Deelrapport 2: De weg naar Haren - Universiteit Twente
Deelrapport 2: De weg naar Haren - Universiteit Twente
Deelrapport 2: De weg naar Haren - Universiteit Twente
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>De</strong><strong>weg</strong><strong>naar</strong><strong>Haren</strong><strong>De</strong> rol van jongeren, sociale media, massamedia enautoriteiten bij de mobilisatie voor Project X <strong>Haren</strong>2DEELRAPPORT
<strong>De</strong> <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong><strong>De</strong> rol van jongeren, sociale media, massamedia en autoriteitenbij de mobilisatie voor Project X <strong>Haren</strong>Prof. Dr. Jan van Dijk,Thomas Boeschoten,Sanne ten Tije (Msc),Dr. Lidwien van de Wijngaert,met medewerking van de Nederlandse Nieuwsmonitor2<strong><strong>De</strong>elrapport</strong>COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 1
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 2
Inhoud1 Inleiding 52 <strong>De</strong> inspiratie van de film Project X 93 <strong>De</strong> online mobilisatie voor een Project X feest op Facebook 154 <strong>De</strong> offline mobilisatie voor een feest in <strong>Haren</strong> 395 <strong>De</strong> rol van de massamedia in de mobilisatie voor <strong>Haren</strong> 536 <strong>De</strong> rol van Twitter en YouTube 717 Crossmedia: de interactie tussen sociale media, massamedia, 83mobiele telefonie en offline mobilisatie op <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>8 <strong>De</strong> externe communicatie van de autoriteiten 939 Conclusies en aanbevelingen 117Bijlage 1 Vragenlijst van survey onder Noord-Nederlandse jongeren 127Bijlage 2 Overzicht mobiliserende, demobiliserende en neutrale 133uitspraken per massamediumBijlage 3 Vragenlijst voor interviews van redacteuren massamedia 137Bijlage 4 TijdlijnCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 3
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 4
1. InleidingDit deelrapport van de Commissie ‘Project X’ <strong>Haren</strong> concentreert zich op de mobilisatie van voornamelijkjongeren voor een feest in het Groningse <strong>Haren</strong> op 21 september 2012. Het beslaat deperiode van 6 tot en met 21 september 2012. Op 6 september nodigde een zekere Merthe uit <strong>Haren</strong>haar vrienden via Facebook uit voor haar zestiende verjaardag op 21 september. Op deze dag vonduiteindelijke het ‘feest’ plaats dat inmiddels een evenement geworden was. In de tussenliggendeveertien dagen kwam de oproep voor dit evenement tot stand. In dit rapport wordt nagegaan welkefactoren en partijen de mobilisatie beïnvloed hebben. <strong>De</strong> brede discussies in de media en de maatschappijover het gebeuren in <strong>Haren</strong> daarna staan niet centraal in dit deelrapport, ofschoon zo nu endan de evaluaties van na 21 september een rol spelen bij de vragen die gesteld worden.In dit deelrapport wordt tegemoet gekomen aan de volgende delen van de onderzoekopdracht vande commissie:• Maak een gedetailleerde reconstructie van het verloop van de gebeurtenissen (startend bij het plaatsen van deuitnodiging op facebook tot en met de dagen na de rellen).Dat gebeurt hier dus tot en met 21 september en alleen voor de rol die mogelijke en werkelijkebezoekers aan <strong>Haren</strong>, de sociale media, de massamedia, de autoriteiten en de ouders van de voorhet merendeel jonge bezoekers gespeeld hebben.• Geef een analyse hoe deze situatie zich zo heeft kunnen ontwikkelen en wat de rol van de genoemde betrokkenendaarbij is geweest:a. in de aanloop van een facebook-event tot een feestende menigte op straatb. de avond zelf: van een rustige menigte tot grootschalig relschoppen.Dat gebeurt hier voor het onderdeel a. <strong>De</strong> deelvraag b. staat centraal in een ander deelrapport.• Beschrijf de dilemma’s waarvoor de overheid zich gesteld zag en trek conclusies over de effectiviteit van hetoverheidsoptreden.In dit deelrapport komt alleen de effectiviteit van de communicatie van de overheid en haarbenadering van de sociale media en de massamedia aan de orde.• Tenslotte komen de volgende verdiepingsvragen uit de opdracht aan de orde:a. Wat kan n.a.v. de gebeurtenissen gezegd worden over de rol van sociale media bij de mobilisatie enactiecoördinatie bij massa bijeenkomsten. Op welke wijze interacteren de nieuwe media en de traditionelemedia met elkaar.b. Is hier sprake van nieuw fenomenen (facebookparty’s, oproepen tot actie via social media, etc) dan wel vannieuwe ontwikkelingen binnen de jeugdcultuur en is hier een maatschappelijke voedingsbodem voor?c. Hoe zijn de huidige traditionele structuren in staat om in de nieuwe netwerksamenleving het hoofd te biedenaan dit soort vraagstukken ?Vraag A. en B. krijgen de meeste aandacht in dit deelrapport, maar vraag C. komt ook <strong>naar</strong> voren bijde analyse en de aanbevelingen van benaderingen door de overheid van de sociale media entraditionele media bij evenementen als die in <strong>Haren</strong>.<strong>De</strong> verleiding is groot om in een deelrapport over de rol van de media op de <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> diemedia ook centraal te stellen. Dat hebben wij met opzet niet gedaan omdat dit zou kunnen leidentot verkeerde conclusies. Na 21 september heeft de schuldvraag van ‘<strong>Haren</strong>’ de meeste aandachtCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 5
gekregen in rapportages en commentaren. Favoriete zondebokken waren de massamedia en desociale media. Wij vinden dat we pas kunnen beoordelen wat de rol van deze media is geweest voorhet ontstaan van ‘<strong>Haren</strong>’ als we vertrekken vanuit de motieven van de potentiële en werkelijkebezoekers van <strong>Haren</strong>. Het uitgangspunt is hier dan ook de wereld van de hedendaagse jongerencultuuren zijn evenementen en feesten. Wat ons interesseert is wat deze jongeren bewogen heeftom <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen? Want het overgrote deel van de bezoekers van <strong>Haren</strong> was jong tot zeerjong. Wij proberen na te gaan welke jongeren wel en welke niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zijn gegaan en waaromdat het geval was. In dit proces dat geconcentreerd is in twee weken in september 2012 hebbenallerlei actoren en factoren op elkaar ingespeeld. Hun interactie kan verklaren wat daadwerkelijkgebeurd is. En deze verklaring biedt openingen voor mogelijke interventies van allerlei beleidsmakersin de toekomst bij gelijksoortige gebeurtenissen.Dit rapport staat in het teken van de interactie tussen de volgende (f)actoren die tezamen de <strong>weg</strong><strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> bereid hebben:• <strong>De</strong> potentiële en werkelijke bezoekers van <strong>Haren</strong> in hun fysieke mobilisatie via feestoproepen,ontmoetingen en verzamelingen van vrienden en ondersteund door mobielecommunicatiemiddelen en vervoersmiddelen• <strong>De</strong> sociale media in de vorm van Facebook en Twitter waarin het evenement in <strong>Haren</strong> geïnitieerd,besproken en deels georganiseerd is.• <strong>De</strong> traditionele massamedia in de vorm van radio, TV en kranten die het evenement in <strong>Haren</strong> voor hetgrote publiek geagendeerd en in een bepaald licht gezet hebben.• Ouders die de komst van hun kinderen <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> al of niet besproken en beïnvloed hebben• Autoriteiten die het naderende evenement hebben proberen te beïnvloeden met communicatie ende voorbereiding van ordehandhaving.Het volgende hoofdstuk begint met het ontstaan van het concept Project X dat het evenement zijnnaam gegeven heeft. Dit komt voort uit een onder jongeren populaire Amerikaanse film. In deze filmzitten bepaalde aspecten die het gebeuren in <strong>Haren</strong> geïnspireerd hebben. We vragen ons af wat hetbelang geweest is van het concept Project X voor de daadwerkelijke mobilisatie <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> en watdaar plaatsgevonden heeft.Het derde hoofdstuk is gewijd aan het belangrijkste sociale medium bij de mobilisatie: Facebook. Hetgebeuren in <strong>Haren</strong> wordt ook wel Facebook-feest genoemd. Hoe heeft een Facebook-uitnodigingvoor een verjaardagsfeestje kunnen transformeren tot een totaal uit de hand gelopen evenement?Heeft dit iets met Facebook als medium, zijn ontwerp en settings te maken? Of zit het meer in degebruikers? Wie zijn precies die gebruikers als het gaat om de mobilisatie voor een evenement? Gaathet om een kleine minderheid die de rest meetrekt of wordt de oproep meteen massaal ondersteund?Waren er ook tegengeluiden te bespeuren van Facebook-gebruikers die zich tegen demobilisatie keerden? Hoe is het karakter van het evenement waartoe opgeroepen werd op Facebookgeëvolueerd? Werd het een steeds groter uitvallend ‘verjaardagsfeest’, een typisch ‘Project X-feest’of een massaal Facebook evenement met de kenmerken van een cultureel festival? Of werd het ietsheel speciaals, iets spannends waarvan niemand precies wist wat het zou gaan inhouden? Om dezevragen te beantwoorden zijn een uitgebreide inhoudsanalyse van Facebook-berichten en een socialenetwerkanalyse van contacten en interacties op Facebook gemaakt.Hoofdstuk 4 is het kernhoofdstuk van dit rapport. Het gaat over de fysieke mobilisatie <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> doornetwerken van jongeren, geholpen door hun communicatie-en vervoersmiddelen. Hier komen allehiervoor genoemde (f)actoren bij elkaar. Wij laten zien onder welke invloeden jongeren wel en nietbesloten hebben <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen. Dit hoofdstuk is gebaseerd op een websurvey onder Noord-COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 6
Nederlandse jongeren en op een reeks van interviews onder jongeren en hun ouders die gehoudenwerden voor het deelrapport Hoe Dionysos in <strong>Haren</strong> verscheen. Ofschoon <strong>Haren</strong> bezocht werd doormensen uit het gehele land, bestaat het overgrote deel van de bezoekers toch uit jongeren vanbeneden de 25 jaar uit de drie Noordelijke provincies.In dit hoofdstuk wordt nagegaan wat de invloed geweest is van Facebook- en Twitter-berichten,de massamedia, ouders en autoriteiten op de beslissingen van jongeren om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaanen zich daar op een bepaalde manier te gedragen.Hoofdstuk 5 gaat over de rol van de massamedia. Zij worden er door menigeen van beschuldigd olieop het vuur gegooid te hebben. Is dat werkelijk gebeurd? Hebben zij ervoor gezorgd dat <strong>Haren</strong> in eenpaar dagen een ware mediahype werd? Met behulp van de Nederlandse Nieuwsmonitor is eenuitgebreide inhoudsanalyse gemaakt van de berichtgeving in 34 landelijke en regionale dagbladen(gedrukt en online), radio- en televisiestations. Redacteuren van de meeste van deze media zijnondervraagd <strong>naar</strong> hun motieven, opstelling en gedrag in de berichtgeving over <strong>Haren</strong>. Wanneerhebben de massamedia <strong>Haren</strong> geagendeerd? Onder invloed waarvan? Wat was de aanhef en destrekking van hun berichtgeving? Is deze veranderd in de week die voorafging aan <strong>Haren</strong>? In welklicht werd het gebeuren geplaatst? Hebben de massamedia in hun berichtgeving een mobiliserendeof demobiliserende rol gespeeld? Hadden zij zich anders kunnen opstellen?Hoofdstuk 6 behandelt de rol van twee andere sociale media: Twitter en YouTube. Zij spelen vaak eenintermediërende rol tussen de massamedia en sociale netwerksites als Facebook en Hyves. Twitter iseen commentaarmedium dat een reflectie is van een steeds groter deel van de publieke opinie. Hetgeeft de actuele stemming aan van zijn gebruikers, op dit moment nog vooral jongeren en opiniemakers.Het is een thermometer die op een gegeven moment, net als Facebook en de massamediatevens mobiliserend kan werken. YouTube speelt een belangrijke rol in de hedendaagse jeugdcultuurwaarin beeld en muziek toonaangevend zijn. Videofragmenten van de film Project X, van andereFacebook evenementen, van programma’s op televisie of eigen opnamen van jongeren in allerleicontexten hebben een zekere rol gespeeld in de opvoering van de stemming rond <strong>Haren</strong>. Er is eenuitgebreide Twitteranalyse en een beperkte YouTube-analyse gemaakt.Hoofdstuk 7 is een cruciaal hoofdstuk. Hierin komen de interacties tussen Facebook, massa-media,Twitter, YouTube en de jongerenmobilisatie zelf (mond-op-mond en via mobiele telefoon) aan deorde. In deze tijd van crossmedia ligt hier de sleutel voor veel versterkende, versnellende enmobiliserende processen in onze samenleving die kunnen leiden tot hypes en flashbe<strong>weg</strong>ingen.Wie heeft precies op wie gereageerd in de aanloop <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>?Hoofdstuk 8 bespreekt de rol van de autoriteiten, doch alleen in de communicatie over <strong>Haren</strong> <strong>naar</strong>het publiek en de mogelijke bezoekers. Hebben de burgemeester van <strong>Haren</strong>, de lokale en regionalepolitie en andere gezagsdragers een duidelijke boodschap verkondigd over hetgeen de bezoekers tewachten stond in <strong>Haren</strong>? Hebben zij het verloop van de mobilisatie gevolgd op Facebook en Twitter?Hebben zij deze proberen te beïnvloeden? Zo ja, op welke manier? Wat was hun boodschap over hetnaderende evenement in <strong>Haren</strong>? Wat vonden de jongeren van deze boodschap?Het slothoofdstuk 9 bevat de conclusies en aanbevelingen. Wat zijn nu de belangrijkste drijvendekrachten achter de mobilisatie voor <strong>Haren</strong>? Wat hadden de belangrijkste betrokken actoren(jongeren, sociale media aanbieders en gebruikers, massamedia, ouders en autoriteiten) anderskunnen doen? Welke aanbevelingen kunnen worden gedaan om mobilisaties als die voor <strong>Haren</strong>voortaan in betere banen te leiden?COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 7
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 8
2. <strong>De</strong> inspiratie van de film project X2.1 <strong>De</strong> inspiratie voor het maken van de filmBegin 2008 geeft Corey <strong>De</strong>laney (ook bekend als Corey Worthington), een 16-jarige jongen uitAustralië, een feestje bij hem thuis terwijl zijn ouders op vakantie zijn. Er komen zo’n 500 jongerenop af die via onder andere MySpace en SMS werden opgeroepen. Het feest loopt uit de hand:de jongeren maken een puinhoop van de straat, vernielen auto’s en gooien met glas en stenen.<strong>De</strong> politie probeert in te grijpen, maar moet zich met schade aan het materieel terugtrekken 1 .Hoewel de buurtbewoners grote angsten uitstaan en de ouders van Corey verbijsterd zijn, toont deinitiatiefnemer de volgende dag nauwelijks berouw. In een interview op de nationale televisie zegt hijdat het “the best party ever so far” was, en hij het zo weer zou doen. Veel van de elementen uit ditwaargebeurde verhaal dienden als inspiratiebron voor een Amerikaanse film genaamd: Project X 2 .2.2 <strong>De</strong> populariteit van de filmOp 2 maart 2012 kwam in de VS, Canada en het Verenigd Koninkrijk een film in de bioscoop onder deoorspronkelijk lege werktitel Project X, een titel die bij publicatie gehandhaafd werd. <strong>De</strong>ze film waseen groot succes onder jongeren. In de eerste loop van de bioscoop bracht hij 100 miljoen dollar op(bij 12 miljoen kosten). Daarna werden wereldwijd nog meer dan een miljoen Dvd’s verkocht met eenopbrengst van 15.5 miljoen dollar. <strong>De</strong> soundtrack van de film op CD werd ook veel verkocht. Film,Dvd en soundtrack waren buiten de VS vooral populair in Frankrijk, Duitsland, Australië en het VK.In de openingsweek werd de film bezocht door een publiek dat voor 58% mannelijk was en voor 67%jonger dan 25 jaar 3 . <strong>De</strong> film, Project X, bracht het verhaal van <strong>De</strong>laney in een geromantiseerde vorm<strong>naar</strong> een miljoenenpubliek.<strong>De</strong> film werd neergesabeld door de filmcritici als niet origineel, niet grappig en over het algemeenonaantrekkelijk. <strong>De</strong> film zou vrouwonvriendelijk zijn, drugs verheerlijken en amoreel of walgelijkgedrag van de hoofdpersonen te zien geven. Waarschijnlijk dachten de bezoekers en kopers van defilm hier anders over.2.2 Plot<strong>De</strong> film speelt in een villa te Pasadena CA waar twee vrienden van de minderjarige zoon des huizeshun vriend, aanvankelijk met tegenzin ervan overtuigen om samen een houseparty te geven omdatde ouders een weekend <strong>weg</strong> zijn. Ongevraagd hadden zij op Craigslist (een mailinglist en website) aleen groot aantal mensen uitgenodigd. <strong>De</strong> drie vrienden bereiden het feest voor door marihuana tegaan kopen bij een drugdealer. Voor de gein stelen ze ook diens tuinkabouter, die later afgeladenblijkt te zijn met ecstasypillen. Als bij het vallen van de avond er nog niemand is komen opdagen1http://www.abc.net.au/news/2008-01-14/police-not-amused-after-huge-rowdy-teen-party/10124742Interview Corey <strong>De</strong>laney met ACA http://www.youtube.com/watch?v=x0IAUwtyquE3John Young, ‘Box office Update’, Entertainment Weekly, March 3, 2012 http://insidemovies.ew.com/2012/03/03/box-office-the-lorax-project-x/.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 9
worden zij ongerust. Maar plotseling komen de jongeren dan massaal opdagen. Het wordt zo drukdat de tuin en het onderkomen bij het zwembad niet meer voldoende ruimte bieden.Figuur 1 | Officiële poster van de film Project XNa klachten over geluidsoverlast uit de buurt komt de politie opdagen. <strong>De</strong> partygangers houden zichechter stil en de politie druipt weer af omdat zij denkt dat het feest bijna afgelopen is.Daarna wordt de party hervat en loopt deze totaal uit de hand met een orgie van seks en geweld.<strong>De</strong> herrie in de straat is inmiddels zo groot geworden dat de lokale TV er aandacht aan besteedt.Er vliegen helikopters boven het huis. <strong>De</strong> politie keert terug met agenten, auto’s en wapens, maarwordt teruggedrongen door de menigte. <strong>De</strong> politie besluit de party te laten uitrazen voordat ze hethuis binnendringen. Ondertussen probeert de drugsdealer zijn tuinkabouter terug te veroveren meteen vlammenwerper. <strong>De</strong> politie schiet op de werper, deze explodeert en zet het huis en de buurt inbrand.<strong>De</strong> volgende ochtend krijgt de zoon deze huizes straf van zijn vader: de schade moet betaald wordenmet zijn studiegeld. Op school worden de drie vrienden echter als helden binnengehaald. Later wordtde zoon deze huizes veroordeeld voor ordeverstoring, het aanzetten tot geweld en de bijdrage aandelinquent gedrag van minderjarigen. Zijn twee vrienden, de aanstichters worden echter omverschillende, volgens de film dubieuze redenen vrijgesproken. Een van hen verklaart dat zijnvolgende party nog veel beter zal worden.2.3 Inspirerende elementen van Project XIn dit script van Project X zitten de volgende elementen die het latere algemenere culturele Project Xconcept hebben vormgegeven:• Een feest met de naam Project X• Een feest voor jongeren dat uit de hand looptCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 10
• Een feest dat plaatsvindt in een huis in een dure villawijk• Een feest dat ongevraagd wordt georganiseerd via online invitaties• Een feest waarbij men zich steeds afvraagt hoeveel mensen er zullen komen; hoe meer er komen,hoe groter het succes• Een feest dat gestimuleerd wordt door overvloedig drugs- en alcoholgebruik met een kabouter alssymbool• Een feest dat zo groot wordt, of zodanig uit de hand loopt dat er grote aandacht komt van demedia• Een feest waarbij de politie optreedt maar geen effect heeft• Een feest waarin de autoriteiten weifelend handelen en krom rechtspreken• Een feest met vuur en of vuurwerk• Een feest met water of zwembaden om te blussen.Het is niet moeilijk hierin elementen te zien die zich hebben voorgedaan bij Project X <strong>Haren</strong> en zijnaanloop. Men zou in de verleiding kunnen komen om Project X <strong>Haren</strong> als een voltooiing van eenfilmscript te zien. Vrijwel alle elementen hebben zich in <strong>Haren</strong> afgespeeld. Alleen de verlossendewaterkanonnen om het feestje te blussen zijn uitgebleven.2.3 Virus of imitatie?In verhalen en commentaren op het internet heet het dat het Project X concept viraal is gegaan. In ditverband worden veel metaforen en analogieën uit de biologie overgenomen. Er wordt gesproken vanvirussen en besmettingen en zelfs gebruik gemaakt van het speculatieve begrip meme. Dit is eeneenheid van cultuur of cultuuruiting die zich zou voortplanten als de genen in een organisme. Met ditbegrip trachten sommigen de snelle verspreiding van concepten, roddels, nieuwtjes en hypes teverklaren. Hier zou het dan dus gaan om de verspreiding van het Project X concept als meme. Het iseven verleidelijk als misleidend om deze begrippen te hanteren. <strong>De</strong> vergelijking met de biologie gaatmank omdat het bij besmettingen en genetische voortplanting handelt om volledig onbewusteprocessen. Bij cultuur is de verspreiding op zijn minst gedeeltelijk bewust. Bovendien zijn demechanismen van verspreiding in menselijk gedrag van een totaal andere aard dan in demicrobiologie.In de gedragswetenschap spreken we misschien van imitatie van gedrag en het doorgeven vaninformatie en communicatie. Die mechanismen kennen we. Aspecten van het Project X conceptkunnen zijn geïmiteerd door jongeren bij het organiseren van evenementen. <strong>De</strong> film en zijnbeschreven aspecten kunnen worden geconsumeerd als informatie en als aantrekkelijke ideeën. Inde snelle digitale communicatiekanalen van deze tijd kunnen zij worden besproken en een bron vaninspiratie en snelle verspreiding vormen.2.4 <strong>De</strong> impact van Project XDat wil niet zeggen dat dit ook massaal is gebeurd. Dat zal empirisch bewezen moeten worden.Verderop in dit rapport komen we tot de conclusie dat het Project X concept slechts van ondergeschiktbelang is geweest in de mobilisatie van <strong>Haren</strong>. Het heeft het gebeuren zijn naam gegeven.Een relatief kleine minderheid van Facebook-gebruikers geeft in zijn berichten duidelijkeverwijzingen <strong>naar</strong> elementen van Project X. ‘<strong>Haren</strong>’ is zo massaal geworden dat het Project Xconcept lijkt te zijn verwaterd in de bredere Nederlandse evenementen- en jongerencultuur.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 11
Dat wil niet zeggen dat er zich in 2012 geen duidelijke gevallen van imitatie van het Project X concepthebben voorgedaan. Sinds het uitkomen van de film zijn er in tientallen van dit soort feestengeweest. Een week na het uitkomen van de film werd een ‘Project M feest’ georganiseerd inFarmington Hills, Michigan door een highschool leerling via Twitter. Zijn bericht om te komen <strong>naar</strong>een huis dat onder executieverkoop stond werd door duizenden Twitter-gebruikers doorgestuurd enook gepubliceerd op Craigslist. Na een paar uur werd de party afgelast nadat de politie begonnenwas de bezoekers <strong>weg</strong> te sturen. <strong>De</strong> dagen erna werden ‘Project X house parties’ georganiseerd inCanada, Florida en Texas. <strong>De</strong> promotor van het feestje in Florida kreeg een boete van 19.000 dollar, alvoor de party begonnen was. Vervolgens joeg de politie 2000 jongeren <strong>weg</strong>. In Houston werden13 teenagers gearresteerd na een schade van 100.000 dollar aangebracht te hebben in een leeg huis.Hier kwamen tussen de 500 en 1000 gasten opdagen. Er viel een dode toen een aanwezige begon teschieten bij het politieoptreden. <strong>De</strong> gearresteerde teenagers verklaarden bij hun ondervraging dat zijgeïnspireerd waren door de film 4 .In Europa kreeg de imitatie van het Project X concept gestalte bij flashmob feesten in Frankrijk,Engeland en Duitsland 5 . Bij een Franse Project X werd voor 80.000 euro schade aangericht in eenvilla. In een feest dat gepland was bij de Bodensee moest de initiator meer dan 100.000 euro schadebetalen voor de politie-inzet en vernielingen. Bij een Project X-feest van een 14-jarig Brits meisjewerd 36.000 euro aan schade aan het huis toegebracht 6 .In Nederland werden er in aanloop en na Project X <strong>Haren</strong> tientallen andere Project X-feestjesgeïnitieerd, geïnspireerd op het voorbeeld van <strong>Haren</strong> in de media. Sommige van die oproepenkregen op Facebook of Twitter redelijk wat gehoor, maar het kwam meestal niet of nauwelijks totfysieke mobilisatie. Het nieuwe was er wel af, na de misstanden in <strong>Haren</strong> was het sentimentgrotendeels omgeslagen en de autoriteiten smoorden de feestjes in de kiem. Voor Project XAmsterdam waren bijvoorbeeld zo’n 40.000 genodigden en 5000 aanmeldingen, maar hetevenement ging geruisloos voorbij, mede door een gebrek aan organisatie en een duidelijke locatie.Het “mislukken” van Project X Amsterdam toont daarmee ook aan dat het aantal aanmeldingen opFacebook op zichzelf genomen onvoldoende is om het evenement op waarde te schatten: daarvoorzijn de specifieke omstandigheden heel belangrijk. Project X Arnhem, een week na <strong>Haren</strong>, kreegvooral aandacht van<strong>weg</strong>e de maatregelen die de gemeente nam. <strong>De</strong> gemeente koos er voor de stadaf te sluiten en zette daarbij veel politie in. Bij Project X Hoorn wilde de gemeente de 16-jarigeinitiatiefnemer verantwoordelijk houden voor de kosten van extra inzet van politie en gemeentelijkediensten, maar daar zag de gemeente uiteindelijk vanaf 7 . Verder werd er in de media meldinggemaakt van meerdere andere Project X-initiatieven in verschillende Nederlandse dorpen en stedendie nauwelijks iets voorstelden.In Nederland bleef het vooral bij online imitaties: mensen die op Facebook hun eigen Project Xaankondigden, maar zonder succes.4Jeff McShan, ‘They did everything you see in the movie’: Partying teenagers wreck $500.000 home in copycatof hit film Project X’, Daily Mail (Associated Newspapers) 13 maart 2012 http://www.dailymail.co.uk/news/article-2114450/Teenagers-accusedwrecking-500-000-home-copycat-hit-film-Project-X.html?ITO=14905http://www.nrc.nl/nieuws/2012/09/21/hoe-project-x-feesten-eerder-uit-de-hand-liepen/6http://www.rtl.nl/components/actueel/rtlnieuws/2012/12_december/10/buitenland/Britse_Project_X_in_rijtjeshuis_30000_euro_schade.xml7http://www.nu.nl/binnenland/2987409/verspreider-tweets-project-x-hoorn-vrijuit.htmlCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 12
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 13
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 14
3. <strong>De</strong> online mobilisatie voor eenproject x feest op Facebook3.1 Inleiding<strong>De</strong> mobilisatie voor Project X <strong>Haren</strong> begon op Facebook en om die reden bespreken we deze socialenetwerksite in dit hoofdstuk. Facebook is, als platform, uitermate geschikt om de organisatie vanevenementen te faciliteren, mede dankzij het grote aantal gebruikers in Nederland en de evenementfunctievan de site die de mogelijkheid biedt om mensen gericht uit te nodigen. Toch moeten we onsniet blindstaren op Facebook: in het verleden hebben mensen die zich wilden organiseren altijdmanieren gevonden om dat te doen, ook zonder Facebook.Op donderdag 6 september 2012 nodigt de net zestienjarige Merthe uit het Groningse <strong>Haren</strong> haarvrienden via Facebook uit voor een ‘Sweet Sixteen Party’ bij haar thuis op 21 september. Merthenodigt 78 persoonlijke vrienden uit. <strong>De</strong> genodigden krijgen hiervan automatisch melding zodra zeFacebook openen. Zij kunnen vervolgens aangeven of ze deelnemen, misschien of de uitnodigingafwijzen. Ze kunnen het evenement ook simpel<strong>weg</strong> negeren. Op de evenement-pagina staatautomatisch een openbare lijst waarin precies staat wie er zijn uitgenodigd, hoe ze op de uitnodiginghebben gereageerd en hoeveel mensen dat zijn.Bij de privacy-opties kiest Merthe niet voor de standaardsetting Vrienden, maar voor Openbaaromdat zij ook een aantal vrienden de gelegenheid wil geven een introducee uit te nodigen, die zichdan kunnen aanmelden - zodat Merthe weet hoeveel mensen er komen (resultaat interview Merthedoor Commissie). <strong>De</strong> andere mogelijkheden zijn dus Vrienden en Alleen genodigden. Zie Figuur 3.1Figuur 3.1 | Venster uit de Nederlandse versie van Facebook voor het aanmaken van een EvenementMet Openbaar wordt de uitnodiging helemaal opengezet, maar ook met de keuze van ‘Vrienden’kan de uitnodiging gemakkelijk breder verspreid worden. <strong>De</strong> categorie vrienden is op Facebook eenbrede categorie die varieert van intieme vrienden tot vage kennissen en mensen die men alleen vanCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 15
naam kent, of zelfs dat niet eens. Veel Facebook-gebruikers hebben honderden ‘vrienden’. Tussendeze vrienden hoeft maar één persoon te zitten die de uitnodiging voor een feest of ander evenementbreed opvat en deze doorstuurt in zijn of haar vriendennetwerk, en het aantal uitnodigingenkan zich in korte tijd vermenigvuldigen. Dit gebeurt meestal niet, maar in dit geval dus wel.Merthe hield de aanmeldingen op haar evenement in de gaten opdat ze ongeveer wist hoeveelmensen er <strong>naar</strong> haar feestje zouden komen. Op vrijdag 7 september nam het aantal genodigden inrap tempo toe. Een paar mensen nodigden al hun vrienden uit voor het feestje. Om drie uur ’smiddag tweet Merthe: ‘Wordt een gezellig feestje de 21ste, mAr 3500 mensen’ (sic). Merthe kent hetovergrote deel van deze genodigden niet. Aan het eind van de middag zijn er al 16.000 mensenuitgenodigd.Al na één dag heeft het feestje van Merthe een massale omvang bereikt. Het idee dat er mogelijkduizenden mensen zouden kunnen komen op een doorsnee verjaardagsfeestje prikkelt de fantasie.Op de evenement-pagina, waar alle genodigden berichten op mogen plaatsen, wordt zelfs alverwezen <strong>naar</strong> de film Project X.Merthe overlegt die vrijdagmiddag met haar ouders en het evenement wordt verwijderd. Opvrijdagavond wordt er door lokale media al contact gezocht met de familie, maar dat wordtafgehouden. Op zaterdag-ochtend neemt de familie contact op met de politie. Het contact met depolitie levert niet veel op: ze worden verwezen <strong>naar</strong> de wijkagent die maandag weer bereikbaar is.Merthe’s uitnodiging is op dat moment niet de enige. Er worden rond die tijd meerdere evenementenaangemaakt in de omgeving van Groningen met als datum 21 september 2012. Evenementpagina’sop Facebook hebben een agenda-functie: ze zijn bedoeld om gebeurtenissen aante kondigen met een concrete plaats (incl. Google Maps), datum en tijd. Op die vrijdagavond,7 september, hebben bijna 1000 mensen op Facebook zich aangemeld voor een ander evenement.Een jongen uit Groningen organiseert een feestje bij hem thuis, nabij het Noorderplantsoen. Ook hierwordt de link met de film Project X al snel gelegd. <strong>De</strong> jongen besluit die avond om het feestje af teblazen: hij annuleert het evenement dat hij er voor opende op Facebook.Op het forum van een grote gamerscommunity, wordt het Groningse feestje door enkele leden dieavond besproken. <strong>De</strong> evenement-pagina op Facebook van het feestje in het Noorderplantsoen isinmiddels verwijderd. Iemand doet de suggestie een nieuw evenement aan te maken, met het adresvan de Groningse jongen erbij. Iemand anders, met het alias ‘H….’ reageert daarop: ‘Ja maar als hetdoorgaat krijg ik een boete’. Toch plaatst hij vier minuten later een URL <strong>naar</strong> het evenement dat hijnet heeft aangemaakt: ‘Nodig al je vrienden maar uit’. Tien minuten later heeft hij zich bedacht.Hij plaatst een URL <strong>naar</strong> weer een ander evenement, een feestje dat werd geopend als reactie op hetsluiten van Merthe’s feest.Op vrijdagavond waren er dus twee, van elkaar onafhankelijke feestjes met bijna 1000 aanmeldingengepland voor 21 september, waaraan de thematiek van de film Project X werd gekoppeld.Op zaterdag 8 september gaat de aandacht voor het feestje van Merthe onverminderd door.<strong>De</strong> eerste YouTube-filmpjes verschijnen en er worden al (bewerkingen van) foto’s van Mertheen haar huis verspreid 8 .8http://nedermeme.nl/tag/verspreid-het-woord-en-wees-erbij-project-merthe/COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 16
Na het sluiten van het evenement van Merthe krijgen alle genodigden automatisch een melding dathet evenement is afgeblazen. Daarmee is het idee om een Project X-feestje te organiseren echter nietverdwenen – sterker nog, waarschijnlijk is een deel van de vele genodigden die deze meldingtegelijkertijd kregen juist op het idee gekomen een nieuw evenement te openen. Op vrijdag enzaterdag worden er door onbekenden van de familie verschillende nieuwe evenementen geopendmet namen als “Project X Merthe”, “Project X Stations<strong>weg</strong>” en “Project X <strong>Haren</strong>”. <strong>De</strong> vader vanMerthe zoekt telefonisch contact met de beheerders van deze evenementen en verzoekt hen deze teannuleren. Dat lukt ook in enkele gevallen, soms na aandringen, maar er komen weer nieuweevenementen voor terug. Eén daarvan is getiteld “PROJECT X – HAREN”. <strong>De</strong>ze pagina was al geopendop vrijdagavond 7 september. Het is namelijk dezelfde evenement-pagina als de pagina die door dejongen op de gamerscommunity geopend werd als “reactie” op het annuleren van het feestje bijNoorderplantsoen. <strong>De</strong>ze pagina werd omgedoopt tot “PROJECT X – HAREN” en het adres van Merthewerd als locatie opgegeven nadat Merthe besloten had om haar eigen pagina te sluiten.Het valt Merthe op dat veel van haar vrienden zich ook aanmelden voor dit feest: Haar feestje is‘gekaapt’.Het evenement ’PROJECT X - HAREN’ wordt in eerste instantie beheerd door een Nederlandsejongen, een tiener, die geen bekende is van de familie van Merthe, maar wel via via voor haar feestjewas uitgenodigd. Hij verklaart in een interview met de commissie dat de pagina al snel opgepiktwerd door de massa. Toen dat gebeurde wilde hij er eigenlijk niet meer mee geassocieerd worden.Inmiddels had hij ook gehoord van ervaringen van andere jongeren die door de vader van Merthe ende politie waren benaderd. Hij besluit om de beheerrechten uit handen te geven aan Jesse Hobsonuit Nieuw-Zeeland en Ibe derFürher (schuilnaam). Volgens de Nederlandse jongen werd hij door henbenaderd met de vraag of hij de rechten wilde afstaan. In een interview met <strong>Haren</strong>er Weekbladverklaart Jesse Hobson echter het tegenovergestelde. Op het moment dat de rechten overgeheveldworden had, volgens Hobson, de pagina zo’n 1000 aanmeldingen. 9 Hij weigerde het evenement tesluiten toen de vader van Merthe hem dat vroeg. Wie achter de account Ibe derFührer schuilt is nietbekend. <strong>De</strong> Nederlandse jongen ontkent desgevraagd dat hij het is. Opvallend genoeg is een dag nahet interview met de commissie plots de evenement-pagina “PROJECT X – HAREN” gesloten.<strong>De</strong> pagina had nog maanden online gestaan na 21 september 2012.Als beheerder van de evenement-pagina hebben Jesse Hobson en Ibe derFürher speciale rechten.Ze kunnen <strong>naar</strong> eigen inzicht berichten verwijderen die op de evenement-pagina worden geplaatst.Het is niet duidelijk in hoeverre hier gebruik van is gemaakt. Merthe heeft zich dus ondertussenexpliciet uitgesproken tegen het feest en heeft niets meer te maken met het ‘gekaapte’ ProjectX-evenement.Op maandag 10 september wordt de familie, die zich nog steeds verantwoordelijk voelt, teruggebelddoor de wijkagent. Het kost de wijkagent wat tijd om door te krijgen wat er nu eigenlijk aan de handis. Vanaf dat moment heeft de familie met verschillende instanties (tevergeefs) contact gezocht vooroverleg. Als op donderdag 13 september, studentenavond in Groningen, geflyerd wordt voor hetfeest wordt ook contact gezocht met de burgemeester van <strong>Haren</strong>. <strong>De</strong> burgemeester was toen reedsop de hoogte van wat er aan de hand was.In die week stelt de vader van Merthe een brief op om buurtgenoten op de hoogte te stellen. Op datmoment zijn er 24.000 mensen uitgenodigd en hebben zich 2.400 mensen aangemeld voor denieuwe evenement- pagina.9http://www.harenerweekblad.nl/interview-met-jesse-hobson-ik-heb-project-x-haren-alleen-gefaciliteerd/COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 17
Het aantal uitnodigingen speelt in deze fase op twee manieren een rol. Allereerst door de suggestievewerking die er van uitgaat. Het grootste deel van de genodigden zou immers niet eens over<strong>weg</strong>enom <strong>naar</strong> Project X <strong>Haren</strong> te gaan. Omdat veel mensen de uitnodiging gewoon negeren(in plaats van expliciet af te wijzen) staan ze nog wel in de lijst genodigden en tellen ze gewoon ‘mee’met die 24.000. Uitnodigingen zijn in deze fase als hagel waarmee geschoten wordt: als er maargenoeg mensen worden uitgenodigd, zijn er vanzelf mensen die op “deelnemen” klikken en mensendie hun vrienden weer uitnodigen, waardoor het feestje uiteindelijk een behoorlijke omvang kankrijgen. Omdat iemand op Facebook al snel 300 vrienden heeft kan dit snel oplopen. Daarnaast is dedrempel om te participeren (door op “deelnemen” te klikken) hier buitengewoon laag. Dat heeft temaken met hoe Facebook is ingericht. Het heeft voor een genodigde nauwelijks consequenties omop deelnemen te klikken omdat het geen enkele verplichting of verwachting schept (zoals bij eenprivéfeestje het geval zou zijn). Van de mensen die aangaven dat ze zouden deelnemen is ook slechtseen heel klein deel daadwerkelijk <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gegaan.Figuur 3.2 | Eén druk op de knop en je doet mee3.2 Het ontwerp en de instellingen van FacebookHoe kan zoiets gebeuren? Voor en na ‘<strong>Haren</strong>’ is door menigeen met de beschuldigende vingergewezen <strong>naar</strong> Facebook dat zo ingericht zou zijn dat dit soort keuzes bij instellingen snel grotegevolgen kunnen hebben. Facebook en veel van zijn gebruikers maken geen scherp onderscheidtussen publiek en privaat. <strong>De</strong> meeste toepassingen binnen Facebook zijn gericht op vrienden.Gebruikers moeten zelf grenzen stellen door de privacy-instellingen te veranderen <strong>De</strong> standaardvan berichten is de brede categorie ‘vrienden’. Daarbinnen en daarbuiten schermen veel Facebookgebruikershun persoonlijke profielen en berichten niet of nauwelijks af van andereFacebook-gebruikers.Hoewel in het ontwerp van Facebook elementen zitten die de snelle verspreiding van feestjes zoalsProject X <strong>Haren</strong> kunnen faciliteren, zijn in het verleden regelmatig soortgelijke feestjes of flashmobsgeorganiseerd via andere kanalen dan Facebook. In dit rapport leggen we de nadruk op Facebookomdat de mobilisatie voor Project X op Facebook begon.Sociale netwerksites hebben een vijftal structurele kenmerken 10 die in de online mobilisatie voor<strong>Haren</strong>, en het mogelijke onderzoek hier<strong>naar</strong> - zonder deze kenmerken hadden wij dit deel van hetrapport niet kunnen schrijven - grote gevolgen hebben:• Persistentie (berichten blijven staan en worden zelden verwijderd)• Repliceerbaarheid (berichten zijn makkelijk te kopiëren en door te sturen)• Schaalbaarheid (zichtbaarheid van berichten op een grote schaal)• Zoekbaarheid (alle berichten en hun afzenders kunnen worden opgezocht)• Semi-publiek zijn (veel berichten zijn zowel interpersoonlijk als publiek).10<strong>De</strong> eerste vier zijn terug te vinden in Danah Boyd (2011). ‘Social Network Sites as Networked Publics’, In Zizi Papacharissi (ed.)A Networked Self. London,New York: Routledge. <strong>De</strong> vijfde is door ons toegevoegd.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 18
<strong>De</strong> repliceerbaarheid van berichten heeft hier natuurlijk de grootste gevolgen gehad. Het semipubliekzijn was een onbedoeld kenmerk van de uitnodiging. Dit kenmerk is afhankelijk van hetbusiness-model van de betreffende sociale netwerksite en van het idee dat deze heeft van de socialenetwerken van mensen, wat vervat is in zijn ontwerp. Het business-model van Facebook is gericht ophet verzamelen van persoonlijke informatie om deze te kunnen gebruiken voor gepersonaliseerdeadvertenties. Facebook heeft dus alle belang bij een vage samenstelling van de categorie ‘vrienden’zolang gebruikers hierin gewild of ongewild persoonlijke informatie verspreiden.<strong>De</strong> brede samenstelling van de categorie ‘vrienden’ kenmerkt de visie van Facebook op socialenetwerken. Andere visies en ontwerpen zijn mogelijk. Zo werkt de grote concurrent van Facebook,internationaal gezien, Google Plus met Kringen. Gebruikers kunnen hun relatiebestand indelen inKringen voor vrienden, familie, kennissen, collega’s enz. Google Plus heeft hetzelfde business-modelals Facebook (gepersonaliseerde advertenties) maar biedt haar gebruikers wel deze mogelijkheid alsstandaardoptie. Gebruikers kunnen berichten dan selectief versturen <strong>naar</strong> een kring of een optelsomvan kringen. Bij Facebook is dit inmiddels ook mogelijk geworden: men kan zijn vrienden indelen inbepaalde groepen (voor familie, studiegenoten e.d.). Een feit is dat hier tot nu toe nauwelijks gebruikvan wordt gemaakt.In Google Plus had Merthe haar ‘vergissing’ dus iets makkelijker kunnen vermijden. Daar is hetgebruik van kringen wel standaard. Zij had een Kring aan kunnen maken van mensen die zij normaalgesproken uitnodigt voor verjaardagsfeestjes. Maar mocht in deze Kring ook maar één persoonzitten die de uitnodiging vervolgens ongewenst in zijn/haar kringen verspreidt, dan hebben wedezelfde soort gevolgen (repliceerbaarheid).Merthe heeft echter bewust gekozen voor Openbaar (om de vrienden buiten haar lijst uit te nodigen).Als ze dit in Google Plus had gedaan was mogelijk precies hetzelfde gebeurd.Het ontwerp en de standaardinstellingen van een sociale netwerksite zijn dus van belang. Die liggenniet vast, maar hierin kan gekozen worden, zowel door aanbieders als gebruikers. In 2012 is inDuitsland voor en na Project X Hamburg door een minister voorgesteld dat Facebook zijn standaardinstellingvoor evenementen zou moeten wijzigen van Vrienden in Alleen Genodigden (zie Figuur 3.1).3.3 Verloop mobilisatie op FacebookZoals eerder in het rapport is vermeld, is er een grote variëteit aan kanalen waar over Project X isgecommuniceerd. Een groot deel van de communicatie speelt zich af achter gesloten deuren,grotendeels buiten het zicht van onderzoekers. <strong>De</strong>nk aan (telefoon-)gesprekken die mensen voerenof chat-berichten die ze via verschillende services uitwisselen. <strong>De</strong> sociale media zijn slechts een deelvan de vele kanalen die gebruikt worden voor de communicatie over Project X <strong>Haren</strong> en biedtdaarom slechts een beperkt beeld. Dit neemt niet <strong>weg</strong> dat de activiteit op sociale media relatiefmakkelijk in kaart te brengen is omdat de berichten automatisch gearchiveerd worden en relatiefmakkelijk te downloaden zijn. Direct na de gebeurtenissen op 21 september hebben verschillendepartijen een grote hoeveelheid berichten van verschillende sociale media gedownload 11 . Wij makengebruik van de volgende datasets:11Voor de kwantitatieve analyse van de Facebook en Twitterdata hebben we gesproken met Arnout de Vries van TNO, Ewoud deVoogd van HowAboutYou, Alex Slatman van OBI4wan, en Arno Siebes en Doaitse Swierstra van de <strong>Universiteit</strong> Utrecht.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 19
