit jaar het meest voorkomendetype investering. De stijging van het aantalinvesteringen in hoofdkantoren vorig jaarheeft zich dit jaar niet doorgezet. Met dehuidige 15 investeringen in Nederland doenlanden als het Verenigd Koninkrijk (29),Duitsland (17), Spanje (16) en Frankrijk(16) het in absolute getallen beter.Nederland is echter niet het enige land dateen afname van het aantal investeringenin hoofdkantoren laat zien. Over heelEuropa bezien is de afname 10%.Nederland lijkt haar reputatie als ‘Gateway toEurope’ dit jaar weer waargemaakt tehebben met een sterke toename in hetaantal investeringen in logistieke faciliteiten:van 12 naar 29. Deze stijging volgt op eensterke daling in 2010 (van 23 naar 12).Nederland heeft haar positie ten opzichtevan concurrerende landen als Duitsland enFrankrijk weten te versterken.De ambitie van Nederland om kennisintensieveactiviteiten aan te trekkenlijkt zich de afgelopen jaren te vertalenin een stijging van het aantal research &development centra die zich in Nederlandvestigen.De toename beperkt zich echter totéén project per jaar, blijft daarmeegevoelig voor fluctuaties en als aandeel inhet totaal aantal investeringen minimaal.Toch heeft ons land juist op dit terrein veelpotentie. Daar is het afgelopen jaar ondermeer middels het topsectorenbeleid naderinvulling aan gegeven. Dit heeft echter nogniet geleid tot een substantiële toenamevan het aantal investeringen.Nederland doet het nog altijd goedals vestigingsland voor internet data centersdoor 5 van de 36 Europese investeringen indatacenters aan te trekken. De concurrentiezit echter niet stil: waar Nederland vorigjaar samen met het Verenigd Koninkrijknog de meeste centra binnenhaalde, wetenhet Verenigd Koninkrijk (8) en Duitsland(7) nu meer investeringen in internet datacenters aan te trekken.Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker9

Nederland steeds aantrekkelijkerFiguur 3Buitenlandse investeringen in Nederland naar herkomstland2011201020096244 46212620 20610313 12975 6 7817 64 5 5 53 42 1 2 2 2 3 3 3 3 31 1 0 1 1 0 0 0VerenigdeStatenVerenigdKoninkrijkJapan Duitsland Frankrijk India China Canada Zwitserland Denemarken Ierland Noorwegen Israël Nieuw-Zeeland Overig• Investeringen in ‘greenfieldoperations’ per sectorBuitenlandse ondernemingen investerenin Nederland voornamelijk in ‘greenfieldoperations’ (79% in 2011). Het gaathierbij om het opzetten van geheelnieuwe faciliteiten. De buitenlandseinvesteringen hierin vinden vooral plaatsin de zakelijke dienstverlening en desoftwareontwikkeling.Ten opzichte van landen als België, Duitslanden Frankrijk is het aantal uitbreidingsprojectenvan al in Nederland gevestigdebuitenlandse investeerders relatief laag(gemiddeld 15% over de afgelopen drie jaartegen gemiddeld 30%, 21% en 35% in België,Duitsland en Frankrijk).• Investeringen naar herkomstlandBedrijven uit de Verenigde Staten zijn inaantal nog altijd verreweg de grootstebuitenlandse investeerders in ons land.Het aantal investeringsprojecten uit deVerenigde Staten is sterk toegenomen tenopzichte van vorig jaar, al is het relatieveaandeel minder groot geworden (36%in 2011 versus 40% in 2010). Ook hetaantal investeringen uit onder meer hetVerenigd Koninkrijk, Japan en Duitsland issterk toegenomen. Als we naar de BRIClandenkijken zien we dat ook het aantalinvesterings projecten uit deze landentoeneemt, maar dat het relatieve aandeeldalende is (van 8,3% in 2009 en 7% in2010 naar 6,5% in 2011).