11de afstand waarover het geluid van hei- Gehoorbeschadiging<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> over hetwerkzaamhed<strong>en</strong> viss<strong>en</strong> kan beschadig<strong>en</strong> of algeme<strong>en</strong> sneller op te tred<strong>en</strong> bij hoorbeïnvloed<strong>en</strong>ontbrek<strong>en</strong> echter tot dusver.57specialist<strong>en</strong> dan bij hoorg<strong>en</strong>eralist<strong>en</strong> .Ook bij andere diersoort<strong>en</strong> is bek<strong>en</strong>d dat Impulsgeluid<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ook hormonaleimpulsgeluid<strong>en</strong> ernstige fysiologische schade stressreacties veroorzak<strong>en</strong> bij viss<strong>en</strong>. <strong>Viss<strong>en</strong></strong> diekunn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> berucht voorbeeld werd<strong>en</strong> blootgesteld aan het geluid vanhiervan zijn de massa-stranding<strong>en</strong> van explosies <strong>en</strong> luchtkanonschot<strong>en</strong>, vertoond<strong>en</strong>tandwalviss<strong>en</strong> met inw<strong>en</strong>dige bloeding<strong>en</strong> korte kort erna e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame in afscheiding van hettijd na sonaroef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> seismisch onder-44,58stresshormoon cortisol . Stress bij viss<strong>en</strong> kan51-54zoek in de oceaan . resulter<strong>en</strong> in verminderde groei <strong>en</strong> weerstand55McCauley et al. onderzocht de gehoororgan<strong>en</strong>19teg<strong>en</strong> ziekt<strong>en</strong> . Daarnaast kan stress het19,59van gekooide viss<strong>en</strong> na blootstelling aan het reproductieproces negatief beïnvloed<strong>en</strong> <strong>en</strong>60geluid van luchtkanonschot<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verhoogde mortaliteit .gebruikt bij onderzoek naar de zeebodem. Dehaarcell<strong>en</strong> in de gehoororgan<strong>en</strong> van de viss<strong>en</strong> Uit onderzoek blijkt dat visbeweging<strong>en</strong> invertoond<strong>en</strong> zware perman<strong>en</strong>te beschadiging<strong>en</strong> sommige gevall<strong>en</strong> mogelijk sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> metwaardoor de viss<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>t minder gevoelig61-64het actief vermijd<strong>en</strong> van geluidsbronn<strong>en</strong> .55,56war<strong>en</strong> voor geluid . E<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>t vermin- Verschill<strong>en</strong>de pelagische vissoort<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> zichderde gevoeligheid voor geluid kan overle- naar diepere waterlag<strong>en</strong> te verplaats<strong>en</strong> als ervingskans<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong> als viss<strong>en</strong> niet in staat met luchtkanonn<strong>en</strong> wordt geschot<strong>en</strong> in hetzijn de akoestische signal<strong>en</strong> van prooi,64gebied . Ook werd er tijd<strong>en</strong>s deze studie e<strong>en</strong>predator<strong>en</strong> <strong>en</strong> soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> waar te nem<strong>en</strong>. to<strong>en</strong>ame in het aantal individu<strong>en</strong> in gebied<strong>en</strong>Foto 3. Zeelt (Tinca tinca), e<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> hoorspecialist (Foto: Ron Offermans).<strong>Viss<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>geluidsoverlast</strong>. Van Opzeeland, Slabbekoorn, Andringa & T<strong>en</strong> Cate, Februari 2007
1230-50 km verwijderd van het gebied waar werd Langdurig of continu aanwezig achtergrondgeschot<strong>en</strong>waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Uit onderzoek aan geluid kan ook leid<strong>en</strong> tot hormonale stressgez<strong>en</strong>derdeviss<strong>en</strong> is geblek<strong>en</strong> dat sommige reacties bij viss<strong>en</strong>. Karpers (Cyprinus carpio),hoorg<strong>en</strong>eralist<strong>en</strong> scheeps-motor<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> riviergrondels (Gobio gobio), <strong>en</strong> baarz<strong>en</strong> (Percaafstand van 1.5 km kunn<strong>en</strong> detecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> fluviatilis) werd<strong>en</strong> blootgesteld aan geluidshieropreager<strong>en</strong> door weg te zwemm<strong>en</strong> van de70opnam<strong>en</strong> van scheepsmotor<strong>en</strong> . Het onder-61geluidsbron . Verder blijkt uit verschill<strong>en</strong>de zoek toonde aan dat viss<strong>en</strong> (zowel hoorspestudiesdat viss<strong>en</strong> in veel gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> 'startle cialist<strong>en</strong>, als hoorg<strong>en</strong>eralist<strong>en</strong>) het stresshorresponse'verton<strong>en</strong> als zij word<strong>en</strong> blootgesteld moon cortisol afscheid<strong>en</strong> kort na blootstelling65,66,67aan kort dur<strong>en</strong>de