<strong>De</strong> Facebook data bevatten 52.227 berichten die door jongeren geplaatst zijn op de evenement-pagina “PROJECT X –HAREN” 12 . <strong>De</strong> data gaan van 7 september tot en met 3 oktober. <strong>De</strong>ze data zijn op verzoek en idee van Ritzo ten Cateverzameld en beschikbaar gesteld door Rienk Prinsen van Clockwork. Als consequentie van het scrapingproces zijn doorgebruikers geüploade afbeeldingen helaas niet opgenomen in de dataset. Wel zijn alle verwijzingen vanuit berichten meteen url <strong>naar</strong> externe websites, video’s en afbeeldingen in de dataset opgenomen.<strong>De</strong> Twitter data bevatten ruim 500.000 berichten en zijn verzameld door te zoeken op de volgende termen: <strong>Haren</strong> ORprojectX OR facebookfeest OR facebook-feest OR relschoppers OR Gem<strong>Haren</strong> OR projectXharen OR stationstraat.<strong>De</strong> data lopen van 19 tot 22 september. Ook zijn er vanuit Twitter foto’s verzameld. <strong>De</strong>ze data zijn verzameld doorHarro Ranter.Alleen de data die publiek beschikbaar waren zijn gedownload. Sommige mensen hebben hunberichten inmiddels verwijderd. Zowel het Facebook als het Twitter bestand bevat korte tekstberichten,een ‘timestamp’ en de naam van de verzender. Gerelateerd hieraan is er een privacy-issue.Hoewel sommige mensen een schuilnaam hebben, gebruikt een groot deel van de mensen opFacebook en Twitter zijn of haar eigen naam. <strong>De</strong> mogelijkheid bestaat om de data uit de bestandenterug te leiden tot een persoon. Om de privacy van deze mensen te waarborgen zullen in dit rapportresultaten alleen geanonimiseerd worden weergegeven.<strong>De</strong> mogelijkheid om deze sociale mediagegevens vast te leggen biedt nieuwe kansen voor onderzoekmaar roept ook nieuwe vragen en problemen op. Zo zijn de data enerzijds heel rijk omdat ze preciesweergeven wat mensen (online) hebben gezegd. Anderzijds zijn de data arm: alleen de tekst en denaam van de zender is bekend. Zo is het bijvoorbeeld onbekend welke achtergrondkenmerken dezemensen hebben. Ook is onzichtbaar wat zich allemaal in privé conversaties (zowel offline als online)afspeelt. Daarmee is de zeggingskracht van de analyse beperkt.Een tweede probleem is dat men, door de grote hoeveelheid data, min of meer is genoodzaakt decomputer te laten zoeken <strong>naar</strong> relevante informatie. Taal is echter zo contextgevoelig dat hetsimpel<strong>weg</strong> zoeken op woorden niet leidt tot valide resultaten. Enkele voorbeelden om dit teillustreren:• Het woord ‘<strong>Haren</strong>’ kan slaan het op dorp maar ook op haren kammen, verven of knippen. Ook kanmet het woord ‘film’ de film Project X worden aangeduid maar kan ook een filmpje op YouTubeworden bedoeld. Met de nodige zoekfilters kan het probleem wel enigszins worden verzacht.Wanneer echter verschillende fenomenen qua betekenis dicht bij elkaar liggen schieten ookzoekfilters tekort.• Ook cynisme, sarcasme en ironie zijn een probleem voor het zoeken met behulp van computers:‘Ja, haha, leuk feestje’ kan heel verschillende dingen betekenen afhankelijk van de context waarinhet wordt gezegd.• <strong>De</strong> taal die gebruikt wordt op Facebook houdt het midden tussen schrijf- en spreektaal. Zo komthet woord feest of feestje in vele varianten voor (e.g. Feeesje, Feeeeestje, Feesjuh). Wij hebbenmaar liefst 44 manieren om het woord feestje te schrijven gevonden.Hoewel de data ons voor een aantal beperkingen stellen hebben we toch geprobeerd door middelvan verschillende analyses antwoord te geven op een aantal vragen. Hoe verloopt het berichtenverkeeren het aantal aanmeldingen in de loop van de tijd? Kunnen bepaalde groepen wordenonderscheiden? Hoe ontwikkelt zich het netwerk in de loop van de tijd? Welke onderwerpen komenaan bod op welke momenten? Wat is bijvoorbeeld de rol van de massamedia en de sociale12https://www.facebook.com/events/172851989506342COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 20
media zelf geweest? Welke praktische zaken worden besproken? Op welke toon hebben mensengesproken over deze onderwerpen?In de volgende paragrafen zal antwoord worden gegeven op deze vragen. Daarbij zal ook steedsworden aangegeven op welke manier we zijn gekomen tot de resultaten. Omdat we in dezeparagraaf met name gericht zijn op de (vroege) mobilisatie via de sociale media richten we ons inde eerste plaats op de Facebook data. <strong>De</strong> Twitter data beginnen immers pas op de 19e september.Bovendien geven de zoektermen die voor de verzameling van de Twitter data zijn gebruikt eenvertekend beeld. Zie voor de Twitter-analyse Hoofdstuk 6.3.3.1 Verloop van het berichtenverkeerOm een eerste indruk te krijgen van het berichtenverkeer is allereerst gekeken <strong>naar</strong> de hoeveelheidberichten die op verschillende momenten zijn verstuurd. In de tweede plaats is gekeken <strong>naar</strong> hetaantal posts en comments op deze momenten. In de derde plaats hebben we onderzocht of <strong>weg</strong>roepen kunnen onderscheiden die op bepaalde momenten hebben gereageerd. Tot slot hebben weeen netwerkanalyse gemaakt van het verloop van het berichtenverkeer. In deze paragraaf kijken wedus niet zozeer <strong>naar</strong> wat er is gezegd maar kijken we meer cijfermatig <strong>naar</strong> het verloop van hetberichtenverkeer tussen 7 en 25 september. In de volgende paragraaf zullen we meer inhoudelijkkijken wat er is gezegd over Project X <strong>Haren</strong> en hoe men het heeft gezegd.Berichten en aanmeldingen in de loop van het procesOp de Project X <strong>Haren</strong> pagina van Facebook hebben uiteindelijk ruim 10.000 mensen meer dan50.000 berichten geplaatst. Ook konden mensen zich aanmelden voor het evenement. In de Figuren3.2 en 3.3 is weergegeven hoe het berichtenverkeer en de aanmeldingen zijn verlopen tussen 7 en22 september. In 3.2 is het aantal berichten en aanmeldingen per dag weergegeven en in 3.3 is hetaantal berichten en aanmeldingen cumulatief weergegeven.%!!!!"012314"$#!!!"$!!!!"#!!!"!"&'()*" +'()*" ,'()*" $!'()*" $$'()*" $%'()*" $-'()*" $.'()*" $#'()*" $/'()*" $&'()*" $+'()*" $,'()*" %!'()*" %$'()*" %%'()*"9):6;
(!!!!"012314"'!!!!"&!!!!"%!!!!"$!!!!"#!!!!"!")*+,-" .*+,-" /*+,-" #!*+,-" ##*+,-" #$*+,-" #%*+,-" #&*+,-" #'*+,-" #(*+,-" #)*+,-" #.*+,-" #/*+,-" $!*+,-" $#*+,-" $$*+,-"9,:6;
600 vrienden en sturen tussen de 25 en 75 berichten op de Project X <strong>Haren</strong> pagina van Facebook.Voor zover bekend is de herkomst van de 250 jongeren weergegeven in Figuur 3.5. We zien dat demeeste mensen uit de Groningen, <strong>Haren</strong> en Emmen komen. Ook zien we dat er relatief veel mensenuit de plattelands gebieden komen. Hoe verder <strong>weg</strong> van <strong>Haren</strong>, hoe minder mensen deelnemen aande discussies op de Project X <strong>Haren</strong> pagina van Facebook.Figuur 3.5 | Geografische herkomst veel-posters (een kleine stip staat voor een persoon. Een grotere stip geeft meermensen aan (maximaal 38 mensen uit de stad Groningen)Posts en commentsNaast het bericht, de verzender en het moment van verzending wordt bij de Facebook dataonderscheid gemaakt tussen ‘posts’ en ‘comments’. Een post is een eerste bericht over een nieuwonderwerp. <strong>De</strong> comments zijn reacties op een post.• Post: Hahahaha en het heeft nu.nl gehaald• Comment: En de spits...en het ad....en de telegraaf...en...elke krant :D• Comment: NU is daar ook niet zoveel voor nodig natuurlijk :P• Comment: Vast ook vanavond bij hart van nederland• Comment: Maar dat kijkt niemand!Posts en comments vormen gezamenlijk een zogenaamde ‘thread’. Gemiddeld krijgt elke post viercomments. <strong>De</strong> verdeling van de comments op de posts is echter zeer scheef. Veruit de meeste posts(56%) krijgen geen enkele reactie. Nog eens 24% krijgt 1 tot 3 reacties, 12% krijgt 4 tot 19 reacties en5% krijgt 11 tot 20 reacties. <strong>De</strong> overige 3% van de posts krijgt 21 reacties of meer. <strong>De</strong>ze laatste groepvormt overigens wel een derde van het totale berichtenverkeer. We kunnen concluderen dat er eengrote groep mensen is die ‘iets roept’ en daar geen enkele reactie op krijgt. Er is een middengroep dieeen paar reacties krijgt en er is een kleine groep posts die veel reacties oproept.In de aanloop <strong>naar</strong> de 21e toe ligt het aantal posts per dag gemiddeld op 20%. <strong>De</strong> overige 80% zijnreacties op berichten van anderen. Op de 21e zelf bestaat 29% van de berichten uit posts. In de dagenna de 21e bestaat maar 8% van de berichten uit posts. We kunnen concluderen dat mensen in dieCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 23
laatste fase meer op elkaar reageerden dan in de periode daarvoor en al helemaal in vergelijking totde dag zelf. Op dat moment fungeerde Facebook meer als een Twitter-achtig kanaal waar berichtwordt over de gebeurtenissen.GroepenUit Figuur 3.4 is gebleken dat we onderscheid kunnen maken tussen de kleine groep mensen die veelberichten verstuurt en een grote groep mensen die weinig berichten verstuurt. In deze paragraafkijken we in meer detail <strong>naar</strong> de verschillen tussen deze groepen. Door middel van hiërarchischecluster analyse 14 hebben we acht verschillende groepen onderscheiden op basis van het momentwaarop mensen berichten versturen (zie ook Figuur 3.6):• Geel: bestaat uit een zeer kleine groep (minder dan 1% van de mensen) die veel berichten verstuurtvanaf het moment dat het echt begint te lopen tot en met 23 september.• Zeegroen: bestaat uit een zeer kleine groep (minder dan 1% van de mensen) die zeer veel berichten(meer dan 100 gemiddeld) verstuurt op de dag voor de gebeurtenissen het feest in <strong>Haren</strong>.• Groen: bestaat uit een zeer kleine groep (minder dan 1% van de mensen) die veel berichtenverstuurt vooral tijdens de aanloopfase.• Rood: bestaat uit een zeer kleine groep (minder dan 1%) mensen die vrij veel berichten (gemiddeld44) verstuurt na de 21e.• Rose: bestaat uit een kleine groep (minder dan 5%) mensen die zo nu en dan een bericht verstuurten dan vooral vroeg in het proces en op de dag zelf.• Oranje: bestaat uit een kleine groep (minder dan 5%) mensen die zo nu en dan een bericht sturengedurende het hele proces en vooral op de 20e.• Blauw: bestaat uit een kleine groep (minder dan 5%) mensen die een beperkt aantal berichtenverstuurt, met name in de aanloopfase en voorafgaand aan de 21e.• Paars: bestaat uit een zeer grote groep (meer dan 85%) mensen die zeer weinig berichten verstuurt(slechts 2 tot 3) gedurende het hele proces.Uit deze opsomming kunnen we afleiden dat verschillende groepen op verschillende manierenhebben bijgedragen aan de Project X pagina van Facebook. We kunnen concluderen dat niet iedereendezelfde rol heeft in het hele proces. Helaas is het binnen het tijdsbestek van dit onderzoek nietmogelijk gebleken om heel gedetailleerd te kijken hoe de groepen inhoudelijk van elkaar verschillen.Op het eerste gezicht zijn er nauwelijks inhoudelijke verschillen tussen de veel-posters en de groependie maar een of een paar berichten sturen. Het is dus niet zo dat de veel-posters het concept vanProject X promoten en dat de grote massa het feest in de algemene zin benadrukt. Bij alle groepenstaat het organiseren van een zo groot mogelijk feest centraal.Om de relaties tussen individuen binnen de groepen (groot en klein) aan een nader onderzoek teonderwerpen en te bekijken hoe men elkaar aansteekt en zo de mobilisatie uitbreidt zijn weovergestapt op een netwerkanalyse.14Met behulp van hiërarchische clusteranalyse worden, in dit onderzoek, twee mensen aan dezelfde groep toegewezen als ze opdezelfde momenten een zelfde hoeveelheid berichten versturen. We hebben daarbij gebruik gemaakt van het kwadraat van deEuclidische afstand als afstandsmaat en Wards’ Method als methode om te clusteren. Hierdoor lijken de mensen binnen een groepqua gedrag meer op elkaar dan op de mensen in de andere groepen. <strong>De</strong> keuze voor acht groepen is in principe arbitrair. Er is gezocht<strong>naar</strong> een evenwicht tussen de grootte van de groepen en de diversiteit van de groepen. Minder groepen zou één heel grote groepopleveren en een paar kleintjes. Meer groepen zou de groepen die toch al klein waren in nog meer nog kleinere groepen splitsen.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 24
(!",-./00-10""223421""5-6/784-3"9-6"02:"9-6":6;-9" '!"#*" &!"$!"'&$" $'+"&&#"&)"=-3">--6"?1-/3-":6;-9"0/-";9"0-"02:">-1@"A--1"5-6/784-3"A-6B4CC64"=-3">--6"?1-/3-":6;-9"0/-";9"0-"$!-"A--1"5-6/784-3"A-6B4CC64"#($'"$!'%"%)&+"'$('"$$(+"&!"=-3">--6"?1-/3-":6;-9"0/-"/3"0-"2231;;9"A--1"5-6/784-3"A-6B4CC64"(*'%"%!"$!"*+&%",6;;F-"A23"0-":6;-9-3"=-3">--6"?1-/3-":6;-9"0/-"32"2D;;9"--3"""5-9-6?4"223421"5-6/784-3"A-6B4CC64"=-3"?1-/3-":6;-9"0/-";9"0-"02:">-1@"--3"5-9-6?4"223421"5-6/784-3"A-6B4CC64"=-3"?1-/3-":6;-9"0/-";9"0-"$!-"--3"5-9-6?4"223421"5-6/784-3"A-6B4CC64")$'&"$%!(#"G;1C.-"A23"8-4"5-6/784-3H"A-6?--6"9-6":6;-9"=-3"?1-/3-":6;-9"0/-"/3"0-"2231;;9"E-/3/:"5-6/784-3"A-6B4CC64"#!"=-3">--6":6;4-":6;-9"0/-"/3"0-"8-1-"9-6/;0-">--6"E-/3/:"5-6/784-3"A-6B4CC64"!")" *" +" #!" ##" #$" #%" #&" #'" #(" #)" #*" #+" $!" $#" $$" $%" $&" $'" $("
12 september13 september14 september15 september16 september17 september18 september19 september20 september21 september22 september23 septemberFiguur 3.7 | Ontwikkeling van het netwerkUit deze afbeeldingen kunnen verschillende dingen worden afgeleid:• In het figuur zijn mensen zeer sterk met elkaar verbonden. Er kan geen onderscheid wordengemaakt tussen verschillende clusters van mensen doordat de verbondenheid binnen het netwerkzeer groot is. <strong>De</strong> sterke verbondenheid tussen de verschillende clusters kan deels worden verklaarddoor de manier waarop onderwerpen op de Facebook-pagina zijn gerangschikt. Wie zich heeftaangemeld voor de evenement-pagina is daarmee automatisch geabonneerd op de berichten dieerin worden geplaatst, die in de eigen tijdlijn verschijnen en waarvan men notificaties krijgt.Hierdoor ontstaan ad-hoc relaties tussen mensen die elkaar niet kennen, maar gemeen hebbendat ze bijvoorbeeld op dezelfde post reageren.• Een grote groep mensen - in paars - verstuurt slechts enkele berichten. Slechts 13% van de mensenis verantwoordelijk voor 56% van het verkeer.• Op 17 september vindt een sterke groei van het aantal verbindingen plaats. Een zogeheten kritiekemassa 15 diende zich dus aan net voor en op de dag van de eerste aandacht van de massamedia.• Uit de verschillende kleuren kan worden afgeleid dat op verschillende momenten verschillendegroepen mensen aan het woord zijn.15Een kritieke massa wordt gevormd bij een niet exact aan te duiden omslagpunt in het aantal aanmeldingen, verbindingen of anderedeelnemingen. Op dit punt vindt in elk geval een duidelijke versnelling plaats. Voor nieuwe aanmeldingen of verbindingen heeft hetzin om mee te gaan doen omdat er voldoende andere participanten zijn. Men steekt elkaar aan, en het gaat als het ware ‘vanzelf’lopen.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 26
• Ook zien we dat de groepen (kleuren) min of meer bij elkaar clusteren. Hieruit concluderen wedat mensen op een bepaald moment inhaken bij de discussie die gaande is.<strong>De</strong> ontwikkeling van het netwerk gedurende alle dagen kan worden gevolgd in een animatie dietoegankelijk is via de website van de commissie: http://commissieharen.nl/3.3.2 Onderwerpen van gesprekWaar we in de vorige paragraaf vooral hebben gekeken op welke momenten berichten zijnverstuurd en wie <strong>naar</strong> wie berichten stuurde, kijken we in deze paragraaf <strong>naar</strong> wát er is gezegd.We concentreren ons daarbij op een beperkt aantal onderwerpen: feestje, mobiliseren, vervoer<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>, de rol van de media en elementen uit Project X.Voor elk van deze onderwerpen kijken we allereerst op welke momenten er over is gesproken.We hebben de tijd daarbij in zeven perioden verdeeld: 7-13 september, 14-17 september, 18, 19, 20 en21 september en 22-25 september 16 . Voor elk van deze perioden kijken we <strong>naar</strong> het aandeel threads(een post met eventuele comments) van het totale aantal threads waarin één of meer woordenrondom een bepaald onderwerp voorkomt. Zo kijken we voor het onderwerp mobiliseren <strong>naar</strong>woorden als Ga mee, Nodig je vrienden, Uitnodigen, nodig al je, vrienden uit, teller, aanmeldingen,Uitgenodigd en Kom op. Voor de volledigheid vermelden we hier dat dezelfde thread onderdeel kanzijn van verschillende clusters. Behalve deze numerieke analyse kijken we door middel van citaten uitde berichten op welke manier is gesproken over de verschillende onderwerpen. <strong>De</strong>ze citaten moetenworden gezien als illustratie bij een onderwerp.FeestjeAllereerst is gekeken <strong>naar</strong> een aantal feestelijke woorden zoals: leuk, gezellig, feest, jarig, verjaardag,van harte en felic*. In Figuur 3.8 is voor verschillende momenten aangegeven welk aandeel van detreads één of meer van deze woorden bevatten. In de figuur zien we dat over de hele periode 20 tot30% van de threads één of meer van de woorden bevat. Ook is er een licht stijgende lijn te zien.(!"#1234,,5#.6,247#8933,3#,,3#'$"#-,69:4,#;22693#
• Comment: haha oke dan. domme vragen zijn er niet eh alleen domme antwoorden ..• Comment: We gaan in ieder geval een leuk feestje bouwen en deze later voortzetten in Pand48(?)• Comment: ik vind het allemaal primaa!• Comment: Toppertje.Ook wordt er gesproken over het wel of niet doorgaan van het feest:• Post: Het feest gaat helemaal niet door, als jullie het nieuws een beetje bijhouden. Er is een noodverordering dushet heeft geen zin om te gaan.• Comment: Wat wil de politie van HAREN(20 man politie macht) doen tegen 5000-16000?• Comment: Bij iedere grote voetbal wedstrijd is er ook en noodverordening.. Dat gaat ook gewoon door!• Comment: HAHAHAHAHAHA• Comment: rellen• Comment: Blijf jij maar gwn thuis Bart.• Comment: dat bepalen we helemaal zelf hmmm?• Comment: Ach, dan gaan we gezellig Groningen in. Zou voor het eerst drukker wezen dan op de donderdag.• dan feesten we op Bureau Radermarkt verder geen probleem• Comment: ik zeg: gewoon doenAnderzijds zijn er berichten die grimmiger verwachtingen laten zien:• Post: Wat is de eindtijd van dit knallend feest trouwens??• Comment: till the break of dawn’• Comment: Totdat niemand meer op zijn/haar benen kan staan!• Comment: Als ik maandag maar weer op mijn werk ben.• Comment: dat zal enigszins van de politie afhangen denk ik:P• Comment: Tot die dude met de vlammenwerper komt.• Comment: ‘till the arrive of Breivik’• Comment: ‚eindtijd‘ pffffttttt 12 dec. 2012 volgens de Maya‘s geloof ik.• Comment: https://www.facebook.com/events/487264474618874/• Comment: Heb je gezien hoe Project X eindigd? Nouja zo dus..• Comment: een eindtijd? hahaMensen die dempende berichten sturen krijgen veel kritiek te verduren:• Post: Echt belachelijk dat iedereen ook nog serieus van plan is te komen. Ik snap dat het een leuk grapje is opfacebook dat er ineens zoveel mensen zouden komen <strong>naar</strong> zo‘n meisjes feestje, maar je kan het niet maken omdan ECHT met zoveel mensen aan te komen zetten. Je kent haar niet eens, je bent echt niet uitgenodigd enabsoluut niet welkom en er is geen reden om er heen te gaan, er is geen feest, er is geen plaats waar jullie met zijnallen heen kunnen gaan, je maakt er alleen maar een enorme rel van.. Heb een beetje respect voor de mensen diedaar wonen..• Comment: hou je bek!!• Comment: Feeessiee euy• Comment: Bek jong• Comment: ga eem janken• Comment: zo dom.Opvallend is dat onder de posts die veel reacties krijgen veel van dergelijke dempende berichtenzitten. Weliswaar is de post dan dempend maar in de discussie die volgt gaat het er vooral omdegene die de dempende post heeft gestuurd belachelijk te maken. Zo ontstaat er een behoorlijkeenzijdige discussie waarin weinig ruimte is voor tegengeluiden.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 28
Mobiliserende werking van de sociale mediaBehalve de aandacht voor het feest zelf hebben we gekeken <strong>naar</strong> de manier waarop mobilisatie voorhet feest tot stand is gekomen. Daarbij hebben we gekeken <strong>naar</strong> de aanwezigheid van de volgendewoorden op de verschillende momenten in het proces: Ga mee, nodig je vrienden, uitnodigen, nodigal je, vrienden uit, teller, aanmeldingen, uitgenodigd en kom op. In Figuur 3.9 is het resultaatweergegeven.+"#2345..6#07.358#9:44.4#..4#*"#/.7:;5.##?..7#
Bij 20.000 aanmeldingen (op 19 september):• Nog 20 en dan de 20.000 bereikt!!!!! :D• Zie ik daar nou bijna 20.000 deelnemers staan? Kan niet anders dan leuk feestje worden denk ik :)• En we mogen de 20.000 bezoeker verwelkomen met een lekker biertje!• 20.000 :-D• 20.000 MENSEN, verwachting voor morgen 30.000 GEFELICITEERD. DIT DIT AL JE VRIENDEN, SNEL SNELSNEL!• 20.000!!Bij 30.000 aanmeldingen (op 21 september):• ALMOST 30.000 !!!!!!!!!!• als iedereen nou 5 euro meeneemt heeft ze 150.000. Kunnen de schades nog een beetje gedekt worden..• Als er dan toch 30.000 mensen komen <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>, rij dan direct even door <strong>naar</strong> de provincie-grens van frieslandgroningen.Kunnen we friesland ook direct ff lossteken van Nederland! En hup: weer een positief idee n.a.v. ProjectX <strong>Haren</strong>. Waarom zo negatief?• AFTELLEN! Nog 30 till 30.000!• HAHA 30.000 mensen die gaan :)• 30.000 !!!!!!!!!!• 30.000 deelnemers.• 30.000 Nederlanders die <strong>Haren</strong> gaan terroriseren!!!!• JAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 30.000 Whahahaa FEETSUHHHHH• 30.000!!!!!!• BAM de 30000 is gehaald!• 30.000+.. holy shit..• YEEEHEEEES! <strong>De</strong> 30000 barriere is doorbroken! Goed gedaan allemaal, we kunnen met zn allen trots zijn!• Hell yeahh 30.000 <strong>De</strong>elnemers!• Jaaaa...we zijn over de 30.000 mijlpaal heen :D• 30.000 gepasseert lol• 2 agentjes, mwaa daar walsen we wel overheen met 30,000 man• Bij de 30.000 trek ik groene sokken aanEen derde manier waarop mobilisatie tot uiting komt is praktisch van aard. Veel mensen gebruikenFacebook als een manier om afspraken te maken over hoe <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen. Als we zoeken <strong>naar</strong>woorden als met de trein/auto/trein/bus, in de auto/trein/bus, op de fiets/trein, de trein <strong>naar</strong>, dat detreinen, de trein van/richting/<strong>naar</strong>/vanuit, treinen en bussen, bussen en treinen, de bus/trein/auto<strong>naar</strong>, bussen/treinen rijden, taxi, busje, dan zien we in Figuur 3.10 dat rond de 4% van de berichtenover dit onderwerp gaan.*"#2345--6#/7-358#9:44-4#--4#.-7:;5-##?--7#)"#
Via Facebook maken vrienden afspraken over hoe <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen:• Post: Als iedereen uit Groningen eerst <strong>naar</strong> de grote markt komt, gaan we er met z’n allen heen.• Comment: Anders fiets je met mij en san mee• Comment: toff, doen we dat ,)• Comment: hoelaat <strong>weg</strong>?• Comment: Vanaf CS 19:30 - 20:00 uur, daar vertrekt iedereen.• Comment: moet je san even appen• Comment: haha ga je heen?• Comment: partyyy• Comment: http://www.facebook.com/events/408973769156922/• Comment: Tuurlijk ga ik heen Natascha, zo’n feest MAG je niet missenElementen uit Project XAl eerder in dit hoofdstuk is de relatie gelegd tussen elementen uit de film Project X en degebeurtenissen in <strong>Haren</strong>. Met de volgende analyse onderzoeken we of deze elementen ook terugzijn te vinden in wat er is besproken op Facebook. Daarvoor hebben we twee clusters van woordenonderzocht:Drank en drugs: bier, drank, krat, fles, alcohol, drinken, kabouter 17 en pilVerwijzingen <strong>naar</strong> de film: een film , de film , die film , film van , film project, zwembad, mercedes,vlammenwerperZoals blijkt uit Figuur 3.11 spelen elementen uit de film en drank en drugs vooral in de vroege faseneen relatief grote rol.(&"#2345--6#/7-358#9:44-4#--4#(%"#.-7:;5-##?--7#
<strong>De</strong> rol van de sociale media en massamediaVanaf 18 september storten de massamedia zich op het gebeuren, te beginnen met Trouw, nu.nl inde ochtend en het NOS Journaal op 3 in de avond. Ook een aantal radiozenders die veel doorjongeren beluisterd worden beginnen veel aandacht te besteden aan <strong>Haren</strong>: 3FM, Radio 538,SlamFM, SimoneFM. Tussen 18 en 21 september ontstaat een mediahype rond <strong>Haren</strong>. Op de dag zelf,21 september is de hype op zijn hoogtepunt maar ook in de dagen daarna blijft er nog een grotemedia-aandacht van<strong>weg</strong>e de dramatische gebeurtenissen in <strong>Haren</strong> op de avond van de 21eseptember. Er is zelfs grootschalige aandacht van de internationale media. <strong>De</strong> vraag die nu kanworden gesteld is: Hoe zien we dat terug in Facebook?Zoals al bleek uit Figuur 3.2 neemt al vanaf 17e de het aantal berichten op Facebook sterk toe. In dedagen daarna neemt het aantal Facebook-berichten verder fors toe. <strong>De</strong> dag erna is het nog niet veelminder. Vanaf de 23e september neemt het drastisch af. Qua aantallen berichten zien we dus eensamenhang tussen het aantal berichten in Facebook en de aandacht in de massamedia. Daarbij moetworden vermeld dat de eerste aandacht in de massamedia werd veroorzaakt door de sterke groeivan het aantal berichten op Facebook.Om te kijken of er sprake is van interactie tussen de sociale media en de massamedia hebben weonderzocht of, in hoeverre en hoe op Facebook is gesproken over de massamedia. Door te kijken hoevaak dit onderwerp in Facebook <strong>naar</strong> voren kwam kunnen we (ten dele) uitspraken doen over het aldan niet bestaan van een mediahype die de mobilisatie <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> veroorzaakt heeft. Om de rol vande media in kaart te brengen hebben we gekeken <strong>naar</strong> vier clusters van woorden:• Socale media: Facebook, Twitter, YouTube en Hyves• Televisie: televisie, tv, DWDD, journaal, rtvnoord, NOS , Pow, RTL, <strong>De</strong> wereld draait door, rtvnoorden rtv noord• Kranten: Krant, Volkskrant, AD , Trouw, Telegraaf, NRC, DvhN, Spits, Metro en Algemeen dagblad• Radio: Radio, 3FM , SLAM!FM, SimoneFM, DJ , 538 en Radio noord1234++5#-6+247#8933+3#++3#,+69:4+#;22693#-#####&$"#&!"#%$"#%!"#$"#*:@925+#>+492#D+5+B979+#E623-+3#F249:#!"#'(%)#*+,-# %.(%'#*+,-# %/#*+,-# %0#*+,-# &!#*+,-# &%#*+,-# &&(&$#*+,-#Figuur 3.12 | Verloop van de aandacht voor media binnen FacebookVoor dat we de inhoud van Figuur 3.12 analyseren moet een beperking worden aangegeven.Het noemen van de media op Facebook wil niet per definitie zeggen dat er ook een mobiliserendeinvloed is uitgegaan van die media. Andersom is het niet mogelijk om te concluderen dat er geeninvloed is geweest van de media wanneer de deze niet worden genoemd. Analyse in Figuur 3.6 laatalleen zien dat (en op welke momenten) er op Facebook aandacht is geweest voor de media.Uit deze figuur kan worden afgelezen dat de meeste aandacht uitgaat <strong>naar</strong> de sociale media zelf.Met name Facebook en YouTube worden vaak genoemd. Ook wordt er veel verwezen <strong>naar</strong> sites metnieuwsfeiten over <strong>Haren</strong>. Ook zijn er links <strong>naar</strong> video’s en afbeeldingen die in meer of mindere matemet feestjes en Project X te maken hebben (zoals de soundtrack en trailer van de film en een filmpjeover Corey <strong>De</strong>laney). Ook maken een paar mensen eigen promotiemateriaal voor Project X <strong>Haren</strong>.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 32
In de onderstaande afbeelding is bijvoorbeeld een poster die simpel<strong>weg</strong> bestaat uit een screenshotvan Google Streetview met daarover tekst geplakt in een stijl (dikke witte letters met zwarte rand)die refereert <strong>naar</strong> een praktijk van ‘memes’ (zie vorige hoofdstuk) waarin mensen afbeeldingen makenmet als doel dat deze zich viraal verspreiden.Figuur 3.13 | Twee voorbeelden van eigen promotiemateriaal op 9 septemberEen ander voorbeeld is een video die op 14 september op Facebook wordt geplaatst, waarin AdolfHitler (een scene uit de film <strong>De</strong>r Untergang) te zien is en zich boos maakt over het feit dat hij niet isuitgenodigd voor het feestje van Merthe. Naast de promotie voor het feestje zijn er ook mensen dieeen slaatje proberen te slaan uit het prille succes van Project X <strong>Haren</strong>. Meerdere personen proberenop de Facebook-pagina namens kroegen of clubs aandacht vragen voor hun eigen (georganiseerde)after-parties in Groningen.Jongeren komen ook op het idee om Project X <strong>Haren</strong>, wanneer het serieuze vormen begint aan tenemen, via een eigen livestream te volgen. Dat wil zeggen dat er ter plekke gefilmd wordt om ditrechtstreeks en non-stop uit te zenden via het internet. Uiteindelijk is er één livestream zeersuccesvol. Een groep van zes jongeren, waarvan een deel ook professioneel met camerawerk enverslaggeving bezig is, werkt vanaf ‘s middags vrijwillig samen om de livestream te verzorgen. Rond16:00u gaan ze op pad, eerst rijdend, dan met de trein en tot slot lopend ter plaatse. Binnen een paarminuten schiet het aantal kijkers omhoog van 10.000, <strong>naar</strong> 30.000 en uiteindelijk op het hoogtepuntrond de 50.000, mede omdat sommige grote websites de stream opnemen in hun pagina’s. <strong>De</strong>cameramensen worden op straat herkend door mensen die thuis hebben zitten kijken. Ze proberenzoveel mogelijk verschillende mensen te interviewen: van de lokale autoriteiten tot bezoekers enbewoners. Het team heeft gefilmd totdat het uit de hand begint te lopen tussen 20:00u en 20:30u.Later op de avond zijn er nog een aantal andere livestreams, die via mobiele telefoons wordenopgezet. Op de evenement-pagina van Facebook behoren de livestreams naast YouTube tot demedia waar het meest <strong>naar</strong> is verwezen: de jongeren in <strong>Haren</strong> zorgden voor hun eigen verslaggeving.Terug <strong>naar</strong> Figuur 3.12. Over het geheel genomen is er voor alle kanalen is een licht stijgende lijn tezien. Televisie piekt op 18 september en na de 21e. Op dat moment is 7% van de threads op de een ofandere manier gerelateerd aan televisie. Radio wordt het minst vaak genoemd als kanaal.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 33
In het berichtenverkeer wordt de media-aandacht wordt als iets positiefs benoemd:• Post: Radio 538 even gemaild, en tadaa daar was het op de radio.. project x <strong>Haren</strong>• Comment: Zullen vast wel meer gedaan hebben he• Comment: hahahahahahahah goed bezig• Comment: doe je slamfm avondploeg ook even?Ook de aanwezigheid van de media op de 21e wordt gewaardeerd:• Post: POWNEWS is er ook al:P• Comment: Rutger BAAZ !!!• Post: Het PowNews is er ook ahaha• Comment: Focking gekkehuis!!!!• Comment: ghaha rutger in tha building• Comment: Rutger is er ook al! hij zou deze pagina vast liken https://www.facebook.com/ProjectXFeestjesOp de 21e om drie uur in de middag roept iemand op om krantenkoppen voor de volgende dag teverzinnen:• Post: Verzin hieronder de krantenkop van morgen:• Comment: <strong>Haren</strong> staat na Facebook feestje nog steeds in brand.• Comment: Ruim driehonderd doden bij Facebook-feest in <strong>Haren</strong>.• Comment: Feest loopt uit in bloedbad.• Comment: Opnieuw bezuinigingen kabinet door stijgende uitgaven politie-inzet• Comment: Meer blauw op straat slecht uitgepakt in <strong>Haren</strong>.• Comment: Merthe heeft spijt als haren op haar hoofd• Comment: haren heeft grootse feest in geschiedenis niet overleeft• Comment: Lucille: H A R E N staat niet op de kaart!!• Comment: Project X <strong>Haren</strong> blijkt kale bedoening• Comment: Er is geen feest in <strong>Haren</strong>, verdomme• Comment: ‘Economische crisis opgelost <strong>weg</strong>ens verkoop ruim 50.000 liter bier’• Comment: Gemeente met de handen in de #<strong>Haren</strong> na chaotische Project X.• Comment: Rob Bats ziet Project X <strong>Haren</strong> als een groot succes: ‘volgende week bij mij thuis’• etc.In de berichten op Facebook lijkt het niet zozeer te gaan om de vraag wat de massamedia zeggen.Wel is van belang dát ze wat zeggen. Uit bovenstaande analyses concluderen we dat de massamediade mobilisatie voor <strong>Haren</strong> niet zozeer hebben veroorzaakt als wel hebben gelegitimeerd.SamenvattendIn Figuur 3.13 worden alle clusters samen in een figuur getoond. Het figuur laat zien dat hetberichtenverkeer zich concentreerde rondom het feest (in verschillende interpretaties) en de socialemedia zelf. Opvallend is de relatieve stabiliteit van de verschillende onderwerpen. Er zitten geensterke stijgingen of dalingen in het berichtenverkeer rondom bepaalde onderwerpen.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 34
1234,,5#.6,247#8933,3#,,3#-,69:4,#;22693#.#####(!"#'$"#'!"#&$"#&!"#%$"#%!"#$"#!"#)*%'#+,-.# %(*%)#+,-.# %/#+,-.# %0#+,-.# &!#+,-.# &%#+,-.# &&*&$#+,-.#D,,7.#+:@925,#>,492#E623C#,3#46AF7#G,5,B979,#H,6B:,6#I623.,3#J249:#K:89597,6,3#D95>#Figuur 3.13 | Frequentie van clusters van Facebook-berichten tussen 7 en 23 september<strong>De</strong>ze Figuur kan (in samenhang met de voorgaande paragrafen) als volgt worden begrepen:• Berichten met een directe relatie met het feest voeren de boventoon. Gedurende de hele periodebevat dit cluster tussen de 20% en 35% van de berichten. <strong>De</strong> feestelijkheden worden echter opverschillende manieren besproken. Enerzijds zijn er berichten waarin het leuke, spannende ennieuwe <strong>naar</strong> voren komt, ook wordt er gesproken over het wel of niet doorgaan van het feest.Anderzijds zijn er berichten die grimmiger van toon zijn. Mensen die dempende berichten sturenworden <strong>weg</strong>gehoond.• Over het geheel genomen ligt het aandeel threads met mobiliserende elementen rond de drieprocent. Veel mobilisering gebeurt impliciet, bijvoorbeeld door een positieve reactie op hetbehalen van een mijlpaal in het aantal aanmeldingen. Facebook is ook heel praktisch. Veel mensengebruiken Facebook als een manier om afspraken te maken over hoe <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen.• Elementen uit de film en berichten over drugs en drank spelen geen onbelangrijke rol, maar dit isvooral in de eerste tien dagen, voorafgaand aan de 18e.• Voor wat betreft de media gaat veel aandacht uit <strong>naar</strong> de sociale media zelf. <strong>De</strong> massamedia lijkende mobilisatie voor <strong>Haren</strong> niet zozeer te hebben veroorzaakt als wel te hebben gelegitimeerd.We zien al een duidelijke stijging in het berichtenverkeer vóór het moment dat de massamediaaandacht aan <strong>Haren</strong> besteden. <strong>De</strong> clusters over de massamedia zoals televisie en kranten nemen inde aanloop <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> een bescheiden plek in, al zegt dat weinig over het effect hiervan. Pas op de21e en daarna komt hier meer aandacht voor.3.3.3 Stoere taal op FacebookZoals in bovenstaande paragraaf is toegelicht was de toon van een deel van de jongeren allerminstonschuldig. Om een idee te krijgen of een stoere en agressieve houding in de berichten een indicatiebiedt of iemand zich ook tijdens Project X in <strong>Haren</strong> heeft misdragen, zijn er 19 personen geselecteerddie een prominente rol speelden in de mobilisatie op Facebook en/of zich kenmerkten door eenagressieve houding of zich respectloos uitlieten over de autoriteiten.Allereerst zijn er een aantal personen gekozen die onderdeel uitmaakten van de 250 veelposters dieeerder in dit hoofdstuk zijn beschreven. Negen van hen gaven het meeste aanleiding ze in de selectieop te nemen, bijvoorbeeld van<strong>weg</strong>e het gebruik van de afkorting ACAB (All Cops Are Bastards),speculaties over geweld/rellen en opmerkingen als “pak die popo”.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 35
Vervolgens zijn er nog eens tien personen gekozen die geen onderdeel uitmaakten van deze250, maar wel berichten van soortgelijke strekking schreven op Facebook. In het deelonderzoek“Er is geen feest” is gekeken of deze 19 personen tot de 108 aangehouden verdachten behoren.Dat blijkt voor geen enkele van hen het geval.Bovenstaande proef is slechts exploratief van aard en wil natuurlijk niet zeggen dat er geenverdachten zijn die vooraf actief zijn geweest op de Facebook-pagina. Door <strong>naar</strong> de namen vanverdachten te zoeken in de berichten die op Facebook werden geplaatst, zoals de journalisten WubbyLuyendijk en Laura Wismans deden, wordt duidelijk dat een deel van hen zich wel degelijk in stoeretaal hebben uitgelaten op Facebook. 18 Toch kunnen we concluderen dat er wat dit betreft eenbehoorlijke kloof bestaat tussen het gedrag op Facebook en het gedrag in <strong>Haren</strong>. <strong>De</strong> Facebookberichtenlijken op het eerste gezicht dus geen bruikbare voorspeller voor het gedrag van individuen.Iemand die zich agressief, mobiliserend of met gezagsondermijnende taal uitlaat op Facebook is nietautomatisch een relschopper.3.4 ConclusieIn deze paragraaf trekken we een aantal conclusies ten aanzien van het verloop van hetberichtenverkeer op de Project X pagina van Facebook tussen 7 september en 23 september.Mobilisatie in fasenAllereerst kunnen we concluderen dat de mobilisatie in fasen is verlopen.• Fase 1: Mobilisering door de voorhoede• Fase 2: Mobilisatie van de massa• Fase 3: <strong>De</strong> dag zelf• Fase 4: Afterparty<strong>De</strong> rol van de sociale mediaVoor jongeren waren de sociale media een belangrijke platform voor mobilisatie. <strong>De</strong> discussies gaanvoornamelijk over de volgende onderwerpen:• de vraag hoeveel mensen er zijn uitgenodigd, hoeveel mensen zich hebben aangemeld voor hetfeest en hoeveel mensen er daadwerkelijk gaan komen;• waar men vandaan komt en hoe je er het beste kunt komen (trein, bus, auto);• waar het feest is;• aanmoedigingen om meer mensen uit te nodigen;• juichkreten over het oplopen van de teller en hoe ‘ziek’ (sic) het is dat er zoveel mensen komen.• wat de autoriteiten zouden doen (hun machteloosheid) tegen deze aantallen mensen;• elementen uit de film Project X (kabouters, zwembaden, Mercedes) en• het meenemen van drank en drugs• tegengeluiden van mensen die bezorgd, pessimistisch of negatief tegenover het feest staanworden <strong>weg</strong>gehoond. Er wordt bijna alleen maar positief gesproken over het feest, ook als hetgaat over op het eerste gezicht verstorende zaken zoals de politie en lokale autoriteiten.18http://www.nrc.nl/nieuws/2012/12/07/oproepen-in-sociale-media-van-relschoppers-haren-niet-meegenomen-in-bewijsvoering/COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 36
Direct en indirect hebben deze discussies een sterk mobiliserende werking gehad. We concluderendat mensen gericht waren op het bouwen van een groot feest dat de autoriteiten niet zoudenkunnen tegenhouden. Er zijn ook een aantal duidelijke verwijzingen <strong>naar</strong> elementen uit de filmProject X.Daarbij is er een relatief kleine groep geweest die een relatief grote rol heeft gespeeld. Ook waren demensen die berichten stuurden op Facebook vaak geografisch gebonden aan <strong>Haren</strong>. Het is echterniet mogelijk een enkeling of een kleine groep als spin in het web aan te wijzen.<strong>De</strong> manier waarop Facebook is opgezet heeft bijgedragen aan de online mobilisatie voor <strong>Haren</strong>.Facebook is geen neutraal doorgeefluik van informatie, maar communiceert met haar ontwerp eenbepaalde visie op relaties en evenementen. Uitnodigingen kunnen zich makkelijk snel verspreiden.Veel vrienden nodigen veel vrienden uit waardoor het nieuws zich gemakkelijk verspreidt. Ook delage drempel om te ‘liken’ of jezelf aan te melden voor een feest speelden een belangrijke rol. Eenvan de redenen waarom de teller zo snel kon oplopen is dat het gemakkelijk en risicoloos is om jezelfaan te melden.<strong>De</strong> rol van informatietechnologieBehalve het gemak en de snelheid waarmee Facebook informatie laat stromen, heeft informatietechnologieook in bredere zin bijgedragen aan de mobilisatie. Allerlei computer-applicaties hebbenhet mogelijk gemaakt dat mensen met een klein beetje kennis van zaken in staat zijn omprofessioneel ogende zaken te maken. Uitnodigingen, filmpjes, foto’s, livestream: het is allemaalheel gemakkelijk te maken met een mobiele telefoon, Google en Powerpoint. Ook zonderprofessionele aandacht van de media vertonen jongeren een groot vermogen van zelforganisatiemet behulp van ICT en sociale media.<strong>De</strong> rol van de massamediaIn de dagen voor 21 september waren vele factoren tegelijkertijd aan het werk. <strong>De</strong> bijzonder grotemedia-aandacht is er een van. Het momentum van de mobilisatie is echter op Facebook zelf, netvoor de aandacht van de massamedia ontstaan. Op Facebook verwijst ongeveer 10% van deberichten <strong>naar</strong> de massamedia. In de berichten lijkt het niet zozeer te gaan om de vraag wat demassamedia zeggen. Wel is van belang dát ze wat zeggen. In de loop van het proces neemt hetaandeel threads waarin de media worden genoemd wat toe maar dat is vooral op de 21e en daarna.Tegelijk blijkt uit Figuur 3.2 blijkt dat er een dip is in het aantal aanmeldingen op een moment dat demediahype in volle gang is.Al met al wijzen de data in verschillende richtingen. Er bestond al een kritieke massa opFacebook voor de aandacht van de massamedia. Anderzijds hebben de media de aandacht welop een grotere agenda gezet en aangewakkerd en daarmee de status van het feest bevestigd.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 37
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 38
4. <strong>De</strong> offline mobilisatie voor eenfeest in <strong>Haren</strong>4.1 InleidingIn dit rapport staat de be<strong>weg</strong>ing van jongeren op <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> centraal. In andere hoofdstukkenwordt ingegaan op de stimulerende rol van de sociale media en de traditionele massamedia bij dezebe<strong>weg</strong>ing. In dit hoofdstuk gaat het om de fysieke mobilisatie zelf van jongeren voor de komst <strong>naar</strong><strong>Haren</strong>. Welke jongeren hebben overwogen om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan, waarom hebben zij dat gedaanen onder welke invloeden stonden zij?Helaas kunnen wij deze vragen alleen nog maar achteraf beantwoorden door middel van deondervraging van potentiële en werkelijke bezoekers van <strong>Haren</strong>. In het deelrapport Hoe Dionysos in<strong>Haren</strong> verscheen staan de resultaten van de intensieve ondervraging van een aantal jonge bezoekersvan <strong>Haren</strong>. In dit hoofdstuk wordt verslag gedaan van een grootschalig kwantitatief onderzoek metbehulp van een web-survey onder Noord-Nederlandse jongeren tussen de 15 en 25 jaar. Hetovergrote gedeelte van de bezoekers van <strong>Haren</strong> kwam immers uit dit deel van Nederland en haddeze leeftijd. Een deel van de jongeren uit de steekproef blijkt ook daadwerkelijk op de 21e in <strong>Haren</strong>geweest te zijn (65 personen). Het overgrote deel niet.Een survey is in een algemene zin geschikt voor het meten van de rapportage van gedrag, vanintenties om iets te doen en van houdingen. Een web-survey past het best bij de doelgroep en kanhet snelste gerealiseerd worden. Er is gestreefd <strong>naar</strong> een representatieve steekproef van de jongerentussen 15 en 25 jaar uit het noorden van Nederland. <strong>De</strong> data zijn in de tweede helft van november2012 verzameld. Het kan zijn dat op sommige punten de antwoorden die we hebben gekregen zijnvertekend doordat we mensen pas een aantal weken na ‘<strong>Haren</strong>’ hebben kunnen ondervragen.Vertekenende effecten van verkeerde herinneringen en achterafverklaringen door respondentenbehoren tot de beperkingen van het onderzoek.Een lijst van het bedrijf PanelClix is gebruikt om respondenten te werven. Dit bedrijf beschikt overeen eigen landelijk online onderzoekpanel voor mensen vanaf 15 jaar. Alle jongeren uit Groningen,Friesland en Drenthe tussen de 15 en 25 uit dit panel zijn benaderd: een aantal van 3115 jongeren.Daarvan zijn er 990 gestart met het invullen van een vragenlijst. Dit is een respons van 31 procent,vergelijkbaar met gelijksoortige websurveys. Van die 990 jongeren hebben er uiteindelijk 855 devragenlijst volledig ingevuld.Om een representatief beeld te krijgen van de samenleving zijn de data gewogen. Oorspronkelijkwaren er iets te weinig jongens en lager opgeleiden in de steekproef. Voor de <strong>weg</strong>ing is dus gekeken<strong>naar</strong> geslacht en opleidingsniveau. <strong>De</strong> weegfactor is berekend door de aantallen in de steekproef tevergelijken met de gegevens van het CBS met betrekking tot het opleidingsniveau van Nederlandsejongeren tussen de 15 en 25 jaar. <strong>De</strong> weegfactoren variëren tussen 0,4 voor vrouwen met een hogeopleiding en 3,8 voor jongens met een VMBO opleiding.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 39
<strong>De</strong> vragenlijst heeft aan aantal verschillende onderdelen:• Vragen over hoe jongeren contact hebben gehad met vrienden en vriendinnen over Project X<strong>Haren</strong>.• Vragen over welke massamedia ze hebben gezien of gehoord over Project X <strong>Haren</strong>.• Vragen welke mensen en media ze vooral oproepend vonden en welke juist dempend. Daarbij ookde vraag welke mensen en media een belangrijke rol hebben gespeeld bij het vormen van eenmening.• Vragen welke motivatie mensen hebben om juist wel of juist niet te gaan <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>.• <strong>De</strong> mensen die <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zijn geweest (65) hebben we gevraagd <strong>naar</strong> hun ervaringen.• Achtergrondgegevens zoals leeftijd, geslacht, opleiding, woon- en werksituatie en tot slotwoonplaats.In Bijlage 1 van dit rapport is de vragenlijst opgenomen.4.2 <strong>De</strong> uitnodiging op Facebook en de bronnen die jongeren daarnageraadpleegd hebbenIn het eerste deel van het verslag van de enquête gaat het over de uitnodiging voor het feestje vanMerthe en voor Project X <strong>Haren</strong> en hoe de Noord-Nederlandse jongeren hierop hebben gereageerd.Welke mensen en welke media hebben zij geconsulteerd bij de over<strong>weg</strong>ing om de uitnodiging teaccepteren en ook daadwerkelijk <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan?Uit Figuur 4.1 blijkt dat 11% de oorspronkelijke uitnodiging voor het feest van Merthe persoonlijkgekregen heeft en dat 12% deze uitnodiging heeft ingezien bij anderen. Een veel groter aantal heeftde latere (gekaapte) uitnodiging voor Project X <strong>Haren</strong> gehad of ingezien bij anderen. Dit geldt voor35% van de respondenten, terwijl 19% deze bij anderen heeft ingezien. Dit betekent dat hetovergrote deel van de respondenten de uitnodiging van Merthe niet gezien heeft (77%) en 46%geen uitnodiging gezien heeft van Project X <strong>Haren</strong>.&''()'''#*+,#-'./0'#6.7)'8/#9#:+.',#!!"#;'0+=#!$"#45"#12"#;'?