• Investeringen naar regioDe meeste directe buitenlandse investeringenvinden plaats in de Randstaden met name in de regio Amsterdam(inclusief Schiphol). De toename vanhet aantal projecten in het westen vanNederland komt vooral voor rekening vanZuid-Holland, dat dit jaar 38 investeringenwist aan te trekken (tegenover 21 in2010). Ook Noord-Brabant is sterkgegroeid: van 26 naar 40 investeringen.Noord-Holland heeft wel enkeleinvesteringen meer aangetrokken dan vorigjaar (49 versus 45), maar haar relatieveaandeel in Nederland is gedaald van39% naar 29%.Tabel 2Investeringen in greenfield operations per sector in NederlandSectorAantal2010/2011% van buitenlandseinvesteringen in Europa(2010/2011)Aantal2008/2009% van buitenlandseinvesteringen in Europa(2008/2009)Verschil inaandeelZakelijke dienstverlening 49 4,6% 36 4,2% 0,5%Software 30 4,3% 33 5,6% -1,2%Transportdiensten 24 8,2% 12 4,7% 3,6%Financiële bemiddeling 16 5,7% 8 2,7% 3,0%Elektronica 11 4,7% 10 4,3% 0,4%Machines en gereedschappen 10 2,7% 10 3,6% -0,9%Voedingsmiddelen 9 6,5% 4 2,5% 4,0%Wetenschappelijke instrumenten 7 5,2% 5 4,9% 0,3%Farmaceutica 6 5,5% 4 3,0% 2,5%Electro 5 2,4% 4 2,2% 0,2%Computers 5 9,6% 5 7,4% 2,3%Uitgeverij 4 4,2% 4 4,2% 0,0%Retail 4 5,6% 0 0,0% 5,6%Telecommunicatie en post 4 5,5% 3 4,1% 1,4%Auto-assemblage 4 7,0% 1 2,1% 4,9%Kleding 4 10,8% 2 6,1% 4,8%Overig 42 - 37 - -Totaal 234 17810 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

InterviewPragmatische en oplossingsgerichte manier van werkenis aantrekkelijkPauroos Karkaria, Executive Vice President / Global Head of Taxation, Tata Consultancy ServicesWat me in Nederland meteen opviel is datde infrastructuur hier zo goed isgeregeld. Vier jaar woonde ik inAmstelveen en binnen twintig minutenstond ik op Schiphol. Tussen Amsterdamen Mumbai gaan dagelijks rechtstreeksevluchten. In andere landen ben je vaakmeer tijd kwijt voordat je op een vliegveldbent. Doordat de Nederlandseinfrastructuur zo goed is geregeld, geldthet land als een toegangspoort naar deEuropese markt.Tata Consultancy Services is onderdeelvan Tata Group, Indiaas grootsteconglomeraat. TCS biedt vooral ICTadviesen -oplossingen. Sinds 1992 ishet bedrijf in Nederland actief. Nederlandheeft een hoge levensstandaard en demensen spreken er geweldig Engels.Wat ik vooral prettig vind aan Nederlandis de pragmatische en oplossingsgerichtemanier van werken. Ook als een projectanders gaat dan gepland. In de ICT is dateen groot voordeel, omdat een projectniet altijd verloopt zoals gepland.Doordat deNederlandseinfrastructuurzo goedis geregeld,geldt het land als eentoegangspoort naar deEuropese marktVoor zover ik weet zijn er geen specialebelastingvoordelen voor Indiasebedrijven die zich in Nederland vestigen.Het vestigingsklimaat hier is goed, maarkan wat mij betreft nog gunstiger. Zo isde vennootschapsbelasting zeker niethet laagste van Europa en de inkomstenbelastingis pittig. Indiase managershebben een vrijstelling van 30 procent,maar dan nog zijn de belastingpercentageshoog. Dat zou best ietsminder mogen.Het Nederlandse belastingstelsel isstabiel, je kunt er van op aan dat er nietineens grote veranderingen ingevoerdworden. Wat wel voor verbetering vatbaaris, is de bureaucratie. Zo is mijn Indiasepaspoort niet voldoende voor eenwerkvergunning, de overheid eist ook mijnofficiële geboortebewijs. Veel informatie,correspondentie en websites vanbijvoorbeeld (lokale) overheid, banken envliegtuigmaatschappijen zijn voornamelijkin het Nederlands. Om het leven vanbuitenlandse werknemers tevergemakkelijken, zou dat alles ook inEngels beschikbaar moeten zijn. Ietsmeer begrip van de Nederlandse overheidop dit vlak zou wenselijk zijn.