DOSSIER De verarmde middenklasse - Weliswaar

EEN ALTERNATIEVE BEREKENING VAN HET LEEFLOONRECHTVAARDIGHEIDIS EEN CIJFERARMOEDEGRENS Wat moet een mens minimaal verdienen om relatief comfortabel te kunnen leven?Het antwoord is voor ieder van ons verschillend, want afhankelijk van het land waarin je leeft, van desociale context en van wat je zelf comfortabel vindt. Bérénice Storms (UA en K.H. Kempen) doctoreerdeeind april met een proefschrift over referentiebudgetten die het leefloon kunnen verfijnen.Is dit een rechtvaardiger methode om mensen uit de armoede te houden?TEKST NICO KROLS | FOTO BOB VAN MOLWanneer is iemand arm?Bérénice Storms: “De vraag is, wat is armoede, enwelke norm hanteer je om iemand arm te noemen?De huidige norm – 60% van het mediaan equivalentinkomen – ligt onder vuur. Hij is eenvoudig, maarvolkomen arbitrair. Hij houdt geen rekening metiemands sociale context en het bezit van kapitaal ofvastgoed. Het zou logischer zijn om een indicator tenemen die verschillende dimensies van armoede inkaart brengt. Armoede meten op basis van inkomenvolstaat nooit. Er bestaat een armoederisico-indicatorBérénice Storms (Universiteit Antwerpen, K.H. Kempen): “We hebben de prijs vanmenselijke waardigheid bepaald, zodat we konden zien wat mensen minimaalmoeten hebben om ten volle aan de maatschappij te kunnen deelnemen.”en er is gediscussieerd om die op Europees niveau tegebruiken. Maar uiteindelijk heeft men besloten nietéén, maar een set van drie indicatoren naar voren teschuiven waaruit landen vrij kunnen kiezen.”Hoe wordt armoede berekend?“Armoede is een relatief begrip, want je moet kijkennaar de levensomstandigheden per lidstaat. Om rondte komen, heb je in België nog altijd meer nodig dan inOost-Europa. Je bekijkt per lidstaat wat het inkomenvan de gezinnen is. Vervolgens neem je 60% van demediaan. Dus van het middelste inkomen in de rij vanalle inkomens wordt 60% genomen. Wie daaronderzit, is arm. Die 60%-grens is een politieke consensus.Vroeger lag hij op 50%, maar hij had evengoed op70 of 80% kunnen liggen.”“Pas na 2002, met de komst van Oost-Europeselanden in de Unie, merkte men dat die lukraakbepaalde grens niet voldeed. Het lijkt of die landenweinig armoede kennen. Tsjechië heeft bijvoorbeeldde laagste armoedecijfers van Europa. Maar dat komtREFERENTIEBUDGETTENVanuit een normatief kader over maatschappelijkeparticipatie maakt Storms de vertaalslag naar concretekorven van goederen en diensten, inclusieflevensduur en prijzen. Deze referentiebudgetten voormaatschappelijke participatie zijn niet alleen nuttigvoor organisaties die regelmatig leefsituaties moetenbeoordelen in functie van de menselijke waardigheid(OCMW’s, schuldbemiddelaars, arbeidsrechters, vrederechters,sociale diensten van zieken-huizen, mutualiteiten,universiteiten). Ze kunnen ook een belangrijkebijdrage leveren aan het wetenschappelijk onderzoeknaar armoede, armoedemaatstaven en armoedebeleid.omdat ook de inkomens er laag zijn en de inkomensongelijkheider relatief klein is. In het begin van dezeeeuw nam de welvaart toe, maar je zag de armoedeniet krimpen. Met de crisis neemt de armoede nietenorm toe. Dat heeft alles te maken met de manierwaarop armoede wordt berekend. In de helft van deEU-landen daalt de armoedegrens zelfs, uiteraard doorde daling van het algemeen mediaan inkomen waaropde 60% wordt berekend. Je hebt dan ogenschijnlijkminder nodig om rond te komen, wat niet zo is.”Hoe kwam u op het idee van de referentiebudgetten?