en 25% het Project X <strong>Haren</strong> feest. 2% gaat in op de uitnodiging van Merthe en 7% op het Project X<strong>Haren</strong> feest. 5% klikt aan dat ze misschien <strong>naar</strong> Merthe’s feest komen en 9% misschien <strong>naar</strong> ProjectX in <strong>Haren</strong>. Nog kleinere percentages klikken de buttons Like, Share en Report aan. Zie Figuur 4.2.)#$!#$5..6-...$734$8.+09.$(#$!#$:93+.$"#$;.?.$)#$)#$@..A4.B.4$8>66/9>.4$*+,-./0$1$23+.4$'#$&#$CDE>-F.4$%#$!"#$Figuur 4.2 Expliciete reacties op de uitnodigingen van hen die voor Merthe’s feest en Project X <strong>Haren</strong> feestuitgenodigd zijnWaar hebben de jongeren hun informatie vandaan die ze betrokken hebben bij de vraag of ze al danniet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zouden gaan? Wie hebben zij gesproken? Wat hebben zij gelezen? Naar welketelevisie hebben zij gekeken? Welke radio beluisterd? Al deze bronnen geven opgeteld het beeld datis weergegeven in Figuur 4.3. Het blijkt dat de radio (vooral FM), vrienden/vriendinnen en socialemedia de belangrijkste informatiebronnen waren (boven de 80%). Dan volgen de ouders waarmeegesproken is (65%) en de televisie (63%). Kranten zijn slechts door de helft van de jongeren gezien(51%) en websites door 37%.>1?:-=1:$&)#$
ekeken of gelezen zijn m.b.t. Project X <strong>Haren</strong>. Bij het belangrijkste medium, de radio is de verdelingals volgt:3.:/@;$12$+,-./$A8;@BC;$9:8/;?,@$&#$!#$'#$+,-./$+,-./$7//8-$&%#$3452612$!12$!%#$!!#$+,-./$'!0$!"#$(#$ %(#$ &(#$ !(#$ )(#$ '(#$ *(#$Figuur 4.4 | Radiozenders beluisterd door Noord-Nederlandse jongeren over ‘<strong>Haren</strong>’<strong>De</strong> landelijke FM zenders en Radio Noord zijn dus het belangrijkste geweest.<strong>De</strong> verdeling bij de Televisie is als volgt:M;2C2=$I$C@$N81;O$D
Het blijkt dat de journaals en de actualiteitenprogramma’s het meest bekeken zijn als het gaat over‘<strong>Haren</strong>’. RTL Nieuws en NOS Nieuws halen aandelen van meer dan 50% (dit betekent niet dat ze elkedag bekeken zijn, maar minstens een keer in de betreffende periode).Wij vervolgen met de kranten die door de Noord-Nederlandse jongeren gelezen zijn over ‘<strong>Haren</strong>’ indeze periode. Het Dagblad van het Noorden blijkt het meest gelezen (48%) gevolgd door deTelegraaf (29%) en Sp!ts (28%). Ook hier betekent dit niet dat deze kranten elke dag gelezen zijn.I21.=.1$P..B?/2@$I21.=$@.$O12=7$M16.8NK$>20?/2@$;=@.18$L..GH21@.1$E:G12=7$&#$'#$*#$(#$&(#$D.06:=2/.$B12=7.=$>20?/2@$J2=$K.7$C::1@.=$)%#$CDE$I2=@./8?/2@$-1:GH$CDE$C.F7$;=@.18$A:/B8B12=7$!#$!#$)#$(#$(#$L2=@./6QB.$B12=7.=$;/0.20?/2@$9.71:$&'#$&%#$45678$!%#$-./.01223$!"#$+#$ &+#$ !+#$ '+#$ )+#$ *+#$ ,+#$Figuur 4.6 | Dagbladen gelezen doorNoord-Nederlandse jongeren over ‘<strong>Haren</strong>’Tenslotte volgt een overzicht van de door jongeren geraadpleegde websites over ‘<strong>Haren</strong>’. <strong>De</strong>nieuwssites blijken het belangrijkste. Vooral Nu.nl met een aandeel van 37% is belangrijk. Daarnaastis een aantal ‘satirische’ sites zoals GeenStijl.nl en FOK.nl van belang.;
Wie zijn nu de belangrijkste partijen geweest bij de consultatie van jongeren over vragen metbetrekking tot ‘<strong>Haren</strong>’? We hebben gezien dat slechts en klein deel van de Noord-Nederlandsejongeren daadwerkelijk is uitgenodigd en zich opgegeven heeft voor één van de Facebookevenementen.Dit weerhield hen echter niet van de over<strong>weg</strong>ing om toch te komen. Het blijkt datvrienden en vriendinnen, sociale media en het massamedium radio de belangrijkste bronnen voorantwoorden op vragen bij deze over<strong>weg</strong>ing waren. Op enige afstand gevolgd door de ouders.Dit betekent niet dat deze bronnen door de jongeren ook werkelijk belangrijk waren in hunuiteindelijke keuze. Het belang van de bronnen komt verderop in dit hoofdstuk aan de orde.Vervolgens is in de enquête gevraagd langs welke kanalen de jongeren met elkaar gesproken hebbenover het Project X-evenement voorafgaande aan het gebeuren op 21 september. Figuur 4.8 laat zienwelk aandeel van de jongeren via welk kanaal met elkaar heeft gesproken over Project X <strong>Haren</strong>.Bijna iedereen heeft het er in een face-to-face situatie met anderen over gehad (80%). Van degemedieerde kanalen staat Facebook bovenaan, gevolgd door Twitter, Chat en Telefoon. Hyves, ookeen sociale netwerksite, staat onderaan de lijst. Bij Facebook (totaal 33%) was de communicatie voor9% privé (in gesloten deel), voor 17% procent in het deel voor vrienden, en voor 7% publiek. Twitter(16%) is voor 15% publiek gebruikt en voor 1% privé. Chat, telefoon en Hyves zijn voor het overgrotedeel in private settings gebruikt. Alle kanalen bij elkaar genomen zijn de gesprekken over ‘<strong>Haren</strong>’ dusvooral interpersoonlijk geweest.+,-./01/+,-.$!"#$+,-.2113$45678.9:,;;$867.2;7.3?$BC,0$@.;.D11
In Figuur 4.10 kan men zien dat de geografische afstand tot <strong>Haren</strong> van goot belang was voor deover<strong>weg</strong>ing om wel of niet te gaan. Jongeren uit de regio’s van Groningen stad, Assen en <strong>Haren</strong> envertoonden de hoogste bereidheid om te komen. Verder <strong>naar</strong> het zuiden werd het steeds minder.In het westen van Friesland staat ook een hoge score, maar dit zijn slechts 7 respondenten.2.7 (24)2.7 (36)1.9 (18)2.6 (32)Leeuwarden2.2 (56)2.4 (68)2.6 (14)3.9 (31)2.7 (162)Groningen<strong>Haren</strong>2.4 (71)3.0 (7)2.2 (26)Heerenveen2.2 (30)Assen1.7 (37)2.1 (9)3.0 (63)Niet gemetenNiet of nauwelijks overwogenEen beetje overwogenOverwogenSterk overwogen1.9 (13)1.0 (2)2.2 (59)Hoogeveen1.2 (13)2.0 (48)Figuur 4.10 | Geografische verdeling van Noord-Nederlandse jongeren die in verschillende mate overwogen <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>te gaan (tussen haakjes eerst de score dan het aantal respondenten)Om na te kunnen gaan of de over<strong>weg</strong>ing wel of niet te gaan verschilt tussen groepen jongeren isonderscheid gemaakt tussen jongeren die niet hebben overwogen om te gaan en dat ook niethebben gedaan (55%), jongeren die wel hebben overwogen om te gaan maar dat uiteindelijk niethebben gegaan (37%) en jongeren en die het hebben overwogen en die ook echt zijn gegaan (8% vande respondenten).Voor elk van deze drie groepen hebben we gekeken <strong>naar</strong> verschillen in geslacht, woonsituatie, werkofschoolsituatie en opleidingsniveau. In Figuur en 4.11 tot en met Figuur 4. is per groep aangegevenwat het aandeel is van jongeren met een bepaald kenmerk.In Figuur 4.11 ziet men dat jongemannen veel meer overwogen hebben om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen danjonge vrouwen, en dat zij dit ook gedaan hebben. Twee derde van de daar aanwezigen moetenmannen geweest zijn.%&#$!"#$("#$8/-90$ :42$!"#$%&#$'&#$)*+,$-.+/0-1+23$2*+,$1+1442$ 5+6$-.+/0-1+23$2*+,$1+1442$ 5+6$-.+/0-1+23$--7$1+1442$Figuur 4.11 | Over<strong>weg</strong>ing en besluit om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen <strong>naar</strong> geslachtCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 45
Van degenen die niet overwogen hebben te komen en dit ook niet gedaan hebben had in totaal 42%een vooropleiding van HBO of <strong>Universiteit</strong>, 21% van een MBO opleiding en 37% HAVO/VWO ofVMBO. Van degenen die <strong>Haren</strong> bezocht hebben had 38% een hogere opleiding, 14% een MBOopleiding en 48% alleen middelbare school, of zat nog op deze school. Uiteindelijk zijn de bestaandeen ex- middelbaarscholieren dus iets meer <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> getrokken dan de bestaande en ex-studenten.Zie Figuur 4.12.($"#&$"#&'"#&*"# (+"#&$"#$*"#()"# (!"#;70
Tenslotte hebben we nog gekeken <strong>naar</strong> de leeftijd. Daarbij blijkt overduidelijk dat de jongste groep(beneden de 20) uiteindelijk de straten van <strong>Haren</strong> meer gevuld hebben dan de twee oudere groepenvan jongeren. Het gaat om 45% jongeren beneden de 20, 34% van 20 tot en met 22jaar en16% van23 tot en met 25 jaar. Oudere jongeren van boven de 25, waarvan er zeker ook een aantal <strong>Haren</strong>bezocht hebben, zijn niet meegenomen in dit onderzoek."'#$%!#$()#$!%$-9:$!&$;550$!'$-9:$!!$;550$%&#$%!#$%"#$(!$-9:$(
4.4 Rol en belang van media en mensen voor de onderzochte jongerenOm de verschillende factoren die ervoor gezorgd hebben dat bepaalde mensen wel en andere niet<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gekomen zijn tegen elkaar af te <strong>weg</strong>en zijn een aantal verschillende statistische analysesuitgevoerd. Wij zullen de lezer de details hiervan besparen. Het uitgangspunt was de uitspraak‘Ik heb overwogen zelf <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan‘. Drie clusters van achtergrondfactoren verklaren deontkenning of bevestiging van deze uitspraak: (1) motivaties (zoals in Figuur 4.15), (2) persoonlijkekenmerken zoals leeftijd, opleiding en geslacht en (3) gebruik van informatiebronnen. Alle drie(modellen) van achtergrondclusters zijn significant. <strong>De</strong> eerste, motivatie verklaart echter veruit hetmeest (68% zogenoemd verklaarde variantie), de informatiebronnen volgen op afstand (28%verklarend) en de persoonskenmerken verklaren maar 8%.Bij de motivaties zijn bijna alle in 4.15 genoemde verwachtingen significant. Mensen die dachten dat erveel bekenden zouden zijn, dat er een feestje zou zijn en mensen die het spannend en in de buurtvonden waren meer geneigd om te gaan. Mensen die dachten dat er veel mensen zouden zijn of dater rellen zouden komen waren significant minder geneigd om te komen.Bij de informatiebronnen zijn alleen bronnen die een negatieve (afradende) rol hebben gespeeld, die inde cijfers dus een negatief verband vertonen, significant. Dit geldt het sterkste voor het kennen ofgezien hebben van de film Project X. <strong>De</strong> tweede bron die ervoor gezorgd heeft dat jongeren vakerniet dan wel <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gingen is de raadpleging van websites. Dit zijn nieuwssites waarin relatiefveel demobiliserende uitspraken voorkwamen (zie volgende hoofdstuk) en allerlei fora waarin vooren tegenargumenten t.a.v. de komst <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> besproken werden. Sommige websites hebbenvolgens de jongeren overigens wel een mobiliserende rol gespeeld (zie Figuur 14.16 beneden).<strong>De</strong>derde significant relevante bron zijn ouders die hun kinderen blijkbaar vooral afgeraden hebben <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> te gaan.Bij de persoonskenmerken is alleen geslacht significant. Vrouwen hebben aanzienlijk minder overwogen<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan dan mannen.4.5 Wat gaf de doorslag voor het wel of niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> komen?<strong>De</strong> hamvraag is natuurlijk wat bij jongeren de doorslag heeft gegeven voor het al of niet komen <strong>naar</strong><strong>Haren</strong>? Om hier achter te komen hebben we aan de jongeren gevraagd welke personen of instantiesvoor hen belangrijk waren in deze kwestie en welke hiervan in hun ogen de komst <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>gestimuleerd hebben.Bij hun beslissing wel of niet te komen waren de volgende personen en instanties volgens deNoord-Nederlandse jongeren voor hen belangrijk: de ouders, de vrienden, de sociale media, detelevisie, de politie en in mindere mate de vader van Merthe. Onbelangrijk waren: burgemeesterBats, de kranten, de radio, websites en de school.In de ogen van de jongeren hebben de volgende personen opgeroepen <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen:vrienden, sociale media, radio en websites. <strong>De</strong> volgende personen en instanties zouden het hebbenafgeraden: ouders, de politie, de televisie, de vader van Merthe, burgemeester Bats, de kranten enschool.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 48
<strong>De</strong> exacte gegevens zijn ondergebracht in de volgende Figuur (14.16), één van de belangrijkste van ditrapport omdat hierin duidelijk wordt dat volgens de jongeren zelf vooral vrienden en sociale mediahen in hun motivatie om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen gestimuleerd hebben. Dus niet de massamedia, zelfsniet de radio of bepaalde websites.BELANGRIJKONBELANGRIJKPolitieOudersVader MertheSchoolTVBats Radio WebsitesKrantVriendenSocialeMediaAFGERADENOPGEROEPENFiguur14.16 | Personen en instanties die voor de jongeren (on) belangrijk waren en die in hun ogen hebben opgeroepen ofafgeraden <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen4.6 <strong>De</strong> komst <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> en de evaluatie hiervan door bezoekers en niet-bezoekersIn onze steekproef zaten 65 personen die zeggen aanwezig te zijn geweest op de 21e. Hoewel dat nieteen representatieve steekproef van bezoekers van ‘<strong>Haren</strong>’ kan worden genoemd presenteren we hiertoch enkele resultaten. We vermelden daarom ook geen percentages maar noemen het aantalrespondenten. Voor een meer diepgaande analyse van de over<strong>weg</strong>ingen van bezoekers van ‘<strong>Haren</strong>’verwijzen we <strong>naar</strong> het deelrapport Hoe Dionysos in <strong>Haren</strong> verscheen dat is opgesteld door Prof. Vanden Brink.Allereerst hebben we de ‘<strong>Haren</strong>’-gangers gevraagd met wie ze <strong>naar</strong> het feestje zijn gegaan. Figuur14.17 toont hiervan de resultaten. Het overgrote deel (41 van de 65 mensen) zegt te zijn gegaan metvrienden. Opvallend is dat klasgenoten relatief laag scoort.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 49
+0":,7+)*+)"'&"/+0"6+)-+)"870"*+"988,0"&&"/+0"5267.7+"%"/+0"1.2-3+)40+)"$"(..++)"#"()*+,-"!"Figuur 4.17 | Het gezelschap van de bezoekers aan <strong>Haren</strong> (n=65)Verder hebben we de jongeren gevraagd hoe laat ze zijn gekomen en wanneer ze weer zijnvertrokken. Figuur 4.18 toont hiervan de resultaten.'&"./01/2"340540"'%"'$"'#"'!"&"%"849:340"84;//0"$"#"!"'("))*" '%"))*" '+"))*" '&"))*" ',"))*" #!"))*" #'"))*" ##"))*" #-"))*" !!"))*"" !'"))*" !#"))*" !-"))*" !$"))*"#'"54614374*""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""##"54614374*"Figuur 4.18 | Aankomst- en vertrektijd in <strong>Haren</strong> (n=65)Voor wat betreft de aankomst lag de piek rond acht uur ’s avonds. Daarna is er nog een kleinere piekte zien om elf uur ’s avonds. Opvallend is dat al tamelijk vroeg, om acht uur ’s avonds, een grotegroep alweer vertrekt. Om tien uur volgt er weer een golf en om 12 uur vertrekken de meesten.<strong>De</strong>ze mensen geven aan dat ze zijn vertrokken omdat de sfeer grimmiger werd. Eerder was de sfeerwel goed en was het leuk. Veel mensen hebben het idee dat het feest is verpest door een kleinegroep relschoppers. Gemiddeld blijven mensen iets meer dan drie uur.Men kijkt vooral met verontwaardiging en teleurstelling terug op de 21e. Wat begon als een leukfeestje is totaal anders uitgepakt. <strong>De</strong> verantwoordelijkheid wordt door de respondenten bij derelschoppers, de media en de autoriteiten neergelegd.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 50
4.7 ConclusieSlechts een minderheid heeft de uitnodigingen voor het feest van Merthe, en later voor Project X<strong>Haren</strong> gekregen. Zij die deze uitnodiging wel kregen hebben deze in overgrote meerderheid meteenafgewezen.Twee-derde (67%) van de Noord-Nederlandse jongeren tussen de 15 en 25 jaar heeft niet ofnauwelijks overwogen <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan; 55% zelfs helemaal niet. Twintig procent heeft dat inverschillende mate wel gedaan. Hoe dichter men bij <strong>Haren</strong> en Groningen stad woonde hoe groter dedrang was om te komen.Vrienden en vriendinnen, radio en sociale media waren de belangrijkste informatiebronnen in deover<strong>weg</strong>ing om al of niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen. Ouders en de televisie volgen op enige afstand.Bij de over<strong>weg</strong>ing zijn vooral (inter-)persoonlijke communicatiemiddelen gebruikt, op de eersteplaats mondelinge gesprekken. Daarna volgen Facebook, Twitter, chat en telefoon.In de steekproef voor het onderzoek zitten voor 55% jongeren die niet hebben overwogen om <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> te gaan en dat ook niet hebben gedaan, 37% die dit wel hebben overwogen, maar dieuiteindelijk niet zijn gegaan en 8% die het hebben overwogen en die ook echt zijn gegaan.Tot degenen die uiteindelijk zijn gegaan behoren relatief veel mannen, scholieren en studenten,mensen die nog op de middelbare school zitten en jongeren beneden de 20 die nog bij hun oudersthuis wonen. Een relatief zeer jong publiek dus.<strong>De</strong> belangrijkste drijfveren om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen waren volgens de jongeren zelf nieuwsgierigheid,het spannend zijn van de gebeurtenis, het feit dat er eindelijk iets in de buurt gebeurde endat er veel mensen zouden komen die men kende.Vrienden en sociale media waren voor de jongeren de belangrijkste drijvende krachten om <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> te komen. Andere drijvende krachten waren bepaalde radiozenders en websites, maar diewaren voor de jongeren minder belangrijk. Ouders, de politie en in mindere mate de TV waren voorde jongeren de belangrijkste krachten die hen afremden om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen. <strong>De</strong> film Project Xdie door een groot deel van de jongeren gezien of gekend werd was voor veel jongeren eenaanleiding om niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan, terwijl deze voor een kleine minderheid misschien welinspiratie geboden heeft om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 51
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 52
5. <strong>De</strong> rol van de massamedia inde mobilisatie voor <strong>Haren</strong>5.1 Inleiding<strong>De</strong> massamedia worden in veel commentaren over ‘<strong>Haren</strong>’ ervan beschuldigd het evenement groterte hebben gemaakt dan het normaal gesproken geweest zou zijn. Volgens sommigen zouden zij zelfsolie op het vuur gegooid hebben. In elk geval hebben zij volgens velen gezorgd voor een mediahype.Zijn deze beschuldigingen terecht? In dit hoofdstuk proberen we hierop een antwoord te geven.<strong>De</strong> volgende vragen staan centraal in dit hoofdstuk. Wanneer hebben de massamedia <strong>Haren</strong>geagendeerd? Onder invloed waarvan? Wat was de aanhef en de strekking van hun berichtgeving?Is deze veranderd in de week die voorafging aan <strong>Haren</strong>? In welk licht werd het gebeuren geplaatst?Hebben de massamedia in hun berichtgeving een mobiliserende of demobiliserende rol gespeeld?Hadden zij zich anders kunnen opstellen?Om deze vragen te beantwoorden zijn twee deelonderzoeken verricht. Om te beginnen is eenuitgebreide inhoudsanalyse gemaakt van de gehele berichtgeving over <strong>Haren</strong> en de aanloopdaar<strong>naar</strong> toe in de landelijke dagbladen (gedrukt en online), de regionale dagbladen van hetNoorden, de landelijke radio- en TV-zenders en de regionale omroepen RTV Noord en RTV Drenthe.In totaal ging het om 34 massamedia. Vervolgens zijn de redactioneel verantwoordelijken voor dezeberichtgeving door middel van interviews ondervraagd. Onder meer om de resultaten van deinhoudsanalyse te duiden.Het is belangrijk om op te merken dat we in dit hoofdstuk niet uitgaan van eenduidige enrechtstreekse effecten van media(boodschappen). Verondersteld wordt dat de betekenis dieontvangers aan beelden hechten niet van te voren vaststaat en per individu sterk kan verschillen.Hoe een boodschap wordt geïnterpreteerd is afhankelijk van een groot aantal factoren. Zo kan deboodschap dat het feest “niet door gaat” door een bezorgde moeder heel anders worden opgevatdan door een jongere die vast van plan is om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan. Als er in dit hoofdstuk gesprokenwordt over media die “mobiliserend” en “demobiliserend” zijn dan heeft dat dan ook voornamelijkbetrekking op de boodschappen die worden geuit en niet op de wijze waarop deze boodschappendoor de kijker, luisteraar of lezer worden ervaren. Het gaat in dit hoofdstuk dus vooral om het beelddat de media schetsen en niet zozeer over de receptie hiervan.In dit hoofdstuk volgen nu eerst de belangrijkste resultaten van de inhoudsanalyse en daarna deresultaten van de interviews. Tenslotte wordt een aantal algemene conclusies getrokken over de rolvan de massamedia.5.2 Inhoudsanalyse berichtgeving in de massamedia over ‘<strong>Haren</strong>’ (18-21 september)<strong>De</strong> massamedia zijn voor het eerst aandacht gaan besteden aan de komende gebeurtenissen in<strong>Haren</strong> in de week van 17 tot en met 21 september 2012. Van de berichtgeving in die week in delandelijke en regionale (Noordelijke) media is een uitvoerige inhoudsanalyse gemaakt. AlleCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 53
uitspraken die in die week gemaakt zijn door deze media over <strong>Haren</strong> zijn gescoord op een aantalcategorieën. Een dergelijke inhoudsanalyse is beperkt. Voor een volledig beeld zou ook de visuele enaudiovisuele inhoud van de media meegenomen moeten worden. Die zorgen mede voor hetsentiment en de uitstraling die de artikelen en programma’s kunnen hebben voor ontvangers. Eeninhoudsanalyse van letterlijke uitspraken is echter wel het meest objectief in de zin dat zij (relatief)weinig interpretatieruimte geeft. In sommigen gevallen, bijvoorbeeld bij satire, is deze interpretatieruimtealsnog aanzienlijk. Voor een uitgebreide inhoudsanalyse van audiovisuele boodschappenwaren niet voldoende tijd en de middelen van onderzoek beschikbaar. Het blijft hier bij een aantalimpressies aan de hand van een aantal voorbeelden.In televisieprogramma’s werden bijvoorbeeld, naast interviews met betrokkenen, voorafgaande aan‘<strong>Haren</strong>’ beelden getoond van de film Project X (zowel feestende mensen als het uit de hand lopen),van eerdere Project X-achtige feestjes (Hamburg) of feesten in het algemeen (een optreden vanAfrojack). Dit soort beelden dienden om een impressie te geven van hoe Project X <strong>Haren</strong> zou kunnenverlopen. Soms werd expliciet verwezen <strong>naar</strong> berichten over Project X op Twitter en Facebook, zoalshet scrollen door tweets of de evenement-pagina op Facebook. Soms werden er bepaalde tweetsuitgelicht, zoals de oproep van de groep Yellow Claw dat ze zouden komen draaien als ze 10.000volgers zouden halen.Figuur 5.1 | <strong>De</strong> tweet van Yellow Claw in <strong>De</strong> Wereld Draait Door (21 september)<strong>De</strong> media hebben ook een podium geboden aan door jongeren vervaardigde inhoud die zich hadverspreid via het internet. Daarmee geven ze een zekere status aan dit werk. In <strong>De</strong> Wereld DraaitDoor, bijvoorbeeld, werden in het gesprek over Project X <strong>Haren</strong> verschillende door jongerengemaakte grappige afbeeldingen getoond en besproken. Onder andere het filmpje waarin eengigantische poster met de tekst “September 21st PROJECT X HAREN Stations<strong>weg</strong> 33” werd uitgeroldvanaf een flatgebouw is veelvuldig op televisie getoond, net als beelden van een website met eengrote klok die aftelde tot het feestje zou beginnen. Op deze manier kregen dit soort mobiliserendeboodschappen van jongeren een veel groter publiek dan ze al hadden via internet. Verder is er ooknog de non-verbale communicatie die in de inhoudsanalyse onderbelicht is. In een aantaluitzendingen toonden mensen zich overduidelijk verheugd, met goed gevoel voor spanning en eengrote nieuwsgierigheid. Ondeugende blikken in de ogen geven een heel ander beeld dan ernstigCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 54
kijkende presentatoren. Dit soort verschillen zitten ook in de tone of voice: wanneer radiopresentatorRuud de Wild bijvoorbeeld de woordvoerder van de gemeente aan de lijn krijgt is zijn intonatie enbenaderwijze van groot belang. <strong>De</strong> woordvoerder wordt uitgedaagd om mee te gaan in degezelligheid en de lol van het moment waarmee zij in een lastige positie komt en haar boodschapheel anders overkomt dan wanneer ze anders benaderd zou zijn.<strong>De</strong> inhoudsanalyse van uitspraken en woorden is uitgevoerd door de Nederlandse Nieuwsmonitor inAmsterdam op aanwijzing van de hoofdauteur van dit rapport.<strong>De</strong> analyse moest de volgende vragen beantwoorden:• Hoe vaak is op de dagen 7 tot en met 21 september 2012 aandacht besteed aan het komendegebeuren in <strong>Haren</strong>?• Hoe wordt het gebeuren gedefinieerd? Wat voor soort feest of event?• Welke (andere) associaties worden direct aan deze definitie gekoppeld?• Hoe wordt de gebeurtenis gekwalificeerd: positief of negatief, spannend, gezellig?• In welke mate zijn de verschillende media mobiliserend dan wel demobiliserend geweest voorde komst <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>?Andere vragen voor deze inhoudsanalyse komen verderop in dit rapport nog aan de orde. In totaalzijn 34 massamedia met 204 artikelen of uitzendingen/programma’s en 7984 uitsprakengeanalyseerd 19 . Het betreft de volgende media/programma’s:NOS Journaal Dagblad van het Noorden Journaal op 3 de Volkskrant onlineRTL Nieuws Leeuwarder Courant Radio Noord NRC online<strong>De</strong> Volkskrant EenVandaag Metro online NU.nlNRC Handelsblad DWDD Nieuwsuur<strong>De</strong> Telegraaf Hart van Nederland PowNewsTrouw1 Vandaag voor deVerkiezingenAlgemeen Dagblad Vandaag de Vrijdag Fok.nlSp!ts Radio 538 Geenstijl.nlNOS 20:00 Journaal (apart)Metro RTV Drenthe <strong>De</strong> Telegraaf online3 FM TV Noord AD onlineSLAM FMSp!ts online19Voor de TV-programma’s werd gebruik gemaakt van de ondertiteling voor doven en slechthorenden en bij de radio werdentransscripties gemaakt.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 55
5.2.2 AandachtWij hebben de volgende verdeling van items (artikelen en programma’s) en uitspraken aangetroffenover de dagen 18 tot en met 21 september bij de verschillende soorten van media. Zie Tabel 5.1.<strong>De</strong> volgende conclusies kunnen worden getrokken:1. <strong>De</strong> aandacht loopt sterk op in de dagen 18-21september. Op 20 en 21 september is de mediaaandachtzeer groot.2. <strong>De</strong> meeste interesse komt van de online nieuwssites en zowel de landelijke als regionale radio.Ook TV -journaals besteden relatief veel aandacht aan het gebeuren. <strong>De</strong> gedrukte dagbladenhebben slechts een bescheiden aandacht.3. <strong>De</strong> spits werd afgestoken door het dagblad Trouw in de ochtend van 18 september, die dag noggevolgd door NOS op 3, 3FM en een aantal nieuwssites.18-sep 19-sep 20-sep 21-sepItems Statements Items Statements Items Statements Items StatementsLandelijke kranten 1 10 6 69 2 17 5 44Regionale kranten 5 95 2 60 8 137Online krantenen nieuwssitesJournaals landelijken regionaal6 85 8 71 19 194 24 3132 82 2 80 4 184 16 718Actualiteiten 1 74 1 38 5 381Radio landelijk 1 74 1 62 22 996Radio regionaal 63 4200Totaal 10 251 22 389 29 555 143 6789Tabel 5.1 | Aandacht in de massamedia voor <strong>Haren</strong> in de week van 18 tot en met 21 september aan de hand vangeanalyseerde artikelen/programma’s en uitspraken5.2.3 Aanduiding van het gebeurenOp de dagen 20 en 21 september voerden de media niet alleen de omvang op van de berichtgevingover <strong>Haren</strong> maar haalden zij deze ook <strong>naar</strong> de eerste pagina’s in de krant of <strong>naar</strong> het begin van deprogrammering. Het is van belang te weten hoe zij het gebeuren primair noemen. – NB: Beneden bijde rapportage van de interviews komt de door de redacties geïnterpreteerde nieuwswaarde van‘<strong>Haren</strong>’ nog aan de orde. – Had het gebeuren iets te maken met Facebook, met een Project X feest,met een groot uitgevallen verjaardagsfeest of met iets uit de jeugdcultuur in het algemeen? In Tabel5.2 kan men zien dat ‘Feest’ de meest gebruikte aanduiding was in alle media tezamen (45,5%)gevolgd door ‘Verjaardagsfeest’ (20,8%). Daarna volgen pas ‘Project X-feest (16, 1%) en ‘Facebookfeest’(9,4%). Hieruit zou men kunnen afleiden dat de massamedia niet wisten wat voor feest hetprecies was, of zou gaan worden. <strong>De</strong> verschillen tussen de media zijn opvallend. Landelijke krantennoemen het vooral een Facebook-feest. Online kranten en nieuwssites opvallend vaak een ProjectX-feest. <strong>De</strong> journaals en actualiteitenprogramma’s hadden het relatief vaak over eenCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 56
verjaardagsfeestje. Mogelijk werden deze aanduidingen mede gekozen van<strong>weg</strong>e de samenstellingvan het publiek. Zo verlangt de aanduiding Project X nogal wat uitleg die minder gegeven hoeft teworden aan de relatief jonge lezers van nieuwssites.In Figuur 5. 1 die het verloop over de dagen aangeeft en die staat onder Tabel 5.2 zijn onderaan inde Figuur nog een aantal andere associaties te vinden die veel minder gehanteerd werden: ‘rellen,invasie’, ‘mediahype’ en het algemene ‘event’. Opvallend is dat de algemene aanduiding en(positieve) associatie ‘feest’ alleen maar sterker wordt tussen 18 en 21 september.Project X Facebookfeest Feest Verjaardagsfeestje TotaalN % N % N % N % NLandelijkekrantenRegionalekrantenOnline krantenen nieuwssitesJournaalslandelijk enregionaal2 6,5 12 38,7 13 41,9 3 9,7 3112 17,4 5 7,2 42 60,9 9 13 6953 31,5 23 13,7 55 32,7 34 20,2 16818 15,8 4 3,5 55 48,2 29 25,4 114Actualiteiten 8 17 1 2,1 16 34 11 23,4 47Radio landelijk 17 11,7 19 13,1 73 50,3 28 19,3 145Radioregionaal28 9,8 17 6 137 48,1 65 22,8 285Totaal 138 16,1 81 9,4 391 45,5 179 20,8 859Tabel 5.2 | Frequentie van aanduidingen van het evenement in <strong>Haren</strong> in de massamediafiguur 5.3 | Frequentie van aanduidingen van het evenement in <strong>Haren</strong> in de massamedia in de tijd (18 tot en met 21 september)In Tabel 5.3 staat een lijst van associaties met meer diepgang die wij aangetroffen hebben in deberichtgeving in volgorde van frequenties en gerelateerd aan het soort van massamedia dat dezeassociaties vooral gemaakt heeft. Opvallend is dat de meeste van deze associaties niet over positievezaken gaan. <strong>De</strong> meest positief klinkende is dat er mogelijk duizenden feestvierders komen, hetgeenvooral benadrukt werd door radiozenders.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 57
AssociatieNoodverordening, uit de hand gelopenverjaardagsfeestFrequentieuitspraken446Vooralgemaakt in:Kranten en nieuwssitesIn de film liep het uit de hand406 Spits, Metro, Fok.nlMedia, mogelijke chaos en escalatie 375 NieuwssitesEventueel alternatief feest370 NieuwssitesMogelijk duizenden feestgangers <strong>naar</strong>verjaardagOrganisatie event339 Radio226 Kranten, nieuwssitesMaatregelen ter voorkoming van chaos 122 Noordelijke omroepTabel 5.3 | Associaties in de berichtgeving over <strong>Haren</strong> <strong>naar</strong> frequentie en <strong>naar</strong>meest voorkomend medium5.2.4 <strong>De</strong> teneur in de berichtgevingMet deze associaties zijn we gekomen bij de teneur in de berichtgeving over ‘<strong>Haren</strong>’. We hebbennagegaan of deze meer positief of meer negatief gestemd was, en of het accent lag op leuk of nietleuk en spannend of saai.<strong>De</strong> volgende vragen zijn in de analyse gesteld:1. Hoe positief/negatief staat het medium dan wel de bronnen die daarin aan het woord komenten aanzien van Project X <strong>Haren</strong>?2. Werd het gebeuren gekwalificeerd als gezellig, feest, leuk of als niet gezellig, geen fijne sfeer, nietleuk?3. Werd het gebeuren gekwalificeerd als spannend, als iets wat uit de hand zou kunnen lopen(rellen) of als niet spannend en saai?<strong>De</strong> teneur van de berichtgeving in de onderzochte massamedia is over<strong>weg</strong>end positief (+0,2 op eenschaal van +1 en -1). Er konden 1833 uitspraken op teneur gescoord worden. Er zijn relatief veelverwijzingen <strong>naar</strong> feest, leuk, nieuw, veel mensen en dergelijke. Die zijn bij de meeste media watsterker dan aanduidingen van een gebeuren waar teveel mensen <strong>naar</strong> toekomen (die nietuitgenodigd zijn), dat een onbekende afloop tegemoet gaat en mogelijk niet in de hand te houden is.Volgens Tabel 5.4 beneden was de teneur bij de landelijke radio (vooral de FM zenders voor jongeren)het meest positief (+0,4). <strong>De</strong>ze radiozenders worden in hun positieve toonzetting direct gevolgd dooractualiteitenprogramma’s zoals DWDD. <strong>De</strong> regionale (Noordelijke) kranten hebben een lichtnegatieve teneur (-0,2). Zij wijzen het meest op de gevaren en op de interventies van de plaatselijkeautoriteiten. In Bijlage X staat een overzicht van de individuele mediaCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 58
N TeneurLandelijke kranten 40 0Regionale kranten 68 -0,2Online kranten en nieuwssites 162 0,1Journaals landelijk en regionaal 360 0,1Actualiteiten 113 0,3Radio landelijk 309 0,4Radio regionaal 781 0,2Totaal 1833 0,2Tabel 5.4 | Teneur in de berichtgeving over ‘<strong>Haren</strong>’ in de massamedia (18-21 september), van Positief (maximaal +1),tot Negatief (maximaal -1).<strong>De</strong> tweede vraag bij de teneur ging over de concrete kwalificatie van het gebeuren. Uit Tabel 5.5beneden blijkt dat de kwalificaties ‘gezellig’, ‘feestje’ en ‘leuk’ de aanduidingen ‘spannend’, ‘rel’,‘gevaarlijk’ overtreffen. Het is een verhouding van + 0,6 tegenover + 0,1. Opnieuw heeft de radio(landelijk en regionaal) de meeste van de eerstgenoemde, meer positieve kwalificaties. Gevolgd doorde journaals. Een Noordelijk dagblad staat op +1 maar dit is slechts één uitspraak. Helaas zijn demeeste scores op ‘spannend’, ‘rel’, ‘gevaarlijk’ te gering in aantal om conclusies uit te trekken. <strong>De</strong>regionale radio lijkt deze laatste kwalificaties het minst te maken (-0,2). Bijlage Z bevat de individuelemedia scores.Gezellig, feestje, leukSpannend, rel, gevaarlijkN Teneur N TeneurLandelijke krantenRegionale kranten 1 1Online kranten ennieuwssitesJournaals landelijk enregionaal4 038 0,6 11 0,5Actualiteiten 20 0,1 1 1Radio landelijk 37 0,7 4 0,5Radio regionaal 113 0,7 28 -0,2Totaal 213 0,6 44 0,1Tabel 5.5 | Teneur in de berichtgeving over ‘<strong>Haren</strong>’ in de massamedia (18-21 september) op dekwalificaties ‘gezellig, feestje leuk’ versus ‘spannend, rel, gevaarlijk’COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 59
Tabel 5.6 geeft een antwoord op de cruciale vraag of de media de be<strong>weg</strong>ing <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gesteundhebben door een mobiliserende rol te spelen. Wellicht hebben zij dat gedaan in de agendasetting(de hiervoor besproken aandacht). Als het gaat om de zuivere uitspraken die in de media gedaan zijnis dit beslist niet het geval. <strong>De</strong> demobiliserende uitspraken 20 overtreffen zelfs de mobiliserendeuitspraken 21 ; het gaat om 21,2 versus 13,6 procent. Hiertoe behoren ook de uitspraken van anderendie geciteerd, te horen of te zien zijn, zoals die van een burgemeester die zegt dat er geen feest is.<strong>De</strong> meeste uitspraken konden niet gescoord worden op de categorie mobiliserend of demobiliserend.Zij waren wat dit betreft neutraal (ongeveer 2/3e van de uitspraken). <strong>De</strong> categorieën zeermobiliserend (0,5%) en zeer demobiliserend (2, 4) zijn zeer klein.Op dit punt, puur qua uitspraken hebben de journaals de meest neutrale berichtgeving verzorgd.<strong>De</strong> radiozenders de minste. <strong>De</strong> landelijke radiozenders (i.c. FM zenders) hebben het grootste aandeelvan (zeer) mobiliserende uitspraken gedaan. Bij elkaar was 23,5% van het totaal aantal de door hengepubliceerde uitspraken (zeer) mobiliserend. Zij worden direct gevolgd door actualiteitenprogramma’s,in dit geval vooral het laatste deel van DWDD (Lucky TV) met 17% (zeer) mobiliserendeuitspraken. - In hoeverre Lucky TV daadwerkelijk mobiliseert is echter discutabel: Lucky TV is satireen kan ook geïnterpreteerd worden als “de draak steken” met ‘Project X <strong>Haren</strong>’.:- Opvallend is dat dekranten en de nieuwssites meer demobiliserende dan mobiliserende uitspraken gedaan hebben.Vooral de regionale (Noordelijke) kranten hebben demobiliserende uitspraken gepubliceerd, onderandere door relatief veel lokale autoriteiten en bewoners aan het woord te laten. Bijlage 2 bevat descores van de individuele media.Zeerde-mobiliserend<strong>De</strong>-mobiliserend Neutraal MobiliserendZeermobiliserendLandelijke kranten 4,3 15,7 65,7 14,3Regionale kranten 4,5 20,9 66,8 7,9Online kranten ennieuwssitesJournaals landelijken regionaal3,3 19,2 66,8 10,1 0,64 13,5 68,7 13,5 0,2Actualiteiten 1,4 17,2 64,3 15 2Radio landelijk 3,1 12,7 60,8 21,6 1,9Radio regionaal 1,5 21,8 65,3 11,3 0,1Totaal 2,4 18,8 65,3 13,1 0,5Tabel 5.6 | Aandeel (zeer) demobiliserende, neutrale en (zeer) mobiliserende uitspraken in de massamedia over‘<strong>Haren</strong>’ tussen 18 en 21 september 201220Voorbeelden van zeer demobiliserende uitspraken zijn: er is geen feest, blijf thuis, de gemeente benadrukt dat er geen feest is, gaat nietdoor, geen plek voor hen, hou ze thuis, iedereen die komt zal worden vastgehouden, letterlijk en figuurlijk is er hier niets21Voorbeelden van zeer mobiliserende uitspraken zijn: als je dit ziet is het jammer dat we hier zitten toch?, dit mag je niet missen, komallemaal, en gratis pendelbussen, tot zo in <strong>Haren</strong>, truitje aan vanavond, waar is dat feestje, hier is dat feestje!, wij komen eraan zo!,ga erheen ja, het is nog niet te laat.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 60
5.3 Resultaten interviews met verantwoordelijke redacteuren5.3.1 InleidingIn de maand <strong>De</strong>cember 2012 zijn 15 interviews van ongeveer een uur gehouden met de verantwoordelijkeredacteuren van de 34 massamedia die hiervoor opgesomd zijn. Vrijwel alle interviewswaren mondeling, drie telefonisch en een schriftelijk. In sommige gevallen konden de redacteurenook spreken voor hun online versie, in de meeste gevallen echter niet. <strong>De</strong> response op hetinterviewverzoek van de Commissie was bijna twee derde. <strong>De</strong> rest gaf geen antwoord op hettweevoudig verzoek via e-mail om deel te nemen. Alleen van <strong>De</strong> Telegraaf kwam een explicieteafwijzing.<strong>De</strong>genen die ondervraagd werden zouden bij voorkeur eindredacteuren moeten zijn die leidinggegeven hebben aan de redactionele beslissingen m.b.t. ‘<strong>Haren</strong>’. In sommige gevallen is toch dehoofdredacteur ondervraagd. In een voetnoot geven wij de namen van de respondenten 22 . Zijworden in het vervolg zo nu en dan geciteerd. Alle interviewverslagen en citaten zijn geaccordeerddoor deze respondenten.<strong>De</strong> vragenlijst is opgenomen in Bijlage 3. In het interview werden de respondenten geconfronteerdmet een aantal kerncijfers uit de resultaten van de inhoudsanalyse voor hun medium, dit ter validatieen stimulering van het interview.Hierna volgen in thematische vorm, dus niet per medium, de belangrijkste resultaten van deinterviews.5.3.2 Start en oorsprong van de berichtgevingUit Tabel 5.1 blijkt dat de massamedia relatief laat begonnen met de berichtgeving over ‘<strong>Haren</strong>’.<strong>De</strong> enige uitzondering hierop vormt de lokale pers, <strong>Haren</strong> de Krant en het <strong>Haren</strong>er weekblad dieer juist heel vroeg bij waren. <strong>De</strong> eerste dag voor de landelijke en regionale media is dinsdag18 september, drie dagen voor het gebeuren in <strong>Haren</strong>. Bijna alle media hadden wel in de gaten dater iets bezig was op Facebook maar zij wisten niet wat het belang en de nieuwswaarde hiervanwaren. <strong>De</strong> meeste respondenten geven antwoorden met de strekking: ‘kijken wat het wordt’.Op de ochtend van 18 september deed Trouw de aftrap met het bericht over een mogelijkenoodverordening die afgekondigd zou kunnen worden door de autoriteiten in <strong>Haren</strong>. Die avondwerd dat overgenomen door NOS op 3 met een belangrijke verandering, namelijk dat dieverordening al afgekondigd was, hetgeen zij later moesten terugtrekken. Ondertussen was hetafkondigen van deze verordening op18 september wel in een ANP bericht beland en daarna meteenop NU.nl gezet.22Dagblad Trouw (Harriet van Salm en Klaas Gunter), <strong>De</strong> Volkskrant (Gert-Jan van Teeffelen), NRC Handelsblad (Jeroen van de Kris),Dagblad van het Noorden (Dick van Bolhuis), Spits (Daniëlle Kool), Nu.nl (Wouter Bax en zijn team-schriftelijk),NOS Nieuws (Marcel Gelauff), RTL Nieuws (Harm Taselaar (hoofdredacteur) en Pieter Klein (adjunct hoofdredacteur),Nieuwsuur (Bas de Haan), DWDD (Diewke Wynia, Radio 538/SLAM FM (Florent Luyckx), 3FM (Wilbert Mutsaers),RTV Noord (Richard Klunder), RTV Drenthe (Margot de Jong), Nos-Journaal (extra interview met Jeroen Wollaars).COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 61
