Ruzie: strijd om de macht - Protestantse Gemeente Zevenaar ...

Ruzie: strijd om de macht 1
LEEN DEN BESTEN
Conflicten horen erbij
Conflicten behoren onafscheidelijk bij het leven.
Het biologisch, maatschappelijk en zelfs het
kerkelijk leven zijn zonder conflicten ondenkbaar.
Conflicten maken deel uit van onze bestaanswijze.
Ze zijn onvermijdelijk in onze relaties met anderen.
Het woord conflict duidt op een verschil van mening
of op een toestand van onvrede die uit een botsing
voortvloeit. Het komt van het Latijnse woord
conflicto en betekent: herhaaldelijk tegen elkaar
slaan, in botsing komen, strijden, te kampen
hebben met.
Conflicten kunnen er zijn in onszelf of met
anderen. Conflicten in onszelf ontstaan als we het
ene graag willen en het andere liever niet laten, of
als we iets willen doen terwijl we weten dat het
niet goed is. Conflicten met anderen ontstaan over dingen, gevoelens of ideeën: we willen
hetzelfde 'object' als de ander; of we voelen ons in
onze liefde gekwetst, in onze vriendschap
genegeerd, in ons zelfrespect en onze status
aangetast of in onze macht beconcurreerd; of we
hebben de indruk dat de overtuiging of de
waarden die we hebben, niet serieus genomen,
bespot of tegengesproken worden. Kortom:
conflicten ontstaan overal waar uiteenlopende
behoeften en wensen, meningen en doelen, en de
daarmee samenhangende normen en waarden bij
elkaar komen.
Sluimerende conflicten
In groep kunnen conflicten sluimeren,
zonder dat de meeste groepsleden dit in
de gaten hebben. Symptomen van die
sluimerende conflicten zijn:
* 'De groepsleden hebben geen geduld
met elkaar en luisteren niet goed naar
elkaar.
* Nog voor ideeën geheel zijn
uitgesproken, worden ze al aangevallen;
ieder voorstel dat wordt gedaan, lijkt
om een of andere reden niet
uitvoerbaar.
* Groepsleden kiezen partij en weigeren
toe te geven; ze kunnen het niet eens

worden over plannen en voorstellen; er is geen vooruitgang in de richting van een oplossing;
de groep blijft in onbelangrijke kwesties steken.
* Argumenten worden met grote heftigheid naar voren gebracht.
* Groepsleden vallen elkaar op subtiele wijze persoonlijk aan.
* Groepsleden spreken negatief over de groep.
* Er doen zich verhulde aanvallen op de groepsleiding voor.
* Groepsleden verwijten elkaar dat ze het wezenlijke probleem niet zien.
* Bijdragen aan de discussie worden 'gecensureerd' of verdraaid; er doen zich veel misverstanden
voor.
Als dergelijke situaties en gedragingen herhaaldelijk in een groep voorkomen, verspreidt zich
onder de groepsleden vaak een gevoel van gelatenheid. Het lijkt 'zinloos om nog iets anders te
willen'. De groepsleden vertonen de neiging om zich terug te trekken en bevredigende
menselijke relaties buiten de groep te zoeken. Men heeft 'genoeg van elkaar', nog vóór de
wezenlijke conflicten eigenlijk beseft en geformuleerd zijn.' 2
Technieken van conflictregeling
Groepsconflicten en conflicten in onze persoonlijke relaties zijn
onaangenaam en gaan met spanningen gepaard. Daarom zijn we
steeds weer op zoek naar een conflictloze wereld en
harmonische relaties. We hebben daartoe zo onze tactieken: we
proberen spanningen te vermijden en meningsverschillen te
ontlopen; of we doen alsof er niets aan de hand is; of we
wachten af tot het conflict vanzelf overgaat; of we beginnen
onderhandelingen; of we proberen onze belangen door te zetten
en die van de ander te negeren.
Groepen hebben de volgende 'technieken van conflictregeling':
a. vermijden: de communicatie tussen de groepsleden blijft zo oppervlakkig dat ernstige
conflicten kunnen worden vermeden;
b. vluchten, ofwel door fysiek de groep te verlaten (weglopen, wegblijven), ofwel door
psychisch niet maar aanwezig te zijn (niet meer meedoen, 'innerlijke emigratie'), ofwel
door de moeilijkheden te ontkennen (veranderen van onderwerp, afleiden, grapjes
maken);
c. buitensluiten: wie andere opvattingen verkondigt, heeft geen plaats in de groep;
groepsleden die dwarsliggen, worden buitengesloten;
d. onderdrukken: de meerderheid
heeft het voor het zeggen en zet
altijd haar belangen door, tegen de
belangen van de minderheid in;
meerderheidsbesluiten verhinderen
niet dat spanningen en
vijandigheden toenemen;
e. sluiten van bondgenootschappen om
sterker te staan in de strijd ten
einde bepaalde belangen door te
zetten.