luide geluid<strong>en</strong> . De startle aan de geluid<strong>en</strong> van de scheepsmotor<strong>en</strong>.response is e<strong>en</strong> karakteristieke schrikreactie Gegev<strong>en</strong> de relatief korte duur van de bloot-met kor tdur<strong>en</strong>de verandering <strong>en</strong> in stelling aan het geluid tijd<strong>en</strong>s het experim<strong>en</strong>t <strong>en</strong>zwemactiviteit, bloeddruk, spierspanning <strong>en</strong> het gerapporteerde effect ervan, acht<strong>en</strong> deademhalingsfrequ<strong>en</strong>tie tot gevolg.auteurs het waarschijnlijk dat geluidsvervuilingdoor schep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zeer belangrijke stressor isContinue geluid<strong>en</strong>voor veel zoetwaterviss<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> belangrijke bron van continu geluid mete<strong>en</strong> matige int<strong>en</strong>siteit zijn motor<strong>en</strong> van Uit onderzoek blijkt dat het geluid vanbinn<strong>en</strong>vaartschep<strong>en</strong> <strong>en</strong> gemotoriseerde snelvar<strong>en</strong>de speedbot<strong>en</strong> leidt tot het afbrek<strong>en</strong>68pleziervaartuig<strong>en</strong>. Scholik <strong>en</strong> Yan toond<strong>en</strong> van het kuitschiet<strong>en</strong> bij blankvoorn (Rutilusaan dat blootstelling aan het geluid dat e<strong>en</strong> rutilus) <strong>en</strong> ruisvoorn (Scardinius erythrophthalmus),kleine motorboot onder water produceert terwijl het geluid van e<strong>en</strong> nader<strong>en</strong>detijdelijk e<strong>en</strong> verminderde gehoorgevoeligheid snelvar<strong>en</strong>de speedboot bij beide vissoort<strong>en</strong>71kan veroorzak<strong>en</strong> bij hoorspecialist<strong>en</strong>. De vluchtreacties oproept . Ook uit andercontinue aanwezigheid van achtergrondgeluid onderzoek blijkt dat viss<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> opvan matige int<strong>en</strong>siteit kan bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> geluid<strong>en</strong> voorbijvar<strong>en</strong>de schep<strong>en</strong> met horizontale <strong>en</strong>69die van belang zijn voor viss<strong>en</strong> overstemm<strong>en</strong> . verticale zwembeweging<strong>en</strong> weg van het63,72,73,74Met name de temporele structuur van signal<strong>en</strong>, schip . Bij e<strong>en</strong> aantal koelwaterdievoor viss<strong>en</strong> de meeste informatie bevat, aanzuiginstallaties <strong>en</strong> waterkrachtc<strong>en</strong>tralesblijkt in de aanwezigheid van continu wordt gebruik gemaakt van het afschrikk<strong>en</strong>deachtergrondgeluid al gauw niet meer te kunn<strong>en</strong> effect van geluid als middel om vis te verjag<strong>en</strong>.word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door viss<strong>en</strong>, zoals Continue laagfrequ<strong>en</strong>te geluid<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> voorexperim<strong>en</strong>teel werd aangetoond door Wysocki sommige soort<strong>en</strong> hiervoor e<strong>en</strong> zeer effectief75,76,7724<strong>en</strong> Ladich . Omdat het waarnem<strong>en</strong> van verjaagmiddel .temporele structuur ook e<strong>en</strong> belangrijke rolspeelt bij oriëntatie in de omgeving, Bij landdier<strong>en</strong> is er meer bek<strong>en</strong>d over deconcluder<strong>en</strong> de auteurs dat verhoogde geluidsgeluid<strong>en</strong>.Verschill<strong>en</strong>de studies beschrijv<strong>en</strong> deeffect<strong>en</strong> van continue of langdurige aanwezig<strong>en</strong>iveaus in de leefomgeving van viss<strong>en</strong> nietalle<strong>en</strong> de communicatie maar mogelijk ook het effect<strong>en</strong> van continu lawaai op fysiologie,24oriëntatievermog<strong>en</strong> van viss<strong>en</strong> kan beperk<strong>en</strong> . gedrag, akoestische communicatie <strong>en</strong> voort-78-83Bij larv<strong>en</strong> van koraalviss<strong>en</strong> die de geluid<strong>en</strong> uit plantingssucces . Uit onderzoek naar dehet koraal gebruik<strong>en</strong> om over grote afstand<strong>en</strong> invloed van continu geluid op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, ise<strong>en</strong> goede vestigingsplaats te vind<strong>en</strong>, zou het geblek<strong>en</strong> dat blootstelling aan langdurigoverstemm<strong>en</strong> van deze geluid<strong>en</strong> mogelijk aanwezige geluid<strong>en</strong> van matige int<strong>en</strong>siteit, zoalsgevolg<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor de aanwas van vlieg- <strong>en</strong> wegverkeer, e<strong>en</strong> verhoging van de kans20populaties . op hart- <strong>en</strong> vaatziekt<strong>en</strong> tot gevolg kan84,85hebb<strong>en</strong> . Bij kinder<strong>en</strong> werd continue<strong>Viss<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> <strong>geluidsoverlast</strong>. Van Opzeeland, Slabbekoorn, Andringa & T<strong>en</strong> Cate, Februari 2007