Bij Trouw is de berichtgeving geïnitieerd door Klaas Gunter en vijf andere stagiairs van deHogeschool Windesheim die in het project ‘co-creatie’ <strong>naar</strong> een nieuw soort berichtgeving moestenzoeken die jongeren zou aanspreken, onder meer door de sociale media te volgen. Van deze groepstudenten waren meerderen zelf uitgenodigd voor het feest en Gunter heeft in <strong>Haren</strong> op schoolgezeten. Op maandag de 17e dachten zij dat zij een verhaal hadden en gingen zij op onderzoek uit.Onder meer door de politie van <strong>Haren</strong> te bellen. “Ik heb toen met de politie gesproken, die heeft mijdoorverwezen <strong>naar</strong> de gemeente, omdat de gemeente de communicatie hierover zou doen, en degemeente heeft mij toen verteld dat zij niet dachten aan ME inzet, maar dat een noodverordening ofeen samenscholingsverbod wel een optie zou zijn, en op die manier is dat ook zo in de krant beland.”(Klaas Gunter van Trouw)Het artikel in Trouw, het ANP-bericht, NU.nl en de NOS op 3 uitzending op 18 september waren debelangrijkste initiële bronnen voor de overige massamedia. Door de respondenten worden letterlijkgenoemd: Trouw (3 maal), ANP bericht (5x) Dagblad van het Noorden (2x). Verder waren er nog eenaantal algemene bronverwijzingen. <strong>De</strong> belangrijkste daarbij is het volgen van de sociale media (5x).Sommige media zijn hier heel erg op gespitst zoals de FM radiostations, Spits en DWDD omdat zijeen hoofdzakelijk jong publiek hebben. Een volgende bron van berichtgeving is de algemeneaandacht die er vanaf de 18e was in andere media (2x).NRC Handelsblad had een eigen correspondent in <strong>Haren</strong>. Een laatste bron van de berichtgeving was‘van horen zeggen’ of het feit ‘dat iedereen het erover had’ (2x). ‘<strong>Haren</strong>’ is die week doorgedrongenin de publieke opinie.5.3.3 Aandacht voor de sociale media<strong>De</strong> media hebben in variërende mate redacteuren vrijgemaakt om de sociale media bij te houden.In de meeste gevallen is het de taak van de redacteuren zelf om Facebook, Hyves en Twitter eneventueel YouTube bij te houden. Vaak doen dit vooral de jongere redacteuren. Het is opvallend datmeerdere ondervraagde redacteuren het in dit geval van hun kinderen gehoord hadden dat er ietsbezig was op Facebook. Maar zij hebben daar voor de 18e weinig of niets mee gedaan.<strong>De</strong> meeste media hechten dezelfde criteria voor belang en nieuwswaardigheid van nieuws uit desociale media als uit andere bronnen. Zij geven hieraan geen speciale focus. “We laten ons altijdleiden door wat nieuwswaardig is voor een groot publiek, soms gaat dat over (voorvallen op) socialemedia” (Wouter Bax van Nu.nl).Hiervoor is al aangegeven dat de meeste redacteuren wel wisten dat er iets bezig was op Facebookm.b.t. <strong>Haren</strong> maar dat zij een afwachtende houding aannamen. Sommigen waren zelfs behoorlijksceptisch dat het iets zou worden. Vooral de dagbladen waren terughoudend. “Wij dachten ‘we zienwel hoe het loopt’, en misschien is het helemaal niks, daar leek het heel lang op, dat het in de praktijkniks zou zijn.” (Gert-Jan van Teeffelen, <strong>De</strong> Volkskrant).5.3.4 <strong>De</strong> interpretatie van de oproep voor ‘<strong>Haren</strong>’Op de vraag of de oproep om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen, in het begin door het betreffende mediumgeïnterpreteerd werd als een Facebook-feest, een Project X-feest, een gebeuren uit de jeugdcultuur,als een gebeuren dat wellicht uit de hand zou kunnen lopen, of een combinatie hiervan antwoorddende meeste redacteuren dat zij het zagen als iets van de jeugdcultuur (5x). Velen zagen het ook als eencombinatie van de genoemde mogelijkheden (3x).COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 62
Alleen Trouw, Sp!ts en Nieuwsuur noemden het een typisch Project X-evenement. Voor Bas de Haanvan Nieuwsuur was het dit vooral na ‘<strong>Haren</strong>’. “Wij van de redactie van Sp!ts besteden veel aandachtaan entertainment, dus als het een soort van ‘film die werkelijkheid wordt’ is, dan is het iets wat onsal snel opvalt”(Daniëlle Kool van Sp!ts). Sommige media en hun redacteuren kenden Project X,meestal van horen zeggen, maar andere helemaal niet.Slechts twee redacteuren interpreteerden het gebeuren als een Facebook-aangelegenheid.Twee redacteuren noemden het vooral een openbare orde probleem. Het was de reactie van deoverheid, die zij onduidelijk en paniekerig noemden die maatgevend was voor hun interpretatievan het gebeuren.Tenslotte waren er nog vier redacteuren die het gebeuren aanvankelijk in de rariteiten rubriekhebben ondergebracht. “Bij de categorie ‘opmerkelijk, een ‘nieuwtje’” (Taselaar van RTL-Nieuws).“Wij dachten: het is misschien zelfs een grap, een publiciteitsstunt van een merk, en nieuwswaardigdat je kennelijk op Facebook door net de verkeerde instellingen, je onbedoeld iedereen hebtuitgenodigd” (Mutsaers, 3FM).5.3.5 <strong>De</strong> nieuwswaarde van ‘<strong>Haren</strong>’Als gevraagd wordt <strong>naar</strong> de nieuwswaarde van ‘<strong>Haren</strong>’ voor het betreffende medium, geven deredacteuren twee punten als het allerbelangrijkste aan: de hoeveelheid aanmeldingen op Facebookom te komen (8x) en de reactie van de autoriteiten (8x). Vooral dat die als maar aanzwellendehoeveelheid aanmeldingen komt op een uitnodiging die niet voor betrokkenen bedoeld is spreekttot de verbeelding. Ook dat dit voor het eerst in Nederland, of in het Noorden zo’n massaalFacebook-evenement plaatsvond was belangrijk.<strong>De</strong> reactie van de autoriteiten heeft ook bijzonder bijgedragen aan de nieuwswaarde. <strong>De</strong> aankondigingvan de noodverordening, de onduidelijkheid over de politie-inzet, de oproep van deburgemeester om niet te komen, want ‘er is hier geen feest’ en later de geruchten dat er eerst wel,dan weer niet een alternatief feest zou komen hebben diverse massamedia gealarmeerd. Meerdereredacteuren geven stevige kritiek op het communicatiebeleid van de overheid. “<strong>De</strong> autoriteitengaven ons het gevoel dat het niet in control was. Dat hebben we vanaf het begin in de redactiebesproken. (.) Op het moment dat de burgemeester in het Dagblad van het Noorden schrijft:‘<strong>De</strong> mensen zijn bang hier’, toen dachten wij: hoe krijg je het verzonnen om zo te communiceren?Om verder nog één voorbeeldje te noemen: die wisselende communicatie, die tegenstijdigeboodschappen of de zwakheden in de boodschappen” (Margot de Jong, RTV Drenthe).Het derde punt van nieuwswaarde was de curiositeit van dit gebeuren uit de digitale wereld(4x).Het week erg af van het normale. Het foute kleine vinkje met de grote gevolgen. Men vond dit nieuwvoor Nederland of voor het Noorden. Ook het feit dat zo’n rustig villadorp, ‘waar nooit iets gebeurt’uitgekozen werd voor een soort stormloop.Het vierde punt van nieuwswaarde was het feit dat Merthe en haar vader uit alle macht hebbenproberen te voorkomen dat de uitnodiging verder uit de hand liep, en dat dit <strong>naar</strong> het leek niet hielp(3x). Voor twee redacteuren was een voorname nieuwswaarde dat iedereen het er over had. Het washet gesprek van de dag.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 63
Tenslotte was de voornaamste nieuwswaarde op de dag zelf eerst de vreedzame tocht <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>en later het uit de hand lopen van het feest (dit was voor de media van het laatste moment, zoalsNieuwsuur, reden er aandacht aan te besteden).Gedurende de vier dagen van aandacht van de massamedia voor ‘<strong>Haren</strong>’ is de nieuwswaardeverschoven van (a) een uit de hand gelopen Facebook-uitnodiging, via (b) de reactie van deautoriteiten en (c) de vraag hoeveel mensen er <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zouden gaan <strong>naar</strong> (d) de vraag hoeveelmensen er in <strong>Haren</strong> werkelijk zouden komen opdagen, en wat er zou gebeuren in <strong>Haren</strong> op de dagzelf.5.3.6 <strong>De</strong> opvoering van de aandacht voor ‘<strong>Haren</strong>’.In de dagbladen begint het op de 18e en 19e september met kleine berichten. <strong>De</strong> nieuwssitesbesteden er in die dagen meer aandacht aan. Op 20, 21 en 22 september verschuift de aandacht <strong>naar</strong>de 3e en 1e pagina van de kranten en het eerste item op de nieuwssites en <strong>naar</strong> voren in de omroepberichten.Op vrijdagavond de 21e staat de hele programmering van Radio 3FM en SlamFM in hetteken van ‘<strong>Haren</strong>’. DWDD besteedt er een groot deel van de uitzending aan. RTV Noord zorgt vooreen algehele mobilisatie door met een hele grote ploeg <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen. NOS Nieuws en RTLnieuws, meerdere dagbladen en een paar FM stations zijn de hele dag aanwezig.<strong>De</strong> redacteuren van de dagbladen en de nieuwssites stellen met nadruk dat zij zich terughoudendhebben opgesteld, de hele week, tot de dag zelf. <strong>De</strong> enige reden om er meer aandacht aan te gaanbesteden in het midden van de week was volgens hen de vreemde reactie van de autoriteiten.Meerdere redacteuren hebben achteraf gezien spijt dat zij er pas zo laat aandacht aan hebbenbesteed, namelijk pas op de dag zelf. Het Dagblad van het Noorden, dat al vroeg veel informatie had,heeft spijt dat Trouw met de primeur is gekomen en niet het Dagblad.5.3.7 <strong>De</strong> reportages op de dag zelfOp de dag zelf zijn de massamedia massaal <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> getrokken. Meestal ging het dan om eenstandaard aanwezigheid van een reporter en een cameraman of –vrouw, een fotograaf en voor de TVeen straalwagen. Veel massaler aanwezig waren RTV noord met een ploeg van ongeveer tien mensenmet twee busjes voor radio en TV, drie camera’s en een straalwagen en het Dagblad van het Noordenmet vijf verslaggevers die zich mengden in de menigte. DWDD stuurde de satirische reporter JakhalsJelte van Lucky TV met cameraman. Sp!its stuurde niemand want die komen niet uit op zaterdag.Nu.nl, Nieuwsuur, Radio 538 en 3FM waren ook niet aanwezig. Er was slechts een waarnemer vanRTV Drenthe. SlamFM was maar met een persoon aanwezig. <strong>De</strong> lokale radiozender SimoneFM dieveel door jongeren beluisterd wordt pakte echter anders uit: zij kwamen met een heel bus vol om uitte zenden alsof ze op een festivalterrein stonden. SimoneFM is niet aan inhoudsanalyseonderworpen omdat zij de opnamen maar 21 dagen bewaren.Het deel van de massamedia dat zichtbaar aanwezig was met apparatuur en vervoersmiddelen stondallemaal bij elkaar op de Stations<strong>weg</strong> van <strong>Haren</strong>. In het begin werkten zij volgens plaatselijkeobservatoren als een magneet op de daar aanwezige jongeren. Dit heeft naderhand onderjournalisten de discussie geopend over de wijze van zichtbare aanwezigheid van media die wenselijkis bij dit soort evenementen.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 64
Uit de interviews komt het beeld <strong>naar</strong> voren dat de meeste journalisten zich zeer bewust zijn van diteffect. “Het gevaar voor een aangrijpende werking is bij dit soort dingen toch vrij groot en daarwilden wij niet bij betrokken raken, en dat het dan toch een rol speelt, dat zou kunnen maar dat is inieder geval niet ons doel” (Pieter Klein van RTL nieuws). We hebben met eindredacteuren enverslaggever afgesproken: ‘We doen het geserreerd’” (Harm Taselaar, hoofdredacteur RTL-Nieuws.Sommigen hebben het proberen te verminderen door, mede uit veiligheidsover<strong>weg</strong>ingen zo weinigmogelijk zichtbaar aanwezig te zijn. Dus door geen emblemen van het medium of speciale hesjes tedragen. Bij NOS-Nieuws was het beleid het meest expliciet: “Dus wij beseffen heel goed dat als wijergens een camera op zetten, dat iets wat misschien klein is, groter daarvan kan worden. Dat is nietper definitie een reden om het niet uit te zenden, want het is wat het is, er gebeurt wat er gebeurt,maar dat betekent wel dat je je af moet vragen hoe je daarmee omgaat, en daar keuzes in moetmaken. In dit geval heeft Jeroen Wollaars de camera nadrukkelijk op de achtergrond gehouden, in deauto gehouden, totdat zich daar op straat wat ging afspelen.” (Marcel Gelauff, hoofdredacteurNOS-Nieuws). <strong>De</strong> aanwezige NOS-verslaggever Jeroen Wollaars vertelde het volgende over zijnopstelling: “Ik zei tegen mijn cameraman: ‘Wat wij doen: wij gaan dus niet filmen. We gaan niet zelfhet verhaal creëren. Ik wil dat je de camera in de auto laat liggen’.[…] Wat je zag gebeuren is dat er afen toe clubjes jongeren de straat inkwamen, op zoek <strong>naar</strong> het huis gingen, een feesthoedje opzettenen vaak ook foto’s maakten zelf, van: ‘Kijk, ik sta voor het huis van Merthe!’ en dan weer <strong>weg</strong>gingen.En ik wist gewoon: als ik nu de camera pak en dit ga filmen dan worden we zelf een attractie en danvergroten wij hier een sfeer, dan vergroten wij de aanwezige sfeer en dat moet niet onze taak zijn.”Andere journalisten hebben niet zo’n opstelling verkozen. Zij waren opvallender aanwezig,sommigen zoals SimoneFM en RTV Noord zelfs pontificaal. Het is niet bekend hoeveel er dit precieszijn. En wat hun effect was op de aanwezigen en degenen die op het eind nog <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gekomenzijn. In dit verband is de rol van met name DWDD die avond in discussie. Zij zonden uit op hetmoment dat <strong>Haren</strong> volstroomde. <strong>De</strong> inhoudsanalyse heeft vastgesteld dat in dit programma eengroot percentage mobiliserende uitspraken zaten. <strong>De</strong> eindredacteur van DWDD verklaarde dit in hetinterview door de rol van Lucky TV met de reporter genaamd Jakhals Jelte. Die zou een grap hebbengemaakt van de hysterie rond het project. Iedereen zou na zeven seizoenen wel weten dat dit eensatirisch bedoeld programmaonderdeel is. Bovendien werd het pas om tien voor half negenuitgezonden toen er in <strong>Haren</strong> nog niet zoveel aan de hand was.<strong>De</strong>ze verklaring is deels juist. Dit satirische onderdeel is inderdaad verantwoordelijk voor negen vande tien zeer mobiliserende uitspraken in het programma. Een eerste tegenwerping is dat er ook nahalf negen nog grote aantallen jongeren <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zijn gekomen. Het valt echter niet na te gaan ofLucky TV hieraan heeft bijgedragen. Een tweede opmerking is dat in het programma van DWDD voorLucky TV , uitgezonden vanuit de studio een van de meest markante zeer mobiliserende uitsprakenopgenomen is in een over<strong>weg</strong>end positief commentaar op ‘<strong>Haren</strong>’. Het betreft de uitspraak vanpresentator Matthijs van Nieuwkerk: ‘Als je dit zo ziet, is het jammer dat we hier zitten toch?’5.3.8 Aandacht voor de autoriteitenHiervoor hebben we gezien dat de reactie van de autoriteiten naast het snel groeiende aantalaanmeldingen op Facebook de belangrijkste nieuwswaarde was voor de massamedia in de driedagen voor ‘<strong>Haren</strong>’. Zij hebben dan ook volop aandacht besteed aan de inbreng van de autoriteiten,in dit geval vooral de politie in de regio <strong>Haren</strong> en de burgemeester en de voorlichters van degemeente <strong>Haren</strong>. Dit wordt weerspiegeld in het grote percentage demobiliserende uitspraken in deinhoudsanalyse.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 65
Het is allemaal begonnen met een ondervraging door Trouw van woordvoerders van de gemeente.Direct daarna was de (eerst potentiële, later echte) noodverordening een belangrijke aanzet totberichtgeving. Vervolgens haalde de stelling van burgemeester Bats (“Er is hier geen feest”) bijna allemedia. Daarna werd door de media vooral doorgevraagd op de te verwachten politie-inzet. <strong>De</strong>laatste dag voor ‘<strong>Haren</strong>’ ging het onder meer ook over de vraag of er een alternatief feest zoukomen.Van de ondervraagde media hadden vooral het Dagblad van het Noorden, RTV Noord, NRCHandelsblad en NOS-Nieuws (met opzet) veel aandacht voor de rol van de autoriteiten. “Het feit datde lokale autoriteiten zich duidelijk zoveel zorgen maakten, zoals ik al zei, dat was voor ons ook extraaanleiding om alert te gaan worden. We hebben natuurlijk het de eerste dag heel bescheidengebracht, met een klein berichtje. We zijn er pas meer aandacht aan gaan besteden op het momentdat de burgemeester actief <strong>naar</strong> buiten wilde treden.” (Jeroen van der Kris, NRC Handelsblad). Uit hetovergrote deel van de interviews blijkt hoezeer de onduidelijke en tegenstrijdige berichtgeving vanuitde lokale autoriteiten de massamedia opgevallen is. Terwijl de woordvoerders van deze autoriteitende mobilisatie en de aandacht voor <strong>Haren</strong> wilden afremmen hebben zij deze door de wijze van hunberichtgeving juist versterkt. Sommige redacteuren kregen argwaan zoals de hiervoor geciteerderedacteur van RTV Drenthe.Hoofdstuk 8 gaat dieper in op het communicatiebeleid van de autoriteiten.5.3.9 Reactie op een mogelijk appel van autoriteiten om geen aandacht tebesteden aan Facebook-oproepenTenslotte zijn in de interviews nog twee meningsvragen voorgelegd aan de redacteuren. <strong>De</strong> eersteging over hun reactie op mogelijke oproepen van de autoriteiten om geen of minder aandacht tebesteden aan Facebook oproepen als die voor <strong>Haren</strong>. Dit heeft zich namelijk in de week na ‘<strong>Haren</strong>’een aantal keren voorgedaan wanneer lokale politie de plaatselijke krant en omroep ging bellen alser bij hen ook een Project X-feestje aangekondigd werd. Met het verzoek om daar niet teveelaandacht aan te besteden.Het overgrote deel van de redacteuren zou nadrukkelijk niet op deze uitnodiging ingaan. “Wij zijnniet het verlengstuk van de handhavers van de openbare orde. (.) Wij berichten wat er gebeurt in desamenleving. En daar moet iedereen zijn eigen af<strong>weg</strong>ing in kunnen maken.” (Dick van Bolhuis,Dagblad van het Noorden).<strong>De</strong> meerderheid van de redacteuren zou het overigens wel serieus in over<strong>weg</strong>ing nemen. “Daar isdus geen vast ‘ja’ of ’nee’ antwoord op, want het zal altijd gaan om de omstandigheden van datmoment. Maar wat ik net beschreef: er ontstonden er nog een paar (Project X) feesten, en daarhebben we, laat ik zeggen, iets meer bekeken: hoe ontwikkelt het zich. Dus weer het punt: maak jehet groot of maak je het niet groot? (.) Er waren berichten over een enkele plaats, die plaats kan ikniet reproduceren, waar mensen ook probeerden zo’n feest te krijgen, en dat wij dan een berichtaanmaakten zonder de plaatsnaam te noemen, en dat was van<strong>weg</strong>e de over<strong>weg</strong>ing die ik net gaf. (.)Ik doe dat vanuit mijn journalistieke maatschappelijke verantwoordelijkheid” (Marcel Gelauff,NOS-Nieuws).Uit de antwoorden blijkt dat ‘<strong>Haren</strong>’ duidelijk invloed heeft gehad op de berichtgeving overgelijksoortige oproepen daarna: “Op een gegeven moment kregen wij snel veel van dit soortoproepen, waardoor de nieuwswaarde al snel minder werd. (.) En ik had als eindredacteur al snel deCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 66
neiging om bij de derde of de vierde keer tegen collega’s te zeggen: ‘nou, we gaan nu echt eersteven kijken of er iets gebeurt of niet’”.(Jeroen van der Kris, NRC Handelsblad).5.3.10 Zouden de massamedia het de volgende keer anders doen?Op het symposium <strong>Haren</strong>, de Journalistieke Nazit in Amsterdam op 8 november, georganiseerd doorhet Expertisecentrum Journalistiek stelde Job Cohen de vraag: ‘Zouden jullie, alle over<strong>weg</strong>ende, hetde volgende keer anders doen?’ <strong>De</strong>ze vraag is als hamvraag voorgelegd aan de redacteuren.Alle redacteuren op twee na gaven aan dat zij het de volgende keer, op wat details na, hetzelfdezouden aanpakken. Zij vinden in zijn algemeenheid dat zij het goed gedaan hebben en dat zeneutraal en terughoudend zijn opgetreden. Verscheidene redacteuren geven aan dat zij wellichteerder aandacht aan ‘<strong>Haren</strong>’ hadden moeten besteden. Ook komt in de antwoorden <strong>naar</strong> voren dat‘<strong>Haren</strong>’ niettemin invloed zal hebben op toekomstige berichtgeving over gelijksoortige evenementen.“Daarna hebben we het altijd een beetje afgehouden; ‘ja, er probeert weer iemand.…’.Wij hadden het idee van ‘dat gaat heus niet nog een keer gebeuren!’ Ik denk dat heel veel mensenvan <strong>Haren</strong> ook wel geschrokken zijn achteraf. Ja, in die zin zou ik natuurlijk in elke berichtgevingrefereren <strong>naar</strong> de rellen, en dan zou de hele tendens anders zijn” (Daniëlle Kool, Sp!ts) “Met dekennis van ‘<strong>Haren</strong>’ achter de rug ligt het voor de hand dat media bij een volgende soortgelijkegebeurtenis eerder denken aan de mogelijke ravage die een ‘Project X’ kan veroorzaken en daar inde aanloop <strong>naar</strong> zoiets ook meer vragen over stellen” (Wouter Bax, NU.nl).Twee redacteuren gaven aan dat zij het een volgende keer anders aan zouden pakken, al vinden zijdit achteraf praten. Treffend genoeg zijn dit vertegenwoordigers van de in deze veel bekritiseerde FMradiozenders. “Ik denk anders, hoor. Het is niet om te zeggen dat we het niet goed hebben gedaan,of goed hebben gedaan. Dit was gewoon de eerste keer dat zoiets gebeurde in Nederland. (.) En depraktijk heeft ons laten zien dat dat door toevoeging van een paar mensen op een vervelende manierkan eindigen. Daar zouden we rekening mee houden, een volgende keer; bij een volgende Project Xzouden we het voorbeeld van Project X <strong>Haren</strong> hebben. Zo van: ‘Kijk eens wat daar gebeurd is, daarwillen jullie dus echt niet bij zijn!’ (.) Ja, we zouden al veel eerder zeggen van ‘weet je, dit kan ookleiden tot rellen, zoals we in <strong>Haren</strong> hebben gezien!’” (Florent Luyckx, Radio 538 en SlamFM).“Nou, nu dit al is gebeurd, als er dan opnieuw iets gelijksoortigs zou komen dan zouden wij daarwaarschijnlijk anders mee omgaan, juist omdat het al gebeurd is, dus de nieuwswaarde is danveranderd, je hebt al meer kennis van hoe het daar mis is gegaan, en dat zegt nog niks over hoeverantwoordelijk je daarvoor bent, maar wel van: jongens... ik denk dat dan de berichtgeving nogveel negatiever dan de eerste keer zou zijn. Op voorhand.”(Wilbert Mutsaers van 3FM).Overigens heeft 3FM diskjockey Timur C. naderhand publiekelijk zijn excuses aangeboden voor zijnoptreden op de zender. Uit het interview met Wilbert Mutsaers van 3FM kwam <strong>naar</strong> voren dat erachteraf intern gediscussieerd is tussen de DJ’s en dat er verschillende opvattingen bestonden. GielBeelen (3FM): “Het onderwerp viel niet te negeren en moet daarom wel behandeld worden in eenshow die veel actualiteit en nieuws behandeld. Het speelt bij de luisteraars, mensen hebben het ermet elkaar over bij de koffieautomaat, lezen het in de krant of zien het op de Social Media. Bij onsprogramma behandelen we onderwerpen uit de actualiteit, onderwerpen waar het publiek meebezig zijn en wat in de kranten van de dag te lezen valt. Het zou erg raar zijn om daar niets mee tedoen.” (schriftelijk antwoord Giel Beelen, 3FM).COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 67
5.3 Conclusies<strong>De</strong> massamedia hebben ‘<strong>Haren</strong>’ pas zeer laat geagendeerd, namelijk drie dagen van te voren. Eerderwaren zij eerder terughoudend en afwachtend, sceptisch over de vraag of het iets zou worden. In diedrie dagen bleef de aandacht overigens beperkt tot redelijk weinig berichten en programmaonderdelen.Alleen op de dag zelf werd er breed uitgepakt. D-day zou bewijzen wat het echtvoorstelde. Alleen al uit deze feiten blijkt dat rol van de massamedia in de mobilisatie van jongeren<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> dient te worden genuanceerd. In hoofdstuk 4 bij de survey onder jongeren is geblekendat de massamedia lang niet de belangrijkste trekkers waren. Op Facebook hadden zij niet dehoofdaandacht. Alleen bij Twitter (zie volgende hoofdstuk) speelden zij wel een belangrijke rol, maardit was pas op 20 en 21 september. - Dit heeft te maken met het karakter van Twitter: zijn activiteitvolgt grotendeels op wat er in de massamedia wordt geagendeerd. 23 - Op die dagen waren demassamedia inderdaad een belangrijk onderdeel van de algehele mediahype rond <strong>Haren</strong> geworden.Hoofdstuk 7 zal ingaan op de interacties tussen alle media die deze mediahype tot stand gebrachthebben.Een tweede belangrijk feit is dat in de massamedia meer aandacht besteed hebben aan <strong>Haren</strong> nade 21e september dan daarvoor.Uit de inhoudsanalyse blijkt dat de berichtgeving van de massamedia op uitspraken bekekenover<strong>weg</strong>end neutraal was. Met als belangrijke opmerking dat deze eerder demobiliserend was danmobiliserend. Er zijn erg weinig zeer mobiliserende en zeer demobiliserende uitspraken gedaan in demassamedia. <strong>De</strong> berichtgeving was licht positief gestemd over <strong>Haren</strong> maar dit veranderde aan heteind van de 21e september zelf. Met uitzondering van een aantal landelijke en plaatselijke FMradiozenders en een enkel actualiteitenprogramma met satirische inhoud valt de massamedia dusniet veel te verwijten. In de laatstgenoemde, voornamelijk bij jongeren populaire zenders enprogramma’s heeft weliswaar een heel ander discourse plaatsgevonden dan bijvoorbeeld bij dekranten, die gemiddeld genomen een ouder publiek bedienen. Hier werden nieuws en amusementgeheel met elkaar vermengd en kan het resulterende geheel het bezoek van <strong>Haren</strong> gestimuleerdhebben.Het optreden van de verslaggevers op de dag zelf is meer voor discussie vatbaar. Het blijkt eengevolg van redactioneel beleid of zij daar meer of minder zichtbaar aanwezig waren. En door dezezichtbaarheid mogelijk invloed hebben gehad op de daar aanwezige jongeren. <strong>De</strong> pure aanwezigheidvan de media in <strong>Haren</strong> om te verslaan wat er gebeurde kan hen echter niet verweten worden.Rapporteren hoeveel mensen er <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> kwamen op verschillende punten van de dag en wat destemming was behoort juist tot hun primaire taak bij zo’n soort uniek evenement.<strong>De</strong> demobiliserende en regulerende behoeften van de autoriteiten zijn ruimschoots aan de ordegekomen in de berichtgeving van de massamedia. Dit is verantwoordelijk voor de relatiefdemobiliserende teneur in de berichtgeving. <strong>De</strong> input van de autoriteiten heeft de aandacht voor<strong>Haren</strong> in de massamedia juist geïnitieerd en gestimuleerd. Terwijl de massamedia deze input vaakonduidelijk en tegenstrijdig vonden hebben zij deze rechtstreeks aan hun publiek doorgegeven.23Kwak, H., L. Changhyun, H. Park en S. Moon. “What is Twitter, a Social Network or a News Media?” Proceedings of the 19thInternational World Wide Web (WWW) Conference, Raleigh NC (USA), 2010COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 68
‘<strong>Haren</strong>’ en de kritiek op de rol van de massamedia die olie op het vuur zouden hebben gegooid lijkenbehoorlijk veel indruk op journalisten gemaakt te hebben. Er ontstond een brede discussie in huneigen media en er werden twee landelijke journalistieke nazitten georganiseerd. Opvallende zakenvoor een beroepsgroep die niet uitblinkt door zelfreflectie en die vaak moeite heeft met kritiek.Ofschoon de meeste ondervraagde redacteuren stellen dat zij het de volgende keer ongeveerhetzelfde zouden doen, komt uit hun antwoorden toch ook <strong>naar</strong> voren dat een tweede ‘<strong>Haren</strong>’anders gerapporteerd zou worden. Men weet nu dat dit soort uitnodigingen in de sociale mediaverkeerd kunnen aflopen. Daarmee weten de massamedia nog niet hoe zij moeten omgaan metallerlei sociale media initiatieven zoals flashmobs en met de snel toenemende frequentie vanmediahypes in onze bijzonder mediadichte samenleving. Daarover meer in Hoofdstuk 7 over deinteractie tussen alle media en bij de aanbevelingen in Hoofdstuk 9.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 69
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 70
6. <strong>De</strong> rol van twitter en youtube6.1 InleidingHoewel Facebook in het geval van Project X <strong>Haren</strong> als centrale plek gezien kan worden voor demobilisatie is het belangrijk om vast te stellen dat zo’n evenement nooit op zichzelf staat. Hetevenement bevindt zich niet in een vacuüm maar is juist zeer verbonden met andere platforms zoalsYouTube, Twitter en ook de massamedia, om nog maar te zwijgen over de eerder al genoemdecommunicatiemiddelen zoals mobiele telefoons (meer hierover in hoofdstuk 7). Gebruikers wordenvoortdurend via verschillende kanalen geïnspireerd en kunnen in meer of mindere mate beïnvloedworden door de boodschappen die daarop worden geplaatst. <strong>De</strong> evenement-pagina van Project X<strong>Haren</strong> op Facebook is slechts één van die kanalen.Hoe Facebook met andere kanalen verbonden is, is af te lezen aan de media waar op de evenementpaginazowel impliciet (door de naam te noemen) als expliciet (door er met een url <strong>naar</strong> te linken)<strong>naar</strong> wordt verwezen. Om dit in kaart te brengen hebben we uit de dataset met 50.000 Facebookberichtenalle berichten met een url en alle berichten waarin over bepaalde media wordt gesproken(top down geselecteerd) gehaald. Zo ontstaat er een beeld van het netwerk van verwijzingen vanuitFacebook <strong>naar</strong> verschillende andere kanalen. In dit hoofdstuk kijken we vooral <strong>naar</strong> Twitter enYouTube. Voor de livestream is al aandacht geweest in hoofdstuk 3.Figuur 6.1 | Verwijzingen (zowel expliciet als impliciet) <strong>naar</strong> de meestgenoemde media vanuit Facebook tot21 september Toel: ‘Multi’ wil zeggen dat er <strong>naar</strong> meerdere media werd verwezen in eenzelfde bericht).COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 71
Naast de vele verwijzingen <strong>naar</strong> YouTube wordt er ook veel verwezen <strong>naar</strong> Facebook zelf, bijnaaltijd met url. Dit waren vaak Facebook-profielen van personen (waaronder Merthe) of andereevenementen of pagina’s(bijvoorbeeld van afterparties) waarvoor aandacht werd gevraagd.6.2 TwitterTwitter is een sociaal medium voor berichten en nieuwtjes en het heeft een commentaarfunctie.Door middel van zogenoemde @replies heeft het ook een zekere discussiefunctie. Het wordt ook weleen microblog genoemd. Ofschoon het gebruik van het medium nog lang niet representatief is voorde bevolking 24 – ook niet in Nederland, een van de grootste Twittergebruikers ter wereld- geeft heteen steeds betere weerspiegeling van de publieke opinie over allerlei zaken. Wij hebben meer daneen half miljoen tweets geanalyseerd uit de periode 19 tot en met 22 september. <strong>De</strong> activiteit opTwitter voor 19 september was nagenoeg verwaarloosbaar, deze kwam pas op gang nadat demassamedia aandacht aan Project X <strong>Haren</strong> begonnen te besteden. Verre<strong>weg</strong> het grootste deel vande activiteit kwam echter pas op 21 september zelf. Voor die tijd was het aantal tweets relatiefbeperkt en was de activiteit zeer lokaal, geconcentreerd in de omgeving Groningen. 25 Dit strooktoverigens met de karakteristieken van sociale netwerken zoals die ook in eerdere onderzoeken <strong>naar</strong>voren zijn gekomen. Twitter (en ook Facebook) zorgen niet voor het ontstaan van een soort “GlobalVillage” waarin iedereen met iedereen contact heeft. Mensen hebben op Twitter over het algemeenhet meeste contact met mensen uit hun eigen omgeving, mensen die dezelfde taal spreken enmensen die op henzelf lijken. 26 Landgrenzen (en taal) spelen nog steeds een belangrijke rol. Lokalenetwerken en structuren, zoals scholen, (sport)verenigingen en vriendengroepjes geven mede vormaan de interactie op sociale netwerksites. 27 Ook Project X <strong>Haren</strong> is, zowel op Twitter als op Facebookals daarbuiten, in het beginsel een lokale aangelegenheid geweest waarin vooral jongeren uit deomgeving Groningen een rol speelden. Pas in de laatste fase werd dit een nationaal evenement.24Zie ook: http://www.immagic.com/eLibrary/ARCHIVES/GENERAL/JOURNALS/S110825T.pdf en http://www.ccs.neu.edu/home/amislove/publications/Twitter-ICWSM.pdf25Voor meer over de geografische spreiding van tweets, zie de beelden uit Coosto in de presentatie van Martijn Kriens:http://www.slideshare.net/mkriens/projectx-haren26Zie ook McPherson, M., Smith-Lovin, L., and Cook, J.M. (2001) Birds of a Feather: Homophily in Social Networks. Annual Review ofSociology 27, 415-444. ftp://www.soc.cornell.edu/csi/Networks/mcpherson%20smith-lovin%20cook%20ars.pdf27Zie voor meer voorbeelden van homophily op Twitter:Wu, S., Hofman, J.M., Mason, W.A. and Watts, D.J. (2011) Who Says What to Whom on Twitter. Proceedings 20th Annual World WideWeb Conference, ACM, Hyderabad, India. Retrieved from http://research.yahoo.com/pub/3386Weng, J., Ling, E., Jiang, J. and He, Q. (2010) Twitterrank: Finding Topic-sensitive Influential Twitterers. Proceedings of the thirdACM International Conference on Web Search and Data Mining. 261-270.Java, A., Song, X., Finin, T. and Tseng, B. (2007) Why We Twitter: Understanding Microblogging Usage and Communities. Proceedingsof the Joint 9th WEBKDD and 1st SNA-KDD Workshop. Retrieved from http://aisl.umbc.edu/resources/369.pdfCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 72
Figuur 6.2 | Het totale aantal tweets (groen) en opgesplitst in retweets (grijs), replies (donkerblauw)en afbeeldingen (lichtblauw). Grafiek door Ryanne Turenhout. 28Dag % Som Retweets Replies Overig Retweets Replies Overig20-sep 3% 15595 5755 1686 8154 37% 11% 52%21-sep 68% 329127 164372 18997 145758 50% 6% 44%22-sep 29% 137715 75475 7475 54765 55% 5% 40%TOTAAL: 100% 482437 245602 28158 208677Figuur 6.3 | Het totale aantal tweets per uur op 21 september.28Een interactieve en meer gedetailleerde versie van deze grafiek is te vinden op http://rlturenhout.net/projectx<strong>Haren</strong>/haren-tweettimeline.htmlCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 73
Op 21 september werd er vooral getwitterd na 21u ’s avonds, toen bekend werd dat er sprake wasvan rellen. ’s Ochtends groeide het aantal tweets van 1000 per uur <strong>naar</strong> 5000 per uur en aan heteinde van de middag zijn er zo’n 15000 á 16000 tweets per uur. Aan het begin van de avond zakt deactiviteit iets in, totdat bekend wordt dat het feest uit de hand loopt. Dan explodeert het aantaltweets van 32.000 tussen 21:00u en 22:00u <strong>naar</strong> bijna 100.000 tussen 23:00u en 24:00u 29 . <strong>De</strong>ze snelleschommelingen in activiteit is een mediumspecifieke eigenschap van Twitter, een zeer vluchtigmedium waarin gespreksonderwerpen snel kunnen ontwikkelen maar ook snel weer verdwijnen.<strong>De</strong> meeste grote onderwerpen op Twitter (trending topics) worden geagendeerd door demassamedia of zijn in zichzelf al nieuwswaardige onderwerpen. 30 Dat was ook van toepassing ophet overgrote deel van de tweets over Project X <strong>Haren</strong>.Net als op Facebook worden ook op Twitter video’s en afbeeldingen enthousiast gedeeld. AnneHelmond van de UvA berekende dat er minstens 45.000 tweets werden verstuurd over Project X<strong>Haren</strong> waarin gelinkt werd <strong>naar</strong> 6825 verschillende urls met een afbeelding 31 . <strong>De</strong>ze afbeeldingenwerden gemiddeld zo’n 6,6 keer gedeeld op Twitter, maar de populairste bijna 1500 keer. <strong>De</strong> meestevan deze afbeeldingen, zo berekende Harro Ranter, werden op 21 september tussen 23:00 en 00:00gedeeld. <strong>De</strong> meest gedeelde foto is die van een jongen die, duidelijk herkenbaar, een fiets <strong>naar</strong> deME gooit. 32Omdat we met name geïnteresseerd zijn in de mobilisatie voor Project X <strong>Haren</strong>, richten we onsverder in dit hoofdstuk op berichten die verstuurd werden voor 21 september 20:00u.<strong>De</strong> verspreiding en concentratie van aandachtOp Twitter is de aandacht doorgaans zeer geconcentreerd bij een kleine minderheid van de accountsdie verre<strong>weg</strong> het grootste deel van de aandacht (uitgedrukt in volgers of retweets) ontvangen. Ditwas niet anders bij de mensen die twitterden over Project X <strong>Haren</strong>. <strong>De</strong> helft van alle retweets ging<strong>naar</strong> slechts 111 verschillende accounts – nog niet één procent van alle mensen (12633) die werdengeretweet over Project X <strong>Haren</strong>. <strong>De</strong> andere helft van de accounts werd gemiddeld slechts 2,2 keergeretweet (de 52872 accounts die niet werden geretweet zijn niet meegenomen in de berekening vandit gemiddelde). Voor de meeste berichten op Twitter was dus niet of nauwelijks aandacht buiten deeigen kring van volgers.29<strong>De</strong> complete retweetgeschiedenis van de 40 populairste tweets over Project X <strong>Haren</strong> werd door Martijn Weghorst en Tjeerd Jan vander Molen in een interactief overzicht gezet: http://www.tweetonderzoek.nl/hackathon/toptweets.html30Kwak, Haewoon, et al. (2010) “What Is Twitter, a Social Network or a News Media.” WWW’10: 19th International Conference onWorld Wide Web. 2010.31Kijk voor een overzicht van de meest gedeelde afbeeldingen op https://docs.google.com/spreadsheet/ccc?key=0AnPVkKLx5rg8dC1UcUVUbWRiTWQ5QWFvMk9BTjhqMkE#gid=2 en voor een toelichting daarbij op de website van Anne Helmond: http://www.annehelmond.nl/2012/10/08/the-imagery-of-project-x-haren/32http://p.twimg.com/A3WK0ciCEAEberR.jpgCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 74
Figuur 6.4 | <strong>De</strong> verdeling van het aantal retweets volgens een Power Law: verre<strong>weg</strong> het grootste deel van de accounts wordt niet,of slechts één keer geretweet, terwijl een kleine minderheid het grootste deel van de aandacht krijgt.Daarnaast is er op Twitter een belangrijke rol <strong>weg</strong>gelegd voor grote “knooppunten”, twitteraars dieeen waardevol netwerk hebben en daarmee de aandacht op bepaalde onderwerpen kunnenvestigen. Dit soort accounts ontlenen invloed vaak aan hun rol in de maatschappij (als bekendeNederlander, overheidsinstituut, etc.) of zijn mensen die op Twitter in de loop der tijd een aanzienlijknetwerk met veel volgers hebben opgebouwd door bijvoorbeeld spitsvondige en populaire tweetste formuleren. Het overgrote deel van de 111 accounts die het meest werden geretweet betreft zo’ngroot knooppunt, op een paar uitzonderingen na. <strong>De</strong> uitzonderingen waren eenmalige succesjes vanaccounts die populaire grappen van anderen overnamen (of soms zelf verzonnen), zoals hetvolgende rijmpje dat enorm vaak werd verspreid:“Er was eens een meisje uit #<strong>Haren</strong>. Die wilde opvallend verjaren. Ze plaatste een linkje maar miste1 vinkje, nu zit heel <strong>Haren</strong> op de blaren!”In tegenstelling tot Facebook, dat zich liet karakteriseren door de zelforganiserende kracht vanindividuen, is aandacht op Twitter dus grotendeels beperkt tot een zekere elite, personen dievoorafgaand aan Project X al waardevolle netwerken hadden die ze voor de gelegenheid activeerden.Voorafgaand aan Project X <strong>Haren</strong> was er vooral aandacht voor humoristische en mobiliserendetweets en een aantal berichten van journalisten ter plaatse. Een groot aantal bekende humoraccountsgrijpt Project X <strong>Haren</strong>, zoals elk ander nieuwsevenement, aan om grappen over te makendie zich snel verspreiden. Daarnaast zijn er een aantal DJ’s van verschillende, onder jongerenpopulaire, radiostations en een aantal journalisten en nieuwsmedia die vaak geretweet worden. <strong>De</strong>autoriteiten komen niet voor in de populairste tweets, afgezien van onderstaande tweet van depolitiewoordvoer van Groningen:“<strong>De</strong> <strong>weg</strong>en rondom stations<strong>weg</strong> #haren zijn afgesloten voor het verkeer. #projectx”COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 75
Hoewel er wel degelijk mensen waren die Project X <strong>Haren</strong> om uiteenlopende redenen afkeurden ofvoorspelden dat het uit hand zou kunnen lopen, was er geen wijdverspreid gevoel van urgentie omhet feestje actief tegen te gaan. Op Twitter was – net als in sommige uitzendingen op televisie enradio – een melige, lacherige en opgewonden sfeer, vol verwachting over wat er komen gaat,afgewisseld met cynisme. Hierin verschilden de berichten op Twitter ook ten opzichte van de meereensgezinde gebruikers op Facebook, waar veel minder ruimte was voor tegengeluiden. Pas nadathet feest uit de hand loopt om 21:00u ontstaat er een wijdverspreid gevoel van urgentie en komen ermeer tweets met een serieuzer karakter die veel aandacht kregen.<strong>De</strong> accounts die op Twitter veel aandacht kregen zijn uiteraard extra bepalend voor de beeldvormingdie ontstaat over Project X <strong>Haren</strong>, en dat wordt nog eens versterkt doordat deze populaire tweetseen grotere kans maken om in massamedia te worden aangehaald. Tweets die in de massamediaverschijnen bereiken een nieuw, en soms veel groter, publiek dan op Twitter.ArtiestenEen aantal artiesten sprong ook in op de hype. DJ Afrojack vroeg zijn 600.000 volgers: “Feessie in<strong>Haren</strong> vanavond?” en DJ Nicky Romero vroeg zijn 200.000 volgers: “Wat is de lineup van#ProjectX<strong>Haren</strong> vanavond?”. Daarnaast waren er een aantal artiesten die expliciet aankondigden datze zouden komen optreden. Sascha Visser schreef grappend: “Haha mooi! Morgen draaien in <strong>Haren</strong>op een Project-X- feest!”.Yellow Claw beloofde om langs te komen zodra ze 10.000 volgers hadden en Kraantje Pappie volgdeeen dag later. Hoewel de optredens nooit zouden plaatsvinden, ontstond hierdoor onder een grootaantal jongeren wel het geloof dat de beide formaties <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zouden komen en werd deopwinding over het feest, Project X <strong>Haren</strong>, vergroot.Twitter en mobilisatie onder jongerenZoals eerder toegelicht is er een gigantisch aantal tweets dat nauwelijks aandacht krijgt op Twitter,maar dat wil niet zeggen dat die er niet toe doen. Twitter doet, kort voorafgaand aan Project X,bijvoorbeeld dienst als communicatiemiddel waar jongeren onderling concrete plannen maken om<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan. <strong>De</strong>ze communicatie heeft een meer persoonlijk karakter, en loopt deels viareplies en mentions, (publieke) berichten gericht aan een specifieke ander.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 76
<strong>De</strong> tweets waarin jongeren concrete afspraken maken, kunnen waardevol zijn om een inschatting temaken hoeveel mensen er daadwerkelijk van plan zijn om <strong>naar</strong> een evenement zoals Project X <strong>Haren</strong>te gaan, al is het belangrijk om ook meteen de beperkingen hiervan te benoemen. Een deel van demensen die zegt te gaan zal in de praktijk niet gaan, of bedoelde het als grap, en tegelijkertijd moetmen er bij een nationaal besproken evenement als Project X <strong>Haren</strong> vanuit gaan dat de activiteit opTwitter slechts het topje van de ijsberg is omdat het overgrote deel van de bezoekers zijn of haarkomst niet aankondigt op Twitter. Twitter is niet representatief, tweets zijn verstoken van noodzakelijkecontext en het overgrote deel van de afspraken is waarschijnlijk via andere (persoonlijke)communicatiemiddelen gemaakt zoals WhatsApp, Ping, SMS, bellen en face to face communicatie.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 77