Constructief omgaan met conflicten
Conflicten kunnen we niet door ontkenning
of het inzetten van machtsmiddelen

oplossen, maar alleen door er constructief mee om te gaan. Met constructief omgaan bedoel
ik:
a. herkennen van eigen gedrag;
b. accepteren dat we verschillen in onze behoeften en in onze manieren van denken en
geloven;
c. afzien van machtsgebruik (en dus geen machtswoorden spreken);
d. zorgvuldig definiëren van de diverse standpunten;
e. actief luisteren naar elkaar;
f. niet voor anderen maar alleen voor onszelf spreken;
g. en samen zoeken naar oplossingen die voor beide partijen aanvaardbaar zijn.
Ruzie
Als we niet constructief omgaan met conflicten, is de kans groot, dat ze op ruzie uitlopen. Het
woord ruzie is verwant met de woorden 'roes' (ruse) en 'ruisen' (rusen = lawaai maken). Een
roes is een ongerichte drang om iets te doen waar je je geen duidelijke voorstelling van kunt
vormen; een (ge)ruis is een niet als zinvol te interpreteren geluid, wanorde op akoestisch
gebied. Een van de oudere betekenissen van het woord ruzie is: chaotische toestand, drukte,
onoverzichtelijkheid van de situatie. Het Franse woord ruse betekent loze streek, vandaar:
moeite, twist. Het gaat wellicht terug op het oud-Franse reuser = ontwijken, bedriegen. Het
Latijnse woord recusare betekent tegenspreken, weigeren. Alle genoemde betekenissen zitten
ook vast aan ons woord 'ruzie'. Ruzie is een hoogoplopend geschil, een luidruchtige
woordenstrijd, waarbij macht een grote rol speelt.
Ruzie ontstaat niet als een soort
noodlot, hoewel het er soms wel
op lijkt, omdat elkaar goed
begrijpen zo ontzettend moeilijk
is. Ruzie wordt gemaakt. Als we
ruzie hebben, is niet alleen de
ander er de oorzaak van, maar
zijn we zelf ook een bepalende
factor. Wanneer de ander begint
(wat overigens lang niet altijd het
geval is), staat het ons vrij er al
dan niet op in te gaan. Als we er
op ingaan, al is het maar door
huilen of ons klaaglijk verdedigen,
dan is dat omdat het ons wel
uitkomt of omdat het zo lekker
voelt de ander in de tang te
hebben. We menen dat we het ons
niet kunnen veroorloven een en
ander over ons heen te laten gaan,
of we willen het niet op ons laten
zitten, of we wensen geen willoos
slachtoffer te zijn, of we zien
onze kans schoon er het onze
tegenover te stellen.
Er zijn drie soorten ruzie:

a. de ketelruzie, waarbij de betrokkenen al hun ergernissen voor zich houden totdat ‘de ketel’
ontploft;
b. de ik-schiet-meteen-ruzie, waarbij over en weer direct ‘als door wanhopige cowboys’ wordt
gevuurd;
c. de ruzie tussen praters en zwijgers, die bestaat uit een steeds sterker aandringende prater
en een daardoor steeds meer in zichzelf gekeerde, hardnekkige zwijger.
Elk type staat garant voor een grote herrie.
Strijd om de macht
Iedere ruzie is een gevecht om de macht van het ogenblik ten behoeve van het beschermen
van een belang dat zelf al dan niet met macht te maken heeft. In de belangenstrijd gebruiken
we (meestal onbewust) allerlei machtsmiddelen: om de ander te imponeren verheffen we onze
stem, trekken een verbeten gezicht, knarsetanden, kijken donker, schelden, lachen vanuit de
hoogte, slaan met deuren of smijten iets stuk; om de ander te kleineren komen we met
allerlei verwijten; om een aanval af te slaan of om de ander te kwetsen geven we onze woede
vrij baan; om agressie van de ander moeilijker te maken huilen we.
Een ruzie gaat gepaard met heftige emoties als ergernis, verdriet, je beklemd voelen,
gekwetstheid, teleurstelling, boosheid, woede. In het algemeen zijn emoties enerzijds
signalen dat er (machts- en andere) belangen in het spel zijn, waarvan de verwezenlijking op
problemen stuit; en anderzijds vormen ze de directe motieven voor het gedrag waarmee we
die belangen proberen te beschermen of verwezenlijken.