• InvesteringsplannenUit de interviews blijkt dat beslissers vanbuitenlandse bedrijven Nederland als eenaantrekkelijk vestigingsland zien. 27%van de respondenten heeft zelfs concreteplannen voor het opzetten of uitbreidenvan een vestiging in Nederland. Dit betreftvoornamelijk investeringen in marketing &sales-kantoren (34%), maar ook sharedservice centra (12%) en logistieke centra(beide 11%).Opvallend is dat 23% van de respondentenaangeeft dat het zou gaan om eeninvestering in een productiefaciliteit,ondanks dat de arbeidskosten in Nederlandrelatief hoog gevonden worden. De meestgenoemde investeringsregio is Amsterdam(25%). Investeerders die al in Nederlandgevestigd zijn, geven vaker aan uit te willenbreiden of nieuwe activiteiten in Nederlandop te willen zetten dan investeerders dienog niet in Nederland gevestigd zijn.Figuur 4Overweegt uw bedrijf activiteiten inNederland uit te breiden of op te zetten?Ja, waarschijnlijk17%16%Moeilijk te zeggenJa, zeker10%6% 6%13%59%15%Waarschijnlijk nietZeker niet42%Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker11

Vooruitzichtenvoor NederlandNederland in 202060% van de respondentenvindt huidig Nederlandsvestigingsklimaat stabiel37% verwacht komende 3jaar stijging van aantrekkelijkheid vanNederland als vestigingslocatie12 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

Vooruitzichten voor NederlandWaarom kiezen bedrijven voor Nederland?Figuur 5Perceptie ten aanzien van hetNederlandse vestigingsklimaatLicht verslechterd11%Sterk verbeterd5% 13%18%Licht verbeterdSterk verslechterd3%6% 6%Moeilijk te zeggen3%59%60%Niet verbeterdof verslechterdFiguur 6Sterke punten ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaatKwaliteit van leven65%27%Telecommunicatie infrastructuur56%33%Transport en logistieke infrastructuur57%29%Stabiele sociale omgeving49%36%Duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving37%46%Opleidingsniveau van lokale werknemers44%35%Zeer aantrekkelijkRedelijk aantrekkelijkOok Nederland ontkomt niet aan enigeinvloed van de huidige economischeomstandigheden op de heersende perceptieten aanzien van het vestigingsklimaat.Ondanks dat internationale beslissersaangeven het vestigingsklimaat stabiel tevinden (60%), is het aandeel dat aangeeftdat het verslechterd is met 14% duidelijkhoger dan de 9% van vorig jaar. Dezeperceptie van een verslechterd klimaatheerst sterker onder bedrijven die nog nietin Nederland gevestigd zijn dan onder dereeds in Nederland gevestigde bedrijven.• Sterke puntenNederland beschikt in de ogen vaninternationale beslissers over een aantal,jaarlijks terugkerende, sterke punten.Dat betreft onder andere de kwaliteitvan het leefklimaat, het stabiele socialeklimaat en de telecommunicatie-,transport- en logistieke infrastructuur.Ook de duidelijkheid en stabiliteitten aanzien van politiek en wet- enregelgeving wordt internationaal als eenvan onze sterke punten gezien. Evenalshet opleidingsniveau van Nederlandsewerknemers. Deze perceptie verschiltgeografisch gezien echter sterk. Zo vindt82% van de West Europese en 87% vande Noord-Amerikaanse investeerdershet opleidingsniveau redelijk tot zeeraantrekkelijk, terwijl dit voor slechts60% van de Aziatische investeerdersgeldt. Van hen geeft 22% aan hetopleidingsniveau zelfs niet aantrekkelijkte vinden tegen respectievelijk 12% en7% van de West Europese en Noord-Amerikaanse investeerders.Nederland heeft sinds een aantal jaaraantrekkelijke regelingen voor buitenlandsebedrijven die investeren in innovatie:de ‘Innovatiebox’, de ‘RDA’ (Researchen Development Aftrek) en de ‘WBSO’(Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk).Het is opmerkelijk te zien datdeze regelingen bij gemiddeld 27% van dedeelnemende bedrijven niet bekend zijn.Daarentegen hebben deze regelingen bij17% (Innovatiebox), 12% (RDA) en 11%(WBSO) van de bedrijven die wel met deregeling bekend zijn een bepalende rolgespeeld in hun keuze voor Nederland.De regelingen lijken daarmee kansen tebieden om het Nederlandse vestigingsklimaat op het gebied van R&D teversterken, indien men de bekendheidmet de regelingen internationaal weet tevergroten.