Met de vaststelling dat de activiteit op Twitter slechts het topje van de ijsberg is, is het interessantom te zien hoeveel mensen wél aankondigden dat ze zouden gaan. Allereerst zijn er een hoop tweetsverstuurd waarin jongeren vragen of anderen ook van plan zijn om te gaan. Ze stellen praktischevragen aan elkaar over vervoer en tijdstippen. Dit is al een belangrijke stap richting de daadwerkelijkebeslissing om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan, want of je vrienden gaan en hoe je er <strong>naar</strong> toe moet zijnbelangrijke voorwaarden. Zo’n 200 mensen vertellen op Twitter dat ze met de auto onder<strong>weg</strong> zijn<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> of maken plannen om dat te gaan doen. Meerdere mensen bieden een lift aan of vragenom een lift. Sommigen vertellen trots over de hoeveelheid alcohol in hun kofferbak. Ruim honderdanderen zeggen fietsend <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan – sommigen omdat ze er toevallig langskomen. Over detreinen worden op Twitter heel veel grappen gemaakt en commentaar geleverd op de jongens van delivestream, die ook de trein nemen. Er zijn echter ook enorm veel mensen die hun treinreis <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> aankondigen of er verslag van doen (voor jongeren met een OV-studentenkaart is de reisoverigens gratis: vrijdagavond is de enige avond waarop zowel de weekend- als weekkaart vrij reizenbiedt). Samengevat kunnen we vaststellen dat op Twitter al honderden mensen aankondigden dat ze<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zouden gaan, en in veel gevallen waren ze zelfs expliciet over het vervoersmiddel. Ditgebeurde echter vooral op 21 september in de middag en begin van de avond, zoals duidelijk te zienfiguur 6.5.Figuur 6.5 | Aangekondigd vervoersmiddel <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> op TwitterDoordat de meeste jongeren pas op het laatste moment aankondigen dat ze <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gaan is hetlastiger voor autoriteiten om hier adequaat op te reageren. Daarnaast is een bemoeilijkende factordat het onduidelijk is hoe groot het deel van de ijsberg onzichtbaar is. Hoogstens 20 procent, enwaarschijnlijk minder, van de bezoekers van Project X <strong>Haren</strong> heeft zijn of haar komst aangekondigdop Twitter. Ook van Facebook is bekend dat niet iedereen zich op Facebook voor Project X <strong>Haren</strong>heeft opgegeven.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 78
6.3 Vergelijking van Facebook en Twitter<strong>De</strong> inhoudelijke overeenkomsten tussen de Facebook en Twitter-data zijn groter dan de verschillen.In onderstaande figuur de vergelijking tussen het aandeel berichten over een bepaald cluster voor deperiode 19 tot 22 september (de Twitter data gaan alleen over die periode, dus alleen daar is devergelijking mogelijk). Grote overeenkomsten dus, maar ook een paar verschillen. Project X wordtveel vaker op Twitter genoemd. Een verklaring hiervoor kan liggen in de manier waarop de data zijnverzameld. Voor de Twitterdata is juist gezocht <strong>naar</strong> berichten met het woord “Project X” daarin. Eenandere reden is heel praktisch: op Twitter moet men in 140 tekens duidelijk maken waar het overgaat. Alle Facebook-berichten daarentegen die wij hebben onderzocht zijn afkomstig van hetFacebook-evenement “PROJECT X – HAREN”, waarvan evident is dat alle berichten die er geplaatstworden in het beginsel over Project X gaan (dat hoeft men dus niet meer in het bericht te vermelden).Ook het cluster sociale media komt vaker voor op Twitter. Het cluster mobiliseren loopt iets harderop Facebook. Verder zie je de duidelijkste verschillen op de 22e. <strong>De</strong> discussie achteraf is blijkbaaranders op Twitter dan op Facebook. Hieruit ontstaat de indruk dat Twitter wat braver is danFacebook. Meer de meta-discussie over het proces, dan het proces zelf. Zoals boven gezegd, meercommentaar dan mobilisatie.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 79
*+,-../#0.12345.,#6.1#78-96.12:-.#(!"#'"#&"#*+,-../#0.12345.,#6.1#78-96.12:-.#&!"#%!"#%"#$"#$!"#!"#()# $!# $(# $(# $(# $$#;.65###########################*?:,-#########################################################################@A+345#!"#()# $!# $(# $(# $(# $$#;.65###############################*?:,-############################################################################@A+345#B..95#B+3.0::C#B..95#DE2F.1#G1:8.35H#B+3.0::C#G1:8.35H#DE2F.1#*+,-../#0.12345.,#6.1#78-96.12:-.#("#("#("#*+,-../#0.12345.,#6.1#78-96.12:-.#(!"#'"#&"#!"#%"#!"#$"#!"#()# $!# $(# $(# $(# $$#;.65###########################*?:,-#########################################################################@A+345#!"#()# $!# $(# $(# $(# $$#;.65###############################*?:,-############################################################################@A+345#I.J:02/29.1.,#B+3.0::C#I.J:02/29.1.,#DE2F.1#
6.4 YouTubeVoor Project X <strong>Haren</strong> is veel materiaal gedeeld dat door de gebruikers zelf werd gemaakt, zoalsafbeeldingen en videos. YouTube is verre<strong>weg</strong> het belangrijkste kanaal, waar 1072 keer (564 uniekevideos) expliciet met url <strong>naar</strong> verwezen werd vanuit de Project X evenement-pagina op Facebook.Niet al deze videos waren ‘user generated content’. Er werd bijvoorbeeld veel verwezen <strong>naar</strong> videosgerelateerd aan de film Project X (soundtrack, trailers), <strong>naar</strong> videoclips van feestartiesten zoalsYellow Claw (die hadden aangekondigd ook langs te komen) en <strong>naar</strong> nieuwsuitzendingen(bijvoorbeeld over eerdere Project X-feesten).Van de 564 unieke video’s werden er 40 minstens vier keer gedeeld op de evenement-pagina (eenpaar video’s zijn inmiddels verwijderd; deze laten we buiten beschouwing). Bijna de helft van dievideo’s ging specifiek over Project X <strong>Haren</strong> en de helft daarvan kan beschouwd worden als“user generated content”, materiaal dat gemaakt of bewerkt werd door de gebruiker zelf. In depopulairste video, die honderdduizenden keren is bekeken, wordt een gigantische poster voor hetfeest uitgerold vanaf een flatgebouw. In een andere video kunnen we zien hoe de burgemeester van<strong>Haren</strong> in een interview verklaart: “het feestje gaat door” (het woordje “niet” is er door de makeruitgeknipt). In een andere video, refererend <strong>naar</strong> een bekende YouTube-hit wordt Adolf Hitler boosdat hij niet is uitgenodigd voor het feestje van Merthe, en zint hij op wraak door een nog groter feestte willen organiseren. Daarnaast hebben we nog een rap speciaal voor Project X <strong>Haren</strong> aangetroffen,naast een jongen die voor z’n webcam vertelt dat hij Project X <strong>Haren</strong> briljant vindt en tenslotte nogeen aantal trailers. Opvallend hierbij is dat men voor het maken hiervan grotendeels afhankelijk lijktte zijn van andere populaire culture producten die men bijvoorbeeld aan de massamedia ontleent(zoals de film Project X of nieuwsuitzendingen).Hoewel de jongeren een grote zelforganiserende kracht toonden door allerlei culturele producten dieze maakten, zoals posters en afbeeldingen, werden bijna alle YouTube-video’s die minimaal één keerwerden gedeeld op Facebook pas gepubliceerd op 18 september of later, toen de massamedia hetevenement inmiddels ook hadden omarmd. Wel dienden de user generated video’s regelmatig alsvoorbeeld in de media om het gebeuren te illustreren.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 81
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 82
7. Crossmedia: de interactietussen sociale media, massamedia,mobiele telefonie en offlinemobilisatie op <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>7.1 InleidingDit hoofdstuk gaat over de interacties tussen de diverse media die een rol hebben gespeeld bijde mobilisatie van <strong>Haren</strong>, bij de gebeurtenissen in <strong>Haren</strong> zelf en bij de publieke aandacht hiervoornaderhand. Hier komt <strong>naar</strong> voren hoe veelzijdig en complex de hedendaagse communicatie overdit soort gebeurtenissen is. Er zijn een toenemend aantal communicatiemiddelen en publiekeomgevingen bij betrokken. Ofschoon het medialandschap op deze wijze bijzonder gefragmenteerdwordt, blijkt het toch mogelijk dat ‘iedereen’ in een bepaalde maatschappij hettegelijkertijd over ongeveer hetzelfde heeft. Er kan zelfs een krachtige mediahype ontstaan dieervoor zorgt dat vrijwel niemand het gebeuren in <strong>Haren</strong> op 21 september 2012 ontgaan is. <strong>De</strong>zemediahype is in dit geval zeker niet alleen een zaak geweest die de traditionele massamediahebben veroorzaakt en gedragen maar ook de andere media, van de nieuwe telecommunicatiemediatot gesprekken tussen mensen, dat wil zeggen zowel online als offline media.Wij beschrijven nu eerst een tiental fasen die herkenbaar zijn in de hele ontwikkeling van hetconcept voor een feest in <strong>Haren</strong> dat begon met een bepaalde film en eindigde met eenalomvattende mediahype. Zoals steeds het geval is in dit rapport, krijgen de jongeren diegemobiliseerd hebben voor <strong>Haren</strong> de centrale aandacht. Er wordt nagegaan welke media zij indeze fasen achtereenvolgens gebruikt hebben.<strong>De</strong>ze fasen worden afgebeeld in een figuurlijk model (7.1). Hierin staan ook algemenerebegrippen als mediahype en publieke ruimte. <strong>De</strong>ze worden kort uitgelegd. Bijvoorbeeld door aante geven waarom mediahypes zoals die rond <strong>Haren</strong> zich in landen met een zeer grote mediadichtheidzoals Nederland steeds vaker voordoen. En door aan te geven dat in deze landen hettoenemende aantal publieke ruimten innig met elkaar verbonden blijft ofschoon de sociale enculturele heterogeniteit groeit.Tenslotte geven we meer gedetailleerd aan hoe de massamedia en de sociale media op elkaargereageerd hebben en welke thema’s daarbij een rol gespeeld hebben. Het derde soort mediumin het spel van interactie is de offline mobilisatie die gebruikt maakt van face-to-facecommunicatie en mobiele telecommunicatie. Hier weten we het een en ander van dankzij dewebsurvey die beschreven werd in Hoofdstuk 4. Helaas was het niet mogelijk de inhoud van dezeprivate communicatie te registreren voor dit onderzoek.COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 83
<strong>De</strong> interactie tussen de massamedia, de sociale media en de offline mobilisatie met zijn eigencommunicatiemiddelen wordt tegenwoordig wel eens crossmedia genoemd. Dit betekent datverschillende media of platforms gebruikt worden om dezelfde boodschap te produceren of teverspreiden met zeer veel onderlinge verwijzingen. Al die media of platforms doen dat echter ophun eigen karakteristieke wijze. Dit betekent dat eenzelfde onderwerp op een verschillendemanier belicht en gecreëerd kan worden. In ons voorbeeld betekent dit dat Facebook mogelijkvooral gebruikt wordt voor de mobilisatie <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>, de massamedia voor het verslaan wathierbij gebeurt en te gebeuren staat, Twitter voor commentaar op het gebeuren van minuut totminuut en de mobiele telefoon voor de coördinatie van feestgangers. Al deze perspectieven zijnrelevant voor elkaar en versterken elkaar.7.2 Fasen in de ontwikkeling van de denkbeelden over ‘<strong>Haren</strong>’<strong>De</strong> volgende tien fasen kunnen onderscheiden worden in de ontwikkeling van de denkbeeldenover ‘<strong>Haren</strong>’, van een concept voor een bepaald soort feest dat gehaald kan worden uit de filmProject X, via de evolutie van een evenement op Facebook, de aandacht hiervoor in de massamediaen op Twitter en de daadwerkelijke verzameling van mensen (‘feest’) in <strong>Haren</strong> tot eenmaatschappelijk fenomeen besproken in allerlei media en door de gemiddelde inwoner vanNederland.1. <strong>De</strong> Project X film maakt indruk bij jongeren beneden de 25 vanaf maart 2012.2. Uit de film wordt een Project X concept afgeleid dat inkleuring geeft aan bepaalde feestenvan jongeren die ruig zijn, ongewenst door de omgeving en die steevast uit de hand lopen.Er worden pogingen ondernomen Project X-feesten als evenement te organiseren opFacebook en via mailing lists (maart tot september 2012).3. Een ongelukkig geplaatste uitnodiging van een meisje uit <strong>Haren</strong> voor een verjaardagfeest opFacebook wordt ‘gekaapt’ onder het label ‘Project X-feest’ (6-8 september 2012). In hetbeginsel is dit een lokale aangelegenheid. Binnen twee weken krijgt het massale steun alseen Facebook-feest met een breder appeal dan alleen Project X. Het wordt een feestelijkevenement met onduidelijke omvang en afloop geënt op de Nederlandse jeugdcultuur(8-17 september).4. Als er verscheidene duizenden aanmeldingen voor het feest op Facebook zijn, als pogingenvan het meisje en haar ouders om de uitnodiging te annuleren mislukt zijn en de lokaleautoriteiten aanstalten maken om maatregelen te nemen, vinden de massamedia hetgebeuren nieuwswaardig genoeg om er massaal aandacht aan te besteden. Dit is de start vaneen mediahype die door de massamedia in wisselwerking met de overige media zoals socialemedia en mobiele telefonie wordt gecreëerd (18-20 september).5. <strong>De</strong>ze wisselwerking krijgt gestalte doordat massamedia verwijzen <strong>naar</strong> Facebook berichten,Twittergebruikers reageren op deze berichten uit de massamedia en op wat er gebeurt opFacebook, Facebook gebruikers op hun beurt verwijzen <strong>naar</strong> de massamedia en mensen dieover<strong>weg</strong>en te komen berichten hierover op hun mobiele telefoons. Ondertussen refereren aldeze media aan YouTube en geüploade afbeeldingen voor illustratiemateriaal. <strong>De</strong> enormeactiviteit op Twitter en Facebook en beelden van eerdere Project X-feesten prikkelen defantasie over wat er zou kunnen gebeuren.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 84
6. In de vier dagen voorafgaand aan 21 september mobiliseren jongeren om ook werkelijkfysiek <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan en bereiden ze zich voor door concrete afspraken te maken overbijvoorbeeld vervoer en tijdstip. Op vrijdag 21 september verzamelt zich een menigte vanduizenden jongeren in <strong>Haren</strong> om daar gestalte te geven aan een straatfeest. <strong>De</strong> menigtebestaat uit clusters van een handvol jongeren die samen gekomen zijn of die elkaar kennen.7. <strong>De</strong> fysieke mobilisatie die dag gebeurt mondeling of via SMS, WhatsApp en Ping, in minderemate Facebook (chat en timelines) en Twitter.8. Op de bijeenkomst communiceren de aanwezigen met de buitenwereld via dezelfde media.Cameraploegen van de massamedia zijn ruim voor de massale toestroom van mensenaanwezig en er wordt een livestream uitgezonden waar jongeren massaal <strong>naar</strong> kijken.Rond half negen valt het bereik voor de mobiele communicatiemiddelen <strong>weg</strong>. Het straatfeestontaardt in straatrellen.9. Ondertussen groeit het Facebook en Twitterverkeer van geïnteresseerden die NIETgekomen zijn.10. In de avond van de 21e september en de drie dagen daarna bereikt de mediahype in demassamedia zijn hoogtepunt; in de sociale media neemt deze vrij snel af na de 21e.<strong>De</strong>ze tien fasen worden met elkaar verbonden in Figuur 7.1 met drie clusters van media (massamedia,sociale media en bijeenkomsten ondersteunt door telecommunicatie) en een heleverzameling van publieke ruimten. <strong>De</strong>ze zijn getekend omdat de publieke sfeer van dehedendaagse maatschappij minder dan ooit een eenheid is maar bestaat uit een mozaïek vanpublieke ruimten van allerlei soort 33 . In de figuur staat de volgende soorten getekend. Allereerstde bekende ruimten van de traditionele massamedia pers, omroep en film/video die elkaar deelsoverlappen. Zij bezitten dependance ruimten online met mogelijkheden voor interactie met hetpubliek dat als burgerjournalist kan optreden. Online zijn er andere publieke ruimten die eenmassapubliek kunnen bereiken zoals weblogs, online forums en gemeenschappen. Daarbij zijnook sociale media als microblog Twitter en video-uitwisselingsdienst YouTube. Die hebben hunruimten verdeeld op basis van verschillende filtermechanismen zoals tags, zoekfuncties,verwijzingen en timelines.Een nieuwe soort (semi)publieke ruimten wordt gecreëerd in Sociale Netwerksites (SNS). Dieruimten bestaan uit meer permanente verzamelingen ‘vrienden’ en tijdelijke verbanden zoalsevenementpagina’s waarvan Project X <strong>Haren</strong> er een was. SNS openen de mogelijkheid voormassamedia en hun boodschappen om een publieke ruimte binnen hun toepassingen te creëren.Een volgende reeks (semi)publieke ruimten vindt men bij de telecommunicatiemedia die nietalleen private communicatie ondersteunen maar ook verzendlijsten, SMS voor bulkzendingen,chatboxen en dergelijke.Tenslotte zijn er nog de oudste publieke ruimten uit de geschiedenis: bijeenkomsten.33Jan van Dijk (2012). The Network Society, Third Edition. London, Thousand Oaks, New <strong>De</strong>lhi, Singapore:Sage PublicationsCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 85
Figuur 7.1 | <strong>De</strong> Ontwikkeling van het Concept voor ‘<strong>Haren</strong>’ in de Publieke Ruimtenvan Massamedia, Sociale Media en Bijeenkomsten 34 . Nummers verwijzen <strong>naar</strong> hiervoor beschreven fasen.In deze figuur wordt getekend hoe het concept voor een bijzonder feest verandert in de verschillenderuimten en vervolgens gerealiseerd wordt in een bijeenkomt onder zeer bijzondere omstandighedenin <strong>Haren</strong>. Verder wordt gedemonstreerd langs welke <strong>weg</strong> het perspectief hierop getransformeerdwordt tot een mediahype en hoe de feestbezoekers erover communiceren in hun eigencommunicatiemiddelen.In de structuur van onderling sterk verbonden, maar verschillende, publieke ruimten komenmediahypes steeds vaker voor. Het gebeurt evenwel nog maar zelden dat ze gezamenlijk zo’nveelzijdige en omvattende mediahype creëren als in het geval van Project X <strong>Haren</strong>. Het steeds vakervoorkomen van mediahypes in de traditionele massamedia die een directe weerspiegeling onlinekennen– tegenwoordig is er elke twee a drie weken wel een hype- is te danken aan de extrememediadichtheid en dichtbevolktheid van (in elk geval) Nederland. Vrijwel iedereen volgt meerderekanalen van de omroep, een meerderheid leest nog steeds een krant, 95% gebruikt het internet,bijna alle Nederlanders hebben een of twee mobiele telefoons. Via digitale verbindingen zijn dezemedia in toenemende mate aan elkaar verknoopt. <strong>De</strong> inhoud gaat voor een groot deel over dezelfdezaken.34Uit de presentatie van Jan A.G.M. van Dijk ‘The Structure of Public Space in the Network Society’Key Note Speech op de Conference ‘New Media and the Public Sphere’, 8 – 9 November, 2012, <strong>Universiteit</strong> van KopenhagenCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 86
<strong>De</strong>ze mediadichtheid houdt verband met de volgende kenmerken van het huidige medialandschap:• Toename aantal media• Toename soorten media (pers, omroep, sociale media, telecommunicatiemedia)• Toename onderlinge verbindingen en verwijzingen• Opkomst van nieuwe publicisten (burgerjournalistiek op het internet)• Toename strijd om de schaarse aandacht• Toenemende economische concurrentie van media in opkomst en neergang• Trek <strong>naar</strong> het midden: er is een druk om zich met hetzelfde bezig te houden. Als de een aandachtbesteedt kan de ander niet achterblijven7.3 <strong>De</strong> verwijzingen in de massamedia <strong>naar</strong> de sociale mediaVolgens de inhoudsanalyse van berichten in de massamedia tussen 18 en 21 september is hierin756 keer verwezen <strong>naar</strong> een sociaal medium (Facebook, Twitter of YouTube) of internet en socialeMediumAantal keergenoemdFacebook 395waarvan citaat 6waarvan parafrase 50Twitter 93waarvan citaat 17waarvan parafrase 26Youtube 17Internet overig (inclusief livestream) 167Sociale media algemeen 84Tabel 7.1 | Aantal en soort van verwijzingen van de massamedia <strong>naar</strong> sociale media en internetmedia in het algemeen. Daarbinnen werd 395 keer verwezen <strong>naar</strong> Facebook, 93 keer <strong>naar</strong> Twitter, 17keer <strong>naar</strong> YouTube, 167 keer <strong>naar</strong> overige bronnen op het internet, inclusief de belangrijke livestreamvan de verzameling in <strong>Haren</strong> op 21 september en 84 keer <strong>naar</strong> sociale media in het algemeen (zieTabel 7.1). Opvallend is dat er weinig letterlijk geciteerd wordt (6 keer van Facebook en 17 keer vanTwitter) maar des temeer geparafraseerd (50 keer van Facebook en 26 keer van Twitter). HoewelYouTube niet vaak expliciet genoemd werd, zijn filmpjes van YouTube die door jongeren gemaakt zijnwel regelmatig in televisie-uitzendingen vertoond.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 87
Er wordt dus vooral gesproken over de sociale media in de verslaggevende en commentariërendezin. Het is geen berichtgeving van binnenuit, zoals de inhoudsanalyse van Facebook en Twitter die wijin dit rapport hebben proberen te maken. <strong>De</strong> sociale media worden vooral onder een gezamenlijkenoemer beschouwd. Interne spanningen of discussies binnen de sociale media worden niet ofnauwelijks genoemd. Uit de berichtgeving van de massamedia kan men opmaken dat men niet wistwat er precies fout ging met de uitnodiging van Merthe en hoe en door wie haar feest ‘gekaapt’werd. Vaak werd onvermeld gelaten dat het Facebook-evenement voor Project X niet het feestje vanMerthe was, maar een nieuw evenement van derden nadat zij haar evenement gesloten had. Hetonderscheid tussen Facebook-feest en Project X-feest wordt ook niet duidelijk gemaakt. Het lijkterop dat de massamedia tevreden zijn met een bepaald label.7.4 <strong>De</strong> verwijzingen in de sociale media maar de massamediaAl ruim voordat de massamedia aandacht gaan besteden aan ‘<strong>Haren</strong>’, dat wil zeggen vanaf18 september, wordt er op Facebook over die aandacht gespeculeerd. Op 8 september schrijftiemand dat ze Shownieuws en RTL Boulevard gaat benaderen om ook langs te komen met eencameraploeg. Later worden er veelvuldig dit soort plannen gesmeed om de krant, de televisie, deradio en populaire websites te verleiden aandacht te besteden aan het evenement. <strong>De</strong> fanatiekejongeren benaderen de massamedia dus actief. Elke vorm van aandacht uit de media wordt dan ookals een overwinning gezien. <strong>De</strong> eerste nieuwsberichten waar <strong>naar</strong> gelinkt wordt, op 10 september,komen van vkmag.com en <strong>Haren</strong> de Krant. Zodra in de massamedia over Project X gesproken wordt,of dat nou negatieve of positieve aandacht is, wordt daar zowel expliciet (met een url) en impliciet<strong>naar</strong> verwezen. Wanneer de aandacht positief is, zoals 3FM die met Merthe belt of Ruud de Wild diede voorlichter van <strong>Haren</strong> in de maling neemt, wordt dit met gejuich ontvangen. Negatieveberichtgeving wordt echter met eenzelfde enthousiasme ontvangen en nauwelijks serieus genomen.<strong>De</strong>genen die zich actief bezighouden met de mobilisatie (door mensen op te roepen anderen uit tenodigen en door massamedia te benaderen) zien het als een bevestiging dat het belangrijk is watmen doet. <strong>De</strong> aandacht versterkt de mobilisatie.<strong>De</strong>salniettemin is het percentage Facebook-berichten dat <strong>naar</strong> de massamedia verwijst nietoverweldigend. Figuur 3.3 uit Hoofdstuk 3 heeft laten zien dat het cluster berichten met verwijzingen<strong>naar</strong> massamedia tussen 18 en 21 september blijft steken op ongeveer drie procent van het totaal.Alleen op de middag en de avond van de 21e stijgt het <strong>naar</strong> zes a zeven procent. <strong>De</strong> meeste andereclusters hebben hogere frequenties.Er wordt ook veel materiaal gedeeld dat gemaakt is door de jongeren zelf, zoals afbeeldingen envideo’s die ze uploaden en verspreiden. Vaak laten ze zich echter inspireren door beelden die ze uitde massamedia hebben overgenomen. In één van de video’s worden beelden van een interview vanRTV Noord met de burgemeester getoond, maar is het woord “niet” uit de zin “dit feest gaat nietdoor” geknipt. Wat de jongeren doen door dit soort content te maken is een typisch voorbeeld vanwat Henry Jenkins grassroots creativity noemt; ze gebruiken nieuwe technologieën “to archive,annotate, appropriate, and recirculate media content” 35 . Opvallend is dat ze hierbij vaak afhankelijkzijn van andere populaire culture producten die ze bijvoorbeeld uit de massamedia (zoals de filmProject X of nieuwsuitzendingen) ontlenen en hun eigen betekenis aan geven.35Jenkins, H. Convergence Culture: Where Old and New Media Collide. New York University Press, 2006COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 88
Figuur 7.2 laat zien <strong>naar</strong> welke massamedia vooral verwezen wordt in de posts (meerdereverwijzingen in een bericht zijn mogelijk).#)("'&!!!"234
7.6 <strong>De</strong> verwijzingen <strong>naar</strong> media in de fysieke mobilisatie voor ’<strong>Haren</strong>’Uiteraard heeft het onderzoek voor dit rapport geen gegevens kunnen verzamelen van verwijzingen<strong>naar</strong> media in de mond-op-mond reclame voor de mobilisatie <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> door jongeren en in hunmobiele telefoonverkeer. We hebben wel de resultaten van de websurvey. <strong>De</strong>ze hebben duidelijklaten zien dat vrienden en sociale media belangrijker waren in de mobilisatie van Noord-Nederlandsejongeren, het overgrote deel van de bezoekers van <strong>Haren</strong>, dan de massamedia. <strong>De</strong> TV is het enigemassamedium van belang voor een eventuele komst, maar dit medium werd hoofdzakelijk gezienals een medium wat afraadde om dit te doen. Dagbladen en zelfs de toch veelbeluisterde radiowerden niet als belangrijk gezien. <strong>De</strong> resultaten van de websurvey (Hoofdstuk 4) volgendeverwachten we dat de verwijzingen <strong>naar</strong> de massamedia in de gesprekken face-to-face en via detelefoon geringer geweest zijn in omvang dan de verwijzingen <strong>naar</strong> de sociale media, vrienden,ouders en politie.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 90
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 91
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 92
8. <strong>De</strong> externe communicatie van deautoriteiten8.1 InleidingDit hoofdstuk gaat over de benadering door de autoriteiten (zowel de gemeente <strong>Haren</strong> als de politie)van de massamedia en de sociale media. Het concentreert zich dus op de externe communicatie. <strong>De</strong>interne communicatie van de autoriteiten maakt integraal deel uit van deelrapport 1: Er is geen feest.Er wordt in dit hoofdstuk wel aandacht besteed aan interne communicatie ten behoeve van deexterne communicatiestrategie.In dit hoofdstuk wordt een onderscheid gemaakt tussen drie fasen in de externe communicatie vangemeente en politie:• Beginfase: berichten van zaterdag 8 tot maandag 17 september 2012• Mobilisatie- en mediafase: berichten van dinsdag 18 september t/m donderdag 20 september 2012• <strong>De</strong> dag zelf en de nafase: berichtgeving op vrijdag 21 september 2012 en enkele dagen erna<strong>De</strong>ze fasen structureren de eerste paragraaf in dit hoofdstuk. <strong>De</strong> beschrijving wordt geïllustreerd aande hand van een aantal mijlpalen in de externe communicatie zoals persberichten. <strong>De</strong> tweedeparagraaf beslaat de rol van sociale media, waarbij zowel het monitoren als de interventie doorautoriteiten op sociale media aan bod komt. In de derde paragraaf wordt ingegaan op de meestopvallende thema‘s. Tenslotte worden de conclusies gepresenteerd in slotparagraaf vier.8.2 Tijdslijn communicatie autoriteiten<strong>De</strong> communicatie van autoriteiten kenmerkt zich door interne communicatie over de te hanterenstrategie in de externe communicatie en door de externe communicatie zelf in de vorm van persberichten,tweets etc. Fragmenten uit notulen van verschillende overlegorganen zijn opgenomen ineen tijdslijn om de communicatiestrategie te illustreren. Fragmenten van persberichten, brieven,tweets zijn weergegeven om te laten zien wat uiteindelijk na overleg verstuurd is door deautoriteiten. Uitingen van autoriteiten in televisie- en radio optredens zijn uitgeschreven en wordenenkele malen behandeld als citaten in het lopend verhaal. <strong>De</strong>ze illustraties zijn in een tijdslijn op eenrijtje gezet in Bijlage 4 van dit rapport.8.2.1 Beginfase: autoriteiten proberen het ‘fenomeen‘ te duidenIn de meldkamer van de politie komt op zaterdag 8 september 14:49 uur de melding binnen van devader van Merthe. Hij is ongerust over het immer toenemend aantal aanmeldingen voor hetverjaardagsfeest van zijn dochter op Facebook, ondanks dat ze het event al verwijderd hebben. Indatzelfde weekend van 8 en 9 september wordt de burgemeester van <strong>Haren</strong> geattendeerd op hetaankomende feestje van een inwoonster van zijn gemeente door zijn zoon, studerend en wonend inGroningen. Er gaat wat gebeuren in <strong>Haren</strong>. Op maandag 10 september neemt de burgemeester <strong>naar</strong>COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 93
eigen zeggen contact op met de adviseur Integrale Veiligheid van zijn gemeente. <strong>De</strong>ze neemtvervolgens contact op met de adviseur Crisisbeheersing van het Genootschap van Burgemeesters.In de week van 9 - 16 september hebben de burgemeester, de adviseur Integrale Veiligheid en deadviseur Crisisbeheersing regelmatig onderling persoonlijk, telefonisch en mailcontact over hoe dezesituatie te duiden, hoe er mee om te gaan en hoe er al dan niet over gecommuniceerd moet worden.Een extern social media expert van de <strong>Universiteit</strong> van Amsterdam adviseert hen:“probeer te voorkomen dat het van een ‚online happening‘ wordt overgenomen door reguliere media en het dus ookin de offline wereld terecht komt [...] dan valideer je in feite dat er iets online ook offline is, dat is de roze olifant”.Binnen de politie wordt eveneens getracht de situatie te duiden en een strategie te bepalen in deweek van 9-16 september, nadat de wijkagent op maandag 10 september de binnengekomenmelding van de vader van Merthe intern heeft doorgezet <strong>naar</strong> collega‘s van verschillende eenheden.<strong>De</strong> aanmeldingen op Facebook lopen op, er zijn teasers en filmpjes te vinden en <strong>Haren</strong> de Krant heefter op zaterdag al een online artikel over geschreven en stelt eveneens vragen aan de politie over hoehet geheel te duiden. Wijkagent emailt zijn netwerk:“Ik ben eerlijk gezegd nieuw met het fenomeen [...] Dan heb je alles uitgezet en dan krijg je eigenlijk een beetje desituatie dat je niet zo heel veel respons terugkrijgt of eigenlijk mensen die het ook niet weten, om het zo te zeggen”.Wel krijgt hij twee communicatieadviezen:• het Regionaal Informatie Knooppunt, interne informatie-eenheid van de politie, geeft aan dat alleslow profile gehouden moet worden en dat het ‘t beste is als Merthe alle berichtgeving over hetevenement verwijdert• Communicatiemedewerker van de politie Groningen adviseert:“het beste zou zijn als het meisje en haar vader en vrienden zelf het feestje ontkrachten op de eigenFacebookpagina, en als ze Twitteren, daar dan ook. Ze kunnen dan hun contacten vragen dit te delen. (..) Vanuitde politie willen we hier vooralsnog niet over communiceren. Wel kan je bijvoorbeeld een tweet van het meisjeretweeten, desgewenst”Tot en met maandag 17 september blijft de communicatie vanuit de autoriteiten beperkt totstrategiebepaling; er wordt niet extern gecommuniceerd <strong>naar</strong> pers en publiek. Kern: low profile, kijkuit voor het roze olifant effect.8.2.2 Mobilisatie- en mediafase: autoriteiten bepalen communicatiestrategieIn de periode vanaf dinsdag 18 september tot en met donderdag 20 september groeit de aandacht inde media en krijgen de autoriteiten veel vragen van pers en publiek. Het low profile houden is nietgelukt.8.2.2.a Dinsdag 18 september: Communicatie in handen van communicatieadviseur gemeente <strong>Haren</strong>In de ochtend van dinsdag 18 september wordt de gemeente gebeld door stagiaires van Trouw, diezijn doorgestuurd door de politie, over de duiding van het feestje aankomende vrijdag. <strong>De</strong>communicatieadviseur van de gemeente vertelt hen over de optionele middelen die vrijdag 21september mogelijk ingezet kunnen worden. Er wordt gemeld dat men niet denkt aan ME-inzet. Welwordt een noodverordening genoemd als optie. Het laatste krijgt vervolgens de nodige aandacht inde massamedia (zie hoofdstuk 5): de ‘roze olifant’ verschijnt toch.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 94
<strong>De</strong> burgemeester van <strong>Haren</strong> bereidt zich ondertussen de gehele dinsdag voor op de raadsvergaderingvan de avond over de interne bestuurscrisis en een nieuw te vormen coalitie. In de avond besluit hijin verband met de ernst van de situatie en toenemende media-aandacht rondom Project X zijnaanwezigheid bij de hei-dagen met het college in Veenhuizen in te korten: hij is aanwezig inVeenhuizen van woensdagavond tot donderdagochtend. Tussen de vergaderingen door op dinsdagwordt hij in de avond geïnterviewd door RTV Noord. Hij zegt hierin het volgende:“Ik heb een hele heldere boodschap: het feest gaat niet door. Als iedereen maar helderheid heeft dat hier geen feestis en dat vooral diegene die hier feest willen komen vieren op deze manier, ze ook linea recta weer terug zullenworden gestuurd. Ja, dan hoop ik dat het meevalt. Mochten er inderdaad meer mensen komen dan we verwachten,dan gaan we in ieder geval met gepaste maatregelen optreden, want we hebben hier geen feest en zeker niet op hetadres zoals het op internet is vermeld.”In het interview met de commissie heeft de burgemeester aangegeven dat er vanaf het begin van deweek een GBT-piketvoorlichter beschikbaar was om hem te adviseren. Dit is niet geheel juist: zijschoof voor het eerst aan bij het overleg met de Lokale Driehoek op woensdag 19 september om13:00 uur. Burgemeester:“Mijn grootste dilemma is nog de hele communicatie geweest [...] Dit is een kleine gemeente. We waren volstrektafhankelijk, maar ik moet zeggen: dat was ook het prettige. Ik had direct in het begin van de week eencommunicatieadviseur van de Veiligheidsregio beschikbaar om ons te adviseren over de communicatiestrategie (red.dit is de GBT piketvoorlichter)”.<strong>De</strong> externe communicatie is dinsdag in handen van de gemeente zelf. <strong>De</strong> politie verwijst de pers door<strong>naar</strong> de gemeente.Concrete communicatie activiteiten:• Opmerking van communicatieadviseur van de gemeente aan Trouw over optionelenoodverordening verschijnt in online en offline media (zie hoofdstuk 5 massamedia).8.2.2.b Woensdag 19 september: GBT-piketvoorlichter wordt ingevlogenOp woensdag wordt de communicatie verzorgd door de genoemde communicatieadviseur van degemeente. In de middag van woensdag 19 september om 13:00 uur schuift ter versterking van decommunicatie de GBT-voorlichter vanuit de regionale voorlichterspool aan bij het Lokale Driehoekoverleg, omdat zij op dat moment piket heeft. Zij is ingevlogen om de burgemeester te adviserenover crisiscommunicatie en op operationeel niveau mee te denken, gezien haar ervaring metcrisismanagament. <strong>De</strong> Lokale Driehoek waarin de politie, de gemeente en het Openbaar Ministerievertegenwoordigd zijn, is dan voor het eerst bijeen. Ook het hoofd Communicatie van de Politie ishierbij aanwezig. In het overleg wordt aangegeven dat de boodschap ‘er is geen feest’ van devoorgaande avond een averechts effect lijkt te hebben: de ‘dat zullen we nog wel eens zien’-gedachteonder jongeren die mogelijk willen komen. <strong>De</strong> burgemeester vraagt zich af hoe hiermee om te gaan.<strong>De</strong> GBT-piketvoorlichter vraagt derhalve wat het doel is van de communicatie. Doelstelling wordt datvrijdagavond 21 september 2012 een vrijdagavond wordt als alle andere en dat mensen niet in grotegetale <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> komen. Er moet tevens onderscheid gemaakt worden tussen nieuwsgierigefeestgangers en relschoppers: de top tweet van de vorige dag was immers de noodverordening.Mensen weten inmiddels wel dat het feest niet doorgaat. Er wordt eveneens gesproken over deverhouding tussen gemeente en politie in de externe communicatie. Besloten wordt dat degemeente de externe communicatie (contact met de pers) verzorgt omdat daar de verantwoordelijkheidligt voor de openbare orde en veiligheid. <strong>De</strong> perswoordvoering blijft bij de gemeente totCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 95
op het moment van escalatie: dan wordt de politiewoordvoerder ingezet. <strong>De</strong> notulen met betrekkingtot de communicatie van het overleg van de Lokale Driehoek op woensdag om 13:00 uur zijn terug tevinden in de Tijdslijn Communicatie Autoriteiten in de bijlage.Vormen communicatiestrategieIn het driehoeksoverleg wordt concreet gesproken over de communicatiestrategie die men vanaf datmoment wil handhaven aan de hand van drie droelen van crisiscommunicatie (zie fragment uit denotulen van het Overleg Lokale Driehoek Woensdag 19 september 2012 13:00 uur in de TijdslijnCommunicatie Autoriteiten in de Bijlage). <strong>De</strong> GBT-piketvoorlichter neemt, gezien haar rol, hierin hetvoortouw:“Ik heb geadviseerd vanuit de volgende drie doelen van crisiscommunicatie:1. Informatievoorziening2. schadebeperking, handelingsperspectief bieden3. betekenisgeving en duidingDit betekent enerzijds vanuit betekenisgeving aansluiting vinden op de beleving, het nieuwe fenomeen, de humorerkennen maar ook de zorgen. Anderzijds schadebeperking: we nemen het serieus: kom niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>. [...] Wehebben heel zorgvuldig afgewogen: gaan we actief of reactief communiceren? Ik heb toen geadviseerd dat we onsnu niet meer terughoudend kunnen opstellen. Actief, proactief zelf, open en transparant communiceren waar je meebezig bent.”Als we de notulen van het overleg bekijken, kunnen we daarin doelen, doelgroepen, de boodschap,de toonzetting, kanalen en rollen onderscheiden:Doelen: informatievoorziening, schadebeperking, betekenisgevingDoelgroep: de raad (intern voor burgemeester), ‚de doelgroep‘, de betreffende familie, de buurt,middelbare scholenBoodschap: er zal geen feest worden georganiseerdToonzetting: feitelijke weergave van wat er speelt. Niet betuttelend. Ook begrip tonen, aansluiten bijbeleving, maar ook wijzen op risico‘s.Kanalen: ‚alle‘ informatiekanalen worden ingezet (Twitter, tv, website etc.)Rol autoriteiten: persvoorlichting in handen van gemeente, tot escalatie: dan politievoorlichter.Doel, doelgroep, boodschap, toonzetting, kanalen en rollen worden enigszins door elkaar heenbesproken in het driehoeksoverleg en daarbijhorende notulen en niet altijd concreet benoemd.Voorbeeld: er wordt gesproken over ‚de doelgroep‘ maar deze doelgroep wordt niet nadertoegelicht. Het is over het algemeen niet duidelijk uit de notulen welke boodschap bedoeld is voorwelke doelgroep en via welk kanaal dit moet worden overgebracht.Na het overleg met de Lokale Driehoek schrijft de GBT-piketvoorlichter een communicatiestrategie.<strong>De</strong>ze wordt gebruikt binnen de gemeente en niet gedeeld met de politie. Gezien de behoefte aanconcrete uitvoering van de communicatie activiteiten wordt hulp ingeroepen van buitenaf: eeninterim woordvoerder en persvoorlichter wordt gebeld. Zij is op donderdagochtend beschikbaar.Naast de strategievorming in de Lokale Driehoek worden op woensdag na het overleg in de middagen avond ook al concrete actiepunten ten uitvoer gebracht (zie Tijdslijn Communicatie Autoriteiten inde bijlage). <strong>De</strong> activiteiten zijn met name gericht op de bewoners van <strong>Haren</strong>, de primaire doelgroepvan de gemeente. Bewoners van de Stations<strong>weg</strong> krijgen een brief van de burgemeester waarin zeworden uitgenodigd voor een bijeenkomst op donderdag 20 september om 18:00 uur op hetCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 96