We verwachten dat wat er in een ruzie gebeurt, gevolgen voor ons heeft: als we
toegeven, zijn we de mindere: het betekent triomf of machtsvergroting van de ander; als we
déze aanval laten passeren, heeft de ander een blijvend handvat voor druk; als we zeggen het
niet te pikken en het toch doen, verliest kwaadheid haar overtuigingskracht.
Ieder verlangt naar waardering en
begrip. Verwijten kwetsen daarom.
Ze zijn uiting van gebrek aan
waardering net als niet luisteren,
niet op argumenten ingaan,
uitgesproken bezwaren niet serieus
nemen of geen erkenning tonen voor
geuite gevoelens. 'Een belangrijk
aantal van de uitingen in ruzies heeft
als functie om de aanvallen kracht te
verlenen, terreinwinst te boeken,
het strijdterrein te beheersen,
aanvallen te ontkrachten, de ander
machteloos te maken, zijn of haar
manoeuvreerruimte te verkleinen,
hem of haar de aanval of zelfs de
verdediging te beletten, kortom, het
bereiken van tactische doelen.'
De machtsverhouding in een
ruzie kan van moment tot moment
Byron J. Gardner (1930-1992), Aeriel Conflict, olieverf op linnen,
1969.
wisselen, maar kan ook gelijk blijven, afhankelijk van de krachtsverdelingen. Bij de
verschillende posities horen bepaalde emoties. 'Kwaadheid in zijn verschillende geaardheden
van open woede, machteloze kwaadheid, arrogantie, irritatie, verontwaardiging, varieert met
de superieurheid of machteloosheid van de positie. Verdriet en gekwetstheid corresponderen

met de positie van onderliggen of het onderspit hebben gedolven en geen mogelijkheid tot
tegenstreving meer te zien. Triomf, uiteraard, correspondeert met een positie van macht die
men bevochten heeft.'
Aanvallende of verdedigende houding
Uit de diverse posities en de daarbij behorende emoties komen uiteenlopende handelingen
voort: aanvallende of verdedigende. Een aanval of tegenaanval kan achterbaks of rechtstreeks
zijn. Achterbaks: we vertellen allerlei lelijke dingen over de ander en maken daarbij gebruik
van wat we van derden gehoord hebben zonder te controleren of alles wel klopt; we geven het
zijn-in-de-waarheid prijs ten gunste van beweringen, waarbij de feiten worden uitgewist en de
verantwoordelijkheid een ondergeschikte rol speelt. Rechtstreeks: we komen met een gewoon
verwijt ('Je hebt je niet gehouden aan onze afspraak'), een absoluut verwijt ('Je gaat nooit op
mij in, je neemt me nooit serieus'), een karakterverwijt ('Je bent gestoord, je moet naar de
psychiater'), of een gemeen verwijt ('Je zei laatst zelf dat je je vaak onzeker voelt en niet
Artemis Schwebel, Palestijnse moeder. Artemis Schwebel, Israëlische moeder.
weet hoe je je moet gedragen'). De zwaarte van een verwijt zit niet zozeer in de ernst ervan,
maar in de mate waarin ze verweer van de ander bemoeilijkt of onmogelijk maakt. De ergste
aanvallen zijn de ons machteloos makende. 'Het zijn ook zulke aanvallen (...) die tot
escalaties leiden, tot blinde drift of gillend verlies aan controle.' Naast de aanval is er de
'tactiek' van de verdediging. Deze kan rationeel zijn met voorbijgaan aan allerlei emoties, ze
kan hautain zijn, maar ook vol zelfmedelijden. 'Een zwakke, defensieve positie geeft
ongelukkigheid en zelfmedelijden, wat weer leidt tot zielig doen en het verwijten uiten met
een gekwetste ondertoon.' Geen verweer meer weten, geeft ontreddering.
Legitimering van machtsuitoefening
Wat een ruzie gecompliceerd maakt, is dat allerlei zijpaden ingeslagen worden die niets met
de reden voor ruzie te maken hebben. Dit leidt tot nieuwe verwikkelingen en woedes. 'Er is
bijvoorbeeld ruzie over, volgens de één, eigenmachtig optreden van de ander; die ander
verdedigt zich, maakt zich kwaad en wordt door de ander uitgelachen, wat op zichzelf een
reden voor machteloze razernij is en als topic wordt opgenomen.'