“Referentiebudgetten zijn vroeger al gebruikt, maarstierven een stille dood. We hebben ze weer opgevistomdat we vandaag meer weten en dus beter kunnenberekenen. Het waren de OCMW’s die ons enkelejaren geleden vroegen om referentiebudgetten teontwikkelen. OCMW’s willen bepalen wie op welkemateriële ondersteuning recht heeft. Ze moetenleefsituaties beoordelen in functie van menselijkewaardigheid. We hebben wel degelijk opnieuw eennorm gezocht: wat is een menswaardig inkomen?Waarover moet je beschikken om waardig te kunnenleven? Welke behoeften moeten vervuld zijn en welkeproducten en diensten heb je nodig? Daar hebben weeen prijs op gekleefd, zodat we konden zien watmensen minimaal moeten hebben om ten volle aande maatschappij te kunnen deelnemen.Vertrekken van de concrete kostprijs van productenen diensten, en van de reële noden van mensen biedtmeer houvast dan wanneer je louter berekent opbasis van het inkomen. We hebben met de OCMW’sook vastgelegd wat menselijke waardigheid inhoudt,want die definitie bleek niet voorhanden. Tweebehoeften moeten vervuld zijn om menselijkeHOEVEEL INKOMEN HEB JE MINIMAAL NODIG?Op dit moment is het mogelijk om voor bijna iederBelgisch gezin het minimaal noodzakelijke inkomente berekenen. Dit bedrag is relatief en afhankelijk vanindividuele en structurele factoren, waaronder demaatschappelijke context (land of regio), het tijdskader,bepaalde individuele (gezondheidstoestand,individuele competenties) en gezinskenmerken(omvang en samenstelling gezin, huisvestingssituatie).Zo bedraagt het noodzakelijke inkomen voor eenalleenstaande, niet-werkende man die anno 2012 eenwoning huurt in Vlaanderen en in goede gezondheidverkeert 1.044 euro per maand. Dit bedrag ligt 11% hogerals deze man naar Brussel verhuist en 22% lagerindien diezelfde man het geluk heeft om een woningte kunnen huren op de sociale huisvestingsmarkt.Het noodzakelijke inkomen ligt 38% hoger als de manwerkt en een auto nodig heeft om zich van en naarhet werk te kunnen verplaatsen.waardigheid vorm te geven: gezondheid en autonomie.Hoe hoger je op die twee scoort, hoe beterje menswaardigheid.”Op welke basis bereken je die referentiebudgetten?“We werken met tien korven met producten endiensten. Een korf met voeding om gezond te eten,een korf met prijzen voor adequate huisvesting, eenkorf met ontspanning, een korf voor gezondheidszorgenzovoort. We bekijken telkens wat je minimaal nodighebt. Bij huisvesting baseren we ons op de huidigeprijzen op de Vlaamse huisvestingsmarkt. We hebbende oefening ook gedaan voor Brussel en Wallonië.We hebben nu alle data voor zo goed als alle typesgezinnen in België om te kunnen zien wat ze minimaalnodig hebben.”“HOE BETER JE DE ARMOEDEGRENS KAN BEREKENEN,HOE RECHTVAARDIGER HET BELEID DAT JE KAN VOEREN.”Kom je met de referentiebudgetten niet altijd hogeruit dan het huidige leefloon?“Niet noodzakelijk. Maar de huidige minimuminkomensbeschermingis wel bijna altijd ontoereikend.Voor een koppel met twee opgroeiende kinderen kanhet tekort oplopen, volgens onze berekening, tot700 euro per maand indien gezinnen hun woninghuren in de private huisvestingssector. Voor gezinnendie het geluk hebben een sociale woning te kunnenhuren, zijn de verschillen uiteraard kleiner.”Kunnen referentiebudgetten op Europees niveauworden ingevoerd?“In mijn proefschrift doe ik inderdaad aanbevelingenom ook voor andere Europese landen referentiebudgettente ontwikkelen. Wil men valide, internationaalvergelijkbare, referentiebudgetten voor alle Europeselanden uitwerken, dan is het nodig een gemeenschappelijkemethodologie af te spreken. Voor elkelidstaat moeten dezelfde principes en kwaliteitscriteriagelden, maar we moeten ook vertrekkenvanuit een gemeenschappelijk normatief kader.Ons theoretische verhaal over maatschappelijkeparticipatie en de bijbehorende referentiebudgettenmaakt het mogelijk om in heel Europa financiëlevoorwaarden voor leeflonen vast te leggen.”▼Volg ons op facebook.com/weliswaarDOSSIER DE VERARMDE MIDDENKLASSE18 || 19