gemeentehuis. Daarnaast verschijnt op de gemeentelijke website een bericht namens de gemeente:“Gemeente <strong>Haren</strong> buigt zich over ‘Project X <strong>Haren</strong>’”. Op Twitter worden twee tweets verstuurd namens degemeente (@Gem<strong>Haren</strong>), waarin wordt verwezen <strong>naar</strong> het bericht op de website. Een van delocoburgemeesters twittert dit eveneens. Hoewel besloten is de woordvoering bij de gemeente telaten, wordt op woensdag wel getweet vanuit de persvoorlichter van Politie Groningen. Hij retweetChris Ubels die oproept om niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen.In haar interview met de commissie over de gehele gang van zaken rondom communicatie geeft deGBT-piketvoorlichter aan dat:“er nauwelijks tijd was om iets op poten te zetten [..] vanaf het moment dat ik ben ‘ingevlogen’ op woensdagmiddaghebben wij niks meer kunnen doen in de communicatie dat van bepalende invloed is geweest op het verloop van hetincident. Dan had je al twee weken eerder moeten zijn.”Concrete communicatie activiteiten:• Brief namens gemeente aan bewoners Stations<strong>weg</strong> gestuurd• Bericht op gemeentelijke website www.haren.nl• Gemeente @Gem<strong>Haren</strong>: tweets verstuurd• Politie @voorlichter: tweets verstuurd8.2.2.c Donderdag 20 september: autoriteiten stellen ‘samen’ een communicatiestrategie opAan het begin van donderdag 20 september zijn de communicatieadviseur van de gemeente, deextern ingeroepen persvoorlichter en de GBT-piketvoorlichter actief op het gebied vancommunicatie. <strong>De</strong> GBT-piketvoorlichter heeft woensdag reeds aangegeven behoefte te hebben aan‘handjes’: er moet concreet actie worden ondernomen <strong>naar</strong> aanleiding van de opgestelde strategie.Ook is het nodig om in teamverband verder na te denken over de te volgen strategie, de boodschapen te ondernemen acties. Voor de persvoorlichting en eveneens het contact met de familie vanMerthe is een externe perswoordvoerder ingeschakeld. Zij staat de pers vanaf dat moment te woorden wordt daarin aangestuurd door de GBT-piketvoorlichter; laatstgenoemde verklaart:“Ik heb iedere keer geprobeerd, in alle hectiek en in een structuur die ik er niet in kon krijgen tot die vrijdagochtendom de persvoorlichter elke keer bij te praten. Want zij stond de pers te woord. [...]”.<strong>De</strong> extern ingeroepen perswoordvoerder is vooraf kort ingelicht over de situatie en zij wordtgevraagd het geheel “klein te houden” voor pers en publiek. Een precieze opdracht en rolverdeling isechter niet duidelijk, ook niet in verhouding tot de politie. Het contact met de GBT-piketvoorlichterverloopt niet vlekkenloos door het ontbreken van structuur, het ontbreken van een duidelijkerolverdeling en verantwoordelijkheden alsook van een visie op de woordvoering en de inhoud van deboodschap. Daarnaast wordt de perswoordvoering bemoeilijkt door facilitaire onvolkomendheden,omdat zij extern is ingeroepen en geen beschikking heeft over faciliteiten binnen de gemeente.Door ziekte is naast de ingevlogen GBT-piketvoorlichter in de middag geen gemeentelijkecommunicatieadviseur beschikbaar. <strong>De</strong> externe persvoorlichter is op bezoek bij de familie vanMerthe om hen te ondersteunen en kan de pers niet telefonisch te woord staan. Gevolg is dat velejournalisten geen reactie krijgen vanuit de communicatieafdeling van de gemeente.Op strategisch niveau wordt de communicatiestrategie op donderdag bepaald door de GBTpiketvoorlichter,alhoewel dit niet als zodanig is aangegeven. Er ontbreekt echter een duidelijkeCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 97
structuur van crisisorganisatie waardoor de communicatie wordt bemoeilijkt en het lastig is verdereinvulling te geven aan de communicatiestrategie: welke doelgroep krijgt welke boodschap via welkkanaal. En wat is die boodschap?“Uiteindelijk heb ik de burgemeester echt dringend gevraagd, alstublieft doe een formeel verzoek tot opschalingcrisiscommunicatie. Ergens eind van de ochtend. Dat heeft hij toen gedaan......maar dat is niet goed gegaan. Dat isblijven hangen. Want uiteindelijk is het pas echt van de grond gekomen toen er is opgeschaald op vrijdagochtend.Dat heeft allemaal te maken met onduidelijkheid van wie gaat er over de crisiscommunicatie. Het is weliswaar eenmultidisciplinair operationeel proces, maar er staat geen ‚algemeen commandant crisiscommunicatie‘ boven.”aldus de GBT-piketvoorlichter.Lokale driehoek: gemeente, politie & openbaar ministerieEen van de formele structuren die vanaf woensdagmiddag 13:00 uur opereert is de Lokale Driehoek,waarin de (communicatie-) tactieken worden besproken, samen met de GBT-piketvoorlichter. Om12:15 uur op donderdag komen burgemeester en politie bijeen, zonder het OM. Groot discussiepuntis het wel of niet communiceren van de af<strong>weg</strong>ing om een vergunning te verlenen voor een alternatieffeest. Politie en gemeente zijn het hierover niet eens: politie wil er niet over communiceren,gemeente wel. Er wordt besloten vast te houden aan de oorspronkelijke boodschap ‘er is geen feest’ ener wordt besloten dat er niet actief wordt gecommuniceerd over de mogelijkheden voor eenalternatief feest. Dit is tevens geadviseerd vanuit het voorbereidend team. Om 15:30 uur volgtwederom een overleg, ditmaal vanuit de Lokale Driehoek, waarin wordt gesteld dat decommunicatie <strong>naar</strong> de doelgroep bewoners zal zijn dat bezoekersstromen worden <strong>weg</strong>gestuurd enworden geleid <strong>naar</strong> een ‚andere locatie‘. Het advies aan de burgemeester is om niet alle mediaverzoekente honoreren. Er komt die avond een bijeenkomst voor inwoners met aansluitend eenpersmoment waar geen politie aanwezig zal zijn: laagdrempelig houden. Wederom benadrukken dater geen feest wordt georganiseerd in <strong>Haren</strong>.Politie: Staf Bijzonder en Grootschalig Optreden (SGBO)Woensdag is afgesproken de woordvoering bij de gemeente te laten. <strong>De</strong> politiewoordvoerders sturenjournalisten vooralsnog door <strong>naar</strong> de gemeente. Een van de communicatieadviseurs van de StafGrootschalig en Bijzonder Optreden (SGBO) van de politie geeft het volgende aan over het contactmet de gemeente op donderdag:“We hebben voor het overgrote deel doorverwezen <strong>naar</strong> de Gemeente <strong>Haren</strong>. [..] “ik heb zelf op donderdag enkelcontact gehad met de” (red. extern ingehuurde) “persvoorlichter van de gemeente die op dat moment voor degemeente de communicatie verzorgde.”Op donderdag 20 september om 16:00 uur start aan de politiezijde de Staf Bijzonder en GrootschaligOptreden (SGBO), een tijdelijke organisatiestructuur voor incidenten. Binnen de SGBO zijnverschillende zogenaamde ‘knoppen’ met elk een eigen werkterrein, waarvan Communicatie er eenis. <strong>De</strong> communicatieadviseur, hoofd van de ‘knop’ Communicatie geeft in het eerste overleg van deSGBO aan:“Laten we als communicatie zoveel mogelijk inzetten op het begeleiden van bezoekersstromen, waarbij de veiligheidvan bezoekers en bewoners voorop staat. Tegenhouden lijkt mij niet realistisch want de geest is al uit de fles. En totdan ook blijven communiceren dat er in <strong>Haren</strong> geen feest is.”<strong>De</strong> communicatieadviseur van het SGBO probeert vervolgens, begin van de avond, contact op tenemen met de communicatieadviseur van de gemeente en met de GBT-piketvoorlichter die overlegCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 98
heeft gepleegd met de Driehoek. Het duurt twee uur voor hij iemand te pakken krijgt: de GBTpiketvoorlichter.Zij geeft aan dat ze te druk is met haar eigen werkzaamheden en geen tijd heeftvoor uitgebreid overleg: hij moet een vervanger regelen. Communicatieadviseur SGBO, Politie:“zij (red. GBT-piketvoorlichter) had het vreselijk druk, ik zei: akkoord, dan sluiten wij dat nu even af. Wat ik nogwel graag van jou wil is dat wij als politie de bevoegdheid krijgen, of dat wij de ruimte krijgen om in een geval vannoodzaak, bij operationele toestanden, zelf via sociale media of <strong>naar</strong> sociale media wat <strong>naar</strong> buiten te kunnenbrengen. Dat was geen probleem.”<strong>De</strong> communicatieadviseur SGBO schrijft uiteindelijk in de loop van de avond zelf een A4 metbelangrijkste acties:“Ik ben toen zelf uit armoede, ik kan het niet anders formuleren, tijdens de vergaderingen van de SGBO achter decomputer gaan zitten en heb ik iets van een opzet gemaakt van een communicatiestrategie.”Uiteindelijk komt er laat op de donderdagavond een vervanger vanuit de gemeente om de SGBOcommunicatieadviseur te helpen met de gezamenlijke communicatiestrategie vanuit de autoriteiten.Hij brengt de ideeën over de communicatiestrategie in die zijn collega (GBT-piketvoorlichter) deavond ervoor heeft geschreven na overleg met de Driehoek. Samen zetten ze de uiteindelijkestrategie op papier, donderdagavond laat.“Dus zo hadden wij toch iets van een communicatiestrategie, hoewel je een heleboel dingen niet kon vastleggen. Jekon niet vastleggen van: wie doet nu woordvoering wanneer en dat soort zaken. Het was iets in ieder geval.” aldusde SGBO Communicatieadviseur.Vaststellen gezamenlijke communicatiestrategieIn de communicatiestrategie ProjectX<strong>Haren</strong> (<strong>De</strong>eldraaiboek Communicatie 20 september) wordendoelen, doelgroepen, boodschap en kanalen besproken, al is het vrij ongestructureerd. Er wordt tenopzichte van woensdag meer nadruk gelegd op de koppeling tussen de boodschap, doelgroep enkanalen. Maar het is niet overal duidelijk welke boodschap <strong>naar</strong> welke doelgroep wordt gestuurd viawelk kanaal. Hieronder een opsomming van alle elementen die in het draaiboek worden genoemd.Doelen: veiligheid bewoners en bezoekers, begeleiden bezoekersstromen, aniticiperen op opruiendeberichtgevingDoelgroep: bewoners en bezoekersBoodschap tweets: er is geen feest, eventueel <strong>naar</strong> opvanglocatie, feestgebied is afgeslotenCommunicatieboodschap flyer: betekenisgeving: er is geen feest in <strong>Haren</strong>, schadebeperking: niks aande hand, ga vooral terug <strong>naar</strong> huis, handelings-perspectief: zoek vervoer en vertrekKanalen: Twitter, flyerRol autoriteiten: woordvoering burgemeester, persvoorlichting in handen van gemeente, totescalatie: dan politievoorlichter. Twitter gezamenlijk gebruiken: elkaar retweeten, gezamenlijk alsafzender op flyerEr zijn verschillen op te merken tussen de strategie van woensdag, enkel opgesteld door degemeentezijde, en donderdag, een gezamenlijke strategie van gemeente en politie. <strong>De</strong> doelgroepenzijn op donderdag van vier doelgroepen (‘de doelgroep’ oftewel eventuele bezoekers, de buurt, deraad en de familie) beperkt tot twee groepen: bewoners en bezoekers. <strong>De</strong> raad wordt intern binnende gemeente geïnformeerd door de burgemeester. <strong>De</strong> extern ingeroepen persvoorlichter van deCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 99
gemeente onderhoudt het contact met de familie. <strong>De</strong>ze activiteiten worden niet in de gezamenlijkeexterne communicatiestrategie meegenomen van politie en gemeente; de gemeente pakt dit internop.Het doel van de communicatie is op donderdag primair gericht op de veiligheid van bewoners enbezoekers. Idee om grote groepen bezoekers nog te kunnen weerhouden is niet realistisch.Wat betreft kanalen worden Twitter en een flyer genoemd voor bezoekers. Met de communicatie<strong>naar</strong> de bewoners middels brieven of bijeenkomsten houdt de gemeente zich afzonderlijk bezig endit wordt niet in de communicatiestrategie ProjectX<strong>Haren</strong> vastgelegd.<strong>De</strong> boodschap blijft gelijk: er is geen feest. Er is eventueel een opvanglocatie.Concrete communicatie activiteiten:• Er vindt een informatiebijeenkomst in de raadszaal voor bewoners plaats om 18:00 uur waar deburgemeester vragen beantwoordt. Bewoners worden per brief uitgenodigd die door bodes in hetdorp worden bezorgd• Om 20:30 uur vindt een persconferentie plaats: Burgemeester beantwoordt vragen van de pers• Een van de locoburgemeesters woont ondernemersbijeenkomst bij en informeert hen over desituatie• Er wordt een persbericht op de gemeentelijke website geplaatst• Gemeente @Gem<strong>Haren</strong>: er worden vijf tweets gestuurd• Een van de locoburgemeesters stuurt tweets vanuit eigen account• Politie: @voorlichter (politievoorlichter Groningen) retweet informatie van de gemeente8.2.3 Vrijdag 21 september, de dag zelf: communicatie in GRIP situatieIn de ochtend van 21 september ligt er een communicatiestrategie, opgesteld door gemeente enpolitie, om de communicatie op die dag in goede banen te leiden.8.2.3.a 9:00 uur: Opschaling <strong>naar</strong> GRIP 3In het Driehoeksoverleg van 9:00 uur de ochtend van de 21e besluit de burgemeester om op teschalen <strong>naar</strong> GRIP 3. Belangrijk argument voor de opschaling: GRIP 3 geeft duidelijke communicatielijnenen een betere aansturing. Nadelig effect kan zijn dat er meer publiciteit komt. In decommunicatie blijft de gemeente vooralsnog leading, mits er een escalatie ontstaat; dan wil men snelpersmomenten organiseren waar politie de situatie rondom de openbare orde en veiligheid schetsten toelicht. Er ligt inmiddels een communicatiestrategie gericht op de veiligheid van bezoekers enbewoners. Er wordt een plan gemaakt om flyers uit te delen, met in de tekst duidelijk eenhandelingsperspectief. Ook wordt besloten de tweede locoburgemeester het woord te laten voerenin de pers als de burgemeester niet beschikbaar is. Op het gebied van sociale media wordt verzocht‚zelf te anticiperen op sociale media‘. <strong>De</strong> politie reageert vanaf dit moment actief op tweets (zowelbinnen SGBO als ROT). Over het algemeen wordt geconcludeerd: ‘multi-afstemming communicatiemoet beter worden gestructureerd’ (zie tijdslijn: Overleg Lokale Driehoek 21 september 9:00 uur).Door de opschaling <strong>naar</strong> GRIP 3 komt er een organisatiegrensoverschrijdende structuur waarin decommunicatie gewaarborgd wordt. <strong>De</strong> burgemeester is hierbij het boegbeeld in de crisiscommunicatie.Hij wordt ondersteund in zijn taken door het Gemeentelijke Beleids Team (GBT). <strong>De</strong>communicatie richting pers en publiek is gericht op betekenisgeving, schadebeperking eninformatieverstrekking. <strong>De</strong>ze drieslag is toegepast op woensdag en donderdag door deCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 100
communicatieadviseur van de Veiligheidsregio, die immer hamerde op het belang van een structuurvoor het verloop van de communicatie.Binnen de politie is het Regionaal Operationeel Team (ROT) inmiddels verantwoordelijk voor deexterne communicatie bij de politie van<strong>weg</strong>e de opschalingssituatie. Waar tot de opschaling <strong>naar</strong>GRIP 3 de communicatie in handen was van de Staf Bijzonder en Grootschalig Optreden, kwam dezenu in handen van het ROT.<strong>De</strong> binnenkomende pers dwaalt vanaf het begin van de middag door <strong>Haren</strong>. Zij stuiten op enkelepolitieagenten, maar er is geen woordvoerder. Die ligt bij de gemeente. <strong>De</strong> communicatieadviseurvan het SGBO geeft aan:“Later op de middag verschenen steeds meer perswagens met satellieten. <strong>De</strong> vraag was: is er een persvak? Er wasgeen persvak. Woordvoerding lag bij de gemeente.”Er was besloten om geen persvak in te richten omdat de omgeving en en de situatie zich niet leendenvoor een afgebakend persvak op één plek. Later op de middag wordt alsnog een politiewoordvoerderaangesteld om de toegestroomde pers te woord te staan, op verzoek van de gemeente die het alleenniet redt.8.2.3.b.Vrijdagmiddag: ‘het is momenteel rustig; hopen dat het rustig blijft!’Vrijdagmiddag interviewt RTV Noord de locoburgemeester over de actuele situatie. Hij vertelt:“het lijkt momenteel vrij rustig. Er zijn heel wat scholieren die komen kijken of er wat ‘los’ is. Maar er is geen feest.Zal ook niet gaan gebeuren vanavond. Dus als het bij dit soort aantallen blijft is er niets aan de hand. Maar als degrote aantallen zoals dat via internet wordt aangekondigd deze kant op komen, dan zouden we een probleemhebben. Daar hebben we de politie voor achter de hand. Maar laten we hopen dat het rustig blijft.”8.2.3.c 14:15 uur Gemeentelijk Beleids Team: inhoud communicatieboodschap en tactiek bepalenOm 14:15 uur komt het Gemeentelijk Beleids Team voor het eerst bijeen. Op het gebied vancommunicatie wordt besloten om richting bezoekers niet actief te communiceren over de bussendie klaar staan <strong>naar</strong> Groningen, behalve als de sfeer omslaat. Niet op voorhand mensen actief <strong>naar</strong>Groningen halen, dus ook niet communiceren. Het idee van de vorige dag om flyers uit te delen voorbezoekers wordt voortgezet; tekst moet nog worden goedgekeurd door de burgemeester.<strong>De</strong> noodverordening moet tevens op internet worden gepubliceerd. Er komt eveneens een brief voorbewoners die verspreid zal worden tussen 15:00 uur en 17:00 uur; tekst moet eveneens nog wordengoedgekeurd. Er zal in worden opgenomen dat de bezoekers niet actief <strong>naar</strong> de uitvallocatie,voormalige voetbalvelden van VV Gorecht, worden verwezen om de bewoners gerust te stellen.<strong>De</strong> uitvallocatie wordt niet actief gemeld, maar ook niet ontkend.8.2.3.d 17:30 uur Politiewoordvoerder politie aangesteld op verzoek gemeente<strong>De</strong> gemeente kan niet alle toegestroomde pers te woord staan zoals was vastgesteld in destrategie en verzoekt derhalve middels het SGBO om een woordvoerder vanuit de politie.Communicatieadviseur en woordvoerder SGBO, politie:COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 101
“Ik heb eigenlijk pas woordvoering gedaan vanaf een uurtje of half 6 ‚s middags [..] op locatie: Stations<strong>weg</strong>/Ooster<strong>weg</strong>/ Jachtlaan [...] Dit op speciaal verzoek vanuit de gemeente <strong>Haren</strong>: er waren heel veel mediaverzoeken[...] RTV Noord, Dagblad van het Noorden, POW news, NOS, RTL, Simone FM, een paar fotografen, wat kleineremedia, OOG was er volgens mij ook. Nou, die heb ik eigenlijk stuk voor stuk even afgewerkt om het maar plat tezeggen. [...] Wat ik opvallend vond is dat ze stuk voor stuk het gevoel hadden dat zij zelf het verhaal van hetFacebookfeestje in stand hielden. Er was zelfs een journalist van RTV Noord die zei van: ‚moeten wij de lampen hierniet uitdoen, want we hebben het gevoel dat we het alleen maar aanzuigen‘, terwijl het op dat moment nog rustigwas. <strong>De</strong> eerste vraag die ik van Rutger Castricum van PowNews kreeg was van: ‚Goh, politie jullie hebben wel heelveel paniek om niks veroorzaakt‘. Ik heb gezegd: ‚Laat helder zijn: wij hebben onze maatregelen getroffen. Overpolitie en eenheden doen wij nooit uitspraken en dat doe ik nu ook niet, maar we hebben voldoende personeel indienst. Ook schetste ik dat op dat moment de sfeer prima was. Dat er honderden mensen rondom de Stations<strong>weg</strong>zich hadden verzameld en dat als het zo zou blijven, dat we tevreden zouden zijn. Dat we pas tevreden zouden zijnals de avond en nacht voorbij zouden zijn. Ook heb ik aangegeven toen het wat drukker werd dat er bussen klaarstonden”<strong>De</strong> communicatieadviseur SGBO die als persvoorlichter van de politie dienst deed is van half6 tot half 7 ter plaatse aanwezig om de pers te woord te staan.8.2.3.e 20:00 uur Communicatie na de omslag in sfeer: politie gaat actief communicerenOm 20:00 uur vindt de tweede vergadering plaats van het Gemeentelijk Beleids Team. Niet alleactiepunten uit de vorige vergadering (brief voor bewoners, flyers voor bezoekers) wordenbehandeld gezien de veranderde situatie. Belangrijkste dat wordt besproken is communicatie die opdat moment relevant is: hoe krijgt men de menigte <strong>weg</strong>. <strong>De</strong> politie gaat actief meetwitteren sinds deomslag in de sfeer, zoals afgesproken. Er is immers sprake van escalatie. Er moet duidelijkgecommuniceerd worden dat de sfeer grimmig is, niet gezellig, kom niet hier heen, blijf thuis.Burgemeester moet dit statement maken tijdens een schorsing van de vergadering aan de pers,waarbij de media worden ingezet als bondgenoot. Om 21:23 uur wordt geschorst voor eenpersstatement.<strong>De</strong> meeste journalisten bevinden zich zelf in de chaos en er is enkel een verslaggever van RTV Noordaanwezig om het persstatement te verslaan. <strong>De</strong> extern ingeroepen persvoorlichter van de gemeenteprobeert journalisten te bereiken, maar gezien de ontstane chaos is dit erg lastig. Zij belt daaromeveneens met de studio‘s.Burgemeester geeft een persstatement op RTV Noord, 21:30 uur:“Ik wil kwijt dat Project X uit de hand loopt. Ik wil u ook melden dat we daar bang voor waren en vervolgens ookwel op voorbereid. Maar ik wil toch een dringend beroep doen op iedereen om hier vooral niet <strong>naar</strong> toe te komen,het is hier grimmig. Ik heb een aantal maatregelen moeten nemen die fors ingrijpen van de politie noodzaken.<strong>De</strong> situatie is grimmig, is ernstig, en we proberen dat zo snel mogelijk te stabiliseren met een forse politie-inzet.”<strong>De</strong> boodschap wordt eveneens herhaaldelijk getweet door zowel gemeente als politie. Vervolgenswordt dit door velen geretweet.Een half uur later, 22:00 uur, reageert locoburgemeester Kouwenhoven telefonisch in de uitzendingvan Nieuwsuur waarin hij meldt hoe triest de situatie is die zich nu ontwikkelt, dat de situatiegrimmig is en dat ze er alles aan doen om grip op de situatie te krijgen. “En ik kan op dit moment bij u inde uitzending niet meer doen dan de oproep herhalen die we al op allerlei plekken gedaan hebben: blijf vooral thuisen als je in <strong>Haren</strong> bent blijf je dan als een normaal iemand gedragen.”COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 102
<strong>De</strong> vergadering van het Gemeentelijke Beleids Team wordt vervolgd en uiteindelijk geeftburgemeester van Groningen om 22:18 uur toestemming om ‘welwillenden’ <strong>weg</strong> te leiden metbussen: dit moet actief gecommuniceerd worden via Twitter. Overige communicatie wordtovergelaten aan het Regionaal Operationeel Team ‘<strong>naar</strong> bevinden’.Contact met massamedia<strong>De</strong> officier van Justitie geeft aan dat hij de collega in het ROT in over<strong>weg</strong>ing heeft gegeven de pers<strong>weg</strong> te sturen, omdat die niet rustgevend zou werken. Er wordt besloten om dit niet te doen. Welneemt Communicatie contact op met RTV Noord om hen aan te spreken: ze moeten voorzichtigerzijn in hun communicatie en enkel met gefundeerde informatie komen. <strong>De</strong> vraag wordt gesteld:helpen ze ons of werken ze ons tegen? RTV Noord is immers de rampenzender waar het publiek opafstemt in noodsituaties. Ook wordt de media gevraagd middels de mensen van Communicatie opte houden met het verspreiden van geruchten als de informatie nog niet bevestigd is door deautoriteiten (zoals het gerucht dat er een dode zou zijn gevallen).Politiewoordvoerder: niet ter plaatse het woord voerenOndertussen is de politiewoordvoerder vanaf kwart voor zeven terug op het politiebureau en doetvanaf dat moment de externe communicatie waar nodig. Vanaf het omslagpunt wordt bewustgekozen om niet ter plekke de pers te woord te staan. Politiewoordvoerder, communicatieadviseurSGBO:“1: Omdat ik de veiligheid van mijzelf en de journalisten niet kon waarborgen 2. Het belangrijk vond om feeling tehouden met het COPI en met geverifieerde informatie woordvoering wilde doen. Ik was wel bereid om vragen tebeantwoorden: radio-interviews. Als ik op locatie was geweest met een camera en er komen rellende jongerenvoorbij, dan geef je een verkeerd signaal af: ‘staat zo’n politieman zijn verhaal te vertellen, terwijl er rellen zijn’.Daarom wilde ik geen woordvoering op locatie doen. Ik heb wel geprobeerd de media mee te nemen in het verhaal,maar wilde wel aan de zuinige kant cijfers noemen van gewonden en aanhoudingen. Dat hebben we heel zorgvuldiggedaan. Ik heb veel vragen beantwoord, diverse interviews gegeven. Ik heb gezegd dat wat in <strong>Haren</strong> was extreemwas en dat de sfeer heel snel was omgeslagen. En dat het vervolgens uit de hand is gelopen. Ook heb ik gezegd datwe er alles aan deden om de openbare orde terug te brengen. Op vragen hoe dit heeft kunnen gebeuren, heb ikgezegd van: ‘op dit moment speelt die vraag bij ons niet. Wij zijn op dit moment bezig om de openbare orde teherstellen.’”Communicatiestrategie nafaseOver de communicatiestrategie van de dag erna wordt binnen het Gemeentelijke Beleids Teambesloten dat de situatie nog even wordt afgewacht. Er wordt ‘ongelofelijke media aandacht’verwacht, wereldwijd. Wel wordt besloten dat de driehoek uitleg zal geven in een persconferentie devolgende dag, als het rustig is. Er wordt besloten om middels een apart team de bewoners in telichten: morgenochtend gaat men in gesprek met de buurt. Later wordt de communicatie in denafase besproken. Er komt een brief voor bewoners die om 6:00 uur wordt bezorgd met daarinaankondiging voor bewonersbijeenkomst om 14:00 uur (tevens op web publiceren).Daarnaast komt er een ondernemersbijeenkomst om 17:30 uur en er wordt een publieksinformatielijngeopend. Tenslotte komt een persconferentie vanuit de Driehoek om 11:00 uur opzaterdag (dus niet om 00:00 uur) waarvoor de media breeduit worden uitgenodigd. <strong>De</strong> persconferentieis aan het eind van de ochtend om goed het verhaal rond te krijgen. Men spreektzaterdag om 10:00 uur af.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 103
Bij de politie gaat ‘s nachts om half 4 de politiewoordvoerder die vanaf half 6 het woord heeftgevoerd <strong>naar</strong> huis, brieft het hoofd Communicatie van de politie en die gaat vervolgens verder metde voorbereiding van de persconferentie, het persbericht en overige communicatie in de nafase,samen met het communicatieteam op het gemeentehuis.8.2.3.f Persconferentie & persbericht 22 september<strong>De</strong> persconferentie wordt gehouden om 11:00 uur ten overstaan van de pers die in grote getalen isgekomen. <strong>De</strong> Driehoek voert het woord in de persoon van de burgemeester van <strong>Haren</strong> (gemeente),de korpschef van Groningen (politie) en de Hoofdofficier van Justitie (Openbaar Ministerie).Concrete communicatie activiteiten van vrijdag 21 september en de nafase:• <strong>De</strong> inwoners, marktkooplieden, ondernemers en raadsleden ontvangen een bericht over desituatie, verspreid over de dag (tijdstip bezorging onbekend)• <strong>De</strong> gemeentewebsite krijgt een nieuwe homepage waar men direct <strong>naar</strong> de info over Project Xwordt gestuurd• In de pers voert in de ochtend en middag de gemeente het woord, extern ingehuurde voorlichter,en wordt men daar <strong>naar</strong> toe gestuurd door de politie. Er ontbreekt echter een persvak: journalistendwalen rond door <strong>Haren</strong>• Er wordt later op de middag een woordvoerder politie aangesteld van<strong>weg</strong>e de toeloop van de pers:deze communiceert ter plaatse van half 6 tot half 7 en vervolgens vanaf het politiebureau• Gemeente: @Gem<strong>Haren</strong> stuurt tweets (worden geretweet door @voorlichter)• Er worden tweets gestuurd vanuit @voorlichter (account van de politievoorlichter van regioGroningen) en @politie (landelijk account)• Politie en Gemeente retweeten elkaar: gezamenlijke aanpak• Een van de locoburgemeesters stuurt zowel eigen tweets als retweets van andere organisaties enpersonen (gemeente <strong>Haren</strong>, politievoorlichter, Persvoorlichter Politie Groningen, GemeenteGroningen, Noordnieuws, Groninger Internet Courant)• Een van de locoburgemeesters reageert op tweet van een DJ die wil komen draaien• In de nafase wordt een persconferentie gehouden, inwoners en ondernemers worden op dehoogte gesteld middels bijeenkomsten, burgemeester en korpschef geven een interview bij Pauw& Witteman, de burgemeester geeft interview bij de Volkskrant en overal in Nederland enwereldwijd verschijnen nieuwsberichten over <strong>Haren</strong> waarin ook aandacht wordt besteed aan de rolvan de autoriteiten.8.3 <strong>De</strong> benadering van de sociale media door gemeente en politieIn de communicatie van de autoriteiten in zake Project X <strong>Haren</strong> is de benadering van de socialemedia zo belangrijk dat wij hier een aparte sectie aan besteden. <strong>De</strong> autoriteiten bevinden zich hierduidelijk op onontgonnen terrein.8.3.1 Sociale Media: monitoren en interveniërenEr kunnen twee activiteiten plaatsvinden vanuit de autoriteiten: monitoren en interveniëren. Hetmonitoren beslaat het volgen van de berichtgeving op sociale media <strong>naar</strong> zowel volume als inhoudmiddels tooling. Dit is een vorm van intelligence of surveillance. Hier hebben de autoriteiten inNederland de laatste jaren al enige ervaring mee opgedaan. Interveniëren betreft het zelfcommuniceren op sociale media: in hoeverre reageren de autoriteiten op wat er gebeurt binnen deCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 104
sociale media zelf? Hier is nog aanzienlijk minder ervaring mee. Naar de juiste strategieën entactieken wordt nog gezocht. Bij Project X <strong>Haren</strong> heeft het monitoren enkel plaatsgevonden bij depolitie. Interveniëren is op zeer bescheiden schaal zowel door de politie als de gemeente gedaan.8.3.1.a Sociale Media MonitoringIn de week van maandag 10 september heeft de wijkagent in <strong>Haren</strong> <strong>naar</strong> aanleiding van de oproep inde meldkamer intern binnen de politie lijntjes uitgezet met de vraag: wie kan mij helpen? Hoekunnen we het duiden? Hij schrijft: “Ik ben eerlijk gezegd nieuw met dit fenomeen [...] we moeten hethebben over een aanpak”.Om het bericht op Facebook te duiden zijn een aantal stappen ondernomen om een beeld te krijgenvan wat <strong>Haren</strong> te wachten stond. Bij het Regionaal Informatie Knooppunt (RIK) van de politie stondhet feestje ‚een week of twee‘ voor 21 september al op de radar. Bij hen is formeel het operationeelmonitoren van digitale media belegd. Leider RIK vertelt:“Wat wij doen is heel breed proberen de open bronnen te scannen op internet zoals die beschikbaar zijn via desociale media om te kijken of er iets aan zit te komen waar we aandacht voor moeten hebben.”Binnen het Regioneel Informatie Knooppunt wordt vanaf maandag 17 september bewust de socialmedia gemonitord rondom Project X <strong>Haren</strong>, met queries, mede op verzoek van de wijkagent in<strong>Haren</strong>. <strong>De</strong> bevindingen worden doorgegeven aan de leider van het RIK. Het ‘fenomeen’ wordt in degaten gehouden.Formeel is op woensdagochtend 19 september binnen de afdeling Open Bronnen van het RegionaalInformatie Knooppunt (RIK) officieel informatie verzameld over ‘Project X’ op verzoek van dedistrictschef van de politie Groningen-<strong>Haren</strong>. In de formele structuur krijgt de leider van het RIK derol van Chef Informatie (CHIN) in het SGBO als dit van kracht wordt bij een incident. Het eersteinformatierapport als input voor de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden (SGBO) van de ChefInformatie (CHIN) ten behoeve van de duiding van het aankomende “feest” is geschreven opwoensdag 19 september 2012. In de dagen daaropvolgend zijn in totaal 7 rapporten verschenen(originele document van 19 september met aanvullingen gebaseerd op de actualiteit).Bureau Digitale Media – GroningenOndertussen is in Groningen het een en ander voor het voetlicht gekomen. Twee medewerkers vanbureau Digitale Media worden op dinsdag 18 september getipt door collega‘s van de expertgroepsociale media (meerdere politiemensen die bezig zijn met sociale media) dat er iets gaande is opFacebook dat in <strong>Haren</strong> zal plaats vinden. Een van hen neemt contact op met de communicatiemedewerkervan de politie die al op de hoogte is en zoekende is om het fenomeen te duiden. Samensparren zij over de duiding en bijbehorende aanpak. Er wordt besloten om verder te monitorenvanuit bureau Digitale Media, met behulp van de software Coosto. Dit gebeurt op eigen initiatief:formeel heeft bureau Digitale Media geen rol.Binnen de politie Groningen is het bureau Digitale Media bezig met sociale media vanuit eenpro-actieve rol waarin zij verbindingen proberen te leggen en bruggen te bouwen. Zij kunnengevraagd en ongevraagd advies geven. “<strong>De</strong> ene keer gaat dat beter dan de andere keer” aldus eenmedewerker Digitale Media. Sociale media monitoring is in Groningen niet formeel belegd bij depolitieorganisatie. Medewerkers van Bureau Digitale Media wisten dat elders al gemonitord werd bijhet RIK, maar communiceerden niet met die anderen, omdat dit niet hun rol was: “Ik ging er van uit datzij het goed geregeld hadden; ik hoef hen niet te controleren”.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 105
<strong>De</strong> projectleider Digitale Media neemt contact op met OSINT (nationaal intelligence orgaan vanpolitie), maar die zijn niet formeel gevraagd voor monitoring. Hij probeert OSINT aan de Informatieknooppuntente verbinden, maar de twee mensen die bij het knooppunt de monitoring deden,waren op vakantie. Schakelen werd lastig. Tevens probeert hij te schakelen met het CrisisCommunicatie Team (landelijk team dat ingevlogen kan worden bij crisis), maar krijgt geen voetenaan de grond.Twee medewerkers van Bureau Digitale Media worden op donderdagavond gebeld om ondersteuningte leveren aan bureau communicatie. Konden niet op dat moment. Daarop is een van hengevraagd de volgende ochtend aan te sluiten bij het SGBO om de sociale media te scannen. Daarkomt hij er door beveiligingseisen niet in. Na telefonisch contact met de communicatiemedewerkervan het SGBO wordt hij doorverwezen <strong>naar</strong> het ROT. Hij sluit zich in de middag aan bij het RegionaalOperationeel Team om de sociale media te monitoren. Zijn collega in het ROT houdt contact met hetcommunicatieteam van de gemeente <strong>Haren</strong> en hij hield zelf contact met het SGBO. Door het enormeaantal tweets is het lastig de informatie te duiden: het is dom<strong>weg</strong> te veel. In de voorfase heeft hijnauwelijks iets van Project X meegekregen. Hij is zeer kort gebrieft. <strong>De</strong> opdracht was: kijk of je ietsopvallends ziet.Proceseige<strong>naar</strong> Dienst Regionale InformatieEr is nog een derde punt waar de sociale media in de gaten worden gehouden, maar dan alleen opinformeel niveau. <strong>De</strong> proceseige<strong>naar</strong> van Dienst Regionale Informatie is geïnteresseerd in de socialemedia. Hij wordt gevraagd door een communicatie-medewerker van de politie ‚jij weet hier wel watvan: hoe kijk jij er tegenaan?‘. Middels Lexus Nexus (politietool) monitort hij wat er op internetgebeurt. Op donderdag wordt de proceseige<strong>naar</strong> formeel opgeroepen in het voorbereidendRegionaal Operationeel Team dat profiteert van zijn opgedane kennis van het fenomeen.Duiden van informatieHet monitoren, dat op verschillende punten heeft plaatsgevonden (ook vanuit verschillendeknoppen van het SGBO) en niet eenduidig wordt aangestuurd, levert bepaalde informatie op dievervolgens moet worden geduid. Is het serieus? Komen er echt mensen <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>? Waar moetenwe rekening mee houden? <strong>De</strong> duiding van het fenomeen op basis van de binnengekomenIntelligence vindt plaats binnen de politie. Hierbij wordt zowel gekeken <strong>naar</strong> volume als de inhoud.Er wordt voornamelijk <strong>naar</strong> Twitter gekeken: “<strong>De</strong> communicatie over het vermeende feest verloopt tot nu toegrotendeels via de sociale media, Twitter voorop” (Uit: <strong>De</strong>eldraaiboek Communicatie ProjectX<strong>Haren</strong>, 20 september2012). Facebook, waarop het evenement is geopend en georganiseerd wordt nauwelijks genoemd.Bij de duiding worden de volgende aandachtspunten gehanteerd ofschoon men daaroverniet zeker is:• volume: hoeveel aanmeldingen zijn er en hoeveel mensen gaan echt komen? Wordt onlinebetrokkenheid omgezet in offline betrokkenheid? Aantal aanmeldingen groeit van enkeletientallen, snel <strong>naar</strong> honderden en duizenden in een paar dagen. Er wordt regelmatig gerefereerd(o.a. door twee sociale media experts van OSINT) aan de 10% vuistregel die overigens nauwelijksonderbouwing kent: van alle betrokkenen zal hoogstens 10% echt komen. Toevallig lijkt ditachteraf een redelijke schatting te zijn: ruim 30.000 aanmeldingen en 3.000 a 5.000 bezoekerswaren <strong>naar</strong> verwachting in <strong>Haren</strong>, ofschoon er ook hogere schattingen zijn. Dat neemt overigensniet <strong>weg</strong> dat de vraag blijft waarvan 10% wordt genomen bij dergelijke vuistregels. Bij een breed inde massamedia uitgemeten evenement als Project X <strong>Haren</strong> waar talloze kanalen worden gebruiktom over het evenement te communiceren is alleen <strong>naar</strong> aanmeldingen kijken onvoldoende. Dit iszeker het geval omdat veel bezoekers zich niet eens op Facebook hadden aangemeld.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 106
• inhoud: wat is de teneur van de berichtgeving? Nieuwsgierigen, feestvierders, toeschouwers,relschoppers? Hoe wordt gereageerd op de berichten van autoriteiten? <strong>De</strong> teneur is in het begin,volgens CHIN, dat men zich afvraagt wie er gaat en of het wel doorgaat. Na de noodverordeninggaat het voornamelijk daarover. Op donderdag wordt op Facebook en Twitter afgesproken hoemen er <strong>naar</strong> toe zal gaan. Bovendien gaan er geruchten over een alternatief feest. <strong>De</strong> tweetsnemen echter zo‘n vlucht dat er op vrijdag niet meer structureel goed bij te houden is wat ergezegd wordt.Alle informatie wordt op woensdag 19 september en de dagen erna meegenomen in de knopInformatie binnen de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden als informatie voor de coordinator inhet Regionaal Operationeel Team (na opschaling). Een uitgebreide duiding van de intelligence is tevinden in het deelrapport van de Commissie over het politie-optreden.8.3.1.b Sociale Media interventieOp Facebook, het sociale netwerk waar de eventpagina‘s op zijn aangemaakt en waar werdgecommuniceerd over het toekomstige ‚feestje‘, hebben de autoriteiten enkel gemonitord: er zijngeen berichten gestuurd. Op Twitter zijn wel berichten gestuurd vanuit de autoriteiten vanafwoensdag 19 september. <strong>De</strong> gemeente was in eerste instantie verantwoordelijk voor de woordvoeringen de politie verwees <strong>naar</strong> hen door. <strong>De</strong> gemeente heeft vanuit het account @Gem<strong>Haren</strong> 2tweets verstuurd op 19 september, 5 tweets op 20 september en 33 tweets op 21 september (inclusiefretweets van locoburgemeester, politie en Gemeente Groningen en inclusief @replys). Van deze @replys is vijfmaal gereageerd op individuele bezoekers en eenmaal op de media (Omroep Brabant).Strekking berichtgeving op 19 en 20 september: onder indruk van aandacht, nieuw fenomeen,bijzonder, creatief, meedenken. Op 21 september wordt de strekking vooral dat er geen feest is enmen welkom is in Groningen. Na het omslagpunt worden berichten van de politie geretweet enberichten vanuit de burgemeester om niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen, getweet.<strong>De</strong> locoburgemeester heeft 22 tweets gestuurd omtrent <strong>Haren</strong>, zowel originele tweets als retweetsvan @Gem<strong>Haren</strong>, media en de politie (@voorlichter en @HeidanusPaul). Ook heeft hij gereageerdop de oproep van een DJ die aangaf een feest te willen vieren in <strong>Haren</strong>. Strekking: kom niet <strong>naar</strong><strong>Haren</strong>.Officieel is afgesproken binnen de Driehoek dat de politie pas na escalatie actief zal communiceren(dan is er sprake van ordehandhaving: politieaangelegenheid). Toch is de politie in de vorm vanpersvoorlichters van Groningen met account @voorlichter al op woensdag begonnen met twitteren:de eerste tweet is een retweet van Chris Ubels die oproept om niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen. PaulHeidanus heeft op zijn eigen account ook tweets verstuurd (naast @voorlichter, het officiele accountvan de persvoorlichting van de politie Groningen). Op woensdag en donderdag zijn retweets van degemeente verstuurd (7 tweets). Op vrijdag heeft de politie ook zelf meerdere tweets verstuurd vanuit@voorlichter en @politie met eigen strekking in verband met de huidige situatie: omslag in sfeer enordehandhaving bleek nodig: het begeleiden van bezoekersstromen. Strekking berichten op twitter:blijf <strong>weg</strong>, ME treedt op, A28 afgezet, bussen staan klaar etc.In de nafase zijn eveneens veel berichten verstuurd, maar die worden in deze analyse buitenbeschouwing gelaten, omdat men vanaf toen niet meer kon intervenieren in de situatie. Het betrofvanaf 22 september met name de nazorg.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 107
8.4 Thema‘s: wat valt op aan de communicatie van autoriteitenIn de tijdslijn is chronologisch beschreven hoe de communicatie van autoriteiten intern tot stand isgekomen en hoe men uiteindelijk gecommuniceerd heeft <strong>naar</strong> pers en publiek. <strong>De</strong>ze paragraaf richtzich op enkele thema‘s die opvallend zijn in de analyse van de communicatie van politie en gemeentein de aanloop van en op vrijdag 21 september 2012.8.4.1 Weifelende houding gemeenteIn de mediaoptredens van de gemeente zijn zowel de burgemeester als een van delocoburgemeesters geïnterviewd. Onderstaande citaten schetsen een beeld van deafwachtende houding die wordt aangenomen:“Burgemeester op 18 september, RTV Noord: “Ik heb een hele heldere boodschap: het feest gaat nietdoor. Als iedereen maar helderheid heeft dat hier geen feest is en dat vooral diegene die hier feestwillen komen vieren op deze manier, ze ook linea recta weer terug zullen worden gestuurd. Ja, danhoop ik dat het meevalt. Mochten er inderdaad meer mensen komen dan we verwachten, dan gaan we inieder geval met gepaste maatregelen optreden, want we hebben hier geen feest en zeker niet op hetadres zoals het op internet is vermeld.”Burgemeester op 20 september, RTV Noord: [..] Ik hoop dat nog steeds niet, maar mochten er mensenkomen dan één dat ze zich gedragen maar dat ze door ons <strong>naar</strong> een andere locatie worden gebrachten dat we hopen dat we zo snel mogelijk [...] daar kan ik nog niets over zeggen omdat we zelfmorgenvroeg met de driehoek bijeen komen. Dan kijken we nog <strong>naar</strong> de laatste informatie [..]Morgenmiddag komen we nog een keer bij elkaar. Dan hebben we wel min of meer voor ogen waar we<strong>naar</strong> toe willen [...] hen in een omgeving brengt waar je kunt zien wat er gebeurt, waar je misschien ookwel enige regie kunt voeren op het verdere verloop van de avond.Locoburgemeester op vrijdagmiddag 21 september, RTV Noord: “Maar als de grote aantallen zoalsdat via internet wordt aangekondigd deze kant op komen, dan zouden we een probleem hebben. [...] Maarlaten we hopen dat het rustig blijft. [...] Maar men (toelichting: de winkeliers) weet dat er mogelijk ietszou kunnen gebeuren.”Hopen, afwachten, als... als. In de communicatie <strong>naar</strong> het publiek is dit opgevat als een afwachtendehouding van de gemeente. <strong>De</strong> vaak herhaalde quote “er is geen feest” is op zich duidelijk, maar wordtafgezwakt door het soms wel, soms niet aangeven van consequenties (terugsturen). Het signaal datwordt afgegeven is een onzekere gemeente die met het publiek samen afwacht door het gebruik vanwoorden als: “we hopen” “zou kunnen gebeuren” “mocht het gebeuren dat”. <strong>De</strong> gemeente neemtzelf een weifelende houding aan die wordt overgenomen door pers en publiek. <strong>De</strong> weifelingdemonstreert de onzerheid in houding met als gevolg afwachtend gedrag. Ook op Twitter heeft degemeente het zelf over het unieke fenomeen en de bijzondere gebeurtenis. Wat zou er gaangebeuren in <strong>Haren</strong>, we wachten in spanning af!<strong>De</strong> afwachtende houding wordt gevoed door de risico-inschatting van de situatie. Men is onzeker,weet niet wat er te wachten staat. Als er een onzekere situatie is waarbij men niet weet wat teverwachten, zijn de veiligheidsmaatregelen des te belangrijker. Meer onzekerheid brengt immersmeer veiligheidsmaatregelen met zich mee. En de communicatie over deze maatregelen dus ook.Wat gaat er gebeuren als je men wel in grote aantallen komt? <strong>De</strong> onzekerheid over de inschattingvan de situatie en de bijbehorende maatregelen was in de externe communicatie zichtbaar. Het enkelCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 108