• VerbeterpuntenUiteraard zijn er ook enkele punten inNederland die buitenlandse investeerdersgraag anders zouden zien. Kosten vanarbeid en onroerend goed worden als minstaantrekkelijk genoemd. Daarnaast is menminder te spreken over de (in)flexibiliteitFiguur 7Verbeterpunten ten aanzien van hetNederlandse vestigingsklimaatArbeidskosten35%10%Kosten onroerend goed26%9%Arbeidsrechtflexibiliteit omtrent aanname, ontslagen arbeidsduur26%7%De Nederlandse afzetmarkt24%8%Toegang tot Nederlandse investeerders14% 5%Expertise van Nederland met betrekking tot uw industrie15% 3%Weinig aantrekkelijkGeheel niet aantrekkelijkvan ons arbeidsrechtelijke systeem envindt men ook de geringe omvang van debinnenlandse markt van Nederland en detoegang tot Nederlandse investeerdersminder aantrekkelijke vestigingsfactoren.De twijfels ten aanzien van de expertisemet betrekking tot specifieke industrieënzijn voornamelijk te vinden bij bedrijven inde chemische, farmaceutische en autoindustrie,alsmede in de energiesector en dezakelijke dienstverlening.Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker13

InterviewChinese ondernemers zien kansen in NederlandZhang Weiwu, General Manager, Industrial and Commercial Bank of China NederlandEind 2010 heeft De Nederlandse Bankons een bankvergunning verleend en infebruari 2011 opende ICBC (Industrialand Commercial Bank of China) haareerste kantoor in Amsterdam. We richtenons vooral op financiering van handeltussen Chinese en Nederlandsebedrijven, maar ook particulieren zijnwelkom. Duidelijk is dat de band tussenNederland en China sinds een paar jaarhechter wordt. De Nederlandse politiekrealiseert zich dat ze niet meer om Chinaheen kan. De angst voor dat enorme landverdwijnt. Nederlanders staan erg openvoor buitenlandse bedrijvigheid. Vrijwelalle grote Nederlandse multi nationalshebben inmiddels een vestiging in China.Ook kleinere bedrijven weten China tevinden en Nederland is de op een nagrootste Europese investeerder in China.Chinese ondernemers zien aan de anderekant ook kansen in Nederland. Dat vormteen belangrijk argument om ons hier tevestigen.Het is nietalleeninteressant,maar ookbelangrijkom elkaars cultuur engewoonten beter tebegrijpenDe helft van ons klantenbestand bestaatuit Nederlandse bedrijven. We vindenelkaar steeds meer, ondanks de groteculturele verschillen. Een voorbeeldhiervan is de scheiding tussen werk enprivé. Veel Nederlanders ontvangen ’savonds liever geen werktelefoontjes, jekrijgt dan meestal een voicemail. BijChinezen lopen die twee werelden veelmeer door elkaar heen.Zowel Chinezen als Nederlanders zoudenmeer moeite kunnen doen om elkaar tebegrijpen. Bijvoorbeeld de ontvangst vaneen delegatie op het hoogste niveau -eenminister in plaats van een lager geplaatsteambtenaar- is voor Nederlandersmisschien minder belangrijk, maar kanvoor Chinezen de doorslag geven bij hetsluiten van een deal. Het is niet alleeninteressant, maar ook belangrijk omelkaars cultuur en gewoonten beter tebegrijpen. We kunnen van elkaar leren.Dat voorkomt misverstanden, geeftvertrouwen en zo creëer je een beterperspectief bij het zakendoen.De sectoren die de groei van deNederlandse economie in de komendetwee jaar zouden moeten stimulerenzijn volgens de respondenten ICT(20%), duurzame technologie(18%), logistiek en distributie (18%),zakelijke dienstverlening (15%) ende energiesector (11%). Aziatischebedrijven zien vooral de ICT-sector(28%) en de transport en automotiveindustrie (36%) als stuwende kracht.Om haar positie als aantrekkelijkevestigingsplaats voor buitenlandseinvesteerders in Europa verder teversterken zou Nederland haar arbeidsrechtmoeten flexibiliseren. Een maatregel dieeerdere jaren niet op een toppositie (2011,plaats 10) te vinden was en nu bovenaande lijst staat. Deze maatregel is momenteelveelbesproken in Nederland en Europaen zal naar verwachting in Nederlandook minder strak ingevuld gaan wordengezien de meest recente