'Machtsuitoefening, in intieme relaties althans, is zelden bruut. Ze zoekt naar legitime-

ing en gaat er natuurlijk ook meestal van uit dat het grijpen naar machtsmiddelen gerechtvaardigd
is. Legitimering is een van de subdoelen in ruzies die een matigende invloed op de
ernst van de ruzie uitoefent.' Het is in feite een variant van de zelfbeoordeling die ruzie
maken begeleidt, zolang we tenminste niet in een escalatie de controle kwijtraken. De
zelfbeoordeling is er om te zorgen dat we er goed opstaan in eigen ogen en in die van (de)
ander(en). Ze is er om te zorgen dat we een positief zelfbeeld houden, de glans van onschuld
en getergd niet-anders-kunnen om ons heen blijft en we ons geen moreel verwijt hoeven te
maken of toegeworpen hoeven te krijgen.
Binnen de perken houden
Als we lang met iemand in onmin leven, is elk wissewasje voldoende om ons een negatieve
emotie te bezorgen. Het is vergelijkbaar met een door de zon verbrande huid. Elk
zonnestraaltje veroorzaakt pijn. Is er eenmaal ruzie, dan wordt het gemakkelijk een proces op
zichzelf. We doen alsof we ingaan op een argument van de ander, maar in feite pikken we het
laatste woord van die ander op en gaan daarop los. Het conflict escaleert, omdat we geen
afspraken hebben gemaakt over hoe we een twistgesprek voeren. Of omdat we vaardigheden
missen, denkfouten maken, of alleen nog maar negatieve informatie opnemen. Om niet de
gevangene van onszelf en de ander te
worden, is het van belang op tijd te stappen
uit de vicieuze cirkel van actie en reactie
die van kwaad tot erger voert. Wat al kan
helpen is niet altijd meer primair te
reageren. Als onze woede opkomt, kunnen
we die in plaats van direct te uiten ergens
anders in stoppen. Bijvoorbeeld in een
gedachte als: ga er toch niet op in! Of:
waarom zou ik de strijd aangaan? Wat ook
kan helpen is even tot tien tellen. De woede
gaat niet weg, maar ze wordt vaak wel wat
minder. Als we een kort lontje hebben en
primair reageren, hebben we geen
gelegenheid om onszelf af te vragen: klopt
het wel wat ik over de ander denk, heeft die
ander wel echt iets fout gedaan? Als we
even wachten met reageren, kunnen we dat
soort vragen wel door ons hoofd laten gaan.
Een van de redenen om een ruzie
binnen de perken te houden, is de wens niet
iets onherstelbaars te doen en de relatie te
beschermen. Uiting van sympathie, nietafgedwongen
erkenning van ongelijk,
relativering van de ruzie zelf, lachen om wat we aan het doen zijn, ons aan de ruzie
onttrekken of een luchtje gaan scheppen zijn manieren om, mits op geëigende wijze getimed
en ingekleed, een ruzie binnen de perken te houden of te beëindigen. Waar een ruzie niet
beperkt of op tijd beëindigd wordt, kan deze erop uit lopen dat we geen prijs meer stellen op
handhaving van de relatie en ook geen behoefte meer hebben aan consideratie met de ander.
Een ruzie die voortduurt, veroorzaakt slapeloze nachten, spanningen die zich lichamelijk
kunnen uiten, conflicten met mensen die als zodanig niets met de ruzie te maken hebben,
verbittering en rancunes.
Soms - bij 'goede' ruzies - eindigt de ruzie in de terugkeer tot onderhandeling, vaak door

toegevendheid van een van beide partners. Zeer vaak eindigt ruzie gewoon omdat hij afloopt.
‘We hebben onze gram gehaald, gezegd wat er gezegd en teruggezegd moest worden. Ook
dan is de ruzie niet alleen maar een emotionele ontlading geweest, maar heeft zij, in
principe, een functie: de bevestiging of verschuiving van het machtsevenwicht.'
Zand erover! 3
Als een ruzie niet gewoon afloopt, is het uit oogpunt van het belang van de mensen met wie
we leven en werken en uit welbegrepen eigenbelang belangrijk deze toch te beëindigen en
wel op een zo goed mogelijke manier.
De eerste stap is erkennen dat verzoening wenselijk is. Gekrenkte trots en
verongelijktheid staan tussen ruzie en verzoening in. Deze obstakels leiden ertoe dat we, voor
we de strijdbijl willen begraven, welgemeende excuses en ons gelijk opeisen. Doorgaans
blijven de excuses uit. We staan nu voor de keuze: we kunnen tijd en moeite verspillen aan de
patstelling en daarbij verzuren in onze eigen loopgraaf, of inzien dat de strijd niet wordt
beslecht door het overwinnen van de ander, maar van ons eigen ego.