uitgaan van mensen die met ‚goede bedoelingen‘ <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> komen zoals de burgemeester hetherhaaldelijk noemde in de media is geen uiting van een goede risico-inschatting: het gaat ook omde mensen met slechte bedoelingen.Tevens heeft de afwachtende houding die de gemeente aanneemt invloed op het tijdstip waarop hetcommunicatiebeleid gestalte krijgt. <strong>De</strong> burgemeester wist al geruime tijd van de situatie en het feitdat deze low profile moest worden gehouden, maar er was geen alternatief plan in de communicatie(en organisatie) voor het geval de mobilisatie op Facebook wel in de massamedia terecht zou komen.Men heeft gereageerd op wat er gebeurde en niet pro-actief gehandeld. Toen dinsdag de aandachtvanuit de massamedia toenam, is niet adequaat ingegrepen met een andere communicatiestrategie.Tot de komst van de communicatieadviseur is ad hoc gehandeld.8.4.2 Keuze in doelgroepen en kanalen<strong>De</strong> schaalgrootte van het evenement was vanaf dinsdag 18 september gegroeid van een lokaal <strong>naar</strong>nationaal niveau. <strong>De</strong> massamedia, en dus het grote publiek, zijnvanaf dat moment betrokken bij‘wat er zou gaan gebeuren in <strong>Haren</strong>’.In de communicatie van de gemeente en politie zijn in de strategie twee groepen onderscheiden:bezoekers en bewoners. <strong>De</strong>ze strategie was gericht op de dag zelf waarbij men al uitging van hetkomen van bezoekers die weer van invloed zouden kunnen zijn op het wel en wee van bewoners.Met de bewoners alsook marktkooplieden en ondernemers is voornamelijk via traditionele <strong>weg</strong>enals brieven en bijeenkomsten gecommuniceerd. <strong>De</strong> bezoekers zijn op de dag zelf benaderd metTwitter. <strong>De</strong> geplande flyers zijn niet bij de bezoekers aangekomen; er waren plannen over hetverspreiden van flyers met informatie, maar deze plannen zijn in de loop van de vrijdag gestrand.Bezoekers hebben geen flyers gekregen.In de voorfase is echter nauwelijks een strategie of tactiek gehanteerd om de doelgroepnieuwsgierigen, de potentiële bezoekers in het hele land en in de regio ervan te weerhouden <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> te komen, naast de voortdurend herhaalde mededeling “er is geen feest”. Die potentiëlebezoekers zijn enkel als onderdeel van het grote publiek aangesproken middels een persconferentieen tweets vanuit de autoriteiten (waarvan men eveneens de vraag kan stellen of de doelgroep lid isvan deze accounts). Er is geen plan gemaakt om doelgroepen te onderscheiden en hen via bepaaldekanalen te bereiken, ongeacht welke boodschap (daar komen we in de volgende paragrafen opterug).Kortom: de gemeente heeft zich met name gericht op de communicatie op lokale schaal, <strong>naar</strong> deeigen gemeenschap met daarin bewoners van de directe omgeving van de locatie waar het zouplaatsvinden, alsook andere inwoners van <strong>Haren</strong>, ondernemers en marktkooplieden. Men heeft zichin veel mindere mate op het nationale niveau gericht, met uitzondering van de massamedia in delaatste dagen voor het event. Hierbij zijn geen doelgroepen onderscheiden.8.4.3 Ambivalente en wisselende boodschappen: wel of geen feest? En waar dan?RTV Noord houdt op de avond van dinsdag 18 september een interview met de Burgemeester van<strong>Haren</strong>. “Ik heb een hele heldere boodschap: het feest gaat niet door. Als iedereen maar helderheid heeft dat hiergeen feest is en dat vooral diegene die hier feest willen komen vieren op deze manier, ze ook linea recta weer terugzullen worden gestuurd. Ja, dan hoop ik dat het meevalt. Mochten er inderdaad meer mensen komen dan weverwachten, dan gaan we in ieder geval met gepaste maatregelen optreden, want we hebben hier geen feest enzeker niet op het adres zoals het op internet is vermeld.”COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 109
Er wordt aangekondigd dat er geen feest is en de mensen linea recta terug worden gestuurd. Helder,tot dan toe. Maar dan wordt gezegd ik hoop dat het meevalt en mochten er toch mensen komen,dan zijn er gepaste maatregelen.In het bericht op de gemeentelijke website van 19 september 2012 wordt gezegd “We willenvoorkomen dat we een grote groep feestgangers ontvangen waarbij wij de veiligheid niet kunnengaranderen. Een feest moet leuk maar ook veilig gevierd kunnen worden”. ‘Het gaat het over hetvieren van een feest,’ mits het veilig is. Dit wekt de indruk dat als er een vergunning is, het feest welgevierd zou mogen worden.Op 20 september verschijnt het persbericht van de gemeente <strong>Haren</strong>, dat na overleg met de Driehoeken op advies van de communicatieadviseur van de Veiligheidsregio is opgesteld, met de titel “Geenfeest in <strong>Haren</strong>”. Hierin valt te lezen dat Project X geen podium krijgt. Maar: “een eventuelebezoekersstroom zal door de politie <strong>naar</strong> een andere locatie worden begeleid” Dit bericht wordtovergenomen door diverse landelijke media.Op @Gem<strong>Haren</strong>, het twitteraccount van de gemeente, verschijnt het bericht: “Een feest moet leukmaar ook veilig gevierd kunnen worden #projectxharen”. Burgemeester staat donderdagavond RTVNoord te woord: “<strong>De</strong> hele concrete maatregelen zijn dat de stations<strong>weg</strong> is afgesloten: er kan eigenlijk niemand in.We hebben ook afgesproken dat als mensen komen, ik hoop dat nog steeds niet, maar mochten er mensen komendan 1. dat ze zich gedragen maar dat ze door ons <strong>naar</strong> een andere locatie worden gebracht [..] Journalist: anderelocatie, welke? Burgemeester: Daar kan ik nog niets over zeggen [..] morgenmiddag komen we nog een keer bijelkaar. Dan hebben we wel min of meer voor ogen waar we <strong>naar</strong> toe willen. Nu nog niet. Journalist: wat gaan er danop die alternatieve locatie gebeuren?Burgemeester: Daar willen we in ieder geval die groepen hebben. [..] veiligheid, openbare orde [..] dat kan alleenmaar als je ze in een omgeving brengt waar je kunt zien wat er gebeurt, waar je misschien ook wel enige regie kuntvoeren op het verdere verloop van de avond.”Op 21 september wordt dit persbericht ook gestuurd aan de ondernemers in <strong>Haren</strong> door dewethouder. Er wordt aan toegevoegd dat “de gemeente rekening houdt met een forse toestroom”.Ook de raadsleden van de gemeente worden intern op de dag zelf op de hoogte gesteld van desituatie en ontvangen een bericht met specifieke informatie over de andere locatie: de voetbalveldenvan VV Gorecht. Er is een route ingesteld, met lichtmasten. Inwoners van <strong>Haren</strong> ontvangen een briefvan Team Communicatie van de gemeente waarin eveneens de alternatieve locatie wordt genoemd:velden van voormalig VV Gorecht.<strong>De</strong> marktkooplieden ontvangen echter een brief, eveneens op vrijdag 21 september, met een ietsandere strekking. “Nogmaals benadrukken dat er vanavond geen feest is in de Stations<strong>weg</strong> in <strong>Haren</strong>of ergens anders in <strong>Haren</strong> of Groningen. <strong>De</strong> gemeente kan de bezoekers van elders, die van plan zijn<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen, niet tegenhouden. [...] eventuele bezoekers krijgen bij binnenkomst in <strong>Haren</strong>het verzoek om terug <strong>naar</strong> huis te gaan. Dit zal actief begeleid worden”.Samenvatting: er zijn tegenstrijdige boodschappen verstrekt door de gemeente aan verschillendedoelgroepen. Enerzijds werd aangekondigd dat de bezoekersstroom terug zou worden gestuurd.Anderzijds zou er een door politie begeleide route zijn <strong>naar</strong> een alternatieve locatie, de voetbalveldenvan VV Gorecht, waar men zou worden opgevangen. Wat er daar verder zou gebeuren is onduidelijk.Enkel is bekend dat er lichtmasten zijn geregeld. Op beelden van RTV Noord (YouTube-kanaal RTVNoord) is te zien dat er slechts een handjevol jongeren op de voetbalvelden te vinden is. MeerdereCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 110
journalisten onder wie Klaas Gunter van Trouw, berichten dat er nauwelijks mensen op devoetbalvelden te vinden zijn en het onduidelijk is waar men <strong>naar</strong> toe wordt gestuurd en wat daar tedoen is.In een interview met de Volkskrant zegt de Burgemeester hierover:Citaat in de Volskrant - Interview met Rob Bats - 29-9-20128.4.4 Gebrek aan handhaving als communicatie op de dag zelfHoewel handhaving in strikte zin geen communicatie vormt, gaat er toch een duidelijke boodschapuit van het wel of niet handhaven van beleid. Ook het signaal dat uitgaat van het niet voorbereidenvan de handhaving zelf geeft een boodschap: een noodverordening die vanaf 18:00 uur van krachtwordt, laat blijkbaar ruimte om nog tot 18:00 uur vrolijk met kratten bier <strong>Haren</strong> in te wandelen. <strong>De</strong>autoriteiten hebben hun eigen verordeningen gedurende de hele vrijdag niet of nauwelijksgehandhaafd, waardoor het publiek als boodschap kreeg: er wordt niet gedaan wat gezegd wordt:- Bezoekersstroom werd niet teruggestuurd (mondelinge communicatie of flyers)- Bezoekers zijn niet of nauwelijks <strong>naar</strong> alternatieve locatie gestuurd- Alcoholverbod werd niet gehandhaafd<strong>De</strong> overheid ondermijnt haar gezag als niet wordt gehandhaafd terwijl dit wel wordt aangekondigd(afgezien van het feit dat de boodschappen an sich al onzeker en ambivalent waren).COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 111
8.4.5 Communicatie tussen de autoriteitenEnkele quotes uit interviews illustreren de communicatie tussen de autoriteiten:GBT-piketvoorlichter: “In de overeengekomen communicatiestrategie was het uitgangspunt open, eerlijk entransparant communiceren. Wat wij hier bespreken is niet stiekem. Wij <strong>weg</strong>en zuiver en integer dilemma’s af en wenemen daar beslissingen op. <strong>De</strong> politie was daar terughoudender in omdat de politie, ook afgezet tegen het puntdemping en deëscaleren vreesden dat juist het open communiceren misschien weer meer zou oproepen.”Politiewoordvoerder: “Op een gegeven moment kreeg ik vrijdag aan het begin van de avond vanuit het SGBOhet verzoek of ik de perswoordvoering wilde doen. Dit terwijl was afgesproken dat de gemeente de woordvoeringzou doen op het moment dat alles nog rustig was. <strong>De</strong> gemeente <strong>Haren</strong> kon dat qua capaciteit gewoon niet zelf voormekaar kon krijgen. En je moet op dat moment moet je wel, de media wel bedienen. Aan de andere kant op datgebied hebben wij als politie nu eenmaal wat meer ervaring dan de gemeente.”GBT-piketvoorlichter: “Omdat we op dat moment nog niet formeel opgeschaalde crisisorganisatie hadden,vond ik het heel lastig om binnen een structuur die er niet was, afstemming te houden met de politie. <strong>De</strong> lead ligt bijde gemeente, maar omdat het zo verweven was met het politieproces, had ik wel behoefte aan meer afstemming”.Communicatieadviseur SGBO, politie over communicatiestrategie van politie en gemeente: “Ikprobeerde de gemeente te bereiken om met de communicatieadviseur te overleggen. <strong>De</strong> gemeentehad zelf geen voorlichter op dat moment. Ik probeerde de extern ingeroepen voorlichter of iemand die in ieder gevalverantwoordelijk was voor de communicatie te bereiken. Het was mij niet bekend of dat iemand vanuit deVeiligheidsregio was of vanuit de gemeente Groningen.” (red. het bleek de GBT-piketvoorlichter te zijn). “Ik heb haargeprobeerd te bellen met de intentie; laten we zo snel mogelijk om tafel gaan zitten om een communicatiestrategieop poten te zetten, want dat leek mij toch essentieel. Het was de avond voorafgaand [...] En heb ik dus aangegeven;ik begrijp: jij hebt de communicatie helemaal, de regie erop. Ben je het met mij eens dat het essentieel is dat wij zosnel mogelijk om de tafel gaan om het een en ander te doen. Daar had zij geen tijd voor. Daar had zij geen tijdvoor..... [...] Kun je dan voor iemand zorgen die jou vervangt? Toen weet ik nog dat ik de mededeling kreeg; danmoet jij maar voor vervanging zorgen. Enfin. Dat was dus een doodlopende straat voor mij. Ik heb, want zij had hetvreselijk druk, ik zei akkoord dan sluiten wij dat nu even af. Wat ik nog wel graag van jou wil is dat wij als politie debevoegdheid krijgen, of dat wij de ruimte krijgen om in een geval van noodzaak, bij operationele toestanden, zelf viasocial media of <strong>naar</strong> social media wat <strong>naar</strong> buiten te kunnen brengen. Dat was geen probleem. Zo is dat gesprekook beëindigd.”Extern aangestelde perswoordvoerder van de gemeente: “Er was veel gedoe over de samenwerking metde politie wat betreft de woordvoering en mediabenadering, vooral in de nafase. Soms leek het wel eencompetentiestrijd. “Conclusie<strong>De</strong> politie en gemeente communiceren los van elkaar waarin de politie verwijst <strong>naar</strong> de gemeente.Als men contact zoekt om gezamenlijk een strategie te vormen loopt dit organisatorisch nietvlekkenloos en ook inhoudelijk is er de nodige discussie. Men heeft andere opvattingen over hoegecommuniceerd moet worden. En men is niet altijd overtuigd van elkaars kunnen.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 112
8.5 Algehele conclusie over de externe communicatie van autoriteitenIn de beginfase wordt vooral getracht het geheel te duiden: waar hebben we hier mee te maken?Men hoopt dat het evenement niet wordt opgepikt door de massamedia. Men wil voorkomen dathet van een online happening <strong>naar</strong> een offline evenement gaat. <strong>Haren</strong> de Krant heeft erover bericht,maar het fenomeen heeft nog geen nationale aandacht gekregen. We houden het low profile, hopendat het lukt. Er worden geen alternatieve communicatiestrategieen bepaald in het geval de zaak nietmeer low profile is. Hopend op een goede afloop.In de volgende fase gebeurt op dinsdag 18 september toch waar men voor vreesde: het ‚feestje‘ vanvrijdag 21 september krijgt landelijke bekendheid door een artikel in Trouw. Een medewerkstercommunicatie heeft als optie noodverordening genoemd in een telefonisch interview die ochtend.Hier wordt over geschreven en het hek is van de dam. <strong>De</strong> Gemeente <strong>Haren</strong> verzorgt op dinsdag18 september ad hoc zelf de communicatie: er vindt vooralsnog geen overleg plaats met de politieover de te voeren communicatiestrategie en inhoud van de berichtgeving. Opmerkelijk is dat deburgemeester in zijn interview zelf aangegeven heeft dat de communicatie op dat moment al inhanden was van de politie en dat de gemeente zelf intern niets heeft gedaan. <strong>De</strong> politie wijst echter<strong>naar</strong> de gemeente inzake de communicatie. <strong>De</strong> vraag wie over welke boodschap <strong>naar</strong> welkedoelgroep communiceert blijft op deze wijze onduidelijk.In elk geval heeft de gemeente vanaf 18 september actief <strong>naar</strong> buiten toe gecommuniceerd. Op diedinsdagavond heeft de burgemeester een interview gegeven met RTV NOORD. In het interview geeftde burgemeester bovendien aan welke actie zal worden ondernomen (men wordt teruggestuurd).Dit alles terwijl het overleg met de Lokale Driehoek nog niet heeft plaatsgevonden. Dit zal pas devolgende dag om 13:00 uur plaatsvinden.Op woensdag 19 september wordt de Lokale Driehoek bijeen geroepen en worden ercommunicatietactieken besproken. Woordvoering ligt bij de gemeente, politie verwijst <strong>naar</strong>gemeente. Er is echter geen team voor handen om de nodige communicatieacties uit te voeren.Ook is de inhoud niet rond: er vindt immers nog overleg plaats. Toch wordt er al welgecommuniceerd <strong>naar</strong> verschillende doelgroepen middels verschillende kanalen.Het ontbreken van een duidelijke structuur voor de interne en externe communicatie maakt het erniet makkelijk op om de crisiscommunicatie operationeel op poten te zetten, laat staan de inhoudvan de boodschap voor het voetlicht te krijgen. Op donderdagmiddag komt het gemeentelijk team inactie en leggen politie en gemeente, na inspanning om elkaar te vinden, in de avond een strategievast voor de vrijdag. In de tactieken die worden besproken in de Driehoek ontstaat echter regelmatigonenigheid tussen politie en gemeente: gemeente wil openheid en transparantie, politiegeslotenheid. Ondertussen houdt de burgemeester wel een persconferentie voor pers en publiek,worden brieven geschreven voor bewoners en wordt getweet door zowel gemeente als politie.Vrijdag 21 september ligt er in de ochtend een communicatiestrategie van 1 A4 waarin enkelehoofdlijnen zijn vastgelegd. <strong>De</strong> woordvoering wordt vanaf half 6 deels neergelegd bij de politie,op verzoek van de gemeente, die ter plaatste de media te woord staan bij gebrek aan een persvak.Ook wordt vanaf dat moment actief getweet vanuit de politie: er is nu immers sprake van ordehandhaving.Tijdens het omslagpunt is de woordvoerder niet ter plaatse, maar communiceert vanuit hetpolitiebureau en is daar beschikbaar voor radio-interviews. Bij de gemeente vindt eenCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 113
persmoment plaats, maar doordat alle journalisten zich op dat moment nog in de chaos bevinden, iser maar één journalist om het verhaal vast te leggen. Er wordt besloten om de volgende dag eenpersconferentie te houden en alle doelgroepen op de hoogte te stellen van wat er gebeurd is.Wat de benadering van de sociale media betreft kan geconcludeerd worden dat in de dagen enweken voor 21 september binnen de politie op verschillende fronten gemonitord is, terwijl men ditmeestal niet van elkaar wist. Op eigen gelegenheid is men gaan monitoren, volgens eigen interesseen nieuwsgierigheid. Formeel heeft de afdeling Open Bronnen gemonitord. Men wilde vooral wetenhoeveel mensen er zouden komen en wat de stemming was. Het is opvallend dat er vooral <strong>naar</strong>Twitter gekeken is, terwijl het evenement toch is aangemaakt en georganiseerd op Facebook. Op 21september werd men overweldigd door het enorme aantal tweets. Ook is degene die de monitoringuitvoerde binnen het ROT niet gebrieft. Men wist niet meer precies waar men <strong>naar</strong> moest kijken. Alsje weet waar je moet kijken, is de volgende stap om te weten wat je ziet. Zonder context of kader ishet moeilijk in te schatten wat je wel en niet als opvallend moet beschouwen. Alles lijkt danopvallend.Een andere conclusie is dat de formele hiërarchische structuur van de politieorganisatie demonitoring heeft bemoeilijkt. Er is weliswaar op meerdere plaatsen gemonitord, maar er was geeneenduidige aansturing op het monitoren. Mensen met kennis en ervaring in de sociale media, zoalsbij bureau Digitale Media konden geen voet tussen de deur krijgen omdat hun rol niet is belegd.Ongevraagd advies geven kan bij de ene in het goede keelgat schieten, bij de ander in het verkeerde.Ondanks verwoede pogingen van het bureau Digitale Media is het niet in de voorfase betrokken bijhet incident.<strong>De</strong> politie en gemeente hebben op zeer beperkte schaal geïntervenieerd in de sociale media. Zijhebben een relatief kleine hoeveelheid berichten verstuurd via Twitter in verhouding tot deberichtgeving van de doelgroep, maar in het geheel niet via Facebook. Oftewel: er is middels eenander sociaal netwerk gereageerd op de communicatie, dan weer de communicatie in eersteinstantie is ontstaan en in grote getalen plaats vond. Daar is enkel gemonitord. Politie en gemeentezijn begonnen met communiceren op woensdag 19 september met een paar tweets, toen hetevenement al grote vormen aan begon te nemen. Daarnaast hebben ze voornamelijk vanuit zichzelfgetweet (eenrichtingsverkeer). Een enkele keer is geïnteracteerd met de doelgroep. Er zijn zowelofficiele accounts gebruikt (@voorlichter en @Gem<strong>Haren</strong>) als persoonlijke accounts op naam vanbijvoorbeeld de persvoorlichter van de politie en de burgemeester. Zij deden dit op eigen initiatief.<strong>De</strong> meeste tweets van de autoriteiten zijn verstuurd op 21 september toen al hordes jongerenonder<strong>weg</strong> waren <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>.Het is daarnaast kenmerkend dat in de sociale media op woensdag en donderdag door de gemeenteeen weifelende houding wordt aangenomen over wat er zal gaan gebeuren die vrijdag. Er wordt metgeen woord gerept over het terugsturen van mensen: dat gebeurt pas op vrijdag. Ook wordt er nietgetweet dat er geen feest is: de officiele communicatieboodschap. Er is besloten dat de politieofficieel nog niet twittert vanuit eigen functie en enkel berichten retweet van de gemeente: daarwordt vervolgens dus dezelfde houding van de autoriteiten bericht aan het publiek.In de communicatie van autoriteiten is voornamelijk gebruik gemaakt van de massamedia, inmindere mate dus van de sociale media. Veel traditionele massamedia bereiken echter eerderouderen dan jongeren. <strong>De</strong> jongeren die geïnteresseerd waren in Project X, Facebook-evenementenCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 114
en de komst <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gebruiken voor een groot deel andere media: sociale media, mobieletelefoon en alleen bepaalde zenders en programma’s op radio en TV. Op deze manier heeft men dusniet de doelgroep van jongeren bereikt die op het evenement af zouden kunnen komen. In deze zinhebben autoriteiten en jongeren volledig langs elkaar heen gecommuniceerd. <strong>De</strong> geringecommunicatie die de gemeente en politie in de sociale media verricht hebben was ook nog eens eeneenrichtingsverkeer van tweets.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 115
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 116
9. Conclusies en aanbevelingen9.1 InleidingDit hoofdstuk bevat de hoofdconclusies en de beleidsaanbevelingen die voortkomen uit ditdeelrapport. We vatten nog eens kort samen wat nu de belangrijkste conclusies zijn met betrekkingtot de fysieke mobilisatie van jongeren <strong>naar</strong> het feest in <strong>Haren</strong> op 21 september, de rol die de socialemedia hierbij gespeeld hebben, de rol van de massamedia, de interactie tussen de media en decommunicatie van de autoriteiten. Voor de beleidsaanbevelingen nemen we enige ruimte want zijvolgen niet altijd rechtstreeks uit de resultaten die vooral gericht waren op verklaring en niet opverandering. <strong>De</strong>ze aanbevelingen hebben de status van discussie.9.2 Flashmobs in de hedendaagse samenleving‘<strong>Haren</strong>’ was een van de grootste voorbeelden van een flashmob dat we tot nu toe in Nederlandgekend hebben. Eerder waren er al tamelijk grote oproepen om elkaar te ontmoeten vanvoetbalhooligans en dergelijke in weilanden maar die waren niet zo wijdverspreid en in de mediaaangekondigd als <strong>Haren</strong>. ‘<strong>Haren</strong>’ zal zich hoogstwaarschijnlijk niet een tweede keer in dezelfde vormvoordoen. Gelijksoortige mobilisaties via moderne communicatiemiddelen zoals sociale media zijnechter wel te verwachten, en dit in toenemende mate. <strong>De</strong> inhoud van deze mobilisaties zal variërenvan feesten, festivals, bijeenkomsten van fans en sneeuwbalgevechtenen, veelal zonder vergunning,via demonstraties voor een sociaal of politiek doel tot plunderingen en oproepen tot rellen.In een zeer dichtbevolkt land met een hoge mediadichtheid kunnen dergelijke mobilisaties snel eenmassale omvang aannemen. Nu lag <strong>Haren</strong> nog in een relatief dun bevolkt deel van het land. Laat zichraden wat er gebeurd was als ‘<strong>Haren</strong>’ in de Randstad gelegen had. In veel gevallen is de omvang vandergelijke mobilisaties onvoorspelbaar. Alleen goede kennis van de sociale media, of andere nieuwemedia en veel kennis van het betreffende sociale, culturele of politieke fenomeen kan hierbij helpen.<strong>De</strong>ze flashmobs stellen de samenleving voor twee fundamentele problemen. Ten eerste zijn zij, en desociale media die hen mogelijk maken snel, terwijl de instituties van de samenleving die hiermeegeconfronteerd worden langzaam zijn. Laatstgenoemden zijn vrijwel altijd te laat in hun reactie. Hettweede fundamentele probleem is dat de flashmobs ongereguleerd zijn en meteen botsen op degang van zaken in ons overgereguleerde land. Voor zo ongeveer alles moet een vergunningaangevraagd worden in dit land. Organisatoren van evenementen zijn in beginsel verantwoordelijkvoor alle gevolgen en dienen zelf voor de veiligheid te zorgen met particuliere beveiliging of verzoektot politiebijdrage.Hoe moet een overheid hierop reageren? Het gevaar van een overreactie is levensgroot. Hetovergrote deel van de flashmobs is volstrekt onschuldig, maar dit is niet altijd gemakkelijk tebeoordelen. Een overreactie, alleen al uit voorzorg betekent veel meer politie-inzet dan noodzakelijkis. Initiatiefnemers en organisatoren in de sociale media zullen in toenemende mate aansprakelijkgesteld worden voor de (vermeende) gevolgen van hun daden. <strong>De</strong> kans bestaat daarom dat tenaanzien van het internet in de toekomst meer beperkende eisen gesteld worden aan oproepen omcollectief iets te doen dan in de maatschappij daarbuiten. Alleen al omdat deze oproepen veelzichtbaarder zijn. Hiermee zouden de burgerrechten van vrijheid van bijeenkomst en vanCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 117
meningsuiting in het geding kunnen komen. Dit is het fundamentele dilemma waarmee de politiekbinnenkort te maken krijgt.Aanbevelingen1. <strong>De</strong> sociale media zullen veel beter landelijk en plaatselijk gemonitord moeten worden door deautoriteiten. Het dient hierbij te gaan om het vinden van collectieve patronen die opmerkelijkzijn en mogelijke actie vereisen, niet om het stelselmatig volgen van individuen. Van debetreffende gebieden van mobilisatie zal betere inhoudelijke kennis verzameld moet worden diereële risicoschattingen mogelijk moeten maken. Lokale intelligence is hierbij van groot belang.Zie ook aanbevelingen sociale media beneden.2. Politie en openbaar bestuur zullen vormen van crisis en risicocommunicatie moeten ontwikkelendie passen bij de snelheid van de betreffende media en mobilisaties. Zie ook beneden.3. <strong>De</strong> juridische instrumenten met betrekking tot (niet) aanvaardbaar gedrag in de sociale enandere nieuwe media vragen om een aanpassing, maar dan wel binnen de randvoorwaardenvan fundamentele burger- en vrijheidsrechten. Het primaire uitgangspunt moet daarbij zijn datwat offline de norm is, ook online zou moeten gelden. Het resultaat van deze juridischeinspanning moet gecommuniceerd worden <strong>naar</strong> de nu nog grotendeels jonge gebruikers vandeze media lang niet allemaal het besef hebben wat de gevolgen zijn van hun handelingen ofwat volgens de wet toegestaan is.9.3 <strong>De</strong> fysieke mobilisatie van jongeren op <strong>weg</strong> <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>Project X <strong>Haren</strong> is in gang gezet op het internet, maar is gerealiseerd via een mobilisatie in de fysiekerealiteit: duizenden jongeren die daadwerkelijk <strong>naar</strong> deze plaats in het Noorden van het landgekomen zijn. <strong>De</strong>ze twee mobilisaties (online en offline) staan deels los van elkaar. Van de meer dan30.000 jongeren die zich op Facebook opgegeven hadden voor het feest is uiteindelijk misschien tienprocent komen opdagen. Die tien procent kan niet als vuistregel worden gehanteerd om de opkomstvan dit soort mobilisaties te voorspellen zoals de laatste tijd nogal eens gedaan is. Het is een slag inde lucht. Elke opkomst is afhankelijk van specifieke omstandigheden zoals de weersomstandigheden,de mate van organisatie en de drempels die mensen ervaren in de fysieke mobilisatie. Bovendien isin dit geval een onbekend aantal jongeren <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gekomen zonder zich opgegeven te hebben viaFacebook. Zij lieten zich leiden door mond-tot-mondreclame en door wat ze gezien, gehoord engelezen hadden in de sociale media en de massamedia.Uit de websurvey onder Noord-Nederlandse jongeren tussen de 15 en 25 jaar is gebleken dat slechtseen minderheid de uitnodiging voor het feest van Merthe en Project X gezien heeft. Zij die deze welzagen hebben die meteen met twee-derde meerderheid afgewezen. Ongeveer 20% heeft overwogen<strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan. In de steekproef zat 8% die dit <strong>naar</strong> eigen zeggen ook gedaan heeft. <strong>De</strong>daadwerkelijke bezoekers aan <strong>Haren</strong> waren over<strong>weg</strong>end man (twee derde), scholier of student, zeerjong (bijna de helft was beneden de 20) en grotendeels nog thuiswonend. Het grootste deel van debezoekers kwam van dichtbij: Groningen stad, Assen en rest van de omgeving van <strong>Haren</strong>.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 118
Wat dreef deze jongeren <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>? Uit de survey blijkt dat het gaat om nieuwsgierigheid, hetspannend zijn van de gebeurtenis, het feit dat er eindelijk iets in de buurt gebeurde en dat er veelmensen zouden komen die men kende. Mensen die dachten dat er veel bekenden zouden zijn,dat er een feestje zou zijn en mensen die het spannend en in de buurt vonden waren meer geneigdom te gaan. Mensen die dachten dat er veel mensen zouden zijn of dat er rellen zouden komenwaren significant minder geneigd om te komen.<strong>De</strong> survey bevat geen enkele aanwijzing dat een substantieel deel van de jongeren kwam om rellente trappen, integendeel. Velen wilden meteen weer <strong>weg</strong> toen het uit de hand liep. Er zijn ook geenaanwijzingen dat de film Project X een belangrijke bron van inspiratie vormde. <strong>De</strong>ze film is door eenzeer groot deel van de jongeren gezien of gekend. Uit ons onderzoek blijkt echter dat deze film nietbijzonder belangrijk is geweest voor het gedrag in <strong>Haren</strong>, anders dan voor een kleine minderheid.Project X is het label en het symbool geworden voor ‘<strong>Haren</strong>’. <strong>De</strong> film zelf was niet een belangrijkebron van imitatie.Vrienden en sociale media waren voor de jongeren de belangrijkste drijvende krachten om <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> te komen. Andere drijvende krachten waren bepaalde radiozenders en websites, maar diewaren voor de jongeren minder belangrijk. Ouders, de politie en in mindere mate de TV waren voorde jongeren de belangrijkste krachten die hen afremden om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te komen.Aanbevelingen1. Ouders en de politie zijn voor jongeren, zeker voor jongeren beneden de 20 belangrijkereferentiepunten bij hun beslissing <strong>naar</strong> dit soort bijeenkomsten, georganiseerd via de socialemedia te gaan. Van hen wordt vooral duidelijkheid verlangd. En natuurlijk ook enige kennis vanzaken als het gaat om sociale media. Van de kant van de politie was deze hier amper aanwezig(Hoofdstuk 8). Voor de rol van de ouders verwijzen wij <strong>naar</strong> het deelrapport Hoe Dionysus <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> kwam.2. Kennis van de betekenis van uitnodigingen en het aanmaken van evenementen in de socialemedia kan in allerlei vormen van media-educatie op school aan de orde gesteld worden. Zowelde privacysettings van sociale netwerksites als de aansprakelijkheid die men kan hebben voorcollectieve oproepen in de sociale media kunnen hierin aan de orde komen.9.4 <strong>De</strong> rol van de sociale media<strong>De</strong> Facebook-optie die Merthe aangevinkt heeft bij de uitnodiging voor haar feest was ongelukkig,maar het was geen vergissing zoals veel massamedia gemeld hebben. Zij koos welbewust vooropenbaar omdat zij een aantal vrienden die niet op haar Facebooklijst stonden ook wilde uitnodigen.<strong>De</strong> uitnodiging van Merthe is slechts een aanleiding geweest. Begin september was er veel activiteitop Facebook en andere delen van het internet rond het fenomeen Project X. Een aantal mensen datgeïnspireerd was door het Project X concept heeft haar uitnodiging ‘gekaapt’ om een evenement tecreëren waar Merthe niets meer mee te maken had. <strong>De</strong> ‘kapers’ moeten hiervoor verantwoordelijkgehouden worden.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 119
Facebook en andere sociale netwerksites zijn zo ingericht dat uitnodigingen zich gewild en ongewildsnel kunnen verspreiden en vermenigvuldigen. In het overgrote deel van de gevallen levert dit geenproblemen op, denk aan normale verjaardagsfeestjes of andere onschuldige evenementen. Hier wasdat anders. Een week voor de 21e september begonnen de aanmeldingen van het Project X feest echthard te lopen. Op maandagavond 17 en dinsdagochtend 18 september was al een kritieke massabereikt van mensen die aangaven <strong>naar</strong> het feest te willen komen. Bij zo’n massa vindt een versnellingin de mobilisatie plaats en gaat het ‘vanzelf’ lopen doordat steeds meer mensen meedoen en elkaaraansteken. Toen vanaf de 18e september de massamedia er aandacht aan gingen besteden liep hetaantal nog sneller op. In Hoofdstuk 3 is echter uitvoerig betoogd dat dit niet in de eerste plaats doorde massamedia veroorzaakt werd. Het was een combinatie of interactie van Facebook mobilisatie,fysieke mobilisatie van jongeren uit Noord Nederland en groeiende aandacht van de massamedia.<strong>De</strong> volgende argumenten werden gegeven voor de niet-doorslaggevende rol van de massamedia:• <strong>De</strong> massamedia reageerden juist op een ontwikkeling binnen de sociale media• Er was al een kritieke massa bereikt op Facebook voor de avond van 18 september.• <strong>De</strong> massamedia hebben slechts drie dagen aandacht besteed aan <strong>Haren</strong> voor het gebeuren daarplaatsvond. Op de dag zelf en erna hebben zij er meer aandacht aan besteed dan ervoor.• Er was een dip in de aanmeldingen op 20 september tijdens al die media-aandacht.• In onze survey geven de jongeren zelf aan dat de massamedia voor hen minder belangrijk waren.• Het is normaal dat aanmeldingen voor een evenement harder gaan lopen in de dagen vlak voordat evenement.<strong>De</strong> kern van het probleem met sociale netwerksites en andere sociale media is dat er geen scheidslijnmeer is tussen interpersoonlijke of private communicatie en openbare of publieke communicatie. Ditheeft al heel wat problemen gegeven voor een maatschappij waarin dat onderscheid traditioneel welbelangrijk is.Aanbevelingen1. <strong>De</strong> sociale media en de sociale netwerksites in het bijzonder moeten de gebruikers meermogelijkheden bieden om een duidelijk onderscheid te maken tussen publiek en privaat. Ditnoemt men vaak de ‘privacy-settings’. <strong>De</strong> gebruikers moeten, in de eerste plaats door deaanbieders (Facebook en anderen) beter voorgelicht worden over deze mogelijkheden en degevolgen van hun keuzen.2. Bij uitnodigingen zou de standardinstelling Alleen genodigden moeten zijn, niet Vrienden ofOpenbaar. Wanneer iemand toch een van deze twee laatste opties kiest, kan menverantwoordelijk gehouden worden voor eventuele gevolgen die redelijkerwijs verwacht kunnenworden. Of die gevolgen in het geval van Merthe voorzien hadden kunnen worden valt ernstig tebetwijfelen. Haar uitnodiging is ‘gekaapt’. In dit geval zijn eerder de ‘kapers’ verantwoordelijk.3. <strong>De</strong> opkomst en het gebruik van de sociale media vormen een nieuw maatschappelijkverschijnsel dat ook juridische consequenties zal hebben. Het ligt voor de hand dat op dit terreinjurisprudentie tot stand zal komen, die daarna desgewenst omgezet kan worden in aangepastewetgeving.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 120
9.5 <strong>De</strong> rol van de massamedia<strong>De</strong> massamedia hebben ‘<strong>Haren</strong>’ pas laat geagendeerd, namelijk drie dagen van te voren. Daarvoorwaren zij eerder terughoudend en afwachtend, sceptisch over de vraag of het iets zou worden. In diedrie dagen bleef de aandacht overigens beperkt tot redelijk weinig berichten enprogrammaonderdelen. Alleen op de dag zelf werd er breed uitgepakt.Uit de inhoudsanalyse blijkt dat de berichtgeving van de meeste massamedia over<strong>weg</strong>end neutraalwas. Dit gold vooral voor de dagbladen, de nieuwssites en de TV-journaals. Een belangrijkeobservatie is dat de inhoud van hun berichtgeving eerder demobiliserend was dan mobiliserend. Erzijn erg weinig zeer mobiliserende en zeer demobiliserende uitspraken gedaan in de genoemdemassamedia. Dit sluit overigens niet uit dat demobiliserende uitspraken in een artikel of programmamet veel positieve aandacht voor een bepaald onderwerp een mobiliserende uitwerking kunnenhebben. Zoals de inmiddels klassieke demobiliserende uitspraak van burgemeester Bats: ‘Er is hiergeen feest’ die waarschijnlijk averechts gewerkt heeft.In sommige FM radiozenders en in een enkel actualiteitenprogramma met deels satirische inhoudwas het karakter van de berichtgeving afwijkend. Hier werden nieuws en amusement zodanig metelkaar vermengd en was de berichtgeving zo positief dat er een wervend karakter van uitging.<strong>De</strong> inhoud van de berichtgeving van alle de massamedia bij elkaar genomen was licht positiefgestemd over <strong>Haren</strong> maar dit veranderde aan het eind van de dag zelf. Met uitzondering van eenaantal landelijke en plaatselijke FM radiozenders en een enkel actualiteitenprogramma met satirischeinhoud valt de massamedia dus weinig te verwijten.Het optreden van de verslaggevers op de dag zelf is wel voor discussie vatbaar. Het blijkt een gevolgvan redactioneel beleid of zij daar meer of minder zichtbaar aanwezig waren. En door dezezichtbaarheid mogelijk invloed hebben gehad op de daar aanwezige jongeren. <strong>De</strong> pure aanwezigheidvan de media ter plekke om te verslaan wat er gebeurde kan hen echter niet verweten worden.Rapporteren hoeveel mensen er <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> kwamen op verschillende punten van de dag en wat destemming was behoorde juist tot hun primaire taak bij zo’n soort uniek evenement.Aanbevelingen1. Massamedia moeten zich bewust zijn van hun eigen rol en verantwoordelijkheid bij hetpubliceren van nieuws uit de sociale media aangezien ze het vermogen hebben om eenevenement voor een veel breder publiek te agenderen, een zekere status te geven en daarmeegroter te maken dan het is. Wanneer er opgeroepen wordt voor een bepaald evenement dienenzij zich af te vragen of zij zich voor heen karretje laten spannen. Zo werd de groeiende mediaaandachtvoor <strong>Haren</strong> op Facebook met gejuich ontvangen. Een onafhankelijke en gereserveerdehouding verdient de voorkeur in een tijd waarin zo gemakkelijk mediahypes ontstaan.2. <strong>De</strong> manier waarop massamedia bij een samenscholing als in <strong>Haren</strong> het beste aanwezig kunnenzijn moet onderdeel zijn van redactioneel beleid met betrekking tot reportages. Massamediamoeten zich realiseren dat zij zelf onderdeel kunnen worden van de werkelijkheid die zijverslaan.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 121
9.6 <strong>De</strong> communicatie van de autoriteitenAanvankelijk hoopten de gemeente van <strong>Haren</strong> en de politie de aandacht voor <strong>Haren</strong> te kunnenbeperken. Na 18 september lukte dit niet meer toen de potentiële noodverordening en mogelijkepolitie-inzet in <strong>Haren</strong> massaal in het nieuws kwamen. Vervolgens heeft de gemeente, en later ook depolitie de massamedia en de sociale media benaderd met persverklaringen, persconferenties,interviews en Twitter-berichten. <strong>De</strong> bewoners en ondernemers van <strong>Haren</strong> zijn met brieven eninformatiebijeenkomsten op de hoogte gesteld.In Hoofdstuk 5 is <strong>naar</strong> voren gekomen dat het in elk geval de journalisten is opgevallen dat decommunicatie van de autoriteiten in <strong>Haren</strong> onduidelijk, tegenstrijdig en afwachtend was. Dit goldvoor tal van onderwerpen: de status en de inhoud van de noodverordening, de omvang en de soortvan politie-inzet, het ventileren van de mogelijkheid van een alternatief feest terwijl de hoofdlijn wasdat men niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> moest komen en de aankondiging dat de bezoekersstroom zou wordenteruggestuurd terwijl er ook een door de politie begeleide route zou zijn <strong>naar</strong> een alternatievelocatie.Een onduidelijk plan van aanpak voor het hele evenement en niet uitgewerkte scenario’s voorordehandhaving (zie het deelrapport Er is geen feest, de overheidsreactie op Project X <strong>Haren</strong>) warentevens de belangrijkste oorzaken van dit onduidelijke communicatiebeleid. Beleid dat niet duidelijk iskan niet goed gecommuniceerd worden.Een tweede oorzaak is dat de gemeente en de politie er niet in slaagden hun verantwoordelijkhedenvoor de communicatie op elkaar af te stemmen. Er was niet duidelijk wie wat moest doen in welkefase. Aanvankelijk nam de gemeente het voortouw; op de dag van 21 september zelf werd dit vooreen groot deel overgenomen door de politie.Een derde oorzaak is het gebrek aan voldoende communicatiepersoneel, vooral bij de (kleine)gemeente <strong>Haren</strong>. Dit personeel was niet duidelijk in de officieel bevoegde structuur opgenomen diehet evenement in goede banen moest leiden. In allerijl opgeroepen externe communicatieadviseurswerden hier ook niet goed in opgenomen.Door al deze oorzaken is een communicatiestrategie, zeker een duidelijke communicatiestrategie pasheel laat tot stand gekomen. Eigenlijk gebeurde dit pas op de dag van 21 september zelf.Zowel de betrokken jongeren als de massamedia en de bewoners van <strong>Haren</strong> hebben dezeduidelijkheid gemist. <strong>De</strong>ze is niet gekomen. Die duidelijkheid had kunnen zijn: er is hier geen feest, Ubent niet welkom, mocht U toch komen, dan zijn dit de consequenties: A.B.C. en D. Om tevoorkomen dat U komt, hebben wij de volgende maatregelen genomen: X.Y.Z.Wat de benadering van de sociale media betreft hebben de autoriteiten, de politie voorop vooralFacebook en Twitter gemonitord. Zij hebben nauwelijks in deze sociale media geïntervenieerd. Alleenop de dagen voor en op 21 september is er getwitterd met eenrichtingsverkeer, vooral door depolitie. Het is opvallend dat er vooral <strong>naar</strong> Twitter gekeken is, terwijl het evenement toch isaangemaakt en georganiseerd op Facebook. Op 21 september werd men overweldigd door hetenorme aantal tweets. Het is ook opvallend dat men vooral via de traditionele massamedia met dejongeren die mogelijk <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> zouden komen gecommuniceerd heeft. Dat zijn voor dezedoelgroep niet de beste communicatiekanalen.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 122