voorstellen.Het verlagen van de belastingdrukwordt dit jaar daarentegen door minderrespondenten genoemd (vorig jaar 29%en 43%). Het stimuleren van onderzoeken ontwikkeling en het vernieuwen van hetonderwijs systeem blijven onveranderdhoog op de lijst van te nemen maatregelenstaan. Het zijn vooral bedrijven die reedsin Nederland gevestigd zijn die hierverbeteringsmogelijkheden zien.Figuur 12 bMaatregelen om de aantrekkelijkheidvan Nederland te vergrotenArbeidsrecht flexibilisering met betrekking tothet aannemen en ontslaan van werknemers en deduur van het werk17%34%Verlagen van de belastingdruk17%32%Onderzoek en ontwikkeling stimuleren11%25%Het onderwijs en opleidingssysteem vernieuwen11%20%Stimuleren van de ontwikkeling van MKB bedrijven6%17%Stimuleren van initiatieven van bedrijven metbetrekking tot het beschermen van het milieu enduurzame ontwikkeling3%16%Eerst genoemdTotaal genoemdBarometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker17

AanbevelingenAanbevelingenOntwikkeling van buitenlandse investeringenNederland heeft een sterke basis en positie ten aanzien van hetaantrekken en behouden van buitenlandse investeringen. Dit isechter geen vanzelfsprekendheid. De internationale dynamiekvan bedrijven, ook kleinere bedrijven, wordt groter daar zij steedsmeer genoodzaakt zijn en mogelijkheden hebben om internationaalhun vleugels uit te slaan. Dit betekent enerzijds een toename vankansen om bedrijven aan te trekken, maar tegelijkertijd ook eenbedreiging doordat bestaande buiten landse vestigingen kunneninkrimpen of verdwijnen, vooral voor een open economie zoals dievan Nederland.Van de respondenten in dit onderzoek geeft 27% aan zeker ofwaarschijnlijk nieuwe activiteiten in Nederland op te zetten. Dat iseen mooie score, maar het percentage van 57% dat aangeeft ‘zeker’of ‘waarschijnlijk’ geen nieuwe activiteiten in Nederland op te zettenis veel groter. Dit betekent dat er, ondanks de al aanwezige troevenin het Nederlandse vestigingsklimaat, een uitdaging ligt, maar zekerook nieuwe kansen. Zo is er een groot potentieel aan internationalebeslissers die nog van de kwaliteiten van het Nederlandsevestigingsklimaat overtuigd zouden kunnen worden.Nederlandse overheden, bedrijven en kennisinstellingen zullenhiertoe interna tionaal gezamenlijk een helder beeld van dekwaliteiten van het Nederlandse vestigingsklimaat moetenuitdragen. Daarbij gaat het niet alleen om het uitdragen vande sterke punten van het Nederlandse vestigingsklimaat naarpotentiële investeerders, maar ook om de signalering vanknelpunten in het vestigingsklimaat naar Nederlandse politiekeen andere besluitvormers. Een consistent en duidelijk beelden propositie in combinatie met duidelijke en toegankelijkeaanspreekpunten voor potentiële investeerders dragen bij aaneen toekomstige succesvolle marketing van Nederland.Actiepunten voor NederlandOm Nederland nog aantrekkelijker te maken voor en goedte positioneren bij buitenlandse investeerders moet gebruikgemaakt worden van de sterke punten zoals aangegeven door deinternationale beslissers. Dat betekent:• blijven investeren in de kwaliteit van het leefklimaat;• het onder de aandacht brengen van de stabiliteit van het socialeklimaat;• blijven investeren in de kwaliteit van en de goede naam ophet gebied van transport- logistieke en telecommunicatieinfrastructuur;• het behouden van de stabiliteit ten aanzien van politiek en wetenregelgeving.Tegelijkertijd zullen besluitvormers in Nederland moeten blijvenwerken aan de genoemde verbeterpunten:• beheersing van het kostenniveau, met name arbeidskosten enkosten van onroerend goed;• flexibiliseren van de arbeidsmarkt, in combinatie met een breeden goed opleidingsniveau;• verbeterde toegang tot Nederlandse financiers en investeerders,wat met name voor kleinere ondernemingen de