Kiezen we voor de weg van verzoening, dan
moeten we ons eigen ego te lijf gaan. Dat is
moeilijk. Gevoelsmatig gaan we namelijk liever
door met het inhakken op het ego van de
tegenpartij. Om het eigen ego te lijf te gaan,
ontkomen we niet aan vragen die tegen ons eigen
gevoel ingaan: Heb ik werkelijk recht op het
onverdeelde begrip en de volle inzet van de
ander? Hebben we het over hetzelfde of heerst er
een misverstand? Ben ik kwaad over de zaak zelf
of is het mijn onverwerkte oude leed of mijn
frustratie om wat ik elders heb ervaren dat in
vermomming de kop op steekt? Is de ander wel zo
als ik nu denk, of klopt mijn vroegere beeld toch
meer?
Als we geholpen door genoemde vragen
gaan inzien dat de ander geen honderd-procenthufter
is en wijzelf geen heiligen zijn, is het tijd
voor een hernieuwd contact. Zien we elkaar niet
meer regelmatig, dan kan dit gelegd worden per
brief of telefoon (niet via e-mail of sms, want dat
is te casual en leidt tot impulsieve reacties). Een
brief verdient de voorkeur, want de kans dat een
telefoontje de ander overvalt, is groot. We
leggen uit dat we de situatie beu zijn, graag willen praten en een afspraak willen maken. De
ontmoeting vindt bij voorkeur plaats op neutraal terrein zonder bekenden, zodat niet
(on)bewust rekening met hen hoeft te worden gehouden. De aanwezigheid van vreemden
(bijvoorbeeld in een café) kan wel een steun zijn: zij maken scheldpartijen gênant en bieden
ook enige steun.
Tijdens de ontmoeting nemen we als initiatiefnemer voor het hernieuwde contact als
eerste het woord. We geven aan dat we op bepaalde terreinen fout zaten, dan wel fout zijn
overgekomen. (Let wel, ‘fout zaten’ en niet: ‘ook fout zaten’, want de ander moet de
gelegenheid krijgen uit zichzelf zijn fouten en motivatie uit te spreken; dit mag niet worden
afgedwongen, want dat veroorzaakt woede). We geven de ander royaal de gelegenheid te
reageren en luisteren met grote aandacht. Begrip en gehoord worden zijn de sleutel tot

verzoening. In plaats van onszelf steeds te rechtvaardigen, stellen we eerst en vooral vragen
aan de ander over zijn of haar motieven en gevoelens. Bij dit alles gaan we uit van de goede
bedoelingen van die ander. Benoemen en tonen van zelfinzicht (‘ik had nooit zo mogen
reageren’) is een remedie tegen de misverstanden die vaak aan ruzies ten grondslag liggen
(misverstanden die vaak de interpretatie van het voorgevallene betreffen). Tijdens het
voortgaande gesprek is het zaak de eigen woede te parkeren en stekelige opmerkingen van de
ander goedmoedig aan te horen. Winnen of gelijk krijgen hoeft namelijk niet. Dus hoeft ook
niet alles glad geredeneerd of gepareerd te worden.
Wat meestal de weg naar verzoening moeilijk zo niet onbegaanbaar maakt, is dat we
geneigd zijn allerlei blokkades op te werpen: we halen er dingen bij die met het onderwerp
van het conflict niets te maken hebben, we willen per se gelijk krijgen, we halen anderen
erbij (‘ik sprak laatst met Piet en die vond ook dat jij…’), we zoeken medestanders (dit zorgt
ervoor dat kampen ontstaan en bewerkstelligt dat de kloof eerder breder dan smaller wordt),
of we trekken de redelijkheid van de ander in twijfel (‘met jou valt niet te praten’).
Lukt een gesprek, dan kan het resultaat zijn dat we elkaar de hand geven en nieuwe
kansen bieden. De conclusie kan ook zijn dat we het er over eens zijn dat we zaken heel
verschillend zien en beleven. Totaal begrip van elkaars standpunten en drijfveren is niet
nodig. Zijn we in het gesprek niets opgeschoten, dan hoeven we niet te wanhopen. Wie in een
patstelling remise aanbiedt maar niet krijgt, heeft in moreel opzicht gewonnen.
© L.den Besten,
Zevenaar, 24 april 2007.
1.Ik heb een en ander vooral ontleend aan: Nico Frijda, De psychologie heeft zin, Amsterdam 1994, 88-106.
2.Otto Marmet, Alle Meyer, Kleine siciale psychologie, Baarn 1997, 62.
3 Robert Gooijer, ‘Zand erover!’, in: Volkskrant Magazine 349, 23 dec. 2006, 28-30.