Aanbevelingen1. Juist bij een zo onbekend fenomeen als de mobilisatie voor een evenement via sociale mediamoet er een helder communicatiebeleid zijn. Zelfs geen communicatie kan dan beter zijn danonduidelijke communicatie. In deze zin kunnen er vraagtekens gezet worden bij de overigensgoedbedoelde houding van de gemeente <strong>Haren</strong> om ‘open en transparant’ te communiceren.2. Communicatiestructuur en communicatiestrategie kunnen niet op het laatste momentgeïmproviseerd worden zoals in <strong>Haren</strong> gebeurd is. Nu het evenement eenmaal gepasseerd is, ener een aantal andere pogingen tot een Project X feest ondernomen zijn, kunnen er landelijk doorteams of netwerken van deskundigen (zie beneden) betere inschattingen gemaakt worden vandit soort evenementen. Die schattingen moeten lokaal natuurlijk nog wel bevestigd worden.Daar kan doorgaans beter beoordeeld worden of een bepaald evenement echt problematisch isen wat er gedaan kan worden om het niet uit de hand te laten lopen. Er dient voorkomen teworden dat er voortdurend alarm gegeven wordt met onmiddellijke politie-inzet ter plaatse.Men dient helder, eenduidig en niet afwachtend te communiceren over te nemen maatregelenen consequenties van het niet naleven van verordeningen. Als dit niet gebeurt nemen hetpubliek en de media de interpretatie van de gebeurtenis of het evenement over, zoals in ditgeval gebeurd is.3. <strong>De</strong> autoriteiten kunnen de sociale media zowel monitoren als hierin interveniëren. Het eerstegebeurt al op grote schaal, maar het tweede niet. Het monitoren kan het beste in een landelijknetwerk van deskundigen en betrokken diensten plaatsvinden, maar eventuele acties <strong>naar</strong>aanleiding van risico’s aangetroffen bij de monitoring kunnen zoals gezegd het beste lokaalplaatsvinden.. Daar kunnen bepaalde groepen en personen ook aangesproken worden op hungedrag. Het zojuist gesuggereerde landelijke netwerk zou moeten bestaan uit meerderedisciplines: van open bronnenonderzoekers met sociale media-expertise,opsporingsambtenaren en juristen die weten wat binnen deze media toegestaan is en waneer deOfficier van Justitie ingeschakeld moet worden tot gedragswetenschappers en mensen metinhoudelijke kennis van onder meer nationale evenementen, voetbal, festivals en jeugdcultuur.4. Autoriteiten moeten zich echter ook niet blindstaren op de sociale media. Het op waardeschatten van online fenomenen en met name hoe die zich verhouden tot fysieke mobilisatie isingewikkeld en kent duidelijke beperkingen. Daarom is het essentieel om inzichten uit de socialemedia een context te geven aan de hand van lokale kennis. Alleen maar tellen hoeveelaanmeldingen er zijn op een evenement is bijvoorbeeld onvoldoende om in te kunnen schattenhoeveel mensen er daadwerkelijk komen. Alleen maar kijken wat men online zegt geefteveneens een onbetrouwbaar beeld. Het daadwerkelijk gedrag kan heel anders uitpakken.5. aandacht voor en de strategie ten aanzien van de sociale media en ICT in het algemeen moetenhoog belegd worden in het management van de politie en het openbaar bestuur. Het zijncentrale strategische taken geworden. Zij moeten niet enkel overgelaten worden aanuitvoerende communicatieafdelingen en netwerkteams ofschoon daar wel veelal ambtenarenmet kennis van zaken werkzaam zijn. In het inrichtingsplan voor de Nationale Politie moet hieraandacht aan besteed worden.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 123
6. <strong>De</strong> interventie van de overheid in de sociale media is nog grotendeels onontgonnen terrein. Datis overigens ook een kwestie van principes: hoe ver kan de overheid hierin gaan? Er moetonderzoek verricht worden <strong>naar</strong> de mogelijke strategieën en tactieken van interventie. Zijmoeten in elk geval positief ingesteld zijn met het oog op de overtuiging van socialemediagebruikers. Mogelijkheden als niet bevoogdende overheidsvoorlichting en het inschakelenvan ambassadeurs en intermediairs die een gewenst standpunt verkondigen binnen de socialemedia moeten op hun merites onderzocht worden. In Hoofdstuk 3 hebben we gezien dat er ooktegengeluiden waren op Facebook die stelden dat men om allerlei redenen beter niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>zou kunnen gaan. <strong>De</strong>ze tegengeluiden had men steun kunnen verlenen door gerichte informatieover de reële negatieve consequenties van de komst <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>. Hierbij is het essentieel om nate denken over de vorm waarin deze interventies plaatsvinden –van subtiele interventies tot eenstrenge aanpak.7. Interventie door politie en openbaar bestuur in de sociale media heeft geen zin zonder eenduidelijk plan. Wat wil je hier precies mee bereiken? Wie zijn precies de doelgroepen binnen desociale media? Welke tactieken moeten worden gehanteerd? Welke rol moet wordenaangenomen? Moet de wijkagent, de korpschef of de burgemeester interveniëren? In het wilde<strong>weg</strong> twitteren kan makkelijk averechts werken.8. <strong>De</strong> politieorganisatie moet zo ingericht worden dat elke politieagent weet waar hij of zij terechtkan met een vraagstuk dat betrekking heeft op de sociale media en de monitoring daarvan.Eventuele problemen waarin sociale media een rol spelen laten zich het best aankondigen doorburgers die er persoonlijk bij betrokken zijn: voor hen is een wijkagent of het landelijketelefoonnummer van de politie het eerste aanspreekpunt.Voor de agenten zouden de resultaten van het monitoren van de sociale media een vastonderdeel kunnen gaan vormen van de briefing in de voorbereiding op grote evenementen, metname als de sociale media een expliciete, grote rol spelen zoals in <strong>Haren</strong> het geval was. Zo levertde mobilisatie via (semi)publieke kanalen een voordeel op: het geeft de politie de kans op eenkennisvoorsprong en op anticipatie.9. <strong>De</strong> huidige traditionele structuren van de overheid zijn slechts in staat om aan dit soortvraagstukken het hoofd te bieden in de nieuwe netwerksamenleving – zie onderzoeksvraagbegin van dit rapport- door zichzelf deels om te vormen tot ketens of netwerken 36 . Eennetwerkoverheid is een overheid die zich gaande<strong>weg</strong> minder organiseert in kolommen en meerin ketens of netwerken. Hiërarchische onderdelen van de overheid, zoals de politie en hetopenbaar bestuur hebben grote moeite met de platte organisatie- en communicatiestructurenvan netwerken. Monitor- en interventieteams van de sociale media zoals het bovengenoemdenetwerk bij de politie, moeten een zekere speelruimte krijgen om hun werk te doen binnen deregels van de wet. Als zij bij elke actie om toestemming moeten vragen bij hun superieuren iseen slagvaardig optreden in de snelle sociale media niet mogelijk.36Jan van Dijk (2012) The Network Society, Third Edition. London: Sage PublicationsJan van Dijk en Anneleen van Beek (2011). ‘<strong>De</strong> Netwerkoverheid’. In P. Waters, N. Westpalm en P. Wisse (Redactie van Bureau ForumStandaardisatie), Interoperabel Nederland, deel IV Voorbij de Elektronische Overheid (pp. 305-321). <strong>De</strong>n Haag: ForumStandaardisatie; Jan van Dijk & Anneleen van Beek (2008) ‘The Perspective of Network Government’. In: A. Meijer et al (Eds.) ICTs,Citizens & Governance: After the Hype!. Amsterdam: IOS-PressCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 124
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 125
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 126
Bijlage 1 project X <strong>Haren</strong> SurveyIntroductieIn de dagen voor 21 september 2012, de dag van de rellen in <strong>Haren</strong>, is er veel gesproken over wat er in<strong>Haren</strong> zou gebeuren. ‘Project X’, ‘Facebookfeestje’, ‘verjaardagsfeestje’ zijn veel genoemd in demedia.Misschien heb je het er op school over gehad met vrienden, heb je er met je ouders over gesproken,of je hebt via social media gevolgd wat er gaande was. Met dit onderzoek willen we er achter komenwelke rol vrienden, familie, massamedia en social media hebben gespeeld bij wat er gebeurd is in<strong>Haren</strong>.Dit onderzoek wordt uitgevoerd door de <strong>Universiteit</strong> <strong>Twente</strong> in opdracht van de Commissie Cohen.<strong>De</strong> antwoorden die je geeft zijn anoniem.Kijk voor meer informatie over het onderzoek op www.commissieharen.nlVrienden en vriendinnenHeb je in de dagen en weken voor 21 september (de dag van het ‘feest’) met vrienden en vriendinnengesproken over Project X <strong>Haren</strong>?JaNee Door <strong>naar</strong> volgende vraagHoe heb je het hier met je vrienden over gehad?Erover gepraat Via WhatsApp/Ping/ SMS jesGebeld met elkaar Erover gechatOp Facebook op de wall voor mijn vriendenOp Facebook, via priveberichten <strong>naar</strong> elkaarOp het Facebook event dat was aangemaakt voor het feestjeOp TwitterOp Twitter, via priveberichten HyvesVia websites (zoals als NuJij.nl, FOK.nl)Anders, namelijk via...OudersHeb je in de dagen en weken voor het ‘feest’ met je ouders gesproken over Project X <strong>Haren</strong>?JaNeeWebsitesHeb je in de dagen en weken voor het ‘feest’ websites bezocht om informatie te zoeken over ProjectX <strong>Haren</strong>?JaNee à Door <strong>naar</strong> volgende vraagCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 127
Op welke websites heb je gezocht <strong>naar</strong> informatie over Project X <strong>Haren</strong>?NU.nlGeenStijl.nlNOS.nlFOK.nlJoop.nlAndereSociale mediaOp Facebook, Twitter en andere sociale media is er veel gepost en getweet over <strong>Haren</strong>.Heb jij via sociale media over het ‘feest’ in <strong>Haren</strong> gehoord?JaNee Door <strong>naar</strong> volgende vraagOp welke manier heb jij sociale media gebruikt rondom alles over Project X in <strong>Haren</strong>?Helemaal nietIk heb alleen gekeken <strong>naar</strong> berichten van anderenIk heb zelf berichten geplaatst op mijn wallMensen hebben op mijn berichten gereageerdIk heb berichten van sites geshared<strong>De</strong>ze vraag is gesteld voor Facebook, Twitter, YouTube, Google+, MSN (of andere chat service), HyvesMessenger afzonderlijk.Heb je een uitnodiging gekregen voor het feesjee van Merthe of voor Project X <strong>Haren</strong>?Ik heb een uitnodiging gehadIk heb het op de wall gezien van iemand die ik kenIk heb geen uitnodiging gezien<strong>De</strong>ze vraag is gesteld voor het feesjee van Merthe en voor Project X <strong>Haren</strong> afzonderlijk.Aan de mensen die een uitnodiging hebben gehad is de volgende vraag gesteld:Hoe heb je gereageerd op de uitnodiging?<strong>De</strong>elnemenMisschienAfwijzenLikeShareReportTelevisieHeb je in de dagen en weken voor het ‘feestje’ televisieprogramma’s over dit onderwerp gezien?JaNee Door <strong>naar</strong> volgende vraagNaar welke televisieprogramma’s heb je gekeken over Project X in <strong>Haren</strong>?<strong>De</strong> Wereld Draait DoorPowNews101 TV NieuwsuurNOS 8 uur JournaalVandaag de DagRTL NieuwsEénVandaagRTV Noord NieuwsPauw & WittemanHart van NederlandKnevel & vd BrinkAndere de naam of namen van een televisieprogrammaCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 128
FilmHeb je de film ‘Project X’ gezien?JaNee à Door <strong>naar</strong> volgende vraagRadioHeb je in de dagen en weken voor het ‘feestje’ <strong>naar</strong> radioprogramma’s over dit onderwerpgeluisterd?JaNee Door <strong>naar</strong> volgende vraagNaar welke radiozenders heb je geluisterd over Project X in <strong>Haren</strong>?3FMRadio NoordRadio Radio Drenthe o 538SLAM!FMOmroep Fryslan !FMSimone FMAndere de naam of namen van een radiozenderKrantenHeb je in de dagen en weken voor het ‘feest’ kranten gelezen over Project X in <strong>Haren</strong>?JaNee Door <strong>naar</strong> volgende vraagWelke landelijke kranten heb je gelezen over Project X in <strong>Haren</strong>?TelegraafNRC NextAlgemeen DagbladTrouwVolkskrantMetroNRC HandelsbladSpitsMetroAnders de naam van een krantWelke regionale kranten heb je gelezen over Project X in <strong>Haren</strong>?Dagblad van het NoordenFriesch DagbladLeeuwarder CourantAnders de naam van een krant<strong>Haren</strong>er Weekblad<strong>Haren</strong> de KrantOproepenIn de weken en dagen voor het ‘feestje’ is er veel gesproken over wat er zou gaan gebeuren in <strong>Haren</strong>.Sommige mensen en media hebben opgeroepen om te komen en anderen hebben het juistafgeraden.Hebben onderstaande mensen jou afgeraden of opgeroepen om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan?(Antwoordmogelijkheden Afgeraden, Neutraal, Opgeroepen, Niet gezien)Vrienden en vriendinnenOudersOproep burgemeesterOproep van de politieOproep vader MertheOproep van schoolCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 129
En hebben onderstaande media jou afgeraden of opgeroepen om <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te(Antwoordmogelijkheden Afgeraden, Neutraal, Opgeroepen, Niet gezien)WebsitesSociale mediaTelevisieRadioKrantenOproepenZijn er bepaalde websites, radio, televisieprogramma’s waar je voorafal van vond dat ze hebben opgeroepen (Open vraag).Welke websiteWelke DJ of radioprogrammaWelke presentator of televisieprogrammaWelke journalist of krantAnders, namelijkNaar <strong>Haren</strong>Wat dacht je vooraf over het ‘feestje’ in <strong>Haren</strong>?(Antwoordmogelijkheden op een 5-puntsschaal die varieert van ‘Helemaal niet’ tot ‘Heel erg’).Was je nieuwsgierig?Dacht je dat er veel mensen zouden komen?Dacht je dat er veel mensen zouden komen die je kent?Leek het je spannend?Dacht je dat er een feestje zou zijn?Heb je overwogen om zelf <strong>naar</strong> het feestje in <strong>Haren</strong> te gaan?Dacht je dat er rellen zouden komen?Dacht je dat er iets bijzonders ging gebeuren?Eindelijk gebeurt er iets in de buurtWelke mensen waren voor jou belangrijk bij de beslissing om wel ofniet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan?(Antwoordmogelijkheden op een 5-puntsschaal die varieert van ‘Zeer onbelangrijk’ tot ‘Zeer belangrijk’ en ‘Speeldegeen rol’).Vrienden en vriendinnenOudersOproep van de burgemeesterOproep van de politieOproep vader MertheOproep van schoolWelke media waren voor jou belangrijk bij de beslissing om wel of niet <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te gaan?(Antwoordmogelijkheden op een 5-puntsschaal die varieert van ‘Zeer onbelangrijk’ tot ‘Zeer belangrijk’ en ‘Speeldegeen rol’).WebsitesSociale mediaTelevisieRadioKrantenCOMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 130
<strong>De</strong> dag zelfBen je uiteindelijk <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gegaan?JaNee Door <strong>naar</strong> volgende vraagWat waren voor jou de belangrijkste redenen om niet te gaan?Door <strong>naar</strong> volgende vraagWat waren voor jou de belangrijkste redenen om te gaan?Kun je iets vertellen over de 21e september? Bijvoorbeeld over hoe laat je die dag <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong>gegaan bent.Met wie je gegaan bent.Waar je geweest bent en hoe je de sfeer vond.Hoe laat ben je weer <strong>weg</strong> gegaan?Waarom ben je weer <strong>weg</strong>gegaan?En tot slot wat je het meest bijzonder, leuk of vervelend vond.Terugkijkend...Hoe kijk je op dit moment terug op de gebeurtenissen in <strong>Haren</strong>?Persoonlijke gegevensTot slot een paar vragen over jou zelf.Ben je een man of een vrouw?ManVrouwGa je op dit moment <strong>naar</strong> school of ben je aan het werk?School of studieWerkCombinatie van werk en school of studieOp welke school of opleiding zit je op dit moment?/ Welke opleiding heb je gevolgd voordat jewerkte?BasisschoolVMBO HAVO/VWO/GymnasiumMBOHBO of BachelorMaster of postacademischGeen antwoordOverige (geef nadere toelichting)Hoe oud ben je?Woon je bij je ouders of op jezelf?Ik woon thuis bij mijn ouders (of verzorgers)Ik woon op mijzelfWat zijn de cijfers van je postcode?Hiermee ben je aan het einde van de vragenlijst gekomen.Bedankt voor het invullen!Begin maart hoor je de resultaten via de Commissie Cohen!COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 131
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 132
Bijlage 2 percentage demobiliserende,neutrale en mobiliserendeuitspraken over ‘<strong>Haren</strong>’ in deonderzochte massamediaMediumzeer demobiliserenddemobiliserend neutraal mobiliserendzeermobiliserendTotaalN % N % N % N % N % NNOS Journaal 17 4,1 91 22,1 254 61,7 50 12,1 412RTL Nieuws 1 1,8 4 7 39 68,4 12 21,1 1 1,8 57<strong>De</strong> Volkskrant 2 10 3 15 12 60 3 15 20NRC Handelsblad 4 25 9 56,3 3 18,8 16<strong>De</strong> Telegraaf 2 7,7 5 19,2 16 61,5 3 11,5 26Trouw 2 7,7 18 69,2 6 23,1 26Algemeen Dagblad 4 25 11 68,8 1 6,3 16Sp!ts 5 100 5Metro 2 6,5 4 12,9 21 67,7 4 12,9 313 FM 18 5,6 21 6,6 221 69,3 41 12,9 18 5,6 319SLAM FM 4 1,3 49 15,6 167 53 93 29,5 2 0,6 315Dagblad van het Noorden 13 5 56 21,5 172 65,9 20 7,7 261Leeuwarder Courant 5 16,1 23 74,2 3 9,7 31Een Vandaag 1 1,4 7 9,5 54 73 12 16,2 74DWDD 6 4,1 94 63,9 37 25,2 10 6,8 147Hart van Nederland 2 1,8 12 11 79 72,5 16 14,7 1091 voor de Verkiezingen 1 0,9 23 20,9 77 70 9 8,2 110COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 133
Vandaag de Vrijdag 1 50 1 50 2Radio 538 13 2,6 74 14,9 300 60,2 110 22,1 1 0,2 498RTV Drenthe 15 1,9 174 21,6 534 66,2 84 10,4 807TV Noord 15 4,5 15 4,5 264 78,3 42 12,5 1 0,3 337Sp!ts online 4 16 16 64 5 20 25Journaal op 3 2 3,2 11 17,5 39 61,9 11 17,5 63Radio Noord 48 1,4 742 21,9 2210 65,1 389 11,5 4 0,1 3393Metro online 2 2,7 25 33,8 38 51,4 9 12,2 74Nieuwsuur 4 3,9 35 34 51 49,5 13 12,6 103PowNews 14 24,6 40 70,2 3 5,3 57NOS 20:00 Journaal 6 7 11 12,8 56 65,1 13 15,1 86Fok.nl 4 3,7 21 19,6 74 69,2 8 7,5 107Geenstijl.nl 13 18,8 49 71 7 10,1 69<strong>De</strong> Telegraaf online 2 1,9 19 18,3 73 70,2 9 8,7 1 1 104AD online 2 3,3 8 13,1 42 68,9 8 13,1 1 1,6 61de Volkskrant online 3 4,4 7 10,3 49 72,1 8 11,8 1 1,5 68NRC online 7 7,1 25 25,5 58 59,2 8 8,2 98Trouw online 2 3,5 5 8,8 44 77,2 5 8,8 1 1,8 57Totaal 189 2,4 1499 18,8 5210 65,3 1045 13,1 41 0,5 7984COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 134
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 135
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 136
Bijlage 3 Vragenlijst redacteurenmassamedia1. Wanneer hebt U voor het eerst aandacht besteed aan de oproep op Facebook voor een feest op21 september in <strong>Haren</strong>? Waarom hebt U dit op dat moment gedaan?Waar kwam de informatie over de oproep tot een feest vandaan? <strong>De</strong> bron dus.2. Besteedt uw krant/zender/ programma veel of weinig aandacht aan wat er in de sociale mediagebeurt?3. Hoe interpreteerde U op dat moment, aan het begin de oproep? Als een Facebook feest, eenProject X feest, een gebeuren uit de jeugdcultuur, als een gebeuren dat wellicht uit de hand zoukunnen lopen? Of een combinatie van deze interpretaties?4. Is er nadat U voor het eerst aandacht besteedde aan de oproep in de aanloop <strong>naar</strong> 21 septemberin <strong>Haren</strong> nog verandering in deze interpretatie gekomen? Zo ja, welke verandering is opgetreden?5. Hebt U in die aanloop <strong>naar</strong> ‘<strong>Haren</strong>’ onderzoek verricht <strong>naar</strong> gelijksoortige gebeurtenissen die totstand kwamen via de sociale media, bijvoorbeeld in het buitenland?6. Wat was voor U de nieuwswaarde van ‘<strong>Haren</strong>’ op dat moment, dus voorafgaande aan 21september?7. Is voor U de nieuwswaarde van ‘<strong>Haren</strong>’ tussen 7 (eerste uitnodiging feest) en 21 septemberveranderd? Zo ja, hoe en onder invloed waarvan?8. Indien U op een gegeven moment hebt besloten de aandacht voor ‘<strong>Haren</strong>’ op te voeren,bijvoorbeeld door dit <strong>naar</strong> voren te halen in de uitzending of in de krant, op welke dag hebt Udat dan gedaan? Wat was de aanleiding hiertoe?9. Heeft Uw medium redacteuren, verslaggevers, commentatoren of presentators vrijgemaakt omzich te verdiepen in ‘<strong>Haren</strong>’? Zo ja, hoeveel? Wat was de opbouw van de inzet?10. Hebt U verslaggevers, en eventueel een cameraploeg <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> gestuurd? Zo ja, waarom? Watwas hun opdracht. Welke opstelling hebben zij ter plekke gekozen in de ruimtelijke zin? Wiehebben zij daar geïnterviewd?11. Hebt U bij uw redactionele beslissingen aandacht besteed aan verklaringen van de autoriteiten(burgemeester en politie) dat er geen feest was, dat er een bepaalde politie-inzet en verordeningenwaren en dat er een zeker risico aan de bijeenkomst verbonden was?12. Na ‘<strong>Haren</strong>’ is het in een aantal plaatsen in Nederland waar Project X feesten georganiseerdwerden voorgekomen dat de politie redacteuren van de plaatselijke media gebeld heeft met hetverzoek geen of zo weinig mogelijk aandacht te besteden aan deze feesten. Zou U aan zo’nverzoek gehoor geven. Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 137
13. Zou U, alles af<strong>weg</strong>ende wat er voor, tijdens en na ‘<strong>Haren</strong>’ is voorgevallen, het bij een volgende,gelijksoortige gebeurtenis de berichtgeving hetzelfde of anders aanpakken?Graag een toelichting. Eventuele toevoegingen van de respondent aan het gesprek.COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 138
COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN | 139
COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 140
Bijlage 4 tijdlijnBurgemeester Bats bij RTV NoordSep 18, 2012Burgemeester Bats geeft een eerste interview met depers over het aankomend ‘feestje’ van vrijdag met RTVNoordEerste tweet van @voorlichter (Politie Groningen)Sep 19, 2012 10:29 AMSep 18, 2012 4:00 PMVoel je ook maar een beetje mee met Merthe, verpesthaar leven dan niet en ga NIET <strong>naar</strong> #projectxharen#gebruik jeverstand.Sep 18, 2012 6:00 PMOverleg lokale driehoekSep 19, 2012 1:00 PMSep 19, 2012 10:00 AM[Naam] wil dat er een informatiebriefom ze structureel van A tot Z mee te nemen.Sep 19, 2012 12:00 PMWat betreft de communicatie zal o.a. wordenaangesloten bij wat onder de doelgroep leeft(betekenisgeving). Er zal moeten worden aangeslotenbij de beleving, maar de boodschap dat er geen feestzal worden georganiseerd moet ook wordenovergebracht. Er zal begrip worden gecommuniceerd,maar tevens zal worden gewezen op de risico’s. Adviesvan [Naam] is om alle informatiekanalen in te zetten(voorlichting via twitter, tv, informatie op deinternetsite van de gemeente etc.). <strong>De</strong> toonzetting vande communicatie moet niet te betuttelend zijn. Feitelijkweergeven wat er speelt. Daarnaast wordt geadviseerdom middelbare scholen bij de informatievoorziening tebetrekken. <strong>De</strong> politie geeft aan dat aangenomen magworden dat alle scholen op de hoogte zijn. <strong>De</strong>burgemeester moet een platform zoeken voor zijnboodschap. Voortdurend blijven twitteren metprocesinformatie.Brief aan bewonersSep 19, 2012<strong>De</strong> persvoorlichting blijft bij de gemeente tot op hetmoment dat bij escalatie de politievoorlichter wordtingezet. Hiervoor een persvak voorbereiden. Aan defamilie zal worden geadviseerd vrijdag niet in het huisaanwezig te zijn. <strong>De</strong> politie bewaakt de woning. Er zalworden gestreefd <strong>naar</strong> een goede begeleiding van defamilie bij contact met de pers.Wat betreft de communicatie <strong>naar</strong> de buurt zal in eersteinstantie worden gekeken <strong>naar</strong> hetgeen de buurt wenst(een brief of een informele bijeenkomst). Hierbij zalworden gelet op het risico dat mededelingen gedaantijdens deze bijeenkomst in de (sociale) media kunnenverschijnen. Een informatiebrief van de gemeente aande buurt moet handelingsperspectief geven, destrategie van de politie en de beleidsuitgangspuntenbevatten.Eerste tweet van @Gem<strong>Haren</strong>Sep 19, 2012 1:21 PMOproep op sociale media voor feest #<strong>Haren</strong>. Gemeentebuigt zich over het fenomeen. #ProjectxharenSep 19, 2012 2:00 PMCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 141
Bericht op de website van de gemeenteSep 19, 2012 4:00 PMGemeente <strong>Haren</strong> buigt zich over ‘Project X <strong>Haren</strong>’Op internet en sociale media wordt opgeroepen vrijdag21 september <strong>naar</strong> een feest in <strong>Haren</strong> te komen.Ondanks deze hardnekkige berichten willen wij, degemeente <strong>Haren</strong> en burgemeester Bats, graagnogmaals benadrukken dat er aanstaande vrijdag 21september geen feest in <strong>Haren</strong> is.Brief aan bewonersSep 19, 2012 2:30 PMBeste bewoner(s) van de Stations<strong>weg</strong>,U heeft ongetwijfeld vernomen dat een onschuldigeverjaardagsuitnodiging op Facebook van uwbuurmeisje uitgegroeid is tot een hype.Kort geleden plaatste een inwoonster van onzegemeente een verjaardagsuitnodiging op haarFacebook-pagina. Ze vergat aan te vinken dat het omeen privé-feestje ging voor haar vrienden. Al heel snelwaren honderden mensen van het feestje op de hoogteen inmiddels geven op de sociale media duizendenmensen aan <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> toe te komen.Gemeente#ProjectxharenU bent misschien ongerust over de ontwikkelingen enhebt mogelijk vragen. Dit begrijp ik heel goed. Daaromnodig ik u uit voor een kop koffie op het gemeentehuis.Ik wil u graag bijpraten in een informele setting.Samen met een politiemedewerker neem ik u mee in deontwikkelingen en licht toe welke acties wijondernomen hebben en welke maatregelen wij achterde hand hebben. Ook kunt u uw vragen stellen enadviseren wij u hoe u vrijdagavond het beste kunthandelen.We ontvangen u graag op donderdagavond 20september om 18.00 uur op het gemeentehuis. U kuntzich melden bij de receptie.We organiseren de bijeenkomst uitsluitend voor debewoners van de Stations<strong>weg</strong>. Neem daarom dezeuitnodiging mee <strong>naar</strong> het gemeentehuis. Ook vragenwe bij u binnenkomst zich te legitimeren. Wij hopen datu hier begrip voor heeft.Graag tot op donderdagavond 20 september.Het is een heel nieuw fenomeen waar we als gemeentemee geconfronteerd worden. We erkennen de aandachtvoor deze situatie en zien natuurlijk ook de ludieke encreatieve acties die op internet ontstaan. Daarnaastnemen wij als gemeente en als burgemeester onzeverantwoordelijkheid. We willen voorkomen dat we eengrote groep feestgangers ontvangen waarbij wij deveiligheid niet kunnen garanderen. Een feest moet leukmaar ook veilig gevierd kunnen worden. We houdenrekening met verschillende scenario’s waarbij wepassende middelen en maatregelen achter de handhouden. Maar natuurlijk willen we veel lievervoorkomen dat dat nodig is.Wij monitoren samen met de politie de sociaal-mediaen proberen op onder andere deze manier zicht tekrijgen op hoe één en ander zich ontwikkelt. Toch blijfthet erg lastig in te schatten wat we kunnen verwachtenvrijdag. We hebben natuurlijk regelmatig overleg metbetrokken partijen, denk aan de politie, het openbaarministerie, maar ook met direct betrokkenen uit destraat. Onze acties zijn er nu vooral op gericht om tevoorkomen dat het uit de hand loopt.2012 2:00 PM Sep 19, 2012 4:00 PMOverleg lokale driehoekSep 20, 2012 12:15 PMM.b.t. communicatie: Af<strong>weg</strong>ing direct of latercommuniceren over de af<strong>weg</strong>ing om een vergunning teverlenen voor een alternatief feest. Politie vraagt wat demeerwaarde hiervan is. [Naam] geeft aan dat open entransparant communiceren belangrijk is. <strong>De</strong> gemeentemoet actiever gaan communiceren. [Naam] is niet bangvoor extra bezoekers hierdoor, want door eerlijkecommunicatie haal je het spannende eraf. [Naam]geeft aan dat het mooi zou zijn als de gemeente kanmeegaan in de beleving van de maatschappij dat ze ‘eriets moois van moet maken’. Politie ziet risico’s: Risicohiervan is dat er verwachtingen geschept worden.Communiceer niet iets wat je niet kunt nakomen.Bericht op de website van de gemeentePersberichtSep 20, 2012 1:00 PMGeen feest in <strong>Haren</strong>Project X krijgt in <strong>Haren</strong> geen podium. BurgemeesterRob Bats heeft besloten dat de Stations<strong>weg</strong>morgenavond niet toegankelijk is. <strong>De</strong> gemeente <strong>Haren</strong>verstrekt ook geen vergunning voor particuliereinitiatieven, omdat de veiligheid niet kan wordengegarandeerd. Een eventuele bezoekersstroom zalmorgenavond door de politie <strong>naar</strong> een andere locatieworden begeleid..Aanleiding voor de maatregelen is de ongewenstestroom aanmeldingen voor een verjaardagpartijtje vaneen inwoonster van <strong>Haren</strong>. Ze had kort geleden eenuitnodiging geplaatst op haar Facebook-pagina. Zevergat aan te vinken dat het om een privéfeestje gingvoor haar vrienden. Al heel snel waren honderdenmensen van het feestje op de hoogte en inmiddelsgeven op de sociale media duizenden mensen aan <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> toe te komen.Burgemeester Rob Bats is vanaf 20.00 uur voor demedia beschikbaar voor een toelichting.N.B. <strong>De</strong> datum van 18 september 2012 is in hetoriginele persbericht opgenomen. Het persbericht isechter pas op de 20e gepubliceerd.Sep 20, 2012 12:00 PMSep 20, 2012 2:00 PMCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 142
Bericht op de website van de gemeenteSep 20, 2012 2:30 PMGeen feest in <strong>Haren</strong> (20-09-2012)Project X krijgt in <strong>Haren</strong> geen podium. BurgemeesterRob Bats heeft besloten dat de Stations<strong>weg</strong>morgenavond niet toegankelijk is. <strong>De</strong> gemeente <strong>Haren</strong>verstrekt ook geen vergunning voor particuliereinitiatieven, omdat de veiligheid niet kan wordengegarandeerd. Een eventuele bezoekersstroom zalmorgenavond door de politie <strong>naar</strong> een andere locatieworden begeleid.Aanleiding voor de maatregelen is de ongewenstestroom aanmeldingen voor een verjaardagspartijtjevan een inwoonster van <strong>Haren</strong>. Ze had kort geleden eenuitnodiging geplaatst op haar Facebook-pagina. Zevergat aan te vinken dat het om een privéfeestje gingvoor haar vrienden. Al heel snel waren honderdenmensen van het feestje op de hoogte en inmiddelsgeven op de sociale media duizenden mensen aan <strong>naar</strong><strong>Haren</strong> toe te komen.Overleg lokale driehoekSep 20, 2012 3:30 PMCommunicatie: Wat gaan we communiceren?Transparant zijn! Politie adviseert locatie voormalig VVGorecht niet actief en breed te communiceren.Besluit: Gemeente communiceert <strong>naar</strong> bewonersStations<strong>weg</strong> dat bezoekersstromen worden<strong>weg</strong>gestuurd bij de Stations<strong>weg</strong> en worden toegeleid<strong>naar</strong> een ‘andere locatie’.Sep 20, 2012 2:00 PMSep 20, 2012 4:00 PM<strong>De</strong>eldraaiboek communicatieSep 20, 2012 8:30 PM<strong>De</strong>eldraaiboek Communicatie: CommunicatiestrategieProjectX<strong>Haren</strong><strong>De</strong> communicatie is primair gericht op de veiligheid vanbewoners en bezoekers. <strong>De</strong> idee om grote groepenbezoekers nog te kunnen weerhouden is nietrealistisch. Ingezet zal worden op het begeleiden vanbezoekersstromen, ook bij incidenten, en hetanticiperen op onjuiste, opruiende cq uitlokkendeberichtgeving. <strong>De</strong> communicatie over het vermeendefeest verloopt tot nu toe grotendeels via de socialmedia, met Twitter voorop. Het ligt voor de hand ditmedium als een belangrijk communicatiemiddel in tezetten.ACTIE: Social media wordt vrijdag 21 september vanaf0.9.00 uur ’s ochtend voortdurend gescand doorBureau social media in de persoon van [Naam] en[Naam]. Indien nodig wordt op de berichtgevingonmiddellijk gereageerd door of via decommunicatieadviseur binnen de SGBO. <strong>De</strong>piketvoorlichter in <strong>Haren</strong> kan eventueel ook <strong>naar</strong> eigenbevind van zaken op actuele situaties reageren.Het is nog niet exact duidelijk van welkevervoersmiddelen de bezoekers van ProjectX<strong>Haren</strong>vooral gebruik zullen maken. Waarschijnlijk zal eenniet onaanzienlijk deel met het openbaar vervoerkomen. Het is zaak bezoekers vanaf het allereerstemoment duidelijk te maken dat er in <strong>Haren</strong> geen feestis, dat ze eventueel <strong>naar</strong> een opvanglocatie kunnengaan en dat het betreffende ‘feestgebied’ door depolitie is afgesloten. Dit bericht wordt door degemeente – in retweet door de politie – vanaf de middagregelmatig getweet. Alle bezoekers krijgen bijaankomst in <strong>Haren</strong> een flyer met nagenoeg dezelfdetekst. Afzender gemeente én politie.Communicatie boodschap:Betekenisgeving, ondanks berichtgeving social media:r is geen feest in <strong>Haren</strong>.Schade beperking: niks aan de hand ga vooral terug<strong>naar</strong> huis.Handelingsperspectief : zoek vervoer en vertrekACTIE: produceren flyer door HVD/Gemeentevoorlichter in afstemming met SGBOvoorlichter. Boodschap tekst: handelingsperspectiefbezoeker (er is geen feest gaat u maar weer. Vermeldenbustijden/treintijden en locatie openbaar vervoer)Tekst door burgemeester vast te stellen. Verspreidingdoor politiemedewerkers en stadswachten op locatiesrond dorp <strong>Haren</strong>, P&R A28, NS-station.<strong>De</strong>eldraaiboek communicatieSep 20, 2012 10:00 PMPers/woordvoeringIn alle scenario’s, best case, realistic en worse, zal erveel tot overweldigend veel persaandacht zijn.Woordvoering ligt in handen bij de burgemeester alsverantwoordelijke voor openbare orde en veiligheid. In<strong>Haren</strong> zijn vrijdagavond twee piketvoorlichters van depolitie aanwezig,. Er kunnen zich situaties voordoendat de woordvoering/communicatie door de politiewordt verricht; bij aanhoudingen, vernielingen,geweld. Het betreft operationelepolitieaangelegenheden.<strong>De</strong>ze communicatie wordt gedeeld met de GBTvoorlichteren met de communicatieadviseur SGBO .Persmomenten BM zonodig tussentijds organiseren ophet Raadhuis <strong>Haren</strong>…(tijden en locatie)Afsluitend persmoment; door burgemeester endistrictschef/waarnemend korpschefLocatie: raadhuis, logistieke voorbereiding door DianaGroenewold (gemeente <strong>Haren</strong>).Bij ernstig incident: door de driehoek burgemeester,districtschef/waarnemend korpschef/(H)OvJLocatie: [Lokatie], logistieke voorbereiding door[Naam] [Telefoonnummer] tenzij [Lokatie] objectwordt, dan uitwijken <strong>naar</strong> [Lokatie].Bij ernstig incident; Multidisciplinaire opschaling <strong>naar</strong>Grip;Interne communicatie: Intranet en Politie+. Ondercoördinatie van communicatieadviseur SGBO.Bemensing; Politie; [Naam] (vrijdag SGBO van 0.8.00uur tot 14.00 uur), ; [Naam] en [Naam] (locatie <strong>Haren</strong>vanaf 17.00 uur ), [Naam] en [Naam] (vrijdag SGBO,v.a. 14.00 uur).Gemeente: [Naam] [Nummer], [Naam][Nummer] vanaf 16. 00 uur Beschikbaar: HVD, CCT(alternatief voor mediawatching).20, 2012 8:00 PM Sep 20, 2012 10:00 PM Sep 21,COMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 143
Overleg lokale driehOverleg lokale driehTweet van @voorlichter (Politie Groningen)Sep 21, 2012 7:15 AM<strong>De</strong> <strong>weg</strong>en rondom stations<strong>weg</strong> #<strong>Haren</strong> zijn afgeslotenvoor het verkeer #projectxOverleg lokale driehSep 21, 2012 8:00 AMOverleg lokale driehoekSep 21, 2012 9:00 AMCommunicatie: [Naam] heeft communicatiestrategieop papier gezet gericht op veiligheid van de bezoekersen bewoners. Internet wordt gescand. Verzoek omvanuit gemeente zelf te anticiperen op de socialemedia. Actiepunt gemeente.Politie reageert actief op tweets.Actiepunt: Verder voorstel om een flyer te maken. Oppunten waar grote toestroom wordt verwacht deze uitte delen. Er wordt een handelingsperspectief geboden.Overleg lokale driehoekSep 21, 2012 9:00 AMBij escalatie persmomenten snel organiseren. Politiedoet dan voorlichting oov. Gemeente is nu leading.Multi-afstemming communicatie moet beter wordengestructureerd.Overleg lokale driehoekSep 21, 2012 9:00 AMBesluit: er komt een brief <strong>naar</strong> de bewoners. Advies bijOT over verspreidingsgebied. Tekst brief wordtvoorgelegd aan de burgemeester/ GBT van 14.15 uur.Sep 21, 2012 10:00 AM Sep 21, 2012 1Overleg lokale driehoekSep 21, 2012 2:15 PMKorte omschrijving van de vraag / actie / besluitVergelijkbaar met situatie Oud en Nieuw. Reactiepolitie hierop: perfecte situatie. Wordt danmeegenomen in het draaiboek politie. Afstemmingtussen adviseur OOV <strong>Haren</strong> en adviseur OOVGroningen.ArgumentatieProactief via twitter <strong>naar</strong> Groningen leiden vs. bussenachter de hand houden Pol: draaiboek klaar: gaat ervanuit dat burg. in contact met media terloops laat vallenGroningen leuker.Op moment behoefte (bij omslag van de sfeer) hieropinspelen, horeca Groningen speelt er ook op in. Adv.OOV Gron.: niet op voorhand actief <strong>naar</strong> GroningenhalenActie doorBesluit: niet actief communiceren over bussen <strong>naar</strong>Groningen. Besluit: als sfeer omslaat gaat politiebezoekers <strong>naar</strong> bussen <strong>naar</strong> Groningen verwijzen.Sep 21, 2012 2:00 PMSep 21, 2012 4:00 PMCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 144
Brief aan bewonersSep 21, 2012 6:00 PMGeachte heer, mevrouw,Er is op dit moment veel media-aandacht over eenuitnodiging op Facebook voor een verjaardagsfeestjevanavond aan de Stations<strong>weg</strong>. Ondanks het verwijderenvan de uitnodiging voor het feest, is deze toch viade sociale media groots verspreid onder de naamProject X <strong>Haren</strong>.Wij willen hierbij nogmaals benadrukken dat ervanavond geen feest is in de Stations<strong>weg</strong> te <strong>Haren</strong> ofergens anders in <strong>Haren</strong> of Groningen.Overleg lokale driehoekSep 21, 2012 5:00 PMPolitie actief Twitteren: “Er is geen feest” , “Ga <strong>naar</strong>Groningen.” Mensen kunnen <strong>naar</strong> Groningen, maar ditmoet niet te sterk gepromoot worden, zodat stadGroningen een probleem krijgt.Tekst flyer nog niet gereedBrief aan de ondernemers. Afgehandeld: heeft burg.gezien en getekendBrief aan de inwoners Ooster<strong>weg</strong>. Afgehandeld: heeftburg. gezien en getekend<strong>De</strong> gemeente kan de bezoekers van elders, die van planzijn <strong>naar</strong> <strong>Haren</strong> te ko-men, niet tegenhouden. Welkunnen we ons er zorgvuldig op voorbereiden.Hiervoor zijn samen met de politie diverse maatregelengetroffen, zodat we niet door de situatie overvallenworden. Er is intensieve afstemming met diversebetrokken partijen, de mogelijke toestroom vanfeestgangers wordt in de gaten gehouden, de socialemedia worden voortdurend gescand en de eventuelebe-zoekers krijgen bij binnenkomst in <strong>Haren</strong> hetverzoek terug <strong>naar</strong> huis te gaan. Dit wordt actiefbegeleid.Inmiddels heeft de politie de Stations<strong>weg</strong> voorgemotoriseerd verkeer afgeslo-ten. <strong>De</strong> bezoekersworden via de Ooster<strong>weg</strong> verwezen en begeleid <strong>naar</strong> devel-den van voormalig VV-Gorecht. <strong>De</strong> politie zal er optoezien dat dit rustig en vei-lig gebeurt.Flyer Project X <strong>Haren</strong>Overleg lokale driehoekSep 21, 2012 5:00 PMEerst geen persmoment, aangezien er geen nieuweinformatie is. Communicatie meldt zich wel weer.Besluit: burg. wacht eerst af. Besluit terugkoppelen aanVoorlichting.Wij: de gemeente, politie en het Openbaar Ministeriezullen er alles aan doen om de situatie zo veiligmogelijk te laten verlopen. U kunt de berichtgeving opwww.haren.nl volgen. Op deze site staan ookveelgestelde vragen met antwoor-den. Volg ook twittervoor de nieuwste informatie via @Gem<strong>Haren</strong> en hettwit-teraccount van de politie: @voorlichter.Sep 21, 2012 6:00 PMFlyer Project X <strong>Haren</strong>Sep 21, 2012 7:00 PMProject X?!Mocht je nu in <strong>Haren</strong> zijn voor Project X dan moeten weje teleurstellen. We snappen dat je zin het in en feest,maar er is vanavond GEEN feest in <strong>Haren</strong> of de directeomgeving.Het beste wat je kunt doen is weer met een goedhumeur richting huis te gaan.Ben je met de aura? Volg dan de aanwijzingen van deverkeersregelaars. Ben je met het openbaar vervoer?Check de actuele vertrektijden van jouw bus of trein viawww.9292.nl of via www.ns.nlHou het gezellig. Overmatig drankgebruik hoort daarniet bij!<strong>De</strong> politie controleert op het drinken van alcohol opstraat.We wensen je een goeide reis terug en zien je graag opeen ander moment in <strong>Haren</strong>.Overleg lokale driehoekSep 21, 2012 10:00 PMEnkele quotes aan RTV Noord. Om 22.00 u heeft locobij Nieuwsuur aantal quotes neergelegd. Ook beroepop media, ouders, etc. dat de situatie grimmiger is danverwacht; boodschap “ga <strong>weg</strong> uit <strong>Haren</strong>”.Burg. vraagt: Hoe nu verder? Beeld is dat het rustigerwordt.Wanneer duidelijkheid over de bussen <strong>naar</strong> Groningen,zodat comm. actief kan communiceren.Besluit; dit beeld blijven verspreiden.Sep 21, 2012 8:00 PM Sep 21, 2012 10:00 PMCOMMISSIE ‘proJeCt X’ HareN | 145
Change language