aantrekkelijkheidvan Nederland zal kunnen vergroten.Gateway blijft belangrijkNederland wordt nog altijd gezien als toegangspoort naar deEuropese markt. Logistieke functies en hoofdkantoor functiesworden met name door grotere bedrijven graag in Nederlandopgezet ten behoeve van het bedienen van de Europese markt.Europese sales en marketing operaties worden door zowel grotereals kleinere bedrijven in Nederland opgezet. Internationaletoegankelijkheid en een adequaat belastingklimaat hebben eenblijvende aantrekkingskracht en zijn grote troeven in deconcurrentie tussen Europese locaties. De grote uitdagingvoor Nederland ligt erin om uit te dragen dat Nederland ook eensuccesvolle ‘kennisgateway’ kan zijn, bijvoorbeeld voor de vestigingvan research & development centra die intensief gebruik kunnenmaken van in Nederland aanwezige kennis en faciliteiten. Volgensde respondenten in dit onderzoek heeft Nederland deze potentie,terwijl dit nog niet bevestigd wordt door de concrete resultaten.18 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

InterviewToenemende interesse vanuit BRIC landenKees Slump, Partner Transaction Advisory Services, Ernst & YoungBinnen de overnamemarkt is er eentoenemende interesse in Nederlandzichtbaar vanuit de BRIC landen. Deaanwezigheid van technologie, toegangtot markten en de kwaliteit van logistiekeDe overheidmoet blijvendvoorspelbaaren stabiel zijnen distributiediensten zijn enkele van deoverwegingen om zich binnen Nederlandte vestigen. Met name India en China zijnactieve spelers die recentelijk een aantaldeals hebben gesloten. Ook bedrijven uithet Midden Oosten lijken de weg naarNederland te hebben gevonden en hebbenin toenemende mate interesse in detastbare industrieën zoals food entechniek. Daarnaast roeren Mexicanenzich in toenemende mate, bijvoorbeeldmet de overname van Wavin en andereconcrete interesses.Nederland is voor buitenlandsebedrijven aantrekkelijk vanwege deopen cultuur, infrastructuur en deNederlandse handelsgeest. Voor hetaantrekken van buitenlandse investeringenzijn een instabiele overheid enpolitieke onrust daarentegen niet gunstig.De situatie en de zorgen rondom deEurozone en de euro spelen hierbij een rolwaardoor bedrijven hun keuze om inbepaalde landen te investeren uitstellen ofextra onder de loep nemen. Voorbuitenlandse investeerders is het vanbelang dat de Nederlandse overheidvoorspelbaar en stabiel blijft.Om nog meer bedrijven binnen tehalen moet Nederland de krachtenbundelen. Een betere aansluitingen samenwerking tussen bedrijvenen overheden is hierin essentieel.Alle partijen moeten hetzelfde doelvoor ogen hebben: bedrijvenbinnenhalen voor Nederland. Eenvoorbeeld hiervan zijn de havensvan Amsterdam en Rotterdam die nogmeer de samenwerking en strategiekunnen afstemmen om buitenlandseinvesteringen aan te trekken. Ook moet ermeer focus worden gelegd op detopsectoren die vanuit de overheid zijngedefinieerd om nog meer kansen tebenutten. Zo moet er goed wordengekeken welke buitenlandse bedrijvenaansluiten op dit beleid, welke mogelijkhedendeze internationale bedrijvenbieden en welke bedrijven we willenaantrekken om te investeren in Nederland.Samenwerking bij aantrekken van kennisintensieve activiteitenAmsterdam en Rotterdam worden door de respondenten alsde meest aantrek kelijke Nederlandse steden genoemd. Ook opstadsniveau wordt de aantrekke lijkheid onder meer bepaalddoor de transport- en logistieke infrastructuur. Daarnaast blijkende concentratie van bedrijven/hoofdkantoren, internationaleuitstraling, de ‘titel’ hoofdstad, een mainportfunctie enondernemerschap belangrijke aantrekkingsfactoren. Daar dezefactoren niet per se in één stad verenigd zijn, geeft dit kansen voorsteden om zich met een duidelijk profiel te onderscheiden. Dit zalechter samen moeten gaan met een positionering als onderdeelvan Nederland. Hiertoe is het van belang om een effectieve enzichtbare samenwerking op te zetten tussen overheden, bedrijvenen kennisinstellingen (de ‘Triple Helix’).Het Nederlandse topsectorenbeleid draagt hier mede aan bij zodatde Triple Helix gezamenlijk een duidelijke propositie voor Nederlandkan ontwikkelen voor de verschillende sectoren en beleidsterreinen.Zo kan Nederland meer kennisintensieve bedrijvigheidaantrekken, zoals bijvoorbeeld R&D operaties van buitenlandseondernemingen. Nederland heeft reeds belangrijke stappen gezetmet de ontwikkeling van een toenemend aantal kennisparken ensamenwerkings verbanden. Hier kunnen overheden, bedrijvenen kennisinstellingen intensief samen werken om zo verbindingentussen wetenschap en bedrijfsleven te creëren en stimuleren. Oplangere termijn zijn deze ontwikkelingen van groot belang omde groep van toenemend internationaal mobiele middelgrote enkleinere onder nemingen te kunnen faciliteren.Internationale concurrentieDuitsland wordt in dit onderzoek door bijna 50% van derespondenten genoemd als belangrijkste concurrent van Nederland.Met name op het terrein van intensieve samenwerking en lokalevervlechting van midden- en kleinbedrijven heeft Duitsland eennaam op te houden. Nederland zou in toenemende mate eenvoorbeeld kunnen zien in dit samenwerkingsmodel en het inNederland kunnen implementeren. Het topsectorenbeleid is daartoeeen belangrijke aanzet die over langere tijd voortgezet dient teworden. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zowelbedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen.Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker19

Ernst & YoungAssurance I Tax I Transactions I AdvisoryOver Ernst & YoungErnst & Young is wereldwijd toonaangevend op het gebied van assurance, tax,transactions en advisory. Juridische en notariële dienstverlening wordt in eenstrategische alliantie met Ernst & Young Belastingadviseurs LLP verzorgd doorHolland Van Gijzen Advocaten en Notarissen LLP. Onze 152.000 mensen delenwereldwijd dezelfde waarden en staan voor kwaliteit. Wij maken het verschil dooronze mensen, onze cliënten en de samenleving te helpen hun mogelijkhedenoptimaal te benutten.Waar sprake is van Ernst & Young wordt de wereldwijde organisatie vanlidfirma’s van Ernst & Young Global Limited bedoeld, die elk een aparterechtspersoon zijn. Ernst & Young Global Limited is een UK company limitedby guarantee en verleent zelf geen diensten aan cliënten. Voor meerinformatie over onze organisatie, kijk op www.ey.comErnst & Young Real Estate Advisory Services B.V. is statutair gevestigdte Rotterdam en geregistreerd bij de Kamer van Koophandel Rotterdamonder nummer 24305345.© 2012 Ernst & Young Real Estate Advisory Services B.V.Alle rechten voorbehouden.ED noneDeze publicatie bevat informatie in samengevatte vorm en is daarom enkel bedoeld als algemene leidraad.Ze is niet bedoeld om te dienen als een substituut voor gedetailleerd onderzoek of voor het aanwendenvan een professioneel oordeel. Noch EYGM Limited noch enig ander lid van de wereldwijde Ernst & Youngorganisatie kan aansprakelijk worden gesteld voor het verlies van iemand die handelde of die ervan afzagte handelen ten gevolge van enige informatie in deze publicatie. Bij elke specifieke aangelegenheid, dientsteeds een geschikte adviseur geraadpleegd te worden.www.ey.com/nlGrowing BeyondIn deze uitdagende economische tijden zijn er nog steedskansen om te groeien. In Growing Beyond onderzoekenwe hoe bedrijven hun kansen optimaal kunnen benuttendoor uit te breiden in nieuwe markten, nieuwe manierente vinden om te innoveren en een nieuwe aanpak voortalent te kiezen. U krijgt praktische inzichten in wat ukunt doen om te groeien. Neem deel aan het debat opwww.ey.com/growingbeyond.